अनवयव lit. having no parts; impar- tite; without any concern with the individual component parts; appli- cation in totality; cf. सिद्धं तु धर्मोपदेशने अनवयवविज्ञानाद्यथा लौकिकवैदिकेषु P. VI. 1.84 Vārt 5 and the Bhāṣya thereon; अस्मिञ् शास्त्रे अनवयवेन शास्त्रार्थसंप्रत्ययः स्यात् । a rule in grammar applies to all cases where its application is possi- ble; it cannot be said to have its purpose served by applying to a few cases only. अनवस्था fault of having no end: end- lessness; cf. एवमप्यनवस्था स्याद्या मूलक्षय- कारिणी Kāv. Pr.; cf.अवश्यं ह्यनेन अर्थानादि- शता केनचिच्छब्देन निर्देशः कर्तव्यः स्यात् । तस्य च तावत्केन कृतो येनासौ क्रियते । अथ तस्य केनचित्कृतस्तस्य केन कृत इत्यनवस्था । M. Bh. on II.1.1. अनवस्थान indefiniteness; cf. उच्चनीच- स्यानवस्थानात्संज्ञाया अप्रसिद्धिः M. Bh. on I. 2.30 Vārt 1. अनवस्थित undetermined, indefinite; See M.Bh. quoted above on अनवस्थान; cf also आर्धधातुकीयाः सामान्येन भवन्ति अनवस्थितेषु प्रत्ययेषु । M. Bh. on I.1.56; III.1.4, VII.2.10, VII.4.9. The substitutes caused by an ārdhadhā- tuka affix are, in fact, effected by virtue of the prospective applica- tion of the ārdhadhātuka affix be- fore its actual application. अनह्व tech. term used by the writers; of the Prātiśākhya works for fre- quentative formations such as रीरिष:, चाक्लृपत् etc.; cf A. Pr. 4.86. अनाकाङ्क्ष not depending on another for the completion of its sense: cf. न यद्यनाकाङ्क्षे P. III.4.23, and Nyāsa thereon which explains अनाकाङक्षे as न विद्यते आकाङ्क्षा अपेक्षा यस्य तस्मिन्. अनाकृति not capable of presenting (on its mere utterance) any tangible |
form or figure the word is used in connection with a technical term (संज्ञाशब्द) which presents its sense by a definition actually laid down or given in the treatise: cf. अनाकृति: संज्ञा । अाकृतिमन्तः संज्ञिनः M. Bh. on I.1.1. अनादर absence of consideration; dis- regard: cf. षष्ठी चानादरे P.II.3.38. अनादि non-initial. e.g. अनादेश्च मुङ्वचनम् P. III.4.102, Vārt. 4; also M. Bh. on VII.1.3. अनादिष्ट not replaced as a substitute; e. g. यः अनादिष्टादचः पूर्यस्तस्य निधिं प्रति स्थानिवद्भावः M.Bh. on I.1.57 Vārt. 1, III.2.3 Vārt.2, and VI.1.12 Vārt.10. अनादेश (1) original, not such as is sub- stituted: e.g. युष्मदस्मदोरनादेशे P.VII. 2.86; (2) absence of statement, अनि- र्देश e.g. कर्तरि कृद्वचनमनादेशे स्वार्थविज्ञानात् P. III.4.67, Vārt. 1: cf the Pari. अनिर्दिष्टार्थाः प्रत्ययाः स्वार्थे भवन्ति Par. Śek. Pari. 113. अनानन्तर्य not a close relation; dis- tance: cf. क्वचिच्च संनिपातकृतमानन्तर्य शास्त्र- कृतमनान्तर्ये क्वचिच्च नैव संनिपातकृतं नापि शास्त्रकृतम् । M. Bh. on VIII.3.13. अनानुपूर्व्यसंहिता that saṁhitā text which has an order of words in it, which is different from what obtains in the Pada-pāṭha, and which appears appropriate accor- ding to the sense intended in the passage. There are three places of such combinations of words which are not according to the succcession of words in the Pada-pāṭha, quot- ed in the R.Pr. शुनश्चिच्छेपं निदितं सहस्रात् Rk. Saṁ. V.2.7, नरा वा शंसं पूषणमगो- ह्यम् Rk. Saṁ. X. 64.3; नरा च शंसं दैव्यम् Rk. Saṁh. IX. 86. 42. cf. एता अनानुपूर्व्यसंहिताः । न ह्येतेषां त्रयाणां पदानुपूर्व्येण संहितास्ति Uvvaṭa on R. Pr. II.78. |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/३४
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अनवयव
अनानुपूर्व्यसंहिता
18
