अ.५.शा.१.] इदारण्यकोपनिषत् २४६ होत्रविषाऽग्निना दोचा! वाग्वै यज्ञस्य होता। तवेयं चा सोऽयमणिः, स होता, स मुक्तिः, साऽतिदुक्तिः ॥ ३ ॥ तेन साधनेन भूयोरातिं प्यार्सि संसाद्रन्धमतिरूष क्षिप्रं विद्यासिङथा । मुच्यत इयर्थः । तमेनं प्रश्नं याज्ञवस्त्रयः प्रतिवक्ति-होत्रविजऽग्निना चा। तदर्थ मूढं तभधरं प्रति पुनः स्वयमेव तदेतदाचष्टे वाग्वै यज्ञस्य होता -- साति भुक्तिः । कर्मभूते होतेरि अम्यभिनयेन वा अग्न्यधिष्क्वेिन वा याताया यावो दृष्टं यां कर्मणो वीर्थवरतया ब्रह्मोपासनद्वारा जीवशायामेव विलि क्लिष्टपूवसदुरितभरवण मुक्तिर्भवति, शरीरवियोगानन्तरं प्रकृयतिक्रन्त पदाधिरोह्णरूक्षण अतिमुक्तिर्भवतीयर्थः। क्रमादुद्देश्यविधेयाभिपापः स भुक्ति सातिशुक्तिरिति लिङ्गभेदेनयं निर्देश द्रष्टव्यः। वाग्वै यज्ञस्य होता । यज्ञ भुतहोतरि वाग्दृष्टिः कर्तव्येत्यर्थः । तवेयं आह । या होनार्थेऽथस्यमाना यागि. यर्थः । सोऽयमग्निस्स होता । सा वागेवान्यधिष्ठितवादिना अभयभेदेन भ्यता होर्यथस्सभाना मुक्तादिसाधनमित्यर्थः । स मुक्तिस्सऽतिमुक्तिरिति कारणे कार्योपचारः ॥ ३ ॥ संसारवधमतस्य क्षिप्रं विश्वसिद्धथेने । विश्व सिद्धेः प्रकृ बन्धातिक्रम योगान, अनुष्ठितेन साधनेन क्षिप्त्रं विद्यासिद्ध छ। ! संसारबन्धमनिकन्येयन्मय एष तात्पर्यम्। य। ङस्रशतमः दिलष्ट इतःपूर्वतदुतभरता । फिी विश्वसिद्भिर्नाम यत्पनविधयः किंप्रभातः। मृत्युशब्देन, 'अनिघया भृथं तीर्थै’ यत्रेव वियाप्रतिषन्धर्भमात्रग्रहणे मृत्युमतिक्रम्येत्यथ विगसिद्धयेतीि बिघर स्थात् । परन्थ अकालश्रयस्थानप्राप्तेरुरि भर्गभभ गृणुपंडेन पथावरजं संसारमण्डसमदृणमेघ युक। केनेति पृष्ठं लोपाखनभम् ; फेन यजमान इति यजमानपदप्रयोगेण गमनुबधन एवं पृथ्वगमात् । अतः, ‘भवतैव मुच्यत' दां प्रयुक्तस्थत होनेति । गृथोरतिक्रमःअहातिक्रमः, पुङ्गसरपक्षतिक्रममिन्ला ?ख अथापि मुखमेधेन तद्युक्तिः । अहोरात्र-पूर्वापरपक्षतिगोच या अनुरूच्या स्थितिरुच्यते । तत्र माससूत्रसादिरूपस्य सौरमानरीया आहोरात्रगणनय, नमनीया चन्द्रकलारूपीष्यामक पूोंतरपक्षगथनया मा प्रवत् आदि यस्याहोरात्रात् चन्द्रस्य नधिग्रथोवा तद्वेदेन आभईःरत्रषुओंढरपक्षरूमुखभेदेन द्वेधा अनस् | स मुक्तिः सातिमुफिरिस्सत्र रा इन्भनेन मुक्तिरपि प्रहीतुं शक्यते ; मुकेशीतिमुक्तिः • मुकथा ’ अतिमुक्तिर्भवतीत्यर्थ इति । अथातीि प्रकृईतदायैgणमे युकमिति क्रम(दु बिघेणाभप्राय अमुकम्।
