अथ कालज्ञानमाह
|
तद्धनुराद्ये चरणे वर्षस्यार्कः प्रजायतेऽन्येषु । |
वा० भा०--अत्राग्रातस्तच्छतिविहताग्रकार्कसंगुणितेत्याविविलोमविधिना या स्फुटार्क बोज्र्यानीता तस्या यद्धनुः स रविर्भवति । एवं वर्षस्य प्रथमचरणे । द्वितीये भार्धाच्च्युतस्तृतीये सभार्धश्चतुर्थे भगणात् पतित इति व्यस्तविधिः । वर्षचरणज्ञानमृतुचिह्नः ।
अत्रान्यैराचार्यभांत्रितयाहि ज्ञान दिग्ज्ञाने भाभ्रमरेखां चोत्पाद्य केन्द्रभाभ्रमरेखयोयंद्याम्योत्तरमन्तरं सा मध्यच्छाया । ततः क्रान्तिज्या । विलोमविधिना । तस्या रविरक्षश्रेवं वक्ष्यमाणमहाप्रश्नभङ्गार्थं यत् कृतं तदसत् ॥ कुतः । यद्भात्रितयाद्भाभ्रमणं तदपि तावदसत् ॥ अन्यान्यभाग्रहणादन्यथान्यथा भाभ्रमरेखा स्यादिति निपुणेरवलोक्यम् । भाभ्रमनाशे दिक्पलादिकमपि न घटते । अतो यष्टया शङ्कुत्रितयं ज्ञात्वेत्यादिना महाप्रश्नभङ्गो युक्तः ।
अत्र किलोग्रातो रविज्ञति:। योऽत्राग्राप्तश्छायातो वा रविज्ञायते स सक्रान्तिपात एव स्यात् । अतः पातोनो रविर्भवति । रव्यूनश्च पातो भवतीति युक्तियुक्तम् । एवं स्फुटरवेर्मध्यमो मध्यमादहर्गणोऽहर्गणात् कल्पगतमिति कालज्ञानम् ।। इति यष्टियन्त्रम् ॥ ३७-३९ ।।
१. अध कस्यचित् पद्यम्--
|
मधुः पलाशाग्रभवप्रसूर्नग्रीष्मस्तु तापाज्जलदेन वर्षाः । |
२. अत्र लल्ल:-
|
छायात्रयाग्रभवयोर्मुखपुच्छरज्वोयोंगो यमस्य दिगुदग्द्युदलप्रभाग्रे। |
अपि च
|
अग्रेषु चिह्नानि विधाय ' वृर्त्तमिथोऽवगाहैलिखितैस्तु तेभ्यः ॥ |
