is acute ( उदात्त ); cf. अपि चेन्नानापदस्थ- मुदात्तमथ चेत्सांहितेन स्वर्यते स प्रतिहतः T. Pr. xx. 3. प्राथमकल्पिक of the first type or kind; primary, as opposed to secondary; cf. अयं खल्वपि बहुव्रीहिरस्त्येव प्राथमकल्पिकां यस्मिनैकपद्यमैकस्वर्यमेकविभक्तिकत्वं च, M.Bh. on P. I. I. 29, I. 1. 30; I. 2. 42; cf also अथवेह कौचित् प्राथमकल्पिकौ प्लक्षन्य- ग्रोधौ कौचित् क्रियया वा गुणेन वा M. Bh.on P. II. 2. 29 Vart. 15. प्राथम्य first preference; first place; priority; cf. कुतः पुनः प्राथम्यं किं शब्दतः आहोस्विदर्थतः । M. Bh. on I. 3. 1. Vart. 11. प्रादि a group of words beginning with प्र, which are all prefixes or upasargas e. g, प्र, परा, अप etc. cf कुगतिप्रादयः P. II. 2. 18. प्रादिसमास a compound with प्र and others prescribed by the rule कुगतिप्रादयः P. II.2.18 and explained in detail by the Varttikas headed by the Varttika प्रादयो गताद्यर्थे प्रथमया P. II. 2. 18 Vart. 4, which comes under the general head तत्पुरुष ; the compound is also called प्रादित- त्पुरुष; cf. कथं प्रभावो राज्ञः । प्रकृष्टो भाव इति प्रादिसमासो भविष्यति । Kas. on P. III. 3.24 cf also प्रान्तः पर्यन्तः । बहुव्रीहिरयं प्रादिसमासो वा Kas. on P. VI. 2. 180. प्रादेशिक belonging to the root; the word प्रदेश has here the peculiar sense of a root which has the mean- ing of the noun (under discussion). cf. तद्यत्र स्वरसंस्कारौ समर्थौ प्रादेशिकेन गुणेन अन्वितौ स्यातां संविज्ञातानि तानि Nir I. 12. प्राधान्य preponderance, principal nature as opposed to the sub- ordinate one ( विशेषण्त्व ); cf. यत्र प्राधान्येन अल् आश्रीयते तत्रैव प्रतिषेधः स्यात् M. Bh. on P. I. 1. 56. cf. also प्राधान्येन व्यपदेशा भवन्ति । प्रापक applying in the usual way; lit. Ieading to the injunction or विधिशास्त्र; cf. किं पुनरिदं नियमार्थे आहोस्वित् प्रापकम् |
M. Bh. on P. I. 1.70; cf. also M. Bh. on P. III. 4. 110. प्रापण reaching, arrival; cf. प्रत्यक्षमाख्या- नमुपदेशो, गुणैः प्रापणमुद्देशः M. Bh. on P. I. 3.2. प्राप्तविभाषा or प्राप्तविकल्पत्व, optional prescription of some operation or rule which otherwise is obligatory; cf. लेपे विभाषा । प्राप्तविभाषेयम् । किमर्थेन योगात् । Kas. on P. VIII. 1.45; cf. also हृक्रोरन्यतरस्याम् । प्राप्तविकल्पत्वाद् द्विती- यैव I Kas. on P. I. 4.53. प्राप्ति application of a rule, arrival at a particular form; incidence, occurrence of a particular rule;cf. अनन्तरा या प्राप्तिः सा प्रतिषिध्यते M. Bh. on P. I. 1.43. प्राप्तिज्ञ a person who knows only the application of a rule and the realization from it of the form that can be arrived at, as opposed to one who knows the form that is desired or current; cf प्राप्तिज्ञो देवानां- प्रियः न त्विष्टिज्ञः इष्यते एतदूपमिति । M. Bh. on II. 4. 56 Vart. l ; cf. also किरतिं चर्करीतान्तं पचतीत्यत्र यो नयेत् । प्रातिज्ञं तमहं मन्ये प्रारब्धस्तेन संग्रहः । M. Bh. on VII. 4.92. प्राप्य lit. which is arrived at; an object which is to be reached; cf. प्राप्यं कर्म; the word प्राप्य is used as a word qualifying the word कर्म, in which case it is called प्राप्यकर्म, as for example ग्रामं in ग्रामं गच्छति देवदत्तः or वेदमधीते माणवकः. The term प्राप्य is defined as क्रियाकृ- तविशेषानवगतौ कर्तुः क्रियया अनास्थितं अास्थितं वा यदवाप्यते तत् प्राप्यं कर्म । cf. कर्तुरीप्सितमं कर्म । ततु त्रिविधं निर्वर्त्ये विकार्यं प्राप्यमिति । यस्य क्रियाकृतानां विशेषाणां सर्वथानुपलब्धिः तत् प्राप्यम्. Srngara Prakasa IV. प्रामाणिक authoritative; those that talk with authority; cf. प्रामाणिकमत- मेतत्, a phrase often used by com- mentators. |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/२७४
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
प्राथमकल्पिक
प्रामाणिक
258
