शब्दकल्पद्रुमः/विषायुधः
विषायुधः, पुं, (विषमेवायुधं यस्य ।) सर्पः । इति
विषारः, पुं, (विशेण अलतीति । अल + अच् ।
विषारातिः, पुं, (विषस्यारातिः नाशकः ।) कृष्ण-
विषारिः, पुं, (विषस्यारिः ।) महाचञ्चुशाकः ।
विषास्यः, पुं, (विषमास्ये यस्य ।) सर्पः । इति
विषास्या, स्त्री, भल्लातकः । इति शब्दचन्द्रिका ॥
विषु, व्य, साम्यम् । इति विषुवच्छब्दटीकायां
विषुणः, पुं, (विषु साम्यमस्मिन्नस्तीति । “लोमा-
विषुपं, क्ली, विषुवम् । इत्यमरटीकायां भरतः ॥ विषुवं, क्ली, समरात्रिन्दिवकालः । तत्पर्य्यायः ।
|
विषुवत्, क्ली, विषुवम् । इत्यमरः ॥ (यथा, महा-
|
विषौषधी, स्त्री, (विषस्यौषधी ।) नागदन्ती ।
विष्कम्भः, पुं, सप्तविंशतियोगान्तर्गतप्रथमयोगः ।
विष्कम्भी, [न्] पुं, (विष्कभ्नाति रुणद्वीति । वि +
विष्कलः, पुं, (विषं विष्ठां कलयति भक्षयतीति ।
विष्किरः, पुं, (विकिरतीति । वि + कॄ श विक्षेपे +
|
विष्टः त्रि, प्रविष्टः । विशधातोः क्तप्रत्ययेन
विष्टपं, क्ली, (“विटपविष्टपविशिपोलपाः ।” इत्यु-
विष्टम्भः, पुं, (वि + स्तन्भ + क्तः ।) प्रतिबन्धः ।
|
|
विष्टम्भी, [न्] त्रि, (विष्टभ्नातीति । वि + स्तन्भ
विष्टरः, पुं, (विस्तीर्य्यते इति । वि + स्तॄ + अप् ।
|
विष्टरश्रवाः, [स्] पुं, (“विष्टराविव श्रवसी
विष्टरा, स्त्री, गुण्डासिनी । इति राजनिर्घण्टः ॥ विष्टरुहा, स्त्री, स्वर्णकेतकी । इति राजनिर्घण्टः ॥
विष्टारः, पुं, छन्दोविशेषः । यथा, विष्टारः पङ्क्ति-
विष्टिः, स्त्री, (विष + क्तिन् ।) वेतनं विना हठा-
|
विष्टिः, त्रि, (विष् + क्तिच् ।) कर्म्मकरः । इति
विष्ठलं, क्ली, (विदूरं स्थलम् ।) दूरस्थानम् ।
विष्ठा, स्त्री, (विविधप्रकारेण तिष्ठति उदरे इति ।
|
विष्णुः, पुं, अग्निः । इति शब्दमाला ॥ शुद्धः ।
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
विष्णुऋक्षं, क्ली, (विष्ण्वधिदेवताकं ऋक्षम् ।)
विष्णुकन्दः, पुं, (विष्णुप्रियः कन्दः ।) मूलविशेषः ।
विष्णुक्रान्ता, स्त्री, अपराजिता । इत्यमरः ॥ अपरा-
विष्णुगुप्तः, पुं, (विष्णुना गुप्तः ।) वात्स्यायनमुनिः ।
विष्णुगुप्तकं, क्ली, चाणक्यमूलकम् । इति राज-
विष्णुगृहं, क्ली, (विष्णवे प्रतिष्ठितं गृहम् ।)
|
विष्णुचक्रं, क्ली, (विष्णोश्चक्रमिव ।) हस्तस्थरेखा-
विष्णुतैलं, क्ली, (विष्णुनामकं तैलम् ।) अश्विनी-
|
विष्णुदैवतं, त्रि, (विष्णुर्द्दैवतं दैवत्यं वा यस्य ।)
विष्णुदैवत्यं, त्रि, (विष्णुर्द्दैवतं दैवत्यं वा यस्य ।)
विष्णुदैवत्या, स्त्री, (विष्णुर्द्दैवत्यमस्याः ।) एका-
विष्णुधर्म्मः, पुं, (विष्णुप्रधानो धर्म्मोऽस्मिन् ।) शास्त्र-
|
