३०८ श्रीमद्वाल्मीकिरामायणम् । [ युद्धकाण्डम् ६ आविकं विविधं चौर्यं काञ्चनं भाण्डमायुधम् ॥ नानाविकृतसंस्थानं वाजिभण्डपरिच्छदौ ॥ ९ ॥ गजरैवेयकक्ष्याश्च रथभाण्डाश्च संस्कृताः । तनुत्राणि च योधानां हस्त्यश्वानां च वर्म च ॥ १०॥ खङ्गा धनंषि ज्या बाणास्तोमराङ्कशशक्तयः ॥ रोमजं वालजं चर्म व्याघ्रजं चाण्डजं बहु ॥ ११॥ मुक्तामणिविचित्रांश्च प्रासादांश्च समन्ततः । विविधानस्तुंसंयोगानग्निर्दहति तत्र वै ॥ १२ ॥ नानाविधान्गृहच्छन्दान्ददाह हुतभुक्तदा आवासात्राक्षसानां च सर्वेषां यंहगर्थिनाम् ॥ १३ हेमचित्रतनुत्राणां स्रग्दामाम्बरधारिणाम् । शीधुपानचलाक्षाणां मदविह्वलगामिनाम् ॥ १४ ॥ कान्तालम्बितवस्राणां शसंजातमन्युनाम् ॥ गदाशूलासिहस्तानां खादतां पिबंतामपि । १५॥ शयनेषु महर्वेषु प्रसुप्तानां प्रियैः सह ॥ त्रस्तानां गच्छतां तूर्णं पुत्रानादाय सर्वतः॥ १६ ॥ तेषां शतसहस्राणि तदा लङ्कानिवासिनाम् । अदहत्पावकस्तत्र जज्वाल च पुनः पुनः ॥ १७॥ यथायथं विपरिणामेनान्वयः । मणयः उपात्तमौक्ति- |मुक्तादिखचि तिः । अत्रसंयोगान् संयुज्यन्त इति कादिव्यतिरिक्ताः । क्षौमकौशेययोरुपादानभेदात् । संयोगाः सञ्जाताः तान् । तत्र लङ्कायां ॥ १२ ॥ भेदः। वाल्कं क्षौमादि । कौशेयं कृमिकोशोत्थं ’ | गृहच्छन्दान् स्वस्तिकादिगृहविन्यासान् । गृहगर्धनां इत्युभयत्राप्यमरः । शोभनं शोभमानं । आविकं | गृहस्थानां ॥ १३ ॥ हठोपनतत्वेन खेदातिशयं व्यञ्ज अविरोमनिर्मितं कम्बलं । और्णं, मेषादिरोमनिर्मितं | यितुं तेषां व्यासङ्गं दर्शयति-हेमेत्यादिना । हेम- कम्बलं ५% ऊर्णा मेषादिलोम्नि स्यात् ” इत्यमरः ।|चित्रतनुत्राणां हेममयानृतवर्मणां । “ आलेख्याश्च भाण्डं उपकरणं । आभरणादि वा । ‘‘ भाण्डं तु | र्ययोश्चित्रं” इत्यमरः । वर्मग्रहणव्यासक्तानामित्यर्थः । भूषायां नादे पात्राश्वभूषयोः। मार्जने कलशादौ च | स्रग्दामानि पुष्पमालाः । दामशब्दो हारपरः। वणिङ्मूलधनेपि च ” इति रत्नमाला । नानाविकृत- | स्रग्दामशब्देनानेकसरनिर्मितपुष्पमालोच्यत इत्या संस्थानं नानाविधविकारवद्विचित्रसन्निवेशमिति भूष- | चार्याः । अत्र सर्वत्रापि व्यासङ्ग एव तात्पर्य । णादिसर्वविशेषणं । वाजिभाण्डपरिच्छदौ अश्वालं- | शीधुपानचलाक्षाणां मद्यपानलोलदृष्टीनां । अतएव कारपल्ययनादिपरिबहौं । भाण्डशब्देनैवाश्वभरण- | मदविह्वलगामिनां मदेन मन्दगामिनां । कान्ताल सिद्धावपि कर्णावतंसादिवत् साहित्यबोधनार्थं वाजि- | म्बितवस्राणां आलम्बितवस्रकान्तानां । रतिपराणा पदं । गजानां नैवेयकानि कण्ठभूषणानि । कक्ष्याः | मिति यावत् । । शत्रुषु संजातमन्युनां संजातक्रो- इभबन्धिन्यः। “प्रैवेयकं कण्ठभूषा ’” ।“‘कक्ष्या प्रकोष्ठे धानां । दीर्घभाव आर्षः । खात मांसादिकं हर्यादेः काश्यां मध्येभबन्धने ” इत्युभयत्राप्यमरः। भक्षयतां । पिबतां मद्यपानं कुर्वतां । शीधुपानेत्यत्र संस्कृताः उत्तेजिताः । योधानां तनुत्राणि वर्षाणि । मद्यपानकायेमुक्तं क्षीरादिकं पिबतामिति वा हस्त्यश्वानां वर्म अयःकांस्यादिनिर्मितं । रोमजं अवि मेषादिरोमभिन्नरोमनिर्मितं कम्बलादि । वालजं चाम महाह्रष्विति विशेषणेन सुप्यतिशयहेतुरुक्तः । प्रियैः रादि । चर्मसंस्तरणं खेटकं वा । व्याघ्रजं वैयाघ्र | दरैरिति विशेष्यं । तेषां एवं व्यासक्तानां । शतस- नखवालादि । अण्डजं कस्तूरिकादिद्रव्यं । ८-११ । हस्राणीति संख्यासंख्येययोरभेदेन निर्देशः । अनेक प्रासादाः पर्वताकारा इत्यत्र केवलप्रासादः । अत्र । शतसहस्ररक्षसानित्यर्थः। पुनः पुनरित्यनेन तद्वधि स० “‘भाण्डशब्दालङ्कारमात्रवाची रथभाण्डेत्युक्तेः । अतएववाजिभाण्डेयत्र वाजिप्रहणंचारितायै । अश्वलङ्कारवाचित्वेतुतर्वैययै स्पष्टमेव । तत्त्वेषिकर्णावतंसादिवत्साहित्यबोधनार्थतत्रसः । रथभाण्डेयत्रतुलाक्षणिकइत्यन्ये ” इतिनागोजिभ४व्याख्याया- भिन्नानुपूर्वीमत्याअपिवस्तुतोथेनैकतावत्यास्तीर्थव्याख्यायाअपि ‘‘ भाण्डंभूषणमात्रेपि-नादेपात्रेतुरङ्गाणांभूषणे ” इति विश्वः खानवलोकननिमित्ततांस्पष्टमाचष्टइ तिननआयासोपेक्षितः ॥ १० ॥ स० प्रियैः प्रियाश्वप्रियाणिचप्रियाणि कान्तापत्यानि तैः । नपुंसकमनपुंसकेन” इत्येकशेषः । पुत्रानादायगच्छतां निरनिकस्थलंप्रति ॥ १६ ॥ लङ्कनिवासिनांशतसहस्राणिहाण्यदहत् [ पा० ] १ क. -ट, भाण्डपरिच्छदं. २ ख, घ, ङ, झ. ट. नत्रसंघातान्. ३ ङ. झ. ट. झांश्चित्रान्
