सिद्धान्तदर्पणः

by चन्द्रशेखरसिंह

सिद्धान्तदर्पणः चन्द्रशेखरसिंह १८९७

SIDDHANTA-DARPANA सिद्धान्तंदर्पणः goad Google cy $9®7°१७६११६Z©p® isted by Google SIDDHANTA-DARPANA TREATISE ON ASTRONOMY BY AHAMAHOPADHYAYA SAMANTA SRf CHANDRASEKHARA SIMHA इDITED. WITH AN INTRODUCTION B¥ JOGES CHANDRA RAY. M. A. DROCESSOR O2 PH DICAL EGIBXOB, cur+A¢x coLLEGE. CALCUTTA : INDIAN DEPOSITORY.. 84,. COLLEGE SET 1897. 'see Rupees pgted by Google 3 १ ‘-{ T: :. :, {

.; ;;ः.६

• > 4-१८२:

AS०१, 1.7 •x AND ). :

".

| 1". ५५ : CALCUTA : PRINTED BY S£BE 68EASA BHAgreakEYYA A max GIRIBAVIDYAPATNA Pana, 2A, Gunr•yrpxs . good Google by सिद्धान्तदर्पणः महामहोपाध्याय सामन्त-थीमच्चन्द्रशेखरसिंहेन विरचितः वटक राजकीय-पाठशार्या विचाराध्यापन एम्, ए, इत्युपाधिधारिया थीयोगेशचन्द्र-रायेख कलिकातारामधान्यां व-प्रीौटस्व-चतुःषष्टि-खडक अयनद्वािन् हळियान्डिपजिटरीनामक पुस्तकालयात् प्रातः १८१८ शके मूच्यम् - शुद्राणयम् pgted by Google कलितरसधन्या निरिश बिखरण-वर्षति चतुर्विंशति --सग्रनि गिरिशविचरब-यन्ते श्रीशश्चिमूषकभट्टाचार्येण सुद्रितः । pgted by Google T0 MAHARAJA BRAHखNDRA DE OF TE IS WORK IS RESPECTFULLY DEDICATED IN ACKNOWLEDGMENT OF HIS FIND APPRECIATION OF THE AUTHOR's 3FFORTS,

pgted by Google ogo Google

INTRODUCTION,

 In his B¢ihat Samhita, Var४ha-mihira enumerates the Yequisite qualifications of an astronomer. According to him, an astronomer should be able to explain the differences in the various Siddhknta8, to demonstrate with the help of instruments the moment of the sum's turning to the north or to the south, and of his entering the prime vertical and the 'meridian, and to .make eleulation agree with observation.

 Unforttrately, the true science of astronomy has been ouated by the pseudo-science of astrology, whose votaries are to be found in almost every town and village of India at the present day. N७ doubt, there are men who have committed to memory some stray couplets from Siddhkntas, and caa perhaps compute am almanac with the aid of tables. But, as Bhtskara has well sid, an astronomer without a knowledge of spherica is what food is without clarified butter. a monarchy without its monarcl , and an assembly without a speaker .

 Astronormy as a science is not cultivated by thoss whose bus mess it should be to do so. They would rather learn to read the thoughts of simple persons and pretend to predict future events, ॐhan dive into the mysteries of Kalpa and ¥ugs, far less observe the heaven. Those that have a desire to study the science have no means of doing it, while those that have the neans have no desire to patch the movements of the planets, Our students of the English colleges are busy ia cramming the Answers to expected questions, and our university men are too busy to have leisure t= +tink about the revival of the in isted by Google [ 10 ] digenous science and art of the country. It is not strange therefore that the mathematical science of astronomy has been elegated to the balf-read, illiterate, fortunetellers who are not ashamed to assume the title of mathematician. For, the name mathematician गकःhas been degraded to mean only on astrologer. In this state of indigenous sciences, it is singular to find a man born and brought up in the recesses of the hills of Orissa, far removed from all educational activity and the influence of imported western civilisation, silently threading his way into such a difficult science as mathematics. It is an unique experi ence in the department of national development to find a man re1lly striving after knowledge for its own sake, under diff. culties whose magnitude is no less starting than the boldness of his attempt, This is my apology for bringing before the public, a Sanskrit work written entirely in the way of our ancient Siddhkntas and never meant to see the light. It is the lifelong labbiur of Chandrasekhara Sigha Skrnanta of Orissa, written in a language which few men care to study in these days of English { education. Modern Europe boasts ofdiscoveries, one of which alone would have been the glory of the past. The science of astronomy has been developed to so great an extent as to shed a lustre on the bright records of original and patient researches in the domain of Physical Science. The telescope, the spectroscope, and last but not bhe least, the art of photogrphy, have gone hand in । hand in the service of diligent workers. In these days of } .

।

isted by Google [ 11 ] "scopesand "meters," it may be thought useless to put forward the poor work of a Hindu whose education is in no way superior to that of an astronomer of pre-telescopic Europe. And there are men, too, who have thought that much nonsense has already been written about him. Let them but calmly take stock of the present state of Hindu astronomy. Let them find out a couple of mathematicians, brought up wholly in Sanskrit studies, wbo can intelligently attack the intricate calculations of a solar eclipse. Nor is there any noticeable endeavour to revive the sciences. What with natural apathy, and what with want of encouragement by endowments, no addition to the stock of the world's knowledge has been made by my countrymen for many a long year, If in these circumstances, something, however poor, is laid before us, something, however crude, is evolved from within, wo should rejoice over it. Whatever may be thought of the merits of the work, I regard it as a misfortune that the author has not found a man to introduce his work, better qualified than myself, whose daily Avocations run in a different groove. For my part, I shall deem my efforts amply rewarded, if my countrymen, to whom original researches are as yet a thing of the future, find in the life and doings of my author a living ona mple of what patient inquiry after truth and diligent struggle after knowledge can achieve. But I caution them again against high hopes. To appreciate the man, one must compare his work with others produced under similar conditions. It will be unfair to expect anything new in the work which will be useful to those who have studied Digitized by Google [ 12 ] European Science. Let me therefore briefly recount & few bright names from the annals of our ancient astronomy that the present work way be taken at its true worth. Not to dive into the antiquity of Hindu astronomy, which is as old as the Vedas and regarding which abler men have measured swords, let me begin the story from the point where we tread on the firm ground of history. It begins with Aryabhala of Kusumapura (Pataliputtra), the Andubarius of the Greeks, the Arjabhar of the Arabs, and the Indian founder of the theory of the earth's daily rotation. He was born in the Saka year 398 (A. D. 476) and wrote his famous work at the age of twenty- three. It was he in whose work we find, as far as our present knowledge goes, the first successful attempt to solve indeter- minate equations of the first degree. He enjoyed a wide repuba- tion which can only be explained by supposing that he was an original observer and made: improvements upon older astronomy. Hindu astronomy was then passing through the state of .ehildhood, and a few years later, we find Vardha-mihira of Avanti (Ujjayini), adorning the court of Vikramaditya the Great, about whom many a tale of adventure and narrow escape from death has been recounted. Varába's encyclopedic knowledge made him famous But he is remembered more as a compiler than as an original worker. His astronomical compilation, named Panchasiddhántiká was written about the Saka year 427 (505 A. D.) Next, the name of Brahmagupta, son of Jishụu, introduces an important chapter in the history of Sanskrit astronomy. He wrote his work, Brahma-sphuta-siddhanta in Saka 550 (628 A.D.) Digitised by Google [ 13 1 At the age of thirty, somewhere near Rewa. He was # practical astronomer, and made several corrections in the older Astronomy. Indeed, the form in which we find Hindu astronomy at the present day, dates from him. He was a con- summate algebraist, from whom the Arabs got their knowlerige of the science. An indeterminate equation of the second degree, of which he gives & solution, was a prize problem in Europe 28. late as the 17th century. But the fame of Bháskara born in the Saka year 1036 (111# A. D.), near the Sahyadri Western Ghats), threw all his pre. decessors into the shade. He is a glory to us, a wonder among Europeang His great work, Siddhanta-Siromaņi, is one of the standard treatises of the present day. He appears to have made use of the Differential Calculus.* With the death of Bhaskara, the living breath of mathe matical science parted from India. Repeated invasions by a bar. barous nation poured forth an abundance of calamities, and in the troubled times the sacred muse of learning filed and hid ber- self among a herd of commentators in the Deccan. In the dark ages that followed, amidst the petty dissensions of a host of semi- independent states, we find intellectual effort at a stand-still-; men were content to chew the cud of what their predecessors had thought and done. At least, one name of this period is worth mentioning. This is Ganea of Nandigráma who wrote his Graha-lághava in Saka 1442 (1620 A. D.), a work which has been employed as an easy hand-book of astronomy in some parts .. * See a brief account of Bháskara by Paodita Bápudern Bintri in Journal, A, S. B. of 1893. Digitized by Google [ 14 ] Win of the country. Arab influence and, latterly, the contact with Europeans, did not benefit the science much. It was during the reign of Jayasimha of Jayapura, so late as the 17th century, that the Arabic Almagest and Euclid were translated into San- skrit, and it was he at whose instance five observatories were built at various places in Northern India. The long chain of astronomers was snapped agunder for a period of at least four hundred years. No doubt, there were astronomer, as there are now, and some of them may have for a time enjoyed a reputation, however local in character. But they have hardly left any permanent mark on the progress of the acience. Will it be estimating this work too highly if we regard. Chandrasekhara as forming a link in the long chain ? Be that, as it may, it is a most gratifying thing that Chandrasekhara has not laboured in vain. His work has already exercised an influr. ence upon Hindu astronomy, and hence upon Hindu society, I say upon Hindu society, to which a correct knowledge of the ever-changing positions of the heavenly bodies is neither a matter for the inquisitive, nor one which may be safely let alone. For, Hindu life is nothing if not a routine of religious practices, due observance of which necessitates a knowledge of the positions of the planets and the stars. Indeed, a correct almanac is an in dispensable equipment of every Hindu household. All religious observances and rites are regulated by the almanac, and some of these require very accurate determinations. For instance, a Hindu must know the exact moment when a particular position ends and another begins. ri Digitized by Google It has, however, been observed that no two current almanac agres in their computations. A fierce controversy is going on between the conservatives and the liberals in Hindu India about the correction of almanacs, and therefore about the date of the Siddhintay. The orthodox of the Hindu community refuse to believe in the existence of errory that have crept into the figures of the old Siddhántas in course of time. To use the foreign Nautical Almanac to regulate the religious observances is out of the question. Any correction, if necessary, must come from within, from a Hindu uninfluenced by foreign education. It is not for Europe, with all her brilliant scientific discoveries and wonderful inventions of labout-saving machinery, to take the place of the old Rishis, whose hallowed names are associated with every department of useful knowledge. Europe may be our guide in matters temporal, but must not dictate a word in matters spiritual. Materially, a Hindu is hardly a Hindu of old days, though spiritually, I believe, he is still the same. · The value of the Siddhanta-darpana, the work of an orthodox Hindu, shewing errors in our current almanaca, cannot thus be Gyer-rated. Here is a man who has practically tested the ele ments hitherto followed, and found reasons for correction. And he has authority for doing so from the honoured Rishis, who have given their sanction to the adoption of such corrections as may be necesary for the purpose of making calculation agree with observation. • The influence which Chandrasekhara's work has already exerted upon society is not inconsiderable. Some twenty-three years ago, a meeting of learned Panditas and Hindu astronomers Digitized by Google I 16 i TICE was called at Puri to select an almanac according to which the numerous daily rites of worship were to be conducted in the tenaple. The meeting decided in favour of the almanac com puted after this work. One of Chandrasekhara's pupils has been computing an slmanac every year, which is used not only at Puri but throughout the greater part of Orissa. Another pupil of his publishes a Bengali almadac which has & by no means insignificant sale. Thus Chandrasekhara has already gained a foot hold in Hindu society, and has inaugurated silently but effectually an advance upon the current almanacs. At any rate, he has silenced all opponents, and has made the question of correction possible in the near future. To fully appreciate him, it is necessary to say a few words on his early life and education. Some four years ago, I first made his acquaintance, and from conversation with him on astro- qnomical subjects, I was surprised to find in him a man of genius and extraordinary merit. Since then I have looked into his work, Siddhanta darpaşa, written on palm-leaves in Oriá character, the result of his life-long labour in the field of astronomical research. Two years ago he was honoured by Government with the title of Mabámahopadhyâya -- title bitherto enjoyed only by Brábmagas versed in Sanskrit lore. Chandrasekhara, however, is not a Bráhmaya but a Kshattriya by.caste. He was born in the Saka-year 1757 (1835 A. D.) in the Small village of Khandapárá, some 50 or 60 miles west of Katak, amidst the hills and jungles for which western Orissa is famous. It is the chief town of the Rájé of Khandapárá-ono of the tributary chiefs of Orisse. Chandre.bekhara belongs to Digitized by Google ( 17 ) the Ráj family, the present Rájá, Natavara Mardaráj, Bhrs- maravara Ráy being a son of Chandrasekhara's eldest cousin.* The full name of the author is Chandrasekhara Simha Samanta Harichandana Mahápátra, Harichandana and Mahápátrs are mere titles bestowed by the Rájé of Puri, whose influence upon the destinies of the Rájás of Orisga is still ag unbounded 29 was that of the Pope of Rome on the vassals of medieval Europe. He is styled Samanta as befits a member of the Ráj family. In Orissa, however, he is best known by the familiar name of Patháni Sánta (corrupted from Pátbán and Samanta), a nick- Dame given him by his parents on account of their first two children having died in infancy. At an early age Chandrasekhara received instruction in Sanskrit. For some time he studied Sanskrit Grammar, Smfitis and Purágas, logic and medicine, and read all the important Kávyas in the original. His education has thus been varied and many-sicked. But it has stood him in much better stead than the modern elaborately arranged curriculum of the English schools, through which he would have been thrust, had be lived nearer & town. At the age of ten, one of his uncles taught him a little of astrology. He skewed the young Chandrasekhara some of the . The relatiopship will be clear from the following :- Nrisimba (Rájá, Mardaraj Bhramarapara Rép) Parushottama Krishqachandra Natarara (prosent Rájá) Sydnabandhu (Simba Samanta) Chandrasekhara Digitized by Google [ 18 ] stars to satisfy his curiosity, so natural in young children, and thus gradually initiated bim into the mysteries of astrology. At this age, his extraordinary desire to test for bimself the position of the stars as they changed night after night was predominanto The determination of lagnas is a very frequent necessity in horoscopy; and the varying positions of the planets among the stars, without a knowledge of which astrological predictions could not be made, led him to watch their movements. This idle curiosity exhibited in star-gazing developed into the habit of a really fruitful study of astronomy. There was, however, no teacher who could instruct him in the science, and he was (and is still) quite ignorant of any language save Sanskrit and his mother-tongue Uriya. He found, however, a few Sanskrit Siddhántas in the family library, and applied himself diligently to master them with tke help of commentaries. At the age of fifteen, when he came to learn the meaning of kagna and the rules for calculating ephemerides of planets, he was surprised to find that neither did the stars appear on the horizon at the right moment, nor could the planets be seen in their right places. Again and again, he measured with a graduated rod the relative distances of the heavenly bodies in the vain hope of finding an agreement between calculation and observation, and, again and again, his hopes were dasked to the ground. Was it possible that the rules and the figures of the famous Siddhantas were not accurate enough, or was it possible that he had made errors in his daily observations ? Correct observation was the only test to settle the question. There were no mathematical instrument-makers to supply him with Digitized by Google [ 19 ] the requisite instruments. The old Siddhantas give brief in- structions for constructing them, and he had no other alternative than to make for himself, & few primitive instruments fur measuring time and angular distance. Some of my readers may be desirous of knowing something of his observatory. It was the clear, blue vault of the heavens that was his observatory, and its equipment consisted of an armillary sphere and a vertical wheel as substitutes for modern transit and alta-azimuth, and the time-honoured clepsydra took the place of the sidereal clock. Of course, the all-useful gnomon found a place in the observatory, and I am informed, he had also a self-revolving instrument ( 1 ) made of the pericarps of the Bottle-Gourd (Lagenaria Vulgaris) with water and mercury. But it was more of the nature of a curiosity than of much practical use. The instrument, of which he inade con stant use, was one devised by himself. This, which he is fond of calling his Mánayantra (measuring instrument), may be properly called a tangent-staff. It consists of a thin rod of wood, twenty. four digits long, at one end of which is fixed another rod at right angles in the form of a T. The cross-piece is notched and also pierced with holes at distances equal to the tangents of the angles formed at the free extremity of the other rod. Of course, such & rude instrument did not admit of being 80 divided as to enable him to measure a degree with any accuracy. But it is a real pleasure to see him handling his Mánayantra, with a precision marvellous to behold. Constant practice has given him such facility with it, that he would not care to have recourse to his other instruments, although better suited for Digitized by Google [ 20 ] measurement of vertical angles. Indeed, in most cases, mere in spection is often sufficient to enable him to hit the angle to the nearest degree. One instance of the perfection he has attained by practice came before w when I ww him for the first time. Some of my friends doubted his pretensione to practical astrononsy, and were desirous of testing his knowledge. One evening when Mars and Venus were about 6° apart in the western sky, he was requested to shew, if he could, with the help of any improvised instrument the actual distance between the planets. After a moment's pause, he made his Mánayantra out of a stick 42 digits long attaching & croespiece of 44 digits to one end. The tri- gonometrical functions of sines and cosines were all committed to his memory. The necessary calculations were mentally maade, and the instrument was ready in a few minutes. On this occasion, he saw a telescope for the first time. He had heard of its wonderful powers, but had no idea of its performances. He requested me to shew him the planets through one. Unfortunately, I had with me theb a telescope no bigger than a refractor of 31" diameter. This was adjusteck for him with a power of 80. The keen delight with which he looked at the varied and picturesque appearance of the moon, absorbing him for some time, car better be imagined than described. When the novelty of the aspect had abated a little, he wanted to know the magnifying power. He was told to find it out for himself, if he could. The question is itself puzzling, and I did not expect any answer. But he startled me by saying that the instrument magnified about one hundred diameters. "

Digitized by Google ( 21 ) He had measured the onlarged image of the moon as seen through the telescope and had compared it with the apparent diameter well-known to him. The planet Jupiter was next shown through the telescope I should rather say that he directed the instrument to the planet and aw it himself. The apparent motion of the planet, quickened by about a hundred times through the instrument, was followed by him for some time till he could see the belta and the satellites to his heart's content. It was at this moment that he gave went to his bitter regret that be had not had the advantage of such instruments in his younger days Next morning we had a talk about tithis. I said that the almanac-makers of Bengal would not believe in any variation in the accepted duration of the tithir. Hearing this, he was Kilent for a minute or two, as if he doubted the fact. Being pressed for his opinion, he quoted a line from his work, meaning that arguments can never defeat the results of direct observa- tion." He had read in a vernacular text book that the sun nome times exhibited dark spots on his padiaat ord, and was anxious to see if it was really 80. I asked him to accept the fact as- true ; but he said he would not believe it unless he saw spots with his owneyes. To this I retorted by asking if he had ever believed in the existence of the seven atmospheres of the Siddhantas. His reply was that the statement was to be taken at what it was worth, and he had no opinion of his own to UTM nifi Digitized by Google [ 22 ] give. The minimum sun-spot period bad been passing ; but a few that he saw made him reflect upon them a long while. None can read his life without gaining a fresh insight into the marvellous thoroughness with which our ancestors devoted themselves to their studien, our university-men being only surface deep in subjects more than one. The living breath of science has departed from India with the departure of men whom Chandrasekhara had made his ideal. He is an adherent of truth obtained by direct observation, and with all his respect. for the ancients, would not hesitate to denounce a Sástrie authority if a proof to the contrary were obtained. Were he placed in a well equipped observatory of modern days, I doubt not he would enrich science with his assiduous labour and valuable observations. Unaided and surrounded, as he was, by pratical dificulties, what patient labour he must have undergone in his early days to observe and work out practically the astronomical elements of the planeta. What numberless observations must he have made to test every figure used in the Siddhantas, in order to see if it Temained true or not. Night after night passed away in the all- absorbing business of star-measurement. An eclipse of the sun or of the moon was an event in his life .ver to jorgotten Thus it was that his early days pasd. lolo urinmutev, his was a frivolous work fit for children in want of better em- ployment. Those who cared to understand his business failed to appreciate it. What, if the planets moved out of their path ? Besides, was it not the work of professional astrologers? And was it not uubecoming one in his position ? He began to be Digitized by Google [ 23 ] ealled by the people Ráj-Jyotishi as a sort of nickname. The Rájá of the State considered bimself degraded by the profession of his uncle, and could never countenance his pursuits. Thus his relations with the Rájá have become far from cordial, and the latter has been unable to appreciate the utility of his work. At the age of twenty-three, Chandrasekhara began to note down systematically the results of his observations and three years later the idea of embodying them in a work flashed into his mind. By this time, his mastery over Sanskrit had become so complete that he could compose elegant verses in it impromptu, Indeed, the composition of his work had begun in his mind long before it was written on palm-leaf. In this way, between observation and measurement and composition, his days were divided. He was incessantly engaged with his work for the full period of six years, and the first copy was not ready before he was thirty This constant strain upon his body which had never been strong, began to undermine his system. He contracted a disease which has been his constant companion. Besides, the privations he had to bear, consequent upon his scrupulous adherence to the Sástric injunctions of strict vegetarianism, proved too much for his naturally weak system. Dyspepsia, with its attendant colic has impaired his health. At times it becomes so painful that he is compelled to break off conversation and roll down on the ground till the attack is over. Full meals, frugal as they are, he has not enjoyed for the last thirty years, and has seldorn "permitted himself the indulgence of even half meals twice a day. The study of astronomy has been a passion with him, and any Digitized by Google [ 24 ] medicine you may prescribe for him, must neither contain any forbidden ingredient, nor, what is more important, interføre with his daily work. Even in his present invalid state ho would willingly sit up a whole night, if it were for anything connected with his favourite subject. When he came here to receive the title of honour conferred upon him, he could not be persuaded to stay a single day after the Durbar, as an eclipse of the sun was to occur a few days later. And how could he stay away from his observatory, and allow such a momentous event to pass by unnoticed ? His naive simplicity and unassuming manners have rather , been a drawback than an advantage to him. The common people, who do not understand the difference between astrology and astronomy, pester him so much with questions on their destiny, that it is only his amiable disposition that makes him endure the constant infliction. Even those who might be ex- pected to know better will not scruple to ply him with absurd questions and waste the few moments left to him between the beginning of one series of daily devotions and the end of another, If he is a practical mathematician, no one is so unpractical in worldly matters as he is. Simple as a child, he depends upon his servants for his guidance. Neither is he well off, in the sense of possessing a competency in life ; and, related as he is to a Rájá, he is unable to make both ends meet. A retinue of a attendants hereditarily maintained in his family has to be sup- ported in the usual manner. The small income of Rs 500 a year from a few small villages, and a quantity of food-grains from his tenants, are hardly sufficient in these days of high prices Digitized by Google [ 25 ] Poverty has pinched him in his old age and has compelled him to incur a large debt. * The general public does not care to know his incomings and outgoings, his privations and star-gazings. "What has he done after all ?" --asks the impatient critic. To hind, I would say, Is it not enough to find in this man a true lover of scienoe, who, re- gardless of other peoples' unfavourable opinion of his work, their taunts and dissuasions, has devoted his whole life to the one pur- suit of knowledge ; who has shewn the way to original research amidst difficulties serious enough to dishearten men in better cir- cumstances; who has employed his time usefully, instead of fit- tering it away like the usual run of men of his rank, on a work which guides the daily routine of millions of his countrymen ? I do not pretend to express any opinion on the literary merita of his work; but it appears to me that the metrical composition alone, apart from its value as a contribution to Hindu astronomy is such as to entitle him to a high place among the writers of Sanskrit verse of the present day. It contains, as he tells us at the end of the work, 2500 slokas of various poetical metres. Of these, 2284 verses have been composed by him and the remaining 216 quoted from the old Siddhantas. Of the latter, the Súrya Siddhanta and the Siddhanta-Siromaại have been very largely drawn upon. Indeed, as Bháskara had Brahmagupta for his guide, when writing his Siromaani, Chandrasekhara has, in the main, followed in the footsteps of Bháskara For two years past, he has been obliged to compate an ephemeria for a local publisher, who pays him the insigailcant eum of Rs. 300 for the ina- mouse labour required for the work, Digitized by Google ( 26 ) • But Chandrasekhara has not been a blind follower of his mas ter. The elements of the planets, given by Bhaskara, have not been accepted by his disciple, and for the simple reason, that they are not correct for the present day, Bhaskara's elements are not accurate, though there is no roason for doubting the ac- curacy of his observations. The fact is, he had to depend upon his predecessors,probably Brahmagupta was his main guide for the positions of the planets and was thus led to erroneous results. Chandralekhara had the advantage of Bháskara's observa tions. The latter has, of course, nowhere recorded his observa- tions. But given his date and his elements, it is easy to find the positions of the planets as he must have observed then. For, the elements, if employed to calculate the positions of the planets after a long interval, may lead us to wrong results; but, if employed for places nearer his time, will be in accordance with his observations. Thus, furnished with one set of positions at a given date, Chandrasekhara himself supplied the other set re- quired, and the result obtained in what Chandrasekhars has given us in the present work. Fer saay reference, the sidereal periods as he ascertained them, are given below side by side with those of European astronomy, the Súrya-Siddhanta and the Siddhanta-Siromaņi. It is not my object to criticise how far the constante employed in these two Siddántas were true when they were observed, though it will be clear from the comparison that they are certainly erroneous for the present time. It is easy to follow whon some one has led the way; but it needed the art of a rural Panạit, guiltless of western "fire" to prove their incorrect- ness and to pave the way for further progress in this department. . Digitized by Google SIDERPAL PERIODS IN MEAN SOLAR DAYS, European Siddhanta- Siddhanta, Sárga- Siddhanta. Difference Difference, Difference. Astronomy. Sirowani. Darpaga. Sun 861-26637 365-25875 + 00238 365-25843 to .00206 865-25875 +00238 Moon 27-32166 2732167 + 00001 2732114 - 20052 27-32167 +00001 [ 27 ) Mang 686.9794 686.9975 + 0181 886-9979 + '0185 686-9857 +.0068 Mercury 87.9692 87-9585 - 0107 8709699 + 0907 8719701 +0009 Jupiter 13325848 4332-3206 - 2642 4392-2408 - 3440 4333•6278 +0430 Digiided by Google Venus 2247007 224.6986

• 0022

224.9679 - 0028 224-7023 +0016 Saturn 10759 2197 10765-7730 +6.5633 10765-8152 +65956 107597605 +5408 ( 28 ) 7° 2 It will be seen from the above that Chandrasekhara has practically assumed the sidereal periods of the sun and the moon, as given in the Sírya-Siddhants, but has materially advanced upon it as regards the periods of the other planets. Having re- gard to the comparatively slow motion of Jupiter and of Saturn, and the nature of the instruments used, it would have been a surprise if closer approximation to their true periods were made. Let us now compare the mean inclinations of the orbita of the planets to the ecliptic. Eng. Ast. Súrya-3. Siromani. Darpara Mercury* 7o O 8" 5° 25' Venus* 3 23 35 2 46 3 6 3 23 Mars 1 51 2 Jupiter 1 18 41 Saturn 2 29. 40 Moon 5 8 48 4 304 305 9. Obliquity of 28 27 24 0 24 0 28 30 the Ecliptic) On account of the difference in the planetary theories and in the method of calculation between modern astronomy and our Siddhántas, the eccentricities of the planetary orbits cannot be compared with advantage. But as they make no difference in the case of the sun and the moon, their greatest equations aro. given here for comparison, . The inclination given in the Siddhántas is redoved to the geocentrio system. The general reador may be reminded that the inclinations are alli subject to variation and that the old Siddhanta values were not so far wide of the truth, as they appear from the table. Digitized by Google [ 29 ] English Astronomy. Skrya-Siddhanta* Siddhápta-Darparu Sun 1° 55' 19" 2° 10 31" 1° 55' 33" Moon 6 3 41 5 2 46 6 1 10 It will be needless to compare the rates of motion of the modes and apsides. It is possible for modern European astro- nomy, with instruments enabling it with ease to measure the three thousand and six frundredth part of a degree, and with its engines of higher mathematics to handle intricate problems,- unheard of before,--to deduce the elemonts of orbits from a very few observations made at no distant dates. But it requires the lapse of years—18y centuries--to do the same with primitive instruments and equally primitive mathematics. The motions of the nodes and apsides are so slow that Bhaskara despaired of ever measuring them. Chandrasekhara was equally in despair in these cases. But as the positions of the moon's nodes and perigee are oftener required, and their motions comparatively rapid, I quote their sidereal period in mean solar days. Eng. Ast Súrya-8. Siromani. Daграда, Node 6798-279 6794395 6792-254 6792-644 Perigee 3232-575 3232 094 3232.734 The reader will notice that Chandrasekhara has devised å correction to be applied to the Mandochcha of the planets, Mer- cury, Mars and Saturn. He has called it Parochcha and the greatest amounts are 11° 20, 7° 30' and 5° for the three planets respectively (V. 76). 3232.657

• According to Biromaņi, the sun's equation is the same as is shown

under Súrya-Siddbánts, and the moon's equation is slightly less, Digitized by Google [ 30 1 It is, however, in computing the moon's place that Chandra- sekhara has discovered some original corrections, -original in the sense of their having been unknown to the ancient astronomers of our country. It is curious to note that they failed to discover the perturbation, known as Evection which is said to have been detected by Hipparchus about 150 years B. C. It is an irregu- larity which may put the moon forward or backward over a degree. Paņạit Sudhákara Dvivedi informs us in his excellent manual, called Gapaka-tarangipi, that Muñjúla (A. D. 933) had something like "evection" in his karana named Laghumánasar He appears to have been the oldest Hindu astronomer who detected the irregularity, though curiously enough, his successors including Bháskara left it unnoticed. The next large irregularity of the moon, called "variation, has a period of one month, and a maximum of 39' 31". This inequality does not affect the time of an eclipse, and the fact sufficiently explains its absence in Sanskrit Siddhantas* It is said to have been detected by an Arabian astronomer, Aboul Wefa about the year 975 A.D., and ro-discovered by Tycho Brahe in the 16th century. The last large inequality of the moon's place is called "annual equation, and has the maximum amount of 11' 9. This was also discovered by Tycho Braho, It is singular that Chandras ekhara is the only Indian astro- nomer who has detected all the three important irregularities of From Driredi's Gapaka-tarahgini, it appears that Nityananda in 2639 A, D, uued a correction called Pakshika. But it is not clear from the name alone, if it had any connection with "variation." Digitized by Google [ 31 ] the moon. As has been said before, he did not know English and had no means of knowing of the existence of the irregularities from any foreign source; and the methods of applying the correc- tions together with diseropancies between his values and those of Europe leave no doubt in our mind that he must be credited with their discovery. He has named the inequalities, Tuigk- ntara, Pákshika, and Digamss, with the maximum amounts of 2° 49', 38' 12", and 12' respectively (VI. 7). For those who may be inclined to compare his corrections, his method of applying them is briefly described here. After the equation of centre (maximum amount 5° 1' 10") has been applied to the mean moon, call the result 1st moon, M1. Then add to, or subtract from it, according as the anomaly happens to be within the first six or the second six signs, 160ʻxsin { A-(0+3) } sin(M1-0) 1st moon motion

• R *mean motion

where A stands for the moon's apogee, and O for the true sun. The two signs (+) are to be taken in the case of the light and dark halves of each lunar month respectively. The result ob tained is called the 2nd moon, Mg. To apply the Pakshika correction, take (gay). Subtract from 3 (signs) and take the less of the two quantities, a and (3 – and say, it is y. Then, singly is the correction required. It should be noted that the denominator (90) is not constant, but can be obtained. The correction is to be added to, or subtracted from the 2nd moon, as the latter lies within the Digitized by Google [ 32 ] first of the second quadrature, Call the moon thus corrected, the third moon, Mg. Now, take To of the sun's equation and multiply by the first moon's motion, dividing by its mean motion. Add the result to the 3rd moon, when the sun's equation is subtractive, and subtract from it when the sun's equation is additive. After this, the other corrections (such as Bhujántara), common to all the planets, are to be applied before the moon's place becomes apparent.* On a cursory view, the amount of Tungántara inequality appears double of that of evection. But if we take the moon's greatest equation of centre into account, the apparent discre pancy vanishes. For, the amount of the greatest equation of the moon is 6° 18, and the maximum evection 1' 20', making the total of 7° 38. Chandrasekhara has 5° 1' as the greatest equa- tion, and 2° 40' as the greatest Tungántara, making the total of 7° 41'. The other inequalities discovered by Chandrasekhara are about the same as those in use in English astronomy. The astronomical constants adopted by our Indian astrono mers open up a large field for enquiry. It is not my purpose to discuss their bearings upon the antiquity of Indian astronomy. But I cannot but remark that it is oftener re-iterated in season and out of season than substantiated, that the Indian Astrono mers borrowed largely from Greek astronomy. As far as I am Aware, this assertion is based upon (1) the identity of certain ,

• It should be noted here that the last-named inequality (Digausa) is

also applied to the moon's node in the above-mentioned meanor (VIII, 33). Digitized by Google [ 33 ] Sanskrit and Greek astronomical terms, (2) the fact of Carga praising the Yavanas for their proficiency in astronomy, and (3) the presence in Sanskrit of certain astronomical treatises admit- tedly of foreign origin. This is not the place to discuss the subject thoroughly. But as far as my knowledge goes, these arguments, when weighed against others, are not at all convincing. The presence of Greek terms in Sanskrit is certainly a strong presumption in favour of the theory. But when the uses of the terms are taken into consideration, it is found that with the pos sible exception of the word "Kendra** meaning "anomaly," all the rest properly belong to astrology. Of course, when once the terms had been introduced into Sanskrit, our astronomers did not hesitate to use them freely in astronomy, side by side with pure Sanskrit terms. The passage where Garga extolled the Yavanga does not occur in an astronomical work, but in a Samhite which was rather a work on astrology than astronomy. Nor can we logically infer fron the passage that the Yayanas were proficienta in astronomy rather than in astrology, or that the Hindus borrowed the knowledge from them. The name Yapanácharya occurs only in connection with Samhita. Next, the presence of Romaka + and Paulila Siddhantas among others of purely Indian origin proves nothing beyond the bare fact of their presence, and I do not see how it can be taken to imply that the Hindus had not obtained the constants of their Siddhantas by independent observation. On the contrary, the fact of their

• Seo, bowever, Bhaskara's derivation of the word in his Siromani.

