अलङ्कारमणिहारः (भागः ४)/सम्भवालङ्कारः (११८)
अथ संभवसरः (११८)
संभवोऽधिकसद्भावान्न्यूनस्थित्यवधारणम् ।
शते पञ्चाशन्न्यायेनाधिकसद्भावे न्यूनसद्भावावधारणं संभवः ॥
यथा--
कति कति वा तव करुणा व्यतिकरतो नाप्नुवञ् श्रियं नित्याम् । तेनैव ममापि श्रीजाने सा संभवेन्न किं ब्रूयाः ॥ २१२७ ॥
तेनैव करुणाव्यतिरेकेणैव । सा नित्यश्रीः ॥
यथावा--
कृष्णघन वर्षति त्वयि भुवनाभ्युदयाय दिव्यतमममृतम् । कथमिव न संभविष्यति चातकवृत्तेर्ममापि तल्लाभः ॥ २१२८ ॥
उदाहरणद्वयेऽपि अधिकसद्भावान्न्यूनसद्भावावधारणरूपसंभवप्रमाणं प्रदर्शितम् ।
यथावा--
स्फुरतां भवजलधौ चिरमुरुतान्तानां हठात्तव स्मरताम् । परताराप्तौ सत्यां परितापं त्यज भवेत्तवाप्येषा ॥ २१२९ ।।
अत्र--
|
ज्ञानतोऽज्ञानतो वाऽपि वासुदेवस्य कीर्तनात् । |
|
सकृत् स्मृतोऽपि गोविन्दो नृणां वर्षशतैश्चितम् । |
इत्याद्युक्तप्रक्रियया श्रीहरिं हठात् स्मरतामपि संसारसागरपरतीराप्तौ संभवन्त्यां तवाप्येषा भवितेति संभवप्रमाणप्रदर्शनम् । परतारेत्यत्र ‘दिक्छब्देभ्यस्तीरस्य तारभावो वा वाच्यः' इति तीरशब्दस्य तारादेशः ॥
इत्यलंकारमणिहारे संभवसरोऽष्टादशोत्तरशततमः.