शब्दकल्पद्रुमः/वृहती
वृ(बृ)हती, स्त्री, (वृहत् + गौरादित्वात् ङीष् ।)
वृ(बृ)हतीपतिः, पुं, (वृहतीनां वाचां पतिः ।)
वृ(बृ)हत्, त्रि, (वृह वृद्धौ + “वर्त्तमाने पृषद्वृहन्मह-
वृ(बृ)हत्कः, त्रि, (वृहत्प्रकारः । वृहत् + “चञ्च-
|
वृ(बृ)हत्कन्दः, पुं, (वृहत् कन्दं यस्य ।) गृञ्जनः । इति
वृ(बृ)हत्कालशाकः, पुं, (वृहन् महान् काल-
वृ(बृ)हत्काशः, पुं, (वृहन् काशः ।) खड्गटः ।
वृ(बृ)हत्कुक्षिः, त्रि, (वृहन् कुक्षिर्यस्य ।) तुन्दिलः ।
वृ(बृ)हत्तालः, पुं, (वृहन् तालः ।) हिन्तालः ।
वृ(बृ)हत्तिका, स्त्री, (वृहन् तिक्तो यस्याः ।)
वृ(बृ)हत्तृणः, पुं, वंशः । इति शब्दचन्द्रिका ॥
वृ(बृ)हत्त्वक्, [च्] पुं, (वृहती त्वक् यस्य ।) ग्रहना-
वृ(बृ)हत्पत्रः, पुं, (वृहत्पत्रं यस्य ।) हस्तिकन्दः ।
वृ(बृ)हत्पत्रा, स्त्री, (वृहत्पत्रं यस्याः ।) त्रिपर्ण्णिका ।
वृ(बृ)हत्पाटलिः, पुं, धुस्तूरः । इति त्रिकाण्ड-
वृ(बृ)हत्पादः पुं, (वृहन् पादो यस्य ।) वटवृक्षः ।
वृ(बृ)हत्पारेवतं, क्ली, (वृहत् महत् पारेवतम् ।)
वृ(बृ)हत्पाली, [न्] पुं, वनजीरः । इति राज-
वृ(बृ)हत्पीलुः, पुं, (वृहन् पीलुः ।) महापीलुः ।
वृ(बृ)हत्पुष्पी, स्त्री, (वृहत् पुष्पं यस्याः । ङीष् ।)
वृ(बृ)हत्फलः, पुं, (वृहत् फलं यस्य ।) चचेण्डा ।
वृ(बृ)हत्फला, स्त्री, (वृहत् फलं यस्याः ।) कटु-
वृ(बृ)हदङ्गः, पुं, (वृहदङ्गं यस्य ।) मतङ्गजः । इति
वृ(बृ)हदम्लः, पुं, (वृहन् अम्लो यस्य ।) रुजाकरः ।
वृ(बृ)हदेला, स्त्री, (वृहती एला ।) स्थूलैला । इति
वृ(बृ)हत्गृहः, पुं, (वृहद्गृहं यस्मिन् ।) कारूष-
वृ(बृ)हद्गोलं, क्ली, (वृहत् गोलं गोलाकारफलं
|
वृ(बृ)हद्दलः, पुं, (वृहद्दलं यस्य ।) पट्टिकालोध्रः ।
वृ(बृ)हद्धलं, क्ली, (वृहत् हलं यस्य ।) महालाङ्गलम् ।
वृ(बृ)हद्वीजः, पुं, (वृहत् बीजं यस्य ।) आम्रातकः ।
वृ(बृ)हद्भट्टारिका, स्त्री, दुर्गा । इति शब्दमाला ॥ वृ(बृ)हद्भानुः पुं, (वृहन् भानू रश्मिर्यस्य ।) अग्निः ।
वृ(बृ)हद्रथः, पुं, (वृहन् रथो यस्य ।) इन्द्रः । यज्ञ-
वृ(बृ)हद्रावी, [न्] पुं, (वृहदतिशयं द्रवतीति । द्रु +
वृ(बृ)हद्वल्कः, पुं, (वृहद्वल्कः वल्कलं यस्य ।)
वृ(बृ)हद्वातः, पुं, (वृहन् वातो यस्मात् । अश्मरी-
वृ(बृ)हद्वारुणी, स्त्री, महेन्द्रवारुणी । इति राज-
वृ(बृ)हन्नलः, पुं, (वृहन् नलः ।) महापोटगलः ।
|
वृहन्नला, स्त्री, अर्ज्जुनः । इति मेदिनी ॥ द्वादशवर्ष-
वृ(बृ)हस्पतिः, पुं, (वृहतां वाचां पतिः । “पार-
