सर्गः ९३ ] ३६३ तमन्तकमिव क्रुद्धं चराचरचिखादिषुम् । वीक्षमाणं दिशः सर्वा राक्षसा नोपचक्रमुः ॥ २६ ॥ ततः परमसंक्रुद्धो रावणो राक्षसाधिपः अब्रवीद्रक्षसां मध्ये संस्तम्भयिषुराहवे ॥ २७ ॥ मा वर्षसहस्राणि चरित्वा दुश्चरं तपः । तेषु तेष्वेवकाशेषु खयंभूः परितोषितः ॥ २८ तस्यैव तपसो व्युष्टया प्रसादाच्च स्खयंभुवः नासुरेभ्यो न देवेभ्यो भयं मम कदाचन ॥ २९ ॥ कवचं बलदत्तं मे यदादित्यसमप्रभम् ॥ देवासुरविमर्देषु न भिन्नं वजशक्तिभिः ॥ ३० तेन मामद्य संयुक्तं रथस्थमिह संयुगे । प्रतीयाकोऽद्य मामाजौ साक्षादपि पुरन्दरः ॥ ३१ ॥ यत्तदाऽभिप्रसन्नेन सशरं कार्मुकं महत् ॥ देवासुरविमर्देषु ममैं दत्तं खयंभुवा ॥ ३२ अद्य तूर्यशतैर्भामं धनुरुत्थाप्यतां मम । रामलक्ष्मणयोरेव वधाय परमाहवे ॥ ३३ स पुत्रवधसंतप्तः शूरः क्रोधवशं गतः समीक्ष्य रावणो बुझा सीतां हन्तुं व्यवस्यत ॥ ३४ ॥ प्रत्यवेक्ष्य तु ताम्राक्षः क्षुधोरो घोरदर्शनः ॥ दीनो दीनखरान्सर्वांस्तानुवाच निशाचरान् ॥ ३५॥ मायया मम वत्सेन वञ्चनार्थं वनौकसाम् । किंचिदेव हतं तत्र सीतेयमिति दर्शितम् ।। ३६ तदिदं तथ्यमेवाहं करिष्ये प्रियमात्मनः ॥ वैदेहीं नाशयिष्यामि क्षत्रबन्धुमनुत्रताम् ॥ ३७ ॥ इत्येवमुक्त्वा सचिवान्खङ्गमाशु परामृशत् ॥ २८ ॥ उद्धृत्य गुणसंपन्नं विमलाम्बारवर्चसम् । निष्पपात स वेगेन सभायैः सचिवैर्युतः ३९ ॥ रावणः पुत्रशोकेन भृशमाकुलचेतनः संक्रुद्धः खङ्गमादाय सहसा यत्र मैथिली ॥ ४० व्रजन्तं राक्षसं प्रेक्ष्य सिंहनादं प्रचुक्रुशुः। ऊचुश्चान्योन्यमॅलिष्य संक्रुद्धं प्रेक्ष्य रॉक्षसाः ॥ ४१ ॥ स्तम्भादिव्यवहिता बभूवुरित्यर्थः॥ २५। चिखादिषं | रुक्तं स्यात् ।। ३१ । यत्तदेत्यादिश्लोकद्वयमेकान्वयं । संहर्तुमिच्छुमित्यर्थः । नोपचक्रमुः नोपसेदुः ॥२६।| देवासुरविमर्देषु विमर्दकाल इत्यर्थः । अद्य संस्तम्भयिषुराहवे युद्धभीतास्राक्षसान् युद्धे स्थापरित्यनेन इतः पूर्वमिदं धनुर्न नीतमिति गम्यते यितुकामः सनि द्विर्वचनाभाव आर्षः २७ ३२-३४॥ सुघोरः सुघोरप्रकृतिः ॥३५॥। माय अवकाशेषु तपःसमाप्तिषु ।।२८। व्युष्टया समृद्ध्या । | येत्यादिश्लोकद्वयमेकान्वयं शीितं व्युष्टिः फले समृद्धौ च' इत्यमरः भयाभावे हेतु- किंचित् अलीकमेवेत्यर्थः ॥ ३६-३७ इयेवमि माह--कवचमिति । यत् यस्मात् कवचमस्ति | त्यधं । परामृशत् आददे ।। ३८ ॥ उद्धृत्येत्यादिश्लो तस्मादिति पूर्वेणा न्वयः २९-३ तेन कवचेन कद्वयमेकं वाक्यं । गुणसंपन्नं माल्यालंकृतं । विम संयुक्तं रथस्थं मां इह संयुगे कः प्रतीयात् आभिमु- | लाम्बरवर्चसं विमलाकाशसदृशं खङ्गमादाय ख्येनागच्छेत् । अद्य मामाजौ साक्षात्पुरन्द्रोपि न | कोशादुद्धृत्य । यत्र मैथिली तं देशंप्रति निष्पपाते प्रतीयादिति च योज्यं । अर्थसिद्धौ न । क्रियापद्- | त्यन्वयः ३९-४० व्रजन्तमित्यादिसार्धश्लो मस्त्येव । अनेवंव्याख्याने अद्य मामाजाविति पुन- त्रयमेकान्वयं रत्नानि श्रेष्ठवस्तूनि । ‘रत्नं स्वजाति मन्दररूपमथनयन्त्रस्य । वासुकिना करणेन । दानवैः कृष्यमाणस्य मथ्नतः क्षीराब्धिमथनंकुर्वतोमन्दरस्येव ॥२४ स० तेन कवचे न । संयुक्तं संयुगे संयुगर्थे। रथस्थं इहाद्य मां आजौ रणभूमौ कप्रतीयात् नकोपि । देवाधिपचेदागच्छेदित्यतआह--साक्षादिति साक्षात्पुरन्दञ्चदप्यद्यनप्रतीयादितिशेषः। तेननपुनरुक्तिः ॥३१॥ ती७ वस्तुतस्तु सीतांहन्तुं गन्तुं सीतादर्शनार्थगन्तुंव्यवस्यते त्यर्थः । ‘हनहिंसागयोःइति धातुः ॥ ३४ ॥ ति० क्षत्रबन्धं वस्तुतोऽक्षत्रियं । ती० माययेत्यादिश्लोकद्वयस्यवास्तवार्थस्तु मंमवसेन बालेनापिसता इन्द्रजिता वनौकसांवञ्चनार्थं इयंसीतेतिकिंचिदेवालीकमेवहतंदर्शितं । अहं क्षत्रबन्धं क्षत्राणांबन्धुपर मातंराममनुव्रतां वैदेहीं तथ्यंयथाभवतितथानाशयिष्यामि यदितदिदमात्मानंप्रत्यप्रियमेवस्यात् । अतःकरिष्ये इतरराक्षससंतो [ पा० ] १ घ. तेषुचकालेषु २ ङ. झ. वजमुष्टिभिः ३ ख. च मयाप्राप्तंखयंभुवा. ४ खः वैदेश्वरोचयद्घं. ५ ख. च. सुघोरान्घोरदर्शनात. क. ज. ब. ट. सुघोरो घोरदर्शनान्६ ड. झ. ट. उदुत्य. ख. घ. उद्द्य. ७ क. ख. ग• ङ. च. झ. ब, ट, मालिख्य घ. मालोक्य. ८ ङ. च. झ. ब. ट. राक्षसं. /
