अप्रैः ७८] श्रीमद्रोविन्दराजीयव्याख्यासमलंकृतम् । ३१९ आत्मानं मोचयित्वाऽथ क्षितावभ्यवपद्यत ॥ हनुमानुन्ममाथाशु निकुम्भं मारुतात्मजः ॥ २१ ॥ निक्षिप्य परमायत्तो निकुम्भं निष्पिपेष ह ॥ उपत्य चास्य वेगेन पपातोरसि वीर्यवान् ॥ २२॥ परिगृह्य च बाहुभ्यां परिवृत्य शिरोधराम् ॥ उत्पाटयामास शिरो भैरवं नदतो महत् ॥ २३॥ [ अर्थ देवास्सगन्धर्वा विद्याधरमहोरगाः। आकाशचारिणस्सर्वे अप्सरोभिः सहामराः ॥ २४ ॥ हनूमन्तं महाबाहुं वायुपुत्रमरिंदमम् । प्रशंसन्तः परैर्वाक्यैः प्रश्ननैरभ्यपूजयन् ]॥ २५ ॥ अथ विनर्देति सादिते निकुम्भे पवनसुतेन रणे बभूव युद्धम् । दशरथसुतराक्षसेन्द्रसून्वोभृशतरमागतरोषयोः सुभीमम् ॥ २६ ॥ व्यपेते तु जीवे निकुम्भस्य हृष्टा विनेदुः प्लवङ्गा दिशः सस्खनुश्च ॥ चचालेव चोर्वी पफालेव च द्यौर्भयं राक्षसानां बलं चाविवेश ॥ २७ ॥ इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे सप्तसप्ततितमः सर्गः ॥ ७७ ।। ७७ अष्टसप्ततितमः सर्गः ॥ ७८ ॥ रावणप्रेरणया समरायनिस्सरतिमकराक्षे राक्षसैस्तवसमयसमुद्धृतदुर्निमित्तनिरीक्षणेपि तलकीकरणेनरणाय तदनुसर णम् ॥ १ निकुम्भं चं हतं श्रुत्वा कुम्भं च विनिपातितम् । रावणः परमामर्षी प्रजज्वालानलो यथा ॥ १ ॥ नैत्रऋतः क्रोधशोकाभ्यां द्वाभ्यां तु परिमूर्छितः ॥ खरपुत्रं विशालाओं मकरक्षमचोदयत् ॥ २॥ गच्छ पुत्र मयाऽऽज्ञप्तो बलेनाभिसमन्वितः ॥ राघवं लक्ष्मणं चैव जहि तैश्च वनौकसः । गृहीतं ॥ १९-२० ॥ क्षितावभ्यवपद्यत स्थितः कर्म । भयं कर्तृ ॥ २७ ॥ इति श्रीगोविन्दराजविर ॥ २१ ॥ निक्षिप्य भूमौ पातयित्वा । परमायत्तः | चिते श्रीमद्रामायणभूषणे रत्नकिरीटाख्याने युद्धका अतिप्रयासयुक्तः । उपत्य ऊर्ध्वमुद्रय । उरसि वेगेन | एडव्याख्याने सप्तसप्ततितमः सर्गः ॥ पपात ॥ २२ । बाहुभ्यां शिरोधरां परिगृह्य परिवर्य। शिर उत्पाटयामास ॥ २३-२५ ।। उत्तरसर्गद्व- | अथ मकराक्षनिर्गमोष्टसप्ततितमे, प्रथमपक्षे अयं यार्थी संग्रहेण दर्शयति-अथेति । विनदति निकु - | दशम्यां प्रातः, द्वितीयपक्षे तु दशम्यां प्रातरारभ्य स्म्भे पवनसुतेन सादिते सति । दशरथसुतराक्षसेन्द्र- | कम्पनवधप्रहस्तवधरावणमुकुटभङ्गकुम्भकर्णप्रबोधत सून्वोः । राममकराक्षयोः। युद्धं बभूव । पुष्पिता- | दुधाः, अथापराहे ब्रह्मास्त्रबन्धः, रात्रौ तन्मोक्षलङ्क- श्रावृत्तं । उत्तरत्र भुजङ्गप्रयातं ॥ २६ ॥ दिशः | दहनकुम्भनिकुम्भयूपाक्ष शोणिताप्रजङ्गकम्पनमक सस्वनुः प्रतिध्वनिं चक्रुः । पफालेव पुस्फोटेव । बलं | राक्षवधाः—निकुम्भं चेत्यादि । १ ॥ परिमूर्छितः स निनदति नानाप्रकारेणकथयतिनिकुंभे दशरथसुतराक्षसेन्द्रसून्वोः दशसु दिक्षुरथोगमनंअप्रतिहतंयस्य तस्यवायोः। ॐ रथ स्यात्स्यन्दनेकायेचरणेच ” इति विश्वः । सुतोहनुमान् । राक्षसेन्द्रसूनुर्निकुंभः । तयोःभृशतरमागतरोषयोः यद्युद्धंबभूव तन्मित्रणे पवनसुतेनसादितेसति राक्षसानांबलं भयमाविवेशेत्याकर्षः। ‘‘ अनेनवक्ष्यमाणकथोपक्षेपः ” इत्युभौ । तत्र यपेतेतुजीवे इत्यादिकमसंगत मिवदृश्यते । अस्मत्पक्षेदशरथशब्दएकएवगौणार्थइतिमन्तव्यं। दशरथसुतोस्यास्तीतिदशरथसुतइतिा । पवनसुते नरयोनिकुंभसादितेसति युद्धं नञ्मात्राध्याहारः। नबभूव । परपक्षेरणकर्तुरभावादि तिवा ॥ २६ ॥ स७ सामान्यतोभयमित्युक्तं । तत्र विशेषमाह--व्यपेतइति । जीवेव्यपेते शरीरादपगते ।। ति० एतदन्तंनवमीदिनयुद्धे ।।२०। इतिसप्तसप्ततितमःसर्गः ॥७७॥ [ पं० ] १ . इदंश्लकद्वयं क. च. छ. पाठेघूदृश्यते. २३ ङ. झ. अ. ट. निनदति. ३ ग. ङ. चहतंदृट्. क. ख: घ च. छ. अ• निहंतंश्रुखा. झ. ट. निहतंवृष्य. ४ क. ग.-ट. तसंवनौकसौ.
