महाभारतम्-04-विराटपर्व-033

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-033
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

गोपैर्दुतॄतरमाद्रुत्य विराटंप्रति सुशर्मणा गोगहणनिवेदनम् ।। 1 ।।
विराटादिभिर्युद्धाय निर्गमोद्यमः ।। 2 ।।
युधिष्ठिरेण विराटंप्रति स्वेषां युद्धकौशलनिवेदनेन भ्रातृभिः सह समराभियानम् ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-33-1x
ततस्तेषां महाराज तत्रैवामिततेजसाम्। छद्मलिङ्गप्रविष्टानां पाण्डवानां महात्मनाम् ।। 1 ।।	4-33-1a 4-33-1b
व्यतीतः समयः सम्यग्विराटनगरे सताम्। कुर्वतां तस्य कर्माणि वीराटस्य महीपतेः ।। 2 ।।	4-33-2a 4-33-2b
कीचके तु हते राजा विराटः परवीरहा। परां संभावनां चक्रे कुन्तीपुत्रे युधिष्ठिरे ।। 3 ।।	4-33-3a 4-33-3b
ततस्त्रयोदशस्वान्ते तस्य वर्षस्य भारत। शुशर्मणा गृहीतं तु गोधनं तरसा बहु ।। 4 ।।	4-33-4a 4-33-4b
ततः शब्दो महानासीद्रेणुश्च दिवमस्पृशत्। शङ्खदुन्दुभिघोषश्च भेरीणां च महास्वनः। गवाश्वरथनागानां निश्वनश्च पदातिनाम् ।। 5 ।।	4-33-5a 4-33-5b 4-33-5c
एवं तैस्त्वभिनिर्याय मत्स्यराजस्य गोधने। त्रिगर्तैर्गृह्यमाणे तु गोपालाः प्रत्यषेधयन् ।। 6 ।।	4-33-6a 4-33-6b
अथ त्रिगर्ता बहवः परिगृह्य धनं बहु । परिक्षिप्य हयैः शीघ्रै रथव्रातैश्च भारत। गोपालान्प्रत्ययुध्यन्त रणे कृत्वा जये धृतिम् ।। 7 ।।	4-33-7a 4-33-7b 4-33-7c
ते हन्यमाना बहुभिः प्रासतोमरपाणिभिः । गोपाला गोकुले भक्ता वारयामासुरोजसा ।। 8 ।।	4-33-8a 4-33-8b
परश्वथैश्च मुसलैर्भिण्डिपालैश्च मुद्गरैः। गोपालाः कर्षणैश्चित्रैर्जघ्नुरश्वान्समन्ततः ।। 9 ।।	4-33-9a 4-33-9b
ते हन्यमानाः संक्रुद्धास्त्रिगर्ता रथयोधिनः । विसृज्य शरवर्षणि गोपानद्रावयन्बलात् ।। 10 ।।	4-33-10a 4-33-10b
हन्यमानेषु गोपेषु विमुखेषु विशांपते। ततो युवानः संभीताः श्वसन्तो रेणुगुण्ठिताः ।। 11 ।।	4-33-11a 4-33-11b
जवेन महता चैव गोपालाः पुरमाव्रजन्। विराटनगरं प्राप्य नरा राजानमब्रुवन् ।। 12 ।।	4-33-12a 4-33-12b
सभायां राजशार्दूलमासीनं पाण्डवैः सह। शूरैः परिवृतं योधैः कुण्डलाङ्गदधारिभिः ।। 13 ।।	4-33-13a 4-33-13b
सद्भिश्च पण्डितैः सार्धं मन्त्रिभिश्चापि संवृतम् । दृष्ट्वा शीघ्रं तु गोपाला विराटमिदमब्रवन् ।। 14 ।।	4-33-14a 4-33-14b
अस्मान्युधि विनिर्जित्य परिभूय सबान्धवान्। षष्टिं गवां सहस्राणि त्रिगर्ताः कालयन्ति । ता निवर्तय राजेन्द्र मा नेशुः पशवस्तव ।। 15 ।।	4-33-15a 4-33-15b 4-33-15c