The Romska-Siddhgata of Varáha-mibira is in no way superior to hris Saura-Siddhkata, aß wag.romarked by himself, Digitized by Google

retaining the foreign names (at least the name Romaka), shews that the foreign Siddhantas were distinct from what were Indian, and there is no proof that the Romaka or any other foreign Siddhánta was ever in use in this country,superseding the purely Indian productions. To give an analogy, a Sanskrit translation of the British Pharmacopæia will no more prove the absence of Chargka than an English translation of the latter will prove the absence of the former. All that we can logically infer is that there was intimate intercourse between the Hindus and the Yavanas, a fact otherwise known from political history. The Hindus may have been indirectly influenced by the teachings of the Yavanas. But it must be admitted that the Yavanas may have been also influenced by their presence ameng the Hindus. We can safely go so far, omitting all sorts of possibilities and vague conjectures. Having regard to our ignorance of the state of astronomy and its gradual development in India anterior to Aryabhata, and our equal ignorance of the source of the knowledge credited to Hipparchus, it is hazardous to speak of the indebtedness of the one nation to the other. If the Hindus learnt the science of astronomy from the Yavanas, how is it that the constants of Sanskrit astronomy are so different from those of Ptolemy? How is it that the early Hindu writers were unacquainted with such useful as well as remarkable facts, as the precession of the equinoxes, or the evection inequality of the moon ? On the contrary, the constants ought to have been identical, not only because they are believed to have a common origin, but also because they represent facts, as tras Digitized by Google [ 35 1 for India as for Egypt or Greece. When one learns a science from another, it is natural to expect to find him copying note only the theory but also the practice; right or wrong. Dr. Thibaut repeats the suggestion made by Biot, that the early Hindus learnt their astronomical theories probably from Greek astrologers, and, the Doctor adds, also from. almanac-makers, whose knowledge was as limited as that of their proto-types in the present day. This is certainly an ingenious hypothesis ;- but as has been already remarked, having regard to our ignot mnce respecting the growth and development of the science in India as well as in Egypt, we cannot but regard the hyper thesis as not proven. I am inclined to believe that our know- ledge of the source of Hindu astronomy has not advanced bo- yond the point where Colebrooke found it. All that can be safely asserted is what the illustrious oriental scholar said, thate

• the Hindus have certainly received and welcomed communi-

cations from other nations on topics of astrology," and we add, that their indebtedness to Greece for the knowledge of scientifia astronomy is still an open question. + But this is a digression. We have said that Chandra Sekhara had made a real advance upon existing Hindu astronomy. But the best test of a theory lies in facts. For . See Iatrodaction to Paccha-Siddhéatikk by Dr. Thibaat and M. M. Sudhákara Drivedt. It is much to be desired that some competent scholar would collect the arguments for and against the theory of indebtedness, and let us know hon. far, and in what direction, Greek influence on Hindu astronomy extended Digitized by Google [ 36 1 the reason given below, it is not easy, however, to satisfy one- self whether his ephemeris is correct, and how much confidence may be placed in it. For rough comparison, the places of the planets computed by him are shown below, together with their places, first according to the British Nautical almanac, and next according to a widely circulated Bengali almanac said to have been computed after the Súrya-Siddhánta, The correction for precession in the places given in the Bengali almanac has been made by adding 20° 54' to them in accordance with the almanac. Besides these, I append ephemeris for two other days from the Nautical almanac and the Siddhanta-Darpana. For various reasons, neither Chandrasekhara's, nor for that matter-any other Hindu almanac, can coincide with the Nau- tical almanac. Neglecting minor corrections unknown in our almanacs, there is the determination of the exact amount of precession, without which no comparison is possible with Ex- ropean almanacs. To avoid it, the relative distances of the planets may be taken. It will be seen that while the Bengali almanac may be in error by as much as 4°, the error in the ephemeris by the Siddhanta-Darpara is limited to halfa- degree. The reader will, however, remember that a Hindu astro- nonier depends upon unaided vision, and is satisfied if the longi- tudes are correct to a half degree. Accepting this as our stan- dard, the ephemerides by the Siddhánta-Darpane compare favourably with those of the N. A., while the greater discrepan- cies in the Bengali almanac conclusively prove how urgent has been the question of the revision of our existing almanaca in the light of observations now made. Digitized by Google LONGITUĐES OF PLANETS ON THE 31ST JANUARY 1894 (KATAK, 6 P. M.) Siddbánta-Darpaņa. Í Bengali Almanac. 1 6 Nautical Almanac Dec. by From Fixed From Verdal From Fixed From Vernal Aries. Equinox. Aries. Equinox N. A. Sun 10. 11° 54 98 19° 31' 109 11° 56' 9o 19° 40' 10° 10° 34' 17° 14' S Moon # 4 28 8 12 16 4 4 41 3 12 1 4 2 55 24 IN Mars 022 48 0 0 7 0 22 23 11 29 43 0 20 37 9 14 S Mercury 10 O 33 9 8 23 10 0 58 | 9 12 16 10 3 10 21 45 S Jupiter 0 19 27 11 26 43 0 19 8 11 27 6 0 18 0 6 32 N Venus 9 19 19 8 26 48 9 19 12 8 27 46 9 18 40 22 7 Saturn 6 12 436 20 38 6 13 3 5 22 14 6 13 8 2 41 S , Dec. by S.D. 17° 15' S 24 15 N 975 21 15 S 6 60 N 22 IS 3 OS [ LEI 4 00 Digitized by Google 20th February 1894 (Katak, 6 P.M.) N. A. S.D. Sun 118 20 8" 11. 20 g Moon 021 40 0 21 46 Mars 1 6 5 15 30 Mercury 11 5 14 11 4 57 Jupiter 0 22 58 0 22 34 Venus 10 14 16 10 12 42 Saturn 6 12 1 & 12 23 1st March 1894 (Katak, 6 P.M.) N. A. S. D. 11. 11° 10 11* 11° 11' 4 27 7 4 27 4 1 12 3 1 11 27 11 22 14 11 22 39 0 24 46 0 24 21 10 25 28 10 25 25 6 11 13 6 11 56 [ 38 . But before any reformation is attempted, an exact deter- mination of the amount of precession becomes a question of paramount importance. The reader is aware that in the Hindu system, the longitudes of celestial bodies are measured from a fixed point-say a star—in the ecliptic, instead of from the mov- able vernal equinox as is the practice in Europe. The question has therefore the same bearing upon our calculations, as the position of the so-called First Point of Aries upon those of the Nautical almanac. Unfortunately, all attempts to solve the question have been practically fruitless. The reader will hence understand the chaos into which our almanacs have sunk. The gravity of the situation, and the difficulty of escaping from it, demand a ful- ler discussion than our space would permit. But then this alone can give us an opportunity of ascertaining Chandra- a ekbara's success in this direction. Premising, then, that we measure longitudes of planets from a fixed point in the ecliptic, the question resolves itself into & determination of the point. In other words, what is that point, or what is its longitude from the vernal equinoctial point? Whatever and wherever that point may be, it is the starting point of our zodiac, and its longitude is known es ayanámsa, which literally means amount of solstices. For, we do not speak of the precession of the equinoxes as often as we do of the precession of the solstices. Hence the ayana-chalanam of Sanskrit astronomy is equivalent to the precession of the equinoxes. To avoid ambiguity we shall use the term ayanáins & rather than the amount of precession. Digiided by Google [ 3971 The exact amount of the ayanamsa may be apparently determined in different ways. Ist. The Siddhántas furnish a rule for computing it, which is in principle the same as the method of finding the longitude of a star at any given date by applying the amount of precession to its longitude, at some other date. 2nd. Defining the initial point with the belp of other data, such as the recorded longitudes of stars, its present longitude from the equinoctial point may be ascertained. 3rd. Knowing the exact year when the initial point was fixed, its present longitude (ayanánſa) may be calculated from the knowo rate of procession. But it so happens that the results obtained by these three methods do not agree. To begin with the first method. It will be seen that the different Siddhántas do not agree, either in the nature of preces sional movement, or in its annual rate. According to sorbe, the equinoxes have an oscillatory motion, turning to the right and to the left of the initial point within certain limits, and extending over a large interval of time; while others maintain their continuous motion backwards. Colebrooke compared the views of the libration and revolution theorists, and gave the rate of precession according to each. They are as follows : Libration Theory, Annual Rate, Súrya-Siddhanta Soma* Sakalya Laghu-Vašishtha. 54" Ranganatha, in his commentary to the Surya-Siddhanta, quotea Boxa- Siddhanta in support of the rading चिंत्यो युग भानाम् । Digitized by Google ... 60* Libration Theory. Annual Rate. Parásara-Siddhanta 52"35 Aryáshta-Salika quoted by Mupiśvara) 46".25 Revolution Theory. Muñjála (quoted by Bhaskara*) 599.9 Bhagvati ... 60" Grabalághava The derangement of the equinox from the initial point is 27" on either side according to the Súrya-Siddhánta, and this limit was probably accepted by other libration theorists. Arye- shta-Satiká, however, gives the limit of 24° instead of 27° (Colebrooke. We are not concerned here with the theories or the limits of libration. Súrya-Siddhánta and the works based upon it, are now almost universally adopted throughout India for computing an almanac, though in some places Grahalaghava occupies the field. Now, from the first, we find the ayanámsg for the first day of Saka 1816+ (13th April 1894) was 20° 55', and from the second, 22° 50' for the same day. These amounts represent the minimum and maximum syanáinsa obtained from Siddhanta rules, SHA . . Bháskart did not believe in the libration theory. Por, as has been skewn by Chandrasekhara (VI. 100), he has directed as always to add tho Afandinha and never to subtract it. In conamon parlanoe, we speak of the year being Saka 1816, though in reality we ouglat to say the first day of Baka 1817. The facts berein dieonseed were collected some time ago, and as it is immaterial which your is taken for illustration, they are not altered to pait the current year. OL Digitized by Google [ 41 ] Both the Súrye-Siddhảnta and the Siddhanta-Siromaại, the standard Siddhántas at present in use, give a rule to test the amount of ayanánsa by observation. It consists in subtracting from 12 signs the longitude of the sun computed after the Siddhántas for the moment when the sun crosses the vernal equinoctial point. Thus, on the 13th April 1894, the sun's longitude for Greenwich mean noon was 23° 32' 7", while an almanac gives us 1' 21' 25" as the sun's longitude for the same instant, making the ayanámsa 22° 10'37". It will be seen there- fore that notwithstanding the higher precessional rate of the Súrya Siddh&nta, the calculated amount becomes less than the actual by nearly 1° 16', while the Grahalaghava makes it greater by about 39: To come to the second method, viz. to find the true longitude of the initial point as defined by stars. All the modern Siddhántas agree in the statement that the longitudes of all heavenly bodies are to be measured from the Star Revati situated on the ecliptic. The star has been identified with & Piscium. Now, this is a star of the fifth magnitude and is barely visible to the naked eye. The question is, why was this particular star out of the many situated on the ecliptic,—some of which are larger, ---chosen for marking the beginning of the zodiac? The answer has been--and there is no doubt about the accuracy of the answer—that the vernal equinox happened near the star when the present system of astronomical measurement came into vogue. So far it is plain sailing. For, we can easily find the longi- tude of the star from the vernal equinoctial point and at once Digitized by Google [ 42 ] get the required ayanámsa. Frem the Right Ascension and Declination of the star, & Pisciun, on the 13th April 1894, we get 18° 23' 49" as its longitude.* This is however, less than the amount obtained above. It is clear therefore that either the star Revati is not $ Piscium, or it did not mark the initial point. No doubt exists about the identity of the star, neither can we suppose all the Siddhántas false in their assertion. The latitudes and longitudes of thirty-four other stars are given in the Súrya-Siddhanta. They were not measured in the usual way. But from the express instructions as to the method of measurement adopted, we understand that the so-called longi. tudes, Dhruvas, are the longitudes of the Right Ascensions of the stars supposing then to be on the ecliptic, and that the latitudes (Vikshepas) are the distances, north or south, of the stars from the ecliptic, measured along the declination-circles passing through the stars. Now, taking only the 27 stars of the zodiac, and comparing their reduced Dhruvas with their present longi- tudes, we find ourselves confronted with a curious result. + The difference between the recorded and the present longitudes is not the same for every star. Indeed, it varies from about 189 to 24", Omitting Vis'ákhå, of which I am not certain, the mean difference of the longitudes of the stars of the first half of the zodiac, i. e. from As viní to Chitrá, is 21", while that of the stars

1. The modera Súrya-Siddbánta gives 359° 50' as the longitude of the

star Revati. This would make the present ayanámša greater by 10' only. † I understand that Prof, Whitney bas discussed the point, and regret that I have no access to his edition of the Sárga-Siddhkuta at present, Digitized by Google [ 43 ] of the second half amounts to 199 only. So; while the mean precession for all is about 20", that for As vini (a Arietes) and Uttara-bhádrapada ( Andromeda.), the two stars on either side of Revati, is about 24' each. The question becomes more perplexing when we remember that Bhaskara, who certainly made a few corrections, has given in most cases the same longi- tudes as we have in the current Súrya-Siddhanta. Our identification of some of the stars may be doubtful.* But, taking all the star-longitudes into consideration, we aro forced to admit that somehow or other there were errors of observation. Possibly, these errors were partly due to the rude means of observation, increasing the errors with the increase of the zenith distance of the stars, and partly to azimuth errors, One or all of the explanations must be accepted as true, and we cannot suppose that any one having the slightest pretension to practical astronomy, however rough the instrument might be, could make such. gross errors in the simple measurements required. To take the mean of the star-longitudes for a solution of our prob. lem is therefore a wrong procedure, inasmuch as, we are entire- ly in the dark as to the weight to be attached to the determina tions. We shall, however, make use of them in another way later on We now proceed to consider the third method, which consists in analysing the dates in which there was no ayanáins aFor this purpose, we require not only the dates but also the rates of

• Thue, if Abviai be identified with B Aristos aod Uttara-blsádrapade

with y Pegasi, the amount of precession deduced from them becomes nearly equal and agrecs with that obtained from Magoe. Digitized by Google precession assigned by the astronomers. We have already seen the various rates assigned by them. As the Súrya-Siddhanta's rate of 54 seconds per year is a close approximation to the rate known at present, let us take this first for consideration. Apparently, the rate of 54 seconds is higher by nearly 4 seconds than the actual. I say apparently, for the rate makes the ayanánsa less, instead of increasing it in the proportion of about 50 to 54. It must be therefore really lower than the true rate. To explain the anomaly we have to consider the Sid- dhánta year. The length of the sidereal year--the year used by us instead of the tropical year in use in Europe—is 365.25875 mean solar days, according to the Surya-Siddhanta, and is thus greater than the true length by 0·00238 days. Now, taking the sun's daily motion at 59'8", we find that during the excess the sun moves to the east through a distance of 8":44 nearly. But the equinoctial point moves to the west. It is therefore clear that the precessional rate assigned by the Stérya-Siddhanta is practically 34" – 8"44, or 45":56 per year. It is for this reason that the ayanámsa, calculated from the Siddhánta's apparently higher rate, becomes less than the amount observed. Hence if we accept the Siddhánta's length of the year, we should make the annual precessional rate 50":24+84.44 or 58":68. It is re markable that the rate of 45":56 per year is almost equal to the precessional rate in Right Ascension. Whether the Siddhanta writer meant the rate to be what we find, I cannot say, though there are certain reasons favourable to our conjecture. The point may be illustre ted by taking other Siddhantas. Bhaskara's year consists of 365-25843 days, and is therefore righted by Google [ 4.5 ] longer by 0-00206 days. Hence, accepting Bháskara s year, we should have 50"-24+7":31 or 57"-55 as the precessional rate. Bhaskara does not state in his Siromaņi any rate deduced by hini, but evidently supports Muñjála's rate of 59":9. Moreover, his adoption of the rate of 60' a year in his Karaya-kutúhala leaves no doubt in our mind as to the rate he used. Similarly, Gaueśa, author of Grabalaghava, makes the year of 365.25856 mean solar days, which is thus longer by 0·00219 days. He ought to have therefore made the precessional rate 50" 24+7":86, or 58" 10 instead of 60' as he has done. Chandrasekhara accepts the length of the year of the Súrya- Siddhanta, and gives 57".615 as the precessional rate (VI. 75). This is just less than the rate we have assumed above by 58":68 - 57"-62, or 1":06. I was surprised to find this close approxi- mation, and could not but ask him the data from which he de- rived the rate. In reply, he said that finding the Súrya-Side dhánta and the S'iromaņi make the ayanámsa either shorter or longer than that observed, he was for some time in a fix about the rate to be followed. Fortunately, while he was studying Játaka-karma-paddhati with the help of the commentary called Játakálavkárs written by Súryadeva some 800 years ago, he accidentally found a passage in which the commentator recorded the ayanínsa as it was observed by him on a particular day of a particular year. This find itself is not less valuable than Chandrasekhara's rate. He gives, however, 22° 26' as the aya- náms'a for the year we have taken for discussion. Muñjála appears to be the earliest writer who has given the date of the year of no ayanáinsa, as well as the rate of preces- Digitized by Google sion observed by him. He wrote his work in Saka 854,* and the precessional rate assigned is 59"-9 in a year. We also learn from Dvivedi's Gayaka-turangiờí that according to Muñjála, Saka 434 was without ayanáinsa. Now, from 434 to 854 Saka, there were 420 years, during which at the rate of 59":9 per year, the ayanámsa had amounted to 6° 59' 18". However erroneous the rate given by Muñjála may be, it will not be wrong if we take 6° 59' 18" (say 7°), as the ayanámsa in Saka 854. We know, however, that the rate of precession could not have been greater than 58":68 per year. Accordingly, the ayanánsa obtained above carries us back through 429 years from Saka 854, the date of Muñjála's work. In other words, we find that according to Muñjala's data Saka 425 was the year of no ayanámsa at the latest. From the ayanáins a obtained from Muijála and that observed in Saka 1816, we noto that the rate of precession amounts to 56":8 in a year. The next work we take is Bhásvati by Satánanda, which is still regarded as an authority for the calculation of eclipsey. He wrote his work in S'aka 1021, and according to him the rate of precession is 60" per year. We also know that be regarded the Saka year 450 as the year without ayanáins a. Now, cal- culating the amount of a yanáns a in Saka 1021 in the above manner, we find that it was 9º 31' in that year. From this, cal- culating backwards at 58.68 a year, we come to S'aka 437 as

• The date 384 given in the Gunaka-tarangiai seems to be a mispriat,

though it occurs throughout the short notice of Muājála, excepting in the passage where Pandit Dvivedi quotes marquía from Muñjála, making the date 854 Saba, adopt od above, Digitized by Google [47] the year of no ayanăınsa. We also note that the rate of preces. sion deduced from the ayanámsa in 1021, amounts to 57"-296 per year. In his Kataya-kutáhala, Bháskara has roughly given 11° 29 ayanáms'a about Saka 1105. From this at the rate of 60" in a year, the rate assumed by him, we are taken back to S'aka 555, and, at the rate of 57"-55 which we have found before, to S'aka 423. We also note that adopting his observation, the rate amounts to 56"*624 per year. . To take another example, we mention Gamesa who wrote his Grahalághava in Saka 1442. According to him the rate of pre- cession is 60" in a year, and S'aka 444 was without ayanáisa. These premises lead us to infer that ayanámsa amounted to 16' 38 in Saka 1442, which at the rate of 58"'1 carries us back to Saka 412, a date which is the earliest of all that we have hither: to obtained. But, considering that the amount of ayanársa deduced, compared to the present amount, makes the rate as low as 53"-4, we are led to infer that his data were wrong. It is to be observed, however, that the rate of 38"68 if adopted makes S'aka 422 as the year without ayanáms'. # We may almost guess the data from which Ganes'a derived his rate. It is likely he accepted 11° as the amount of ayanám. sa in 1105, as recorded by Bháskara. From this he might have obtained the S'aka year 444 as the starting year, and also

• An error in observing ayanámka is not uncommon. One instance of

it is furnished by Mabédera, who recorded 13° 45' as the amount of aya- námga in Saba 1238 (Driredi's G. T.), thus making the rate since then 52" 5 in a year. 2 Digitized by Google [ 48 ] the rate of 60 seconds a year, making the amount 16°37' in Saka 1442. It remains to notice the date 421 Sáka given by some minor authors. This is obviously based upon the Súrya-Siddhánta's rule, with its annual rate of 54", making 20° 55' as the amount of present ayanámsa. Chandras ekhara has not recorded the data which furnished him the rate. Knowing, however, his ayanáns a and rate, and calculating backwards, we arrive at Saka 415. So far we have obtained the following figures :- Muñjála 425 Saka 56"828 per year Sátánanda 437 57.295 Bhaskara 423 56.624 Chandrasekhara 415 57.013 Mean 425 w 57"-09 Haring regard to the nature of the data we cannot expect a closer approximation than that shewn above. We may therefore fairly take the mean of the dates, as well as the rates. On account of obvious inaccuracy in the data of Gayesa, the date and rate obtained from him cannot be rightly included. Neither will his date, if corrected, increase the weight to be attached to the mean to be calculated from the above figures. We might, however, include the date 421 S'aka given by certain writers. Indeed, it will be seen that the dates of the starting year are of two classes ; one, somewhere near 450 S'aka, and the other, 421 Saka. But the dates of the former class may be reduced to those of the latter class. It will be further observed that Muñjála, Digitized by Google (49) the earliest writer of the set, makes the closest approximation to the mean. Satánanda seems to have committed an error, seeing that he assigns Saka 450 as the starting year. Madhava Miséra, 2 commentator of his, makes the same remark and suggests that the S'aka year 421 ought to be taken in calculations. • From what has been described above, the Saka year 421 or 4:27 appears to mark the beginning of the fixed zodiac. It is difficult to prefer one to the other. The S'aka year 421 is equi- valent to the year 3600 of the Kali yuga, and the fact of its being so, goes in its favour. Besides, it is the year in which Aryabhata composed his work, a work which enjoyed a wide reputation. Lalla, whose Tantra Bháskara condescended to criti- cise adopted the year 421 S'aka, and the writer of the modern Súrya-Siddbánta evidently held the same view while writing the aya námsa rule, On the other hand, the great popularity of Varáha-mihira leads us to suppose that the present system of the zodiac had its beginning in Saka 427, and I believe all the anomalies noticed before may be better explained by accepting the year. We have an authority for our view in the Pañchasiddhantiká itself. The often-quoted verse in which Varáha-mibira distinctly mentions the fact that in his time the summer solstice took place at the The copy from which the remarks are made, was printed in Benares in Samvat 1942. It is full of mistakes, but the sense is clear. It is curious to note that Satenanda, while bening bis work on the Súrya-Siddhauts, given a higher rate than what is given by the latter, Madhava Mifra tries to justify this rate by alteriathe rale "fata at gh " to "fint al Th (ofaat WIP Digitized by Google [ 30 ] beginning of Cancer is a complete answer to the question we have been discussing, Dr. Thibaut, the learned editor of the Panchasiddhántiká, however, finds difficulty in accepting Saka -427, as the date of the composition of the work. As far as I can gather from his in- troduction to the work, his main objection lies in a statement of A'mrája, quoted by Bháu-Dajt, that "Varáha-mihira Acharya went to heaven in the 509th year of the Saka kála, i. E. A. D. 587." For, if Varáha be supposed to have written the work in Saka 427, he must have lived to the good old age of eighty two years after the composition ; and supposing him to have writton it at the age of twenty years, he must have seen 102 summers. Seeing that Varáha lived long enough to write a very large number of works, there is nothing in the statement intrinsically impossible. On the other hand, if the Saka year were not the epoch of his Karaga, be defeated his own purpose. Indeed, the ides of a Karaya-writer using a date borrowed from some older Siddhánta, as has been supposed in this case, and thus represent- ing & time other than that for which the work is written, is to say the least, self-contradictory. Then again, as has been pointed out by Pandit Dvivedi, there is absolutely no proof of the validity of A'mrája's assertion. Dr. Thibaut admits that if Saka 427 be taken as the epoch of Varáha's work, several facts, not otherwise explainable, become easy of explanation. All those considerations, together with tradition about Varába's time, point to the con- clusion we have already arrived at by discussing ayanáinsa. Assuming, then, that the zodiac at present in use was fixed in Saka 427, let us explain a few facts connected with it. First Digitized by Google [ 51 ) of all, we find that in 1389 years, which have elapsed since the date, general precession has amounted to 19' 23'7" ; while, had the Súrya-Siddhanta's year been in use throughout, the sun must have been in error by 3° 1530”, thus making the ayanánsa 22° 38' 37" in Saka 1816 last. The amount, however, differs from that observed by 28", - & quantity too large to be neglected. On the other hand, if Gayeśa's length of the year be taken, the error in the sun amounts to 2 9'54", making the ayanánsa actually less by nearly 38? It is remarkable that the length of the year assumed by Bhaskara makes the total 22' 12' 21", nearly the same as is observed.* From the observed ayanánsa and the fact of its commence- ment in Saka 427, the precessional rate becomes 57" 45. This is lower than that obtained by us from the Súrya-Siddhanta's year, but nearly the same as we obtained from S'iromaụi's year, This discrepancy between the rate calculated from Sírya-Sid- dhánta and that found above can be explained by supposing that the Stúrya-Siddhanta's year may not have been in use through. out the large interval of 1389 years, and that the rate of preces- sion is not known so accurately as may be sufficient for the great bength of time. The fact of Varáha's Sürya-Siddhánta giving a slightly shorter year (as shewn by Dr. Thibaut), makes no sensible difference in the result. Be the explanation what it The formula 6024116+ .00011314* is adopted, for calculating the general precession. See Chauvenet's Astronomy. The procession constant appears to be a little too large, As is remarled by the author. A calculation made from Bessel's constant, allowing for its variation, lundor's the general procession nearly 1? less. Digitized by Google ( 52 1 may, it is to be observed that Chandraſekhara gives 22° 26' as the observed ayanámka, which is 15 greater than what we have assumed. This fact shews that somehow or other, the length of the year in use was slightly less than what we find it in the modern Súrya-Siddhanta. At any rate, the vernal equinox in Revati did not mark the beginning of the existing zodiac. Ranganátha, a commentator of Súrya-Siddhánta, supports us by saying that the equinox fell somewhere near Revati. For, the equinox fell on the star in S'aka 498, and during the period since elapsed, the sun has moved through an excess of 3° 5' 29", thus making the ayanamsa 21° 29' 18". Even the Siddhánta's position of the star leaves & difference of half a degree. So we must suppose that the star Revatí was nearly a degree to the east of the initial point when the zodiac happened to commence its existing fixity. If any use is to be made of the recorded Dhruvas of the stars, it appears to me to be the most reasonable course to select those stars which are situated near the ecliptic. For, es has been already pointed out, the errors of observation by means of rude appliances will increase with star-latitudes Accordingly, the following twelve stars situated within five degrees on either side of the ecliptic are given below for comparison. Longitude in Reduosd Star. Difference, Saka 1816. Longituda, Krittiká (23 Tauri) 58° 14' 38° 52' 19° 22 Rohiņi 68° 17' 47° 56' 20° 23 Pushyá (a Cancri) 127° 21 1069 0 21 21 Maghá 148° 21' 129° 0 19° 21' Digitized by Google [ 53 ] Star Longitude in Reduced Difference. Saka 1816. Longitude Chitra 202° 22 181' 13 21° g' Višákhá + Anuradha 241° 45' 224 31 17" 14" Jyeshyhá 248° 17' 230° 41' Párvásháðhá 273° 6 254° 30' Uttaráshádhá 278° 43' 260° 18 18° 25' Satatárá 340° 5 319° 41 20*24 Revati 373° 34' 359° 50% 18° 34' The mean of the differences is 19° 18', carrying us back to about 433 S'aka. If it were possible to hit upon the stars that were taken as fundamental stars for the measurement of the Dhruvas, we could have arrived at the correct result. We might fairly take the star Maghá as one of them, since it is a star of the first magnitude, situated on the ecliptic, and otherwise im- portant in Sanskrit astronomy. It would be seen from the precession of the star, that the S'aka year 430 is reached. As has been already pointed out, an allowance must be made in the amount of precession deduced from the recorded Dhruvas of stars. Still, the mean general precession furnishes approxi- matily the date of their messurement. Dr. Thibaut has employed the method to determine the "beginning of the scientific period of Hindu astronomy." From Prof. Whitney's discussion of the star-longitudes given in the modern Súrya-Siddhanta, Dr.

