कारिकावली प्रभा. दृशकार्यकारणभावस्वीकारेऽपि एतयक्तिसमवेतमानक्त कार्यत्वावच्छिन्नत्वस्य व्यक्तयन्तरे उत्पत्तिवारणाय तत्त. यक्तिसमवनतादृशकार्यत्वावच्छिन्न प्रति समवतत्वकालिकाविशेषणत्वोभयसंबन्धेन तत्तयक्तित्वावच्छिन्नं प्रति वा तत्तद्यक्तित्वेन नमवायिकारणत्वस्यावश्यं वा यतया तेनैव तन्निा हे निरुक्त कार्यकारणभावे मानाभाव इति वाच्य यद्विशेषयोरिति न्यायेन सामान्य कार्यकारणभावस्यावश्यकवादित्यभिप्राय: । ननु निरुकानां त्रयाणां कायतावच्छेदकताघटकसंबन्धकल्पनागौर व सत्वान् नेन संबन्धन तस्य कार्यतावच्छेदकत्वासंभवेन नोक्तदिशा द्रव्यच जातिसिद्धिर्भवतीत्यतः प्रकारान्तरेण द्रव्यत्वजातिमिद्धिमा । संयोगस्येति ॥ केचिनु ननु जन्यसाब- रूपकायत्त्वावच्छिन्नं प्रति तादात्म्येन द्रव्यत्वेन कारणन्वे मानाभावः । नच नीले नीलोत्पत्तिवारणाय तथा हेतुत्व- मावश्यकमिति, वाच्यम् समवायन नालं प्रति स्वाथयममवतद्रव्यत्वसंबन्धन नीलहेतुतयैव तद्वारणात् का. यत्वस्य कार्यतावच्छेदकत्वे गौरवा द कालिकसंबन्धन घटलादिकमादाय विनिगमनाविरहाचेत्यत आह सं- योगस्यति इन्यवतरणिकामाहुः तदनन् । कार्य प्रति नादात्म्यन द्रव्यत्वेन कारणत्वानगीकार समवायेन मजूपा. समवायन नालन्य वच्छिन्नं प्रति स्वाथय समवेतद्रव्यावर्मबन्धेन नीलादे: कारणत्वकल्पनादेवोक्ता पत्तिवारणात् दर्शित कार्यकारणभावे मानाभान इति न द्रव्यन्यजातिमिद्धिमिनि वाच्यम् । द्रव्पत्व जात्यसिद्धौ तम्य कारण. नावञ्छदकभवन्धत्वस्वीकारागंभवात्स्वाश्रय समवनवव्यत्व याविशेषणविशप्यभावे विनिगमनाचिरहेण काय- कारणभावभेदप्रसंगानालपीनमधुरायनन्त कारणानायझेदक संबन्धकोटी द्रव्यत्व निवेशापेक्षया कार्यत्वावच्छिन्नं प्रति द्रव्यन्येनैव कारणतायाः स्वाकर्तुमुचितत्वाच । ननु जलादो नील वादावच्छिन्नापत्तिवारणाय नालवाद्यच- च्छिन्नं प्रति पृथिवीत्यादिना समवाथि कारणताया आवश्यकता अत एव न नीलादो नीलाद्याप- त्तिः । नच नीलादिकं प्रति अवश्यकल्पनीय कारणवाकयोनीलादिविजातीयामिसंयोगयारभावादव न जलादी नीलाद्यापत्तिरिति वाच्यम् । तथापि विजानी चाग्निमयोगवत्यग्ना नीलाद्यापत्तेदुर्वारस्यात् । नचाग्निप्रति- योगिकन्यविशिष्टविजातीयाग्निसंयोगा नामाथिति वाच्यम् । नीलाद्यनन्तकारणतावच्छेदककोटी वह्नि प्रति- योगिकत्व जात्ययोमिथाविशेषणविशेप्यभावे विनिगमनाविरहेण कारणताभंदापत्त्या नीलत्वाद्यवच्छिन्नं प्र. ति पृथिवीत्वेन अतिरिक्त कारणतानामेवाबच्छेदक लाघवेन युक्त वात् । न चाग्नि संयोगस्य वैजात्य पुरस्कारेणैव अनुयोगिता संबन्धन कारणतास्वीकारान्नाग्नौ तदापत्तिरिति वाच्यम् । वद्रिक्रियाजन्यादिव घटकियाजन्यादु- भयक्रियाजन्याच संयोगानीलागुत्पत्तेः । अग्निगयोगस्थानुयोगितासंवन्धेन कारणले तस्य नील द्यसमवायि- कारणत्वानुपपत्तः समवायस्वाश्रय समवतत्वान्यतरसंवन्धावच्छिन्न कारणताया एवाममवाधिकारण तापदार्थत्वात्। अथाग्निसंयोगनीलाद्यो: परस्पर जन्यनीलादो व्यभिचार वारणाय वैजात्ययारेच कार्यतावच्छेदकत्वेन नामों नीलत्वावच्छिन्नापत्तिः तदवच्छिन्नं प्रत्यापादकाभावादिति चेदवं सति तुल्ययुक्तया नीलेऽपि न नीलत्वाव- च्छिन्नापतिः । यदिच नालादिजन्यतावच्छेद कजात्यवच्छिन्न मेव नीचा दावापादोत तदाऽग्निसंयोगजन्य. दिनकरीयम् दिन भविष्यतीति भावः । कार्यति ॥ कार्यत्वं प्रागभावप्रतियोगित्वम् । न च ध्वंससाधारण्यम् । सत्त्वेन विशेषणीयत्वात् । अत्र च कार्यस्य समवायः प्रत्यामनिः कारणस्य तादात्म्यम् । यत्र समवायन कार्य तत्र तादात्म्येन व्यमिति नियमात् । ननु जन्यमत्वरूपकार्यत्वावच्छिन्नं प्रति तादात्म्येन द्रव्यत्वेन कारणत्वे रामरूद्रीयम. घटादिवत्तस्यापि पामराणां प्रत्यक्षं स्यात् तदभावेन द्रव्यत्ये प्रत्यक्षं न प्रमाणमिति भावः । ननु किमिदं द्रव्य- स्वायच्छिन्नस्य कायतावच्छेदकं कार्यत्वं न जानिरूप ध्वंग साधारण्यात् , नाप्युपाधिरूपं अनुगतानतिप्रसक्तस्य तस्य दुर्वचत्वादिल्याशङ्कायां तन्निर्वक्ति । कार्यत्यमिति ॥ न चति ॥ द्रव्य कार्यत्वाभावयति बसेऽपि प्राग- भावप्रतियोगित्वस्य सत्त्वेनातिप्रसक्ततया द्रव्य कार्यतावच्छेदकत्वानुपपत्तिरिति भावः। नन्विति ॥ जन्यत्व.
