प्रत्ययस्वर an accent caused by virtue of the affix which is added; cf. यथैव हि निपातनस्वरः प्रकृतिस्वरं बाधेत एवं प्रत्ययस्वरमपि बाधेत । लतिशिष्टत्वाप्रत्ययस्वरो भविष्यति । M. Bh. on P. I.I 56 Vart. 23. प्रत्ययान्त ( प्रकृति ) a base ending in an affix, a secondary base as opposed to the original base, which is des- cribed to be of six kinds. सुप्प्रत्ययान्ता (प्रकृतिः) as in अहंयुः, सायंतनम् etc.; तिङ्प्रत्ययान्ता as in पचतितराम् , आस्तिकः, पचतभृज्जता etc.; कृत्प्रत्ययान्ता as in कृत्रिमम् सांराविणम् etc.; तद्धितप्रत्ययान्ता as in गार्ग्यायणः, तत्रत्यः etc.; धातुसंज्ञाप्रत्ययान्ता as in चिकीर्षा, कण्डूया etc.; स्त्रीप्रत्ययान्ता as in गङ्गेयः, गौरेयः, काद्रवेयः etc. प्रत्ययार्थ the meaning of an affix. Generally meanings are assigned to affixes when they are prescribed. When the meanings are not assign- ed, the affix is supposed to bear the sense of the base; cf. अनिर्दिष्टार्थाः प्रत्ययाः स्वार्थे Par. Sek. on Pari. 113. The sense given by a word in language is the composite sense of the base and the affix together; cf. प्रकृतिप्रत्ययौ सहार्थं ब्रूतः । न केवला प्रकृतिः प्रयोक्तव्या, न केवलः प्रत्ययः । M. Bh. on P.I.2.64 Vart. 5. प्रत्यवमर्श reference (made to some- thing) by a word , cf. ताभ्यामिति संप्रदानार्थ प्रत्यवमर्शः Kas.on P. III.4.75; cf.also तन्नामिकाभ्य इति सर्वनाम्ना प्रत्ययप्रकृतेः प्रत्यवमर्शः Kas. on P.IV.1.113. प्रत्याख्यान rejection of a rule or a word or words in a rule shown as redundant, their purpose being shown as served otherwise; cf. लुपि युक्तवद् व्यक्तिवचने इति पूर्वाचार्याणामेवेदं सूत्रम् । तथा चास्य प्रत्याख्यानं भविष्यति । तदशिष्यं संज्ञाप्रमाणत्वादिति । Kas. on I.2.51. प्रत्याख्यानपक्ष an alternative which proposes the rejection of something such as a rule or its part; cf. यदि प्रत्याख्यान पक्षः इदमपि प्रत्याख्यायते M. Bh. |
on Siva Sutra 4; cf also अदीवयुरिति पदकारस्च प्रत्याख्यानपक्षे उदाहरणमुपपन्नं भवति Vyadi Pari. 42. प्रत्याख्यानवादिन् one who advocates the rejection of something, an oppo- nent, an objector; cf प्रत्याख्यानवादी अाह-नास्त्यत्र विशेष इति Kaiy. on M. Bh. on P. VI.4.22 Vart. 15. प्रत्यादान lit. taking again; uttering a word already utttered in the Krama and other recitations of the Vedas; cf. क्रमो द्वाभ्यामतिकम्य प्रत्या- दायोत्तरं तयो: । प्रत्यादाय पुनर्गृहीत्वा Uvvata on R. Pr. X-1. प्रत्यापत्ति restitution, restoration to the previous wording; cf. प्रातिपदिकस्य च प्रत्यापत्तिर्वक्तव्या M. Bh. on P. VI.3.34 Vart.2; restoration to the previous nature; cf. अकारस्य प्रत्यापत्तौ दीर्घप्रतिषेधः । खट्वा,माला । M.Bh. on P. VIII.4.68. प्रत्याम्नाय literally, repetition in a con- trary way; in the Pratisakhya literature, the word refers to the repetition of a Vedic passage; repetition by pupils after hearing from the preceptor ; cf. प्रत्याम्नायः पुनर्वचनं Uvvata on R. Pr. XV. 9. प्रत्यारम्भः (1) statement after prohibi- tion lit. commencing again; in- ducing a person to do something after he has refused to do it by repeating the order or request for generally by beginning the appeal with the word नह; e.g. नह भोक्ष्यसे ? नह अध्येप्यसे; cf. नह प्रत्यारम्भे P. VIII. 1.31 and Kasika and Nyāsa thereon. (2) commencement or laying down again in spite of previous mention; cf. शेषवचनात्तु योसौ प्रत्यारम्भात्कृतो बहुव्रीहिः M. Bh. on P. VI-3.46. प्रत्यासङ्ग close contact or association; तरतमयेाश्च अतिशयते अदक्षिणप्रत्यासङ्गे। प्रत्यासङ्गः प्रत्यासन्नता V. Pr. V. 2. प्रत्यासत्ति immediate proximity; close contact; the same as प्रत्यासङ्ग which |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/२६३
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
प्रत्ययंस्वर
प्रत्यासत्ति
247