विष्णुधर्म्मोत्तरं, क्ली, संहिताविशेषः । तत्र प्रश्व-
विष्णुपञ्जरं, क्ली, (विष्णुरेव पञ्जरमिव यस्मिन् ।
|
विष्णुपदं, क्ली, (विष्णोः पदम् ।) आकाशम् ।
विष्णुपदी, स्त्री, (विष्णोः पदं स्थानं यस्याः ।
|
|
विष्णुपदीचक्रं, क्ली, (विष्णुपद्याश्चक्रम् ।) ज्यैष्ठा-
|
विष्णुभक्तिः, स्त्री, (विष्णौ भक्तिः ।) भगवत्सेवा ।
|
|
विष्णुमाया, स्त्री, (विष्णोर्माया ।) दुर्गा । यथा, --
विष्णुयशाः, [स्] पुं, (विष्णु व्यापकं यशो यस्य ।
विष्णुरथः, पुं, (विष्णो रथः ।) गरुडः । इत्यमरः ॥
विष्णुरातः, पुं, (विष्णुना रातो रक्षितः ।) परी-
विष्णुलिङ्गी, स्त्री, वर्त्तिकापक्षी । इति त्रिकाण्ड-
विष्णुवल्लभा, स्त्री, (विष्णोर्व्वल्लभा ।) तुलसी ।
|
विष्णुवाहनं, क्ली, (विष्णोर्व्वाहनम् ।) गरुडः ।
विष्णुवाह्यः, पुं, (विष्णुर्व्वाह्यो येन ।) गरुडः ।
विष्णुशिला, स्त्री, (विष्णु नाधिष्ठिता शिला ।)
विष्णु शृङ्खलः, पुं, योगविशेषः । यथा, मात्स्ये ।
विष्फारः, पुं, (वि + ष्फुर स्फुरणे + घञ् । “स्फुरति-
विष्यः, त्रि, (विषेण वध्यः । विष + “नौवयो-
विष्वः, त्रि, हिंस्रः । इत्युणादिकोषः ॥ विष्वक्, व्य, परितः । सर्व्वतः । इत्यमरः ॥ (यथा,
विष्वक्, क्ली, विषुवम् । इति शब्दरत्नावली ॥
विष्वक्सेनः, पुं, विष्णुः । इत्यमरः ॥ (यथा, शिशु-
|
विष्वक्सेनप्रिया, स्त्री, (विष्वक्सेनस्य प्रिया ।)
विष्वक्सेना, स्त्री, प्रियङ्गुः । इत्यमरः ॥ विष्वणनं, क्ली, भोजनम् । इति जटाधरः ॥
विष्वद्र्यङ्, [च्] त्रि, (विष्वगञ्चतीति । अञ्च +
विष्वाणः, पुं, भक्षणम् । इति हेमचन्द्रः ॥ विसं, क्ली, मृणालम् । इत्यमरः ॥ (यथा, कला-
विसंवादः, पुं, (वि + सं + वद + घञ् ।) विप्र-
विसकण्ठिका, स्त्री, (विससदृशः शुभ्रः कण्ठो
विसकुसुमं, क्ली, (विसस्य कुसुमम् ।) कमलम् ।
विसङ्कटः, पुं, सिंहः । इति शब्दचन्द्रिका ॥
विसजं, क्ली, (विसाज्जायते इति । जन् + डः ।)
विसनाभिः, पुं, (विसं नाभिरुत्पत्तिस्थानं यस्य ।)
विसप्रसूनं, क्ली, पद्मम् । इत्यमरः ॥ (यथा, शिशु-
विसरः, पुं, (विसरतीति । वि + सृ + पदाद्यच् ।)
विसर्गः, पुं, (वि + सृज + घञ् ।) दानम् । (यथा,
|
विसर्ज्जनं, क्ली, (वि + सृज् + ल्युट् ।) दानम् ।
विसर्पः, पुं, (वि + सृप + घञ् ।) रोगविशेषः ।
|
|
|
विसर्पणं, क्ली, (वि + सृप + ल्युट् ।) प्रसरः ।
विसर्पिः, पुं, विसर्पः । इति राजनिर्घण्टः ॥ विसलं, क्ली, (विसं लातीति । ला + कः ।) पल्लवः ।
विसारः, पुं, (विशेषेण सरतीति । सृ गतौ +
विसारिणी, स्त्री, (विशेषेण सरतीति । सृ +
|
विसारितः, त्रि, प्रसारितः । विपूर्व्वञ्यन्तसृधातोः
विसारी, [न्] त्रि, (वि + सृ + णिनिः ।) प्रसरण-
