कुण्डलिन्याः प्राणवायुसंयोगे परा व्यज्यते | इयं निःष्पन्दा पश्यन्त्यादयः सस्पन्दा अस्या विवर्तः । इयमेव सूक्ष्मस्फोट इत्युच्यते । पराङ्गवद्भाव behaviour as having be- come a part and parcel of another ; treatment of a word as a part of another. The term is used by Panini in connection with a word followed by and connected with a word in the vocative case of which it is looked upon as a part for purposes of accent, e. g. कुण्डेनाटन् , मद्राणां राजन् etc. Here the words अटन् and राजन् , being in the vocative case, are अाद्युदात्त, i.e. अ ( at the beginning of अटन्) and अा (in राजन्) are acute and as a result all the other vowels in कुण्डेनाटन् and मद्राणां राजन् become अनुदात्त or grave; cf. सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्स्वरे P.II.1.2. परादि initial or first of the next or succeeding word; cf. किं पुनरयं पूर्वान्त आहोस्वित्परादि: आहोस्त्रिदभक्त: M.Bh on P. I. 1.47 Vart. 3; cf. also M. Bh. on IV.1.87, IV.2. 91. परादिसस्वर a consonant belonging to the succeeding vowel in sylllabication; cf. R.Pr.I.15. परार्थ (1) the sense of another word; cf. परार्थाभिधानं वृत्तिः इत्याहुः । M.Bh. on II.1.1,Vart.2; (2) for the sake of,or being of use in,the next (सूत्र);cf.परार्थे मम भविष्यति सन्यत इद्भवतीति, M. Bh. on I.1.59 Vart. 8. परिकृष्ट dragged to the latter: cf. Puspasūtra III. 114; the word परि stands for पर here. परिक्रम the same as परक्रम; doubling (द्वित्व ) of a subsequent consonant as for example the doubling of स् in इर्मन् स्स्याम ; cf. सान्त:स्थादौ धारयन्तः परक्रमं (v. I. परिक्रमं) R.Pr. XIV. 23. परिगणन lit. enumeration. The word is used in grammar treatises in the sense of a definite or complete |
enumeration' with a view to ex- clude those that are not included in the enumeration : cf परिगणनं कर्तव्यम् | यङ्यक्यवलोपे प्रतिषेधः M.Bh. on I.1.4 Vaart. 1. परिग्रह also परिग्रहण. (1) acceptance, in- clusion; cf. किं प्रयोजनम् | प्रत्ययार्थे परिग्रहार्थम् M.Bh. on P.III.26.1 ; (2) repetition of a Samhita word in the Pada recital, technically named वेष्टक also; repetition of a word with इति interposed; e. g. सुप्राव्या इति सुप्रऽ अव्या: Rg Veda II.13.9, अलला भवन्ती- रित्यललाSभवन्तीः Rg. IV.18.6; cf. परिग्रहे- त्वनार्षान्तात् तेन वैकाक्षरीक्तात् | परेषां न्यास-माचारं व्यालिस्तौ चेत्स्वरौ परौ; R. Pr. III. 14. cf. also, R.Pr.XI.32,36,42. परिनिष्ठित completely formed; with the formation completely achieved; स्वार्थे परिपूर्णम्; cf. परिनिष्ठितस्य पदान्तरसंबन्धे हुि गौर्वाहीक इत्यादौ गौणत्वप्रतीतिर्न तु प्रातिपदि- कसंस्कारवेलायाम् Par. Sek. on Pari. 15. परिपन्न a kind of Samdhi or coale- scence characterized by the change of the consonant म् into an anu- svara, as by मोनुस्वारः P. VIII. 3.23, before a sibilant or before रेफ; cf. रेफोष्मणोरुदययोर्मकारः अनुस्वारं तत् परिपन्नमाहुः R.Pr.IV.5; cf. also सम्राट्शब्द: परिसं- पन्नापवाद: R.Pr.IV.7. परिभाषा an authoritative statement or dictum, helping (1) the correct interpretation of the rules (sūtras) of grammar, or (2) the removal of conflict between two rules which occur simultaneously in the process of the formation of words, (पदसिद्धि), or (3) the formation of correct words. Various definitions of the word परिभाषा are given by commen- tators, the prominent ones being- परितो व्यापृतां भाषां परिभाषां प्रचक्षते(न्यास);or, परितो भाष्यते या सा परिभाषा प्रकीर्तिता. The word is also defined as विधौ नियामक- रिणी परिभाषा ( दुर्गसिंहवृत्ति ). परिभाषा can also be briefiy defined as the |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/२३९
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
पराङ्गवद्भाव
परिभाषा
223
