बृहदारण्यक उपनिषद् 4
॥बृहदारण्यकोपनिषत्॥
pM41
pro m32-42, schribitkrishna 33-36; vide infra
अ᳘त्र ह या᳘ज्ञवल्क्यो बिभाया᳘ं चकार॥
मेधा᳘वी रा᳘जा स᳘र्वेभ्यो मा᳘न्तेभ्य उ᳘दरौत्सीदि᳘ति॥
स᳘य᳘त्र अणिमा᳘नं न्ये᳘ति जर᳘या वोपत᳘पता वाणिमान᳘ं निग᳘च्छति य᳘थाम्र᳘ं वोदु᳘म्बरं वा पि᳘प्पलं वा ब᳘न्धनात्प्रमुच्ये᳘तैव᳘एवा᳘य᳘ं शारिर᳘आत्मै᳘भ्यो᳘ऽङ्गेभ्यः सप्रमु᳘च्य पु᳘नः प्रतिन्याय᳘ं प्रतियो᳘न्य् आ᳘द्रवति प्राणा᳘यैव᳘॥
pM42
pro m32-42, schribitkrishna 33-36; vide infra
त᳘द्य᳘था᳘नः सु᳘समाहितमुत्स᳘र्जद्याया᳘देव᳘मेवा᳘य᳘ं शारीर᳘आत्मा᳘प्राज्ञे᳘नात्म᳘नान्वा᳘रूढ उत्स᳘र्जद्याति॥
pk33
K schribit33-36 pro m32-42; vide supra
स यो मनूष्याणाँ राद्धः समृद्धो भवत्यन्येषामधिपतिः सर्वैर्मानुष्यकैर्भोगैः सम्पन्नतमः,
स मनुष्याणां परम आनन्दो॥
अथ ये शतं मनुष्याणामानन्दाः,
स एकः पितृणां जितलोकानामानन्दो॥
अथ ये शतं पितृणां जितलोकानामानन्दाः,
स एको गन्धर्वलोक आनन्दो॥
अथ ये शतं गन्धर्वलोक आनन्दाः,
स एकः कर्मदेवानामानन्दो ये कर्मणा देवत्वमभिसम्पद्यन्ते॥
अथ ये शतं कर्मदेवानामानन्दाः,
स एक आजानदेवानामानन्दो,
यश्च श्रोत्रियोऽवृजिनोऽकामहतो॥
अथ ये शतमाजानदेवानामानन्दाः,
स एकः प्रजापतिलोक आनन्दो यश्च श्रोत्रियोऽवृजिनोऽकामहतो॥
अथ ये शतं प्रजापतिलोक आनन्दाः,
स एको ब्रह्मलोक आनन्दो यश्च श्रोत्रियोऽवृजिनोऽकामहतो॥
अथैष एव परम आनन्द एष ब्रह्मलोकः,
सम्राड्,
इति होवाच याज्ञवल्क्यः॥
सोऽहं भगवते सहस्रं ददामि॥
अत ऊर्ध्वं विमोक्षायैव ब्रूहीति॥
अत्र ह याज्ञवल्क्यो बिभयां चकारः
मेधावी राजा सर्वेभ्यो मान्तेभ्य उदरौत्सीदिति॥
pk34
K schribit33-36 pro m32-42; vide supra
स वा एष एतस्मिन्त्स्वप्नान्ते रत्वा चरित्वा दृष्ट्वैव पुण्यं च पापं च पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्य् आद्रवति बुद्धान्तायैव॥
pk35
K schribit33-36 pro m32-42; vide supra
तद्यथानः सुसमाहितमुत्सर्जं यायादेवमेवायं शारीर आत्मा प्राज्ञेनात्मनान्वारूढ उत्सर्जं याति यत्रैतदूर्ध्वोच्छ्वासी भवति॥
pk36
K schribit33-36 pro m32-42; vide supra
स यत्रायमणिमानं न्येति जरया वोपतपता वाणिमानं निगच्छति,
तद्यथाम्रं वोदुम्बरं वा पिप्पलं वा बन्धनात्प्रमुच्यत,
एवमेवायं पुरुष एभ्योऽङ्गेभ्यः संप्रमुच्य पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्य् आद्रवति प्राणायैव॥
pM43/k37
त᳘द्य᳘था रा᳘जानमाय᳘न्तमु᳘ग्राः प्र᳘त्येनसः सूतग्रामण्यो᳘ऽन्नैः पा᳘नैरवसथै᳘ः प्रतिक᳘ल्पन्तेः
अय᳘मा᳘यात्यय᳘मा᳘गच्छती᳘ति
एव᳘ँ हैवंवि᳘दँ स᳘र्वाणि भूता᳘नि प्र᳘तिकल्पन्तः
इद᳘ं ब्र᳘ह्मा᳘यातीद᳘मा᳘गच्छती᳘ति॥
pM44/k38
त᳘द्य᳘था रा᳘जानं प्रयियास᳘न्तमु᳘ग्राः प्र᳘त्येनसः सूतग्रामण्य᳘उपसमाय᳘न्त्य्
krishna.abhisamAyanty
एव᳘म्हैवंवि᳘दं
K evamevemamAtmAnamantakAle
स᳘र्वे प्राणा᳘उ᳘पसमायन्ति
kabhisamAyanti
य᳘त्रैत᳘दूर्ध्वोच्छ्वासी᳘भ᳘वति॥
ch4 = hbM 14.7.2 = hbk16.6.4
pMk1
स᳘य᳘त्राय᳘म्शारिर᳘ं
K om.
आत्मा᳘बल्यं नी᳘त्य
knyetya
संमोह᳘मिव न्ये᳘ति
अ᳘थैनमेते᳘प्राणा᳘अभिसमा᳘यन्ति;
स᳘एता᳘स् तेजोमात्रा᳘ः समभ्याद᳘दानो हृदयमेवा᳘न्व᳘वक्रामति॥
pM2/k1
स᳘य᳘त्रैष᳘चा᳘क्षुषः पु᳘रुषः प᳘राङ् पर्याव᳘र्तते᳘,
अथा᳘रूपज्ञो भवति॥
pM2/k2
एकी᳘भवति न᳘पश्यती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘जिघ्रती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘रसयती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘वदती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘शृणोती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘मनुत इ᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘स्पृशती᳘त्य् आहुः
एकी᳘भवति न᳘वि᳘जानाती᳘त्य् आहुः॥
pM3/k2
त᳘स्य हैत᳘स्य हृदयस्या᳘ग्रं प्र᳘द्योतते;
ते᳘न प्रद्योते᳘नैष᳘आत्मा᳘नि᳘ष्क्रामति,
चक्षुष्टो᳘वा मूर्ध्नो᳘वान्ये᳘भ्यो वा शरीरदे᳘शेभ्यः॥
त᳘मुत्क्रा᳘मन्तं प्राणो᳘ऽनू᳘त्क्रामति,
प्राण᳘मनूत्क्रा᳘मन्तँ स᳘र्वे प्राणा᳘अनू᳘त्क्रामन्ति॥
संजा᳘नं एवा᳘न्व᳘वक्रामति,
स᳘एष᳘ज्ञ᳘ः स᳘विज्ञानो भवति
त᳘ं विद्याकर्म᳘णी समन्वा᳘रभेते पूर्वप्रज्ञा᳘च॥
pM4/k3
त᳘द्य᳘था तृणजलायुका᳘तृणस्या᳘न्तं गत्वा᳘त्म᳘नं
K gatvAnyamAkramamAkramyAtmAnam
उपसँह᳘रति
एव᳘मेवा᳘य᳘म्पु᳘रुष इद᳘ं
K AtmedaM
श᳘रीरं निह᳘त्या᳘विद्यां गमयित्वा᳘त्म᳘नं
kgamayitvAnyamAkramamAkramyAtmAnam
उपस᳘ँहरति॥
pM5/k4
त᳘द्य᳘था पेशस्कारी᳘पे᳘शसो मा᳘त्रामपादा᳘यान्य᳘न्
K upAdAyAnyan
न᳘वतरं कल्याण᳘तरँ रूप᳘ं तनुत,
एव᳘मेवा᳘य᳘म्पु᳘रुष
K AtmA
इदं श᳘रीरं निह᳘त्या᳘विद्यां गमयित्वा᳘न्य᳘न्न᳘वतरं कल्याण᳘तरँ रूप᳘ं तनुते
kkurute
पि᳘त्र्यं वा गान्धर्व᳘ं वा ब्राह्म᳘ं वा प्राजापत्य᳘ं वा दै᳘वं वान्ये᳘भ्यो वा भूते᳘भ्यः
kgAndharvaM vA daivaM vA prAjApatyaM vA brAhmaM vAnyeshhAM vA bhUtAnAM
pM6/k5
स᳘वा᳘अय᳘मात्मा᳘ब्र᳘ह्म विज्ञानम᳘यो मनोम᳘यो वाङ्म᳘यः
K om.