विसिनी, स्त्री, (विसमस्त्यस्या इति । विस् +
विसूचिका, स्त्री, (विसूची + स्वार्थे कन् ।)
विसूची, स्त्री, (विशेषेण सूचयति मृत्युमिति ।
विसूरितं, क्ली, अनुतापः । इति जटाधरः ॥ विसृतं, त्रि, (वि + सृ + क्तः ।) विस्तृतम् । इत्य-
विसृत्वरः, त्रि, (विसरति तच्छीलः । वि + सृ +
|
विसृमरः, त्रि, (विशेषेण सरति तच्छीलः । वि +
विसृष्टः, त्रि, (वि + सृज् + क्तः ।) निक्षिप्तः ।
विस्तः, पुं, क्ली, (विस उत्सर्गे + क्तः ।) हेम्नो-
विस्तरः, पुं, (वि + स्तॄ + “प्रथने वावशब्दे ।”
विस्तारः, पुं, (वि + स्तॄ + “प्रथने वावशब्दे ।”
विस्तीर्णः, त्रि, (वि + स्तॄ + क्तः । “रदाभ्या-
|
विस्तीर्णपर्णं, क्ली, (विस्तीर्णं पर्णं पत्रमस्य ।)
विस्तृतः, त्रि, (वि + स्तृ + क्तः ।) लब्धविस्तारः ।
विस्पष्टः, त्रि, (विशेषेण स्पष्टः ।) सुस्पष्टः । यथा,
विस्फारः, पुं, (वि + स्फुर + धञ् । “स्फुरति-
विस्फारितः, त्रि, प्रकाशितः । चलितः । विपूर्ब्ब-
विस्फुरितः, त्रि, (वि + स्फुर + क्तः ।) स्फूर्त्ति-
विस्फुलिङ्गः, पुं, विषभेदः । इति हेमचन्द्रः ॥
विस्फोटः, पुं, (विस्फोटतीति । वि + स्फुट् +
|
|
|
विस्मयः, पुं, (वि + स्मि + “एरच् ।” इत्यच् ।)
विस्मयान्वितः, त्रि, (विस्मयेन अन्वितः युक्तः ।)
विस्माप(य)नः, पुं, (विस्माप(य)यतीति । वि +
विस्मितः, त्रि, (वि + स्मि + क्तः ।) विस्मयान्वितः ।
विस्मितिः, स्त्री, विस्मरणम् । विपूर्ब्बस्मिधातोर्भावे
विस्मृतः, त्रि, (वि + स्मृ + क्तः ।) स्मरणाविषयः ।
विस्मृतिः, स्त्री, विस्मरणम् । विपूर्ब्बकस्मृधातोः
|
विस्रं, क्ली, आमगन्धः । इत्यमरः ॥ इदं चिता-
विस्रगन्धा, स्त्री, (विस्रं गन्धो यस्याः ।) हपुषा ।
विस्रगन्धिः, पुं, (विस्रमिव गन्धो यस्य ।) हरि-
विस्रब्धः, त्रि, (वि + स्रन्भ + क्तः ।) विश्रब्धः ।
विस्रम्भः, पुं, (वि + स्रन्भ + घञ् ।) विश्वासः ।
विस्रम्भी, [न्] त्रि, (विस्रम्भते विश्वसितीति ।
विस्रसा, स्त्री, जरा । इत्यमरः ॥ विस्रा, स्त्री, (विस्रं गन्धोऽस्त्यस्या इति । अच्
विस्रुतः, त्रि, (वि + स्रु + क्तः ।) विस्तृतः । विपू-
विहगः, पुं, (विहायसा गच्छतीति । गम् + “प्रिय-
|
विहङ्गः, पुं, (विहायसा गच्छतीति । ३ । २ । ३८ ।
विहङ्गमः, पुं, (विहायसा गच्छतीति । ३ । २ । ३८ ।
विहङ्गमा, स्त्री, भारयष्टिः । इति शब्दरत्नावली ॥
विहङ्गराजः, पुं, (विहङ्गानां राजा । समासे
विहङ्गिका, स्त्री, भारयष्टिः । इत्यमरः ॥ वाँक
विहत्, स्त्री, गर्भोपघातिनी गौः । इति संक्षिप्त-
विहतः, त्रि, विशेषेण हतः । विनष्टः । विपूर्व्वक-
विहननं, क्ली, (वि + हन + ल्युट् ।) विघ्नः ।
विहरः, पुं, (वि + हृ + अप् ।) वियोगः । इति
