महाभारतम्-04-विराटपर्व-034

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-034
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

विराटसुशर्मसैन्ययौर्युद्धम् ।। 1 ।। युधिष्ठिरादिनिहतानां परिसह्ख्यानम् ।। 2 ।। विराटसुशर्मणोर्युद्धम् ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-34-1x
निर्याय नगराच्छूरा व्यूढानीकाः प्रहारिणः। त्रिगर्तानस्पृशन्मात्स्याः मूर्येऽस्तंगमिते सति ।। 1 ।।	4-34-1a 4-34-1b
ते त्रिगर्ताश्च मात्स्याश्च व्यूढानीकाः प्रहारिणः। अन्योन्यमभिवर्तन्ते गोषु गृद्धा महाबलाः ।। 2 ।।	4-34-2a 4-34-2b
भीमाश्च मत्तमातङ्गास्तोमराङ्कुशचोदिताः। ग्रामणीयैः समारूढाः कुशलैर्हस्तिसादिभिः ।। 3 ।।	4-34-3a 4-34-3b
तेषां समागमो घोरस्तुमुलो रोमहर्षणः। घ्नतां परस्परं राजन्यमराष्ट्रविवर्धनः ।। 4 ।।	4-34-4a 4-34-4b
देवासुरसमो राजन्नासीत्सूर्येऽबलम्बति । पदातिरथनागेन्द्रहयारोहबलौघवान् ।। 5 ।।	4-34-5a 4-34-5b
अन्योन्यमभ्यापततां निघ्नतां चेतरेतरम् । उदतिष्ठद्रजो भौमं न प्राज्ञायत किंचन ।। 6 ।।	4-34-6a 4-34-6b
पक्षिणश्चापतन्भूमौ सैन्येन रजसा वृताः । इषुभिर्व्यतिसर्पद्भिरादित्योऽन्तरधीयत ।। 7 ।।	4-34-7a 4-34-7b
खद्योतैरिव संयुक्तमन्तरिक्षमजायत।। 8 ।।	4-34-8a
रुक्मपृष्ठानि चापानि विचेरुर्विद्युतो यथा । नर्दतां लोकवीराणां सव्यं दक्षिणमस्यताम् ।। 9 ।।	4-34-9a 4-34-9b
रथा रथैः समाजग्मुः पत्तयश्च पदातिभिः । सादिनः सादिभिर्जग्मुर्गजैश्चापि महागजाः ।। 10 ।।	4-34-10a 4-34-10b
असिभिः पट्टसैश्चापि शक्तिभिस्तोमरैरपि । संरब्धाः समरे योधा निजघ्नुरितरेतरम् ।। 11 ।।	4-34-11a 4-34-11b
निघ्नन्तः समरेऽन्योन्यं हृष्टाः परिघपाणयः । न शेकुरतिसंक्रुद्धाः शूराः कर्तुं पराङ्भुखम् ।। 12 ।।	4-34-12a 4-34-12b
रक्ताधरोष्ठं सुनसं क्लृप्तश्मश्रु स्वलंकृतम्। अदृश्यत शिरश्छिन्नं रजोविध्वस्तकुण्डलम् ।। 13 ।।	4-34-13a 4-34-13b
दृश्यन्ते तत्र गात्राणि वीरैश्छिन्नानि सर्वशः । सालस्कन्धनिकाशानि क्षत्रियाणा महामृधे ।। 14 ।।	4-34-14a 4-34-14b
नागभोगनिकाशैश्च बाहुभिश्चन्दनोक्षितैः। आकीर्णा वसुधा तत्र शिरोभिश्च सकुण्डलैः ।। 15 ।।	4-34-15a 4-34-15b
यथा वा वाससी श्लक्ष्णे महारजतरञ्जिते। बिभ्रती युवती श्यामा तद्वद्भाति वसुन्धरा ।। 16 ।।	4-34-16a 4-34-16b
उपाशाम्यद्रजो भौमं रुधिरेण प्रवर्षता। कश्मलं प्राविशद्धोरं निर्मर्यादमवर्तत ।। 17 ।।	4-34-17a 4-34-17b
