महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-048
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

कर्णेनात्मश्लाघनपूर्वकमर्जुनपराभवनमिथ्याप्रतिज्ञानम् ।। 1 ।।

कर्ण उवाच।	4-48-1x
सर्वानायुष्मतो भीतान्संत्रस्तानिव लक्षये। अयुद्धमनसश्चैव सर्वांश्चैवानवस्थितान् ।।	4-48-1a 4-48-1b
यद्येष जामदग्न्यो वा यदि वेन्द्रः पुरंदरः । वासुदेवेन सहितो यदि बीभत्सुरागतः। अहमेनं निरोत्स्यामि वेलेव वरुणालयम् ।।	4-48-2a 4-48-2b 4-48-2c
रुक्मपुङ्खाः प्रसन्नाग्रा मुक्ता हस्तवता मया। छादयन्तु शारः सूर्यं पार्थस्यायुर्निरोधकाः ।।	4-48-3a 4-48-3b
मम चापप्रमुक्तानां शराणां नतपर्वणाम् । निवृत्तिर्गच्छतां नास्ति सर्पाणां श्वसतामिव ।।	4-48-4a 4-48-4b
शराणां पुङ्खसक्तानां मौर्व्याऽभिहतयोर्भृशम् । श्रूयते तलयोः शब्दो भेर्योराहतयोरिव ।।	4-48-5a 4-48-5b
एकैकं चतुरः पञ्च क्वचित्पष्टिं क्वचिच्छतम्। हतान्पश्यत मात्स्यानामिषुभिर्निहतान्रथान् ।।	4-48-6a 4-48-6b
मद्बाहुमुक्तैरिषुभिस्तैलधौतैः पतत्रिभिः । खद्योतैरिव संपृक्तमन्तरिक्षं विराजताम् ।।	4-48-7a 4-48-7b
ध्वजाग्राद्वानरस्तस्य भल्लेनाभिहतो मया। अद्यैव पततां भूमौ विनदन्भैरवान्रवान् ।।	4-48-8a 4-48-8b
शत्रोर्मयाभिपन्नानां भूतानां ध्वजवासिनाम् । दिशः प्रतिष्ठमानानामस्तु शब्दो दिवं गतः ।।	4-48-9a 4-48-9b
क्रुद्धेनास्त्रं मया मुक्तं निर्दहेत्पृथिवीमिमाम् । स्थितं संग्रामशिरसि पार्थमेकाकिनं किमु ।।	4-48-10a 4-48-10b
समाहितश्च बीभत्सुर्वर्षाण्यष्टौ च पञ्च च । जातस्नेहश्च युद्धस्य मयि संदर्शयिष्यति ।।	4-48-11a 4-48-11b
पात्रीभूतस्तु कौन्तेयो ब्राह्मणो गुणवानिव । शरमालां स गृह्णातु मत्प्रसृष्टां स्वधामिव ।।	4-48-12a 4-48-12b
एष चापि महेष्वासस्त्रिषु लोकेषु विश्रुतः । अहं चापि नरश्रेष्ठादर्जुनान्नावमः क्वचित् ।।	4-48-13a 4-48-13b
मम हस्तप्रमुक्तानां शराणां नतपर्वणाम्। निवृत्तिर्गच्छतां नास्ति वैश्वानरशिखार्चिषाम् ।।	4-48-14a 4-48-14b
इतश्चेतश्च मुक्तानां शराणां नतपर्वणाम् । तुगुलः श्रूयतां नादः षट्पदां गायतामिव ।।	4-48-15a 4-48-15b
अन्तरा संपतद्भिस्तु गृध्रपत्रैः शिलाशितैः । शलभानामिवाकाशे छाया संप्रति दृश्यताम् ।।	4-48-16a 4-48-16b
अद्य मत्कार्मुकोत्सृष्टाः शिताः पार्थस्य मर्मगाः। शरीरमुपसर्पन्तु वल्मीकमिव पन्नगाः ।।	4-48-17a 4-48-17b
बर्हिबर्हिणराजानां बर्हिणां बर्हिणामिव । पततां पततां घोषः पततां पततामिव ।।	4-48-18a 4-48-18b
अद्य त्वहमृणान्मोक्ष्ये यन्मया तत्प्रतिश्रुतम् । धार्तराष्ट्रस्य तत्काले निहत्य समरेऽर्जुनम् ।।	4-48-19a 4-48-19b
इन्द्राशनिसमस्पर्शं महेन्द्रसमविक्रमम्। अर्दयिष्याम्यहं पार्थमुल्काभिरिव कुञ्जरम् ।।	4-48-20a 4-48-20b
शरजालमहाज्वालमसिशक्तिगदेन्धनम् । निर्दहन्तमनीकानि शमयिष्येऽर्जुनानलम् ।।	4-48-21a 4-48-21b
रथादतिरथं लोके सर्वशस्त्रभृतांवरम् । विवशं पार्थमादास्ये गरुत्मानिव पन्नगम् ।।	4-48-22a 4-48-22b
क्षुद्रकैर्विविधैर्भल्लैर्निपतद्भिश्च मामकैः । संमूढचेताः कौन्तेयः कर्तव्यं नाभिपद्यताम् ।।	4-48-23a 4-48-23b
अद्य दुर्योधनस्याहं शोकं हृदि चिरं स्थितम् । समूलमपनेष्यामि हरन्पार्थशिरः शरैः ।।	4-48-24a 4-48-24b
अद्य मत्कार्मुकोत्सृष्टैर्भल्लैश्च नतपर्वभिः। हताश्वं विरथं पार्थं पौरुषे पर्यवस्थितम् । निश्वसन्तं यथा नागमद्य पश्यन्तु कौरवाः ।।	4-48-25a 4-48-25b 4-48-25c
जामदग्न्यान्मया लब्धं दिव्यास्रमृषिसत्तमात्। तदुपाश्रित्य वीर्यं च युध्येयमपि वासवम् ।।	4-48-26a 4-48-26b
ध्वजाग्रे वानरस्तिष्ठन्भल्लेन निहतो मया। अद्यैव पततां भूमौ विनदन्भैरवान्रवान् ।।	4-48-27a 4-48-27b
कामं गच्छन्तु कुरवो गाः प्रगृह्य परंतपाः । रथेषु वाऽपि तिष्ठन्तो युद्धं पश्यन्तु मामकम् ।।	4-48-28a 4-48-28b
।। इति श्रीमन्माहाभारते विराटपर्वणि गोग्रहणपर्वणि अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ।। 48 ।।