1. Bhaakara's Dhruva of the star is sagomed.

+ I am not certain of Vibákhe. If it be ideptified with # Libra, the difference amounts to 22° 46'. Digitized by Google [ 54 ] Thibaut places the period somewhere in the fifth century A. D. It is, however, strange that he has omitted to discuss the bearing of the Dhruvas of the seven stars he has found in the old Sürya- Siddhánta. Omitting Aslesha which I cannot identify with certainty, the mean general precession of the remaining six amounts to about 24'. This implies, then, that astronomy as & science began to be cultivated in India in the second century A. D. at the latest. We have already dwelt rather too long on the determination of the starting point. But considering the importance of the question in settling one of the fundamental preliminaries to any possible revision of our current almanacs, a word or two more on the subject may be excused. Chandrasekhara gives two methods for determining the starting point. One is based upon a verse of the modern Súrya- Siddhánta, which he takes to mean that the declination-circle passing through the pole-star marks the junction between Aries and Pisces (XII. 61). He further cites his authority for thus interpreting the verse from Brahma-Jámala. I am inclined to believe that he is mistaken in thus inter- preting the s loka of the Súrya-Siddhánta,* though I have not seen Brahma-Jámala, nor have I an opportunity of doing so now. Taking, however, the rule for granted, it will be seen that the Dhruva of the star was 21° 42' in Saka 1816. But. The particular bloka of the Súrya-Siddhanta is, भचक्रं भुवयोजिमादिप्तं प्रवामिलैः । quinta ag 41 4€1971 XII.73 Digitized by Google [ 55 ] fron the annual variation in the star's R. A,, the change in its Dhruva is nearly 37 minutes in a year. This fact alone de- molishes Chandrasekhara's view. The other method suggested is an inverse application of the sun's place, calculated after the Súrya-Siddhanta (VI. 89). Assuming his calculated place to be correct, it is easy to find the beginning of the starting point of measurement. In the absence of a better method, this remains the only feasible course of procedure, and it is by this method that we have got the present ayanáins a It will be noticed (XII, 10) that Chandras ekhara gives 5* N. as the polar latitude of Revati. The fact is, he has given up the Revati of our ancient astronomy, for the simple reason that the Siddhanta Revati is hardly recognisable, and therefore practically useless. His Revati is not but , Piscium. How far this innovation will be acceptable to the public, remains to be seen. • Instances of giving old names to new stars are not rare, and this appears to be one of the main difficulties in identifying stars of different Siddhántas. For example, the star Pushya of Varába-mibira's Súrya-Siddbánta must have been a different star from the one receiving the same name in the current Stírya- Siddhánta. For Pushyá of old appears to have been Presepe of the Greeks, while modern Pushya is o Cancri. It may be useful to know the stars to which Chandras ekhara applies the Siddhanta names. For this purpose I got a chart of the stars made by him, from which the following list is prepared. Digitized by Google ( 56 ) As vini Bharani Krittiká Rohiui Mrigas irá Ardrá Punarvasu Pushya Aslesha Maghá Púrvaphálguní Uttaraphálguni Hastá Chitra Sváti Vis'ákhá Anuradha Jyeshthá Múla Púrváshadha Uttaráshadhá Abhijit Sravaya Dhanishthá S'atatáraka Párvabhádrapadá Uttarabhádrapada Revati a Arietes 41 Arietes Tauri (Pleides) a Tauri (Aldebaran) A Orionis

• Orionis

A Geminorum Proesepe (in Cancer) Hydri a Leonis (Regulus) a Leonis B Leonis a Corvi a Virginis (Spica) & Bootis (Arcturus) Libra a Scorpionis a Scorpionis (Antares) Scorpionis a Sagittarii ☆ Sagittarii a Lyri (Pega) a Aquilo (Altair) a Delphinii Aquarii 8 Pegasi a Andromeda Piscium Digitized by Google ( 67 ) Agni B Tauri Brahmahfidaya .. a Aurige (Capella) Prajapati B Auriga Ilvaká Orion's belt Labdhala Sirius Agastya Canopust Kratu a Ursa majoria Pulaha Palastya Atri Aigirá Vas ish;ba Marichi A pyavasu ... 5° N. of Spica ; 5th mag. Apámvatsa ... 69 N. of A'pa; Do. The polar longitude and latitude of Chandrasekhara's Rerati, as given in the work, aro slightly incorrect. In a letter to me, he gave 359° 10' and 5° 30 N. as the corrected longitude and latitude. Accordingly, the precession of the star amounted to 22° 20'41" in S'aka 1816. These corrections were thought necessary by him in order that the observed ayanáms a might agree with the precession of the star, as he ascertained it. But we cannot but admit that he has confounded ayanáms's (or sun- precession) with star-precession. For, it is obvious the amount of ayanáms á we observe by the sun affects only the sun's place An instagoo of an arror of this kind is current in our Bengali KIMadach, in bioh the oquinozoa are put tvo daga later On Rooount of tha ayaukma beiog taken at 20° 56'. Digitized by Google [58 in finding the moment of his crossing the equinoctial points, while the general precession of the stars remains unaffected by the slight increase assumed in the length of the year. But credit must be given him for his consistency in the view, how over wrong it may be in the light of the facts disclosed. Another important improvement made by Chandrasekhara is in the sun's parallax. The history of his attempts at determin- ing it is no less interesting than the results he actually obtained. The ancient astronomers of India were satisfied with taking for the parallax of exch planet, th part of its mean daily motion, Accordingly, the sun's horizontal parallax was considered to be 3 56", and that of the moon 52 42." With rough instruments at their disposal, the ancient observers could not but assign wrong values. But awkwardly enough, the parallaxes of the sun and moon come into every prediction of their eclipses. - So while modern astronomy increases the distance of the sun to something like 400 times the distance of the moon, our ancient astronomers placed him no 'farther than 14 times this distance. Chandra- sekhara has removed him to a distance of about 154 times the mean distance of the moon. Chandras'ékbara told me that before he got the parallax, he had passed many an unhappy day. He was then very young, "but was anxious to know the sun's distance. He could not even imagine how the distance could ever be known. The'ancient works were dogmatic in their assertions, and did not say a word about the method employed. By his failure in approaching the problem, he became disheartened. One day thus dejected in Digitized by Google rind, while he was coming home, he noticed an image of the- ain projected through a narrow aperture in a fence of palma leaves close to his house. This phenomenon well known to every tyro in physical science made him reflect, and he thought that he had got a solution of his problem. Could he but get the sun's real diameter! The similar triangles on the two sides of the aperture, with their bases formed by the sun and his image, would enable him to find the distance. He bastened bome, but before he looked into any work for the sun's true diameter, he saw his error. For, was he not assuming the thing he wanted to find out ? And his exultation was followed by despair. At this stage the problem rested for several years, till he became acquainted with rules for calculating eclipses. He found that the parallax of the sun assumed in the Siddhantas was too large to make predictions of eclipses correct. The annular and total eclipses, together with those in which the -moon just grazes the shadow, were his landmarks in the determination of the problem. He was for some time in a sen of doubt. Perhaps the Siddhántas were wrong in the matter of parallax, as in many other matters. Perhaps his observations 'were not made with that degree of accuracy which was demanded by such problenis. These questions were never out of his mind for a single day through a long year. An accident favoured him. He was reading the Atharvan Upanishad, and was surprised to find that the sun's diameter was not 6500 yojanas as given in the Súrya-Siddhánta, but 72000 yojanas ! This gave him a fresh Digitbed by Google [ 601

basis for calculation, and he was satisfied that this diameter did not shift his landmarks to any extent which he could detect. This gave 22" for the sun's horizontal parallax, and with careful calculation that of the moon was found to be 56' 23." Repeated observations left no doubt in his mind about the correctness of his figures. Besides, here was an authority from Sruti itself. . Taking 72000 yojanas for the true diameter of the sun, the distance of the sun from the earth was found to be between 105 and 106 times the sun's diameter. In other words, the distances of the sun and the moon are 9510 and 61 radii of the earth respectively (VIII. & XIX. 49). The introduction is brought to a close with another topic well-known even to the boys of our elementary schools. It is about the movement of the earth, which Chandrasekhara does not admit. It is curious no doubt to hear a man given to astronomy, maintaining with all seriousness an idea which mankind has learnt to repudiate since the days of Copernicus, And there are men who, talking glibly of the earth's move- ments, thought that his calculations could not possibly come Lately be learnt that Earopean astronomers find the sun's horizon. tal parallux to be about 8", and that of the moon 56' 40". Rut le boa found no reasons for correcting bio figures, He says, the difference between the parallaxes of the son and the moon amount* to 56' 33" According to European astronomy, while he foods 50' 6" giving results agreeing with observation. Now, if the difference were changed by 28", an annular eclipse would be changed into a partial, a partial into an annular, and a total into a "touching" one, 2102 Digitized by Google [61] out right from such wrong fundamental premises. It is needless to argue the matter with those whose rudimentary knowledge of mathematics did not enable them to understand relative motion, and I would not have introduced the topic, had it not been made the sole criterion of the merits of this work. To such critics, I would suggest that centuries elapsed during which our forefathers and the forefathers of Europeana did not even dream of the possibility of this firm and fixed earth's spinning like a top round its axis, far less of its rushing onwards with headlong speed. Chandrasekhara had not the advantage of our modern schools, and has not imbibed the spirit of taking such things on trust. His is a work of un- aided effort, and it would be surprising if he, along with the schoolboy, talked of the movements of the earth. On the contrary, a miserable Uria translation of a Bengali compi- lation from English popular astronomy made him a confirmed believer in the stationary condition of the earth. The argu- ments put forth in the book to establish the movements of the earth may be sufficient to satisfy those who do not try to realize the matter, but unfortunately were not convincing to a man who struggled hard to reconcile the new ides in all ita bearings with his own observations. Indeed, the translation and anothor of like nature were the only sources from which Chandrasekhara learnt some- thing of western knowledge. They may have so far influenced him as to modify his ideas about physical astronomy, vague indications of which will be seen in certain passages of this Digitized by Google work, but had hardly any effect upon him as regards matkos matical astronomy. The reader will find him doubtfully speak ing of the satellites of some of the planets, of the proportion of land and water on the globe, and the latitudes of one hundred and eight places derived from modern Uriá maps and other sources. In these he sees no reason for disbelieving what is actually observed. But where are the observed. proofs of the movements of the earth ? To controvert the theory of the movements, he has divided his arguments to the contrary into three classes. The movements are opposed to Sástric authority, to common sense, and to logical reasoning. To do him justice, I believe he would not hesitate a moment to modify his views, could he get the modern theory in all its details. He has thus rendered a service to us by compelling us to think. The same service was rendered by the heroic John Hampden who a few years ago essayed to prove that the world, instead of being a globe, was in reality as dat as * table. There is a tendency on the part of mankind, When it has established any doctrine, to assume that it cannot possibly be disputed, and so in time we even forget the argu- <ments by which the truth was established. There is thus a need for these exceptional, and more or less original hereties who challenge our accepted doctrines. But the peculiarity of his theory is that though the earth occupies the centre of the universe, the planets do not revolve round it. They revolve round the sun, and the sun taking all See V. 79 for possible satellites ; XI, 40 for phases of planets.; XVII, for foros of gravit#tíou, &o. Digitized by Google the planets along with it revolves round the earth (V.0). The moon is of course & satellite of the earth, and makes no difference in the old and new astronomy. But where could be get the theory of the planets describing ovals round the sun It is not imported from the west, but is a direct corollary from the ele. 'ments of the planets themselves. For, if we plot the calculated places of a planet with respect to the sun, the former will be found to describe something like an oval round the latter.

Indeed, I believe that this view of the solar system was held

by our ancient astronomers. We cannot bnppose that they could be so ignorant as not to see this simple deduction. The late Pandit Bápudeva S'Astrí gave otber arguments in support of this doctrine of the ancient astronomers (see his pamphlet Bhábhrama-Vichára), though I am inclined to think that the S'ástrí vent rather too far in drawing the inference that our astronomers supposed the earth to be a planet of the sun. 4. This system, formulated anew by our author, forcibly reminds one of Tycho Brahe, and bearing in mind Chandras ſekhara's life, we may regard him as the veritable Tycho of India, Like Tycho, our author belongs to a noble family, which had for a series of years claimed independence. Tycho's early.eduça- tion was in Latin, and what Latin is to Europe, Sanskrit is to India. Young Chandrasekhara was early acquainted with the sacred lore of Sanskrit. His knowledge was so far advanced as to enable him to compose verses- in it, as-Tycho could in Latin Tycho had been destined to lead-a-soldier's life, but his uncle who adopted him made him study-law. While he was so engaged, kis attention was first drawn to astronomy: by the prediction of Digitized by Google ( 64 1

1. solar eclipse in 3560 A. D. Like him Chandrasekhara,

received his education from his uncle, and the same search after the unknown led our Indian Tycho to penetrate the mysterious destinies of men with the help of astrology. It is said that all sciences had their origin in wonder, and it is pre-eminently true of astronomy. Nothing but stargazing could have excited the simple yet noble utterances of the Vedic Rishis, and star gazing has given birth to a Hipparchus and a Galileo, and may we add, to the Tycho of Europe and the Tycho of India ? The European Tycho had Copernicus before him and the long ascendancy of the Almagest was fast coming to a close. Chandrasekhara': Almagest was Súrya-Siddhanta, and his Copernicus was Bhaskara. Both Tycho and Chandrasekhara detected at an early age discrepancies between observation and calculation, Tycho beld and Chandra sekhara still holds the same views about the solar system. The Copernican theory was before Tycho, and Chandrasekhara knew the theory of Aryabhata, and, we may add, heard not only of the diurnal rotation of the earth propounded by the renowned Afryabhaga, but of the annual revolution of the earth round the sun from modern Geography. But both declined to accept the new theory on almost precisely the same grounds. Tycho rejected the Copernican theory chiefly for two reasons. "One reason," says Professor Young, "was that it was unfavourably regarded by the clergy, and he was a good churchman. The other was the scientific objection that if the earth moved round the sun, the fixed stars all ought to appear to move in a corresponding manner, each star describing annually an oval in the heavens of the same apparent dimensions as the earth's orbit itself, seen from Digitized by Google [ 65 the star. Technically speaking, they ought to have an annual parallax." Chandrasekhara is equally superstitious with Tycho, 2 staunch Hindu to the backbone. How can he disbelieve the S'ástras ? And, besides, the stars do not shift their places according to the seasons of the year." * The parallel drawn between Tycho and Chandrasekhara is close so far. But it fails when we remember that Tycho had the benefit of a university education, of the patronage of kings, and what is more important, that he had instruments as deli- cate as he could desire. Chandrasekhara has spent his life among his native hills, bus seldom boon five miles away from his little village, and did not receive any encouragement from anybody in respect of his work. Tycho had the friendship of Frederick II. of Denmark who gave him an estate in Norway, "a pension of £450 a year for life, a site for a large observatory, and £20,000 to build it with," and philosophers and statesmen and kings came to visit his observatory and dined at his table. And what did our Indian Tycho receive He met with sneers from his equals in position, because he shook off the aristocratic prejudice against star-gazers and fortune tellers, He had no one to encourage him in his pursuit, and no notice was MP3 • Many of his arguments are directed against a misconception of the Der theory. For instance, ho argues that if the earth be rolling like a wheel, then it ought to move 'only 12000 Kroka per day; for that is the length of the sarth's circumference. But you say, its daily motion is 800000 Kroka. A stone whirled round bag always the same face turned towards as: how can there be an alteration of day and night by the rotation of the earth, and #o on. 192 Digitized by Google taken of his work. Our Government could only confer upon him an empty title which he had never coveted. Geniuses are like delicate plants, never plentiful anywhere, and depend upon tender care for growth and development and fertility. Let me therefore hope that the past neglect of his countrymen may yet be compensated, and that better days may yet dawn upon our old and crippled observer of heavenly bodies. KATAK November, 1897. S JOGES CHANDRA RAY.

Digitized by Google

भूमिका ।

यस्थेच्या दृष्टमिदं विभाति
जगविचित्रं यदगन्तया ।
ज्योतींषि सचि परिभ्रमन्ति
सदान्तरीक्ष समई नतोऽस्मि ॥

 उक्लदेशान्तत्तिनि खुपसनाये (खण्डपड़ा भरे महात्मा श्रीमचन्द्रशेखरसामग्लनामा ज्योतिर्विद्गाजत ति लोकपरम्परया मया पूवं श्रुतम् । स्वरचितमलिकादियों- नक्षत्र परिपश्यतः महामन; नै दिला आता। किन्तु महा- अयस्य दूरवर्तिदुर्गमप्रदेशावस्थितत्वात् सा चरितार्था गाभूत् । वर्षचतुष्टयात् पूर्वमेतबगरमागतवता तेग साईं मम साधा- कारो बभूव । तदा सतज्योतिःशास्त्रप्रसङ्गात् तस्यैतस्मिन् शास्ने प्रगाढ़पाण्डित्यमुद्भावगछि दृष्ट्वाइमतीव प्रीतोऽभूवम् । इदानीमैतद्देशीयगणकानां मध्ये गगनपरिदर्शनका तस्ये नैगुस्से विज्ञाय मदीये चेतसि विस्मयस्यातिशय्ये जातम् । घटनाचक्रेय तदीयानर्धसन्दर्भसिद्दान्तदर्पणस्य प्रकाशनभारः विषयान्तर- व्यापूते मयि निपतितः । अस्मिन् वा माअानं सर्वथानुपयुको अन्वानोऽपि सम्प्रति कमप्युयोगिनममवलोक्य अगत्या दुर्ध्व- भारवहने प्रवृत्तः । कदापि अयं अन्यः मुद्राङ्कितो भविष्यती- त्याशया ग्रन्थक्षता में रचितः । उत्कलाधरण ताजपचे मूलप्रन्यो लिखितः केवलं संस्कृतोकसभाषाभिनेन अन्यकारेण । तस्य वफ़ानुलिपेर्मुद्रितोऽयम् । मुद्राकरप्रमादसंशोधनकमणि उत्त- वासिना ज्योतिर्विदा श्रीघनश्याममिअमाशयेन यथेष्ट साहाय्य Digitized by Google { 68 ) स्वतम् । वस्तुततु एतस्मिन् अन्ये तय कारागो भाभविथ- वेत्तदा ममैगदीर्घकाससाध्ये दुई मुद्रव्यापार प्रशि- भविष्यत् । यद्भवतु अगदीश्वरप्रसादात् यदेतत्समाप्ती समर्थों- इमार्स तदर्थमात्मनः सौभाग्यमनुमिनोमि । अन्यकारस्य संक्षिप्त जीवनी ईराजिमुखबसे ट्रष्टव्या। तं विषमऋषणालादुनाथ निधियोत्साहित प्रकाशयतु भवन्तः धर्मशालिमहोदयेषु निवेदनमिदम् । टपरालयभिचथः । अकादाः १८१६.। अग्रहायशः । ) बौयोगेशचन्द्ररायस्छ । Digitized by Google सूचीपत्रम् । विषयाः मध्यमाधिकार সম্বন প্রায় অন্য तिथे भगवादयः इतौथे ग्रामयम् चतुर्भे नानाविषचं स्वारः फुटाधिकारी पचमै असुटीवरम् नई सुपरिवानियादयः चिप्राधिकार सप्तमै भावादिनम् । अमें चयम् गर्भ सूर्ययम् इभ परिसंसः शादी युनिः दिने भयोगः अदीद अहवालमार्चनम् अचंभे पदयो पक्षी मायाः Digitized by Google { 70 ] गोलाधिकारी भीमें पन्ना: सप्तरी भूगोलस्थिति: अष्टादशै भूगीविवरणम् कानविंशे भगौणखगोल वर्षगम् विंने गौखादियचम् এৰিম বালাগঞ্জে कालाधिकारे 4 में संस्कारादिः चयी विं पुरुषोत्तमः अतुXिमें उपचारः अन्धानुक्रमः अत्तराईम परिशिष्टे मध्यमाधिकारै अध्ययनियमपदकानि ••• मुटाधिकार स्कुटौकरी जवाफवशः प्रथममन्चकै छगयुदया. वैद्रादय ... Digitized by Google सिद्धान्तदर्पणखानुक्रमणिका । [• ताराचितिविषयाः पन्थकता गवारिताः ) औकाः अगणितास्यपूर्वाई मध्यमाधिकार प्रथमप्रकाशे विषा: विषया: भार्गमस्किवितुगिहुँबाप- भूतमूर्त काचबिक मखाचरम् चुड्यादिभूमकाल-प्राचादि- प्रतिज्ञा स्यू खकास्वविवरण गचिस्कन्धयोपादेयता अस्यूलर्भविभः • पुरातमसिद्धान्तापेक्षया विशेष- अर्चसावभादसौरदिनादिगिरयः . धबिज्ञापनम्। देवासरदिनभित्रादिनिर्णयः योतिःशव को घेदावनिकपच म् १५ मसभ्यतयुग प्रमाणम् सिवान्तनिभिस निन्दा শশয়া বিয়াঘব प्रअको दिलायायुः प्रमाचम् . विज्ञान प्रशंसा अध्यार्थयारपर्यय गतकालगिर्ययः ।। सिम्त छ रहस्यम बदिमस्य दयादिगिर्नयः पुतरविभागधीविषयीः ३• सृष्टिकालनिकपम् सूक्यब्दसंख्या १ ४६ परमबकाशान् टिमूचनम् ११ भगवादिप्रवत्तिकासः असक्रममनियोजनम्। दिमासे दियाभागः ज्योतिक्रस्य काव्यात्मनों अपाम्ररत्वम् ११ || খাৰিবিশাল: श्वस्य वैविध्यम् अनायसवः विषय:

• रविबुधचक्र मध्य-कुजगुरुमुनि-

घकय भगणसं या अथ द्वितीयप्रकाशै श्रीशाकाः || विषयाः लीकाः ॐ जग कशमिमध्य-मयाँदिमन्दी: चन्द्रादि प्रातभगवासे ख्या Digitized by Google । 72 ] विधाः अस्ये माधवगिरीसा गा। दिनसंख्या चामासानधनम् अधिमान्यम् चादिनामयम् तिधिषवामयनम् सौरचान्द्रमाससंख्या अधिमासमंख्या सौरचान्ददिगसंस्था भूसावमहिमसंख्या शिविचयसंख्या সমীক্টম। भगवपत्ति; चौथाः । रिपब्राः वाः घमन्दीरसंचा नाचणभौराइभौमदिमाग मध्यममार्स ख्या আন্ধাৱিালিশ যা কিলবিসি अमरदिशामायणम् . दिमावयवद्धनम् सूर्यभगदिनादिरथमम् अध्यरात्रिभोगदिनादिनम् १८ सूयाँदियचन्द्रवपातनधादि- दमविधमतिकथनम् जगन्नाथ मुतिः अथ कृतीयप्रकाशे विषयाः औकाः | विषयाः बाजाः मध्ययाद्यागबजार्थे रविमध्यम- । এখিলিষ: স্বাবলবিলাস लुप्तसंवत्सरशिपः বাৰি লুলাখিলখিল ! শামিকাবলি: राधिपागमनम् अच्युतादिकादयुगनिवः साधिपानयनम् । पबिधाौरसादमियः बर्षाधिपायनम् तदधिपतिथनम् .. भावादमतगम्यतावचम् अभाशुभफलादिप्रभादि- मारवर्षाधिक धनम् | अधिसे बसर जयगम् बाधिपनि यः आदमयुगाधिपकथनम्। मर्गयात् भमराश्यादिनिधनम् १ ।। सपी रविचम्ट्रागमनम् अभ्यगुरोः प्रभाद्रिसंवसरायणम् १६ । भवगरैयाहर्गनयनम् । Digitized by Google [ 7 ] विषाः झीकाद्धाः | विषधाः सत्रापि पावरवचनम् अब्दोचपातानां मुबानम्

• दौगो वापरातधुवानयनम् ५१ | *शताब्देशदायगय .

राश्यादिपराननुवयनम् ५४ । *वर्षाभ्यहनियमम् খোলী লক্ষ্মীৱবৈ | বল্লাল অশাল कुनचाँगभन्दवचनमूचनम् पश्चिकामथमदिवसभरदिवः ५५ | जगन्नावसवः तत्पूर्वदिने प्रत्याव्दिवराव्यादि बहनु वकथनम्। ५६ } । अथ चतुर्थप्रकाशे विषयाः झीकाकाः | विषयाः औजारीः ईशान्तरसंस्कारार्थे समासतौ भुजारमानयनम् भूभागकथभम् प्रकारान्तराभ्यां वदानयनम् १६ अपरिधिसंस्कारः उदयनरफहमियभम् গন্ধা জেল चरसुवागरोदयगिरफसे- भूमध्यरेखामियः सखारः ইমালম্বীনি मुटग्रविधि संकायअवगम् १६ देशान्तरमाणिवादिमिर्चयः जाजरीदयालरयोग्यताविचारः ॥ तत्र भारान्तरम् निरचदमादेश्यौरन्तरनिर्वधः ४१ बारप्रवत्तिकाः

• मध्ययमुखीधार्थं यदि

प्रामाणिकतारसुचनम् मध्यप्रदअभम् भास्करीयमसारप्रतिक्षेछनम् । *सौरवर्षाचा दिनानयमप्रक्रिया देशातरघटिकाभ्यो असंस्कारः १५ दिनगणनायाँ वारशोधनम् चन्द्रग्रहयात् खदेमातरनिर्यवः इन सेवगिरेवावयम् औदयिकालकालिका क्षेत्र एकाद्यर्बुदश्यैतागेवेभ्यो घरसंस्कारकथमम् । राम्यादिवसः सुस्वार्थं गताब्दचरणम् ३५ | मदानेषु ध्रुद्दिविन्यासः l Digitred by Google ( 14 ). विषयाः झीवाः , चिय: झवा ; चन्द्रपाले विशेषषमम् । ५१ } शसख्यानुसार ग्रा • इन्दिग्धाः ।। ५६ : राश्यादिपदवकासः । . রাঙ্গালিগা पदकावु परामधुबकराब्द: . एकादिसौराष्दानाम् धर्म सल्यासः ४४ ध्रुव-गति लादि-मन्दीपात. • জবাব আলিবায় ध्रुव-रभुजफदीपक, . न्यासः . धीमानरकवादिविन्यासः ४५ कुख्याधसः ५४ | भाभि अविषमभावे पाहि- पूष्वाथ्यमनीत्याखदममध्ये प्रति । अत्यनाप्रतिज्ञा पप्रभाचाषादिन्यासः ५५ | बगन्नाचतुतिः । अय स्फुटाधिकारे पञ्चमप्रकाशे

विघयोः

भी दाहाः | विषयाः " लोका: भूपृष्ठगिएक्सिस्टीकर. येन्द्रौनयुग्मपतिथीः बघ्रपरि- .विक्षता , ध्येश मेदसिंयः . १६ अवायुधमनियः अब मन्दोद्धार्थ नियः १३ अशाच प्रापमिमलिनिचयः । प्राक् पवादाकर्षाहुन- तुर्थसिद्धानासारख मौषमन्दीश्च . ध खनिर्भवः । पातधगम् । बद्रादीनां पासानुसारैच विक्षेप- समलेन मध्ययस्य भौमादिकथा । केयनम् वैदत्वक धनम्

1. परमविक्षेपकलाकथनम्:

ফুলীলা নুসুলিলঘল ও লজিসি বা অসঙ্গীয়লি तर रविचन्द्रगश्योः पञ्चविधत्व कथनम् ३५

• यदुधादौको #मदूरखकधनम्। सूर्य सिद्धान्तानुसार प्रस्फुटौ-

तदनुसार गत्यल्पलक्षनम् . अरनिर्भयः चन्द्रमणियः । নখ অখিল

• चक्रचक्राईयौर्य एमवायम् १६ । व्यावस्थितिप्रकार:

अनुकका त्युपपत्तिः ... १५ | थाई या व्याभावलौकारः Digitized by Google [ 75 ] विषयाः कादाः | विषयाः श्री : व्यक्षिपकथनम् ४० रक्सिमन्दपरिधिसाधनम् १०६ विज्धीपपत्ति: ४८ | अौत्रपरिधिकथन तसाधनच १०६ অলিরিক্ষাধল। ४४ | *कुबादौन मन्दपरिचिवम् १•6 सिद्धान्तोक-चतुधिंतिस्वयीत्य जबुधमन्दपरिधिषिः १०१ खात्मवयकचनम् ५५ | सौरोकमान्यनैघ्राकवाक्यम् ११८ अमयान्तरमज्याकथनम् . ६।। मैघामान्यभखस कामः . १११ खवा यानुसार सान्तरसरित- । *कुजबुधयोः संस्कारविषिः : १३ मोक्रयाविन्यासः | बायाँ अतिम टौकरचम १११ दौघ्रमम्द केन्द्र निर्णयः कुणत्रनिगतिसाधनविशेषः । कैदपायी भुज कोरियादि. बुजादौना झावअधिगम्। नियः । कुनादौनादयतिमात्र तदीयज्याकथनम्।

• कथनम्।

अष्टश्यायशुमारीत् अभीमज्या स्टयानअध्यापनम् साधनप्रकारः ६० | सुन्छौधाय सुचवमर्न चभौटव्याही चकमकथनम् ७३ तहानय भुजीटिव्याभ्यो जीटिभुजश्यानघणम् ७४ *रविचन्द्रमान्यफविभवः । कुजवानिमन्हाना बुधभौघ्रस्य । । #मस्त्र थिरषदखचसप्तम् । | परीच कल्पना . संयफखानुसारेण गतिसाधनम् । अंपरीबारे स्थानियः ७७ | तव ऋजुक्रवर्षियः चचक्षुरड्यौपडसम्भावना | *जमचान्यम् वैधाभपयोनिलम्बनम् " ८, मुटीदयामयभागतः हा

1. अयस्थ परीफखनियः ६१

| जयमम् मन्दोच्चाको सो ठत्वं गतिसाधन । रवैः सदसूझमासयक- মীন: স্কুলে विश्वास मन्दपरिधिसाधनम् । খন্ময় কাজৰিকা सौरभास्करीक्त-रश्चिमपरिचि... | अजबुधभनौगो परीक्षा- वयम् | } | सियासः,... } १०८ Digitized by Google [ 16 ' ] और श्रीशा । विषा: वारा माघ । शिष्यादिभोगकखानिर्दवः फषधियासः सूखतियादिसाधनमः अचमध्ये गतिमाखचखपनयनम् । विषयगवः बुढीकरणकाचनियमः अधिमासयमा निर्णयः चखालनिर्वः आसपछिकायायलाधनम् चतुर्भद्रगतिथि : अगन्नाथस्तुतिः. बदसराइकादियागयनम् ) अथ षष्ठप्रकाशे विषयाः श्रीः विषयाः औकाका: विवादिषु सूअयक्जिीपा- पूर्वाधार्यांच्या स्थूखमाश्यतुवनम्५७ यसअथगम् अष्टाविंशतिसूभवकथन सुअपविकासाधमप्रतिया दानश्च प्रथमचद्रापिदिशिविः हाय संक्रान्तिकाभिवः ६१

• तुगरपाधिकदिगंशफ

विध्यादौनां सन्धिकाखकधगम् ॥ सुचन्द्वानयनम् । प्रतिमखापनविनयधनियः २९ शुजारफषय नियमः १६ । *क्रातिपातभगवर्म हामयनच्च ७५. छ सुदगल्यागमनम्। লীয়াজালাল

• मचछ पूपिराईनिर्णयः

স্থিলাবিল

:: पदिगियर

अराव्दादिधुवनम् अपवाखार्थे चन्द्रअगत्यानयनम् १४ | चसोयानां धमलकञ्चनम् शान्तरादौमां धौवकथनम्। १७ | तदुपयोगियधनम् यूसूअसारम् । यार्क टनिदियांशपरीक्षा ८८ इकबंधी प्रयत्वाचावनियमः ३५ *লামঘৰীঘাৰে , इसरितादिबोक्वैः सुमतछ । কালিলিঃ ঝাল ३४ | *तच पातरम् भविष्यमासे चन्द्रवौकायनोपाय ४० । क्यानिर्यथः Digitized by Google [ 7 ] विषयाः झोकाडाः । विषयाः श्रीवासः

• क्रान्तिगतिमियः

मध्यसाधनम् सौम्ययाव्यगीलगिर्शयः अथर्मामानुसारेण खग्रभागनिकः १५॥ क्षितिज्यानिधिः অমাঝে সম্মাালি चरप्रपामयम् । बथुनामुमचालिपति- दिगराभिप्रमाणम् राश्यादिखेखगप्रतिमा विचपहेतुकस्टाशिवधनम् कान्तिपात दिगतिः बाराय खूपचरकथनम् स्थूलीयारकपणम्

• पचारायनांबायनम्

तरफख धर्मखकथनम् । काम्यादिनप्रतिभा अहा खाडीराचाणक्यम् ११८ खूणगचचक्षाविन्यासः यूखसायनमिकथनम् मृगचराश्यादिविधासः खूबसूद्मदिनयोल में निवर्तव्यता सधुवकालिपतिपदकविन्धसः শিয়াল चायना भुजखान्याच बरसंस्कारेण खदेखमानयक्रमः १११ ক্লালিন্যাবিবিখা चलखकथनम्। औपुरुषोत्तम पखप्रभादिदा- रादिविभागः १५४ विश्वव्यासः इंकाले सपाटीकरच्यम् जगन्नाथसुतिः कटसमादिष्टकलाभवमम् | १११ औवाजाः अथ चिप्राधिकारै सप्तमप्रकाश विषयाः झोकाराः । विषयाः चपराप्रशंसा छायाकनिर्यवः

• भूसमीकरणम्

স্বন্ধীজিম্বল सममसखलखनम् । वर्गमूखानयनम् अडुलापनम् । सुखावशेष प्रकार : छायाप्रवेशभिर्गमखाननिर्यवः । अपवबादिमिर्चयः अवारशाभिर्दिक्शाधन . । . Digitized by Google [ 78 ] विच; दिसंशा -- १. अनियः श्रीमाः । चिया वाः अस्वरूपकथनम्। सममच्छयादिवचनम्। खादमिर्चयः अममल्लखकर्षभिः

• गराङ्गशङनिर्णयः

জামরুজ্জামাসি : मृत्यछायार्थियों भुजकैन्ट्राच्छयाई स्फुटाकाँगथनम् । ছায়াৰিলিঃ अश्याधनम् अयाङ्कखादिकथनम् कौशयकोचछावाकथनम् । আকাম কলা , कोचण्डुङ्गाषाकर्षनतानगम्. ५१-५७ विषुवन्मस्वाक्यम् करपीसाधनम् । । ५८ सस्य नाड़ींवत्त त्वम् । करौनियः छिपकथनम्। গম্বলি झुरावधवथभम् कोडुनिर्णयः इगव्यामिर्षयः । পদ্ধমালিৰ জীষ্মমুজ্জালি: ध्रुवन्नतिनियः उदयज्यानयनम् । पचप्रभाकथनम् सूर्यस्य बीचोदयातमय अक्षम्यांसाधनमः জন্মীলাকাশ হবিজ্ঞাষায় अभीष्टकालच्चायोग्यम्, छायाकनयनम् यतिः चालानयनम् । স্থান্ধা तदुबौगिनतीमव्याकथशम् दिनाईछायाकनयनम् क्यामिर्चयः ভয়ঙ্গালিয়: बहिनियः । वैदर्षियः • दिमाईमझुनिर्णयः । गायनयनम् ::. इज्याकुज्यानिर्णयः ।। अतभापनियः दिलायालेष्टकाचिकागानिवः || पञ्चागर अतासुनयनम् . भुजनियः ४३ । सुमागवगम्.:.:,, उन्मखणशनिर्णयः Digitized by Google { 79 1 विषयः छायार्कसाधनातरम् सममका शनिवः योग्यतारानुवासुसारेच • त्रिदोनयनम् नेपाहाः | विषयाः । कायाः লালাবী কাবিলায় विषमभुपथगम् अयगौरवात्प्रश्नोत्तरविरधावः अन्नावस्तुतिः LF अथाष्टमप्रकाशे पाः नोकाङ्काः । विषयाः शीशाः বসুন্ধবিগা | चन्द्रविक्षेपानधनम् -असम्भवः पर दिमियः विशेषकस्यमा विचेखवविश्वास मपञ्ब मानियः

• पचार अराजयमम्

अरचियोः समझौतरम् ११३ असिसवकषगम् विपन्द्रयोर्विस्वव्यासयीमन- सुवासनियः अभापम् निमौखमीभौधविमईवम् • मध्यमार्गक स्कुटमार्न । अपमध्यमाञ्चनम् योजनप्रमाणम् । मध्यखित्वाखागमनम्। विमर्षकाखामयम् विम्यमानकखानयनम् । स्पर्शनिमौषमीभौघनमीच- सन्दकनयम खानयनम् । स्फुटकर्यानयनम् १०-११ কয়মহীলান্সজেন্সল।

• पचारैर्विश्वमानोनयनम् ।
• विशेषतः सङ्गकर्मा मुटपत्र ।

अभूछायादैर्ध्यानयनम् शरासादिकथनम् । নীলাবলি: লিঙ্কনীলগবিমা अचस्वनिर्णयः इष्टकासात् ग्रसिनियनम् वैदपुराणमतसमाधानम् तत्र भुकोटिकर्षविचारः अफवादिङनिफ्यः यासाकालनिर्णयः चन्द्रपाते दिर्गअफसंखारः | आयमधलागवनम् Digitized by Google [ 80 1 विषयाः ज्ञवाड़ाः | विषयाः এবষণালয়ৰ कुटदिगमानयनम् }५०-६४ *भसी हक्वािचिकच्चनम् चन्द्रोदयातमयनिर्णयः

• तत्र युक्तिधनम्

पद्रदिनमामकथनम् । तत्र मचिसक्रमः याम्पसौम्य आमनिर्ययः

• লসিয়া

कदम्बाइसननिर्णयः यावर्षभेद मिय: অনাকাল असचन्द्रस्ययोः अत्यति

• इयोरखगोपपत्तिः

कथनम् राष क्रागिन्याज्याविचारः जगाथाविः अवतमसमियः । अथ नवमप्रकारे विषयाः औकाशाः विषयाः भौछाः सुर्थीपयोखिम्यादि । असत्कर्मा छ उखाना- यथनप्रतिभा नयमम् सुधनोपपत्तिः सञ्जका सूचनामयम् समपालथनंम्

• खने संखाविशेषः .