वैशंपायन उवाच।	4-33-16x
श्रुत्वा तु वचनं तेषां गोपालानामरिंदमः। स राजा महतीं सेनां मात्स्यानां समवाहयत्। रथनागाश्वकलिलां पत्तिध्वजसमाकुलाम् ।। 16 ।।	4-33-16a 4-33-16b 4-33-16c
राजानो राजपुत्राश्च तनुत्राण्यथ भेजिरे। भानुमन्ति विवातानि सूपसेव्यानि भागशः ।। 17 ।।	4-33-17a 4-33-17b
पृथक्काञ्चनसन्नाहान्रथेष्वश्वानयोजयन् । उत्कृष्य पाशान्मौर्वीणां शूराश्चापेष्वयोजयन् ।। 18 ।।	4-33-18a 4-33-18b
दृढमायसगर्भं तु कवचं तप्तकाञ्चनम् । विराटस्य प्रियो भ्राता शतानीकोऽभ्यहारयत् ।। 19 ।।	4-33-19a 4-33-19b
सर्वभारसहं वर्म कल्याणपटलं दृढम्। शतानीकादवरजो मदिराक्षोऽभ्यहारयत् ।। 20 ।।	4-33-20a 4-33-20b
उत्सेधे यस्य पद्मानि शतं सौगन्धिकानि च। मृष्टहाटकपर्यन्तं सूर्यदत्तोऽभ्यहारयत् ।। 21 ।।	4-33-21a 4-33-21b
दृढमायसगर्भं च श्वेतं रुक्मपरिष्कृतम्। विराटस्य सुतो ज्येष्ठो वीरः शङ्खोऽभ्यहारयत् ।। 22 ।।	4-33-22a 4-33-22b
शतसूर्यं शतावर्तं शतबिन्दु शताक्षिमत्। अभेद्यकल्पं मत्स्यानां राजा कवचमाहरत् ।। 23 ।।	4-33-23a 4-33-23b
ततो नानातनुत्राणि स्वानिस्वानि महाबलाः। युयुत्सवोऽभ्यनह्यन्त देवकल्पाः प्रहारिणः ।। 24 ।।	4-33-24a 4-33-24b
सोपस्करेषु शुभ्रेषु महत्सु च महारथाः । पृथक्काञ्चनसन्नाहान्रथेष्वश्वानयोजयन् ।। 25 ।।	4-33-25a 4-33-25b
सूर्यचन्द्रप्रतीकाशे मणिहेमविभूषिते। महाप्रमाणं मत्स्यस्य ध्वजमुच्छ्रियते रथे ।। 26 ।।	4-33-26a 4-33-26b
ध्वजान्बहुविधाकारान्सौवर्णान्हेममालिनः। यथास्वं क्षत्रियाः शूरा रथेषु समयोजयन् ।। 27 ।।	4-33-27a 4-33-27b
रथेषु युज्यमानेषु कङ्को राजानमब्रवीत् । मया ह्यस्रं चतुर्वर्गमवाप्तमृषिसत्तमात् ।। 28 ।।	4-33-28a 4-33-28b
दंशितो रथमास्थाय पदं निर्याम्यहं गवाम्। अयं च बलवाञ्छरो वललो दृश्यतेऽनघ ।। 29 ।।	4-33-29a 4-33-29b
गोसङ्ख्यमश्वबन्धं च संयोजय रथेषु वैः। नैतेन जातु युध्द्येयुर्गवार्थमिति मे मतिः ।। 30 ।।	4-33-30a 4-33-30b
वैशंपायन उवाच।	4-33-31x
अथ मात्स्योऽब्रवीद्राजा शतानीकं जघन्यजम्। कङ्कश्च वललः सूदो दामग्रन्थिश्च वीर्यवान् ।। 31 ।।	4-33-31a 4-33-31b
तन्त्रिपालश्च गोसङ्ख्यो यथा ते पुरुषर्षभाः । शूराः सुवीराः पुरुषा नागराजवरोपमाः । युद्ध्येयुरिति मे बुद्धिर्वर्तते नात्र संशयः ।। 32 ।।	4-33-32a 4-33-32b 4-33-32c
एतेपामपि दीयन्तां रथा ध्वजपताकिनः। कवचानि विचित्राणि दृढानि च लघूनि च ।। 33 ।।	4-33-33a 4-33-33b