|
|
वृ(बृ)हस्पतिचक्रं, क्ली, (वृहस्पतेः चक्रम् ।)
वॄ, गि ञ वृत्याम् । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (क्य्रा०-
वे, ऐ ञ स्यूतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वेकटः, पुं, वैकटिकः । मत्स्यभेदः । भेट्की इति
वेगः, पुं, (विज + घञ् ।) प्रवाहः । तत्पर्य्यायः ।
|
वेगनाशनः, पुं, (वेगस्य नाशनं येन ।) श्लेष्मा ।
वेगसरः, पुं, (वेगेन सरति गच्छतीति । सृ +
वेगितः, त्रि, (वेगः सञ्जातोऽस्य । तारकादित्वा-
वेगिहरिणः, पुं, (वेगी वेगवान् हरिणः ।)
वेगी, [न्] त्रि, (वेगोऽस्यास्तीति । वेग + इनिः ।)
वेचा, स्त्री, (विच पृथक्भावे + अच् । टाप् ।)
वेजानी, स्त्री, (विज + अच् । तमानयतीति । आ
वेडं, क्ली, (विड + अच् ।) सान्द्रविच्छिन्नचन्दनम् ।
वेडा, स्त्री, (वेड + टाप् ।) नौका । इति हेम-
वेढमिका, स्त्री, रोटिकाविशेषः । यथा, --
वेण, ऋ ञ निशामने । वादित्रादानगमनज्ञान-
वेणः, पुं, (वेण + अच् ।) वर्णसङ्करजातिविशेषः ।
|
वेणिः, स्त्री, (वी + “वीज्याज्वरिभ्यो निः ।” उणा०
वेणिका, स्त्री, (वेणि + कन् । टाप् ।) केशबन्धन-
वेणिवेधनी, स्त्री, जलौका । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ वेणिमाधवः, पुं, प्रयागस्थपाषाणमयचतुर्भुज-
वेणी, स्त्री, (वेणि + वा ङीष् ।) प्रवेणी । चुलेर
|
|
वेणीरः, पुं, अरिष्टवृक्षः । इति शब्दचन्द्रिका ॥ वेणीसंहारः, पुं, (वेण्याः द्रौपदीवेणिकायाः
वेणुः, पुं, (अज + “अजिवृरीभ्यो निच्च ।” उणा० ३ ।
वेणुकं, क्ली, तोत्रम् । इति हेमचन्द्रः ॥ (पुं, ह्रस्वो
वेणुकर्करः, पुं, करीरवृक्षः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ वेणुजः, पुं, (वेणोर्ज्जायते इति । जन + डः ।)
वेणुध्मः, पुं, (वेणुं धमतीति । ध्मा + डः ।)
वेणुनं, क्ली, मरिचम् । इति रत्नमाला ॥ वेणुज-
|
वेणुपत्री, स्त्री, (वेणोरिव पत्रं यस्याः ।) वंश-
वेणुबीजं, क्ली, (वेणोर्बीजम् ।) वेणुयवः । इति
वेणुयवः, पुं, (वेणोर्यवः ।) वंशफलम् । वाँशेर
वेणुवादः, पुं, (वेणुं वादयतीति । वद + णिच् +
वेतः, पुं, वेत्रः । इति राजनिर्घण्टः ॥ वेतनं, क्ली, (वी + “वीपतिभ्यां तनन् ।” उणा०
वेतसः, पुं, (वे + “वेञस्तुट् च ।” उणा० ३ । ४४८ ।
|
वेतसाम्लः, पुं, (वेतसप्रधानोऽम्लः ।) अम्लवेतसः ।
वेतसी, स्त्री, वेतसः । इति शब्दरत्नावली ॥
वेतस्वान्, [त्] त्रि, (वेतसाः सन्त्यत्र । “कुमुदनडवे-
