कामसूत्रम्/अधिकरणम् ४/अध्यायः २
| ← अध्यायः १ | कामसूत्रम् अध्यायः २ वात्स्यायन: |
अधिकरणम् ५, अध्यायः १ → |
जाड्यदौःशील्यदौर्भाग्येभ्यः प्रजानःउत्पत्तेराभीक्ष्ण्येन दारिकोत्पत्तेर्नायकचापलाद्वा सपत्न्यधिवेदनम्. ॥ ४.२.१ ॥
तदादित एव भक्तिशीलवैदग्ध्यख्यापनेन परिजिहीर्षेत्. प्रजाःनुत्पत्तौ च स्वयं एव सापत्नके चोदयेत्. ॥ ४.२.२ ॥
अधिविद्यमाना च यावच्छक्तियोगादात्मनोऽधिकत्वेन स्थितिं कारयेत्. ॥ ४.२.३ ॥
आगतां चैनां भगिनीवदीक्षेत. नयकविदितं च प्रादोषिकं विधिमतीव यत्नादस्याः कारयेत्. सौभाग्यजं वैकृतं उत्सेकं वास्या नाद्रियेत. ॥ ४.२.४ ॥
भर्तरि प्रमाद्यन्तीं उपेक्षेत. यत्र मन्येतार्थं इयं स्वयं अपि प्रतिपत्स्यत इति तत्रैनां आदरत एवानुशिष्यात्. ॥ ४.२.५ ॥
नायकसंश्रवे च रहसि विशेषानधिकान्दर्शयेत्. ॥ ४.२.६ ॥
तदपत्येस्वःविशेषः. परिजनवर्गेऽधिकानुकम्पा. मित्रवर्गे प्रीतिः. आत्मज्ञातिषु नात्यःआदरः. तज्ज्ञातिषु चातिःसंभ्रमः. ॥ ४.२.७ ॥
बह्वीभिस्त्वधिविन्ना अःव्यवहितया संसृज्येत. ॥ ४.२.८ ॥
यां तु नायकोऽधिकां चिकीर्षेत्तां भूतपूर्वसुभगया प्रोत्साह्य कलहयेत्. ॥ ४.२.९ ॥
ततश्चानुकम्पेत. ॥ ४.२.१० ॥
ताभिरेकत्वेनाधिकां चिकिर्षीतां स्वयं अःविवदमाना दुरःजनीःकुर्यात्. ॥ ४.२.११ ॥
नायकेन तु कलहितां एनां पक्षपातावलम्बनोपबृम्हितां आश्वासयेत्. ॥ ४.२.१२ ॥
कलहं च वर्धयेत्. ॥ ४.२.१३ ॥
मन्दं वा कलहं उपलभ्य स्वयं एव संधुक्षयेत्. ॥ ४.२.१४ ॥
यदि नायकोऽस्यां अद्यापि सानुनय इति मन्येत तदा स्वयमेव सन्धौ प्रयतेत. ॥ ४.२.१५ ॥
चिति ज्येष्ठावृत्तम्((१२१)). ॥ ४.२.१५ ॥
सेच्तिओन्(प्रकरण)३५
कनिष्ठा तु मातृवत्सःपत्नीं पश्येत्. ॥ ४.२.१६ ॥
ज्ञातिदायं अपि तस्या अःविदितं नोपयुञ्जीत. ॥ ४.२.१७ ॥
आत्मवृत्तान्तांस्तदधिष्ठितान्कुर्यात्. ॥ ४.२.१८ ॥
अनुज्ञाता पतिं अधिशयीत. ॥ ४.२.१९ ॥
न वा तस्या वचनं अन्यस्याः कथयेत्. ॥ ४.२.२० ॥
तदपत्यानि स्वेभ्योऽधिकानि पश्येत्..४.२.२२ रहसि पतिं अधिकं उपचरेत्. ॥ ४.२.२१ ॥
आत्मनश्च सपत्नीविकारजं दुःखं नाचक्षीत. ॥ ४.२.२३ ॥
पत्युष्च सःविशेषकं गूढं मानं लिप्सेत्. ॥ ४.२.२४ ॥
अनेन खलु पथ्यदानेन जीवामीति ब्रूयात्. ॥ ४.२.२५ ॥
तत्तु श्लाघया रागेण वा बाहिर्नाचक्षीत. ॥ ४.२.२६ ॥
भिन्नरहस्या हि भर्तुरवज्ञां लभते. ॥ ४.२.२७ ॥
ज्येष्ठाभयाच्च निगूढसंमानार्थिनी स्यादिति गोनर्दीयः. ॥ ४.२.२८ ॥
