महाभारतम्-04-विराटपर्व-044

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-044
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

उत्तरेण बृहन्नलाया अर्जुनत्वविज्ञानेन तंप्रत्यज्ञानमूलकभूतपूर्वस्वापराधक्षमापनम् ।। 1 ।। अर्जुनेनोत्तरंप्रति स्वस्य क्लैब्यप्राप्तिहेतुकथनम् ।। 2 ।। तथोत्तरस्य सारथीकरणापूर्वकं रथारोहणेन रणायाभियानम् ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-44-1x
ततः पार्थं स वैराटिः प्राञ्जलिस्त्वभ्यवादयत्। अहं भूमिंजयो नाम प्रणतोस्मि धनंजय ।।	4-44-1a 4-44-1b
दिष्ट्या त्वां पार्थ पश्यामि स्वागतं ते धनंजय । लोहिताक्ष महाबाहो नागराजवरोपम ।।	4-44-2a 4-44-2b
यदज्ञानादवोचं त्वां प्रमादेन नरोत्तम। अकृत्वा हृदये सर्वं क्षन्तुमर्हसि तन्मम ।।	4-44-3a 4-44-3b
यतस्त्वया कृतं पूर्वं चित्रं कर्म सुदुष्करम्। अतो भयं व्यपेतं मे प्रीतिश्च परमा त्वयि ।।	4-44-4a 4-44-4b
दासोऽहं ते भविष्यामि पश्य मामनुकम्पया ।।	4-44-5a
या प्रतिज्ञा कृता पूर्वं तव सारथ्यकारणात्। सेयं प्रतिज्ञा पूर्णा मे हर्षश्चार्जुन जायते ।।	4-44-6a 4-44-6b
देवेन्द्रतनयस्येह सारथिः स्यां महामृधे । इति पूर्वं कृताऽस्माभिः प्रतिज्ञा युद्धदुर्मद ।।	4-44-7a 4-44-7b
प्रतिज्ञा मम संपूर्णा तव सारथ्यकारणात् । मनस्स्वास्थ्यं च मे जातं जातं भाग्यं च मे महत् ।।	4-44-8a 4-44-8b
आस्थाय विपुलं वीर रथं सारथिना मया। दुर्योधनं च जित्वाऽऽजौ निवर्तय पशून्मम ।।	4-44-9a 4-44-9b
अर्जुन उवाच।	4-44-10x
प्रीतोस्मि राजपुत्राद्य न भयं विद्यते तव। सर्वान्नुदामि ते शत्रून्रणे रणविशारद ।।	4-44-10a 4-44-10b
स्वस्थो भव महान्युद्धे पश्य मां शत्रुभिः सह । युध्यमानं विमर्देऽस्मिन्कुर्वाणं भैरवं रवम् ।।	4-44-11a 4-44-11b
गाण्डीवं देवदत्तं च शरान्कनकभूषणान्। एतान्सर्वानुपासङ्गान्क्षिप्रं बध्नीहि मे रथे । एकं चाहर निस्त्रिंशं जातरूपपरिष्कृतम् ।।	4-44-12a 4-44-12b 4-44-12c
अहं वै कुरुभिर्योत्स्ये मोक्षयिष्यामि ते पशून् । तोषयिष्यामि राजानं प्रवेक्ष्यामि पुरं पुनः ।।	4-44-13a 4-44-13b
संकल्पागाधपरिधं बाहुप्राकारतोरणम्। त्रिदण्डतूणसंबाधं नैकध्वजसमाकुलम् ।।	4-44-14a 4-44-14b
ज्याक्षेपनिनदारावं नेमीनिनददुन्दुभिः । शरजालवितानाढ्यमाक्ष्वेडितमहास्वनम् । नगरं ते मया गुप्तं रथोपस्थं भविष्यति ।।	4-44-15a 4-44-15b 4-44-15c
अधिष्ठितो मया सङ्ख्ये रथो गाण्डीवधन्विना । अजय्यः शत्रुसैन्यानां वैराटे व्येतु ते भयम् ।।	4-44-16a 4-44-16b
उत्तर उवाच।	4-44-17x
बहुना किं प्रलापेन शृणु मे परमं वचः। नाहं बिभेमि कौन्तेय साक्षादपि शतक्रतोः ।।	4-44-17a 4-44-17b
यमवायुकुबेरेभ्यो द्रोणभीष्मशतादपि । बिभेमि नाहमेतेभ्यो जानामि त्वां स्थिरं युधि । केशवेनापि संग्रामे साक्षादिन्द्रेण वा समम् ।।	4-44-18a 4-44-18b 4-44-18c
