संहितैकपदे नित्या नित्या धातूपसर्गयोः ।
नित्या समासे वाक्ये तु सा विवक्षामपेक्षते ॥
इति । सत्ताद्यर्थनिर्देशश्चोपलक्षणम् । यागात्स्वर्गो भवतीत्यादावुत्पद्यत इत्याद्यर्थात्। उपसर्गास्त्वर्थविशेपस्य द्योतकाः । प्रभवति । पराभवति । सम्भवति । अनुभवति। अभिभवति । उद्भवति । परिभवतीत्यादौ विलक्षणार्थावगतेः । उक्तं च-
उपसर्गेण धात्वर्थो बलादन्यत्र नीयते ।
प्रहाराहारसंहारविहारपरिहारवत् ॥ इति ।
। एध २ वृद्धौ' । कत्थन्ताः पट्त्रिशदनुदात्तेतः ।
२२३३ । टित आत्मनेपदानां टेरे । (३.४-७९
टितो लस्यात्मनेपदानां टेरेत्वं स्यात् । एधते ।
हरिणोति शेषः । अत्र एकपद इन्यनेन अखण्ड पद विवक्षित्तम् । नित्यासमास इति लिङ्गात् ।
अखण्डत्वञ्च पदभिन्नोत्तरखण्डत्वम् । तथा राजीयतीत्यादौ अतो गुण इति शपा पररूप एका
देशः पक्षे न स्यात् । अर्थनिर्देशश्चेति ॥ धातुपाठे भू सत्तायामित्याद्यर्थनिर्देश इन्यर्थः ।
उपलक्षणमिति ॥ प्रदर्शनमात्रमित्यर्थः । नन्वर्थान्तरपरिसङ्ख्या कुतो न स्यादित्यत आह ।
यागादिति ॥ ननु यागात् स्वर्गो भवतीत्यादौ उत्पत्यादौ लक्षणा कुतो न स्यादिति
वाच्यम् । प्रयोगप्राचुर्यसत्वात् । पाणिनिर्हि धातुपाठे धातून् कांश्चिदर्थसहितान् कांश्चिदर्थरहितान् पठतीति चुटू इति सूत्रभाष्ये स्थितम् । न चातिप्रसङ्गश्शङ्क्यः । अनेकार्था अपि धानवो
भवन्तीति भाष्ये अपिशब्देन प्रयोगानुसारित्वावगतेः । सर्वेषु धातुष्वर्थनिर्देशस्त्वाधुनिकः ।
एवञ्च सेधतेतर्गताविति सूत्रे गतावित्युपादानात् षिधगत्यामित्यर्थनिर्देश: अपाणिनीय एवेति
दिक् । ननु भूधातोः केवलस्योत्पत्याद्यर्थकत्वे उद्भवतीत्यादौ उपसर्गा व्यर्था इत्यत आह ।
उपसर्गास्त्विति ॥ उपसर्ग विनाऽपि भूधातोरुत्पत्याद्यर्थप्रतीतेः उद्भवतीत्यादौ प्रयुज्यमाना
अप्युपसर्गा द्योतका एव न तु वाचका इति भावः । द्योतकत्व वा तेषां किमर्थें स्वीकार्यमित्यत
आह । प्रभवतीत्यादि ॥ प्रभवः प्रकाशः उत्पत्तिः शक्तिर्वा । सम्भवः सम्भावना ।
पराभवः पराजयः । अनुभवः उपभोगः । अभिभवः हिंसा । उद्रवः उत्पात्तिः ।
परिभवः तिरस्कारः । उक्तञ्चेति ॥ हरिणेति शेषः । प्रहारः कशाद्याघातः । आहारो भक्षणम् । सहारः वधः । विहारः क्रीडा । परिहारः परित्यागः । इति भूधातुप्रक्रिया ॥
एधवृद्धाविति ॥ जायते, आस्ति, विपरिणमते, वर्धते; अपक्षीयते, विनश्यतीति षट् भावविकाराः । तत्र चतुर्थावस्था वृद्धिः उपचयः । कत्थन्ता इति ॥ कन्थ श्लाघायामित्यन्ता इत्यर्थः । अनुदात्तेत इति ॥ ततश्च एतेभ्य आत्मनेपदमेवेति भावः । तत्र एध्
इत्यस्मात् कर्तरि लटि तस्यात्मनेपदप्रथमपुरुषैकवचने तादेशे शपि एधत इति स्थिते । टित
इति ॥ टे: एरिति च्छेदः लस्येत्यधिकृतम् । तदाह । टेितो लस्येति ॥ आदेशानामिति