दुरःभागं अनःअपत्यां च ज्येष्ठां अनुकम्पेत नायकेन चानुकम्पयेत्. ॥ ४.२.२९ ॥
प्रसह्य त्वेनां एकचारिणीवृत्तं अनुतिष्ठेत् ॥ ४.२.३० ॥
चिति कनिष्ठावृत्तम्((१२२)). ॥ ४.२.३० ॥
सेच्तिओन्(प्रकरण)३६
विधवा त्विन्द्रियदौर्बल्यादातुरा भोगिनं गुणसंपन्नं च या पुनर्विन्देत्सा पुनर्भूः. ॥ ४.२.३१ ॥
यतस्तु स्वेच्छया पुनरपि निष्क्रमणं निरःगुणोऽयं इति तदान्यं काङ्क्षेदिति बाभ्रवीयाः. ॥ ४.२.३२ ॥
सौख्यार्थिनी सा किलान्यं पुनर्विन्देत. ॥ ४.२.३३ ॥
गुणेषु सोपभोगेषु सुखसाकल्यं तस्मात्ततो विशेष इति गोनर्दीयः. ॥ ४.२.३४ ॥
आत्मनश्चित्तानुकूल्यादिति वात्स्यायनः. ॥ ४.२.३५ ॥
सा बान्धवैर्नायकादापानकोद्यानश्रद्धादानमित्रपूजनादि व्ययसहिष्णु कर्म लिप्सेत. ॥ ४.२.३६ ॥
आत्मनः सारेण वालङ्कारं तदीयं आत्मीयं वा बिभृयात्. ॥ ४.२.३७ ॥
प्रीतिदायेष्वःनियमः. ॥ ४.२.३८ ॥
स्वेच्छया च गृहान्निर्गच्छती प्रीतिदायादन्यन्नायकदत्तं जीयेत. निष्कास्यमाना तु न किं चिद्दद्यात्. ॥ ४.२.३९ ॥
सा प्रभविष्णुरिव तस्य भवनं आप्नुयात्. ॥ ४.२.४० ॥
कुलजासु तु प्रीत्या वर्तेत. ॥ ४.२.४१ ॥
दाक्षिण्येन परिजने सर्वत्र सःपरिहासा मित्रेषु प्रतिपत्तिः. कलासु कौशलं अधिकस्य च ज्ञानम्. ॥ ४.२.४२ ॥
कलहस्थानेषु च नायकं स्वयं उपलभेत. ॥ ४.२.४३ ॥
रहसि च कलया चतुःषष्ट्यानुवर्तेत. सःपत्नीनां च स्वयं उपकुर्यात्. तासां अपत्येष्वाभारणदानम्. तेषु स्वामिवदुपचारः. मण्डनकानि वेषानादरेण कुर्वीत. परिजने मित्रवर्गे चाधिकं विश्राणनम्((१२३)). समाजापानकोद्यानयात्राविहारशीलता च. ॥ ४.२.४४ ॥
चिति पुनर्भूवृत्तम्((१२४)). ॥ ४.२.४४ ॥
सेच्तिओन्(प्रकरण)३७
दुर्भगा तु सापत्नकपीडिता या तासां अधिकं इव पत्यावुपचरेत्तां आश्रयेत्. प्रकाश्यानि च कलाविज्ञानानि दर्शयेत्. दौर्भाग्याद्रहस्यानां अःभावः. ॥ ४.२.४५ ॥
नायकापत्यानां धात्रेयिकानि कुर्यात्. ॥ ४.२.४६ ॥
तन्मित्राणि चोपगृह्य तैर्भक्तिं आत्मनः प्रकाशयेत्. ॥ ४.२.४७ ॥
धर्मकृत्येषु च पुरश्चारिणी स्याद्व्रतोपवासयोश्च. ॥ ४.२.४८ ॥
परिजने दाक्षिण्यम्. न चाधिकं आत्मानं पश्येत्. ॥ ४.२.४९ ॥
शयने तत्सात्म्येनात्मनोऽनुरागप्रत्यानयनम्. ॥ ४.२.५० ॥
न चोपालभेत वामतां च न दर्शयेत्. ॥ ४.२.५१ ॥
यया च कलहितः स्यात्कामं तां आवर्तयेत्. ॥ ४.२.५२ ॥
यां च प्रच्छन्नां कामयेत्तां अनेन सह संगमयेद्गोपयेच्च. ॥ ४.२.५३ ॥
