उद्वेगकारि मर्त्त्यानां यदप्रीतिविवर्धनम् ॥
अहितत्वादनिष्टत्वाच्छब्दाः पर्यायवाचकाः ।
अतोऽन्यान्यप्यशुभसूचकान्युत्पातेष्वन्तर्भवन्ति । अत "एव य: प्रकृतिविपर्यासः प्रायः संक्षेपतः"-इहं वटकणिकायां वराहेण प्रायः शब्दः प्रयुक्त इति।
अथोत्पात विवेकः तत्र पराशरः ।
प्रकृतेर्भूतविकृतप्रादुर्भावाँश्चोत्पातमाचक्षते । तेषां द्यौरन्तरिक्षं भूरेताश्चाश्रयः पञ्चमहाभूतानि योनिः ।
अतो गर्गः ।
वटकणिकायाम् ।
आथर्वणाद्भुते ।
प्रकृतिविरुद्धमद्भुतमपीदं : शकुप्रबाधाय देवाः सृजन्ति- इति
अथोत्पातोत्पत्तिकारणम् । मत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोः ।
“पुरुषापचारान्नियतमपरज्यन्ति देवताः ।
ततोऽपरागाद्देवानामुपसर्गः प्रवर्त्तते"[१]॥
गर्गसंहितायां बार्हस्पत्ये च ।
अतिलोभादसत्याद्वा नास्तिक्याद्वाऽप्यधर्मतः ।
नरापचारान्नियतमुपसर्गः प्रजायते ॥
ततोऽपचारान्नियतमपरज्यन्ति देवताः ।
ताः सृजन्त्यद्भुतान् भावान् दिव्यनाभसभूमिजान् ॥
त एव त्रिविधा लोके उत्पाता देवनिर्मिताः ।
विचरन्ति विनाशय रूपैः सम्बोधयन्ति च ॥
- ↑ मात्स्ये २२९ अ, श्लो. ।