वेतालः, पुं, द्वारपालकः । इति शब्दरत्नावली ॥
|
वेतालभट्टः, पुं, राजविक्रमादित्यस्य नवरत्नान्त-
वेत्ता, [ऋ] त्रि, ज्ञाता । वेत्तीति विदधातोस्तृण्-
वेत्रः, पुं, (वी + “गुधृवीपचीति ।” उणा० ४ ।
वेत्रकीयः, त्रि, (वेत्र + “नडादीनां कुक् च ।” ४ ।
वेत्रधरः, पुं, (वेत्रस्य धरः ।) द्वारपालः । इति
वेत्रधारकः, पुं, (वेत्रस्य धारकः ।) द्वारपालः ।
वेत्रवती, स्त्री, नदीविशेषः । इत्यमरः ॥ सा तु
वेत्रहा, [न्] पुं, (वेत्रं हतवान् । हन + क्विप् ।)
वेत्रावती, स्त्री, वेत्रवती नदी । यथा, --
|
वेत्रासनं, क्ली, (वेत्रस्यासनम् ।) वेत्रनिर्म्मिता-
वेत्रासुरः, पुं, (वेत्रनामकोऽसुरः ।) स्वनाम-
वेत्री, [न्] पुं, (वेत्रोऽस्यास्तीति । वेत्र + इनिः ।)
वेथ, ऋ ङ याचे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वेदः, पुं, (विद + घञ् ।) विष्णुः । यथा, --
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
वेदगर्भः, पुं, (वेदा गर्भे अन्तरे यस्य ।) ब्रह्मा ।
वेदगुप्तिः, स्त्री, (वेदानां गुप्तिः ।) ब्राह्मणादि-
वेदनं, क्ली, स्त्री, (विद् + ल्युट् । पक्षे । “घट्टि-
वेदना, क्ली, स्त्री, (विद् + ल्युट् । पक्षे । “घट्टि-
|
वेदनिन्दकः, पुं, (वेदं निन्दतीति । निन्द + ण्वुल् ।)
वेदपारगः, त्रि, (वेदस्य पारं गच्छतीति । गम +
वेदमाता, [ऋ] स्त्री, (वेदानां माता ।) गायत्त्री ।
वेदवती, स्त्री, (वेदं ज्ञानमस्त्यस्या इति । वेद
वेदवदनं, क्ली, (वेदानां वदनमिव ।) व्याकरणम् ।
|
वेदवासः, पुं, (वेदानां वासो यस्मिन् ।) ब्राह्मणः ।
वेदवित्, [द्] पुं, (वेदान् वेत्तीति । विद् +
वेदव्यासः, पुं, (वेदं व्यस्यति पृथक् करोतीति ।
वेदाग्रणीः, स्त्री, (वेदानामग्रणीः ।) सरस्वती ।
वेदाङ्गं, क्लो, (वेदस्य अङ्गम् ।) श्रुत्यवयवषट्-
वेदादि, क्ली, (वेदानामादि । “क्वचिदौपचारिकाः
|
वेदादिबीजं, क्ली, (वेदस्यादौ प्रयुक्तं बीजम् ।)
वेदाधिपः, पुं, (वेदानामधिपः ।) चतुर्व्वेदाधि-
वेदान्तः, पुं, (वेदानां अन्तः ।) उपनिषत् ।
|
|
|
|
वेदान्ती, [न्] पुं, (वेदान्तोऽस्यास्तीति । वेदान्त +
वेदारः, पुं, कृकलासः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ |
वेदाभ्यासः, पुं, (वेदस्य अभ्यासः ।) वेदानुशील-
वेदि, क्ली, (विद् + इन् ।) अम्बष्ठा । इति शब्द-
वेदिः, स्त्री, (विद्यते पुण्यमस्यामिति । विद् +
वेदिः, पुं, (वेत्तीति । विद् + इन् ।) पण्डितः ।
वेदिका, स्त्री, (वेदिरेव । स्वार्थे + कन् ।) मङ्गल-
