एतत् पृष्ठम् परिष्कृतम् अस्ति
१८६ .वाचस्पतिकृतटीकासंवलितव्यासभाष्यसमेतानि- [ ४ कैवल्पपादे--
नास्त्यसतः संभवः, न चास्ति सतो विनाश इति द्रव्यत्वेन
संभवन्त्यः कथं निवर्तिष्यन्ते वासना इति--
अतीतानागतं स्वरूपतोऽस्त्य-
ध्वभेदाद्धर्माणाम् ॥ १२ ॥
भविष्यद्वयक्तिकमनागतमनुभूतव्यक्तिकमतीतं -स्वव्यापारो-
पारूढं वर्तमानं, त्रयं चैतद्वस्तु ज्ञानस्य ज्ञेयम् । यदि चैतत्स्व-
रूपतो नाभविष्यन्नेदं निर्विषयं ज्ञानमुदपत्स्यत । तस्मादती:
तानागतं स्वरूपतोऽस्तीति । किंच भोगभागीयस्य वाऽपवर्ग-
भागीयस्य वा कर्मणः फलमुत्पित्सु यदि निरुपाख्यमिति तदु-
देशेन नेन निमित्तेन कुशलानुष्ठानं न युज्येत । सतश्च फलस्य
निमित्तं वर्तमानीकरणे समर्थ नापूर्वोपजनने.। सिद्धं निमित्त
नैमित्तिकस्य विशेषानुग्रहणं कुरुते नापूर्वमुत्पादयंतीति ।
उत्तरसूत्रमवतारयितुं शङ्कते-नास्तीति।असत इति तु संपातायातं निदर्शनायवा।
अतीतानागतं स्वरूपतोऽस्त्यध्वभेदाधर्माणाम् । नासतामुत्पादो न सतां विनाशः
किंतु सतामेव धर्माणामध्वभेदपरिणाम एवोदयव्ययाविति सुत्रार्थः । अनुभूता प्राप्ता येन
व्यक्तिस्तत्तथा । संप्रति व्यक्तिर्नास्तीति यावत् । इतश्च त्रकाल्येऽपि धर्मः सन्नित्याह---
यदि चेति । न ह्यसञ्ज्ञानविषयः संभवतीति निरुपाख्य वाद्विषयावभासं हि विज्ञानं
नासति विषये भवति । त्रैक.ल्यविषयं च विज्ञानं योगिनामस्मदादीनां च विज्ञानमसति
विषये नोत्पन्नं स्यात् । उत्पद्यते च । तस्मादतीतानागते सामान्यरूपेण समनुगते स्त
इति। एवमनुभवतो ज्ञानं विषयसत्वे हेतुरुक्तम्। उद्देश्यत्वादप्यनागतस्य विषयत्वेन सत्त्व-
मेवेत्याह --किंच भोगभागीयस्येति । कुशलो निपुणः । अनुष्ठेयेऽपि च यद्यनिमित्तं
तत्सर्वं नैमित्तिके सत्येव विशेषमाधंत्त । यथा काण्डलाववेदाध्यायादयः । न खल्वेते काण्ड-
लावादयोऽसन्तमुत्पादयन्ति । सत एव तु तत्प्राप्तिविकारौ कुर्वन्ति । एवं कुलालादयोऽपि
सत एव घटस्य वर्तमानीभावहेतब इत्याह -सतश्चेति ।
यदि तु वर्तमानःवाभावादतीतानागतयोरसत्वं हन्त भो वर्तमानस्याप्यभावोऽती- तानागतत्वाभावात् । अध्वविशिष्टतया तु सत्तं त्रयाणामध्यविशिष्टमित्यभिप्राये-
१ क.ख. ॰ग्रहं कु'। २ ग.क. इ. 'यति । ३ ख.स.'मानभा'। ४. ख. झ.'त। स्वार्थवि॰ । ५ क, ध्वधर्म्यवि' ।'
