सामग्री पर जाएँ

पृष्ठम्:सिद्धान्तकौमुदी (बालमनोरमा उत्तर-४).djvu/८२

विकिस्रोतः तः
एतत् पृष्ठम् अपरिष्कृतम् अस्ति
'७२४
सिद्धान्तकौमुद्याम्

येऽन्ये धातवन्तेभ्योऽपि छन्दसि युच् स्यात् । “सुवदनामकृणोद्वह्मण गाम् ' ॥ ३४२३ । छन्दसि लुङ्लङ्लिटः (३-४ ६) । धात्वर्थना सम्वन्धे सर्वकालेश्वेते वा स्युः । पक्षे यथास्व प्रयया । लुडि । “देवो देवेभिरागमत्' । लोडर्थे ठुडु । “इद तेभ्योऽकर नम: । लड् । अग्निमद्य होतारमवृणीताय यजमान ' । लिट् । “ अद्याममार' । अट्य त्रियत इत्यथ । ३४२४ । लिइथे लेट् (३-४-७) । विध्यादौ हेतुहेतुमद्रावादौ च धातोलेंट् स्याच्छन्दसि ॥ ३ ८४२५ सब्बहुल लेटि (३-१-३४) इतश्र लाप परस्मैपदेषु (३ ४९७) लेटस्तिडामितो लेोपो वा स्यात्परस्मैपदेषु । ३४२७ । लटोऽडाटौ (३-४-९४) । लेट 'अट् आट्’ एतावागमौ स्तः । तौ च पितौ । 'सिव्वहुल णिद्वक्तव्यः’ (वा १७९४) । वृद्धिः । प्र ण आयूंषि तारिषत् ' । 'सुपेशसस्करति जोषिपद्धि' । “ आ साविषदर्शसानाय शरुम्' । सिप इलोपस्य चाभावे । “पताति विद्युत्' । 'प्रियः सूर्ये प्रियो अमा भवाति' ।। ३४२८ । स उत्तमस्य (३-४-९८) । लेडुत्तमसकारस्य वा लोपः स्यान् । करवाव । करवाव । टेरेत्वम् ।। ३४२९ । आत ऐ (३-४-९५) । लेट आकारस्य ऐ स्यात् । 'सुतेभिः सुप्रयसा मादयैते' । आतामित्याकारस्य ऐकारः । विधिसामथ्र्यादाट ऐत्व न । अन्यथा हि ऐटमेव विदध्यात् । यो यजाति यजात इत्' ॥ ३४३० । वैतोऽन्यत्र (३४-९६) । लट एकारस्य ए रूयाद्वा । आत ऐ' (सू ३४२९) इत्यस्य विषय विना । 'पशशूनामीशै' । “प्रह्वा गृह्यान्त ' । “अन्यत्र किम् । “सुप्रयसा मादयैते' ॥ ३४३१ । उपसवादाशङ्कयोश्च (३४-८) । पणबन्ध आशङ्काया च लट् स्यात् । “ अहमव पशूनामीशे ' । “नजिह्मायन्तो नरक पताम ' । “हल* श्रः शानच्झौ (सू २५५७) ॥ ३४३२ । छन्दसि शायजपि (३-१-८४) । अपि शब्दाच्छानच् । “ह्यग्रहो भश्छन्दसि' (वा ४८२३) इति हस्य भ । 'गृभाय जिह्वया मधु' । '.' । बधान दव सांवत अनिदिताम्-' (सू ४१५) इति बभ्रातेर्नलोप । 'गृम्णामि ते' । 'मध्वा जभार' ॥ ३४३३ । व्यत्ययो बहुलम् (३-१-८५) । विकरणानां बहुल व्यत्यय स्याच्छन्दसि । 'आण्डा शुष्मस्य भेदति' । भिनत्तीति प्राप्त । “जरसा मरते पतिः । म्रियत इति प्राप्त । “इन्द्रो वस्तेन नेषतु नयतलट् शप्सिौ द्वौ विकरणैौ । “इन्द्रेण युजा तरुषेम घृत्रम् ’ । तरेमत्यर्थः । तरते र्विध्यादौ लिङ् । उः शप् सिप् चेति त्रयो विकरण ॥

“सुसिडुप्रग्रहलिङ्गनराणा कालहलच्खरकर्तृयडा च ।
व्यत्ययमिच्छति शास्त्रकृदेषां सोऽपि च सिद्यति बाहुलकेन ॥” [भाष्यम्]

धुरि दक्षिणायाः' । दक्षिणस्यामिति प्राप्त । “चषाल ये अश्वयूपाय तक्षति' । तक्षन्तीति प्राप्ते । उपग्रहः परस्मैपदात्मनेपदे । 'ब्रह्मचारिणमिच्छते ' । इच्छतीति प्राप्ते । “प्रतीपमन्य ऊर्मिर्युध्यति' । युध्यते इति प्राप्त । 'मधेोस्तृप्ता इवासते' । मधुन इति प्राप्त । नरः पुरुषः । अधा स वीरैर्दशभिर्वियूयाः । वियूयादिति प्राप्त । काल कालवाची प्रत्यय . । 'श्धोऽग्रीनाः धास्यमानेन' । लुटो विषये लट् । “तमसो गा अदुक्षत्' । अधुक्षदिति प्राप्ते । “मित्र वय च सूरय.’ । मित्रा वयमिति प्राप्त । स्वरव्यत्ययस्तु वक्ष्यते । कर्तृश्शब्दः कारकमात्रपरः । तथा च तद्वाचिनां कृत्तद्धितानां व्यत्ययः । अन्नादाय । अण्विषयेऽञ् । अवग्रहे विशेषः । यडो यशब्दादारभ्य “लिडयाशिष्यड्’ (सू ३४३४) इति डकारेण प्रत्याहारः । तेषां व्यत्ययो ३४२६