प्राणम᳘यश्चक्षुर्म᳘यः श्रोत्रम᳘य आकाशम᳘यो वायुम᳘यस् तेजोम᳘य आपोम᳘यः पृथिवीम᳘यः क्रोधम᳘योऽक्रोधम᳘यो हर्षम᳘योऽहर्षम᳘यः
kshrotramayaH pR\^ithivImaya Apomayo vAyumaya AkAshamayas tejomayo.atejomayaH kAmamayo.akAmamayaH krodhamayo.akrodhamayo
धर्मम᳘योऽधर्मम᳘यः सर्वम᳘यः॥
त᳘द्यदे᳘दंम᳘यो
K tadyadetadidaMmayo
अदोम᳘य इ᳘ति यथाकारी᳘यथाचारी᳘त᳘था भवति॥
साधुकारी᳘साधु᳘र्भवति,
पापकारी᳘पापो᳘भवति,
पु᳘ण्यः पु᳘ण्येन क᳘र्मणा भवति पाप᳘ः पापे᳘न॥
pM7/k5
अ᳘थो ख᳘ल्वाहुः
कामम᳘य एवा᳘य᳘ं पु᳘रुष इ᳘ति;
स᳘य᳘थाकामो भवति,
त᳘थाक्रतुर्
K tatkratur
भवति;
य᳘थाक्रतुर्
K yatkratur
भवति,
त᳘त्क᳘र्म कुरुते᳘;
य᳘त्क᳘र्म कुरुते᳘
त᳘दभिस᳘ंपद्यते॥
pM8/k6
त᳘देष᳘श्लो᳘को भवतिः
त᳘देव᳘स᳘त्त᳘त्
K saktaH
सह᳘क᳘र्मणैति
लिङ्ग᳘ं म᳘नो य᳘त्र नि᳘षक्तमस्य
प्रा᳘प्या᳘न्तं क᳘र्मणस् त᳘स्य
य᳘त्कि᳘ङ्चेह᳘करो᳘त्यय᳘ं
त᳘स्माल् लोका᳘त्पु᳘नरै᳘ति
अस्मै᳘लोका᳘य क᳘र्मण,
इ᳘ति नु᳘काम᳘यमानो᳘;
अथाकाम᳘यमानो यो᳘ऽकामो᳘नि᳘ष्काम आत्म᳘काम आप्त᳘कामो भ᳘वति
K AptakAma AtmakAmo
न᳘त᳘स्माद्
ktasya
प्राणा᳘उ᳘त्क्रामन्ति
अ᳘त्रैव᳘सम᳘वनीयन्ते
K om. atra॥.
ब्र᳘ह्मैव स᳘न्ब्र᳘ह्मा᳘प्येति॥
pM9/k7
त᳘देष᳘श्लो᳘को भवतिः
यदा᳘स᳘र्वे प्रमुच्य᳘न्ते
का᳘मा ये᳘ऽस्य हृदि᳘श्रिता᳘
अ᳘थ म᳘र्त्योऽमृतो भवत्य्
अ᳘त्र ब्र᳘ह्म स᳘मश्नुत इ᳘ति॥
pM10/k7
त᳘द्य᳘थाहिनिर्व्लयनी᳘वल्मी᳘के मृता᳘प्र᳘त्यस्ता श᳘यीतैव᳘मेवे᳘द᳘ं श᳘रीरं शेते᳘॥
अथाय᳘मन᳘स्थिकोऽशरी᳘रः प्राज्ञ᳘आत्मा᳘
K ayamasharIro.amR\^itaH prANo
ब्र᳘ह्मैव᳘लोक᳘
kteja
एव᳘,
सम्राड्,
इ᳘ति होवाच या᳘ज्ञवल्क्यः
K om. iti॥.
सो᳘ऽह᳘ं भ᳘गवते सह᳘स्रानि ददामी᳘ति होवाच जनको᳘वै᳘देहः॥
pM11/k8
त᳘द᳘प्य् एते᳘श्लो᳘का
K tadete shlokA bhavanty
अ᳘णुः प᳘न्था वि᳘तरः
K vitataH
पुराणो᳘;
मा᳘ँ स्पृष्टो᳘ऽनुवित्तो म᳘यैव᳘
ते᳘न धी᳘रा अ᳘पियन्ति ब्रह्मवि᳘द
उत्क्र᳘म्य स्वर्ग᳘ं लोक᳘मितो᳘वि᳘मुक्ताः
K svargaM lokamita UrdhvaM vimuktAH
pM12/k9
त᳘स्मिङ्छुक्ल᳘मुत᳘नी᳘लमाहुः
पि᳘ङ्गलँ ह᳘रितं लो᳘हितं चै-
-ष᳘प᳘न्था ब्र᳘ह्मणा हा᳘नुवित्तस्
ते᳘नैति ब्रह्मवि᳘त्तैजस᳘ः पुण्यकृच्च
K puNyakR\^ittaijasashcha
pM13/k10
अन्ध᳘ं त᳘मः प्र᳘विशन्ति
ये᳘ऽसम्भूति᳘म्
krishna.avidyAm
उपा᳘सते;
त᳘तो भू᳘य इव ते᳘त᳘मो
य᳘उ सम्भूत्या᳘ँ
K vidyAyA.N
रता᳘ः॥
pM14/k11
असुर्या᳘
K anandA
ना᳘म ते᳘लोका᳘
अन्धे᳘न त᳘मसा᳘वृतास्
ता᳘ँस् ते᳘प्रे᳘त्या᳘पिगच्छत्य्
abhigachchhantय्
अ᳘विद्वाँसोऽबुधा᳘ज᳘नाः॥
pM15/k14
त᳘देव᳘स᳘न्तस् त᳘दु भवामो
K ihaiva santo.atha vidmas tadvayaM
न᳘चे᳘दवेदी
K avedir
म᳘हती वि᳘नष्टिर्
ये᳘त᳘द्विदु᳘रमृतास् ते᳘भवन्त्य्
अ᳘थे᳘तरे दुःख᳘मेवो᳘पयन्ति
K apiyanti
pM16/k12
आत्मा᳘नं चे᳘द्विजानीया᳘द्
अय᳘मस्मी᳘ति पु᳘रुषः
कि᳘मिच्छ᳘न्क᳘स्य का᳘माय
श᳘रीरम᳘नु स᳘ंचरेत्
K saMjvaret
pM17/k13
य᳘स्या᳘नुवित्तः प्र᳘तिबुद्ध आत्मा᳘-
-स्मि᳘न्त्संदेह्ये᳘ग᳘हने प्र᳘विष्टः
स᳘विश्वकृत्
स᳘हि᳘स᳘र्वस्य कर्ता᳘
त᳘स्य लोक᳘ः,
स᳘उ लोक᳘एव᳘॥
pM18/k15
यदै᳘त᳘मनुप᳘श्यति
अत्मा᳘नं देव᳘म᳘ङ्जसे᳘-
-शानं भूतभव्य᳘स्य
न᳘त᳘दा वि᳘चिकित्सति
K tato vi\`jugupsate
pM19/k17
य᳘स्मिन्प᳘ङ्च पङ्चजना᳘
आकाश᳘श्च प्र᳘तिष्ठितस्
त᳘मेव᳘मन्य आत्मा᳘नं
विद्वा᳘न्ब्र᳘ह्मामृतोऽमृतं॥
pM20/k16
य᳘स्माद᳘र्वाक्संवत्सरो᳘
अहोभिः परिव᳘र्तते
त᳘द्देवा᳘ज्यो᳘तिषां ज्यो᳘तिर्
आ᳘युर्ह्य् उ᳘पा᳘सते
K hopAsate
अमृतं॥
pM21/k18
प्राण᳘स्य प्राण᳘मुत᳘च᳘क्षुषश्च᳘क्षुर्
उत᳘श्रो᳘त्रस्य श्रो᳘त्रम᳘न्नस्या᳘न्नं
म᳘नसो ये᳘म᳘नो विदु᳘ः
ते᳘नि᳘चिक्युर्ब्र᳘ह्म पुराण᳘म᳘ग्र्यं
K 19
म᳘नसैवा᳘प्त᳘व्यं
K anudrashhTavyaM
ने᳘ह᳘ना᳘नास्ति कि᳘ं चन᳘॥
pM22/k19
मृत्यो᳘ः स᳘मृत्यु᳘माप्नोति
य᳘इह᳘ना᳘नेव प᳘श्यति
K 20
म᳘नसैवा᳘नुद्रष्ट᳘व्यं
K ekadhaivAnudrashhTavyam
एत᳘दप्र᳘मयं ध्रुव᳘म्॥
pM23/k20
वि᳘रजः प᳘र आकाशा᳘द्
अज᳘आत्मा᳘महा᳘न्ध्रुव᳘स्
K 21
त᳘मेव᳘धी᳘रो विज्ञा᳘य
प्रज्ञा᳘ं कुर्वीत ब्राह्मणो᳘
ना᳘नुध्यायाद्बहू᳘ङ्छ᳘ब्दान्
वाचो᳘विग्ला᳘पनँ हि᳘त᳘द्
इ᳘ति॥
pM24/k22
स᳘वा᳘अय᳘मात्मा᳘
ksa vA eshha mahAnaja AtmA yo.ayaM viGYAnamayaH prANeshhu;
य एषोऽन्तर्हृदय आकाशः
tasmi~Nchhete
स᳘र्वस्य व᳘शी स᳘र्वस्ये᳘शानः स᳘र्वस्या᳘धिपतिः स᳘र्वमिद᳘ं प्र᳘शास्ति य᳘दिद᳘ं कि᳘ङ्च
K om. sarvam॥.
