पृष्ठम्:Laghu paniniyam vol1.djvu/२४

संज्ञाप्रकरणम् ]

शिक्षाकाण्ड: ।

तानि ; पदान्यक्षरैरारभ्यन्ते ; अक्षराणि वर्णैरुपकल्पितानि । तथा च घटादिपदार्थानां परमाणव इव भाषाया उपादानकारणं वर्णाः । निरवयव एकत्वव्यवहारार्हः स्फुटो नादो वर्ण इति तस्य लक्षणम् । तत्र स्वय- मुच्चारणार्हो वर्णः स्वरः; तदनई व्यञ्जनम् । अत्र प्रदर्शितायामक्षर- मालायां प्रथमद्वितीयपङ्कयोर्विन्यस्ता: स्वरा: ; शेषा व्यञ्जनानि । व्यञ्जनानां स्वयमुच्चारणाक्षमत्वात् तेष्वेकैकस्मिन्नपि प्रथमस्वरः अकारो योजितः । तथा च वयमक्षराण्येव लिखामो न तु वर्णान्; अत एव चाक्षरमालेति व्यवहरामो न तु वर्णमालेति । यद्यप्यक्षराणां वर्णैरारब्ध- त्वात् वर्णानामेव लिपिभिः (नादरूपाक्षरस्मारकैः रेखावितानरूपैश्चिह्रैः) विन्यासो न्याय्यः, तथापि व्यञ्जनानां स्वरपरतन्त्राणां स्वयमुच्चरितु- मशक्यत्वात् अक्षराणामेव लिपिसंज्ञितानि चिह्नानि पूर्वैः कल्पितानि । युरोपदेशीयास्तु स्वस्वभाषालेखने वर्णानेत्रोपयुञ्जते, न त्वक्षराणि । यथा 'श्री' इत्यकां लिपि Sri इति तिसृभिलिखन्त्याङ्गलेयाः ॥ अविभाज्य एको नादो वर्ण: ; केवलो व्यञ्जनसंसृष्टो वा स्वर एकोऽक्षरम् इति वर्णाक्षरयोर्भेदः । अनेन च केवल: स्वरो वर्ण इत्य- क्षरमिति च द्वावपि व्यपदेशावर्हतीति स्फुटम् । केवलं तु व्यञ्जनं वर्ण एव । केवला एव स्वरा लिपिषु स्वस्वचिदैनिर्दिश्यन्ते ; व्यञ्जनसंसृष्टास्तु चिह्नान्तरैरेव लिख्यन्ते । यथा - क् + अ = क क + आ = का क् + इ = कि क् + ई = की क् + उ = कु क् + ऊ = कू क् + ऋ = कृ क् + ए = के = क् + ए = कै क् + ओ = को - क् + औ = कौ क् + ऋ = कृ इत्यादि । ‘क्’ इतिवद् व्यञ्जनलिपीनामधो दक्षिणायता रेखा ताभ्यः इत्ययं वर्ण: १. वर्णेषु 'कारः' इत्यस्य योगो निर्देशसौकर्यार्थः । अकारः अ इत्य