इदं तु चिन्तयन्नेव परिमुह्यामि केवलम्। निश्चयं नाधिगच्छामि नावगच्छामि किंचन ।।	4-44-19a 4-44-19b
एवं वराङ्गरूपस्य लक्षणैः सूचितस्य च। केन कर्मविपाकेन क्लीबत्वं त्वामुपागतम् ।।	4-44-20a 4-44-20b
मन्ये त्वां क्लीबरूपेण चरन्तं शूलपाणिनम्। गन्धर्वराजप्रतिमं देवं वाऽपि शतक्रतुम् ।।	4-44-21a 4-44-21b
अर्जुन उवाच।	4-44-22x
भ्रातुर्नियोगाञ्ज्येष्ठस्य संवत्सरमिदं व्रतम्। चरामि ब्रह्मचर्यं वै सत्यमेतद्ब्रवीमि ते ।।	4-44-22a 4-44-22b
नास्मि क्लीबो महाबाहो परवान्धर्मसंयुतः । उर्वशीशापसंभूतं क्लैब्यं समुपसंस्थितम् ।।	4-44-23a 4-44-23b
पुराऽहमाज्ञया भ्रातुर्ज्येष्ठस्यास्मि सुरालयम्। प्राप्तवानुर्वशी दृष्टा सुधर्मायां मया तदा ।।	4-44-24a 4-44-24b
नृत्यन्तीं परमं रूपं बिभ्रतीं वज्रिसन्निधौ । अपश्यं तामनिमिषं कूटस्थामन्वयस्य मे।।	4-44-25a 4-44-25b
रात्रौ समागता मह्यं शयनं रन्तुमिच्छया। अहं तामभिवाद्यैव मातृसत्कारमाचरम् ।।	4-44-26a 4-44-26b
सा च मामशपत्क्रुद्धा शिखण्डी त्वं भवेति वै। श्रुत्वा तमिन्द्रो मामाह मा भैस्त्वं पार्थ षण्डता ।।	4-44-27a 4-44-27b
उपकारो भवेत्तुभ्यमज्ञातवसतौ पुरा। इतीन्द्रो मामनुग्राह्य ततः प्रेषितवान्वृषा ।।	4-44-28a 4-44-28b
तदिदं समनुप्राप्तं व्रतं चीर्णं मयाऽनघ । समाप्तव्रतमुत्तीर्णं विद्धि मां त्वं नृपात्मज ।।	4-44-29a 4-44-29b
उत्तर उवाच।	4-44-30x
परमोऽनुग्रहो मेऽद्य यत्प्रतर्को न मे वृथा। न हीदृशाः क्लीबरूपा भवन्ति तु नरोत्तमाः ।।	4-44-30a 4-44-30b
सहायवानस्मि रणे युद्ध्येयममरैरपि । साध्वसं तत्प्रनष्टं मे किं करोमि ब्रवीहि मे ।।	4-44-31a 4-44-31b
अहं ते संग्रहीष्यामि हयाञ्शत्रुनिर्बहण। शिक्षितो ह्यस्मि सारथ्ये निष्ठितः पुरुषर्षभ ।।	4-44-32a 4-44-32b
दारुको वासुदेवस्य यथा शक्रस्य मातलिः। तथा मां विद्धि सारथ्ये शिक्षितं नरपुङ्गव ।।	4-44-33a 4-44-33b
अश्वा ह्येते महाबाहो तवैवाहवदुर्जयाः। योग्या रथवरे युक्ताः प्राणवन्तो जितश्रमाः ।।	4-44-34a 4-44-34b
यस्य यातेन पश्यन्ति भूमौ क्षिप्तं पदंपदम्। दक्षिणां यो धुरं वोढा सुग्रीवोण समो हयः ।।	4-44-35a 4-44-35b
योऽयं हयो धुर्यवरो वामां वहति शोभनः। तं मन्ये मेघपुष्पस्य जवेन सदृशं हयम् ।।	4-44-36a 4-44-36b
योऽयं वहति वै पार्ष्णिं दक्षिणामञ्चितोद्यतः । वलाहकादभिमतस्तेजसा वीर्यवत्तरः ।।	4-44-37a 4-44-37b
योऽयं काञ्चनसन्नाहो वामं वहति शोभनः । धुर्यं शैब्यस्य तं मन्ये जवेन बलवत्तरम् ।।	4-44-38a 4-44-38b
त्वामेवायं रथो वोढुं संग्रामेऽर्हति धन्विनम् । त्वं चे.. रथमास्थाय योद्धुमर्हो मतो मम। शर्वशत्रुभिरायातो देवराज इवासुरैः ।।	4-44-39a 4-44-39b 4-44-39c
वैशंपायन उवाच।	4-44-40x