स᳘न᳘साधु᳘ना क᳘र्मणा भू᳘यान्नो᳘एवा᳘साधु᳘ना क᳘नीयान्
K add. eshha sarveshvara
एष᳘भूताधिपति᳘र्
K add. eshha bhUtapAla
एष᳘लोकेश्वर᳘एश᳘लोकपाल᳘
kom. ambo
स᳘से᳘तुर्वि᳘धरण एषा᳘ं लोका᳘नाम᳘संभेदाय॥
pM25/k22
त᳘मेत᳘ं वेदानुवचने᳘न
K add. brAhmaNA
विविदिष᳘न्ति,
ब्रह्मचर्ये᳘न त᳘पसा श्रद्ध᳘या यज्ञे᳘ना᳘नाशकेन चैत᳘म्
K brahmacharyena yaGYena dAnena tapasAnAshakenaitam
एव᳘विदित्वा᳘मुनि᳘र्भवति
एत᳘मेव᳘प्रव्रा᳘जिनो लोक᳘मीप्स᳘न्तः
K ichchhantaH
प्र᳘व्रजन्ति॥
pM26/k22
एत᳘द्ध स्म वै᳘त᳘त्पू᳘र्वे ब्रह्मणा᳘अनुचाना᳘
K om. ambo
विद्वा᳘ँसः प्रजा᳘ं न᳘कामयन्तेः
कि᳘ं प्रज᳘या करिष्यामो ये᳘षां नोऽय᳘मात्मा᳘य᳘म्लोक᳘इ᳘ति॥
ते᳘ह स्म पुत्रैषणा᳘याश्च वित्तैषणा᳘याश्च लोकैषणा᳘याश्च व्युत्था᳘या᳘थ भिक्षाच᳘र्यं चरन्ति;
या᳘ह्य् ए᳘व᳘पुत्रैषणा᳘सा᳘वित्तैषणा᳘,
या᳘वित्तैषणा᳘सा᳘लोकैषणो᳘भे᳘ह्य् ए᳘ते᳘ए᳘षणे एव᳘भ᳘वतः॥
pM27/k22
स᳘एष᳘ने᳘ति ने᳘त्य् आत्मा᳘गृह्यो न᳘हि᳘गृह्य᳘ते᳘,
अशीर्यो न᳘हि᳘शीर्य᳘ते᳘,
असङ्गो᳘ऽसितो न᳘सज्य᳘ते न᳘व्य᳘थते᳘
k.asaN\^go na hi sajyate,
.asito na vyathate na rishhyatय्
अतः [+]+[/+]पाप᳘मकरवमि᳘त्य᳘तः कल्या᳘णमकरवमि᳘त्य् उभे᳘-उभे ह्य् ए᳘ष᳘
K ubhe u haivaishha
एते᳘त᳘रति
अमृतः साध्वसाधु᳘नी
K om. amR\^itaH॥.
नै᳘नं कृता᳘कृते तपतः॥
pM28/k23
त᳘देत᳘दृचा᳘भ्यु᳘क्तम्
एष᳘नि᳘त्यो महिमा᳘ब्राह्मण᳘स्य
न᳘क᳘र्मणा वर्धते नो᳘क᳘नीयान्॥
त᳘स्यैव᳘स्यात्पदवित्त᳘ं विदित्वा᳘
न᳘क᳘र्मणा लिप्यते
K lipyate karmaNA
पाप᳘केने᳘ति॥
त᳘स्मादेवंवि᳘च्छान्तो᳘दान्त᳘उ᳘परतस् तितिक्षु᳘ः श्रद्धा᳘वित्तो
K samAhito
भूत्वा᳘त्म᳘न्य् एवा᳘त्मा᳘नं पश्येत्!
kpashyati
स᳘र्वमात्मा᳘नं पश्यति,
स᳘र्वोऽअस्यात्मा᳘भवति स᳘र्वस्यात्मा᳘भवति
K om. sarvo॥.,
add. nainaM pApmA tarati
स᳘र्वं पाप्मा᳘नं तरति,
नै᳘नं पाप्मा᳘तपति,
स᳘र्वं पाप्मा᳘नं तपति,
विपापो᳘विरजो᳘विजिघत्सो᳘ऽपिपसो᳘
K om. ambo, add॥avichikitso
ब्राह्मणो᳘भवति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द
kom. ya॥.,
add. eshha brahmalokaH,
सम्राड्,
एनं प्राप्तोऽसीति होवाच याज्ञवल्क्यः॥
so.ahaM bhagavate videhAndadAmi mAmchApi saha dAsyAyeti
pMk24
स᳘वा᳘एष᳘महा᳘नज᳘आत्मा᳘न्नादो᳘वसुदा᳘नः॥
स᳘यो᳘हैव᳘मेत᳘ं महा᳘न्तमज᳘मात्मा᳘नमन्नाद᳘ं वसुदा᳘नं वे᳘द,
विन्दते व᳘सु
kvasudAno.
विन्दते वसु,
ya evaM veda
pM30/k25
स᳘वा᳘एष᳘महा᳘नज᳘आत्मा᳘ज᳘रोऽम᳘रोऽभ᳘योऽमृतो
krishna.amR\^ito.abhayo
ब्र᳘ह्मा᳘भयं वै᳘,
जनक,
प्रा᳘प्तोऽसी᳘ति होवाच या᳘ज्ञवल्क्यः
K add.:
सो᳘ऽह᳘ं भ᳘गवते विदेहा᳘न्ददामि माम्चा᳘पि सह᳘दा᳘स्याये᳘ति
K om. so॥.
ch5 = hbM 14.7.3 = hbk16.6.4.
pMk1
अ᳘थ ह या᳘ज्ञवल्क्यस्य द्वे᳘भार्ये᳘बभूवतुर्मै᳘त्रेयी च कात्यायनी᳘च;
त᳘योर्ह मै᳘त्रेयी ब्रह्मवादि᳘नी बभूव,
स्त्रीप्रज्ञै᳘व᳘त᳘र्हि कात्यायनी᳘॥
सो᳘ऽन्य᳘द्वृत्त᳘मुपाकरिष्य᳘माण
K atha ha yAGYavalkyo.anyadvR\^ittamupAkarishhyan
pMk2
या᳘ज्ञवल्क्योः
मै᳘त्रेयी᳘ति होवाच
K maitreyIti hovAcha yAGYavalkyaH
प्रव्रजिष्य᳘न्वा᳘अरेऽह᳘मस्मात्स्था᳘नादस्मि॥
ह᳘न्त तेऽन᳘या कत्यायन्या᳘न्तं कर᳘वाणी᳘ति॥
pMk3
सा᳘होवाच मै᳘त्रेयीः
य᳘न्नु᳘म इय᳘ं,
भगोः,
स᳘र्वा पृथिवी᳘वित्ते᳘न पूर्णा᳘स्या᳘त्
स्या᳘ं न्व᳘ह᳘ं ते᳘नामृता᳘हो३ ने᳘ति॥
ने᳘ति होवाच या᳘ज्ञवल्क्यो,
य᳘थैवो᳘पकरण᳘वतां जीवित᳘ं,
त᳘थैव᳘ते जीवित᳘ँ स्याद्
अमृतत्व᳘स्य तु᳘ना᳘शा᳘स्ति वित्ते᳘ने᳘ति॥
pMk4
सा᳘होवाच मै᳘त्रेयीः
ये᳘नाह᳘ं ना᳘मृता स्या᳘ं,
कि᳘मह᳘ं ते᳘न कुर्यां॥
य᳘देव᳘भ᳘गवान्वे᳘द,
त᳘देव᳘मे ब्रूही᳘ति॥
pMk5
स᳘होवाच या᳘ज्ञवल्क्यः
प्रिया᳘
K add. vai
ख᳘लु नो भ᳘वती सती᳘,
प्रिय᳘म᳘वृतद्
K avR\^idhad
ध᳘न्त ख᳘लु
K tarhi
भवति,
तेऽह᳘ं त᳘द्वक्ष्यामि,
व्या᳘ख्यामि ते;
वा᳘चं तु᳘मे नि᳘दिध्यासस्वे᳘ति
K add.:
एतद्व्याख्यास्यामि ते;
vyAchakshANasya tu\` me nididhyAsasveti
ब्र᳘वितु भ᳘गवानि᳘ति
K om.
pMk6
स᳘होवाच या᳘ज्ञवल्क्यो
K om.
