पृष्ठम्:ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तः (भागः ४).djvu/५०४

विकिस्रोतः तः
एतत् पृष्ठम् अपरिष्कृतम् अस्ति

ध्यानग्रहोपदेशाध्यायः १५६३ कालिक ग्रह में गति का चतुर्थांश घटाने से अस्तकालिक एवं चतुर्थांश भाग से हीनगति को निशीथकालिक ग्रह में घटाने से शेष उदयकालिक ग्रह होता है । इस तरह साधित ग्रहों के मध्य में चरकर्म करना चाहिये । उदयकाल या अस्तकाल में ग्रह में चरकर्म करना चाहिये । दिनार्ध और राज्यघं में चरकर्म नहीं करना चाहिये, यह बांत सिद्धान्त वेत्त | स्पष्ट रूप से जानते ही हैं । चरदलविनाडिकागतिकलावधात् खखरसाग्नि ३६०० लब्धकलाः । ऋणमुदयेऽस्तमये धनमुत्तरगोले ऽन्यथा याम्ये ॥ ६४ ॥ । सु० भा०-स्पष्टार्थम् । उपपत्तिश्च ‘चरघ्नभुक्तिषु निशासु भक्ततेत्यादिना भास्करोक्तन स्फुटा ।।६४। हि. भा.-चरदल घटी और गतिकला के गुणनफल में खखरसारित (३६००) से भाग हैं । फल कलात्मक होगा । उत्तर गोल में सूर्य हो तो उस फल कला को उदयकाल में ऋण और अस्तकाल में धन करना चाहिये । याम्य गोल में सूर्य हो तो फलकला को उदय- काल में धन और अस्तकाल में ऋण करना चाहिये। पंचदश हीनयुक्ताश्चरार्थनाडीभिरुत्तरे गोले । याम्ये युक्तविहीना द्विसङ्गणा रात्रिदिननाडघः ६५ सु. भा–स्पष्टार्थेन । उपपत्तिश्च ‘चरघटीसहिता रहित क्रमात् तिथि मिता घटिका खलु गोलयोरि' त्यादिना भास्करविधिना स्फुटा ॥६५॥ हि- भा.–पञ्चदश (१५) से युत चरघटी उत्तर गोल में दिनार्ध होता है । पञ्चदश (१५) से हीन चरघटी रायचं होता है । दक्षिण गोल में पञ्चदश (१५) से युत चरघटी रायचं तथा (१५) से हीन चरघटी दिनार्ध होता है । दिनार्वे और रायर्षों को दूना करने से दिनमान और रात्रिमान होता है । उपपति । वरधी सहिता रहिता क्रमात् तिथिमिता घटिका खलु गोलयोरित्यादि भास्करोक्त श्लोक की उपपत्ति से स्पष्ट ही है । मिष्टान्तरगुणिता भुक्तिदवसे निशादले प्रथमे । घट्टधा विभज्य लब्धं विशोष्य तात्कालिको भवति ॥ ६६ ॥ सु. भा.–दिवसे दिनेष्टकाले वा प्रथमे निशादले निशीथतोऽर्वाक् चेष्ट