एकस्य यदि वा दृश्येत् स्थानभ्रंशो द्वितीयके ॥
द्वितीयके मासि मरणायेति सम्बन्धः ।
पराशरः ।
एकनयनश्रावो विना रोगमवघट्टनं स्थानभ्रशनं वा द्वितीयके ।
मोक्षधर्मे तु ।
अकस्माच्च स्रवेद्यस्य वाममक्षि नराधिप ।
मूर्धतश्चोत्पतेद्धूमः सद्यो मृत्युनिदर्शनम् ॥
पराशरस्तु ।
परिभ्रान्ते स्थिरे ध्वस्तेऽव्यक्तनिन्द्ये विलोचने ।
उत्फुल्ले वर्त्मनो मूर्त्तदृष्टिर्देवोऽऽर्धदृष्टिके ॥
विवर्णश्यामहरिते निमेषरहिते प्लुते ।
निम्ने निमेषबहुले नेत्रे स्यातामसुक्षये ॥
चरकस्तु ।
तस्य चेच्चक्षुषी प्रकृतिहीने विप्नुक्तं अत्युत्पिण्डिते अतिप्रविष्टे अतिजिह्मे अतिविषमे अतिविमुक्तबन्धने । अतिप्रस्तुतोन्मिषिते सततनिमेषिते निमेषितोन्मेषातिप्रवृत्ते विपरीतदृष्टिके व्यस्तदृष्टिके । नकुलार्थे कपोतार्थे अलाभवर्णे कृष्णनीलश्यामघना
प्रहरणनिद्रामुक्तानां वैकारिकाणां वर्णानामन्यतमेनाभिसंप्लुते वा
स्यातां परासुरिति विन्द्यात् ।
विमुक्ते इति विगतियुक्ते । अत्युत्पिण्डिते अत्यन्तनिर्गते । अतिजिह्मे अतिकुटिले । अतिविषमे इति एकं संवृत्तमपरं विस्तृतम् । विपरीतदृष्टिके इति केकरदृष्टिके । अथवाऽन्यथा ग्राहिणी व्यस्तदृष्टिके इति विस्तृतिदृष्टिमण्डले ।
नकुलार्थे इति दिवा शुक्लरूपदर्शनी । कपोतार्थे इति दिवा कृष्णरूपदर्शिनी ।
तथा च तयोर्लक्षणम् ।
नकुलार्थस्तु रूपाणि दिवा शुक्लानि पश्यति ।
कपोतार्थस्तु रूपाणि दिवा कृष्णानि पश्यति ॥
अलाभवर्णे इति तप्ताङ्गारवर्णे ।