युधिष्ठिरोऽपि धर्मात्मा भ्रातृभिः सहितस्तदा। व्यूहं कृत्वा विराटस्य अन्वयुध्यत पाण्डवः ।। 18 ।।	4-34-18a 4-34-18b
आत्मानं श्येनवत्कृत्वा तुण्डमासीद्युधिष्ठिरः। पक्षौं यमौ च भवतः पुच्छमासीद्वृकोदरः ।। 19 ।।	4-34-19a 4-34-19b
सहस्रं न्यहनत्तत्र कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भीमसेनस्तु संक्रुद्धः सर्वशस्त्रभृतांवरः । द्विसहस्रं रथान्वीरः परलोकं प्रवेशयत् ।। 20 ।।	4-34-20a 4-34-20b 4-34-20c
नकुलस्त्रिशतं जघ्ने सहदेवश्चतुःशतम् । शतानीकः शतं जघ्ने मदिराश्वश्चतुःशतम् ।। 21 ।।	4-34-21a 4-34-21b
प्रहृष्टां महतीं सेनां त्रिगर्तानां महाबलौ । आर्च्छतां बहुसंरब्धौ केशाकेशि रथारथि ।। 22 ।।	4-34-22a 4-34-22b
लक्षयित्वा त्रिगर्तानां तौ प्रविष्टौ महाचमूम्। जग्मतुः सूर्यदत्तश्च वललश्चापि पृष्ठतः ।। 23 ।।	4-34-23a 4-34-23b
शङ्खो विराटपुत्रश्च महेष्वासो महाबलः। विनिघ्नन्समरे शूरान्प्रविवेश महाचमूम् ।। 24 ।।	4-34-24a 4-34-24b
विराटस्तत्र संग्रामे हत्वा पञ्चशतं रथान्। कुञ्जराणां शतं चैव सहस्रं वाजिनां तथा ।। 25 ।।	4-34-25a 4-34-25b
चरन्स विविधान्मार्गान्रथेन रथिनांवरः। त्रिगर्तानां सुशर्माणमार्च्छद्रुक्मरथं रणे ।। 26 ।।	4-34-26a 4-34-26b
तौ तु प्राहरतां तत्र महेष्वासौ महाबलौ । अन्योन्यमभिनिघ्नन्तौ गोषु गोवृषभाविव ।। 27 ।।	4-34-27a 4-34-27b
राजसिंहौ सुसंरब्धौ विरेजतुरमर्षणौ। कृतास्रौ निशितैर्बाणैरसिशक्तिपरश्वथैः ।। 28 ।।	4-34-28a 4-34-28b
ततो रथाभ्यां रथिनौ व्यतीयातां समन्ततः । शरान्ससृजतुः शीघ्रं तोयधारा घनाविव ।। 29 ।।	4-34-29a 4-34-29b
अन्योन्यमभिसंरब्धौ दन्ताभ्यामिव कुञ्जरौ। कृतास्त्रौ निशितैर्बाणैर्दारयामासतू रणे ।। 30 ।।	4-34-30a 4-34-30b
मात्स्यो राजा सुशर्माणं विव्याध निशितैः शरैः । पञ्चभिः पञ्चभिर्बाणैर्विव्याध चतुरो हयान् ।। 31 ।।	4-34-31a 4-34-31b
द्वाभ्यां सूतं च विव्याध केतुं च त्रिभिराशुगैः । तथैव मात्स्यराजं तु सुशर्मा युद्धदुर्मदः । पञ्चाशद्भिः शितैर्बाणैविव्याध परमास्त्रवित् ।। 32 ।।	4-34-32a 4-34-32b 4-34-32c
तयोर्बलानि राजेन्द्र समस्तानि महारणे। नाजानन्त तदाऽन्योन्यं प्रदोषे रजसा वृते ।। 33 ।।	4-34-33a 4-34-33b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि गोग्रहणपर्वणि चतुस्त्रिंशोऽध्यायः ।। 34 ।।

विराटपर्व-033

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-035