प्रतीहारी–(क) कहं दाणि णिवेदेमि ।
यौगन्धरायणः-शृणु ।
|
पूर्वं तावद् युद्धसम्बद्धदोषाः प्रस्तोतव्या भावनाः संशयानाम् । |
प्रतीहारी–(ख) त्तिस्सं । (निष्क्रान्ता।)
यौगन्धरायणः -“हंसक ! त्वमिदानीं स्वामन किं न गतः ।
(क) कथमिदानीं निवेदयामि ।
(ख) ग्रहीष्यामि ।
हसा निवेदने रक्षितं स्यात्, अर्थाद् दुःखं सोढमभ्यनुवत् मोहमुपगच्छेदिस्याभिप्रायः ॥
कहमित्यादि । मातृहृदयरक्षणानुकूलं निवेदनप्रकारमुपदिशेति प्रक्ष्नाशयः ॥
पूर्वमिति । संशयानां ‘पुत्रः शत्रुभिः प्रहृतो वा गृहीतो वे’त्यादिसन्देहानाम् । भावनाः उत्पादकाः । युद्धसंबद्धदोषाः युद्धसंभाविता अनर्थाः । पूर्वं तावत् कार्यतत्त्वनिवेदनात् प्रागेव । प्रस्तोतव्याः प्रक्रमणीयाः । प्रस्तावस्य प्रयोजनमाह-अर्थे युद्धप्रविष्टपुत्रक्षेमरूपे जिज्ञासिते वस्तुनि । सन्दिग्धे सति युद्धदोषप्रस्ताबवद्यादत्रभवत्या शङ्किते, ‘शत्रुभि: पुत्रः प्रहृत उत गृहीतो मारितो वे’त्यादिरीत्या संशयिते सतीत्यर्थः । विनाशे चिन्त्यमाने सति, अतिस्नेहस्य पापयाङ्कित्वात् मारणपक्षे उत्कटतया तर्क्यमाणे सति । शोके रूढे सति विनाशचिन्ताजन्ये दु:खे प्रतिष्ठिते सति । कार्यतत्वं कार्यस्य प्रधानार्थस्य तत्त्वं स्वरूपं , ‘गृहीतो भर्ते’त्येतादृशं । निवेद्यम् । तर्कितानर्थश्रवणजन्यं हि दुःखमतर्कितानर्थश्रवणजन्यात् किञ्चित्रञ्च भवतीति , पुत्रग्रहणवार्ताश्रवणदुःखं तन्मरणशङ्कादुः खाद् वरमिति च कुत्वेदृशो निवेदनप्रकारोपदेशो दत्तः ॥१३॥
घात्तिस्सामिति ॥
हंसकेत्यादि । स्वामिना , स्कन्धययनमारोप्य नीयमानेन सह । किं न गतः , अर्थाद्बज्जनीम् ॥