न᳘वा᳘अरे प᳘त्युः का᳘माय प᳘तिः प्रियो᳘भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय प᳘तिः प्रियो᳘भवति;
न᳘वा᳘अरे जाया᳘यै का᳘माय जाया᳘प्रिया᳘भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय जाया᳘प्रिया᳘भवति;
न᳘वा᳘अरे पुत्रा᳘णां का᳘माय पुत्रा᳘ः प्रिया᳘भवन्ति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय पुत्रा᳘ः प्रिया᳘भवन्ति;
न᳘वा᳘अरे वित्त᳘स्य का᳘माय वित्त᳘ं प्रिय᳘ं भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय वित्त᳘ं प्रिय᳘ं भवति;
न᳘वा᳘अरे ब्र᳘ह्मणः का᳘माय ब्र᳘ह्म प्रिय᳘ं भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय ब्र᳘ह्म प्रिय᳘ं भवति;
न᳘वा᳘अरे क्षत्र᳘स्य का᳘माय क्षत्र᳘ं प्रिय᳘ं भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय क्षत्र᳘ं प्रिय᳘ं भवति;
न᳘वा᳘अरे लोका᳘नां का᳘माय लोका᳘ः प्रिया᳘भवन्ति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय लोका᳘ः प्रिया᳘भवन्ति;
न᳘वा᳘अरे देवा᳘नां का᳘माय देवा᳘ः प्रिया᳘भवन्ति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय देवा᳘ः प्रिया᳘भवन्ति;
न᳘वा᳘अरे भूता᳘नां का᳘माय भूता᳘नि प्रिया᳘णि भवन्ति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय भूता᳘नि प्रिया᳘णि भवन्ति;
न᳘वा᳘अरे स᳘र्वस्य का᳘माय स᳘र्वं प्रिय᳘ं भवति
आत्म᳘नस् तु᳘का᳘माय स᳘र्वं प्रिय᳘ं भवति
आत्मा᳘वा᳘अरे द्रष्ट᳘व्यः श्रोत᳘व्यो मन्त᳘व्यो निदिध्यासित᳘व्यो,
मै᳘त्रेयि
आत्म᳘नो वा᳘अरे द᳘र्शनेन श्र᳘वणेन मत्या᳘विज्ञा᳘नेनेद᳘ँ स᳘र्वं विदित᳘म्॥
pMk7
ब्र᳘ह्म त᳘ं प᳘रादाद्
यो᳘ऽन्य᳘त्रात्म᳘नो वे᳘दान्वे᳘द;
वे᳘दास् त᳘ं प᳘रादुः
यो᳘ऽन्य᳘त्रात्म᳘नो वे᳘दान्वे᳘द;
यज्ञा᳘स् त᳘ं प᳘रादुः
यो᳘ऽन्य᳘त्रात्म᳘नो यज्ञा᳘न्वे᳘द
K add.:
योऽन्यत्रात्मनो ब्रह्म वेद;
क्षत्रं तं परादाद्
योऽन्यत्रात्मनः क्षत्रं वेद;
लोकास् तं परादुः
योऽन्यत्रात्मनो लोकान्वेद;
देवास् तं परादुः
योऽन्यत्रात्मनो देवान्वेद;
वेदास् तं परादुः
yo.anyatrAtmano vedAnveda
भूता᳘नि त᳘ं प᳘रादुः
यो᳘ऽन्य᳘त्रात्म᳘नो भूता᳘नि वे᳘द;
स᳘र्वं त᳘ं प᳘रादाद्
यो᳘ऽन्य᳘त्रात्म᳘नः स᳘र्वं वे᳘द;
इद᳘ं ब्र᳘ह्मेद᳘ं क्षत्र᳘मिमे᳘लोका᳘इमे᳘देवा᳘इमे᳘वे᳘दा इमा᳘नि भूता᳘नीद᳘ँ स᳘र्वं य᳘दय᳘मात्मा᳘॥
pMk8
स᳘य᳘था दुन्दुभे᳘र्हन्य᳘मानस्य न᳘बा᳘ह्याङ्छ᳘ब्दाङ्छक्नुया᳘द्ग्र᳘हणाय,
दुन्दुभे᳘स् तु᳘ग्र᳘हणेन दुन्दुभ्याघात᳘स्य वा श᳘ब्दो गृहीत᳘ः॥
pM9/k10
स᳘य᳘था वी᳘णायै वाद्य᳘मानायै न᳘बा᳘ह्याङ्छ᳘ब्दाङ्छक्नुया᳘द्ग्र᳘हणाय,
वी᳘णायै तु᳘ग्र᳘हणेन वीणावाद᳘स्य वा श᳘ब्दो ग्र्हीत᳘ः॥
pM10/k9
स᳘य᳘था शङ्ख᳘स्य ध्माय᳘मानस्य न᳘बा᳘ह्याङ्छ᳘ब्दाङ्छक्नुया᳘द्ग्र᳘हणाय,
शङ्ख᳘स्य तु᳘ग्र᳘हणेन शङ्खध्म᳘स्य वा श᳘ब्दो गृहीत᳘ः॥
pMk11
स᳘य᳘थार्द्रैधाग्ने᳘रभ्या᳘हितस्य पृथग्धूमा᳘विनिश्च᳘रन्ति
एव᳘ं वा᳘अरेऽस्य महतो᳘भूत᳘स्य नि᳘श्वसितम्
K niHshvasitam
एत᳘द्य᳘दृग्वेदो᳘यजुर्वेद᳘ः सामवेदो᳘ऽथर्वाङ्गिर᳘स इतिहास᳘ः पुराण᳘ं विद्या᳘उपनिष᳘दः श्लो᳘काः सू᳘त्राण्यनुव्याख्या᳘नानि व्याख्या᳘ननि दत्त᳘म्
kishhTaM
हुत᳘माशित᳘ं पायित᳘मय᳘ं च लोक᳘ः प᳘रश्च लोक᳘ः स᳘र्वाणि च भूता᳘न्यस्यै᳘वै᳘ता᳘नि स᳘र्वाणि नि᳘श्वसितानि
kniHshvasitAni
pMk12
स᳘य᳘था स᳘र्वासामपा᳘ँ समुद्र᳘एकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषाँ स्पर्शा᳘नां त्व᳘गेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषां गन्धा᳘नां ना᳘सिके एकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषाँ र᳘सानां जिह्वै᳘कायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषाँ रूपा᳘णां च᳘क्षुरेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषं श᳘ब्दानां श्रो᳘त्रमेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषाँ सङ्कल्पा᳘नां म᳘न एकायन᳘म्
kmana ekAyanam
एव᳘ँ स᳘र्वेषां वे᳘दानां हृदयमेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषां क᳘र्मणाँ ह᳘स्तावेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषाम᳘ध्वनां पा᳘दावेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषामानन्दा᳘नामुप᳘स्थ एकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वेषां विसर्गा᳘णां पा᳘युरेकायन᳘म्
एव᳘ँ स᳘र्वासां विद्या᳘नाँ वा᳘गेकायन᳘म्
pMk13
स᳘य᳘था सैन्धवघनो᳘ऽनन्त᳘रो᳘ऽबाह्य᳘ः कृत्स्नो᳘रसघन᳘एव᳘स्या᳘द्
K om.
एव᳘ं वा᳘अरे इद᳘ं मह᳘द्भूत᳘मनन्त᳘मपर᳘ं
K are.ayamAtmAnantaro.abAhyaH
कृत्स्न᳘ः प्रज्ञानघन᳘एवै᳘ते᳘भ्यो भूते᳘भ्यः समुत्था᳘य ता᳘नि~ एवा᳘नुवि᳘नयति;
न᳘प्रे᳘त्य संज्ञा᳘स्ती᳘त्यरे ब्रविमी᳘ति होवाच या᳘ज्ञवल्क्यः॥
pMk14
सा᳘होवाच मै᳘त्रेयि
अ᳘त्रैव᳘मा भ᳘गवान्मोहान्त᳘मा᳘पीपदन्
न᳘वा᳘अह᳘मिम᳘ं वि᳘जानामी᳘तिः
न᳘प्रे᳘त्य संज्ञा᳘स्ती᳘ति
K om. na॥.
pM15/k14
स᳘होवाच या᳘ज्ञवल्क्यो
K om.
न᳘वा᳘अरेऽह᳘ं मो᳘हं ब्रवीमि
अविनाशी᳘वा᳘अरेऽय᳘मात्मा᳘नुच्छित्तिधर्मा,
मात्रासँसर्ग᳘स् त्व᳘स्य भवति
K om. mAtrAx॥.
pMk16
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘प᳘श्यति,
प᳘श्यन्वै᳘त᳘द्द्रष्ट᳘व्यं न᳘पश्यति;
न᳘हि᳘द्रष्टु᳘र्दृष्टे᳘र्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘त्प᳘श्येत्॥
pMk17
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘जि᳘घ्रति,
जि᳘घ्रन्वै᳘त᳘द्घ्रत᳘व्यं न᳘जिघ्रति;
न᳘हि᳘घ्रातु᳘र्घ्राते᳘र्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘ज् जि᳘घ्रेत्
pMk18
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘रस᳘यति,
विजान᳘न्वै᳘त᳘द्र᳘सं न᳘रसयति;
न᳘हि᳘रसयितू᳘र᳘साद्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘द्रस᳘येत्॥