गतिलहनामावस्यानविपकथनम् । का टपकाखाभयनम् समपञ्चसम्रानयनम् ततः समपर्थ कखिसिद्धि दिभिवगर्यगम् का टपष्ववाधिकचन्द्रपास- तत्क्रारीनैः सखारः अयम् भतीव्रतसाधनम् स्कटपर्ब खपिभीगलुप्तक्रावा. বিলিয়ঃ । परमगतिपरज्यानयनम् अचनियः

• पक्षातरेप परामयम्

भध्योदयश्यामवनम् सबभत्र्याधरामयम् हुक्चैपायनम् तस्य धगखकथमम्

• अक्क्षेपागवनम्

Digitized by Google । 8] ] विषयाः श्रीकाङ्काः | विषाः का;

• खूवम्झट्क्वैपयः स्फुटौ

| अदिखानसाधनम्। करणम् परवावीरसका खिरी- ।. अवनयानगम् प्रकारातरवयनम् मुटचिनिधनम्

• मुटदिक इरानम्

• प्रकारानरवचनम्

• देशविशेषेषु चेपकञ्चनम्

यवसिनियः तभीमानार्थं मन्दमयनम् यखिदिवाखानधनम् एफुटख्यानतिभिस्तमवर्ग- आरक्षिास्थयादिभिः स्फुट- } ६८ नयमम् আকাশ

• छुटतमः साधनम्

धख खबिचारः

• प्राराराराभ्यां तसाधनम्।
• परमवाक्षम्

ঝাধাৰণ प्रसन्नात् अतिश्यादिपरमचय: । देशविशेषेषु पृचक्याघगोपदेशः । पभोधस्वित्यनयनम् অনালি: अथ दशमप्रकाशे विषयाः झीवाद्वाः | विषयाः सीवा: छैदागचा भार्गवथनम् । कुच्छेदनियः तदिनैर्बिभौचनीन्सन विष्यभरवीगाईयासाङखानयनम् ।। মাশর सुनससमासत्ताधविश्वखनम् । । *ष्याधियाचप्रश्यचौक्करम् । दिक्शाधनम् अखापारचापाघः समयत्तिः

• वषमचाखनप्रकारः

यस दिग्विवेकः सूर्यग्रई मार्माविशेषफवकै परप्रसारणम् अतिपदर्शनम् स्पर्शमीचयागनिखः अनुपथीगाळूतवनम् अध्ययनपरिखेछ। जगन्नाथसुतिः 11 Digitized by Google 82 ] अथैकादशप्रकाशे विषयाः लौकाराः | विषयाः बारः युतिप्रतिज्ञा

• तारामा पञ्चविधविमानम्

युद्धसभागमभिर्यवः মাশীলফল थीः घमन्दगतिमेग अशु-१५ | *योजनान सौरवम् | अक्रगतिभेदे ग सैध्ययुनि- বিলা বিলাস व्यवधी रक्रमब्यादिभिर्गुचकामयनम् । अयोः समखिभौचरम् । सुटवियाग्यमम्। दिनादिफलैः पुनःखिरीवरम् }१० | वृषशक्रयः सूयदि इधतानियः कुशादिपावान तुरौघपषसंस्कारः ।। भाटभाखरविवान इग्दिम्यत्र- बुधश्क्रपातयीमद्यपचारः ] मियः यूषविक्षेपागवनम्

• आन हुन्थियन।

भूविक्षेपाचे बुषाकथीः अर }११।। ভাঙ্গন प्रमियः। भदाययुवचनम् कुजगुरगौनां मन्दअष्टमगिर्ययः ।। अंग्रविमर्शययुकथनम् पातोक्यावर अपसव्ययुकथनम् चंपतरसाधनम् युसमागमव्यवस्था अरविंसाधनम् बुटयुबमिर्चवः सुविधेपामयम्। जयपराजयनिर्वथः आयनगरम भौनादौन गतिखम्यननिर्भवः । पुन: समाचौरम् असतारातिनिर्चयः भुवसूक्सौरभम् युतिकाभिषयः छुटकालिकथनम् बुधबयौः सूर्यमणमैदै बालु | परामयम् निर्वयः লীলাম্বালয় नाराया। पसमागम- तीर्थ्यांसाधनम् धनलक्रमेय गतैयाखानधनम् অনাৰীলালদিঘী अचट्टकमया अखिरौकरम् । समीकरणम् नियः Digibed by Google [ 8 ] शोधाः विषाः घराचाहनादिकमर- निर्ययः अययतिनियः वीराः | विषयाः नखबखापभन् अपिछयौर्यायदानम् विगैरव्यवस्था যমুঘল सूर्या सारखाच भूतारा- अहो नवनिमः अन्नबधुतिः सभ हैदगिर्चयः अछायाकथनम् अबाहिर्षियः विषयाः अग्रयोगाय भागा भवादि নিয়া अभुवनम् नां विचैपधनम् बारायाथमम् अगामाकतिकथनम्। यौतारास्थितिकथनम्।

• तास भागविखावयगम्

सुब्धकादौन धुवादि- अथ द्वादशप्रकाये औकाः | विषयाः काः भुकमनिर्धयः संज्ञानाभल्पवयलजियः भधुवांधान एकमुटविय- अधनम् । अदभुवाभिमुशरमनम्। गच्चवचनातिमैदानम् तथा दिगरादिः साबाविद्याधनम्। अभियुतिसचिनम्

विभेदयीम्यगचअवधनम् ।

• सद्गीग्यगचत्रकथनम्।

रौडिौमटमैदपथभम्

• छायापथस्थितिनियः
• यक्रमकदृष्टिविशेषथनम्।

। ७५ | बगनाथसुतिः अनस्यख भुयादिविशेषः

• सप्तर्षी व्यवसा

ध्रुवम्यवस्था मागासांबदेवभि- निर्णयः Digitized by Google [ 84 ] अध त्रयोदशप्रकाशे विषयाः झोकाड़ाः | विषयाः श्रीका; अनचा स्त्रीयासमधः ।। * ग्रामस्तमरावथनम्। प्रतिभा दृझलसंस्कारनिर्ययः तत्र नित्यनैमित्तिखनिर्णयः विशेचे साधनाभावकथनम् । उदयासमयदिङनिर्णयः

• गतैव्यस्खयाखवनम्

उदयासाखियडकी-

• अर्जदाहुचकधनम्

वदनम्

• चतुर्धन्दै धनलक्षणम्

अध्यकत्रि विशेषजधभम् *वेन्द्रजियः विक्षेपहेतुकधमत्वकथनम् वाचांचाईसंस्कारः ব্যাথাখালিয়ঃ

• आप्रवास्थितिव्यवस्था

चन्द्रको विशेषः লগীয়াঙ্কন भी दिनमानकथनम्। 48मतभिसखारः मेष दिनियम; उन्नतन्यथा उदयामयनुवादनम् ] साथमावस मेषादिराविखितौ उदयासमयवर्जितमच. अकादौनामुखद वैचा- | दिनम् आमविकासारामास- अन्धदेशेषुबशष्याक्रमी मयशनिबंध

• सूर्याभरात् चाखखिरौकरणम्

शुक्रादौनामंगविशेषकचनम्

हृभ्यो स्कुटीस्थासमयसाधा। उदयास्तमयमलैष्यत्वनिर्णयः नयनम् । शा गरगम्य काखमर्शयः। अस्टचचाईनिर्णयः का टास्क टाक्रिमादड़कों-

• ववः पुगथास्तवावनियः

भुवथनम्। एवमलयनम् खानी चैत्रांबवकथनम्। उदयासमथोपपत्तिः श्रीमहाराणासुदयासमयधुक रविचन्द्रशुक्राचा प्रकारांमकथनम् । कथमम् | जगन्नाथस्तुतिः Digitized by Google . ! 85 ] अथ चतुर्दशप्रकाशे औः | निघः दिशाः झोषाहाः | विषयाः অমনিসরিয়া ईद के शहीप्रतिदर्शनम् हमसे तसूत्रमार्बयार्मि *अनुभूतियुन्निथा सुन्नव- दयामधसाधनम्। | बर्गमम् खप्रारप्रारी: सायनसषभदौः । । *चदै खायोपयोग- खांबावनम् असक्वकर्मा स्थिरौवरम् ।। || म्यद्रोमवाया विमलगाअखनिष्पम् याविनम् हेचसाधनोपायः केकेदवासव्यवस्था অলিলিয়ান | वाचतुष्टयन्यासः एरोन्नतिकासचिवैः •सूयखिति अपना चन्द्रखितैर्व अवोपपत्तिः पुरष १५ | *भूबिन्दुबरूपमा चौपपत्तिय

• शापयमा

धनाच्यवैदेपवक्त्रयागमनम् | | अपने सितासित- चदानराहुबोटिकनयनम् || खितिदर्शनम् बसमकवानामवरणम् | पूर्वसियासत्यगयी- छठ वैखमम् भी चदविन्यासः धारा बुधवामी; पाखायै वासव्यवस्था अन्ननिदानम् सुविधासः •शोन्नती युक्तिविशेषः यीरसौत्यचियनियः इक्सिी परमतगम् सुखनियः तिचिमेदेषु इमाम विदुयथास: वचनम् छत्तच्यामसहयन्यासः जगन्नाथ सुतिः क्रियासिनियः) Digitized by Google . ( 86 ] अथ पञ्चदशप्रकाशे विषयाः श्रीशाक्काः | विषया; शौचाहाः मपातपतिशा सन्निध्य दिवारसम्भवनियः । বিবিয়স্কল गीखायनमैदयोः बचायाधत्वोप- चन्द्रार्कगीथायगसधिकथनम् | ५ || पतिः क्रान्तिसाम्यवथमम् विचिप्तस्य शाभिसामुख्याव- । व्यतिपातवैधतिसम्भावना त्वम् तरखरूपकथनम् वैधृतिव्यतिपादयीमकवनम् }५८ विवेपसोभवाभावकषगम् । अभिगमकथन सम्छाधननिर्णयः दुष्टखनवांशादैत्याच्यखधनम् ) योगपादविशेषे अध्यकाछ- स्वाभौष्टविषयाविचारः निर्णयः सृष्टिकाखकधगम् चकचक्राकाखसमीकरणम् । सुध्दाधनम् इदिनिषेधः सध्यादौ सवारभकचनम् বাঙ্গালি कलादी युमादिप्रवृत्तिकचनम् समकौरवम् पालकमेघावादी दाचित्- रवीन्दुकान्स्यशरामयम् अतया कथभाभावः क्रानिबतिसाधनम् रविन्द्रयोदयरातधुवामा वाखगतिशायीरसका ঘল कथनम् कराब्दा कुलवारिकथनम्। स्यमीक्षप्रतिज्ञा सरयूवदिख गभुवयीग्यवा- रवीन्दुमामयोगामियमम् कथनम्। अध्यरिखत्यकथनम् मअमर्चादितिर्थर्वषदिखप्रति खित्ययीः खिरिक्रयम् माइमम् अध्यकासख दधिवकथनम् अच्छब्दतः शीध्यविक्रमाब्द- 1 सगादौ पुसदत्वकथनम् . कथनम् तासन्नामफलकथनम् सिवान्तवय करवाकथनम् थितिविस्थावधिनिर्णयः एमछान्नस्य सञ्चधारव कथनम् Digitized by Google [ 8 ] विषयाः लीवाड़ाः । विषयाः नौकाः भिप्रभसौभदर्भगफ. भधॐ मैयादिवाखान्यथाभावे । कथमम् भता थामथनम्। मधवचिनी दोषषमम्। अायुमस्त्र हैविध्वधनम् भास्करायुक्तभनुवाधिका- अगणितखीपादेयताभ्यर्थनम्। वर्शनम् ।। अगन्नाथनुतिः अथ ग्रहगोलाख्योतरार्दै गोलाधिकार षौशप्रकाशे विषयाः झोकाकाः | विषयाः कायाः पूर्वसिद्धान्तस्थूलत्वप्रतिपादक- । बोलैगमतप्रीमः বর্নমা मुसलमतप्रायः अध्यषष्टसूर्यनमस्कारः पूर्वसिमित प्रकारित्वप्रतिपादकभास्करा: यभटमतप्रकाशः चायनमस्कारः खतकारापत्रः সালঘুলীৰলব্বির- सृष्टिक्रमशः সলিম सोपाभूखितिप्रश्नः। मोक्षप्रशंसा : व्यासपरिधिघनफखारि गीलामभिचनिन्दा गौखस्य क्षेत्र विशेषत्वम् उधर खलीवानां प्रश्नः । मोखामा गचितावश्यकता पूर्वाचार्यकृतभगवैक्य: स्वग्रीक । ज्योतिषशास्त्राधिकारिकथनम् । भगवान प्रामाच्या प्रश्नः । गुरुशिष्यसेवाइयाजैम शिष्यभन्न ) । संवत्सरप्रभेदप्रश्न: बच्चनम् पदक मित्रः सन्देहीबमकथभम् अदीबरथमशः भूबौखस्वरूपमअारा मवानारी- पति रिसंस्कारपत्रः मायनम् परिधिसभवमशः पौराणिकमलप्रवा: २४ । गच्च ब्यूगाधिकत्वमग्नः प्रमाः Digitized by Google [ 88 ] विषयाः शोकाक्षाः विषयाः वीजाः স্বলবিদঘীলস: देवानां चखापानमग्नः छायस्पत्वपक्षः বীজীৱিালস दिनविग्रवैषम्यमशः अपाते रवीदुद्दहिसरा- ऋतु फलमशः अशः সুখীলাভিলাষ भरादिलोभमप्रभः सुस्वभावगतिप्रश्न: दिनाधिपादिअभप्रश्नः मध्यषअदिभि अयः साधुत्वप्रः वैदैवाअभिप्रशः रात्रिः अवयभैवर्षमैदप्रश्न: तभी ये अकल्पमाप्रश्न: खियक्षमागअप्रत्रः अरवखनदिभेदमश्रः धडतुसाम्यवैषम्य प्रश्नः अवघान्तरप्रमः अगरीपणाप्र; मथस्फुटारधीन्यूनाधिक प्रश्नः অরুণীৰ मीतिप्रश्नः चन्द्रात स्वप्रः अाच विरामिप्रभः समाधिराम भीषद- दृष्टिसौम प्रशः वाघमाचप्रश्नः अनाथालयशान मेरावयासमयप्रश्नः जगन्नाथपुतिः भीका; अथ सप्तदशप्रकाशे विषया; गोवाः । विषयाः মিস অবসিকপাল। মুখাকালীঃ गुरवाक्यनीतरदानम् विरोधिप्रत्युत्तरात खमत- अमावयव्यवस्खाभिर्भपाय स्थिरीकरणम् स्थिरचत्वगोवप्रतिपादनम् }५ | अादौन चारवय- भूगीसस्थित्या निसिद्धान्तप्रदर्शनम् समाधामम् আঁখিলভিৰিীৰি भूकम्पादिघाचनम् वाक्यौदाहरवम् Digtõed by Google [ 89 ] विषयाः । काः । विषयाः औक्षाः भूपतगनिवारणम् परिधिमामात् भूगोवगतबहुला विषयारोपादिभिर्भूविशार. इसतिथभम् । ঘাঘল क्रासिमाभिमुस्खभभणसिौ चक्राकारदर्भमकारच्या कवनम् द्राक्षसितिदृष्टान मुकुरीदराकारनिवारयुक्तिः चोदयदिग्मेदापति: १५ परिचितांशख मुमत्वकथनम् । याम्पसौम्यक्रान्ति पसरलवे रविचन्द्र: । देशान्तरकथन भूपरिधिभिः । कदर्शनविसं वादक थमम् ।। भूसमत्वं रविशशिदर्शनविरोध স্বাঝা সূলিলললল । अहुद्दष्टालैई व प्रतिपादनम् अकर्ष स्यूसूक्ष्मपरिवार अनन्सेति-वाक्य समाधानम्। व्यक्तिमाखौकारः पुरायाधुग्रह खितिसमाधानम् | छद्रपरितः स्थूलथानावौवरा- ध्रुवमयडान्सेर बौद्धमतवयनम् ३८ धौनत्वस्वीकारः भूभमप्रतिपादकस्म त- বাঘৰ স্বা। अषमारम्भः । परित्यागदृष्टान्तेन सूर्यादि- स्थिरत्व प्रत्यक्षेत्र सत्यनिवारणम् ! ।। धमयेऽपि भूखिरखप्रतिपhि; । अस्थम्वाराहातेम प्राम्भमा द्रविलभमविलन्यात् वह मिरकरवम् विम्बभ्रमवैगादीवरदन- अवधायीतिकथनम्। स्वभावीकारः चामवाक्यधारा खिराच्य अन्नम अवैगजुद्रभमविखममममै ) प्रमावरम् । सूर्ययभमयदृष्टानेग तहसिरि अनदस्य समाधनम् अवमम् । अनुमानहरा भूस्थिरत्व বিধিগবন্ধু গিয়াশীল। हृढ़ौवरारम्भः । भूणिरत्यखौकारः रविशक्ति अयकरयकभूममी नैसर्गिकगुरुत्वखषुखहटान्तअथमम् ।। कैन्द्राभिमुख्याँसर्दिन- অনুমাৰাগাৰম্বাৰা रापिपरिवर्तनाभाव- शुक्रादिविसं वारदर्जनपूर्वक प्रतिपत्तिः स्फुटार्क केन्द्रमनिवारणम् Digitized by Google [ 90 ) ११८ भिषा: काः । विषधाः शीकाः अध्यार्कस्य अवचा कैन्ट्रवस्थापनम् ] লাশীল্পাজল লমিনা काटा कैय केन्द्रवेऽपि क्रान्तिनुत्तानु कुअबुधभूस्यनुधमाल- लोमविल्वभान्तिककभूभान्स रैछ हुक्लासिौ रविभुवी- विदिशि ध्रुवदर्शनापत्तिः अखाचखल्वसिद्धिः भूमधवपर्वकधमणे सदाक़छ- जीवघुमपदान्तघ्रपरिधि- चस्व क्रान्तिबाधापत्ति; মামলমললিস্বিন- अभयघा भूभमासिद्धि श्रुतिभचक्रोदयस्याय- भूमे बैधादिसाधय विमछ- गानोदयवासिकस्थान- भान्ति सिधौ रवैर्विषुवायन भेदसिौ इर्शनात् भू- यायसिद्धिः स्थिरत्वसिद्धिः तश्च भूमैर्यधादिवेधम्यैदर्भमा- ।। भूभममतीलाचखभचअस्य काल- त्रिससाभिषयः वृत्तसतिस्थानशिक क- सूर्ययस्य गथी अभेद हैतुक- प्रपलाञ्चसमाचारकारा- ভিলাষজঘল मतप्रवचभमसिडी भूभः बभूवैषम्य दर्शनम् खिरक्षितः কান্তি अचसतारा सूर्यखममनेऽप्यसं- লিৰিৱস্থিত্তিঃ स्यत्वात् तमीभावं तह- कल्पनया धैर्थदर्शनम् भविषदिव्यज्योतिरभाव भीम- पतिसामवासपूर्वगतिनिचित- यौतिखौबारः भूभनवनिराकरणम् यत्राधिकरणकरविसुधसाम्य मार्गधभाङमचासवर्गानु हर्नने सुभकतेचा पातनियमसिञ्चभूभभस्म या कपिलचिमायारागिरा- रकमया मूर्येवभकाल কম্বে मियान्यासपरस्परविरीधर- तारकयौः खिरचयाधीक- मारपसाचात्कार कार्यये- इनकस्यतातिरबन्ध- अपान्धमाकाखमार्गनियम- रिमायसिद्धिपूर्वकज्व- व्य कथनम् ११८ बधियाको कारः १३५ Digitized by Google | 91 } विषयाः झीकोः | विषयाः शी ; भूकेन्द्रदयचिपिटखवयितधाति बैंकबिधा भूमैङ्गिकवार्षिक भूमदृष्टाशिफखविषाकते. झानिपचिबिधमतियादेशः १५१ रौवरसटिसि भूभाति- विधखि स्थिरत्वप्नदति: ११ रूपनानृतवन प्राक्सिानीदाराविरः १५४ भूभव ऋभमसकरासुरवयी- स्वसिभिवपूकमयकप्रार्थना १५६ रौशशक्तिव्य भ्रमकघनैर अगस वाधीनत्वात् दोषाभाव- दोधाभावः होमम् खोकदृष्टालनेत्ररदुर्घटनाक्थनम्। ফুলবানুলম্বা লম্বা = क्रौड़ावा दुर्घटनादोधाभावदृष्टान्तः १५८| युधिषिसरकारी; १५८ भूमरौरानशक्तिलाइ अपर स्वसिद्धान्तप्रशंसापूर्वक मध्ययनियुक्तिः १५• | वगध सुतिरेका जौका; अथाष्टादशप्रकारे विषय: श्रीकाङ्गाः | विषय; भानामतप्रकाशके छदैवममस्कारः १ | दृष्टिसौमाणिक्यः पूर्वप्रश्नानुवादमुनिधनप्रतिज्ञा खियौदाहरणम् सौरमासृष्टि कथनम्। सच इस्यादृश्यविभागः सुव्योंदिपविवे: प्रत्यक्षतानि यः चन्दापरिचयनिर्भ: तबतिक्सीमाकथनम्। कसङ्गीपपत्ति; विकासमोखामुक्त सुमेरपुति- चायतैसगिर्ययः वाद्यवस्था छ भूमे खसखविभामथभम् ** | आरतसंखाभम् पसमिरव्यवखा सामरसंथानम् विस्तमौखादिमसयुभिः पभेदकथनम्

• तत्र गरिसक्रमारम्भः
• तावाभावविवेकः

अर्थ नम्

• औरोदादिविवेक

अथास्तरामेदारणम् Digitized by Google [ 12 ] विषयाः काः । विषयाः झीका: गोख देवासुरविभागक्षणम् । *अबस्थलथीनमनिर्भयः अभद्राभिमनिर्भय: भाकरोक्तिदर्शनम् निरचर्चियः

• मतान्तरयुक्तिः

बिरयायुकथनम्।

• धनपृष्ठफलोदाहरणम्

क्षभेशचभम् मावाखादियौगोमिय: १७६ জল্লাল १११ *तकेंडाइअमानसमाधानम् भास्करीक्तगीलादिप्रखवातविषयम् १५१ घनफसय पञ्चाशत्कोटि- समतभूयासपरिधिनम् १५३ योजनलसिधिः प्रश्फ सघनफा कवनम् १५४ | अगन्नाचतुतिः १०४ अथोनविंशप्रकाशे विषया; औः । विषयः । लौकाः विविधसृहे: काममा | | #भ चक्रगतिनिर्णयः । । प थमम्

• पूर्वसिद्धान्तकापरलेखक -

समैथनम्। | द्वारा फलानां विसंवादोपपत्ति: १५ । वीजयनयनम् वक्रगत्युपपत्तिः वायुसप्तकथनम्।

• ग्रहाचा मध्याकधमा फुटसम

भवभ्रमणे अशक नैसर्गिकगति- লবঙ্গলািঞ্জাবি- मावत् पूर्वसिद्धान कथित অন্ধ খিলজি ৩ | केबाखबमखमम् कवाय मध्यप्रवर्षियः तथा चन्द्र चयद्धिविसंवादकथनम् ४५

• बीजमनावचनम्

| •उपनिषत्प्रमाइक्वािचिभ्यां भू- ॐक्षासः अपरिधिनियः | दौनो बिचकचापरिधिसम मध्यस्फुटकगिस्थः अस्य कथमम्

1. य छाया दिगगत्यानम्

चन्द्राविम्बथोरल्पवयम्

• गतिथीसमकथनम् .

भूक चार्थिवे युतिः ॐतत: कलात्मकगतिकम् १७ शाराविन्योपपत्ति; . १४ | । Digitized by Google { 93 ] L धनम् विषयाः श्लोकाः | विषय:

साराविभिनौपायवचनम् ६८ | *व्यवहार सस्थाकथनम्। ॥अथ प्रसन्नतः गडुवादिषटगया । #भूपरिधिप्रमादिकादशदिध- पद्मपर्यतादिमागबति. | अडून इष्टिसौभकथनम्। | अडीईष्टिसौभानथनम्

• एकगदिश स्थापगमकारः ६८ | *दृष्टिसौम; शानदगम् ११
• पर्वत हृम्यादृश्यभागादिमिर्च यः ६४ | एकसदृष्टिसौमोऽमौe.

•रविचन्दजयच्छायचा प्रासादा शक्यौ मायनम् १०३ युवतियानम् মুশৰিৱালপাৰালিৰীৰা- मैघीव्रतिश्रुति कधगम् मासाधिपप्रवृत्तिकथनम् १००

• घ भूखतापरिवायाधैं
• दिव्यभौमतेतारतम्यानुभवात्।

अदिविशेषकथनम् सुय्यदौनां किरधब्यक्ति चितिजइसनियः हुष्टिसौमम्म्यवस्था ११॥ हटिसमानुसार पञ्चैतदृश्या- आकाशपाचापमाघकथनम् १११ इयत्व मिय: ८८ | #तच युक्तिधार मानिरागम् १११ पर्बता सूर्योदयामयदर्शना वैदराक्षमतसमाधान ११३ हिनविक्षनम् १० । जगन्नाथ शुतिः अथ विंयप्रकाशे विषय: झीकाः ।। विषयाः श्रीका असंग्रवश्यकत्वात्तन्निाप्रतिभा १ ! भधारकचाचितिनछत्तनिवेश; १९ गोस्वयमस्य वैविध्ययमम् भाड़ौवक्यधुराबन्धनम् अवैकस्य प्राचीनतमपरख फखकघयन्यासः अस्यत्वधनम् अशिाम कवयन्यासः मिश्रादौ सूयदिपूनावश्यक्त्व तेषां दृढ़ौकरम् अपमयसबन्धभन्न १० अथमम् अतिकनिर्णयः। भूगोखमेदवार्षियः विप्रसाधनम् उन्मखणधनवा ११ रथखा। चितिज ख सर्वाधिकवचनम् ३० Digtõed by Google [ 94 ] विषयाः झोकाशः | विषय नौकाको भूगोखरचनागतरं यसँविधासः १९ | प्रतभूमदायी अदर्शनमार १६ अहवखवगतिथि : মুকালিহ্মাষধি : लास्थितिवदेशस्थितिकथनम् ३१ | सृजवक्रतादगन सच सावधानता- चषकेश गोखरचना स मममी हु यीमक धनम् ३५' *खियधप्रतिज्ञा गौ लखापन प्रकारः

• क्रादिसंशोकथनम्

चक्राइमेजियः

1. गोवाईयन्नाथनम्

गोलभेमकथनम्।

• मानयत्रकथनम्।

सिद्धान्तोमैकचयकाकथनम् ४९ अत्र यशरज्ञानम् बहकनाभनयकथनम् । ४३ | *तत्र नघतलबखानान्तरकथनम्

• खनादिसाक्षात्काराय वकसित | छत पर्वतादिमानायगावमम्

बहुकदयवथमप्रतिज्ञा | *काचपाचादिकषगम्

• धमचक्रयुगन्निवेशः

पखवयम्

• एकच भूचन्द्रखितिः

। स्वयं ववव समास ।

1. अचान्वयइखितिः

भिमः।

• विपरितो यह चक्रचलिथनम्। गै सुभमबीपायो तरकधगम्
• ग्रणकाखमाणकथनम्।

गदिगोशामफलकवनम् पक्रयष्टिप्रवेश अतघ्रादिषु सङ्गधने प्रत्यवाय • वषयावकाशतत्वकथभम् कथनम्।

• यरियामकथनम्।

६५ ! जब चाचतुतिः अथैयविंगप्रकाशे विषयाः भीकाराः । विप्रथाः औकाशाः प्रत्युत्तरव्याजाइसिनादिग्दर्शनम् दिनरात्रिसचिवासमा साखथगम् বিমানিগিন্তিবিঘল ও तत्र चरानुसारागिरात्रिकथनम्। सुदिनराश्विासगी गीखारादुदयास मयबासमा ५ ।। अदिन कथनम्। Digitized by Google [ 95 ] विषयाः श्रीकाः | विषयाः झाला; पिदिमवासमा | 4 स्टीकरपक्व भूखीवक्रि किधगम् ८४ खाना खादिमिर्षयः १८ } *सोकान्तरेषु फखवासलातककथनम् ८५ छद्मवैषम्यवासभा ११ | *भाकरीया फलीपपत्तिकथनम् ८६ गीखधमाडासनाचगतिः २२ |•स्फुटी करणे परिसखविस्तरनिर्वषः १०९ सदा दृश्याइसलग्नदेशक धनम् १५ | प्रतिमखधमत्रस्य दृष्टान्त: ११०

1. यइथौजमगतिशाम्यनिराकरम् १६ | *रविचन्द्रभन्दकर्षविशेष कथनम् ११४

• गतितारसम्यव्यवस्था

१८ | *चन्द्रस्य तुल्लातरफखोपसधिवासमा ११५

• घ्राफबादिदत् प्राक्सिङ्काश *अफवदर्भमाचें कैद विशेष

मतेऽपि सूर्यस्य प्रकचाकन्द्रल- ११. सिद्धिः अरुखात्मक कागतिमिर्चयः

• नैसर्बिकीपाधिकगतिकथनम् ३१ } पूर्वसिगिविपरौचा ।

सद्युक्त्या पूर्व सिद्धासोरवन्दु *संस्कारचतुष्टयोपपत्ति; भगवषदिसंख्याभग पाय *परोच्चादौन बौनलावचारचम् १४६ राजघनस्य संस्थतमिननम् भस्क्रोिल्या प्रतिमखविन्द- युगभगवथोख्यकथनम्। प्रमाकथनम्। अन्यभगवसूअसाधनम् कात्यल्पवयनम् ।

• भाकरोक्तियोग्यतावोग्यताक्कथमम् ४१ | *यर्थ बनभावाभावकषगम् १५१

तोपकारिख मनमम् | १० | इचञ्चलादिमा समाव- अन्यत्रशुभंगवामयनप्रकारकथनम् ५१ मत्यादिवामगा

1. भविघडिमुंवादे धमर्थसंख्याभेद: । प्रास्कामामादिकचनम्

मिश्य:

• दे दिभेदनिधः।
• अयनांशपरीक्षा
• वखनदीपपत्ति;
• विधे। वहस्पतिभनयामतप्रभ *धुवकदमैदादिक्षेपन्यूनाधिक्य-

वादिवत्सरवचनम् बेथनम् तगारानुसार पदकादि | भैरावृदयातमयभिचयः विन्यासः १७ | *ग्रीनतिवासना

• पद कानयनप्रक्रिया

पासवासना ३८ | ११० Digitized by Google । 96 ] शौक: विषय!! भगचापकानम् 4वांगविशेषाहतुनिश्चयः

