आयुर्वेदसूत्रम् (योगानन्दनाथभाष्यसमेतम्)/एकादशप्रश्नः
अथ एकादशः प्रश्नः.
[क्लेशतनूकरणार्थः] देहानिलगतिकरणार्थश्च ।
१
अविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशाः पञ्च क्लेशाः ।
२
अविद्याक्षेत्रमुत्तरेषां प्रसुप्ततनुविच्छिन्नोदाराणाम् ।
३
अनित्याशुचिदुःखानात्मसुनित्यशुचिसुखात्मख्यातिरविद्या ।
४
दृग्दर्शनशक्त्योरेकात्मतेवास्मिता ।
५
सुखानुशायी रागः ।
६
दुःखानुशायी द्वेषः ।
७
स्वरसवाही विदुषोऽपि तथारूढोऽभिनिवेशः ।
८
ते प्रतिप्रसवहेयाः सूक्ष्माः ।
९
ध्यानहेयाः तद्वृत्तयः ।
१०
क्लेशमूलः कर्माशयो दृष्टादृष्टजन्मवेदनीयः ।
११
सतिमूले तद्विपाको जात्यायुर्भोगाः ।
१२
ते ह्लादपरितापफलाः पुण्यापुण्यहेतुत्वात् ।
१३
परिणामतापसंस्कारदुःखैः गुणवृत्तिविरोधाच्च दुःखमेव सर्वं विवेकिनः ।
१४
हेयं दुःखमनागतम् ।
१५
द्रष्टृदृश्ययोः संयोगो हेयहेतुः ।
१६
प्रकाशक्रियास्थितिशीलं भूतेन्द्रियात्मकं भोगापवर्गार्थं दृश्यम् ।
१७
विशेषाविशेषलिङ्गमात्रालिङ्गानि गुणपर्वाणि ।
१८
द्रष्टा दृशिमात्रः शुद्धोपि प्रत्ययानुपश्यः ।
१९
तदर्थ एव दृश्यस्यात्मा ।
२०
कृतार्थं प्रति नष्टमप्यनष्टं तदन्यसाधारणत्वात् ।
२१
स्वस्वामिशक्त्योः स्वरूपोपलब्धिहेतुः संयोगः ।
२२
तस्य हेतुरविद्या ।
२३
तदभावात् संयोगाभावो हानं तद्दृशेः कैवल्यम् ।
२४
विवेकख्यातिरविप्लवा हानोपायः ।
२५
तस्य सप्तधा प्रान्तभूमिः प्रज्ञा ।
२६
योगाङ्गानुष्ठानात् अशुद्धिक्षये ज्ञानदीप्तिराविवेकख्यातेः ।
२७
यमनियमासनप्राणायामप्रत्याहारधारणाध्यानसमाधयोऽष्टावङ्गानि ।
२८
अहिंसासत्यास्तेयब्रह्मचर्यापरिग्रहा यमाः ।
२९
एते जातिदेशकालसमयानवच्छिन्नाः सार्वभौमा महाव्रतं ।
३०
शौचसंतोषतपस्स्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि नियमाः ।
३१
वितर्कबाधने प्रतिपक्षभावनम् ।
३२
वितर्काहिंसादयः कृतकारितानुमोदिता लोभक्रोधमो
हपूर्वका मृदुमध्याधिमात्रा दुःखाज्ञानानन्तफला इति प्रतिपक्षभावनम् ।
३३
अहिंसाप्रतिष्ठायां तत्सन्निधौ वैरत्यागः ।
३४
सत्यप्रतिष्ठायां क्रियाफलाश्रयत्वम् ।
३५
अस्तेयप्रतिष्ठायां सर्वरत्नोपस्थानम् ।
३६
ब्रह्मचर्यप्रतिष्ठायां वीर्यलाभः ।
३७
अपरिग्रहस्थैर्ये जन्मकथन्तासम्बोधः ।
३८
शौचात् स्वाङ्गे जुगुप्सा परैरसंसर्गः ।
३९
सत्वशुद्धिसौमनस्यैकाग्र्येन्द्रियजयात्मदर्शनयोग्यत्वानिच ।
४०
सन्तोषादनुत्तमसुखलाभः ।
४१
कायेन्द्रियसिद्धिरशुद्धिक्षयात्तपसः ।
४२
स्वाध्यायदिष्टदेवतासम्प्रयोगः ।
४३
समाधिसिद्धिरीश्वरप्रणिधानात् ।
४४
स्थिरसुखमासनम् ।
४५
प्रयत्नशैथिल्यानन्तसमापत्तिभ्याम् ।
४६
ततोद्वन्द्वनभिघातः ।
४७
तस्मिन् सति श्वासप्रश्वासयोः गतिविच्छेदः प्राणायामः ।
४८
सतु बाह्याभ्यन्तरस्तम्भवृत्तिः देशकालसङ्ख्याभिः परिदृष्टो दीर्घसूक्ष्मः ।
४९
बाह्याभ्यन्तरविषयाक्षेपी चतुर्थः ।
५०
ततः क्षीयते प्रकाशावरणम् ।
५१
धारणासु च योग्यता मनसः ।
५२
स्वविषयासंप्रयोगे चित्तस्य स्वरूपानुकार इव इन्द्रियाणां प्रत्याहारः ।
५३
ततः परम वश्यतेन्द्रियाणाम् ।
५४
इत्यायुर्वेदस्य एकादशः प्रश्नस्समाप्तः.