|
त्रिवर्षे वर्षमेकं तु प्राजापत्यं चरेद्व्रतम् ॥ |
अथ प्रसङ्गात्संक्षेपेण कृच्छ्रादीनां लक्षणानि ।
तत्र कृच्छ्रलक्षणं धर्मसूत्रे--
|
"त्र्यहमनक्ताश्यदिवाशी ततन्त्र्यहमयाचितव्रतत्र्यहं नाभाति किंचन " इति । |
कृच्छ्रद्वादशरात्रस्य विधिरयम् ।
|
" त्र्यहं प्रातन्त्र्यहं सायं त्र्यहमद्यादयाचितम् । |
याज्ञवल्क्येनाप्युक्तम्--
|
"एकमक्तेन नक्तेन तथैवायाचितेन च । |
लघुकच्छू उदाहृत इत्यत्र पादकृच्छ्रः प्रकीर्तित इति पाठान्तरम् । लघुकच्छूस्यैव शिशुकच्छ इति संज्ञान्तरम् । यथाकथंचिदित्यनेनानुलोमः प्रतिलोमो दण्डकलितवदावृत्तः स्वस्थानविश्रद्धो वेति स्मृत्यन्तरसिद्धं पक्षचतुष्टयं संगृह्यते।
ग्राससंख्यापरिमाणे आहाऽऽपस्तम्ब:-
|
" सायं द्वाविंशतिसाः प्रातः षड्विंशतिः स्मृताः । |
अनयोः पक्षयोः शक्ताशक्तपरत्वेन व्यवस्था । पाराशरे तु-
|
" सायं तु द्वादश ग्रासाः प्रातः पञ्चदश स्मृताः" इति पूर्वार्धं पठितम् । |
चतुर्विंशतिमते तु-
|
"प्रातस्तु द्वादश ग्रासाः सायं पञ्चदशैव तु । |
आसां च संख्यानां शक्ताशक्तपरत्वेन व्यवस्था।
कृच्छ्रसंवत्सरलक्षणमुक्तं धर्मसूत्रे-
|
एवमेवाभ्यस्येत्संवत्सरं स कृच्छूसंवत्सरः" इति । |
पूर्वसूत्रे कृच्छ्रद्वादशरात्रविधेषक्तत्वात्तस्यैवंशब्देन ग्रहणम् । अभोज्यभोजनाभ्यासेऽयम् ।
अतिकृच्छूलक्षणमाह याज्ञवल्क्यः-
|
"एष एवातिकृच्छ्रः स्यात्पाणिपूरान्नभोजनः" इति । |