pMk19
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘व᳘दति,
व᳘दन्वै᳘त᳘द्वक्त᳘व्यं न᳘वदति;
न᳘हि᳘वक्तु᳘र्व᳘चो विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘द्व᳘देत्॥
pMk20
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘शृणो᳘ति,
शृण्व᳘न्वै᳘त᳘च्छ्रोत᳘व्यं न᳘शृणोति;
न᳘हि᳘श्रोतु᳘ः श्रुते᳘र्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘च्छृणुया᳘त्॥
pMk21
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘मनुते᳘,
मन्वानो᳘वै᳘त᳘न्मन्त᳘व्यं न᳘मनुते;
न᳘हि᳘मन्तु᳘र्मते᳘र्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘न्मन्वीत᳘॥
pMk22
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘स्पृश᳘ति,
स्पृश᳘न्वै᳘त᳘त्स्प्रष्ट᳘व्यं न᳘स्पृशति;
न᳘हि᳘स्प्रष्टु᳘ः स्पृष्टे᳘र्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘त्स्पृशे᳘त्॥
pMk23
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘द्वै᳘त᳘न्न᳘विजाना᳘ति,
विजान᳘न्वै᳘त᳘द्विज्ञे᳘यं न᳘वि᳘जानाति;
न᳘हि᳘विज्ञातु᳘र्विज्ञा᳘नाद्विपरिलोपो᳘विद्य᳘ते᳘ऽविनाशित्वान्
न᳘तु᳘त᳘द्द्विती᳘यमस्ति,
त᳘तोऽन्य᳘द्वि᳘भक्तं य᳘द्विजानीया᳘त्॥
pM24
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘त्र वा᳘अन्य᳘दिव स्या᳘त्
त᳘त्रऽन्यो᳘ऽन्य᳘त्पश्येद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘ज् जिघ्रेद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘द्रसयेद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘द्वदेद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘च्छृणुयाद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘न्मन्वीतान्यो᳘ऽन्य᳘त्स्पृशेद्
अन्यो᳘ऽन्य᳘द्वि᳘जानीयात्॥
pM25
pro m16-25, K schribit15; vide infra
य᳘त्र त्व᳘स्य स᳘र्वमात्मै᳘वा᳘भूत्
त᳘त्के᳘न क᳘ं पश्येत्
त᳘त्के᳘न क᳘ं जिघ्रेत्
त᳘त्के᳘न क᳘ँ रसयेत्
त᳘त्के᳘न क᳘मभि᳘वदेत्
त᳘त्के᳘न कं शृणुयात्
त᳘त्के᳘न क᳘ं मन्वीत,
त᳘त्के᳘न कँ स्पृशेत्
त᳘त्के᳘न क᳘ं वि᳘जानीयाद्॥
ये᳘नेद᳘ँ स᳘र्वं विजाना᳘ति,
त᳘ं के᳘न वि᳘जानीयाद्॥
विज्ञाता᳘रमरे के᳘न वि᳘जानीयादि᳘त्य् उक्ता᳘नुशासनासि,
मै᳘त्रेयि
एता᳘वदरे ख᳘ल्वमृतत्व᳘मि᳘ति होक्त्वा᳘या᳘ज्ञवल्क्यो प्र᳘वव्रज॥
pk15
K schribitpro m24-25; vide supra
यत्र हि द्वैतमिव भवति,
तदितर इतरं पश्यति,
तदितर इतरं जिघ्रति,
तदितर इतरँ रसयति,
तदितर इतरमभिवदति,
तदितर इतरँ शृणोति,
तदितर इतरं मनुते,
तदितर इतरँ स्पृशति,
तदितर इतरं विजानाति॥
यत्र त्वस्य सर्वमात्मैवाभूत्
तत्केन कं पश्येत्
तत्केन कं जिघ्रेत्
तत्केन कँ रसयेत्
तत्केन कमभिवदेत्
तत्केन कँ शृणुयात्
तत्केन कं मन्वीत,
तत्केन कँ स्पृशेत्
तत्केन कं विजानीयाद्॥
येनेदँ सर्वं विजानाति,
तं केन विजानीयात्॥
स एष नेति नेत्य् आत्मागृह्यो न हि गृह्यते,
अशीर्यो न हि शीर्यते,
असङ्गो न हि सज्यते,
असितो न व्यथते न रिष्यति॥
विज्ञातारमरे केन विजानीयादित्य् उक्तानुशासनासि,
मैत्रेयि
एतावदरे खल्वमृतत्वमिति होक्त्वा याज्ञवल्क्यो विजहार॥
[पनुस्तुब्]
pM26
pro m5,26-28, schribitkrishna 6; vide infra
अ᳘थ वँश᳘ः॥
त᳘दिद᳘ं वय᳘ं
हौ᳘र्पणाय्याच्,
छौ᳘र्पणय्यो गौ᳘तमाद्
गौ᳘तमो व᳘त्स्याद्
व᳘त्स्यो वा᳘त्स्याच्च पाराशर्या᳘च्च,
पाराशर्य᳘ः षा᳘ंकृत्याच्च भा᳘रद्वाजाच्च,
भा᳘रद्वाज औदावहे᳘श्च हा᳘ण्डिल्याच्च,
हा᳘ण्डिल्यो वै᳘जवापाच्च गौतमा᳘च्च,
गौ᳘तमो वै᳘जवापायनाच्च वैष्टपुरेया᳘च्च,
वै᳘ष्टपुरेयः हा᳘ण्डिल्याच्च ऱौहिणायना᳘च्च,
ऱौ᳘हिणायनः हौ᳘नकाच्च जैवन्तायना᳘च्च ऱैभ्या᳘च्च,
ऱै᳘भ्यः पौ᳘तिमाष्यायणाच्च कौण्डिन्यायना᳘च्च,
कौ᳘ण्डिन्यायनः कौण्डिन्या᳘भ्यां,
कौ᳘ण्डिन्या और्णवाभे᳘भ्यः,
और्णवाभाः कौण्डिन्या᳘त्
कौ᳘ण्डिन्यः कौण्डिन्या᳘च्चाग्निवेश्या᳘च्च,
pM27
pro m5,26-28, schribitkrishna 6; vide infra
अग्निवेश्य᳘ः षौ᳘तवात्
षौ᳘तवः पा᳘राशर्यात्
पा᳘राशर्यो जा᳘तुकर्ण्यात्
जा᳘तुकर्ण्यो भा᳘रद्वाजाद्
भा᳘रद्वाजो भारद्वाजा᳘च्चासुरायणा᳘च्च गौतमा᳘च्च,
गौ᳘तमो भा᳘रद्वाजाद्
भा᳘रद्वाजो वलाकाकौशिता᳘द्
वलाकाकौशित᳘ः काषायणा᳘त्
काषायण᳘ः षौ᳘करायना᳘त्
षौ᳘करायन᳘स् ट्रै᳘वणेः
ट्रै᳘वणिराउ᳘पजन्धनेः
आउ᳘पजन्धनिर्षायकायना᳘त्
षायकायन᳘ः कौशिकायने᳘ः,
कौशिकायनि᳘र्घृतकौशिका᳘द्
घृतकौशिक᳘ः पा᳘राशर्यात्
पा᳘राशर्यः पा᳘राशर्यात्
पा᳘राशर्यः जा᳘तुकर्ण्यात्
जा᳘तुकर्ण्यो भा᳘रद्वाजाद्
भा᳘रद्वाजो भारद्वाजा᳘च्चासुरायणा᳘च्यस्का᳘च्च,
असुरायण᳘स् ट्रै᳘वणेः
ट्रै᳘वणिराउ᳘पजन्धने᳘ः
आउ᳘पजन्धनि᳘ःअसुरेः
असुरिर्भा᳘रद्वाजाद्
भा᳘रद्वाजो अत्रेया᳘त्
pM28
pro m5,26-28 schribitkrishna 6; vide infra
अत्रेयो᳘मा᳘ण्टेः,
मा᳘ण्टिर्गौ᳘तमाद्
गौ᳘तमो गौ᳘तमाद्
गौ᳘तमो वा᳘त्स्याद्
वा᳘त्स्यः हा᳘ण्डिल्याच्,
छा᳘ण्डिल्यः कै᳘शोर्यात्का᳘प्यात्
कै᳘शोर्यः का᳘प्यः कुमारहरिता᳘त्
कुमारहरितो᳘गालवा᳘द्
गालवो᳘विदर्भीकौण्डिन्या᳘द्
विदर्भीकौण्डिन्यो᳘वत्स᳘नपातो बा᳘भवाद्
वत्स᳘नपाद्बा᳘भवः पथ᳘ः षौ᳘भरात्
प᳘न्थाः षौ᳘भरोऽया᳘स्यादाङ्गिरसा᳘द्
आया᳘स्योऽङ्गिरस᳘ऽभुतेस् ट्वा᳘ष्ट्राद्
आ᳘भुतिः ट्वा᳘ष्ट्रो विश्व᳘रूपात्ट्वा᳘ष्ट्राद्
विश्व᳘रूपस् ट्वा᳘ष्ट्रोऽश्वि᳘भ्यां,
आश्वि᳘नौ डधि᳘च अथर्वणा᳘द्
डध्य᳘ङ्ङ् अथर्वणो᳘ऽथर्वणो᳘डै᳘वाद्
आथर्वा डै᳘वोः मृत्यो᳘ः प्राध्व᳘ँसनान्
मृत्यु᳘ः प्राध्व᳘ँसनः प्राध्व᳘ँसनान्
प्राध्व᳘ँसनः एकर्षे᳘ः
एकर्षि᳘र्विप्र᳘जित्तेः
विप्र᳘जित्तिर्व्य᳘ष्टेः
व्य᳘ष्टिः षना᳘रोः,
षना᳘रुः षनात᳘नात्
षनात᳘नः ष᳘नगात्
ष᳘नगः परमेष्टि᳘णः,
परमेष्टी᳘ब्र᳘ह्मणो॥
ब्र᳘ह्म स्वय᳘म्भू ब्र᳘ह्म न᳘मः॥
chk6
schribitpro m5,26-28