ततो रथादवस्कन्द्य वीर्यवानरिमर्दनः। प्रणम्य देवान्गाण्डीवमादाय रुरुचे श्रिया ।।	4-44-40a 4-44-40b
ततो विमुच्य बाहुभ्यां सङ्खचूडानि पाण्डवः । तौ च दुन्दुभिसन्नादौ प्रतिबद्ध्य तलावुभौ ।।	4-44-41a 4-44-41b
इन्द्रदत्ते च ते दिव्ये उद्धृत्यामुच्य कुण्डले । श्लक्ष्णान्केशान्मृदून्स्निग्धाञ्श्वेतेनोद्ग्रथ्य वाससा ।।	4-44-42a 4-44-42b
अथासौ प्राङ्मुखो भूत्वा शुचिः प्रयतमानसः। अभिदध्यौ महाबाहुः सर्वास्त्राणि रथोत्तमे ।।	4-44-43a 4-44-43b
ऊचुश्च पार्थं सर्वाणि प्राञ्जलीनि नृपात्मजम्। इमानि स्मो महोदार किङ्कराणीन्द्रनन्दन ।।	4-44-44a 4-44-44b
प्रणिपत्य ततः पार्थः समालभ्य च पाणिना। सर्वाणि मानसानीह भवतेत्यभ्यभाषत।।	4-44-45a 4-44-45b
प्रतिगृह्य ततोऽस्त्राणि प्रह्लष्टवदनोऽभवत् । अधिज्यं तरसा कृत्वा गाण्डीवं व्याक्षिपद्धनुः ।।	4-44-46a 4-44-46b
तस्य विक्षिप्यमाणस्य धनुषोऽभून्महास्वनः । यथा शैलस्य महतः शैलानाक्षिप्य जघ्रुषः ।।	4-44-47a 4-44-47b
सनिर्घाताऽभवद्भूमिर्दिक्षु वायुर्ववौ भृशम्। भ्रान्तद्विजं खमभवत्प्राकम्पन्त महाद्रुमाः ।।	4-44-48a 4-44-48b
तं शब्दं कुरवो राजन्विस्फोटमशनेरिव। तार्क्ष्यं शब्दमिव श्रुत्वा वित्रेसुर्दीनमानसाः ।।	4-44-49a 4-44-49b
यथेन्द्रो व्याक्षिपद्भीमं विस्फोटमशनेर्भुवि । तथाऽर्जुनो धनुःश्रेष्ठं बाहुभ्यामाक्षिपद्बली ।।	4-44-50a 4-44-50b
महाशनिमहाशब्दसदृशो ज्यास्वनो महान् । शत्रून्वीरांश्च संतर्ज्य निग्रहस्थो रथे स्थितः ।।	4-44-51a 4-44-51b
उत्तर उवाच।	4-44-52x
एकस्त्वं पाण्डवश्रेष्ठ बहूनोतान्महारथान्। कथं जेष्यसि संग्रामे सर्वशस्त्रास्त्रपारगान् ।।	4-44-52a 4-44-52b
असहायो।सि कोन्तेय ससहायाश्च कौरवाः । अत एव महाबाहो भीतस्तिष्ठामि तेऽग्रतः ।।	4-44-53a 4-44-53b
वैशंपायन उवाच।	4-44-54x
उवाच पार्थो मा भैषीः प्रहस्य स्वनवत्तदा ।।	4-44-54a
युध्यमानस्य मे वीर गन्धर्वैः सुमहाबलैः । सहायो घोषयात्रायां कस्तदासीत्सखा मम ।।	4-44-55a 4-44-55b
तथा प्रतिभये तस्मिन्देवदानवसंकुले। खाण्डवे युध्यमानस्य कस्तदासीत्सखा मम ।।	4-44-56a 4-44-56b
निवातकवचैः सार्धं पौलोमैश्च महाबलैः । युध्यतो देवराजार्थे कः सहायस्तदाऽभवत् ।।	4-44-57a 4-44-57b
स्वयंवरे तु पाञ्चाल्या राजभिः सह संयुगे। युध्यतो बहुभिस्तात कः सहायस्तदाऽभवत् ।।	4-44-58a 4-44-58b
उपजीव्य गुरुं द्रोणं शुक्रं वैश्रवणं यमम्। वरुणं पावकं चैव कृपं कृष्णं च माधवम् । पिनाकपाणिनं चैव कथमेतान्न योधये ।।	4-44-59a 4-44-59b 4-44-59c
रथं वाहय मे शीघ्रं व्येतु ते मानसो ज्वरः ।।	4-44-60a
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि गोग्रहणपर्वणि चतुश्चत्वारिंशोऽध्ययः ।। 44 ।।

विराटपर्व-043

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-045