प्रतिमुञ्चन्तु गात्रेषु दीयन्तामायुधानि च । नेमे जातु न युद्ध्य्रेयुरिति मे धीयते मतिः ।। 34 ।।	4-33-34a 4-33-34b
वैशंपायन उवाच।	4-33-35x
तच्छ्रुत्वा नृपतेर्वाक्यं शीघ्रं त्वरितमानसः। शतानीकः स पार्थभ्यो रथान्राजन्समादिशत् ।। 35 ।।	4-33-35a 4-33-35b
सहदेवाय राज्ञे च भीमाय नकुलाय च। तान्दृष्ट्वा सहसा सूता राजभक्तिपुरस्कृताः ।। 36 ।।	4-33-36a 4-33-36b
निर्दिष्टा नरदेवेन रथाञ्छीघ्रमयोजयन्। कवचानि विचित्राणि नवानि च दृढानि च।। 37 ।।	4-33-37a 4-33-37b
विराटः प्रददौ यानि तेषामक्लिष्टकर्मणाम्। तान्यामुच्य शरीरेषु दंशितास्ते महारथाः ।। 38 ।।	4-33-38a 4-33-38b
तरस्विनश्छन्नरूपाः सर्वशस्त्रविशारदाः । रथान्हेमपरिष्कारान्समास्थाय महारथाः। पाण्डवा निर्ययुर्हृष्टा दंशिता राजसत्तम ।। 39 ।।	4-33-39a 4-33-39b 4-33-39c
विराटमन्वयुः पश्चात्सहिताः कुरुपुङ्गवाः। चत्वारो भ्रातरः शूराः पाण्डवाः सत्यविक्रमाः ।। 40 ।।	4-33-40a 4-33-40b
दीर्घानां च दृढानां च धनुषां ते यथाबलम्। उत्कृष्य पाशान्मौर्वीणां वीराश्चापेष्वयोजयन् ।। 41 ।।	4-33-41a 4-33-41b
ततः सुवाससः सर्वे वीराश्चन्दनरूषिताः । चोदिता नरदेवेन क्षिप्रमश्वानचोदयन् ।। 42 ।।	4-33-42a 4-33-42b
ते हया हेमसंच्छन्ना बृहन्तः साधुवाहिनः । चोदिताः प्रत्यदृश्यन्त पत्रिणामिव पङ्क्तयः ।। 43 ।।	4-33-43a 4-33-43b
भीमरूपाश्च मातङ्गाः प्रभिन्नकरटामुखाः। स्वारूढा युद्धकुशलैर्महामात्राधिरोहिताः ।। 44 ।।	4-33-44a 4-33-44b
क्षरन्त इव जीमूताः सुदन्ताः षाष्टिहायनाः । राजानमन्वयुः पश्चात्क्रामन्त इव पर्वताः ।। 45 ।।	4-33-45a 4-33-45b
दृढायुधजनाकीर्णं रथाश्वगजसंकुलम् । तद्बलाग्रं विराटस्य शक्रस्येव तदा बभौ ।। 46 ।।	4-33-46a 4-33-46b
तं प्रयान्तं महाराज निनीषन्तं गवां पदम्। विशारदानां वैश्यानां प्रकृष्टानां तदा नृप ।। 47 ।।	4-33-47a 4-33-47b
विंशतिस्तु सहस्राणि नराणामनुयायिनाम्। अष्टौ रथसहस्राणि दश नागशतानि च । विंशच्चाश्वसहस्राणि मात्स्यानां त्वरितं ययुः ।। 48 ।।	4-33-48a 4-33-48b 4-33-48c
तदनीकं विराटस्य शुशुभेऽतीव भारत। वसन्ते बहुपुष्पाढ्यं काननं चित्रितं यथा ।। 49 ।।	4-33-49a 4-33-49b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि गोग्रहाणपर्वणि त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः ।। 33 ।।

विराटपर्व-032

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-034