वेदिजा, स्त्री, (वेद्या जायते इति । जन + डः ।)
वेदितः, त्रि, ज्ञापितः । ञ्यन्तविदधातोः क्तप्रत्ययेन
वेदितव्यं, त्रि, (विद + तव्य ।) वेद्यम् । ज्ञातव्यम् ।
|
वेदिता, [ऋ] त्रि, (विद + तृच् ।) ज्ञाता । तत्-
वेदी, [न्] पुं, (वेत्तीति । विद् + णिनिः ।)
वेदी, स्त्री, (वेदि + कृदिकारादिति वा ङीष् ।)
वेदीशः, पुं, (वेदीनां पण्डितानामीशः ।) ब्रह्मा ।
वेदोक्तः, त्रि, (वेदे उक्तः ।) श्रुतिकथितः । यथा,
वेदोदयः, पुं, (वेदः विषयज्ञानमुदये यस्य ।) सूर्य्यः ।
वेदोदितः, त्रि, (वेदे उदितः ।) वेदोक्तः । यथा, --
वेद्यं, त्रि, (विद् + ण्यत् ।) वेदितव्यम् । यथा, --
|
वेधः, पुं, (विध + घञ् ।) वेधनम् । वँधा इति
वेधकं, क्ली, (विध + ण्वुल् ।) धान्यकम् । इति
वेधकः, पुं, (विध + ण्वुल् ।) कर्पूरः । इति
वेधनिका, स्त्री, (विध्यतेऽनयेति । विध + करणे
|
वेधनी, स्त्री, (विध्यतेऽनयेति । विध + ल्युट् ।
वेधमुख्यः, पुं, (वेधे वेधने मुख्यः श्रेष्ठः ।) कर्च्चूरः ।
वेधमुख्यकः, पुं, (वेधमुख्य + स्वार्थे कन् ।) हरिद्रा-
वेधमुख्या, स्त्री, (वेधे मुख्या ।) कस्तूरी । इति
वेधसं, क्ली, ब्राह्मतीर्थम् । अङ्गुष्ठमूलम् । इति
वेधाः, [स्] पुं, (विदधातीति । वि + धा + “विधाञो
वेधितः, पुं, (विध + णिच् + क्तः ।) कारित-
वेधिनी, स्त्री, (विधति त्वचमिति । विध छिद्रीकरणे
वेधी [न्] त्रि, (विधतीति । विध छिद्रीकरणे +
|
वेध्यं, क्ली, (विध + ण्यत् ।) लक्ष्यम् । इति जटा-
वेनः, पुं, (अजतीति । अज गतौ + “धापॄवस्य-
वेन्ना, स्त्री, (वन शब्दे संभक्तौ वा + “वनेरिच्चो-
वेप, टु ऋ ङ चले । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वेपः, [स्] क्ली, (वेप कम्पने + “सर्व्वधातुभ्यो-
|
वेपथुः, पुं, (वेपनमिति । वेप + “ट्वितोऽथुच् ।”
वेपनं, क्ली, (वेप + ल्युट् ।) कस्पनम् । इति
वेमः, पुं, वापदण्डः । यथा, --
वेमा, [न्] पुं, (वयत्यनेनेति । वे + “वेञः सर्व्वत्र ।”
वेरं, क्ली, शरीरम् । वार्त्ताकुः । कुङ्कुमम् । इति
वेरकं, क्ली, कर्पूरम् । इति हारावली ॥ वेल, ऋ चाले । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
वेल, त् क कालार्थे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (अदन्त-
वेलं, क्ली, उपवनम् । यथा, हेमचन्द्रे ।
वेला, स्त्री, (वेल्यतेऽनयेति । वेल + गुरोश्च हलः
|
वेलाकूलं, क्ली, (वेला एव कूलं यस्य ।) तामलिप्त-