• মীলীৰৰূল
• मधीत्यतिवर्ष निश्चयः

श्रीका: । विषयाः धनमूखमुखाषिवनम्

1. নাক্ষীৱলল

गीखगोषफखमम् १३० ! अगन्नाथसुतिः अथ कालाधिकारी द्वाविंशप्रकाशे विषया; | श्लोकाः | विषय; झीकाङ्गाः काखमभगवदन्दनपूर्वकप्रतिज्ञा । | নায়িকাঘল কা বিকল रवैः पत्यादिमिर्चवः काखकास्वाभिधव भगवतः परम् ११ संक्रान्ति पुख्य कालनिर्णयः तस्यावयवबिभामकथनम्। पञ्चविधवर्षा साउनदिनादि. सिद्धान्तोक्न सुटे विरीधपरिसरः १५ | धनम्। संवत्सरादिशब्दाना व्युत्पत्ति कथनम् १४ चन्द्रानुसारिधीलासादिविसर- বিলাল वर्ष मम् विषेष चान्द्रमाननियः সৃষ্ট কিলবিল अचानुसारेण मासा घम् ३५ | अगन्नाथ शुतिः अथ धयोर्विशप्रकाशे विषय: शीकाङ्गाः । विषयाः नौका: यौगन्नाथ स्तुतिप्रतिज्ञा प्रधौवादावनम् छत्त म सा वटतुतिः तत्र गौपुरुषीसमवैवस्तुसिगौखाद्रि सप्तमूर्ति प्रकाशवाजगन्नाथः ३० से वश श्रौनगन्नाधख चैषादिभिः । वैजयलक्षयः ध्वजयवर्ग में समुद्रसाम्य कथम् ११ चक्र मुनि माछाम्य-निषसाम्य-गौरीसाम्य । জলব: আত্মাবি वाग्देवीसाथ-शसाम्य-सूये. घद्धाराशि: साइवर साम्य-नवयसाम्यै गम् १८ Digitized by Google [ 97 ] विषया; स्वीकाङ्गाः | विषयाः श्रीबाई दशावतारस्तुतिः उधनुप्रासादिभित्र गाजवः ५५ तत्व विधमाश्रयत्वक घगम्। অঙ্গীহুমাইলালিঙ্কা; अथ चतुर्बिशप्रयाये विधवाः माछा: | विषयाः शाः सुपसंहारप्रतिज्ञा समसमक्रीवादिषधभम् ३४१ फौतुकपछि किषणम् सवसिवगतरविवारचमादि- सूक्षतिष्वाद: थुखीकरणविधिः সিকায় বৰ লালাৰিীৰাষৰূল याविचारकारचभगवनम् अनयमकथनम् নুসন্ধান चन्द्रमन्दोच्चपातबोरवायामा- थग्रन्थस्य पदार्पणम् | नवनम् अवाविचारसमय कधगम् कौतुकपञ्जिकोपादेयताकथनम् । अयप्रार्थना पथोद्देशतः प्रतिप्रकाशोकविधष- 1 नयबिशेषयाचदाहरणम् । कथनम्। नीलगचिताफ्यात्तराई समाप्ति- (खुपसंहारः

कथगम्

अवन्यिदेवु पञ्जिकानवनोपयोति बयसमाप्ति कवनपूर्वकासा- तघा व्यवहारसिद्धाष्टोत्तरशत- काखमाखदार्थप्रति- खानामां देशान्तरपवाचका- पादकभगवदगम् ঋথল |१३८ । अन्याद्ययोः शब्दप्रयोगाद- 1 অৰীগুলাশােনশিয়া शत्वप्रकाशनम्। १७१ | जगन्नाषतुतिः बधनम् Digitized by Google अधिपचम् । पूछाडः श्री बारः निवअखणीत: अनियोतिः रास्वः प्राम- अदायवितिले मात्र तरायविनियोगा। ११४१।३।५।१७ । लहिचादायी बाभूता अनौगाईभुक्ति पखिदिफल अलखजा या १॥१३॥४छ । खादिचान्द्राव्दो स्वाभभूप मौवार्षिभुन्निधी चायं खिप्तादिफवं বালাগা भुयुत्बा संसर्प तामादिम; याः संघर्ष शमादिमः जति विज्ञान चिथ्यायटिं अर्थती क्रातिपाती सुकेको यसैटेवाई वैति भाषा: ब्रानिवासी सूयसै का पटेयं धिमाया Digitized by Google [ 9 ] १४ नोवा मिक्सच्चा अविहितं, सुधीराः रामरावधवगम् सममयसभागः पथावाचाव्या ब्रियान्। मभिलिं, सुधीरे; বলম্বন अममा म पतं यावा। अतीमयुर জিলা चियाबगर নি विषा मभुति ११६ মুলা तनिखिप्ता, ताई. बुताकेता विविघालते अगइथं अछि १४१० अवध ॥els। अध्याय वासिष्ठाः, वृता युवादिता बिचित्रकृतेः मौद्र १५१ साबनं समयी- अविर कामवी- সন্ধি असने बलगम, बुख अवगैग, बस्ने गतिआअभी क्रमवाय पानी अश्या आया। Digitized by Google [ 100 } पृष्ठाः सीब २।११।१८।५।१६।१३ खग्राम सायं इयं बारामा गतोऽन्यत्, स्वदिक फखाते में बा म् । । र ०६१:३६। च ५६।१८।१३ प्रापमा पइथं दरमवी . -ततोऽन्यत्, परिकले फासाने

यसे कौटि: की : रथाभिधास्ते ३ सैन्धवाः, अता व भुई भिनत रथाभिधावते (६) (१४) (१) मैंधवा, अशा४ वर । ध्रुवः प्राभिः ११६ क्रायन्तात् ।। मरः क्रान्तर्यदि, वशिष्ठः। शामें में से शरकाले यदि, अछि। क्रातिर्मर्षीया निवृता इसाप्ताः चुंबकमात्ः . अभीगा सुफले इभिन्निामा गोरयः तीबाबतकन्ि क्षेत्रमा अचेना प्रत्याप्तमः थुगुचक्रमात कासभागा नायकले. इभिन्मिार्गः औदय सन्नितशिवान् वैचांथा; रुपैया ११ १२३ १३१ १८ Digided by Google [ 10 ] पूछाः शी ! फसचा यदूना: छापि ३५ यता शतरेऽन्दी ; सदापित विद्या वाशिम, आकस्विस ओगोर्च इमा३ अरिहरिग्मुख सर्वाकर्षण्युत निद किसुषु सदैभन्। प्रविष्टाः राम नरके: का सदायती दिया मि , दसिङ अहो हुमान्छे इरिरिन्छ तबकर्षितुत थानिद म बिमुड़- अदिष्टः भूत तस्वयमापन तस्वल्पना गल्पिमते अतिसाम्यात् এবিশি, সব আখামুদি चरै भूय सोतीमूः क्रायसाब्यात् चतिरिति, ते ते অাখাযুৱীঃ धरेभ्यश्च बीतीभ्यः सुवा १६३ वा; | १८ . १५ सीऽथः सिवा मेरीइनस्थिती साथ सिद्धि मैखने में स्थित Digitized by Google [ 102 ] अम्। शानीवाः १८७ १८८ १११ निच्चा च, गुगता अधुर्याय नत्रज्ञ सच লিঙ্গা, খুৰীলা अष्ट्या नक्षत्रवधाचरैः पशयित माइती बल्किमा. धक्षक-आमा- ११ प्रमाथा प्रामा गृमायेचा सुकः -अर, निधिचित्त। भूमामेभावः । -सर, निचित्रचित्ता বিবিবিধ মিলিশি -सुतैः मुसतें: तद्रीय- मरा चितिथीपरि- अयितानुभन्दा हृति- -मामि । दिसिधै। विनेश्वास •सार्बद्री •पखं अमात् चिसिनोपरि अथिताचा रिक्श- भाभि इकिये लिप्तीनेजस •द्रा የየየ ११६ ११७ Digitized by Google । 103 ] हा। पृष्ठ, पत्र माया- युझियुनि अम्। पृष्ठाद, प्रति प्राधिक- युक्तियुक्तं ली । १०६ १८६ वा बाम सायनछ सावमाख • ये मर्यान् सदधित वैभराट् दशगदः चरित्र •चैव मर्यान् दधिराटचेवराट •दमः चबरच मैत्, बात- यः •पात्रता- फल वाचैः •पाल तर फलैसधैः मागविन्दु, मानभिक्षा । मरक्षा भरपाई बदी। पुखमा स्वमिन्द, मानभिदा सरा -दिग्य. भदौरिता नाच १६१ Digitized by Google [ 104 } नयमप्रकाशस्य चिषष्टिसमझीकान् चिससि श्रीकपर्यन्तं मुद्रिताम् दश लीकान् विहाय एते लोका: निवेशयिसव्याः ।। क्वचिद्वहे दण्डपलप्रभेदमालोक्य यजिष्णु सुतो जमाद ! तिथ्यन्तनाड़ीनतबामौत्याचं खसिद्धान्त उदाजहार ॥ ६३ ॥ यद्भास्करस्तन्मतसिद्धपत्रं न सर्वदा दृक्तमतां यदेति । ततोऽधिकं कञ्चिदहं विशेष जुवे दुरूहे मिहिरग्रहेऽपि ॥ ६४ ॥ निष्पाद्य सूर्यग्रहमुक्तरीत्या स्पर्शासमध्यस्फुटसायका ये । ते स्ववलग्नापमशिञ्जिनीम्नास्त्रिज्योड़ता यष्टय एव लब्धाः ॥ ६५॥ परीकता सहकालत्या भक्ताः पलैरेव फलैर्युतोनः । लग्नापमेष्योः पृथगेकदिक्क क्रमान्निधोक्त; समपर्बकालः ॥ ६६ ॥ क्रमापकञ्चत् स पुन: पलैस्तैः वलम्बनज्यागुणितैः परासैः । युतीनिती विभिलग्नपश्चात् पूर्वस्थितेऽकें न तु वर्धमानः ॥६॥ स्पर्शादिके संस्कृतपर्वनामा स्याप्योऽथ मध्यो निजलम्बनेन । सुसंस्कृतः स्याद्वइमध्यकालस्तात्कालिकस्यष्टदिशाशुगस्य ॥ ६८ ॥ वर्गोत्थदं मध्यमयष्टिवर्गयुक्तात् स्वमध्यस्फुटदिक्शरः स्यात् । स्थित्य ईमानीय ततः स्वलम्नथुज्याहतं व्यासदलोधृतं तत् ॥ ६ ॥ अर्थातबाणहितयैकदि तडीनयुक्तं स्कृतपर्वयुग्मम् ।। स्पर्शान्तजं कामथान्यदिवे स्थित्यक्ष्योगार्धवियुग्युत तत् ॥७०॥ पर्बइयं लम्बनसंस्कृतचेत् स्पर्गे विमोचे समयः स्फुटः स्यात् । स्थित्यकेतुणाईलम्बद्युज्याहते त्रिज्यकया विभक्के ॥ ७१ ॥ पन्त लम्बनमकतः स्यात् खित्ययुग्मोनयुते तु दशैं । तात्कालिकेन्दोरसकृत् सहा तशम्बने स्मार्थिकमौक्षिके स्तः ॥७२॥ Digitized by Google थौधष्णाय नमः । अविभख । सिद्धान्तदर्पणः । अध्याधिकारः। . प्रथमः प्रकाशः । कायनम् । श्रीभूमाधवचऋचावनिश्चद्राभिरभ्युज्वलं श्रीकण्डप्रमुख़ासिलामरशिखाछापीठौपलम् । श्रीनीलाचलमौखिमनमानीलायमान माः श्रीभूमाधरितसरं भवतु नः प्रत्यूहहत्थुवातम् ॥ १ ॥ गाङ्गेयद्युतिभदालतया श्रीराधयामिति विद्युअघिमाधमापघनरुक् प्रेमामृतैकाबयम् । ससविलुसमक्षरधरपर पूतिपूर्णोत्तम श्रीवास्थमुपास्महे सुरुचिरं वेदान्तवेद्यं महः ॥ ३॥ अयति जगतीभर्धामाद्भुतं परमात ययुरपि जगलीषा यज्ञोमजाखविलावलौ । यवनिलजलज्योतिःौशीफ्राणुहोदर- स्फुरदपि सुरागयैः क्रीड़मिर्जरवतारकैः ॥ ३ ॥ श्रीभास्करप्रभृतिखेचरचवालं नत्वा गुई अपितरौ तदनुहाव्यः । Digitized by Google अगणिते मूढ़ोऽप्यगाढ़गणकप्रतिपत्तयेऽहं । सिद्दान्तदर्पण रति प्रथयामि शास्त्रम् ॥ ४ ॥ अन्येऽस्मिअधिकारपञ्चकमाई वक्ष्यामि मध्यस्फुट- चिप्राततिगोलकालसहित साङ्क ववोहतैः । वाक्थैः क्वापि दिवाकरांशगदितैर्यवान्तरीथापितै- रैकार्थ्यात् क्वचिदन्वित सुवितते बोधाय बालावलैः ॥ ५ ॥ भास्ते कालावयवकलना यत्र दृश्यास्वसिडा श्रौतस्र्सव्यवतिरपि छिद्यते तत्र धम् । तस्मादेषा अतिरनृतवागतु वा प्रस्तुतार्था या दग्रहणभगणाद्यत्र संलक्ष्य साक्षात् ॥ ६ ॥ प्राविशाम्प्रसिधा रविशशिभगणा घस्रमासाब्दसंख्या- भूगोलव्यासजीवोपकरणसहिताः सर्बदा सहि सत्याः । किन्येषां अक्षाशामिह भगवगशस्योचपातेषु कक्षा- विम्यादीनां विसवादत इतरजनैः कस्याते अन्यतम् ॥ ७ ॥ तत्तद्न्येषु यस्मियं भवति समरसारतम्य अहादे- संवादात् सतयो बडुतरतमतः कथ्यतेऽसावतव्यः । पूर्वाधास्तदस्मद्वथनमपि चिरस्थायि इसिदभावा- दव्यर्थं भव्यसैव्यं भवतु हि भविनी भाविभूतानभिज्ञाः ॥ ८ ॥ यदैव दृगोचरता यति तदा तदेवाद्रियते हि माझम् । सहासनावार्मिक एवमाह पश्यन् जनानल्यमतीन् नृसिंधः ॥ ॥ शास्त्रे कृते यदि जगइयवाहतौ गम्भीरता भवति तन्निखिलप्रवृत्तिः । म स्यादतोऽत्र गणिते सुगमाभिधये शब्दय पाटवमनादरणीयमेव ॥ १० ॥

Digitized by Google

कधग्यस्य मध्ये गणितकधी विचिव एवादी ।
होराजातक वेदी यमुते कात्ये घु संगैते ॥ ११॥
श्रोभास्करो.पाटी विमलास्ते तयापि सा नीता।
अगणितारोऽयं भूयामप्याय भूतानाम् ॥ १३॥
सिदान्तदपसिन् सलीचनानां प्रतर्पी निपुयाः ।
क्वापि कापि विशेषं पश्यत गचितागमामात् ॥ १३ ॥

अतिर्थप्रकरप्रवर्त्तव या-

क्रियाः काखमासाद्य वैशयमायुः ।

इतः शास्त्रतः कालबोधी यतो

ऋतेच्यतिथं प्रोक्लममाम्मुनीन्द्रः ॥ १४ ॥

मायाख्यस्य पुंसः समजनि नयनं ज्योतिष शब्दमा
व श्रीवं नियत्रं अमत ६ भुजानासिके अल्पशिचे ।
छन्दः पदमस्मातरमखिलादतो वैदच-
तिःशास्त्र समस्ताङ्गभृदपि न यतः कठो नष्टदृष्टिः ॥१५॥
ज्योतिःसन्दर्भसबैङ्कषविशदमतिञ्जतकमश्नयाचा
तत्त्वज्ञप्राचगोष्ठीप्रकटगुणधटोऽप्यस्तु लोकस्तुताः ।
अशा सिद्धान्तबोधा न यदि से पुरुषः शोभते नो भतेजः-
सुखव्याप्तापि लुप्तामृतकिरणरुचिर्दर्शजातेय राषिः ॥ १५ ॥
या त्रुव्यादिकालः प्रलयचरमकः खेचराणां प्रचारः
प्रश्नाचैवोत्तराणि विविधगणितमप्युइवो भूतराशेः ।
स्थानं भूभग्रहादेग्रहणयागयुतियाधनुष्कर्मयन्या-
क्षेत्राचं गद्यते सशकगणवरैरेष सिद्धान्त उषः ॥ १७ ॥
श्रेष्ठं सर्वश्रुतानां श्रुतमिति कृतिभिर्यौतिषं तत्र सारः
सिमान्तस्तम गोलस्सदयगतिकृती वर्त्तते यत्र मर्त्यः ।

विइत्यूल्यः स देगः क्षक्सक्लुषार्थाश्यः स्याद्-
यास्ते नैष तस्मिन् पशुचरितपर .पापापप्रतापः ॥ १८ ॥
यशचतुर्वर्गफलप्रदं श्रुतं पवित्रमैतत्पठनीयमेव तत्।
अर्पतिः प्राह रयमित्वतः प्रदेयमैतप्रवणाय साधये ॥ १८ ॥
पूर्वाई काखमाहर्गभगणगच्यादिविस्पष्टतेषु-
विपशुपयोअइसमदुदयास्तेन्दुप्रातिपातान् ।
अश्ये भागेऽयौगोचरविविधमतव्यक्तिस्वयम्सगोड-
मकवायसवर्षाचुतमुतिकुतुकान्य पश्यन्तु सन्तः ॥ २० ॥
यतेजः चुधमायाजनितमदारतापभूतो-
भूताड़ाधीशगाभ्युझवभुवनमयाम्भोजगभत्खयः ।
भूखा भूतैर्भूतानि त्रिभुवनभवनाम्याचम्य स्वधाथि
ध्यायं ध्यायं यमास्ते स जयति परमब्रअधामादिदेवः ॥ ३१ ॥
स्रष्टा सृष्ट्वा भचक्रं ध्रुवयुगलयुते सग्रहं सबियुलं
नित्यभान्तविगतीभवि भविकविकर्माद्यभिव्यक्तिहेतोः ।
भ्रान्ते भान गरी तअभूति चलतरे पश्चिमाशाभिमुख्य
प्राचीं नीचोचनैर्वजति खगततिः स्वल्पगस्यैव तस्मात् ॥ १३ ॥
कालाव्यस्य विभोरिदै भगवती नित्यस्य रूपान्तर
ज्योतिश्चक्रमिति नुवन्धवयवाछुट्यादयोऽस्येत्यपि ।
विद्वांसोऽयं मया सदायविकृतिस्ते नात्र सम्पाद्यते
पौईयतर्ररवयरहितैः सद्याऽभिवेद्यार्थः ॥ २१ ॥
यो भूतसंहारक एष कासः कालोऽपरः स्यात्वलनामकथ।
से स्थूलभावादथ सूरभाषामाऽयमूर्ती विविधः प्रदिष्टः ॥२४॥
प्राणादिकोऽसौ व्यवहारयोग्यो मूर्ती न तद्योग्यतया स्थितो यः ।।
युट्यादिकोऽमूर्त इतीरितोऽयं गीप्रेरितात्याशिताया ॥ ३५ ॥

यायावतोद्यवलिनीदलस्य वैधस्युटिः सैव शतेन१०० तासाम् ।
एको लवस्तत्परनामकोऽसौ त्रिंश३०अवैकनिमेष उक्तः ॥ २६ ॥

तैरुच्यतेऽष्टादशभिय१८ काष्ठा
साहन्धित३७ स्वाहुरुवर्णकालः ।।
तैः खेन्दुभिः१० प्राण उदीरितस्तद्-
युग्मेर कला तचितर्यक् विनाड़ी ॥ ३७॥
पलच्च सा दिग्गुणिता१० घशः स्यात्
तैः अभिरैमा घटिका च नाड़ी।
दण्डच्च मा तडितयं२ मुर्ती-
होरात्र आर्थः स्वगुरौ३०मुंहतैः ॥ २८ ॥

अथ राजेश शरन्दु१५भागः सूमो मुशर्तः सदसराफलाईः ।
स्थूलस्वहोरात्रखराम३०भाग सक्षमीयं दिनमार्चमाहुः ॥२९॥

तैराक्षमासः स्वगुरौः३० खरांश-
पञ्चाङ्कमैः सावनमास उसः ।
तइत् रामै३०स्तिथिभितु चान्द्रः
सौरो रवेः संक्रममप्रमेयः ॥ ३० ॥

तविस्तरोऽप्युत्तरभाग एवं वाच्योऽकर२संख्यैस्तपनस्थ मासैः ।
स्यात्सरसवत्सर एष दिये दिने तथा दागुअमित्यवतः ॥ ३१ ॥
देवासुराणां दिनरापिभीगो विपर्ययेणार्कगतिप्रभेदात् ।
तेषान्तु घड्युत्तरया विशल्या३६० दिव्यं भवेदारमेय वर्षम् ॥३३॥

एतैयुगं द्वादशभिः सह १२०००-
ऋतुर्युगचेत्यपि तबिम् ।
तदेव खान्नाभ्रखदसवेदै ४३२००००-
र्दिवाकरायुगमस्य पादाः ॥ ३३ ॥

जतादयो धपदक्रमेय
चत्वार एते युगसंघकाच्च ।
महायुगाभेन्दु १० लवचतु४स्त्रि३-
देशकै?ईतः सत्यमुखादिमागम् ॥ १४ ॥

भातसयासहित किलो सध्या युगानां स्वरसांगई एव ।
तदर्थमादौ दलमसभागे मध्ये तु शुद्यो युगभुलिकासः ॥ ३५॥

मन्वन्तरं चन्द्रमहीध७१संख्यैः
महायुमैः सत्ययुगप्रमाणः१७२८००० ।
सन्धितदन्ते जलसवाख्यः ।
सर्बादिमः स्यात् खलु सन्धिरकः ॥ ३४ ॥

अरेन्दुभिः१५ सन्धिभिरवितेतैर्मन्वन्तः स्थाभिचतुर्भिः१४ ।
दिने विधेः कल्प इति श्रुतं तद्गैः सहसेस मितं नियापि ॥ ३७॥
तावमा कस्ययुगे चुरायमित्यं समानां शतमाथुरस्य ।
परा महाकल्प इतीरितं तत्पराईमाद्यं किल नाम पापम् ॥१८॥

यारामविपरम्पराया
वदन्यदः कल्ययुगच्च विन्नाः ।
अमादित्वात्समयस्य नाही
जाने व्यतीताः कति लोकनाथाः ॥ १८

प्रवर्त्तमानस्य विधरिदान व्यतीतम परमायुषोऽस्य ।
अत्रादिमै शेषदलस्य घन्ने सन्धयः पल्मनवोऽप्यतीताः ॥ ४० ॥
स्वायम्भुवः प्रामुराविरासीत् खारोचिषधीसमतामसौ च ।
स रेवतीयः खलु चाक्षुषोऽनु वैवस्वतः सप्तम एष ते ॥ ११ ॥

अस्यान्तरे यातवती युगानां
सप्ताधिका विंशति२७रन्यतस् ।

युगाङ्गताः सत्यमुखभिपादाः
कलेः खसप्ताङ्कमहार्णवाव्दाः४९७० ॥ ४२ ॥
खाद्रागागाधिनवाक्षिसप्त-
नन्देन्दवी१८७२.४८८७० ब्रअदिनादितोऽमी ।
याता स्युरेतरणितीक्तिकाले
खखाभखाभाभकताधिचन्द्रैः१४४० ००० ०० ॥ ४३ ॥
कल्पाब्दसङ्घा विता भवन्ति
दखादयोऽण्डाधिपघस्रभुक्ताः१३ ४२।३।४।२७।
कल्पाव्दको वियदेव नेभ्यः

उत्पद्य विष्णोः सृजतो दिनादौ ग्रहसँगोलादिकममयीनैः ।
बये युगानां चरणवयञ्च साईं यतः कल्पमुखादयासीत् ॥ ४५ ॥

तत्खाभखाब्धाङ्ग स्वसप्तचन्द्र १७०६ ४००००
रदै रवैः कल्यसमा विहीनाः । ।
अध्यब्दकाः खाद्रिनवाब्धिमाग-
मागार्थवाषाभुव१८५५८८४६७० स्विदानीम् ॥ ४५ ॥

कलेः किल प्रासदलप्रवेथे साईराने विधिरर्ककारात् ।
प्रदर्शयामास लगभ्रमादिॐ प्रमाणित चैत्रसितादिकालम् । ४७।
तदादितः खेचरचक्रपर्ययाः समं समाप्ता निशि तावति भने।
पुनः परेधुर्मतसम्भवघर तथा प्रवासातत एवमन्वम् ॥ ४८ ॥
इति दिगो अयदिने अमः प्रपूयते तषिधनेन तत्वयः ।
इदं मतं नै यदुदीरितं बुधैर्यधयः प्रत्यमेव जैश्चन ॥ ४ ॥

---

• आदिशब्देन क्रान्यादयी बने ।

स्वयम्भुवा सार्दमदर्शनं भुवो भवेदितीदं न विचारचार में ।
भुवा समं प्राकृतिके लये चयी मयीयते भग्रहलेकरक्षिणाम्॥५०॥
इदं महायासविसृष्टभन्यथा कथे दिनासे विनिहन्तुमुच्यतः ।
विधिइर्चाद्यमणोर्भुवः स्थितौ किमस्ति मानं हि वृहसतौ॥ ५१
यथा तथा वा भवतु प्रयोजनं म तष्ठिरोधादितं प्रसङ्गतः ।
अमुच्य कल्पस्य दिनैर्महादिकं महामभिः साधयितुं छि युज्यते ॥५२

प्रकृतमशुभरामः सामरस्याङ्तस्य
मति सततमखिन्यादिपौण्णासवगें ।
य इद्द खुचरभोगः पूर्ण आलोक्यतेऽसौ
भगए इति निरुलः पययश्चक्रसंज्ञः ॥ ५३ ॥

अक१२शो भगणस्य राशिभक्षेत्रक्षनामास्य तु
चिंशां३०शोऽपि लांशभाग उदितस्तषष्टिः भागः कला ।।
लिप्ता तत्खरसांभ६०कतु विकला तसत्खघड्भाग६० कै-
गैत्यर्थं कथिताः परायवयवाः प्रोक्यूरिभिर्भूरिशः ॥ ५५ ॥

यः पूर्व व पराईकै रुम वसति श्रीमाधवाश्यां दध-

गुप्तः कृप्तमहेन्द्रनीलतगुरुङ्गीलाधलाग्नस्थले ।

हैतीयीकपराईकऽधमजनानुवर्तुकामः स्फुटं

धत्ते दारवधाम मामवतु माकान्तः स सब्सापतः ॥ ५५ ॥

इथुखालोयलपालकुलप्रसूत-
श्रीचन्द्रशेखरजतौ गणितेऽधिसि ।
सिद्धान्तदर्पण उपाइितबालबोधे
शोऽगमममयभार प्रथमः प्रकाशः ॥ ५६ ॥

इति श्रीचन्द्रमैसरसिंहकतौ सिखातदर्पय मध्यमाधिकार कायर्न माम प्रथमः प्रकाशः ।

---

Digitized by Google

सूर्यास्फुजितां प्ररोगतिमतां
कोटिन्नदशाब्धयः ४३२०••••••
कल्ये स्युर्भगणाः शनीच्या
ते चैव शीघ्रौधया: । ... .
खाभाभाराम्निमार्गणगिरि
यावेषवः ५०७५३ ३ ३ ६००० शीतों-
रादित्यक्षितिभूगमाष्टरसगो
हुम्बावो २२९५६७१११३ भभुवः १ ॥
किन्द्राद्राङ्गनवाड्रामनववा-
काज१७.३९८६७१४१ शीघोबा :
वाणाभ्रेक्षणवाचवायधरती
घरामा ११४१५५३०५ गुरोः ।...
पक्ष्यष्टाद्रिशराष्टिभुजाभ:-
मैला७०२२३५५६६९ भूगोः बीघा -
भूपाद्रा कताङ्ग बामनवः . : -
१४६ ६ ६८७१ ६ सौरभताः पर्थयाः ॥ ३॥

सूत् पूर्वगमन्दतुङ्गभगणाः पाथोधिरामायः ३३४
शून्यायोधिनमाद्रिद्रभुजगस्तरमाधोधयः १८८११.४० ।
पूर्णेन्दुलनाः२१० खचन्द्रनिगमा४१ • याच्यामागा:०५ कुत्-
प्रज्ञेषुप्रमिताः ५५७ सप्तयp4 अति नेयाः पदच्छेदतः ॥ ३ ॥
चन्द्रात्पश्चिमगांमिपातभगणा रामाग्निशून्याष्टगो-
चक्षुःपञ्चगुणानि२३३२८.८०३३ फणभूवन्देवयानि२८अमात्।

पक्षाचाक्षमिताः५५२ खचन्द्रवसुधा११०वाणाधिनन्दाः ४५ शरा-
कूपरिषद५ ४५ रिता म तु रवैः पातः कदाचिद्भवेत् ॥ ४ ॥

भचक्रपयाङ्कमसम्मिता-
घस्रा विधातुर्दिवसे भवन्ति ।
शून्यवाष्टभुजाष्टिल.
रामाक्षिपक्षाशरेन्दुसयाः१५८२३६७८२८००० ॥ ५ ॥

विवळिता यझगणैर्भवेयुस्ते तद्धीषिदिनानि% तानि ।।
दिवाकरोथैर्भगौर्धिहीनाथाम्द्रा भवन्स्योषधिमाथमासाः ॥ ६ ॥
सूर्यस्य मासैः परिवञ्जितास्ते कल्येऽधिमासाः स्युरथन्दुमासाः ।
बराम३० निम्ना विधुवासराले तिथिचयाः सायनवासरोनाः ॥७॥

मासा रवेः कोटिताः अता-

चन्द्रवः५१८४•०००००० कैरवबान्धवस ।

पाखाभ्रषद्विगुणग्निराम-

पाथोधिरामेन्द्रिय५३४३३३३६०००समितीः स्युः ॥ ८ ॥

धूर्णपूर्चगमनाङ्गनिर्भर

वायविधवो१५८३६२६०००ऽधिमाकाः ।

शाखाधवखखाधड्गराः

बैंद्रियेदव१५५५३०००००००० (किंवासराः ॥ ८ ॥

दन्थमन्तखवखासिखायो

वासराः शशभृतोऽयुताहताः११०३००००६०००० ।

शून्यन्वगगनाइदिपा-

द्रीन्डगोनगमगाशगेन्दः१५७७९१७८२८००० ॥ १० ॥'

---

• सावनदिनानि इयर्थः ।

आपश्चिमपरिभ्रमीभिताः
सावनाः कुदिवसा अमी मताः ।
अम्बराबरखगराकृति-
व्यालखेन्द्रिययमा२५०८२३५३०००स्तिथियाः ॥११॥

तुङ्ग खेटभगवान्सरैर्मती मम्झेन्ट्रचलकेद्रपयाः ।।
पूर्णिमेति न युगे यतोऽखिलः पयस्तादि कय ईरितः ॥ ११ ॥
आ चलाशचपलादिगामभिः शीघ्रत उदितों भामभिः ।
उञ्चमन्दसूदुनामभिस्तथा वसतेऽत्र मृदुकप्रथा ॥ १३ ॥

पूर्थपूर्णरसचन्द्रबाहव२१६००-
स्तर्कवानिवचन्द्रबारवः २१८७६ ।
शून्धबागुणचन्द्रमावो२१३२०
रन्ध्रपञ्चरसचन्द्रबाइवः ३१६५८ ॥ १४ ॥

भार्कचन्द्रकुदिनासवः क्रमादेत एव हि भवन्ति मध्यमाः ।।
किन्तु षष्टिटिकाभसावनैवसरैवचरन्ति जन्तवः ॥ १५ ॥
खवपर्ययकलाः कुवासरैर्भाजिताः कागतयः कलादयः ।
एवमामभगशाप्तघस्रतः वखपश्यदिनादयः फलम् ॥ १।।
खस्रषष्टिलवकैः समन्विताः सूरिभिर्दिनघटीपादयः ।
स्थिताः समयसूझताप्तये राशिभागकलिकादिवद्ध ॥ १७ ॥

सूर्य्यपयदिनादयः क्रमा-
आर्गणाङ्कदमाः३१५ अरेन्दवः१५।।
भूगुणाः३१ क्षितिगुणा३१चतुर्भुजः३४
कामार्थमनुवर्षमीरिताः ॥ १८ ॥
राशिभुलिदिवसादयो गुरो-
मध्यभस कुलाम्बयः३६१ अराः५ ।

भानि२० भानि२० गुणभूमि समिती
जैववत्सरज़त मयीदिताः ॥ १८ ॥

लिख्यते क्षितिसावनैकदिवसे तदुभुयो मध्यमा ।
लिप्तीच्या दशधा यदाकृतदिनैपयन्ति मध्यग्रहाः ।
भानोरशरा५ग८ दश१०दिशः १० सिद्दाः३४ सहस्रशय१३
स्निंग३०वारिधयो४ वियधुिमिता१०रत्नाकराः४ कीर्तिताः॥३०॥
चन्द्रस्यान्ननवाद्रयः७८. शतगुणा३४ार्था५२स्त्रयोऽब्धियो8&
नागाः हौर रस्भूमयम१। इरित १ चन्देन्दुसङ्घयोः११ क्रमात् ।
भौमस्येन्दुगुणा३१ रक्षणमिता स्त्रिशत्३० धड़ई द्रब्धिय:५०
अत्यन्मोनिधयो४४ रदा१२ गधकता४८ रामाः३ समुद्रा४मताः॥२१॥
प्रस्यार्थाब्धिभुजा२४५रदा३२रसभुवो१६ ऽखाः सप्तचन्द्राधना१७
गोऽर्था५८ वह्निता ४३दृगधुनिधयो४२ वैशाब्धयो४४ द्रागतिः ।
वैदा8 नन्हंशराः५८ शराः५ सरगुणाः३० स्वं० षड्याः३ ६ कब्धयः४१
माभृत्या १० वसुंधा१ सुधांशुविशिखा५१ वाचस्पतिव्राम्मतिः॥२२॥
शौक्री पंतिट ६ हयाः७ वगुणाः ३७ सप्ताब्धयो४७ऽख वचः५७
बल्ला५० भन्दगुणा३रदा३२विधुगुणा३ १४ाणाग्नयो३५ छाभातिः ।।
मन्दस्य इयर मधमङ्गभयना३६न्यर्थेषव५५चक्षुषीर. : ।
रोमार्थाः ५ क्षितिबाहवय२१ नयनॅ२ वैदाः४ समुद्रेवध:५४ ॥३३॥
चन्द्रीयस्थ रसा:६ खवाईय४०-उदध्यर्थाः५४ कुरामा ३१ नभो०
वैदानिधयः४४ श्राश्भुजशरी:५२ पच्चीब्धयो४५ऽग्नयः ३६।।
सत्पातस्य गुणा३ दिशः१० खरकताः ४० पूर्णाब्धयो४ ० ऽभ्राब्धयः४०
षट्पक्षा२६गिरिशाश्च११मॉर्गणगौर५विखे १३खरामा३० इति॥२४॥