pk1
अथ वँशः
पशुतिमाष्यो गौपवनाद्
गौपवनः पशुतिमाष्यात्
पशुतिमाष्यो गौपवनाद्
गौपवनः कौशिकात्
कौशिकः कौण्डिन्यात्
कौण्डिन्यः हाण्डिल्याच्,
छाण्डिल्यः कौशिकाच्च गौतमाच्च,
गौतमो
pk2
अग्निवेश्याद्
अग्निवेश्यो गार्ग्याद्
गार्ग्यो गार्ग्याद्
गार्ग्यो गौतमाद्
गौतमः षैतवात्
षैतवः पाराशर्यायणात्
पाराशार्यायणो गार्ग्यायणाद्
गार्ग्यायण ऊद्दालकायनाद्
ऊद्दालकायनो जाबालायनात्
जाबालायनो माध्यन्दिनायनान्
माध्यन्दिनायनः षौकरायणात्
षौकरायणः काषायणात्
काषायणः षायकायनात्
षायकायनः कौशिकायनेः,
कौशिकायनिः
pk3
घृतकौशिकाद्
घृतकौशिकः प्राशर्यायणात्
पारशर्यायणः पाराशर्यात्
पाराशर्यो जातूकर्ण्यात्
जातूकर्ण्य असुरायणाच्च यास्काच्च,
असुरायणस् ट्रैवणेः
ट्रैवणिरौपजन्धनेः,
औपजन्धनिरसुरेः,
असुरिर्भारद्वाजाद्
भारद्वाज अत्रेयाद्
अत्रेयो माण्टेः,
माण्टिर्गौतमाद्
गौतमो गौतमाद्
गौतमो वात्स्याद्
वात्स्यः हाण्डिल्याच्,
छाण्डिल्यः कैशोर्यात्काप्यात्
कैशोर्यः काप्यः कुमारहारितात्
कुमारहारितो गालवाद्
गालवो विदर्भीकौण्डिन्याद्
विदर्भीकौण्डिन्यो वत्सनपातो बाभ्रवाद्
वत्सनपाद्बाभ्रवः पथः षौभरात्
पन्थाः षौभरोऽयास्यादङ्गिरसाद्
आयास्य अङ्गिरस अभूतेस् ट्वाष्ट्राद्
अभूतिस् ट्वाष्ट्रो विवरूपात्ट्वाष्ट्राद्
विश्वरूपस् ट्वाष्ट्रोऽव्शि᳘भ्याम्
आश्वि᳘नौ डधीच अथर्वणाद्
डध्यङ्ङ् अथर्वणोऽथर्वणो डैवाद्
आथर्वा डैवो मृत्योः प्राध्वँसनान्
मृत्यु᳘ः प्राध्वँसनः प्रध्वँसनात्
प्रध्वँसन एकर्षेः,
एकर्षिर्विप्रचित्तेः,
विप्रचित्तिर्व्यष्टेः,
व्यष्टिः षनारोः,
षनारुः षनातनात्
षनातनः षनगात्
षनगः परमेष्ठिनः,
परमेष्ठी ब्रह्मणो,
ब्रह्म स्वयंभु,
ब्रह्मणे नमः॥
[प्नोर्मल्]
ch5 = hbM 14.8 = hbk16.7
ch1
पूर्ण᳘मद᳘ः,
पूर्ण᳘मिद᳘ं,
पूर्णा᳘त्पूर्ण᳘मु᳘दच्यते॥
पूर्ण᳘स्य पूर्ण᳘मादा᳘य,
पूर्ण᳘मेवा᳘वशिष्यते॥
ख᳘ं ब्र᳘ह्म,
ख᳘ं पुराण᳘ं,
वायु᳘रं ख᳘म्
इ᳘ति ह स्माह कौ᳘रव्यायणीपु᳘त्रो॥
वे᳘दोऽय᳘ं,
ब्राह्मणा᳘विदुः
वे᳘दैनेन य᳘द्वेदित᳘व्यम्॥
ch2
pMk1
त्र᳘याः प्राजापत्या᳘ः प्रजा᳘पतौ पित᳘रि ब्रह्मच᳘र्यमूषुः
देवा᳘मनुष्या᳘अ᳘सुराः॥
pM2/k1
उषित्वा᳘ब्रह्मच᳘र्यं देवा᳘ऊचुः
ब्र᳘वीतु नो भ᳘वानि᳘ति॥
ते᳘भ्यो हैत᳘दक्ष᳘रमुवाचः
द᳘इ᳘ति;
व्य᳘ज्ञासिष्टा३ इ᳘ति॥
व्य᳘ज्ञासिष्मे᳘ति होचुः
दा᳘म्यते᳘ति न आत्थे᳘ति॥
ओ᳘मि᳘ति होवाच,
व्य᳘ज्ञासिष्टे᳘ति॥
pM3/k2
अ᳘थ हैनं मनुष्या᳘ऊचुः
ब्र᳘वीतु नो भ᳘वानि᳘ति॥
ते᳘भ्यो हैत᳘देवा᳘क्ष᳘रमुवाचः
द इ᳘ति;
व्य᳘ज्ञासिष्टा३ इ᳘ति॥
व्य᳘ज्ञासिष्मे᳘ति होचुः
दत्ते᳘ति न आत्थे᳘ति॥
ओ᳘मि᳘ति होवाच,
व्य᳘ज्ञासिष्टे᳘ति॥
pM4/k3
अ᳘थ हैनम᳘सुरा ऊचुः
ब्र᳘वीतु नो भ᳘वानि᳘ति॥
ते᳘भ्यो हैत᳘देवा᳘क्ष᳘रमुवाचः
द इ᳘ति;
व्य᳘ज्ञासिष्टा३ इ᳘ति॥
व्य᳘ज्ञासिष्मे᳘ति होचुः
द᳘यध्वमि᳘ति न आत्थे᳘ति॥
ओ᳘मि᳘ति होवाच,
व्य᳘ज्ञासिष्टे᳘ति॥
त᳘देत᳘देवै᳘षा᳘दै᳘वी वा᳘ग᳘नुवदति स्तनयित्नु᳘ः
ददद इ᳘ति;
द᳘म्यत दत्त᳘द᳘यध्वमि᳘ति॥
त᳘देत᳘त्त्रय᳘ँ शिक्षे᳘द्
दम᳘ं,
दा᳘नं,
दया᳘मि᳘ति॥
chM3/k om॥
वायु᳘र᳘निलममृतं भ᳘स्मन्तँ श᳘रीरम्॥
ओ३म्
क्र᳘तो स्मर,
क्लिबे᳘स्मर,
कृत᳘ँ स्मरा᳘-॥
-ग्ने,
न᳘य सुप᳘था राये᳘अस्मा᳘न्
वि᳘श्वानि,
देव,
वयु᳘नानि विद्वा᳘न्
युयोध्य᳘स्म᳘ज् जुहुराण᳘मे᳘नो
भू᳘यिष्ठां ते न᳘मःउक्तिं विधेम॥
chM4/k3
एष᳘प्रजा᳘पतिर्य᳘द्धृदयम्
एत᳘द्ब्र᳘ह्मैत᳘त्स᳘र्वं॥
त᳘देत᳘त्त्र्य᳘क्षरँ:
हृदयमि᳘ति॥
हृ इ᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रम्
अभि᳘हरन्त्यस्मै स्वा᳘श्चान्ये᳘च,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
द᳘इ᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रम्
द᳘दन्त्य्
K dadaty
अस्मै स्वा᳘श्चान्ये᳘च,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
य᳘मि᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रम्
ए᳘ति स्वर्ग᳘ं लोक᳘ं,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
chM5/k4
त᳘द्वै᳘त᳘द्
एत᳘देव᳘त᳘दास,
सत्य᳘मेव᳘॥
स᳘यो᳘ह एव᳘म्
K om.
एत᳘न्मह᳘द्यक्ष᳘ं प्रथमज᳘ं वे᳘दः
सत्य᳘ं ब्र᳘ह्मे᳘ति,
ज᳘यतीमा᳘ँल् लोका᳘न्॥
जित᳘इ᳘न्न्व᳘सा᳘वसद्
य᳘एव᳘मेत᳘न्मह᳘द्यक्ष᳘ं प्रथमज᳘ं वे᳘दः
सत्य᳘ं ब्र᳘ह्मे᳘ति;
सत्य᳘ँ ह्य् ए᳘व᳘ब्र᳘ह्म॥
ch6
pM1/k5,4
आ᳘प एवे᳘द᳘म᳘ग्र आसुस्;
ता᳘आ᳘पः सत्य᳘मसृजन्त,
सत्य᳘ं ब्र᳘ह्म,
ब्र᳘ह्म प्रजा᳘पतिं,
प्रजा᳘पतिर्देवा᳘न्॥
pM2/kch6, p1
ते᳘देवा᳘ः सत्य᳘मि᳘त्य्
K eva!
उ᳘पासते
त᳘देत᳘त्त्र्य᳘क्षरँ:
सत्य᳘म्
K satiyam
इ᳘ति॥
स᳘इ᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रं;
ती᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रं,
अ᳘म्
K yam
इ᳘त्य् ए᳘कमक्ष᳘रं॥
प्रथमोत्तमे᳘अक्ष᳘रे सत्य᳘ं,
मध्यतो᳘ऽनृतम्
त᳘देत᳘द᳘नृतम्
K add. ubhayataH
सत्ये᳘न प᳘रिगृहीतँ सत्य᳘भूयमेव᳘भवति॥
नै᳘वंविद्वा᳘ँसम᳘नृतँ हिनस्ति॥
pM3/k2
त᳘द्य᳘त्त᳘त्सत्य᳘मसौ᳘स᳘आदित्यो᳘॥
य᳘एष᳘एत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषो य᳘श्चाय᳘ं दक्षिणे᳘ऽक्ष᳘न्पु᳘रुषः
ता᳘वेता᳘वन्यो᳘ऽन्य᳘स्मिन्प्र᳘तिष्ठितौ;
रश्मि᳘भिरेषो᳘ऽस्मि᳘न्प्र᳘तिष्ठितः,
प्राणै᳘रय᳘ममु᳘ष्मिन्॥
स᳘यदो᳘त्क्रमिष्य᳘न्भ᳘वति,
शुद्ध᳘मेवै᳘त᳘न्म᳘ण्डलं पश्यतिः
नै᳘नमेते᳘रश्म᳘यः प्रत्या᳘यन्ति॥
pM4/k3
य᳘एष᳘एत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषः
त᳘स्य भू᳘रि᳘ति शि᳘रः
ए᳘कँ शि᳘र,
ए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रं;
भु᳘व इ᳘ति बाहू᳘ः
द्वौ᳘बाहू᳘,
द्वे᳘एते᳘अक्ष᳘रे;
स्व᳘रि᳘ति प्रतिष्ठा᳘ः
द्वे᳘प्रतिष्ठे᳘द्वे᳘एते᳘अक्ष᳘रे॥
त᳘स्योपनिष᳘द᳘हरि᳘ति॥
ह᳘न्ति पाप्मा᳘नं जहाति च,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
pM5/k4
अ᳘थ
K om.