वेलिभुक्प्रियः, पुं, सौरभयुक्ताम्रः । यथा, --
वेल्ल, ऋ चाले । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वेल्लं, क्ली, पुं, (वेल्लतीति । वेल्ल चलने + पचाद्यच् ।)
वेल्लजं, क्ली, (वेल्लवत् जायते इति । जन + डः ।)
वेल्लनं, क्ली, (वेल्लं + ल्युट् ।) भूमौ अश्वस्य
वेल्लनी, स्त्री, (वेल्लति लुठति अश्वादिरत्रेति ।
वेल्लन्तरः, पुं, वीरतरुः । यथा, भावप्रकाशे ।
|
वेल्लहलः, पुं, केलिनागरः । इति जटाधरः ॥ वेल्लिः, स्त्री, (वेल्लति सञ्चलतीति । वेल्ल + इन् ।)
वेल्लिकाख्या, स्त्री, (वेल्लिका आख्या यस्याः ।)
वेल्लितं, क्ली, (वेल्ल + क्तः ।) गमनम् । इति मेदिनी ॥ वेल्लितः, त्रि, (वेल्ल + क्तः ।) कुटिलः । कम्पितः ।
वेवी, र क्ष लु ङ कान्तिगतिव्याप्तिक्षेपप्रजनखादने ।
वेशः, पुं, (विशन्ति नयनमनांस्यत्रेति । विश् +
वेशकः, पुं, (वेश एव । स्वार्थे कन् ।) गृहम् । इति
वेशदानः, पुं, सूर्य्यशोभा । इति शब्दचन्द्रिका ॥ वेशधारी, [न्] पुं, (वेशं तापसलिङ्गं धरतीति ।
|
वेशन्तः, पुं, (विशन्त्यत्र भेकादय इति । विश +
वेशरः, पुं, अश्वतरः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ वेशवारः, पुं, वेसवारः । इत्यमरटीकायां राय-
वेशीजाता, स्त्री, पुत्त्रदात्रीलता । इति राज-
वेश्म, [न्] क्ली, (विशन्त्यत्रेति । विश + मनिन् ।)
वेश्मकलिङ्गः, पुं, (वेश्मनः कलिङ्गः ।) चटकः ।
वेश्मकूलः, पुं, (वेश्म गृहं कूलयतीति । कूल + कः ।)
वेश्मनकुलः, पुं, (वेश्मनो गृहस्य नकुलः ।) गन्ध-
वेश्मभूः, स्त्री, (वेश्मनो भूः ।) गृहकरणयोग्य-
वेश्यं, क्ली, (वेशे भवम् । वेश + “दिगादित्वात्
वेश्या, स्त्री, टुण्डुकावृक्षः । आकनादि इति भाषा ।
|
वेश्यागणः, पुं, (वेश्यानां गणः ।) वेश्यासमूहः ।
वेश्याचार्य्यः, पुं, (वेश्यानां आचार्य्यः ।) पीठ-
वेश्याजनसमाश्रयः, पुं, (वेश्याजनानां समाश्रयः
|
वेश्वरः, पुं, अश्वतरः । यथा । वेश्वरोऽश्वतरः
वेषः, पुं, वेवेष्टि व्याप्नोति अङ्गं वेषः पचादित्वादन्
वेषणः, पुं, (विष व्याप्तौ + ल्युः ।) कासमर्द्दः ।
वेषणा, स्त्री, (वेवेष्टि व्याप्नोतीति । विष + ल्युः ।
वेषवारः, पुं, वेसवारः । इत्यमरटीकायां राय-
वेष्ट, ङ वेष्टे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-आत्म०-
वेष्टः, पुं, (वेष्ट + घञ् ।) वेष्टनम् । इति शब्द-
|
वेष्टकं, क्ली, (वेष्टते इति । वेष्ट + ण्वुल् ।) उष्णीषः ।
वेष्टकः, पुं, (वेष्टते इति । वेष्ट + ण्वुल् ।) प्राचीरः ।