भ्राम्याति यदीयभाखरपुर्मिचक्रप्रभा ।
भिन्दमतमः सुदर्शनमिति ख्यातं यात चिलौ ।

भक्तानां भवभीतिसम्भवभिदै भूभारभूतक्किदै
धाम्ने श्यामधराधराधिपतये कस्मैचिदमै अमः ॥ २५ ॥

अंत्युत्कलोच्चलकृपालकुलप्रसूत-.......
श्रीचन्द्रशेयरकृतौ गणितेऽचिसिछ ।..
सिदान्तदर्पण उघाहितबासबोध..
याप्ती द्वितीय सगण: प्रकाशः ॥ २६ ॥

इति श्री चन्द्रशेखरसिंकृतौ सिङ्गात द६ मध्माधिकारी
| अगषादिनी नाम धितौय: प्रकाश; ।

---

तृतीयः प्रकाशः ।

अङ्गनियमवर्शनम् ।

अथाभिवाच्छित वर्षे मासे पक्षे तिघावपि ।
तापनेम्वमानोत्थसावनाहर्गणक्रमात् ॥ १ ॥
मध्यग्रहाद्यमानेतुं स्थापयेत्कल्पवतः ।।
अतीतानां षण्मन्न सन्धिसप्तकसंयुतान् ॥ ३ ॥
अब्दान् वैवस्वतमनोः शैलबाहु२७मितैर्युगैः ।
कृताद्यड्त्रिययुतैः कल्यतीतोदकैः समम् ॥ ३ ॥
सर्बमकत्र संयोज्य सृष्टिकालं त्यजेत्ततः ।
खाभखाम्बुधिषपूर्णशैलेन्दु१७५६ ४०००प्रमिताब्दकम् ॥ ४ ॥
ततः शेषान् गंताब्दान् इवा इादशभिः पुनः ।
चैत्रशुक्लादिभिर्यातैर्मासैः संयोज्य तान् पृथक् ॥ ५ ॥
निवेश्य गुणयित्वाधः पक्तिकल्पाधिमासकै:* ।
"विभज्य अल्पसप्तावमासैलब्धाधिमासकान् ॥ ६ ॥

---

१५५३११५०० ।

अड़े संयोजयेदेवं चन्द्रमसा भवन्ति ।।
त्रिंशद्३० झा गततिथ्याच्या शिष्टाः कस्यतिथिक्ष्यैःॐ ॥७॥
इताः सस्पेन्दुघस्रामा धावमविवर्जिताः ।
भवन्ति रविवारादिरविमध्यमसावनाः ॥ ८॥
वासराः कुदिनाख्यास्ते गती साईरामतः ।
अवधिमासावमयो औषधुघटिकादिकम् ॥ ८ ॥
न तेऽधिमासस्तु शुद्धः पूर्वं गतो यदि ।
सदा शेषाभूयस्वादेक लब्धेषु योजयेत् ॥ १० ॥
शुचौ सत्यां यदा गामी शैषाख्पत्वातस्त्यजेत् ।
तथाङ्कां वारवैषम्ये सैकव्येकवमिष्यते ॥ ११ ॥
रवीन्दुसष्टमानैम प्रायोस्तिथिमासयोः ।
स्यासिौ मध्यमानेन क्वचिदेकाधिकोनता ॥ १३ ॥
अथानीतैर्दिनैः साध्या दिनमासापालकाः ।
निर्गतोऽर्गणः सैकः सप्तभोऽवशेषकः ॥ १३ ॥
वासराधिपतिः सूचिःशेषत्वे तु सप्तमः ।
खाम्न्याप्तो३० शुगणो लब्धं डिभिन्न रूप१ संयुतम् ॥१४॥
सप्तभिः चयितं शेष मासेोऽवर्तिमानकः ।
खराम३०शेषास्त घस्राभोग्यास्ततोऽपरे ॥ १५ ॥
दिनौघः खरसान्याप्त३६० त्रिचन्द्र१युती मगैः ।
अतः शेषः अवषेशो गतैयाहानि पूर्ववत् ॥ १६ ॥
प्रत्यब्दप्रतिमासच खवारे तप्रवर्त्तनम् ।।
शतानन्दादिभिः प्रोक्लो भिबो यः पालकाधिपः ॥ १७ ॥

---

, * ३१०८११५१०।। । । १६•३००००८.०००।

स सौराव्दाधिपो शेयो मैषसैक्रान्सिवारपात् ।
वारप्रवृत्तिसमयादेथात् संक्रान्तिनाड़ियाः ॥ १८ ॥
प्रीझर शेषः कृतगुणस्त्रिधाधौऽधोऽधरक्रमात् ।
सप्ताम्याप्त३शुतोऽष्टामसयुक्तसहिमादिकम् ॥ १८ ॥

स पालयति मेषादेततस्तत्परखेचरः ।।
स्वाथ५शोनेन्दुशैलाचिदिनानि प्रतिपालकः ॥ ३० ॥ .
अतीतोऽर्गणः स्वखभगणैगुणितो तः ।।
कस्यभूदिवसैkिध्या भगणादि हो भवेत् ॥ २१ ॥
मेषाः सूबैंः१२ खरामैय३० षड्या६० षड्या६० पुनः एमः ।
गुणिताः कुदिनासाः स्युभयलिप्ता विलिप्तिकाः ॥ २३ ॥

सूर्यसिद्धान्ते-

एवं स्वशीष्ठमन्दोदा ये प्रीताः पूर्थयायिनः ।
विलोमगतयः पातास्तइञ्चक्राष्टिशोधिताः ॥ १॥ इति॥२३॥
गुरतु भगच्या यातात्रियुता बादशाहताः ।।
गतराशियुतास्त राशिययुताः पुनः ॥ २४ ॥ ।
षष्ट्या हुताय शेषादा गताः स्युः प्रभवादयः ।।
सैकाचेपर्समानाव्द गतेयांशादयस्ततः ॥ २५ ॥
अर्क १३न्नाः सानदेवांशा३३० भुक्तभोग्यदिनादयः ।
एवं सृष्ट्यादितः सिद्धाः सर्वे लङ्कारात्रिकाः ॥ २६ ॥
चैत्रशुक्लादिचान्द्रायो मध्यमस्य वृहस्पतेः ।
संक्रान्त्या वर्जितः प्रोक्तः स्मृतिभैरधिवत्सरः ॥ ३७॥
स्फुटार्कभगणस्याम्सः संक्रमौ तस्य चेङ्गुरोः ।
लुप्तसंवरः सोऽयं चाव्दस्मृर्शितः स्मृतः ॥ २८ ॥

---

१५ .११८१८॥• । '

स्टोऽतिचारवान् जीवी नैयाति प्रामगृहं यदा !
महाशियारस्तत्कालो लुप्तसंवत्सरोपमः ॥ २ ॥
युगानि हादशा स्युः षष्टाब्दैः पञ्चभाजितैः ।
सब्वैः सैकैरच्युतादेर्मतानि तशेषकाः ॥ ३ ०॥
वसरा सम्परीदाधिपू रिसाः श्रुताः ।
वर्कचन्द्रलोकेशव्योमकेशाधिदैवताः ॥ ३१ ॥
लिख्यतेऽथ गुरोर्मध्यराशिभोगेन लक्षिताः ।
मामानुरूपफलदाः पुचायतवसराः ॥ ३३ ॥
प्रभवो(१) विभवः(२) शक्तः(३) प्रमाद(४)ऽथ प्रजापतिः(५) ।
आद्य विष्णुयुगे पञ्च सव्वें शुभफलप्रदाः ॥ ३३ ॥
अङ्गिराः(६) श्रीमुस्यो(७)भानु(८)युवा(८)धाता(१०) द्वितीय के ।
युगे अस्पतैमध्य म शुभोऽप्यपरे शुभाः ॥ ३४ ॥
सिरो(११)बहुधाग्यश्च(१२)प्रमादी(१३)विक्रमा(१४)वषः(१५) ।
शाझे युगे ढतीये च चितुर्थों में शोभनौ ॥ ३५ ॥
चित्रभानुः(१६)भानुस(१७)तारणः(१८)पार्थिवो(१८)ऽव्य
चतुर्थे पावकीये च युगे सधैं न शोभनाः ॥ ३३ ॥
सर्ध्वजित्(२१)सर्वधारी(२२)च विरोधी(२३)विशतिः(३४)खरः(२५)।
पञ्चमेऽपि युगे त्वा प्रथमौ है। सुशोभनौ ॥ ३७॥ .
नन्दना(२६)विजय(२)चैव जया(२८)मअथ(२८)दुमुखौ(३॰) ।
अहिर्बुध्रप्रयुगे षष्ठे चाम्तिमौ । न शैभनी ॥ ३८ ॥
हेमलम्बी(३१)विलम्बी(३२)च विकारी(३३)शार्बरिः(३४)श्व:(३५)।
आदिमौ । एभौ स्यातां सप्तमै पैतृके युगे ॥ ३८। ।
शोककृत्(३६)शुभक(३७)¥ाधी(३८)वियावस(२८)परायसू(४०)] ।
अष्टमै तु शुनै वैसे प्रथमौ । शुभदौ ॥ ४० ॥ . .

अव:(४१)कीलकः(४२)सौम्यः(४३)साधारणो(४४)विरोधात्(४५)।
घान्द्रे युगे च नवमै त्रिचतुर्थी शुभप्रदौ ॥ ४१ ॥
परिधावी(४६)प्रमाथी च(४७)प्रानन्दो(४८)राक्षसी(४८.)ऽनया:(५०)
ऐन्द्रानलयुगेऽक्वौ च दशमै दुःखदायकौ ॥ ४२

कपिल:५१)काल(५२)सिद्धार्थी(५३)ततोरौद्रो(५ ४)ऽथ दुतिः (४५)।
एकादशीथिनयुगे मध्य एवं शुभप्रदः ॥ ४३ ॥
दुन्दुभी(५६)रुधिरोहारी(५७)रक्ताक्ष:(५८)ोधन(५८)चयः(१०)।
कष्टाकष्टप्रदाः सर्वे भाग्ये इदशके युगे ॥ १४ ॥

विश्व(१)बहस्पति:(२) शक्रो(३) :बहि(४)स्वष्टा(५) ततः परम् ।
अहिर्बुभ्रा(६)ध पितरो(७) विश्वेदेवा(८) निभापतिः(e.) ॥ ४५ ॥
इन्द्राग्नी(१०) चामिनीची(११)भग(१२)चेति युगाधिपाः ।
खकालाचारसिहे त्यामरा लिहिता अन् ॥ ४५ ॥
युगे युगा पूर्णत्वादकॅन्दुभगायलेः ।
शुगतत्याददिवसैस्ससाधनमपीच्यते ॥ १७ ॥

भान्तरेए पुरानयन दिनानां
कुर्ये यथावगतिरथममस्य गुः स्यात् ।
अन्तु नात्र सुधियः पुनषिदोष
श्रीहर्षमुख्याविदर्शित एष पन्याः ॥ १८ ॥
कायदा रवि१३ताड़िता मधुसिता-
यातीतमासान्विता
हिडाः कोटिहताः कृताभकुशरे-
मोबुदन्तो३२५३५५१०४वृताः ।
सधायाः खगुला३० तातिथियुता
ईधाम १०००००००००.निभाता

.

मार्गशराबिपर्थ्यतनवा-
भ्राङ्गाग्नि पडू भिः ६ ३९.०८.७३५०५८ फलैः ॥ ४ ॥

अना मध्यमसावना दिमगणा सार्धरात्राङ्गता
भासदारमुखाः स्युरस्य यदि वा साध्याः कलेवंतः ।
कार्थी तत् खचतुष्कहीनगुणाकी हारौ अताशाशरै ५१०४-
नौ दक्षिणतोऽष्टबाणखशरै५ ० ५८वारा शुक्रादितः ॥ ५० ॥
स्त्रीयखीयनिरुत्वकल्पभगवा रुद्राष्टचन्द्राइताः१८११ ।
खाधान्नाब्धि४०००ञ्जताः फलं भगणतः स्युई पराग्ला ध्रुवाः ।
सद्युक्ताः कलियातसावनदिनैरानीतमध्यग्रहाः
पूत क्रमतो भवत्वभिमते काले गृहशादयः ॥ ११ ॥

अजादिखगपञ्चकार्कमुखमन्दचन्द्रादिपा-
तजधुवविलिप्तिकाः कलिमुखाईराचे यथा ।
गजङ्गितिथिवेददृक्-
शशधराः१२४१५६८(म) हुताधिस्वर-
त्रिचन्द्रशशिमः ११३७२३४(खुशी) खट्टग्-
रसभुभुजाः८२६३(४) अमात् ॥ ५२ ॥
खवैदखमरुवो१४८.० ४० (शशी)-
ऽब्धिभुजदिङमवेशाच११६१०२४(अ) बह-
घनाग्निगजबावः२८३१७६(रमन्द)
रखनृपवेदरामाधयः४३४१६०(चमन्द) ।
ववेदवशुषट्शरा-
म्युनिधयः४५१८४० (ममन्द) स्ववेदेश-
त्रिचन्द्रभुजगाः८१३३४०(बुमन्द) खदृग्- :
गगनचन्द्रशून्यवः६०१० २०{भन्द) ॥ ५३॥

गाब्धिशरतनुभ२३५५४८(शुमन्द)
खवसुवाईमाधिपा८८.७४८०(शमन्द)
दिपावागताच्यगाऽ२४७८८(चपात)
वसुरदाधिपूर्णेम्दवः १०४३२८(मपात)।
विभाङ्गखवसुन्धराः१०१२७३(बुपात)
खरसगोऽर्थतवा२५५०१०१स्वपातन्यथी
नखाभरसगोभुवो१८६:३०(शुपात)
नखरमेषुता३२५६३० (पास) इति ॥ ५४ ॥

किंवैवं करणाब्दजाः नगगोवेदोse.७०नकल्यव्दतो
घस्नाः स्युविधुवारतो रवि१ २ मितैः खैर्वा तददायुताः ।
थेन्हिविभसमसप्तगुणभै२७३७७८५१५१र्भाः फल वासरा
मेषाकंक्रमणद्वितीयदिनतस्तसंक्रमान्लागताः ॥ ५५ ॥

संक्रान्तेः सविता ढतीयदिवसे मध्येोऽधुनैति क्रियं
येणैतस्ततः कृतिमतं पञ्चाङ्गपोमुखम् ।
तत्पूर्वाहनि यातवासरगथैरानीय मध्यग्रहा-
नेकदादिषु पक्षिकादिनगशष्यायाः स्वभुलीः क्रियात् ॥५६॥
केचिग्रस्फुटमेषसंक्रमदिनं चैत्रादिमन्छे तिथिं
मन्यन्तेऽब्दमुखञ्च देशवयतो भेदेऽपि वर्षे हि ।
तौवारे प्रतिपागे गतनिशाशेधे तु मेषेऽविशत्
सूक्ष्मोऽस्तदिह ध्रुवोऽरचि दिने मध्यार्कवर्षान्सजे ॥ ५ ॥
कथ्यन्ते करणाब्दमूबंदिवसे वार विधः साधिता
स्लङ्कादयकालिका दिविषद क्षेत्रांशकादिधुवाः ।
भूयोऽपि प्रतिपत्तये तमुधियां प्रत्यव्दशुद्धिस्तथा
सूर्य्यारादिकमन्दतुङ्गनिचयस्यारादिपातावलेः ॥ ५८ है।

रवेः शिवा११ दन्तिभुजाः२८ शरेन्वो१५
नभीभुजा३०स्तकसमुद्रसम्मिता:४६ ।
विधोरनम्स च्यालनाः३ खवाइवो२०
नवाधिसंख्या२८ हुतभुशरा५३ मताः ॥ ५८ ॥
कुजस्य बाणा५ विधु१रब्धिबारवो२४
गिरीन्दवः१७ सायकलोचनानि२५ छ।
अशीघ्रतुङ्गस्य दिशो१० गजेन्दव:१८
झतेन्दयो१४ नम्भुवः१८ कुवाइवः२१ ॥ ६ ॥
कास्पतर्विशुपद० वयः३
शराब्धय:४५ शीतकरः१ कुबाह:२१ ।
सितीशङ्कस्य भवा११ गुयेन्दवः१३
कुसागरा४ १ बाडुकता४२ भुजेन्दवः१३ ॥ ६१ ॥
शमेसुरङ्गा३ धृतयः१८ प्रभाकरा१२
नगेन्दवो१७ वेदविलोचनानि२४ ३ ।
अहे हार्विकलातमागते ।
परादिभेदोऽपि बुधैर्म गण्यते ॥ १३ ॥
रवैर्मटूश्वस्य भुजौर गजेन्दवो१८
नगाब्धयो४७ वेदश्री५४ गभो० ध्रुधः ।
सितांशमन्दस्य दिशो१० दिवाइवः२२
होतानयो३४ भन्दशराः५८ पयोधयः ४ ॥ ११ ॥
महीजमन्दस्य कता या विधु१-
भुजाब्धयः४२ पावकशीतभानवः१३।।
मृदोविदः स्युर्गियोऽङ्गभूमयः१६
पयोधयः४ पूर्णविधू १० रसैन्दवः१६.१ ६ ४ ॥

मध्यमाधिकारे ग्रहानयनवर्धनम् ।
सुरेज्यमन्दस्व शरा५ नगेन्दवो१७
नगेन्दवो१७ विपदं शरैन्दवः१५ ।
भूगोमेदूच्चस्य भुऔ२ शिलीमुखा५
भवाम्मयः ३८ सर्पगुच्च३८ गोभुजाः२८ ॥ ३५ ॥
शनमृदूधस्य मता मतजा ८
नवा८चन्द्रा१८ चतुरब्धयो४४ दिशः१० ।
सुधाकरादेरथ पातजधुवा
भचक्रधा; करणीव्दवः ॥ १६ ॥
डिर्भाशपातस्य गुच्चा३ महीभुजा२१
नवेन्दवो१८ भागभुवी१८ऽष्टबारवः२८ ।
कुजमपातस्य च मष्टबाहवः१८
सितांशाणा५१स्विभुजाः२३ कुसिन्धवः४१ ॥ ६ ॥
बुधस्थ पातस्य ख०मवावो२८.
नगेन्दयो१७ नागभुज२८ गजेषवः५८। ।
वृहस्पतेस्तदृध्रुव इधर शिवा११
गुयाः३ पृषत्कन्दुमिता१५ भवेषवः५८ ॥ ३८ ॥
सितस्य पासस्य धरा१न्धिबाइयो२४
गुणाः निशानाथगुणाच३१ पुष्करम् ।।
शगुणाः३ खं० त्रिभुवो१३ऽद्रिबाहयः२७
होतेधशानि२४ ध्रुव एष यातजः ॥ ६ ॥

इतीरिताः खेटतदुश्चपातजधुधाः कतैतगणानुपातजाः ।

सुधांशपातः स्फुटराहुरुयते तदीयभाइँ किल केतुरादिभिः ॥१०॥

मन्दाशपातानयनं दिनेभ्यः पुरोदित तइदिदं समाभ्यः ।

अव्दास्तु तसङ्गगर्विनिम्ना खड्याप्ताः फलमत्र लिप्ताः ॥ ७१ ॥

ध्रुवैषु युल्ला वियुताः क्रमेण फुटा रहांशादय एव ते स्युः ।।
किंवा सुखार्थ हरणैः स्वकीयैरानेतुम मृदुतुपाताः ॥ ७२ ॥

मृदूश्चयातपयैः स्वाभखाधपक्षकाः२००० २० ।
इताः फलानि हारकाः खकाः खकाः समामकाः ॥ ३ ॥
तदुताव्दवन्दतः कलादिभिः फलैर्धवाः ।
युतो निताः स्फुटाः क्रमामृदूपातभादयः ॥ ३४ ॥

सूराराशुचारा नवनवकशरा५८
बाणवैदर्तवी६४५ऽष्टा-
ष्टान्नाया४८८ नागसिद्धार ४८ नवशरशिखिनः३५६
सप्तपश्चाष्टपक्षाः२८५७।।
आरादेः पाताराः चितिनगहतवः६०१
पक्षपवीतिहोत्रा३६२
धृत्यष्टमाय १८१८ पक्षक्षितिगयनमिताः२१३
सप्तषड्वयः३६७ स्युः ॥ ७५ ॥

प्राचीप्रतीच्योः कुञ्जसौम्यमन्दमन्दाक्षसञ्चार इहेक्ष्यते यत् ।
तथा अशीघ्रोच्चगतिश्च का तस स्ततिः स्पष्टखगाधिकार ॥ ७९ ॥

प्रायां काञ्चनभूधरा सुरपुरीसम्पृक्तसूत्राच्चतु-
दैन्तिा१८४मितयोजनासमिलिते यक्षीरस्यामपि ।
अब्ध रोधसि सिन्धुसिन्धुरभुजै२८४य योजनै राजते
नित्यं शित्यवनीधरेन्द्रशिखरे तस्मै परस्मै नमः ॥ ७ ॥

---

प्राध्यामित्यादिपाय भवानरं यथा--
प्राच्य काञ्चगभूधरा सरसंपृक्तस्त्रावतु-
ईति१८४ मिशवीगाशवसतेयं चरथाम् धतात् ।
वेदाचमा १८४थीबनायसी देशस्य निधीदिग्नि
भाअिवार्षिभुषyबिपी भौमत्वमङ्गतम् ॥

इत्युलोज्ज्चलनृपालकुलप्रसूत-
श्रीचन्टूशेखरकृती गणितेऽक्षिसि ।।
सिद्धान्तदर्पण उपाहितबालबोधे
यातस्तृतीय इह मध्यखगः प्रकाशः ॥ ७८ ।

इसि चन्द्रशेखरसिंहक्क सिद्धान्त मध्यमाधिकारी
नयमवनी नाम तौथः प्रकाशः ।

---

चतुर्थः प्रकाशः ।

नाविध संस्कारवर्यनम् ।

अधीयते स्वदेशादिसंस्कारार्थ समासतः ।
भूमानमुत्तरे भागे विस्तराच्यते पुनः ॥ १ ॥
मध्यव्यासो भूवः खभिभूता१६०० योजनसमितः ।
भचक्रवलिकाई १०८००म्नस्त्रिज्या३४३८सः परिधिर्भवेत् ॥ २ ॥
षष्ठकाभ्यधिकाङ्गाक्षिगगनाशग५ ०३६।१•योजनम् ।
भूमध्यवेष्टने खीयलम्बयाई विजीवया३४३८॥ ३ ॥

हुत स्वदेशवसुधापरिधिः स्फुट उच्यते ।
किंवाक१२wः स परिधिर्विषुवकभाजितः ॥ ४ ॥
लङ्घारीशीतकालीकुरुक्षेत्रादिनीतः ।
स्पृष्ट्वा मैरागतं सूत्रं मध्यरेखोयते भुवः ॥ ५ ॥
खीयदेशसमानाची रेखायां विषयोऽस्ति यः ।
तजिस्थानयोर्मध्यमाने देशान्तरं मतम् ॥ ३ ॥
शयोजनैः षष्टि ६०इतैः स्फुटभूवेष्टनोवृतैः ।
अथवा विषुवकणेलिप्तिकाभिश्च साहितैः ॥ ७ ॥

मनुरामाभ्रषड्६०३१४भः स्युर्देशान्तरनाहिकाः ।
रेखायाः पूर्वदेशेषु भिशापरि योजिताः ॥ ६ ॥
पश्चिमेषनिता वारमासाव्देशप्रशयः ।
लङ्कारात्रतो यसप्रकृत्तिः सर्वदेशकै ॥ ६ ॥
वदन्ति केचिदाचाया लार्कीदकालतः ।
वारप्रवात्तिमषेयं व्यवस्था क्रियते मया ॥ १० ॥
वारे यस्मिनुदेत्यः स्वदेशे समयात्ततः ।
तदीशितुरहीराचे बलाधिक्यं प्रवर्तते ॥ ११ ॥
दिवारा। यथाभाग यामयामाईजं असम् ।।
गृह्यते कापि देशेषु म तसिद्धान्तसम्मतम् ॥ १३ ॥
यदाह भाकरः सुर्धारो लोदयादिति ।
सदुर्गणानां हि संख्या सिद्धान्ततः पृथक् ॥ १३ ॥
भिन्नत्वेऽपि यदीदान तदानीतार्ययमादयः ।
दृशमा अभविथ स्तदग्रहीष्याप्त सम्मम् ॥ १४ ॥
अशाच्चां खगरायो देशान्तरघटीहताः ।
षड्याशास्तत्फलम्माच्या पानं अहे ॥ १५ ॥
किंवा ततयः छुस्याः वदेशाशरयोजनैः ।
स्कुटभूमिपरिध्याप्ताः संकाय मध्यमेषु ताः ॥ १६ ॥
समये सम्भवेयर सर्वग्रस्तविधुग्रहः ।।
सदा संसाधिते तस्मिअध्यरेखामधिष्ठिते ॥ १७ ॥
वसमानाक्षके देशे तदुभीलनकाखतः ।
एयत समालोक्य स्वदेशोन्मीलनं क्रमात् ॥ १८ ॥
प्राक्पमिगतं बुहा स्वस्थानी मध्यसूअतः ।
तयोरन्तरनाडीभिईन्धाङ्कपरिधिं स्फुटम् ॥ १८ ॥

षष्ट्या भिज्य लब्धानि योजनान्यदगछतु ।
किंवा निमीलनासाध्यं मानं देशान्तरख च ॥ २० ॥

सुष्यसिद्धान्त-

इष्टनाड़ीहतो भुक्तिः षष्या भक्ता कलादिकम् ।
गते शौध्ये युतं गये आला तात्कालिको भवेत् । इति ॥ ३१ ॥
दिनानां गणना बस्मात् सूर्योदयत इष्यते ।
सतस्तात्कालिकेचेषु विधेया चरसंस्कृतिः ॥ २२ ।
स्फुटाकापक्रमानीता देशकालीस्थिताः खकाः ।
चरनाड्यः स्वभुक्तिन्नाः षष्टिभक्ताः फल अहे ॥ ३३ हैं ।
धनरीं क्रमशो भानौ दक्षिणोत्तरगोलगे।
. अस्तकालिकखेटेषु वैपरीवेम संस्कृतिः ॥ ३४ ॥
मताव्दस्फुटसूर्यस्य यांचे यदभूच्चरम् । ।
ततंत्र वर्तमानाव्दे ग्रायं मध्यार्थ्यमादिषु ॥ २५ ॥
रविमान्यफलवक्षलग्नमानायनांशः ।
वक्ष्यमाणैः क्रियामन्यां वचूमि अध्यग्रहोचिताम् ॥ २६ ॥
अर्धरात्रामध्यभानोः स्फुटार्कस्य निशादलम् ।
भिन्नं ययुज्यते तस्मात्तनुजाम्सरसंस्कृतिः ॥ २० ॥
चलांगसंस्कृतादित्यकान्तराश्युदयासुभिः ।
निदेशजैर्निच्चा रविदो:फललिप्तिकाः ॥ ३८ ॥
अष्टादशशतै१८, राप्ताः स्वस्वभुतिभिराहताः ।
मध्यार्कसविनदिनप्रा५ १६५eराप्ताः कलादयः ॥ २८ ॥
खनाचं सूर्यफलवत् कार्याः सूर्यादिखेचरे । । ।
शीघ्रम्दुचेषु रोहौ तु व्यस्तो संस्कृतयोऽखिलाः ॥ ३० ॥
अल्पान्तरवादथवा रविबाहुफलाहता ।

भुर्भिकलिका२११००भक्ता सिप्तादि तत्फलम् ॥ १॥
किंवा भावविभा२१९०६ मत्वा वेद तराफ्यम् ।
तेनार्कदोः फलं भलं म्याप्तिादितिः ॥ ३२ ॥
भुआन्तरावक समुदयातरमुपते ।
क्रान्तिकास्यत्वभूमीवफसयाराम् ॥ ३५ ॥
संतसायनांबार्बमबम विवसतः ।
समभुसवोऽतीतमेषादियाचसंयुताः ॥ ३४ ॥
निदेगा ये खुर्याय मध्यमभाखतः ।
घलांशसंस्कृतव लिप्तादिवराहताः ॥ ३५ ॥
सुवादिमध्यचन्द्रीपातशयीत्रजः ।
गतिलिप्तता गोऽर्थभूगडग्भिः२११५८ अखामकम् ॥ १६ ॥
फलं तनावयुग्मौपदयोः सवार अमात् ।
का महाद्यषु किंवा प्रोत भरादिकम् ॥ ३७॥
संस्कारपितये स्पष्टक्रियानिष्यत्वगतरम् ।
कर्तव्यं अतिभिः स्वखस्टभुक्ति भिरेव तत् ॥ १८ ॥
तदा मध्येषु शीघ्र षु चन्द्रोऽपि न सक्रिया।
काया कुटदेव यते तैः प्रपरिष्कृताः ॥१८॥
यद्यर्कदोः फलं लम्बसंस्कृतं सईि मध्यभात् ।
चलाशसंस्कृतात् सूर्थात् साध्यं तदुदयातरम् ॥ ४० ॥
अन्यथा स्फुटमाछादयमांगपरिष्कृताम् ।
अभुआन्तरसंस्काराट्यत्तत्फलयुगे युथक् ॥ ४१॥
भूगोलमध्यपरिधिः स्वदेशाधलारतः ।
भचबलिभिवा२१६००शः खडिपाढ्याम्योत्तरातरम् ॥४२॥

---

* च सूर्यपदेगानामांसातच अमा

अभाधिकारे नानाविधवारवर्धनम् ।
प्रज्वप्रमेय यकामा पक्ष्यादिमाका ।
कुचनाशास्त्रवत् सूर्याचपदकामतः ॥ ४ ॥
त्रादौ मध्यमार्कस मैषसंक्रमचाहनु ।
एवादिवर्षसंस्थोखसविनार्गवः अमात् । ४४ ॥
पििभलेखनीयोऽस सञ्चयो वारवेधात् ।
विषमक्षेत्रिरेको वा सैको वा क्रियतामसौ ॥ ४ ॥
एवमानीय दिवस पत्रिकामुखसआरम् ।
ताम्दिनै खपद: बाय् रासादिसञ्चयः ॥ ४६॥
पअधीऽधःखराश्यादिपकायाः युवासराः ।।
एकाअर्बुदपर्यन्ताः स्वाथ्यास्तत्पदान्ततः ॥ ४७ ॥
ववादिवराव्दादिभुवाः खेटोपातजाः ।
देधा लेख्या गतिछेदारदेशजलिप्तिाः ॥ १६॥
पदवेषु त्रिसत्या७३मूकादिसँस्या ।।
दिनानां सवरायाच्या मिश्रिताधिताः ॥ ४ ॥
सवाच्या मध्यशीघ्वन्दोवसरिता ग्राः ।
साईराने वादेः बरसादा दिनोदये ॥ ५० ॥
भवन्ति चन्द्रपातख ध्रुवस्तद्युविर्जितः ।।
योजयेत् तदधुबै चक्रमधिके फलसवये । ५१ ॥
कुत्रचित्पद नटे सन्दिग्ध नभःसदाम् ।।
तत्मार्गी भुक्तिमुचिततत्पदं भवेत् ॥ ५२ ॥
एवमानीय हव्यास्तती देणादिसँस्कृतिम् ।
आखा अफलैः पथात् सुटीकरणमाचरेत् ॥ ५३॥
लैले सखप्रकाशेषु निषेॐ पदकादिकम् ।

---

* अच पदमनि परिशिष्ट ट्रयाकि।

अन्धे यक्षांसयोखे तु भवाब्तेऽत्र यथाक्रमम् ॥ ५४॥
सिद्धान्तक्रमसंसिखस्कुटीकरणलेवनात् । ।
अनन्तरं फलान्चेषां लिखिष्यन्त यथाक्रमम् ॥ १५ ॥

इति स्वगभगवेभ्यः प्राक्फलैः संवदी
ध्रुवगतिपदलेखा लेखिसौख्यार्थभेषा।
अचरविषमभावे द्रव्यमाछे त भुक्ति-
ध्रुवपदावतिसायमाणोसेरा ॥ ५६ ॥

यत्रशस्ति चिरतनाः सभकतां वेदाइला४।२७मुभा :

प्राग्देशान्तरसाधितानि विपलान्यधिषिवैदधिपान्८४३४ ।

तां तान्यष्टकलोनितां४।१८ फणिगुलाङ्क १३८अवास्तहिरी

राजन् राजतु राजराजसुदा गैयो गिरीशः सबै ॥ ५७॥

इत्युकालोबलपालकुलप्रसूत-..
श्रीचन्द्रशेखरजती गणितेऽसिसिडे ।
सिद्धान्तदर्पण उपाहिलबालबोध
सुर्यों ययौ सपदसंस्कृतिमान् प्रकाशः ॥ ५६

इति च शैखरसिंह सिद्धार्थ मध्यमाधिकार
 नानाविधर्सस्कारपदकवर्णगी नाम चतुर्थः प्रकाशः ।

---

पंथीयते महीनिष्ठदृष्टितुस्था स्कुटीकतिः ।।
अहाणां फलदाढत्वं न घटेत यया विमा ॥ १ ॥
अवास्या मरुभूमि परिक्रामति सर्वदा।
पश्चिमाभिमुखस्तेनाको ज्योतिर्गयोऽम्वहम् ॥ ३ ॥
याति यत्पश्चिमामाशामुदिता साज्ञिकी गतिः ।
तां भित्त्वा यद्भगः अखशयनुसारतः ॥ ३ ॥
लोकेन याति पूवाशां सीता स्वाभाविकी गतिः ।
शीघ्रमन्दवशाकिबा दृश्यन्ते स्फुटखेचराः ॥ ४ ॥

सूर्यसियान- ... .. ..