यो᳘ऽय᳘ं दक्षिणे᳘ऽक्ष᳘न्पु᳘रुषः
त᳘स्य भू᳘रि᳘ति शि᳘रः
ए᳘कँ शि᳘र,
ए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रं;
भु᳘व इ᳘ति बाहू᳘ः
द्वौ᳘बाहू᳘,
द्वे᳘एते᳘अक्ष᳘रे;
स्व᳘रि᳘ति प्रतिष्ठा᳘ः
द्वे᳘प्रतिष्ठे᳘,
द्वे᳘एते᳘अक्ष᳘रे॥
त᳘स्योपनिष᳘दह᳘मि᳘ति॥
ह᳘न्ति पाप्मा᳘नं जहाति च,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
ch7
विद्यु᳘द्ब्र᳘ह्मे᳘त्य् आहुः॥
विदा᳘नाद्विद्यु᳘द्;
विद्य᳘त्य् एनं पाप्म᳘नो,
य᳘एव᳘ं वेदः
विद्यु᳘द्ब्र᳘ह्मे᳘ति॥
विद्यु᳘द्ध्य् ए᳘व᳘ब्र᳘ह्म॥
chM8/k6
मनोम᳘योऽय᳘ं पु᳘रुषो,
भा᳘ःसत्यः
त᳘स्मिन्नन्त᳘र्हृदये य᳘था व्रीहि᳘र्वा य᳘वो वैव᳘मय᳘मन्त᳘रात्म᳘न्पु᳘रुषः
K om. evam॥.
स᳘एष᳘स᳘र्वस्य व᳘शी
K om.
स᳘र्वस्ये᳘शानः,
स᳘र्वस्या᳘धिपतिः;
स᳘र्वमिद᳘ं प्र᳘शास्ति य᳘दिद᳘ं कि᳘ङ्च,
य᳘एव᳘ं वे᳘द
K om.
chM9/k8
वा᳘चं धेनु᳘मु᳘पासीत॥
त᳘स्याश्चत्वा᳘रः स्त᳘नाः
स्वाहाकारो᳘वषट्कारो᳘हन्तकार᳘ः स्वधा᳘कारः॥
त᳘स्यै द्वौ᳘स्त᳘नौ देवा᳘उ᳘पजीवन्ति,
स्वाहाकार᳘ं च वषट्कार᳘ं च;
हन्तकार᳘ं मनुष्या᳘ः,
स्वधा᳘कारं पित᳘रः॥
त᳘स्याः प्राण᳘ऋषभो᳘,
म᳘नो वत्स᳘ः॥
chM10/k9
अय᳘माग्नि᳘र्वैश्वानरो᳘यो᳘ऽय᳘मन्त᳘ः पु᳘रुषे,
ये᳘नेद᳘म᳘न्नं पच्य᳘ते य᳘दिद᳘मद्य᳘ते॥
त᳘स्य एष᳘घो᳘षो भवति,
य᳘मेत᳘त्क᳘र्णावपिधा᳘य शृणो᳘ति॥
स᳘यदो᳘त्क्रमिष्य᳘न्भ᳘वति,
नै᳘नं घो᳘षँ शृणोति॥
ch11
एत᳘द्वै᳘परम᳘ं त᳘पो य᳘द्व्या᳘हितस् तप्य᳘ते;
परम᳘ँ हैव᳘लोक᳘ं जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘दैत᳘द्वै᳘परम᳘ं त᳘पो य᳘ं प्रे᳘तम᳘रण्यँ ह᳘रन्ति;
परम᳘ँ हैव᳘लोक᳘ं जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘दैत᳘द्वै᳘परम᳘ं त᳘पो य᳘ं प्रे᳘तमग्ना᳘वभ्याद᳘धति;
परम᳘ँ हैव᳘लोक᳘ं जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
chM12/k10
यदा᳘वै᳘पु᳘रुषोऽस्मा᳘ल् लोका᳘त्प्रै᳘ति,
स᳘वायु᳘मा᳘गच्छति;
त᳘स्मै स᳘त᳘त्र वि᳘जिहीते य᳘था रथचक्र᳘स्य ख᳘ं;
ते᳘न स᳘ऊर्ध्व᳘आ᳘क्रमते॥
स᳘आदित्य᳘मा᳘गच्छति;
त᳘स्मै स᳘त᳘त्र वि᳘जिहीते य᳘थाड᳘म्बरस्य
K alambarasya
ख᳘ं;
ते᳘न स᳘ऊर्ध्व᳘आ᳘क्रमते॥
स᳘चन्द्र᳘मसमा᳘गच्छति;
त᳘स्मै स᳘त᳘त्र वि᳘जिहीते य᳘था दुन्दुभे᳘ः ख᳘ं;
ते᳘न स᳘ऊर्ध्व᳘आ᳘क्रमते॥
स᳘लोक᳘मा᳘गच्छत्यशोक᳘म᳘हिमं;
त᳘स्मिन्वसति शा᳘श्वतीः स᳘माः॥
chM13/k12
pMk1
अ᳘न्नं ब्र᳘ह्मे᳘त्य् ए᳘क आहुः॥
त᳘न्न᳘त᳘था,
पू᳘यति वा᳘अ᳘न्नमृते᳘प्राणा᳘त्॥
प्राणो᳘ब्र᳘ह्मे᳘त्य् ए᳘क आहुः॥
त᳘न्न᳘त᳘था,
शु᳘ष्यति वै᳘प्रण᳘ऋते᳘ऽन्नाद्॥
एते᳘ह त्वे᳘व᳘देव᳘ते,
एकधाभू᳘यं भूत्वा᳘,
परम᳘तां गच्छतः॥
pM2/k1
त᳘द्ध स्माह प्रातृद᳘ः पित᳘रम्
कि᳘ँ स्विदेवै᳘वंविदु᳘षे साधु᳘कुर्यां,
कि᳘मेवा᳘स्मा असाधु᳘कुर्यामि᳘ति॥
स᳘ह स्माह पाणि᳘नाः
मा᳘,
प्रातृद,
क᳘स् त्वे᳘नयोरेकधाभू᳘यं भूत्वा᳘परम᳘तां गच्छती᳘ति॥
pM3/k1
त᳘स्मा उ हैत᳘दुवाचः
वी᳘ति
अ᳘न्नं वै᳘वि
अ᳘न्ने ही᳘मा᳘नि स᳘र्वाणि भूता᳘नि विष्टा᳘नि॥
र᳘मि᳘ति,
प्राणो᳘वै᳘र᳘ं,
प्राणे᳘ही᳘मा᳘नि स᳘र्वाणि भूता᳘नि रता᳘नि
K ramante
स᳘र्वाणि ह वा᳘अस्मिन्भूता᳘नि विशन्ति,
स᳘र्वाणि भूता᳘नि रमन्ते,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
chM14/k13
pMk1
उक्थ᳘ं,
प्राणो᳘वा᳘उक्थ᳘ं,
प्राणो᳘ही᳘द᳘ँ स᳘र्वमुत्थाप᳘यति॥
उ᳘द्धास्मा
K dhasmAd
उक्थवि᳘द्वीर᳘स् तिष्ठति
उक्थ᳘स्य सा᳘युज्यँ सलोक᳘तां जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
pMk2
य᳘जुः,
प्राणो᳘वै᳘य᳘जुः,
प्राणे᳘ही᳘मा᳘नि स᳘र्वाणि भूता᳘नि युज्य᳘न्ते॥
युज्य᳘न्ते हास्मै स᳘र्वाणि भूता᳘नि श्रै᳘ष्ठ्याय,
य᳘जुषः सा᳘युज्यँ सलोक᳘तां जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
pMk3
सा᳘म,
प्राणो᳘वै᳘सा᳘म,
प्राणे᳘ही᳘मा᳘नि स᳘र्वाणि भूता᳘नि सम्य᳘ङ्चि॥
सम्य᳘ङ्चि हास्मै स᳘र्वाणि भूता᳘नि श्रै᳘ष्ठ्याय कल्पन्ते,
सा᳘म्नः सा᳘युज्यँ सलोक᳘तां जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
pMk4
क्षत्र᳘ं,
प्राणो᳘वै᳘क्षत्र᳘ं,
प्राणो᳘हि᳘वै᳘क्षत्र᳘म्
त्रा᳘यते हैनं प्राण᳘ः क्षणि᳘तोः॥
प्र᳘क्षत्र᳘मात्र᳘म्
K atram
आप्नोति,
क्षत्र᳘स्य सा᳘युज्यँ सलोक᳘तां जयति,
य᳘एव᳘ं वे᳘द॥
chM15/k14
pMk1
भू᳘मिरन्त᳘रिक्षं द्यौ᳘रि᳘त्यष्टा᳘व् ! अक्ष᳘राणि
अष्टा᳘क्षरँ ह वा᳘ए᳘कं गायत्र्यै᳘पद᳘म्;
एत᳘दु हैवा᳘स्या एत᳘त्॥
स᳘या᳘वदेषु᳘त्रिषु᳘लोके᳘षु,
ता᳘वद्ध जयति यो᳘ऽस्या एत᳘देव᳘ं पद᳘ं वे᳘द॥
pMk2
ऋचो य᳘जूषि सा᳘मानी᳘त्यष्टा᳘वक्ष᳘राणि
अष्टा᳘क्षरँ ह वा᳘ए᳘कं गायत्र्यै᳘पद᳘म्;
एत᳘दु हैवा᳘स्या एत᳘त्॥