वेष्टनं, क्ली, (वेष्टते इति । वेष्ट + ल्युः ।) कर्ण-
वेष्टनकः, पुं, (वेष्टनेन कायतीति । कै + कः ।)
वेष्टनवेष्टकः, पुं, (वेष्टनेन वेष्टते इति । वेष्ट +
वेष्टवंशः, पुं, (वेष्टः वेष्टनकारी वंशः ।) कण्ट-
वेष्टसारः, पुं, (वेष्टानां सारो यत्र ।) श्रीवेष्टः ।
वेष्टितं, क्ली, (वेष्ट + क्तः ।) रुद्धम् । लासकः ।
वेष्टितः, त्रि, (वेष्ट + क्तः ।) नदीप्राचीरादिना
वेष्पः, पुं, (वेवेष्टीति । विष व्याप्तौ + “पानी-
वेस, ऋ इतौ । इति कविकस्त्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
|
वेसनं, क्ली, (वेस + ल्युट् ।) द्बिदलचूर्णम् । यथा, --
वेसरः, पुं, अश्वतरः । इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा,
वेसवारः, पुं, धन्याकसर्षपादिपिष्टः । वेसार इति
वेह, ऋ ङ यत्ने । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वेहत्, स्त्री, (विशेषेण हन्ति गर्भमिति । वि + हन +
वेहारः, पुं, स्वनामख्यातदेशः । यथा, --
वेह्ल, ऋ चाले । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वै, ओ शोषे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वै, व्य, पादपूरणम् । यथा । तु हि च स्म ह वै
|
वैंशतिकः, त्रि, विंशत्या क्रीतः । विंशतिक-
वैकक्षं, क्ली, (विशिष्टः कक्षः विकक्ष उरस्तत्र
वैकक्षकं, क्ली, (वैकक्षमेव । स्वार्थे कन् ।) उरसि
वैकङ्कतः, पुं, (विकङ्कत एव । स्वार्थे अण् ।)
वैकतिकः, पुं, मणिकारः । इति हेमचन्द्रः ॥ वैकर्णः, पुं, (विकर्णस्यापत्यमिति । विकर्ण +
वैकल्पिकः, त्रि, विकल्पेन भवः । विकल्पशब्दात्
वैकल्यं, क्ली, विकलत्वम् । विकलस्य भाव इत्यर्थे
वैकुण्ठः, पुं, कृष्णः । (यथा, भागवते । १ ।
|
|
|
वैकृतं, क्ली, (विकृतमेव । “सान्नायानुजेति ।”
वैकृत्यं, क्ली, (विकृतमेव । स्वार्थे ष्यञ् ।) वीभत्स-
वैक्रान्तं, क्ली, (विक्रान्त्या दीव्यति । विक्रान्ति +
वैखरी, स्त्री, बुद्ध्युत्थितकण्ठगतनादरूपवर्णः ।
|
वैखानसः, पुं, (विखनसं ब्रह्माणं वेत्ति तपसा ।
वैगुण्यं, क्ली, (विगुणस्य भावः । विगुण + ष्यञ् ।)
वैचक्षण्यं, क्ली, विचक्षणत्वम् । विचक्षणस्य भाव
वैचित्र्यं क्ली, विचित्रता । विचित्रस्य भाव इत्यर्थे
वैजननः, पुं, (विजायतेऽस्मिन्निति । जन् +
वैजयन्तः, पुं, (वैजयन्ती अस्त्यत्रेति । अर्शआद्यच् ।)
वैजयन्तिकः, त्रि, (वैजयन्त्यस्त्यस्येति । व्रीह्यादि-
वैजयन्तिका, स्त्री, (वैजयन्ती + स्वार्थे कन् ।)
|