अदृश्यरूपाः कालस्य मूर्तयो भगथाथिताः ।
शोधमन्दोच्चपाताख्या ग्रहाणां गतिहेतवः । इति ॥ ५ ॥
तत्र मध्यममार्तणः परितो मण्डलं भुवः ।
भ्रमम् ताराखेश्वराणां कच्चामध्यस्य उच्यते ॥ ६ ॥
त असतो महीजाद्यास्तान भुवं पुनः ।
परिक्रामन्ति यत्तस्मात् स प्रीतः सर्व्वकर्षकः ॥ ७ ॥
तथापि कुजजीवाभुतिभ्यो महती यतः ।।
तइतिः सततस्तेषां शीघ्रतङ्गो निगद्यते ॥ ८ ॥
बुधवाझवभुत्रिभ्यामल्यवान्नाचतो गतः ।
तयोर्मध्यग्रही भानुः खयं तौ शीघ्रसंशकौ ॥ ८ ॥

बुधावनीपुभबृहस्पतिमनैयरा ।।
सूश्चात् अमेय दूरखाः खसकना यानि यत् ॥ १० ॥
विधिना तकनेवि थायगतयः कृताः ।
मुतराभव दृश्यन्ते तथा भूगोलवासिभिः ॥ ११ ॥
चन्द्रस्य वर्ववङ्कान्तिभूमैनिकटवर्तिनः ।
योजनामगतिना महती लिप्तिकाभिषा में १२ ॥
भूगोंलापचया भागोईरानी निकटौ यतः ।
ताजातवासौ चक्काइँऽपि सामुना ॥ ११ ॥
कुजव्यशनयो यस्माद्दूरगास्तदपेक्षया ।
चले ससुया हसले चाहे भिवदिश्यतः ॥ १५ ॥
सुविदियोः स्याने भूताराइयोर्यदा ।
हवी गतिस्तदा ताराग्रह प्रेते भुवि ॥ १५ ॥
यदेवदिगवाने तयोर्भवति सूर्णतः ।
बत्रा गतिस्तदा तस्य मध्याच्चगतिमैदा ॥ १६ ॥
मन्दापवर्ष हित्वा सद्दार्फत् समदूरगाः ।
यान्ति ताराग्राः प्राचीं भचक्रममुलधते ॥ १७॥
भचक्रमध्यगा भूमिभमादेमध्यगो रविः ।।
भासतसई तत् सर्म पाचशयोः ॥ १८ ॥
राशियाने भूसत्रामार्ग वक्रित यतः ।
तवेदः शीघ्रपरिधे रोजयुमपदान्तयोः ॥ १६ ॥
मान्तरवियन्नात् स्वरसाम्बि३६०गुणविकः ।
भान पवा दि इरशस्मिअर्कथाते ॥ ३० ॥
फले परमेतेन भगांभा३६० विभाजिताः ।।
खो'शः शीघ्रपरिधे रोजयुग्मान्तर मतः ॥ २१ ॥

कक्षाकथनकालेऽहं वच्छे परिधिसभवम् ।
साक्षादलुभवादनापेक्षा या नवर्त्तते ॥ ३२ ॥
रव्यादेमन्दतुझास्या देवा में सति दूरगाः ।
भातरश्मिभिर्ना अौरपकर्षिताः ॥ २१॥
खदिनुस्खे तथासबाः अन्ते दूरगाः ।
खल्यं तान् प्रवः शैः पापैः प्रभमगैः ॥ २४ ॥
सतुङ्गाभिमुखानेव प्रेरययानिशं दिदि ।
सू-पूर्वीपरापास्ते गति यान्ति प्रचम्विधाम् ॥ ३५ ॥
अहाम्भगाईखः प्रानुछ वर्षति अम् ।
ऋचसोऽपराखिस्तइत्यामुच्चे अक्षम् ॥ २१ ॥
सोचापबष्टा भगः प्रानुवं यान्ति यहाः ।
ततेषु धनमित्युनाई पाखेषु च । इति ॥ ३७॥
भन्दा टग्रहान् पातान्द्रादीन् याम्यसौम्ययीः ।
विक्षिपन्वेष विधेयः सान्त्वन्ताकलालकः ॥ २८ ॥
स्-उत्तराभिमुख पातो विधिपत्यपरागः ।
अहं प्राग्भगसाईलो याम्यायामपकर्षति । इति ॥ ३८ ॥
पूर्वपरगत; पातो बुधभार्गवशीघ्रयोः ।
यूबवहिचिपबेतौ नाते सच्छलिखगौ ॥ ३० ॥
खपातसमयेटस पातचाईगस्य थ ।
विक्षेपो नौपादाले परमोऽसौ मराभिधः ॥ ११ ॥
मध्येषु लिभाः परमा विधीमेवखवयः३०८

भूलोकलोचनाय भुक्तिः स्फुटगतिर्मता।
सी विधा प्राम्मतिः पञ्चाङ्गतिः शून्येति भेदतः ॥ ३४ ॥
प्रागतिः पञ्चधर पथाहतिर्दैविध्यभागता ।
तृतीयैकवित्वेव भौमादिगतिरष्टधा ॥ ३५ ॥
भू–वक्रानुवा विकला मन्द मन्दतरा समा।
६. • तथा शीघ्रतरा शीघ्रा कथितैषा खनामभिः । इति ॥३६॥
पञ्चाङ्गतिः चीयमाणा वक्रेति गदिता बुधैः ।
'वर्षमानावका सा तदाद्यौः क्रमेण या ॥ ३ ॥
स्तम्भिता मैव विकला कलाशून्यत्वहेतुतः ।।
यत्वाप्तिन्नियोगाभ्यां प्रापयादवई गतिः ॥ ३८ ॥
क्षीयमाणा वर्षमाना स्वल्या मध्यगतः अमात् ।
उभर मन्दतसे महा मध्यतुल्या गतिः समा ॥ ३ ॥
मध्याधिका वर्षमाना दीयमाणा पुरोगतिः ।
भवेळीघ्रतरा शीघ्रा क्रमतयक्रसन्निधौ ॥ ४० ॥
रवीन्दोर्मन्दतुङ्गोया मन्द मन्दसरा समा ।
शीघ्रा शीघ्रतरा भुक्तिः पूर्ववत्पञ्चधति सा ॥ ४१ ॥
सू-सत्तह्रतिक्षामित्वं यथा दृक्तुस्थती अशः।
प्रवान्ति अवश्यामि स्कुटीकरणमादरात् । इति ॥ ४२ ॥
आचावं थवा याति जगति प्रतिया जनः ।।
अतां हिताय तो वम ज्योधनुष्कपद्धतिम् । ४३ ॥
ओसमेतैर्यथा वस्त्र तन्तुभिः सन्तप्त सथा।
गोलः अमोलमज्याभिः सदृब्धोऽयं समसतः ॥ ४४ ॥
त्याग्रे खेचरी मध्यसूत्रातिय खिता यतः ।
घ्याः सकलका ज्या व्यत्यय सभातम् ॥ ४५ ॥

भचक्रचक्रवाताईये चापनि यतः ।
तयासरसा मध्यखा जीवारूपा तदुच्यते ॥ ४६॥
त्रयस्ख़यो माहा वा भुञ्जकोटितया यतः ।।
ततो सदले त्रिज्या परमातमध्यतः ॥ ४७॥
परिधः भवत्वंशः समो. याअतस्ततः ।
राशिलिसा१८०•ष्टम भागः२३५ प्रघमच्याम्यिते ॥४८॥
यसखातरचैतको ज्यापिङ पादिमः।
जोनमाचं वैतीयखान्तरमिदं भवेत् ॥ ४६.५
तद्युत प्रथमच्या वितीयज्यामुयते ।
पुनराधेन तमनं शेवः वाद्दधिको यदि ॥ ५• ।
तझापादेवयुग्ध कार्यमन एव लुक् ।
द्वितीयखणविवरं तल्लीनं कृतीयकम् ॥ ११ ॥
तद्युवितीयजीवाईं अतीयव्याईपिण्डकः ।
अधेिनैवं अमात्यहान् भा लब्धोनितैर्युतैः है: ५३ ॥
चतुर्विंशतिखण्ड: युः जमल्या पिलिप्तिकाः ।
किन्तु व्यापितः षष्ठात् सप्तमीदद्दादशादपि । ५६ ॥
एकविंशात् पञ्चदशापिंशासप्तदशासथा।
शरीषालुक प्रोक्तो नारदाय वयम्भुवा ॥ ५४ ॥
मू-तवाविनोऽगन्धिकता रूपभूमिधरंतवः ।
खाडौ पञ्चशून्येशा बाणपगुचैन्दवः ॥ ५५ ॥
शुन्यलोचनपञ्चैकाछिद्रयमुनीन्दवः
वियञ्चन्द्रातिशयी गुणरन्ध्राम्बराखिनः ॥ ५ ॥
मुनिषड्यमनैबाशि चन्द्राग्निवतस्रकाः।
पाविषयाचीचि कुञ्जराशिनगाधिरः ॥ ५७॥

रन्ध्रपक्षाष्टकया वखायमास्तथा ।
सताष्टशून्यदलना नगरशिभिवयः ॥ ५९॥
षट्पद्मलोचनगुञ्चिन्द्राग्नियः ।
थेमाद्रिवद्भिज्यलमा रन्ध्रशून्यावाश्मयः ॥ ५ ॥
रूपाम्निसागरगुया वच्चम्मितवयः । इति ।।
इलामच्या अथोयन्ते अयोर्विशादिखजाः ॥ ६ ॥
प्रीमोमेष व्यासाईदेकािदिङजाः ।
यन्ते चापशिख्रिन्योरन्तः शरवदूरतः ॥ ११ ॥
सू-मुनयो रन्ध्रयमला रमतर्का मुनीश्वराः ।।
इपका रूपषस्नाः सागरार्थसागाः ॥ ११ ॥
यावेदा नवाद्रा दिगाल्यर्यकुराः ।
अगाम्बरवियञ्चन्द्रा रूपभूधरशः ॥ १३ ॥
शरार्णवहुतागैका भुजङ्गाक्षिरेन्दवः ।
नवपमहीधैका गौकाङ्कनिशाकराः ॥ १४ ।
गुपापिनेत्राधि पावकालिगुखामियः ।
बस्वर्गवार्थयमलास्तरङ्गनगाझिमः ॥ ३५ ॥
नवाष्टमषनेत्राशि पावकमायः ।
अष्टालिसागरगुणा उत्क्रमच्याईद्धिकाः ॥ १६ ॥
अहं संशोध्य मन्त्रात्तथा शीघ्राधियोध्य च ।
शेर्ष जेन्द्र पदं वस्त्रानुसज्या कोटिरेव च ॥ १७ ॥
गतामुअज्या विषमै गयकोटिः पदे भवेत् ।।
सुमे तु गम्याच्या कोटिज्या तु तद्भवेत् । इति ॥१८॥
तस्माद्राशिचयादग्भायं आतुर्यथा स्थितम् ।
त्रिभो भोधित अभ्यः घई अभिहितम् ॥ ६ ॥

कुटाधिकारी अस्कुटीकरणम् ।

खसंख्या क्रममा अन्तराषि उज्या ११८ १३१ ॥ ७१० १४३ १७४ १८३ ३५८५ ३७२८ ३८५८ २८७८ ३०८४ १३४५ १५२८ १८१ १७१८ १८१८ १८ ३०५* २१.०० ३२५६ २.१५ २१e १३७२ २२३ ३८e ३२१३ ३४३१ ३४३८ ३४३८. Digitized by Digiided by Google

नदोई चक्रशुद्धं दोस्त्रिभेभ्यः कौटिरुतिः ।
शोधकाच्छीध्यमपञ्चेबाचं भगवयुलदा ७० है ।
भू-लिप्तास्तत्वयमै२३५र्भका लब्धं स्तुण्डज्यकागता ।
गतम्याग्सभ्यस्तः शेषस्तस्याखिभि२२५र्दृतः ॥ ७९ ॥
अदयाप्तफले योन्य घ्यापिढे गतसंभवे । ।
अमन्यानां विधिरयमुझमच्यावपि अतः । इति ॥२॥
च्यापिण्डतः वाभिमताप्रोमो खण्डमौर्बिकाम् ।
औषं तत्त्वावि२२५गुणितं वा तहिवरेच च ७३।
फलं तत्त्वात्रिगुणया गतव्यावसाया।
संयोजयेधनुरिदै भुजकोव्योः कलात्मकम् ॥ ७४ ॥
विन्यावर्गा११८१८८४४,अन्याया, वर्गम्भोग्नावशेषतः ।
पदं हीटिश्यकाकीटेरेव दोन्र्थापि साधताम् ॥७५ ॥
कुशगनिमन्दानां प्राक्पाञ्चलने वात् ।।
अशीघ्रस्यापि कृशोऽन्यः परीशायः सुरो मया ॥ ५॥
सषड्भः सूर्यमध्यः स्याभूमिपुत्रपञ्चकः ।
अपरीची वृदोः शीघ्रः शीघ्रस्थापि मृदूचकः । ७॥
g&१८शोनः निर्मध्वः समन्दस्य परोचकः ।।
मम्दोच्चादिवदेतेऽपि न दृश्याः कालमूर्तयः ॥ १८ ॥
एवमधं सूअरूपाः सक्थमा नभचराः ।
तथैवीपग्रहाः सन्ति अचविष्टनकारिणः ॥ ७८ ।
से सूक्ष्मयक्षलच्यत्वात् पूर्ध्वगत्वा अक्षा इति ।
सीता अपि धापारमुखत्वादिहोशिताः ॥६० ॥
अशीघ्राकृति१८भागोनसध्यार्क: समृदूचौ।
प्रोशेषात् केन्द्रदोयीं इवा खाष्टभि६८०र्विदः ॥८॥

अनेशियाई००४ भजत्रिज्यया३४३६ अतुलादिगे।
तत्कन्टे फलिप्तादि समृणं महतुङ्गयोः ॥ २ ॥
प्रशीघ्र तत्फलं वारं कुत्ते स्युयः स्फुटाः । ।
भौमस्य प्रथमैः शीघ्रकेन्द्र नक्रादिषट्करी ॥ ८ ॥
नैतत्कथकदौ तर याददर्ज मृदुम् ।.
तत्वोच्चाधियोध्यान्ते तद्दन खगराधिभिः४५० । ८४ ॥
न्याधिज्याप्तमवादि केन्द्रकोटिकलाहतम् ।।
दलान् !
निभलिप्ता५४०० समतेन संस्कृतः स्यामृदुः सः ॥ ८५ ॥
तकोटिफलमारस्य प्राम्बाकोटिसंकृतम् ।।
मध्याकंगत्वा गुडित भनेः कोटिफलं ततः ॥ ८ ॥
खमध्यमत्थाथ विदः शीघ्रगत्या तदाहतम् ।
विक्याप्तानि कला लधास्तमन्दानां चुभुतयः ॥ ८ ॥
मक व्यदि तत्के म्हऋक्यो धक्का भवन्ति ताः ।
वक़र्जुनीचभुत्याहीना ताम्मतिः स्मटा ॥ ८ ॥
मन्दोच्चाकर्धशफलं यस्य यस्य हि दृश्यते ।
परमं यत्तदभ्यस्ताञ्चक्रलिप्ता:३१६०० समुद्दताः ॥ ८ ॥
त्रिया३४३८ तत्फलं तत्तत् खमन्दपरिधिर्भवेत् ।
ब्राप्यूनाधिकता यस्मात् फखस्य परिर्धस्ततः ॥ ८ ॥
चुम्मपादान्तजाच्छीघ्रपरिधर्विषमान्तजः ।।
अनः शनिकुञजगामधिकः स्वामितभयौः ॥ १ ॥
सु-रविन्दपरिध्यंशा
मनवः१४ शीतगो रदाः३२]
थुम्माते विषमाते तु
नख२०लितोनितास्तयोः। (र)११॥४०॥(च)३१॥४०॥ इति ॥२॥

शीनद्र१३।४०लवा भानोर्जिग२४लिप्तोनिता दाः३१।१६।
चद्रय सर्वदेवाः ससिद्धान्तशिरोमकौ ॥ ३ ॥
मया तु भन्दुयुत्यर्कचद्रातरविवैक्तः ।
कथ्थेत दृक्शमी मन्दपरिधी रविचन्द्रयोः ॥ ४ ॥
मन्दकैन्टौजपादान्ते भागोः षट्कलिकान्विताः ।
तर्दशा भानव१३।६चन्द्रस्थानी देशना३१।३० इह ॥ ८५ ॥
रवेच्चक्रे खकेन्द्रस्य रबिलिप्ती१२निताः११।५४ स्फटाः ।।
चका सिइ२४लिप्तायाः१२।३० स्फुटतान्यत्र कथ्यते ॥ ६ ॥
रसन्नी केन्द्रकोटिजया भिजा३४३८प्ता कलिकाफलैः ।
अमाअकरकर्बाद होनाक्या धृति१८लिप्तिकाः ॥ ७ ॥
केन्द्रकोटिज्ययाभ्यस्तास्तिन्या३४३८प्तास्तत्फलैः पुनः ।।
बुतोन: अर्किनकादावोजन्तिपरिधिः१२।६ स्फटः ॥ १८ ॥
एष सूक्ष्मविधौ कार्ययः स्युले तु स्वाभाग-युक् ।
प्राम्भिरिटे पर्थसन्धिमाइक्साम्यलाभतः ॥ ८ ॥
विधोख: स३१।३० कोटिज्यागुणितस्विगुणो३४३८तैः ।
स्वगुणैः३० अनिझादौ कलाभिर्युम्वियुक् स्फटः ॥ १०० ।
कुादीनां क्रमादंशा गोऽङ्गानि६८ गिरिबावः२७ ।।
साधिरामा३४।३०स्तपना१२ गोऽग्नयः३८ परिधर्मदोः ॥१०१॥
औद्राः परिधयो भौमायुन्मान्तेऽष्टाम्बिवाहवः२३८। ।
नवविख्ने १३८ खगिरयो७० भूषट्पक्षा२६१ नवाम्नयः ३८.१०२ ॥
भोजासेऽग्निर्नवाणि२३७ अभःशक्रा१४० वर्स वः ६८ । -
इङ्गपञ्चा३३२ गजगुणा३८स्तेषान्तु सटतीयते ॥ १३ ॥
औजयुग्मपदान्तोस्थपरिध्योर्विवराहता।
भुजश्या त्रिज्यया३४३८ भा तत्फलं कलिकादिकम् ॥ १० ॥

युग्मपातपरिधौ महति प्रोज्झितं ततः ।
अपमाने धन तस्बेिवं परिधयः स्फटाः ॥ १०५ ।
इसिधै पुनराराश केन्द्रदीः कलिकाताः ।
खरामैः३० फलयुक्वाय्यः कौजी द्राक् परिधिः स्फटः ॥१०॥
तमन्दकेन्द्रचरणयातैयाल्पकलामुः।
कर्यादौ वसुभिदर्भागैर्न क्रादौ गुशितोऽब्धिभिः४ ॥ १०७ ॥
साईराशिफ्यया२४३१ भक्तः फलैरंगादिभिस्ततः ।
समन्वितः स्फटो मन्दपरिधिरसाइeशकः ॥ १०८॥

अथैतत्फलवैषम्यपरिहाराय केन्द्रकै ।

भागाकाष्टाधि४८६८लिसातः खायेंन्दु१५८.०कलाम के ॥१०॥

भुजेन्द्रतिथिलिप्ततः१५१४३ गोऽन्दु१५८०कलामके ।
परिध्यमादरः किन्तु फलप्रायं चिराशिअम्११॥२॥४७॥११०॥
बुधस्य पदकेन्द्रागितैयाल्पकलाज्यका ।
नयामा सवालिफोनः स्वाहपरिधिः स्फटः ॥ १११ ॥
शुक्रस्य मम्मपरिधिः केन्द्रदोचिरघाततः ।।
पिज्या३४३८भक्तात् फलशादिरहितः स ट उधते ॥ ११३ ॥
सू-तहुदै भुकोटिजर भगाय३६ ०विभाजिते ।
वहुजाफसधान्यं लिप्तादिकं फलम् । इति ॥ ११३ ॥
तस्वनेत्री३२५नलिप्तान समभावानुप्रिया ।
मैथवे बहुतायान्तु ततस्तस्कम युज्यते ॥ ११४ ॥
-गैर कोरिफले केन्द्र
मकरादौ धनं स्मृतम् ।
संशोध्या त्रिजीवाय३४३६
कयौ कोटिजं फलम् । इति ॥ ११५ ॥...

मैं बोला संस्कृतिविजा प्रारूपं भुजकोटिजम् ।
फखमद ऋचेत धमर्थकृतिकर्मणि ॥ ११९ ॥ .
सु-तबाहुफलधक्यामुलं कर्णधलाभिधः ।
विजयाभ्यस्तं भुजफई चलकर्णविभाजितम् ॥ ११ ॥
लख चापलिप्तादिफले शैमिदं स्मृतम् ।
एतदादौ कुषादीनां चतुर्थे चैव कशि ॥ ११८ ॥
मान्य कमर्केन्दोमादीनामथीयते ।
मैच्यू मान्यं पुनआन्थे मैघ्य चत्वार्यक्रमात् ॥ ११८ ॥
अङ्गादिकेन्द्रे सर्वेषां मान्छे मैत्रेय च करि ।
धने असा निष्ठादितुलादायमेव तत् । इति ॥ १२०
मध्यः भैष्यफलान संस्कृत: प्रथमो अहः ।
टूनितमथेन फलाईन स संकृतः ॥ १३१ ॥
द्वितीयस्तेन संयुद्धाभन्दात् यत् सकलालम् ।
तसं तो मध्यसगो मन्दस्पष्टस्तृतीयकः ॥ १२१।।
तदुनिताच्छीघ्रतुद् सकलैन फलेन सः । ।
सात; स्टतामेति तुर्थ्यः सूयदिशासनात् ॥ ११३ ॥
चिचतुःफलयोच्चतात् कुञ्जस्य तु कलामनीः ।
दिग१०भास्यकवितात् फललिप्ता युतोनितः ॥ १३४
भन्दकेन्द्रऽअतौस्थादौ स भवेत् पचमः स्फटः । ....
पुगस्तृतीय केन्द्रस्य व्यदिखे तुरीयकम् ॥ १२५ ॥
फले पच्चेषु५५भाप्तं मन्दकोटिजाया इतम् । ।
तुर्बकपतं लब्धं तुरीयफलवकुजे ॥ १३६ ॥
पक्षमै संस्कृत चेयात् षष्ठः अष्टतमस्तदा ।
भवेत् स महकेन्द्रं तु नादावव. पञ्चमः ६ १३७ 4 ..

परोचसंस्कृताक्षस्व म्राअध्यस्व शोधनात् ।
प्राक्फलाई पृथङ्न्यस्व फले मान्यार्घमान्यत ॥ १२८ ॥
कृत्वा वतीयं द्विः प्वमधःशेष्युईसञ्चशाल्
अन्यशैब्युर्बभ८७भक्ताप्तफलसंचोनितं स्फुटम् ॥ १२८ ॥
मध्यातवंस्कृतात् तुर्यं फलमानीय तद्विधा ।
अधस्तृतीयकव्युत्यफलप्राचिख्षया उतात् ॥ ११० ॥
लब्धसूत्रे धनमुचं तमाकस्गिादिगे।
मन्दन्ते स्फुटं तब्दय भुवि विविधते ॥ १११ ॥
पूर्वापरदिनपटुग्रथन्तरकागतिः ।
भुटेति समता किचिनेदगापि प्रतिवचम् ॥ ११२ ॥
सन्दोभुतिरहिता मध्यभुक्लिअँडस्च या ।
मन्दनेन्द्रगति; येयं मन्दकोटिफलज्यया * १३२ ॥
शुणिता त्रिज्या२४३८ भक्त्या मन्दभुक्लिफखन्भवेत् ।
कर्मादिन्द्र तनाव्य मकरादौ च वधिता ॥ १२४ ॥
प्रहस्य मध्यमा भुक्तिर्मन्दस्फुटगतिर्भवेत् ।
अतः सा सदागीता तद्राण इयते ॥ १२५
प्रतरलॅनडयोस्तियन्तो यः प्रसाध्यते ।
शुनस्तकालचन्द्रस्य मत्वा तत्कालजा तया ॥ १३६ ॥
संस्कार्यास्तत्र सुवर्यं गतगस्वपचादयः ।
बाद्विमयब्यासिसन्देहे जी तथा ॥ १३७ ॥
कर्मेदमियतेऽन्यत्र व्यवहारेषु नैव तत् ।
तेषु श्राद्धे स्क्रुद्धोंडोः पूर्वापरदिनान्तरम् ॥ १३८ ॥
शीघ्रोचक्षुप्तिर्मध्येना शीघकेन्द्रमतिर्मता ।
चांशगु खाइ८०भागेभ्यः श्रेष्ठान् संशोध्य शेषः । १२८ ॥

क्रया पिण्डमानीय तैना गतिम् । ।
शुचितां चशस गीभु विशोधयेत् ॥ १४ ॥
मीप्रस्फुटगतिः गैषी यदि बिर्विलोमतः ।
समवेदवशिष्ट तहतिर्वयोति कथ्यते ॥ १४१।।
एवं अन्दस्या शीघ्रस्टा भुधिोदित्य ।
स्कुटभुरियो राखेचरा विविधते ॥ १४१ ॥
शीशमुटगति मध्याधिका वेमध्यनेधिता।
मध्यमा शोधिता मध्भुतेर्यातदन्तरम् ॥ १४ ॥
वळा मध्यान्विता चापि धमधाराभिधम् ।।
सस्थादाचं गतिफलं तदनैव भव ॥ १४४ ॥
गीघ्रस्फुटगतैर्मध्याधिकोनत्वे युतीनिता ।
वक्रत्वेऽप्यूनिता सेन यी सायमा मतिः ॥ १४ ॥
सम्भवैद्दास्तविशेहा सा शेषसरिता ।
भन्दकोटिफन्नी सी पिच्या३४३८ला फखातिः ॥ १७६
युतोमा कर्किनकादिकेन्द्रयोः खातोयका ।।
कोटी फलप्ती चिच्याप्ती सा तत्फ लेन च ॥ १४० ॥
औकाता मध्यमा प्रावतृतीया सात्तदुनिता।
भीधाग्यकेन्द्रविः सा फलवाटतरच्यया ॥ १४६॥
याप्तीगन भुतः टगतिर्भवेत् ।
वामौ तथा वक्रा स्मुटभुक्तित्वतीययोः ॥ १४ ॥
अन्तरं स्वाइतिफलं तुरीयं प्रथम क्रमात् ।
मंदाचिस्यातयेौलिक सौरो भुमिसाधनम् ॥ १५•।
कुजयनिमन्दीगतयस्वृनुवक्रिताः ।
अथमायां वितीयायां बोया योधाः अमेर ॥ ११ ॥

ततो हिमिती संध्ये अब्बत्कोटिराहतः।
इश त आढधीमोथष्ठतमैथढतीय ” १५
५२ ॥
श्रोदितुयें 'म तग तुथंगते: फखम् ।
यत्रम्य तदधो मन्दकोटिंफशाहतम् ॥ १५१ ॥
पियाजं सन्देन्द्रेऽथ कर्मादौ मकरादिके ।
धमू कसभः खवा तद्विस्फुटं भवेत् ॥ १५४ ॥
श्रीनाउँभुक्तौ वक्रायां यदि आचाई पाखम् ।
जलं तदा तयोर्योग धनं चेखुिद्धयः १ ॥
अथो द्वितीयश्रुतिः स्वसमास्यास्तु संस्कृतेः ।
यद्वन्द्वं नियोः स्खभक तत् ॥ १५ ॥
स्फुरति गतवानथने बहुधा कल्पना अपि ।
लिष्टभावदिह त्वा प्रहसआरयुक्मेः ॥ १५७ /
वनसगैपदिनभूरुहकलान्तर ।
तां श्रुतिरियं नन्दयोस्तु विशेषतः ॥ १५८ ॥
शुबनृचद्भ१११लोंढे १४३ रसच्य्१२१गाष्टिभिः१२७ ।।
बरहुँ११५ चतुर्वाकांक्रेझीसुतादयः । १५e ॥
--भवन्ति वक्रियते स्वैः सः यदिोधितैः ।
अवशिष्टांस्तुग्मीन्द्रेवर्तन्ति वजिताम् । इति ॥ १५० की
यवहारे च इतिावुदयास्तमयौ द्विधा ।
खेचराणां प्रौ ते प्रथमविव ॥ १९ ॥

स्थूलाक्षरैः युक्तः भागप्रतीक्षमन्वनेन्द्रांशैरस्तं मतिः कुजादयः ।

इक्षुरै२ ३२ र्गाऽर्थशशिभी१५८ छदाग्निभिः३४० तमात् ॥१३२

झुनै१७७पबिगुणै:३४१ प्रजानुयन्ति ते पुनः ।

दिलेन्द्रः२८ कुगौ२०१ ते १४ऍवटविधाभि८२र्षनैः१७ १ १२ ॥

आयामस्तं अशकौ तु दिगुणे ३१० रसनिर्जरै १३ ।
प्रतीचामुदये यातः शरैः५० छतबापुभिः३४ ॥ १६४ ॥
अद्वै११रुनोऽधिकञ्चन्द्रः सूर्योद्यात्यस्तमुङ्गमम् ।
अथ समन्दशीघ्राभ्यां पूर्वोकमतरतः ॥ १५ ॥
स्कुटग्रहो मन्दचलैः फलैर्यधनः ।
मुहुः सुसंस्कृत: खैमें प्राप्तो मध्ययो भवेत् ॥ १६ ॥

अहस्कुटीकरणपरिश्रमास-
अध्यअमदपदं वदन्ति यत् ।
विलिस्यते मृदुचलखर्ज फलं
मयामलं चपलविबोधदै तत् ॥ ११७॥

शून्यादिसिद्धा३४वधि सहसंख्याधोऽधो लिखेान्यफल सायम्।
तदन्तरं सबैखगस्य कोटेः फलं आदेख गते रवीन्दीः ॥ १६८ ।
खाद्यष्टवैदा४८वधि स्वसंख्या तले तथा गैष्यफल लवाद्यम् ।
खद्धान्तजं खण्डफलान्तरोथलिप्तादयस्तञ्चलकर्णलिप्ताः ॥ १६ ॥
पात् फलाद्यस्य विलेखनीया वक्र प्रवेशापगमस्वभागाः ।
द्राकेन्द्रजाशास्तमयोदयांशाः कुजदेवेन्यसितासितानाम् ॥१७०॥

अधोगमन्दोच्चभुजालयांश*-
लिप्ता विलिप्ताः पृथगष्टनिन्नाः । ।
असावृताः खभि६०रधषभि६०-
वियाहुणे३°स्तत्फलसंयुताय ॥ ११ ॥
तद्राशिसँख्यायफलं गतायें
भागादयः खण्डफलासाः ।

---

* भुजातयः राथ्यादयः इत्यर्थः ।

अक्वात् षड्६०भशफलामूल-
भागाः स्वरामै३०विताः फलं तत् ॥ १२ ॥
शिष्टादिनिन्नाः फलश्रुगताख्यं
मान्य फनी प्रावदिदै धनर्णम् ।
स्वखान्तरन्नी मृदुभुति
स्तत्वान्नि३३५भला फसमिष्टभुः ॥ १३ ॥

स्याल्पामध्येऽथ पुरः परोधखोयलिता फलमसर ।

लेख्यं गतिश्च स्फुटमेवमेतत् खणं कुजवाकिंसदौ अशीघे ॥ १७४ ।

शीघ्राग्रहोनाटहषट्कमाझं कैन्ट्रङ्गत गम्यमथाग्यषट्कम् ।

तङ्काशिभागादिकमष्टनिम्न प्राग्वदृतं राशिमिता सुखाः ॥ १७५॥

यातास्तदुर्थ फल मंयकादेः खातरम्नात् सगुणा३सयुम् ।।

वरिष्यमारे फल एव कायं तदीयमाद पतितं गताख्यात् ॥१७॥

स्फुटं फलं मैघ्रपमिदं धन
केन्द्रय सूबाईपरायोः स्यात् ।
औघ्रार्धमान्याईसमग्रमान्य-
औधैः फलैः प्राग्वदिइ क्रियाः स्युः ॥ १७ ॥
सुन्दुभौमपरिधिक्षयधिभेदा-
मान्य फलं घलफलप्रतिमं विलेख्यम् ।
स्वर्गजाब्धिभिरिदै निजवर्धमान-
बीणखतः स्फुटमपीह न वक्रिता स्यात् ॥ १७८ ॥
भौमस्थ यमदुफले परिधिशमोथे
द्वाविंशत२२स्तदिह सप्तसु ७ अकेषु ।।
साध्यै न किन्तु भवन्यजं११।२।४७ विलेयं
तत्र चयविषमवनिहितीः ॥ १७ ॥