विहरणं, क्ली, विहारः । विपूर्व्वकहृधातोरनट्-
विहसितं, क्ली, (वि + हस् + क्तः ।) मध्यम-
|
विहस्तः, त्रि, व्याकुलः । इत्यमरः ॥ (यथा,
विहा, व्य, (ओहाक् त्यागे + “विषाविहा ।”
विहापितं, क्ली, (वि + हा + णिच् + क्तः ।)
विहायः, [स्] क्ली पुं, आकाशः । इत्यमरः ॥
विहायाः, [स्] पुं, पक्षी । इत्यमरः ॥ विहायसं, क्ली पुं, आकाशः । इत्यमरटीकायां
विहायसः, पुं, पक्षी । इत्यमरटीकायां भरतः ॥ विहायसा, व्य, आकाशः । इत्यमरटीकायां मथु-
विहारः, पुं, (वि + हृ + घञ् ।) क्रीडार्थं पद्भ्यां
विहारी, [न्] त्रि, (विहर्त्तुं शीलमस्येति । वि +
|
विहितः, त्रि, (वि + धा + क्तः ।) विधेयः । यथा,
विहितिः, स्त्री, (वि + धा + क्तिन् ।) विधानम् ।
विहीनः, त्रि, (वि + हा + क्तः ।) विशेषेण हीनः ।
विहृतं, क्ली, (वि + हृ + क्तः ।) स्त्रीणां स्वाभाविक-
विहृतिः, स्त्री, विशेषेण हरणम् । विशेषेण बला-
विहेठः, पुं, (वि + हेठ + अच् ।) विहेठनम् ।
विहेठनं, क्ली, (वि + हेठ + ल्युट् ।) हिंसा ।
विह्वलः, त्रि, (वि + ह्वल + अच् ।) भयादिना-
वी, ल ईलवत् । कान्तिगतिव्याप्तिक्षेपप्रजनखादने ।
वीः, पुं, (वयनमिति । वी गतौ + न्यङ्क्वादित्वात् भावे
|
वीकः, पुं, (अजतीति । अज + “अजियुधूनीभ्यो
वीकाशः, पुं, (विकशनमिति । वि + कश + घञ् ।
वीक्षः, पुं स्त्री, दृष्टिः । विपूर्ब्बेक्षधातोरल्प्रत्ययेन
वीक्षणं, क्ली, विशेषेण ईक्षणम् । दर्शनम् ।
वीक्षापन्नः, त्रि, (वीक्षामापन्नः ।) विस्मयापन्नः ।
वीक्षितः, त्रि, (वि + ईक्ष + क्तः ।) विशेषेण
वीक्ष्यं, क्ली, (वीक्ष्येत इति । वि + ईक्ष + ण्यत् ।)
वीक्ष्यः, पुं, (वि + ईक्ष दर्शने + ण्यत् ।) लासकः ।
वीङ्खा, स्त्री, (वीङ्खनमिति । वि + इङ्ख + “गुरोश्च
वीचिः, पुं, स्त्री, (वयति जलं तटे वर्द्धयतीति । वे +
वीची, स्त्री, (वीचि + कृदिकारादिति ङीष् ।)
वीचीतरङ्गः, पुं, न्यायविशेषः । स तु श्रोत्रे शब्दस्य
|
वी(बी)जं, क्ली, (विशेषेण कार्य्यरूपेण अपत्यतया च
|
|
|
|
|
वीजकः, पुं, मातुलुङ्गकः इति जटाधरः ॥ वृक्ष-
वीजकृत्, क्ली, (वीजं वीर्य्यं करोति वर्द्धयतीति ।
वीजकोशः पुं, (वीजानां कोष आधार इव ।)
वीजकोषः पुं, (वीजानां कोष आधार इव ।)
|
वीजगर्भः, पुं, (वीजानि गर्भेऽभ्यन्तरे यस्य ।)
वीजगुप्तिः स्त्री, (वीजानां गुप्तिर्यत्र ।) शिम्बी ।
वीजधान्यं, क्ली, (वीजप्रधानं धान्यम् ।) धान्य-
वीजनं, क्ली, (वीज्यतेऽनेनेति । वि + ईज + करणे
वीजपादपः, पुं, (वीजप्रधानः पादपः ।) भल्ला-
वीजपुष्पं, क्ली, (वीजप्रधानं पुष्पं यस्य ।) मरु-
वीजपूरः, पुं, (वीजानां पूरः समूहो यत्र ।) फल-