यथा च पतिव्रतात्वं अःशाठ्यं नायको मन्येत तथा प्रतिविदध्यात्. ॥ ४.२.५४ ॥
चिति दुर्भगावृत्तम्((१२५)). ॥ ४.२.५४ ॥
सेच्तिओन्(प्रकरण)३८
अन्तःपुराणां च वृत्तं एतेष्वेव प्रकरणेषु लक्षयेत्((१२६)). ॥ ४.२.५५ ॥
माल्यानुलेपनवासांशि चासां कञ्चुकीया महत्तरिका वा राज्ञो निवेदयेयुर्देवीभिः प्रहितं इति. ॥ ४.२.५६ ॥
तदादाय राजा निर्माल्यं आसां प्रतिप्राभृतकं दद्यात्. ॥ ४.२.५७ ॥
अलंकृतश्च स्वःअलंकृतानि चापराह्ने सर्वाण्यन्तःपुराण्यैकध्येन पश्येत्. ॥ ४.२.५८ ॥
तासां यथाकालं यथार्हं च स्थानमानानुवृत्तिः सःपरिहासाश्च कथाः कुर्यात्. ॥ ४.२.५९ ॥
तदनःअन्तरं पुनर्भुवस्तथैव पश्येत्. ॥ ४.२.६० ॥
तत्पो वेश्या आभ्यन्तरिका नाटकीयाश्च. ॥ ४.२.६१ ॥
तासां यथोक्तकक्षाणि स्थानानि. ॥ ४.२.६२ ॥
वासकपाल्यस्तु यस्या वासको यस्याश्चातीतो यस्याश्च ऋतुस्तत्परिचारिकानुगता दिवा शय्योत्थितस्य राज्ञस्ताभ्यां प्रहितं अङ्गुलीयकाङ्कं अनुलेपनं ऋतुं वासकं च निवेदयेयुः. ॥ ४.२.६३ ॥
तत्र राजा यद्गृह्णीयात्तस्या वासकं आज्ञापयेत्. ॥ ४.२.६४ ॥
उत्सवेषु च सर्वासां अनुरूपेण पूजापानकं च. संगीतदर्शनेषु च..४.२.६६ अन्तःपुरचारिणीनां बहिरःनिष्क्रमो बाह्यानां चाःप्रवेशः. अन्यत्र विदितशौचाभ्यः. अःपरिक्लिष्टश्च कर्मयोगः. ॥ ४.२.६५ ॥
चित्यान्तःपुरिकम्((१२७)). ॥ ४.२.६६ ॥
सेच्तिओन्(प्रकरण)३९
भवन्ति चात्र श्लोकाः. ॥ ४.२.६७ ॥
व्पुरुषस्तु बहून्दरान्समाहृत्य समो भवेत्. न चावज्नां चरेदासु व्यालिकान्न सहेत च.. ॥ ४.२.६७ ॥
वेकस्यां या रतिक्रीडा वैकृतं वा शरीरजम्. विस्रम्भाद्वाप्युपालम्भस्तं अन्यासु न कीर्तयेत्.. ॥ ४.२.६८ ॥
व्न दद्यात्प्रसरं स्त्रीणां सःपत्न्याः कारणे क्व चित्. तथोपालभमानां च दोषैस्तां एव योजयेत्.. ॥ ४.२.६९ ॥
वन्यां रहसि विस्रम्भैरन्यां प्रत्यक्षपूजनैः. बहुमानैस्तथा चन्यां इत्येवं रञ्जयेत्स्त्रियः.. ॥ ४.२.७० ॥
वुद्यानगमनैर्भोगैर्दानैस्तज्ज्ञातिपूजनैः. रहस्यैः प्रीतियोगैश्चेत्येकैकां अनुरञ्जयेत्.. ॥ ४.२.७१ ॥
व्युवतिश्च जितक्रोधा यथाशास्त्रप्रवर्तिनी. करोति वश्यं भर्तारं सःपत्नीश्चाधितिष्ठति((१२८)).. ॥ ४.२.७२ ॥
चिति श्रीवात्यायनीये कामसूत्रे भार्याधिकारिके चतुर्थेऽधिकरणे सपत्नीषु ज्येष्ठावृत्तं कनिष्ठावृत्तं पुनर्भूवृत्तं दुरःभागावृत्तं आन्तःपुरिकं पुरुषस्य भ्वीषु प्रतिपत्तिर्द्वितीयोऽध्यायः..लिव्रे ५ पारदारिकं पञ्चमं अधिकरणम्. ॥ ४.२ ॥