RECEARCH INSTITUTE, 84. R.A ROAD. MADRAS - A. मू. १५] पातञ्जलयोगसूत्राणि। - ७५
|
" नानुपहत्य भूतान्युपभोगः संभवतीति हिंसाकृतोऽप्यस्ति |
यथाऽऽहुः- साभिलाषश्च संकल्पो वाच्यार्थान्नातिरिच्यते ' इति । शारीरमपि कर्म शयं दर्शयति-नानुपहत्येति । अत एव धर्मशास्त्रकाराः “पञ्च सूना गृहस्थस्य" । मनुस्मृ०३।६८] इत्याहुः । स्यादेतन्न प्रत्यात्मवेदनीयस्य विषयसुखस्य प्रत्या- स्यानमुचितं योगिनामनुभवविरोधादित्यत आह-विषयसुखं चाविद्ध्येत्यक्तं चतुर्विध- विपर्यासलक्षणामविद्या दर्शयद्भिरिति । नाऽऽपातमात्रमाद्रियन्ते वृद्धाः । अस्ति खल्वापाततो मधुविषसंपृक्तानोभीगेऽपि सुखानुभवः प्रत्यात्मवेदनीयः किं त्वायत्यामसुखम् । इयं च दर्शिता भगवतैवै-
" विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तद्ग्रेऽमृतोपमम् ।
परिणामे विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम् " [भ० गी० १८।३८] इति ॥
चोदयति-या भोगेष्विति । न वयं विघयह्लादं सुखमातिष्ठामहे किं तु तृप्य(प्त)- तां पुंसाम् । तत्तद्विषयमार्थनापरिक्लिष्टचेतसा तृष्णैव महदुःखम् । न चेयमुपभोगमन्तरेण शाम्यति । न चास्याः प्रशमो रागाद्यनुविद्ध इति नास्य परिणामदुःखतेति भावः । तृप्तेस्तृष्णाक्षयादेतोरिन्द्रियाणामुपशान्तिरप्रवर्तनं विषयेष्वित्यर्थः । एतदेव व्यतिरेकमुखेन (ण) स्पष्टयति----या लोल्यादिति । परिहरति--न चेन्द्रियाणामिति । हेतावनोः प्रयोगः । सत्यं तृष्णाक्षयः सुखमनवद्यं तस्य तु न भोगाभ्यासो हेतुरपि तु तष्माया एव तद्विरोधिन्याः।
॥
यथाऽऽहु:-" न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति ।
- हविषा कृष्णवर्भव भूय एवाभिवर्धते" [भारत आदि० ८५११२] इति
शेषमतिराहितम् । १.ह.च. मग्न । ख. ज. पयोग । ३.व. ज.तवति । ४ज.सखं नाऽऽति ।