वीजपूर्णः, पुं, (वीजेन पूर्णः ।) छोलङ्गः । इति
वीजपेशिका, स्त्री, (वीजस्य शुक्रस्य पेशिकेव ।)
वीजफलकः, पुं, (वीजप्रधानं फलं यस्य । कन् ।)
|
वीजमातृका, स्त्री, (वीजानां वीजमन्त्रानां मातेव
वीजरत्नः, पुं, (वीजं रत्नमिव यस्य ।) माष-
वीजरुहः, पुं, (वीजात् रोहतीति । रुह +
वीजरेचनं, क्ली, (वीजं रेचनं रेचकं यस्य ।)
वीजवपनं, क्ली, (वीजानां वपनम् ।) क्षेत्रे वीजस्य
|
वीजवृक्षः, पुं, (वीजादेव वृक्षो यस्य । वीजप्रधानो
वीजसञ्चयः, पुं, (वीजानां सञ्चयः ।) वीजसंग्रहः ।
वीजसूः, स्त्री, (वीजानि सूते इति । सू + क्विप् ।)
वीजाकृतं, त्रि, (वीजेन सह कृतं कृष्टमिति ।
वीजाम्लं, क्ली, (वीजे अम्नोऽम्लरसो यस्य ।)
वीजी, [न्] पुं, (वीजमस्त्यस्येति । वीज + इनिः ।)
|
वीजोदकं, क्ली, (वीजमिव कठिनमुदकम् । तस्य
वीजोप्तिचक्रं, क्ली, (वीजानामुप्तये शुभाशुभसूचकं
वीज्यः, त्रि, (विशेषेण इज्यः पूज्यः । अथवा वीजाय
वीटिः, स्त्री, (विशेषेण एटति छायानिखात-
वीटिका, स्त्री, (वीटिरेव । स्वार्थे कन् स्त्रियामाप् ।)
वीटी, स्त्री, (वीटि + वा ङीष् ।) ताम्बूलवल्ली ।
|
वीणा, स्त्री, (वेति दृष्टिमात्रमपगच्छतीति । वी
वीणादण्डः, पुं, (वीणाया दण्डः ।) वीणास्थिता-
वीणानुबन्धः, पुं, (वीणाया अनुबन्धः ।) उपनाहः ।
वीणावादः, त्रि, (वीणां वादयतीति । वद् +
वीनावादकः, पुं, (वीणाया वादकः ।) वीणावाद्य-
वीणास्यः, पुं, (वीणा आस्यमिव यस्य । तयैव स्फुट-
वीतं, क्ली, (वेति स्म । वी + क्तः । अथवा अजति स्म ।
|
वीतंसः, पुं, (विशेषेण बहिरेव तस्यते भूष्यते इति ।
वीतः, त्रि, (विशेषेण एति स्म । वि + इन् + क्तः ।)
वीतदम्भः, त्रि, (वीतस्त्यक्तो दम्भो येन सः ।) त्यक्त-
वीतनः, पुं, कृकपार्श्वद्वयम् । यथा, हेमचन्द्रे ।
वीतभयः, पुं, (वीतं भयं यस्य यस्माद्वा ।)
वीतरागः, पुं, (वीतो रागो विषयवासना यस्य ।)
वीतशोकः पुं, अशोकवृक्षः । इति शब्दमाला ॥
वीतिः, स्त्री (वयनमिति । वी + क्तिन् ।) गतिः ।
|
वीतिः, पुं, घोटकः । इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा,
वीतिहोत्रः, पुं, (वी गतिकान्त्यसनखादनेषु +
वीथिः, स्त्री, (विथ्यतेऽनया । विथ + इगुपधात्
|
वीथिका, स्त्री, (वीथिरेव । स्वार्थे कन् ततष्टाप् ।)
वीथी, स्त्री, (वीथि + वा ङीष् ।) पङ्क्तिः । गृहा-
|
|
|
वीथ्यङ्गः, त्रि, (वीथ्या अङ्गमिवाङ्गं यस्य ।)
वीध्रं, क्ली, (विशेषेण इन्धते दीप्यते इति । वि +
वीध्रः, त्रि, (वि + इन्ध + क्रन् ।) विमलः । इत्यमरः ॥ वीनाहः, पुं, (विशेषेण नह्यते इति । वि + नह +
वीपा, स्त्री, विद्युत । इति शब्दरत्नावली ॥ वीप्सा, स्त्री, क्रियागुणद्रव्येर्युगपद्ब्याप्तुमिच्छा ।
|