सति गुरुत्वाधिकरणत्वे सति पतनानाश्रयत्वाद् यदेवं तदेवं यथा जनपदमस्तकोपरि जलपरिपूर्ती घट इत्यनुमानेन भुवः साधारत्वे भचक्रस्याधारे स्खलितस्य भ्रमण न संभवति । भूव्यासोनं चन्द्रकर्णे योजनेभ्योऽर्वाग् अाधारकल्पनेन द्वादशयोजनेभ्योऽवाग्र आधारकल्पनेन वा भचक्रभ्रमणसंभवेऽपि भूम्याधारस्येयतावच्छिन्नपरिमाणाधिकरणलक्षणलक्षितस्य मूर्तस्याधारान्तरमपेक्षितम् ।
|
एवं मूर्ताधारपरम्परास्वीकारे भचक्रभ्रमण न संभवति। |
|
यो यत्र तिष्ठत्यवनीं तलस्थामात्मानमस्या उपरि स्थितञ्च । |
इति वक्ष्यमाणप्रकारेण कथं पृथिव्याघेयो न स्यात् । किञ्च ‘सर्वतः पर्वतारामग्रामचैत्यचयैश्चितो भूगोल' इति सर्वत्र भूगोले सस्यनिष्पत्त्यर्थ पाकार्थवृष्टरनुकूलत्वस्वीकारेऽग्नेरूध्र्वज्वलनस्वीकारे च समन्तादाकाशस्य स्थितत्वात्सर्वेषां भूमिरेवाधः संभवति । न भूमेः क्वाप्यधः प्रदेशः संभवति प्रतियोगिसापेक्षत्वादधः प्रदेशेऽप्याधारः कल्पनीय इति भूमेरधः प्रदेशाभावान्न क्वाप्याधारः कल्पयितुं शक्यते ।
सिद्धपुरस्थानां लङ्कायामधःप्रदेश इव सर्वत्राप्याधारो भूगोले वा कल्पनीयः स्यात् । तस्माज्जनपदमस्तकोपरि घट इव न केनाप्याधारेण भूगोलो भ्रियत इति सर्वेषां सिद्धान्तः । अत एव सूर्यसिद्धान्ते *---
|
मध्ये समन्तादण्डस्य भूगोलो व्योम्नि तिष्ठति । |
इत्यनेन शाकल्यसंहितायामुक्तञ्च । पुराणेषु तु शेषकूर्मवराहाः पृथिवीपुटरूपया तलावस्थिता उक्तास्तेषा भूम्यन्तर्गतत्वेन । यत्किञ्चित्पातालोपरिगभूखण्डधारणादशेषभूगोलधारणक्षमत्वोपचारेण च भूम्याधारत्वेऽपि भिन्नविषयत्वात् सिद्धान्तपुराणाविरोधः ।
|
सिद्धान्तैर्भूमेरधःप्रदेशे आधारो नास्तीति प्रतिपाद्यते । |
१. मुण्डको० २॥१३० ।। R. सि० शि० गो० भु० १६ श्लो० ।
३. सू० सि० १२ अ० ३२ श्लो० ! °
