सर्गः ६० ॥ श्रीमद्रोविन्दराजीयव्याख्यासमलंकृतः २३१ तस्मिन्प्रंभिन्ने त्रिदशेन्द्रशत्रौ सुरासुरा भूतगणा दिशश्च ससागराः सैमिहोरगाश्च तथैव भूम्यम्बुचराश्च हृष्टाः॥ १४४ इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे एकोनषष्टितमः सर्गः ॥ ५९ षष्टितमः सर्गः ॥ ६० ॥ श्रीरामपराभूतभीतेनरावणेन सभायांमत्रिमध्ये स्वस्यनानाशापप्राप्तिनिवेदनेनशोचनपूर्वकं राक्षसान्प्रति कुंभकर्णप्रबो धन नियोजनम् ॥ १ राक्षसैर्महताप्रयासेन कुंभकर्णप्रबोधनम् राक्षसैर्विनिवेदितनिखिलवृत्तान्तेनतेन रावण ज्ञातवलोकनायतिविपुलनिजशरीरावलोकनजभयविदुतकपिकुलेनसता राजमार्गेनिर्गमनम् ॥ ३ स प्रविश्य पुरीं लङ्कां रामबाणभयार्दितः ॥ भग्नदर्पस्तदा राजा बभूव व्यथितेन्द्रियः ॥ १ ॥ मातङ्ग इव सिंहेन गरुडेनेव पन्नगः। अभिभूतोऽभवद्राजा राघवेण महात्मना ॥ २ ॥ जैह्मदण्डप्रकाशानां विद्युत्सदृशवर्चसाम् । स्मरत्राघवबाणानां विव्यथे राक्षसेश्वरः ।। ३ ॥ स काञ्चनमयं दिव्यमाश्रित्य परमासनम् ॥ विप्रेक्षमाणो रक्षांसि रावणो वाक्यमब्रवीत् ॥ ४ सर्वं तत्खलु मे मोघं यत्तप्तं परमं तपः यत्समानो महेन्द्रेण मैनुषेणासि निर्जितः इदं तद्रह्मणो घोरं वाक्यं मामभ्युपस्थितम् । मानुषेभ्यो विजानीहि भयं त्वमिति तत्तथा ॥ ६ ॥ देवदानवगन्धर्वैर्यक्षराक्षसपन्नगैः । अवध्यत्वं मया प्राप्तं मानुषेभ्यो न याचितम् ॥ ७ विदितं मानुषं मन्ये रामं दशरथात्मजम् ।। इक्ष्वाकुंकुलनाथेन अनरण्येन यत्पुरा ॥ ८ नयनासंभवः सूच्यते १४३ । पूर्वसूचितं देवादि- | वा । युगान्तकालसमुत्थितोग्निवर्णं धूमकेतुरित्येके । हर्षे प्रपञ्चयति—तस्मिन्निति प्रभिन्ने पराजिते तत्प्रकाशानां बाणानामिति ‘‘अधीगर्थदयेशां कर्मणि दिशः दिक्पालाः सागराः सागरवासिनः । अम्बु- | इति षष्ठी ।। ३-४ मे मया । यत्तपस्तप्तं तत् सर्वं चराः सागरभिन्नाम्बुचराः । हृष्टाः बभूवुरिति शेषः मोघं जातमिति शेषः ब्रह्मवाक्यं तु फलित षष्ठयां रावणमुकुटभङ्गः १४४ ।। इति श्रीगोविन्द- मित्याह-इदमिति त्वं मानुषेभ्यो भयं विजानी राजविरचिते श्रीमद्रामायणभूषणे रत्न किरीटाख्याने । हीति यत् ब्रह्मणो घोरं वाक्यं तदिदं मामभि मां युद्धकाण्डव्याख्याने एकोनषष्ठितमः सर्गः ॥ ५९ प्रति । उपस्थितं मयि फलितमित्यर्थः। यतस्तत् ब्रह्म वाक्यं । तथा । नतु मोघं भविष्यतीत्यर्थः अथ कुम्भकर्णप्रबोधनं षौ–स प्रविश्येत्यादि । प्राप्तं याचित्वा प्राप्तं । मानुषेभ्योऽवध्यत्वं नैव याचि रामबाणभयार्दितः किमिदानीमपि रामबाणाः पते- तमित्यर्थः विदितमित्यादिसार्धश्लोकद्वयमेका युरिति भयपीडितः व्यथितेन्द्रियः दुःखितमनस्कः वयं । यस्त्वामित्यत्र तु आमिति छेदः। आमित्य १ । मनोव्यथामुपपादयितुं तद्धेतुं सदृष्टान्तमनु- ढूगीकारे । यस्तु पुरुषस्त्वां संग्रामे निहनिष्यति सः वदति-मातङ्ग इवेति । महात्मना महस्वभावेन सद्वंशे उत्पत्स्यते आं निश्चितं इयेवंप्रकारेण बलवतेत्यर्थः । २ ब्रह्मदण्डेति । ब्रह्मदण्डः ब्रह्म- | इक्ष्वाकुकुलनाथेन अनरण्येन यत् यस्मात् । पुरा शापः । सर्वास्त्रनिगरणक्षमो वसिष्ठदण्डो व ब्रह्मास्त्रं विदितं प्रतिज्ञातं विदितौ ज्ञातविश्रुतौ इतेि , १४१ ॥ ति० अयंरावणपराभवः तन्मासीयशुक्लषष्ठयांसायंकाले । स० भूम्यंबुचराः भूमि चराः अंबुचराः मनुष्यादयोया दांसिच । प्रहृष्टाः। सर्वोपद्रवकर्तृपराभवस्यसर्वापेक्षितत्वादितिभावः १४४ ॥ इयेकोनषष्टितमःसर्गः ५९ स७ महेन्द्रेणसमानः मानसहितः तेनापिमानितइत्यर्थकरणेऽर्थविशेषोलभ्यते ॥ ५ स० अनरण्येन तनमकेनराश । [ पा० ] १ घ, ङ. छ. झ. ज. ट. प्रभने. २ ग. रणार्दितः. ३ घ. ङ. झ. ट. सर्वमहोरगाश्च. ४ ङ, झ, ट. ब्रह्मदण्ड प्रतीकानांविद्युच्चलितवर्चसां५ ङ, झ. मानुषेणविनिर्जितः. ६ ग. राक्षसाकिंनरैः, ७ ङ. -ट. कुलजातेन.
