विभाषाप्रकरणे प्रतिपधेविकल्पौ उपतिष्टेते । तत्र प्रतिपेधेन समीकृते विषये प्रश्चद्विकल्पः प्रवर्तते Kas. on P, I. 1 44. विकल्पित made applicable optionally. विकार lit. change; modification; modification of a word-base or an affix, caused generally by the addition of suffixes; cf. प्रकृतेरवस्थान्तरं विकारः Kas. on P. IV.3.134; cf. also लेपागमवर्णविकारज्ञो हि सम्यग्वेदान् परिपाल- यिष्यति Mahabhasya Ahnika 1. विकार्य lit. changeable; that which gets changed in its nature; a variety or subdivision of कर्म or the object; cf. त्रिविधं कर्म । निर्वर्त्य विकार्य प्राप्य चेति । Kas. on P. III. 2.1. The विकार्यकर्म is explained as यस्य प्रकृत्युच्छेदो गुणान्तरं वा उत्पद्यते तद्विकार्यम् । यथा भुक्त ओदनः । लूयमानः केदारः । Srn- garaprakasa II; cf also, Vakya- padiya III. 7.78. विकीर्ण a fault in the utterance of a vowel when one vowel appears, or is heard as another; cf.विकीर्णो वर्णान्तरे प्रसृतः । एकोप्यनेकनिर्भासीत्यपरे Pradipa on the Mahabhasya Ahn. 1 end. विकृत mutilated, changed in nature e. g. the word राम into रम् in रामौ which is equivalent to राम् + औ. For technical purposes in grammar a word, although mutilated a little by lopa, agama or varnavikara, is looked upon as the original one for undergoing operations; cf एकदेशवि- कृतमनन्यवत् Par. Sek. Pari. 37. विकृतनिर्देश utterance of a word in its mutilated form with some object in view; e. g. दीव्यत् for दीव्यति in प्राग्दीव्यतोSण् P. IV. 1. 83; cf. किं पुनः कारणं विकृतनिर्दशः क्रियते । M. Bh. on P. IV.1.83; cf. also कर्ष इति विकृत- निर्देशः कृतार्निवृत्त्यर्थः Kas on P. VI. 1. 159; cf. also गोह इति विकृतिकरणं विषयार्थम् Kas. on P.VI. 4. 89. विकृति change, modification as differ- ent from the original which is |
called प्रकृतिः cf. प्रकृतिरुपादानकारणं तस्यैव उत्तरमवस्थान्तरं विकृतिः Kas. on P.V.I.12. विकृतिवल्ली a work on the modified recital of the Veda words, or पदपाठविकृति, ascribed to Vyadi who is believed to have been a pupil of वर्ष. विकृतिवल्लीटीका name of a commen- tary on विकृतिवल्ली (which see above) written by a Vedic scholar गङ्गाधर. विक्रम (l) name given to a grave vowel placed between two circum- flex vowels, or between a circum- flex and an acute, or between an acute and a circumflex; cf. स्वरितयोर्मध्ये यत्र नीचं स्यात्, उदात्तयोर्वा अन्यतरतो वा उदात्तस्वरितयोः स विक्रमः T.Pr. XIX.I ; (2) name given to a grave vowel between a pracaya vowel and an acute or a circumflex vowel; cf. प्रचयपूर्वश्च कौण्डिन्यस्य T.Pr.XIX.2; (8) repetition of a word or पद as in the Krama recital of the Veda words; (4) name given to a visar- janiya which has remained intact, as for instance in यः प्राणतो निमिषतः ; cf. R.Pr. I.5; VI.1 ; the word विक्रम is sometimes used in the sense of visarjaniya in general; cf.also अनिङ्गयन् विक्रममेषु कुर्यात् R.Pr. XIII.11. विक्रान्त name given to a samdhi where the visarga remains intact although it can , optionally be changed into a sibilant consonant; e.g. यः ककुभः, यः पञ्च, यो वः शिवतमो रसः। cf। विक्रान्तसंधिस्तु प्राकृतेापधो वेदितव्यो यत्र विसर्गः श्रूयेत R.Pr.IV.11. विक्लिष्ट a fault in the utterance of a letter when there does not take place the necessary contact with the proper place of the utterance of a word; cf. हन्वोः प्रकर्षेणे सर्वतश्चलने विक्लिष्टं नाम दोषो भवति | विक्लिष्टं नाम असं- युक्तम् R.Pr.XIV.3. विगृहीत shown by separating the com- |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/३४२
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
विकल्पित
विगृहीत
326