[सम्पाद्यताम्]

4-48-18 बर्हिणां बहिणामिव एकैकस्य पृष्ठेपृष्ठे गच्छतां मयूराणां मयूराणामिव बर्हिबर्हिणराजानां बर्हिणो मयूरस्य बर्हिणैः शरमूले पत्ररूपेण स्थितमयूरपत्रैः राजानां राजमानानां । राजृदीप्ताविति धातोः कर्त्रर्थे पचाद्यचि कृते रूपनिष्पत्तिः । पततां पततां एकैकस्य शरस्य पृष्ठे पृष्ठे निपततां शराणां घोषः पततां मालारूपेण निपतमानानां पततां पक्षिणां घोष इव अखिलैः श्रूयतामिति योग्यक्रियाध्याहारेण संबन्धः । यद्वा बर्हिणां बर्हवतां उत्पन्नबर्हाणामित्यर्थः । बर्हिणं मयूराणामिव पततां पततां पुंखानुपुंखतया क्षणेक्षणे पततां पततां शराणां घोषः पततां पक्षिणां घोष इव पततां दिशिदिशि पततामिति लोडन्तक्रिया। सर्वैः श्रूयतामिति भावः । बर्हिबर्हिणवाजानामिति टo थo धo पाठः ।। 18 ।।

।। अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ।। 48 ।।

विराटपर्व-047

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-049