७७] श्रीमद्रोविन्दराजीयव्यांच्यासमलंकृतम् । ३१७ ततः कुम्भं समुत्क्षिप्य सुग्रीवो लवणाम्भसि ॥ पातयामास वेगेन दर्शयनुदधेस्तलम् ॥ ८४ ॥ ततः कुम्भनिपातेन जलराशिः समुत्थितः॥ विन्ध्यमन्दरसंकाशो विससर्प समन्ततः ॥ ८५ ॥ ततः कुम्भः समुत्पत्य सुग्रीवमभिपत्य च ॥ आजघानोरसि क्रुद्धो वज़वेगेन मुष्टिना ॥ ८६ ॥ तस्य चर्म च पुस्फोट बैहु सुस्राव शोणितम् । स च मुष्टिर्महावेगः प्रतिजघ्नेऽस्थिमण्डले ॥ ८७॥ तैदा वेगेन तत्रासीत्तेजः प्रज्वलितं मुहुः ॥ वनुनिष्पेषसद्धता ज्वाला मेरौ यथा गिरौ । [ सृष्टिना तेन संजज्ञे ज्वाला विद्युदिवोत्थिता ॥ ८८ ॥ सें तत्राभिहतस्तेन सुग्रीवो वानरर्षभः॥ युटिं संवर्तयामास वजकल्पं महाबलः ॥ ८९ ।। अर्चिः सहस्रविकचं रविमण्डलसप्रभम् । स घटिं पातयामास कुम्भस्योरसि वीर्यवान् ॥ ९० ॥ स तु तेन प्रहारेण विझलो भृशताडितः ॥ निपपांत तृदां कुम्भो गतार्चिरिव पावकः ॥ ९१ ॥ मुष्टिनाऽभिहतस्तेन निपपाताशु राक्षसः । लोहिताङ्ग इवाकाशाद्दीप्तरश्मिर्यदृच्छया ॥ ९२ ॥ कुम्भस्य पततो रूपं भग्नस्योरसि मुष्टिना ॥ बभौ रुद्राभिपन्नस्य यथा रूपं गवां पतेः ॥ ९३ ॥ तस्मिन्हते भीमपराक्रमेण प्लवङ्गमानामृषभेण युद्धे। मही सशैला सवना चचाल भयं च रक्षांस्यधिकं विवेश ॥ ९४॥ इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे षट्सप्ततितमः सर्गः ॥७५॥ सप्तसप्ततितमः सर्गः ॥ ७७ ॥ हनुमता निकुंभहननम् ॥ १ ॥ निकुम्भो भ्रातरं दृष्ट्वा सुग्रीवेण निपातितम् । प्रदहन्निव कोपेन वानरेन्द्रमवैक्षत ॥ १ ॥ ततः स्रग्दामसन्नद्धे दत्तपञ्चाङ्गुलं शुभम् ॥ आददे परिघं वीरो नगेन्द्रशिखरोपमम् ॥ २ ॥ जन्तौ । बभूवतुरिति शेषः । ८२-८३ ॥ दर्शय- | यामास चकारेत्यर्थः ।। ८९ ॥ आर्चिःसहस्रविकंच सुंदधेस्ती । कुम्भो यथा उदधितठं पश्येत्तथा | आर्चिःसहस्रावृतमित्यर्थः। अतएव रविमण्डलसप्रभै वेगेन पातयामासेत्यर्थः ॥ ८४ ॥ विससर्प अभ्यव- |॥ ९०--९२ ॥ गवां पतेः सूर्यस्य ॥ ९३–९४ ॥ र्धत ॥ ८५-८६ ॥ पुस्फोट विभिनं । सः मुष्टिः। | इति श्रीगोविन्दराजविरचिते श्रीमद्रामायणभूषणे सुग्रीवस्यास्थिमण्डले । प्रतिजने प्रतिहतः । मोघो | रत्नकिरीटाख्याने युद्धकाण्डव्याख्याने षट्सप्ततितमः बभूवेत्यर्थः । स च मुष्टिर्महावेग इति पाठः ॥ ८७ ॥ | सर्गः ॥ ७६ ॥ वेगेन कुम्भवेगेन । तत्र सुग्रीववक्षसि । तेजः संघ तृजं । प्रज्वलितमासीत् । वङ्गनिष्पेषसजाता इन्द्रेण | अथ निकुम्भवधः सप्तसप्ततितमे-निकुंभ पक्षच्छेदकाले वग्रसंघट्टजन्येत्यर्थः ॥ ८८ ॥ संवर्त- इत्यादि ॥ १ ॥ तत इत्यादिश्लोकद्वयमेकान्वयं । रामानुज शतयोजनविस्तीर्णंत्रिकूटशिखरमध्येयुध्यन्सुग्रीवः कुंभळ्ळीपतळेलवणांभसिपातयामासेत्यभिधानासुग्रीवस्यापरिमे यबलवत्ताद्योत्यते ॥ ८४ ॥ स० समुत्थितः ऊध्र्वमुत्थितः । विन्ध्यमन्दरसंकाशः तत्सदृशतरङ्गवान् । समन्ततोविससर्प । विन्ध्यमन्दसंकाशःकुंभः ततोजलात्समुत्पत्येत्यन्वयइतिनागोजिभट्टव्याख्यात्वर्थाप्रतिपत्त्या ॥ ८५ ॥ स० रुद्राभिपन्नस्य स्खवरतःसूर्यमनुविमानेनगच्छतोसुरस्ययाने तेनासहमानेनपातितेसतिसतीपतिस्तंपातयामासेतिपौराणिक्याकथयारुद्राभिपन्नताया ॥ ९३ ।। इतिषट्सप्ततितमः सर्गः ॥ ७६ ॥ [ पe] १ घ. ड. ज.--ट. संजज्ञेचापिशोणितं. क. ख. ग. च. संजज्ञेचास्य. २ ग.-चं. इ. अ . ट. तस्यवेगेन ३ इदमधे क, ख, च, छ। पाठेघुडश्यते. ४ कर सतथाऽभिहतः. ५ ; छ. जे. झ. ट. भृशपीडितः. ६ घ. तदाभूमौः
