४४४ श्रीमद्वाल्मीकिरामायणम् । [ युद्धकाण्डम् ६ A तस्य तद्वचनं श्रुत्वा मैथिली भर्तुदेवता । भर्तृभक्तित्रता साध्वी तथेति प्रत्यभाषत ॥ १३ ॥ ततः सीतां शिरःस्नातां युवतीभिरलंकृताम् ॥ महार्हाभरणोपेतां महार्हम्बरधारिणीम् ॥ १४ ॥ आरोप्य शिबिकां दीकी पराध्य्म्बरसंवृताम् । रक्षोभिर्बहुभिर्गुप्तामाजहार विभीषणः ॥ १५ ॥ सोभिगम्य महात्मानं ज्ञात्वाऽपि ध्यानमास्थितम् । प्रणतश्च प्रहृष्टश्च प्राप्तां सीतां न्यवेदयत् ॥१६॥ तामागतार्पश्रुत्य रक्षोगृहचिरोषिताम् । हैर् दैन्यं च रोषश्च त्रयं रौघवमाविशत् ॥ १७ ॥ ततैः पार्श्वगतं दृष्ट्वा सविमी विचारयन् । विभीषणमिदं वाक्यमहृष्टं राघवोऽब्रवीत् ॥ १८ ॥ राक्षसाधिपते सौम्य नित्यं मद्विजये रत । वैदेही सन्निकर्ष मे शीघ्र समुपगच्छतु ॥ १९ ॥ ॐ तद्वचनमाज्ञाय राघवस्य विभीषणः ॥ ढूर्णमुत्सारणे यत्नं कारयामास सर्वतः॥ २०॥ कछुकोष्णीषिणस्तत्र वेत्रजर्जरपाणयः ॥ जैत्सारयन्तः पुरुषाः समन्तात्परिचक्रमुः॥ २१ ॥ कक्षाणां वानराणां च राक्षसानां च सर्वशः ॥ वृन्दान्युत्सार्यमाणानि द्वैरमुत्ससृजुस्तदा । २२॥ तेषामुत्सार्यमाणानां सर्वेषां ध्वनिरुत्थितः॥ वयुनोद्वर्तमानस्य सागरस्येव निस्खनः ॥ २३ ॥ उत्सायैर्मणांस्तान्दृष्ट्वा समन्ताज्जातसंभ्रमान् ॥ दाक्षिण्यात्तदमर्षाच्च वारयामास राघवः ॥ २४ ॥ संरब्धेश्चाब्रवीद्रामश्चक्षुषा प्रदहन्निव ॥ विभीषणं महाप्राज्ञ सोपालम्भमिदं वचः॥ २५ ॥ किमर्थं मामनादृत्य क्लिश्यतेऽयं त्वया जनः॥ निवर्तयैनंप्रद्योगं जनोऽयं स्खजनो मम ॥ २६ ॥ न गृहाणि न वस्त्राणि न प्राकारास्तिरस्क्रियाः ॥ नेदृशा राजसत्कारा वृत्तमावरणं स्त्रियाः ॥२७ व्यसनेषु न छुच्छेषु न युद्धेषु खयंवरे ॥ न क्रतौ न विवाहे च दर्शनं दुष्यति त्रियाः ॥ २८ ।। अङ्गीकारेहेतुद्वयं भर्तृदेवता भर्तृभक्तिव्रतेति ॥ १३-| ष्याः पाणयो येषां ते ॥२१॥ उत्ससृजुः अपचक्रमुः १५ ॥ ज्ञात्वापि विभीषणागमनं विदित्वापि । अनेन |॥ २२ ॥ उद्वर्तमानस्य उज्जूम्भमाणस्य ॥ २३ ॥ चिन्तानुवृत्तिरुक्ता ।। १६ । तामिति । रावणवधपू- | दाक्षिण्यात् वानरेषुदाक्षिण्यात् । अमर्षात् उत्सारणा र्वकसीतागमेन हर्षः । रावणभवनोषितत्वेन दैन्यं सहनात् ।। २४ ॥ चक्षुषा प्रदहन्निवेति लोचनाभ्यां रोषश्च । अत्र रोषो भाविशपथोपयोगित्वादारोपित | पिबन्निवेत्युक्तादरपात्रभूतस्य विभीषणस्यैवंविधदर्शन इति द्रष्टव्यं ।। १७॥ सविमर्श विचारयन् सवितर्क | विषयताकरणं स्वजननिप्रहासहिष्णुत्वात् । सीतावि चिन्तयन् । अदृष्टमिति क्रियाविशेषणं विभीषणवि- | पंयसमारोपितरोषविशेषाद्वा ॥ २५-२६ ॥ तिर शेषणं वा ॥ १८-१९ ॥ उत्सारणे जननिवारणे | स्क्रियाः तिरस्करिण्यः। राजसत्काराः उत्सारणादि- ॥ २० ॥ कङ्केति। कञ्चुकं वारबाणं । उष्णीषं | कं । वृत्तं आचारः ॥ २७ ॥ व्यसनेषु इष्टजनवियो शिरोवेष्टनं । वेत्रेण जर्जराः सदावलम्बनजनितपारु| गेषु । छुच्छेषु राज्यक्षोभादिषु । युद्धे युद्धभूमौ स० ननुभारते “ तांदृष्टाचारुसर्वाङ्गीयानस्थांशोककर्शिताम् । मलोपचितसर्वाङ्गजटिलांकृष्णवाससम् ” इत्युतेःकथमत्रैवंकथ नमितिचेदुच्यते । स्खच्छन्देनाङ्गशोधनाद्यभावेनभरतेमलोपचितेत्याद्युक्तिः । अत्रतु रामाज्ञयातस्यजातवेनप्रतिकर्मणासंयुक्तामि त्याद्युतिः । अथवा भारतवचनोत्तरार्धे हनुमद्वचनेनमलोपचितसर्वाङ्गसंस्मरतोरामस्यतथैवदर्शनमितिपूर्वमेतादृशीमितिवार्थाङ्ग कारेणाऽविरोधोपपत्तेः ॥१२॥ स० वहनोचितैः राजावरोधयानवहनोचितैः । राक्षसैः वृद्धेरविन्ध्यादिभिः। उक्तंचभारते ततसीतांपुरस्कृत्येत्यारभ्य–अविन्ध्योनामसुप्राज्ञोवृद्धमायोविनिर्ययौ ” इति ॥ १५ ॥ ति० रोषं सर्वानर्थमूलयाऽनयाकि लससुहृद्धातृकेणेदंबहुदुःखमनुभूतमितिरोषः ॥ १७ ॥ [ पा० ] १ ख. ड. झ. नातांसंयुक्तांप्रतिकर्मणा. २ ङ. झ. ट, सीतांराक्षसैर्बहनोचितैः ॥ राक्षसैर्बहुभिर्गुप्तां. ३ ड. झ. रोहषंचदैन्यंचराघवःप्रापशत्रुहा. ४ ज. राघवमागतं. ५ ज, झ. ट. ततोयानगतसीतां. ६ क. घ ङ ज—ट. वाक्यमहृष्टो. ख. वाक्यंप्रहृष्टो. ७ ख. ङ. च. छ. झ. अ. ट. तस्यतद्वचनंश्रुखा. ८ ङ. झ. तूर्णमुत्सारणंतत्र. ९ ङ. झ• उत्सारयन्तस्तान्यो धान्. १० ङझ. अ: ट. दूरमुत्तस्थुरन्ततः ११ ङ. झ. ट. निस्खनस्सुमहानभूत्, १२ झ. वायुनोडूयमानस्य, १३ ङ. झ. माणान्दृष्ट्वाथजगत्यांत १४ ङ. झ. मुद्वेगं.