स᳘या᳘वतीय᳘ं त्रयी᳘विद्या᳘,
ता᳘वद्ध जयति,
यो᳘ऽस्या एत᳘देव᳘ं पद᳘ं वे᳘द॥
pMk3
प्राणो᳘ऽपानो᳘व्यान᳘इ᳘त्यष्टा᳘वक्ष᳘राणि
अष्टा᳘क्षरँ ह वा᳘ए᳘कं गायत्र्यै᳘पद᳘म्;
एत᳘दु हैवा᳘स्या एत᳘त्॥
स᳘या᳘वदिद᳘ं प्राणि᳘,
ता᳘वद्ध जयति,
यो᳘ऽस्या एत᳘देव᳘ं पद᳘ं वे᳘द॥
pM4/k3
अ᳘थास्या एत᳘देव᳘तु᳘रीयं दर्शत᳘ं पद᳘ं परो᳘रजा य᳘एष᳘त᳘पतिः
य᳘द्वै᳘च᳘तुर्थं त᳘त्तु᳘रीयं;
दर्शत᳘ं पद᳘मि᳘ति,
ददृश᳘इव ह्य् ए᳘ष᳘ः;
परो᳘रजा इ᳘ति,
स᳘र्वमु ह्य् ए᳘वै᳘ष᳘रज᳘उप᳘र्य्-उपरि त᳘पति॥
एव᳘ँ हैव᳘श्रिया᳘य᳘शसा तपति,
यो᳘ऽस्या एत᳘देव᳘ं पद᳘ं वे᳘द॥
pM5/k4
सै᳘षा᳘गायत्र्य् ए᳘त᳘स्मिँस् तु᳘रीये दर्शते᳘पदे᳘परो᳘रजसि प्र᳘तिष्ठिता;
त᳘द्वै᳘त᳘त्सत्ये᳘प्र᳘तिष्ठिता
K pratishhThitaM
च᳘क्षुर्वै᳘सत्य᳘ं,
च᳘क्षुर्हि᳘वै᳘सत्य᳘म्
त᳘स्माद्य᳘दिदा᳘नीं द्वौ᳘विव᳘दमानावेया᳘तम्
अह᳘मद्राक्षम्
K adarsham
अह᳘मश्रौषमि᳘ति,
य᳘एव᳘
K evaM
ब्रूया᳘द्
अह᳘मद्राक्षम्
K adarsham
इ᳘ति,
त᳘स्मा एव᳘श्रद्दध्यात्
K shraddadhyAma
pM6/k4
त᳘द्वै᳘त᳘त्सत्य᳘ं ब᳘ले प्र᳘तिष्ठितं;
प्राणो᳘वै᳘ब᳘लं;
त᳘त्प्राणे᳘प्र᳘तिष्ठितं;
त᳘स्मादाहुः
ब᳘लँ सत्या᳘दो᳘जीय इ᳘ति॥
एव᳘ं वेषा᳘गायत्र्य᳘ध्यात्म᳘ं प्र᳘तिष्ठिता॥
pM7/k4
सा हैषा᳘ग᳘याँस् तत्रे;
प्राणा᳘वै᳘ग᳘यास्;
त᳘त्प्राणा᳘स् तत्रे;
त᳘द्य᳘द्ग᳘याँस् तत्रे,
त᳘स्माद्गायत्री᳘ना᳘म॥
स᳘या᳘मेवा᳘मूँ
K add. sAvitrIm
अन्वा᳘हैषै᳘व᳘सा᳘॥
स᳘य᳘स्मा अन्वा᳘ह,
त᳘स्य प्राणा᳘स् त्रायते॥
pM8/k5
ता᳘ँ ह
K add. etAm
ए᳘के सावित्री᳘मनुष्टु᳘भम᳘न्वाहुः
वा᳘गनुष्टु᳘ब्;
एत᳘द्वा᳘चम᳘नुब्रूम इ᳘ति॥
न᳘त᳘था कुर्याद्॥
गायत्री᳘मेवा᳘नुब्रूयाद्
K eva sAvitrIm॥.
य᳘दि ह वा᳘अ᳘पि
K add. evaMvi\`d
बह्वि᳘व प्रतिगृह्णा᳘ति,
न᳘हैव᳘त᳘द्गायत्र्या᳘ए᳘कं चन᳘पद᳘ं प्र᳘ति॥
pM9/k6
स᳘य᳘इमा᳘ँस् त्री᳘ंल् लोका᳘न्पूर्णा᳘न्प्रतिगृह्णीया᳘त्
सो᳘ऽस्या एत᳘त्प्रथम᳘ं पद᳘माप्नुयाद्;
अ᳘थ या᳘वतीय᳘ं त्रयी᳘विद्या᳘,
य᳘स् ता᳘वत्प्रतिगृह्णीया᳘त्
सो᳘ऽस्या एत᳘द्द्विती᳘यं पद᳘माप्नुयाद्;
अ᳘थ या᳘वदिद᳘ं प्राणि᳘,
य᳘स् ता᳘वत्प्रतिगृह्णीया᳘त्
सो᳘ऽस्या एत᳘त्तृती᳘यं पद᳘माप्नुयाद्;
अ᳘थास्या एत᳘देव᳘तुरी᳘यं दर्शत᳘ं पद᳘ं,
परो᳘रजा य᳘एष᳘त᳘पति,
नै᳘व᳘के᳘न चना᳘प्यम्
कु᳘त उ एता᳘वत्प्र᳘तिगृह्णीयात्॥
pM10/k7
त᳘स्या उपस्था᳘नम्
गा᳘यत्रि
अस्य् ए᳘कपदी द्विप᳘दी त्रिप᳘दी च᳘तुष्पदि
अप᳘दसि,
न᳘हि᳘प᳘द्यसे॥
न᳘मस् ते तुरीया᳘य दर्शता᳘य पदा᳘य परो᳘रजसेः
असा᳘वदो᳘मा᳘प्रा᳘पदि᳘ति,
य᳘ं द्विष्या᳘द्;
असा᳘वस्मै का᳘मो मा᳘समर्धी᳘ति वा,
न᳘हैवा᳘स्मै स᳘का᳘मः स᳘मृध्यते य᳘स्मा एव᳘मुपति᳘ष्ठते;
अह᳘मद᳘ः प्रा᳘पमि᳘ति वा॥
pM11/k8
एत᳘द्ध वै᳘त᳘ज् जनको᳘वै᳘देहो बुढिल᳘मा᳘श्वतराश्विमुवाचः
य᳘न्नु᳘हो त᳘द्गायत्रीवि᳘द᳘ब्रूथा,
अ᳘थ कथ᳘ँ हस्ती᳘भूतो᳘वहसी᳘ति॥
मु᳘खँ ह्य᳘स्याः,
सम्राड्,
न᳘विदा᳘ं चकरे᳘ति होवाच॥
pM12/k8
त᳘स्या आग्नि᳘रेव᳘मु᳘खं;
य᳘दि ह वा᳘अ᳘पि बह्वि᳘वाग्ना᳘वभ्याद᳘धति,
स᳘र्वमेव᳘त᳘त्स᳘ंदहति॥
एव᳘ँ हैवै᳘वंवि᳘द्
य᳘द्य᳘पि बह्वि᳘व पाप᳘ं करो᳘ति
K kurute
स᳘र्वमेव᳘त᳘त्संप्सा᳘य शुद्ध᳘ः पूतो᳘ऽज᳘रोऽमृतः स᳘ंभवति॥
chk15
add. K
हिरण्मयेन पात्रेण
सत्यस्यापिहितं मुखं;
तत्त्वं,
पूषन्न्
अपावृणु
सत्यधर्माय दृष्टये॥
पूषन्न्
एकर्षे,
यम,
षूर्य,
प्राजापत्य,
व्यूह रश्मीन्
समूह तेजो;
यत्ते रूपं
कल्याणतमं,
तत्ते पश्यामि॥
योऽसावसौ पुरुषः,
सोऽहमस्मि॥
वायुरनिलममृतम्
अथेदं भस्मान्तँ शरीरं॥
क्रतो,
स्मर,
कृतँ स्मर,
क्रतो,
स्मर,
कृतँ स्मरा-॥
-ग्ने,
नय सुपथा रायेऽस्मान्
विश्वानि,
देव,
वयुनानि विद्वान्;
युयोध्यस्मज् जुहुराणमेनो,
भूयिष्ठां ते नमःउक्तिं विधेम॥
ch6 = hbM 14.9 = hbk16.8
chM1/k2
pMk1
ह्वेत᳘केतुर्ह
k. om.
वा᳘अरुणेय᳘ः पन्चाला᳘नां परिष᳘दमा᳘जगाम॥
स᳘आ᳘जगाम जै᳘वलं प्रवा᳘हणं परिचार᳘यमाणं॥
त᳘मुदी᳘क्ष्याभ्यु᳘वादः
कु᳘मारा३ इ᳘ति॥
स᳘भो᳘र्३ इ᳘ति प्र᳘तिशुश्रावा᳘-॥
-नुशिष्टो न्व᳘सि पित्रे᳘ति॥
ओ᳘मि᳘ति होवाच॥
pMk2
वे᳘त्थ य᳘थेमा᳘ः प्रजा᳘ः प्रय᳘त्यो विप्रतिप᳘द्यन्ता३ इ᳘ति॥
ने᳘ति होवाच॥
वे᳘त्थ
K vettho
य᳘थेम᳘ं लोक᳘ं पु᳘नराप᳘द्यन्ता३ इ᳘ति॥
ने᳘ति हैवो᳘वाच॥
वे᳘त्थ
K vettho
य᳘थासौ᳘लोक᳘एव᳘ं बहु᳘भिः पु᳘नः-पुनः प्रय᳘द्भिर्न᳘संपूर्य᳘ता३ इ᳘ति॥
ने᳘ति हैवो᳘वाच॥
pM3/k2
वे᳘त्थ
K vettho
य᳘तिथ्यामा᳘हुत्याँ हुता᳘यामा᳘पः पुरुषवा᳘चो भूत्वा᳘समुत्था᳘य व᳘दन्ती३ इ᳘ति॥
ने᳘ति हैवो᳘वाच॥
वे᳘त्थो देवया᳘नस्य वा पथ᳘ः प्रतिप᳘दं पितृया᳘णस्य वा,
य᳘त्कृत्वा᳘देवया᳘नं वा प᳘न्थानं प्रतिप᳘द्यन्ते पितृया᳘णं वा