प्राचारप्रसारङ्गी भुतिा तवयमैः२२५ असर
अन युक्तोनितमभुर्भिवेलिया फलहविहाचौः ॥ १८० ॥
रितीयमन्दोवफलाम्तरही तखारि३५सयदेमोनयुषा । *
सो नबादिकमदीन्द्रे दितीयभुतिः पुनरेवमेषा ॥ १६१ ॥
फखान्तरङ्गीचुभुषि२२५भाई तथहीनान्वितमध्यमुखिः ।
भवेतृतीया च तदुझिताच भुर्भिदेवेन्द्रगतिसरीया ॥ १८२ ॥ .
घा तुर्थखान्तरसमुपधाधि२३५॥धबुतोनिता चेत् । ।
स्कुटा फलघिययोः सखमध्येविर्य यादवृक्षुः पुरव ॥ १६।।
सौरिप्रधमरितोयगत्वोधन मणी विधाय ।
अनुमन्दगति दितीयढतोयी तत एव साध्ये ॥ १८४ ॥
मदभुः प्रथमाल्यका चेदिलोमधेरवशेषतः स्यात् ।।
तिीयभव सधा वतीयः पलं किन्तु धनवामम् । १८५ ।।
एवविध संभवतया दितीयतात्तयगती परोत् ।
चआदिमा मन्दविदोनोवेध शोधभुले; पतितावशेषात् ॥१८॥
साधा रितीयाथ ततोऽधिका चरायोगिता माग्यमतो विलोमम्।
वादिभुशुमन्दभुलियॊन्वा ततो मान्यफलचे वाभ्यात् ॥१८॥
अभियं नष्टविटं वापसंख्याभुजाषि२३५निधी ।
मलाई केन्द्रमतः फलाचे दोन्यदिनानीय विलेखनीयम् ॥१८८॥ ।

सुटायमखान्तरभागनेषु
शचन्द्रअयमारकाचाम् ।
अस्ते नवा शार• शिव१
११२४-
भूपेषु१६ वक्रस्व भूगोगेषु ॥ १८ ॥

एते;"याः भगजेन्दु१८०० निम्नाः प्रासायनांदयमानाः ।
पासषड्भावसंस्कृतालमप्रमाणावा ताः फटाः स्युः॥१८.९॥

एतै रवैः प्रागुददै परास्तें यूनाधिना यान्ति कुजन्यमन्दाः ।
वी प्रज्ञावथ ताववी पूर्वापादुदयौ विधुः ॥ १८१॥
पूर्वोन्द्राशदिने अडान्तरेदेशान्तरसिप्तिकायाः ।
मत्सराप्ताय फसे दिनादिवर्यं भवक्रिवि भुपियुयाः ॥१२॥
अहार्वगत्यस्तभूरिभाई भत्त्वा ततो भविगतौ च पायी।
बखयतः सेटयुतिप्रकाशागतुल्यत्वमवैतमिष्टम् ॥ १८३॥
इतीरितैरतमयीयः सिद्दाः खवासाः सह सेनीयाः ।
बसिद्धान्तमयोदयामां दुष्करवाडापारिपत्रम् ॥१४॥

येथान लिजितानि खजफखाम्तराचि कमी-
था गतिफलान्तरं श्रुतिलान्तर साताम् ।
चषतिगतिस्फुटीकरणमाखातरैः
पुरोदितफलोद्यानयमवविधेयं बुधैः ॥ १५ ॥
पार्थः सूर्यमनियोः प्रतिदिन विष्टभावः पुनः
पचे पदले युधस विदितोऽन्येषान्तु पचासतः ।।
मध्ये मध्य इह बजेदयदि स्वगः सार्चवक्रार्जवा-
धाचाप्युदयं तदेष्टदिमजः वाऽसहुषिभिः ॥ १६ ॥

सञ्चारधुबलिप्तिका भपआ२००भाम६०० १६०० या-
सारखेटान्तरलिप्तिका गतिवथाभा दिमाई फलम् ।
सेटे तदभुषतः पुरः परगते कालाहां में क्रियात्
काले चक्रगतौ धममिति तसञ्चारकालो भवेत् ॥ १७ ॥

पक्षातहयस्लेश्वरान्तरकलास्तदघससंस्थाहता-
समुकिलाः फख गतिथुमसान्तरले पुनः ।

---

अति संः परि४ि इयः ।

भूयस्यन्सरके चयधिवती भुवायुपातीत्यया
खेटनुवासरोवृतिषशायातैष्यकालोऽसकत् ॥ १८८॥
पञ्चतुर्थ केन्द्रविक्रासदभुब्रिलिप्तादिने-
रानीयाभिरवक्रबक्रविलयौयानान्धर्वध्रुवात् ।
पघातहतुय्य केन्द्रविधुतायाः मुस्तदन्तर्गता
लिप्तामा विताः फलैर्दिनमुखैलेंस्थास्ववादयः ॥ १८॥

भाविककलाः२१६ ० ० अवडिभि३०रयो
सप्तादिभिर्भाशुभि१२-
भाभिरबरभि६ •रितो
लधाः सभीगाः अमात् ।
तिथ्यूसैन्दवराशियोगकामां
स्युः पचायः३•
स्वाभा८१• खसरचितिमिताः१८००
खाभाष्ट्र८०० खाङ्काम्नयः३० ॥ २० ॥

अष्टार्कीमितविस्कुटेकशिकाभोगेन७३• भातिर्थ-
संधाः स्युजिथयो गताः प्रतिपदो दर्शान्तमासादितः ।
सभाः पदाधिका यदि तदा पञ्चदु१५पैषाचे ताः
पचे सामल सुरकसवितासंमानासदा ॥ ३०१ ॥
तच्लेषा गतगम्या विकलिताश्चन्द्रार्कगत्वन्तरे-
बाधाः स्युः क्रमशों गतैयघटिकाः सा खषशकैः ।
तिथ्यतान्तिकालचालितविधीतत्कालभुक्त्या पुनः
साध्याः संशयितेष्टकसमवेऽन्य हित में ३१३ ॥

पटेदाः कलिकाभभोग८००विता लब्धाय दादय-

ताराः स्युर्विगता गतैकलिकाः घच्याएर भाजिताः ।

गत्या चन्द्रमसः फलानि घटिकास्तदधिधोलिप्तिका-
स्तोगाप्त१८००गतक्रियादिनिलया नायोऽअभुक्त्या तथा ॥३३॥
अष्टेम्यु तितु चक्रवियुता चक्रा२१६००धिका चेद्दता
भुक्त्या योगजया८०० फलानि त इताः शेषा गतैयाः कलाः ।
पटिच्चा रविचन्द्रभुक्तियुतिमधाश्च नायादयः
शून्याङ्गाग्नि३६०कलायुतार्कवियुताः स्पष्टेन्टुलिप्ता इताः ॥३०॥
भुबैर्य करणस्य३६० तानि तिथिवसाड़िकाया मताः
सप्तानां ववतः सितप्रतिपदः प्रान्तार्थतः संस्थितिः ।
तिथ्यवषि क्षणभूतदलतः प्रान्तासितादेर्दलं
यावत् शाकुनकं चतुष्पदमथों मागच्च किंतुन्नकम् । ३०५ ॥

नाड़ीइराद्यदधिका गरगयलिप्ता
स्तहदिमृति तिथिप्रमुखाआतम् ।
भोगा निआ विकलिताः स्वघटीहरासा-
सप्तप्रमाणघटिकादिफलं यादौ ॥ २०६ ॥

मासोऽर्यक्रम ऐन्दवतु मलिनः सोऽन्तर्भवैदुसरे
संक्रान्तिइययुक् भयो यदि कदा तपार्लयो मली।
स्यातां मासचतुष्टयान्सरनयोः संसर्पयामादिमः
बीणोः इसतिरसिमी मल इमे त्याच्या विवाहादिषु ॥ ३०७ ॥
औतस्माकमासिकाव्दिकविधौ संसर्पकांहस्थती
शुधौ नात्र मलिनुचः स च मलातीतादिके याह्यते ।
कर्भारम्भसमाप्तिमध्ये उपरागादौ तथा दुर्लभ
योगे चागतिके व्रते जगुरमाश्रादेन्दुपूजादिषु ॥ ३०८ ॥
प्रायः स्यात् चयमासतः पुनरसौ वर्षेः कुवेदेन्दुभिः१४१
किंवा हिद्दिकुभिः१२२ क्वचित्रवभि१वर्षे ढतीये मलः ।

युग्मस्थेऽर्कसूदौ । सम्प्रति तपस्याद्या भव स्युर्मणाः
वीणा उच्चायो । तु तपावधिक्षयावृच्छति ॥ १० ॥
इथे तिष्यादितथ्यावयवपरिगता पत्रिका स्थूलसैज्ञा
आया बागमनैः प्रतिशरदुदयन् नित्यनैमित्तिषु ।
एकादश्यादिपर्ब बरयानाडदेवोक्सवादी
शस्ता विस्तार्य का भवतु भुवि रिता श्रृंहिता संहितार्थेः॥२१०॥

नित्यनैमित्तिकायुकावार्थीव्सुकः
पच्चिको व्यायत्रथैमार्जितम् ।
अञ्जमाभाचचे भावते यः सदा
कच्चनाभं भजे तं भोजनम् ॥ ३११ ॥
इत्युकलोन्चलनुपालकुलप्रसूत-
श्रीचन्द्रशेखरखतौ गणितेऽक्षिसि ।
सिधाकदपय उपाहित बालबोध-
ध्यात्पञ्चमः कुटखगः सफलः प्रायः ॥ ३१३ ॥

इति शौचद्रशेखरसिंझतौ सिद्धान्तहर्षचे काटाधिकारी अशफाकुटीकरण-
सूखमचायनी नाम पञ्चमः भागः ।

उदाहोपयप्रयापनिलयकवादिषु प्राधा-
रविष्टफलाये किल मया सुलोचते पञ्जिकः।
इक्विापसमार्गशग्रणयुग्योगोया महा-
पतिथं तिथिभादि कामक्या सूझार्कचन्द्रोद्भवम् ॥ १ ॥
वृदौ पञ्च५ तिथेः वये रसमिती कायः पुराचैर्मता
नित्यं यत्परमास्तको व्यवसृतौ । लैवते पत्रिका ।
प्रत्यक्षानुभवं न लुम्पति वचो युलियतस्तन्मया
स्त् साक्षात्करणाय काम्यविधये सूक्ष्मा परा तयते ॥ ३ ॥
इस्तां गच्छति पवसन्धिर्येनाविध्वोः परिधिइयेगे ।
तापसैसिइफलागताङ्गा सपछिका यतया पुरोला ॥ ३ ॥
सूक्ष्माकदोहफा सूक्ष्म कथा हिमांशोबंदुभिर्विशेषः ।
तथैध सिधः परिधरमदात् फौशदुखैः प्रथमः स्वात् ॥ ४ ॥
एतस्य सूअस्य रवैय गत्या विश्वप्रमाणं स्थिरपर्बसन्धिः ।
छाया भुवस्तुयुगमन्दकर्षः संथग्रहे सिध्यति सम्बनच्च ॥ ५ ॥
तुङ्गान्तरं चिकनामधेयं फलं दिगंयाख्यमदस्तुरीयम् ।
अमेय वयामि निरीय याचियां गतिं राषिपतश्विराय ॥ ६ ॥
अभीष्टकालोत्थितचन्द्रमदात् फ्चे सिंते सत्रिभसूर्यहोनात् ।।
छष्णे विभोनार्थमवर्जितायत् केन्द्रं तदीया भुजमौर्विका याः॥७॥

साधाङ्गभू१६०ी त्रिगुपैन३४३८ भला
स्फुटार्कचन्द्राहरदीर्गुणम्नी।
पिज्योवृता लब्धमतः कलाईं
बधा विभिन्न प्रथमस्टेन्होः ॥ ६ ॥

तमध्यगत्या७८.०३५ वितं फलं स्थान्तरं तेन विहीनयुः।
पर्यायतः समिभविभिभार्कहीनेन्दुमन्दोच्चभवोकेद्रे ॥ ८ ॥
तुलाधराजादिभषट्कनिष्ठे प्राक्सिचन्द्रो भवति द्वितीयः ।
सत् सूसूर्यान्तरद्रपदयातैष्यदल्याः कलिकादिनिन्नाः ॥१०॥
मौतहारताः फलं स्थात् कलामक पाक्षिकनामधेयम् ।
पक्षाईयोः प्रापरयोस्तदाव्यहीनस्तुतीयत्वमुपैति सोऽयम् ॥ ११ ॥

सूयॊनितखोचविधूवशेष-
भुजांधकान्योन्यविधातपिकात् ।
खाष्टेन्दु१८०भाग्न फलं नवत्वा०
युले कृतीयाय फलाय हारः ॥ १३ ॥

खर्कदोः सुझफलं दिगा१०समायेन्दुमत्था इतमध्यभम् ।
तु फल स्यात्मतस्तदुनयुक्तः शशी दृक्म एष सूक्ष्मः ॥ ११ ॥
सलीषु अङ्गम्यत एव यमुजङ्ग ऋच्च गतिमेति गरें ।
सदोधकर्षातिग एवमिन्दुस्तसाम्यमामञ्चति पर्बसन्धौ ॥ १४ ॥
तत्राप्यतुङ्गान्तरपाधि के स्यात् सूने दिर्गशाख्यफल यथाः ।
मताल्पवळा स्वगतिविलेऽपि पार्श्वदयस्पर्शादृढ़िवात् ॥ १५ ॥
भुजसिराख्यं फलमर्कसूत्रस्थलमदोःखएफलादविधेयम् ।
क्रमादण स्थलविधौ न तु स्यात् स्कुटीमियान्योन्यविपर्यययेण१६॥
तुङ्गान्तरं यत् फलमत्र सिई विच्याहतं तत् प्रथमैन्दुभान्योः ।
विश्लेषदोर्याप्तफलं तदीयान्तरोत्थकोटीगुणसमक्ष ॥ १७ ॥
त्रिज्योतं तत् पुनरर्कचन्द्रगत्यन्तरनं विगुलाशलब्धम् ।
योज्यं तदेव प्रथमेन्दुभुक्रिफले भवैछि फल द्वितीयम् ॥ १८ ॥
तत् संस्कृत मध्यगतौ पुरोववेदितीया रजनीशभुतिः ।
वर्गीकृतं पाक्षिकलिप्तिकाचं हारीवस्वाश्यफलस्य वर्गात् ॥१८॥

विशोध्य तशेषपदं दितीय-
चार्वगत्यन्तरसाचे तत् ।
गीभूधमाप्त १७१८ सितक्षितीय-
भुलौ धर्म पक्षपुरोऽन्तिमाः । ३• ॥

कार्य पदोर्मध्यमयीरिति स्यात् सुमाग्यभुति: शशिभस्तृतीया ।
दिनान्तरेन्डन्तरसंमिता वा तसिइतिथ्यादिशुभेषु चियम् ॥२१॥
विख्यादनिष्टं यदिहाति तत्तत्त्वाचे पुनः स्थूलमते यदेतत् ।
तथापि हैर्य बसम्मतत्वात् स्यूलेन नित्स्यव्यवहारसिईः ॥ ३३ ॥
व्यकेंन्दुके हौजसमाधियुग्म पक्षादिमायायुगं प्रमेयम् ।
पचायः केन्द्रभषट्कयोः स्युः शराम्बुराशि४५प्रमितेश भार्गः ॥२३॥

वखेऽभुतिं असे प्रसिद्ध
ययैव पर्धान्तगतैष्यकाले ।
चन्द्रः स्मुटः स्यात् स्थितिमई कालो
यतामेति यया च सिषः ॥ २४ ॥
त्यस्यविधायेन्दुगतैः फलं त-
इक्वेग तुझान्नरवैग१३० निन्नम् ।
परेव तान्द्यफलेन३०१ भले
गत्याद्ययानं किल मध्यया७८०३५प्तम् ॥ २५ ॥

फलान्वितं कऋिगादिमम्द केन्द्र सदाव्यानिशमध्यभुतिः ।
विधाभुक्त्या ऋषितार्धारभक्तायुक्याम्यगतिः स्टेदोः ॥३३॥
एकत्र नित्वान्यपरत्र काम्यायवेच्या कर्तुं यदि पछिकायाम् ।
असमतिः स्यालगतः प्रयासात् कायै तदा सूक्षमतेने सर्वम्॥१७॥
भूगर्भगे कल्पितसूभगोले स्वदेशसभाकलितप्रदथे । ।
कदमगोलाभितभागलिप्त दृष्टा अाः सष्टतया भॐ ॥ ३८ ॥

प्राम्भिता यत् सकलक्रियामा तसिधये पर्खयधीजप्तिः ।
पृथग्विधा कासवादभिर्विधीयते सीक्रियते च लोकैः ॥ २० ॥

आईपञ्चाङ्गसभवसि ।।
निशास्थूलाक्षरैः युक्यगात् । ।
इक्विइयेऽस्य त्रिविधं हि वीर्ज
तुन्तिराख्यिमकल्यिसूत्रम् ॥ ३० ॥
तिवाड़ी दिपिलप्रभेदो
वेद्यः परं विश्वसूला न चान्यैः ।
श्रेयान् स सत् अझ१४घटीप्रभेदात्
समुद्धरेत् सारमसारतो हि ॥ ३१ ॥

यतु खिरा पुष्टनिवासभाजी इक्यतो लम्बनमाक्षसात् ।
अभःसदो यच कदम्बगोलसूत्रेण विक्षेपवतोऽयगोथम् ॥ ३२ ॥
दृशमसाध्यै ध्रुवसूत्रसाम्यात्तद्युग्ममर्कभरखेऽटयुत्योः ।
स्यात् केवलं नवपरक्रियासु खायनान्से फुटतावशेषात् । ३३ ॥

हत्संहितायाम्-वैसाहीने अर्बणि गर्भविपत्तिय शस्त्रकोपथ ।
अतिपैले कुसुमफलधयोभयं शस्यनाथ ॥ ३४ ॥
अर्गसंहिताषाम्--हीनातिरिकाले फलसुते पूर्व्यशास्त्रदृष्टत्वात् ।।
फुटगणितविदः कालः कथञ्चिदपि नान्यथा भवति॥३५॥
[समै पशि कृपा निर्वैरा विगतज्वराः । ।
प्रज्ञाश्च सुखिनः सर्वे भयरोगविवर्जिताः ॥ १६ ॥
वशिष्टवाक्यम् - यस्मिन् पक्षे या काले येन इगणितैक्यकम् ।
दृखते तेन पक्षण कुत्तिथ्यादिनिर्णयम् ॥ ३० ॥
साकल्प संहिताथाम्-संसाध्य स्पष्टतरं वीजे नलिकादियन्त्रेभ्यः ।
शसंताख सधैं पधाः साम्यं भजम्वेव ॥ १८ ॥

किं तेनापि सुवर्णेन कर्णधातं करोति यत् ।
तथा किं तैन शास्त्रेण यंत्र प्रत्यक्षतः स्फुटम्॥३८॥

कर्माकाल कामप्रतिषेधकौमीपमधन्यबच बचा-
यदि च लम्बगसंस्कृतखेटतस्तिथिमुस्खानयम परिधीयते ।
बधिर तर्हि तवं श्रुतिगोचरं वितधमेव हि लम्बनशासनम् ॥४०॥

अतः कुमध्याहृतवार्धसूत्रे
इस्वतामेति नभचरो यः ।
स एव शुषः परमार्थतः स्यात्
स्फुटस्ततोऽन्ये विहगास्वतध्याः ॥ ४१ ॥
भूपृष्ठसुदेशानां मध्यमेव यतः समम् ।
ततुल्यखेचरानीतं तिथ्याचे वरं ततः ॥ ४२ ॥

करणैक्षविहीनाः खेटाः स्युला न कषामः ।
अत इह तदईतायै तात्कालिकवीजविस्तर वये ॥ ४३ ॥
जिल्ला विधीर मही११२मिता मै दृगोचराः प्रत्यक्षमीक्षितस्य ।
कदम्बगोलागतसूभपाते क्रान्ती धनत्वजुषो भमध्यात् ॥ ४४ ॥
मयायवीजोपनये यदन्ते भूतमाद्यं परमं रहस्यम् ।
प्रकाशये गोप्यमपी वैदं प्रणम्य देवं जगतां हितार्थम् ॥ ४५ ॥

अनुमसिद्धान्नै च-बीनं अगपिर्स मधता कालेन यरिवलीभूतम्।
अभिधीयते स्कुट बिष्णुसतम्रगुप्तेन रति ॥४६॥

सिसा विधीरकमहीति पयामध्यता स्याविषुवापमस्थ ।
सदायबीजोपनयामेये विचेपमन्य कुवसुधि२८१लिप्तम् ॥ ४७ ॥

थती विधीः सचिभसायनस्य
क्रान्तिब्यका साद्विगुन्दु१३७० तुस्था

।

तापश्८१निधी चिगुणोः४३८चताप्त
धर्मदृमभुजेश११२लिप्तम् ॥ ४८ ॥

प्रायासि तदीय तदुसमेतकोध्यै कदम्बधुवस्त्रमध्ये।
सम्भाव्यते यद्यखिलश्रुतीला दृक्कतो भित्रमितीह बीजम् ॥४८॥
तापमखाद्यविधर्भमध्यं स्याद्यत्र कुत्राप्युडुचक्रवातेः ।
तुङ्गान्तरं अफसमयमेव व्यलोकि सूर्बेन्दु११३कलं तदावे ॥५०॥
खान्दु१६ लिप्तं चिरकालतोऽभूत्तविज्ञासावुररीक्रियेताम् ।
इत्यादि पूतिभिरेव सिद्ध वीजै; वकालाविसमैः स्फुटवम्॥५१॥
समाः सहस्रान्तर एथकाले प्रोतकमैया प्रथमस्टेन्दोः ।
दृक्द तो लण्यात एव यावान् भेदः स तद्दीजमिति प्रमेयः ॥५२॥
घट्ङ्घष्टि६ ईदखाभ्यधिको तिथि छत्त्वा पराजयभनुते ।
सुव गान्धातु तथाविधास्यात् घोड़ाभिदारि स्मृति प्रसिद्धा॥५॥
सायामासुगमाझि घूयें पर दिनादात् पुरतो गता चेत् ।
तत्याहस्तं कुतपे परेशुः स्मृत्यो सूचैव मता तिथिः सा ॥५४॥
या गौतमः-पूर्धा चेत् प्रतिपदी भूते सायममा यदि ।
आरभ्य कुतप बाई शैहि न तु येत् इति ॥५५॥
सप्तम्यादितिथियधयघटीदृष्ट्वा रसीनाः६ पुगः
घोड़ा मैदविरोधशक्तिहृदां मा भूदिहानादरः ।
सप्तस्यादिषु[३] पन्नधान्यतिथिषु धिःपटसु[१२] बौदेति चे.
तात्पर्य स्मृतिजे विचियमिह दृसिडेन कापि चतिः ॥ ५५ ॥
मध्येपचमिवेन्द्र१४सयघटीभेद पायोः
स्थाचेत् समूलमते तदा अहषयो भूरिप्रभेक्षणात् ।
प्राची लोकभियापि सूक्ष्मतिथिमन्वेष्टुं अधास्यन् श्रम
सबैभेन्दुयुतेरनादृततया मन्थे तदीक्षां जहुः ॥ ५७ ॥

अथ गर्गवशिष्ठादिमुनिभिः परिकीर्तितम् ।
चियं यावाविवाद सूत्रनयनं अवै ॥ ५८ ॥
चन्द्रस्य मध्यमा भु७ि०।१५-
भंभोगः सूक्ष्म उच्यते ।।
साईभोगानि११८५।५३।१८ षड्य
राधादित्यत्तराणि थ४।१६।७।१२।३१।२६ ॥ ५८ ॥

अईभीगानि३८५।१७।२६ पाशीन्द्रा-

हीशयाम्यानिलानि३४।१८१el६।३।१५ षट् ।

गैषपञ्चदशैव१।३।५।८।१०।११।१३।१४।१।१८/२०२३।२३।२५।३७

सुरेभोगानि६.०।३४।५२ भान्यतः ॥ १० ॥

सर्बभोगौन२१३४५१४१।२५चक्रया२१६०९-
भिजियोगोऽवशेषकः२५४।१८।३५ ।
वैश्य[२१]वैशषयो[२२ मध्ये
तोगः स्थितिहेतुतः ॥ ६१ ॥
स्फुटेष्टखेटलिप्ताभ्यः प्रोमालिन्यादिभोगान् ।
विश्वभौगसङ्घयानि भानि विद्याइतान्यतः ॥ ३२ ॥
तच्छषो वर्त्तमानस्य भोगोऽतिक्रान्त उच्यते ।
अधभोगात् पतितो भोण्यः स्यात् कलिकामकः [६ ३॥
गतैयाः कालिकाः षष्टिगुणिती अञ्चभुन्निभिः ।
विता घटिकाद्याः स्युर्गतैयाः फलसस्मिताः ॥ ६४ ॥
समसार्दाईभोगान भागां साभिजितामपि ।
विवाहादिषु टासे पादा भोगानुसारतः ॥ ६५ ॥
राश्यते राशिसञ्चारो भाग्ते भान्तरसञ्जरः ।।
कर्तव्यो नाप राशीनां नियमो नवभाजिः ॥ ६ ॥

यथैव सिंइमघयोः प्रवेशेऽप्येकदा स्थिते ।
सूक्ष्म मघा कर्कटायान् भागानष्टौ भुनकि रि ॥ ६ ॥
अहाणां गतिलिप्ताभिर्विश्वव्यासविलिप्तिकाः ।
हृताः संक्रान्तिमायः स्युर्भानोस्ताच्चातिपुण्यदाः ॥ ६८ ॥
भवन्ति मिषफलदाः खसै क्रान्सिगता अधाः ।
मण्डलस्योभयस्थवादेवं भक्षत्रसन्धिमाः ॥ ६ ॥
विकला विधुम्बिस्याकेंन्दुभुक्तान्तरेण च ।
चन्द्रभुशीरा च चन्द्रार्कशुक्रियोगेन चैतयोः ॥ ७० ॥
गत्यतरस्य च अता लब्धा दादयः पृथक् ।
तिथिनक्षत्रयोगानां करणानाञ्च सन्धयः ॥ ७१ ॥
उत्पद्यते यतोऽनन्ते तुङ्कापक्रमपातजाः ।।
वीथयो मण्डलाकारीः स्वकष्टानु पृथग्विधाः ॥ ३ ॥
ताणां गतमः शीघ्रभन्दोच्चकर्षजः ।
प्रतिमङलनामा स्यात् क्रान्तिधातोऽपमण्डलः ॥ ७३ ॥
विक्षेपमार्गः पातीथः कथ्यते च विमलः ।
विषुवमलायातु वयोऽन्यप्रकाशके ॥ ४ ॥

प्रतिलोमगतैः कल्ये क्रान्तिपातस्य पर्श्वयाः ।।

दृममाः अस्मिताः स्वाद्रिचन्द्राभाम्बुधिषस्मिताः६४०१७० ॥७५॥

भचको सग्रहं सोचे सपात सकलोगः ।
प्राक् पश्चात् प्रेरयत्येष क्रान्तिमार्गानुसारतः ॥ ७६ ॥
सप्ता विंशतिभागात प्राधौं मैषादिषट्कभाक् ।
प्रतीच प्रति तौलादिभाईगः प्रक्षिपत्ययम् ॥ ७७ ॥
यत्प्रेरणाद्रविमुखास्ताराः स्वखापमस्थिताः । ।
विक्षिप्त इव दृश्यन्ते खयानाद्याम्यसौम्ययोः ॥ ७ ॥

इटैर्दिनैस्तगणा गुणिताः कल्पसावनैः१५७७८.१७८२८००० ।
उदृता भगलक्षदिः क्रान्ति पात: स्याटो भवेत् ॥ ७ ॥

तद्राश्याचं चक्रवाई अायं तदाडुलिप्तिकाः ।
दिशताप्ताः फलानि स्युलांशास्ते ऽयनांशकाः ॥ ८० ॥
यिष्टाः षष्टितातेन सरणार ००प्त कलादिकाः ।
साष्टाविंशतिषशाः परा नव'२८ गतिर्दिने ॥ ८१ ॥
करणाब्दमुखेऽद्या दृग्दृशो२३ भूः१ कुसायकाः५१ !
शराब्धयो४५ दिवेदाध४३ धाख्या वृद्धिशालिनः ॥ ८॥
तुलाधरादिचक्राईस्थित पातेऽयमांशकाः ।
ऋणाख्यास्त्र मैषादिभाईये धनसंशकाः । ८३ ॥
- तत् संस्कृतीद्वात् क्रान्तिच्छायाचरदलादिकम् ।
दृस्य गच्छेदयनै विषुवयम् । इति ॥ ८४ ॥
सप्तर्षीणामगस्त्यस्य तथा सैयमनीपतेः ।
तत्तत्पावतारा क्रातिपातो न चालकः ॥ ८५ .
एतेषां भगणस्थानां स्वस्थानादि दृश्यते ।
प्रगतिश्चलित चक्रे तत्पसावधारयेत् ॥ ८६ ॥
प्रत्यग्गलौ पूर्वचार क्रान्तिं तदनुसारतः ।।
क्रान्तिमार्गात शरं भानां दिग्भेदं संशाधः ॥ ८७ ॥
यात् साधिलादल्ये शरणागतभाखति ।
तदरमिता भगाः प्राचलांशाः प्रकीर्तिताः ॥ ८ ॥
करणागतचखांशोरले छाया विवखति ।
प्रत्यकचलांशा विजेयास्तदन्तरमिताः स्कुटाः ॥ ८ ॥
किंवायनइये भानोरकशान्सिस्थितिर्यदा ।।
तत्कालस्फुटयोगार्दमयनाथग्रहादिकम् ॥ ८० ॥

तय चायनसंक्रान्तेरन्तरथाचसांशकाः ।।
प्राक्ययादयने झान्तेर्धनर्घाख्याः क्रमादमी ॥ १ ॥
प्राकपश्चिमायतस्यैव ग्रसञ्चारवर्मनः ।
पार्छ योर्वक्रता नाम काशिधापक्रमोऽपसः ॥ ३ ॥
खगोले कस्पात रेखा क्रान्तिमार्गाभिधा हि या ।।
वैलोभ्यात् संस्कृते चक्रे चलभैरादिमध्ययोः ॥ ३ ॥
सा नभोमध्यगा राशिचयाले सौम्यगा ततः ।।
यावसाईत्रिपक्षांशा२३।३०अवभान्तेऽपि याम्यगा ॥ ४॥
क्रान्तिज्या परमा तस्मात् खाद्रिविख१३७०कलोच्यते ।
चलांशसंस्कृतानां या ग्रहाण बाहुमौर्बिका ॥ ५ ॥

परमापक्रमज्या ३७० wी सीधृता त्रिज्ययाः ४३८थया ।

त१००न्त्री चन्द्रतवा२५१मा क्रान्तिज्या भाभिधीयते ॥ ६ ॥

तनुःक्रान्तिकलिकाः क्रान्तिज्यावर्गवर्जितात् ।

त्रिज्यावर्गात्११८१९.८४४ पदं युज्यास्वाहोरात्राईकर्णकः ॥७॥

शतन्नी खेटकोटिया भूतत्वा३५१मा स्वभुतिभिः ।

गुणिता पिज्यया३४३८ भक्ता लब्धाः स्युः क्रान्तिभुतयः ॥ १८ ॥

अयनांगैः संस्कृतस्य ग्रहस्थाशतभाईयोः ।

स्कुटक्रान्तिक्रमाहौलौ सौम्ययाम्याभिधौ मतौ ॥ ८८ ॥

भास्करस्य मते नास्ति प्रत्यक्चलनमायमम् ।
अहे तत्संस्कृतेरेव धनत्वं वर्णितं यतः ॥ १०० ॥
तथापि अअसौरोले युनोच्चत्र मयोदितम् ।
प्राक्प्रत्यक्चलनं किन्तु छायादुज्ञास्यतेऽखिलम् ॥१०१॥

---

संक्रान्तरित्यर्थः ।

क्रान्तिज्या विषुवमान्नी बादशाप्ता क्षितिज्यका ।
त्रिज्याइता युजीवाभा चरज्याथ चरासवः १०२ ॥
सदगुस्तैदकत्रान्तौ धनहीनौ पृथक् स्थितौ । ।
सू--खोहोरात्रचतुर्भागौ दिनरात्रिदले स्मृते ॥ १०३ ॥
याम्याग्तौ विपर्यस्खे दिगुरे ते दिगदपै । इति ।
शरयुलोनितक्राग्या भचन्द्रारपि सके ॥ १०४ ॥
सु-विक्षेपापक्रमैकवे क्रासिविक्षेपसंयुता ।
दिग्भेदेऽन्तरिता अष्टी भास्करस्य यथागता । इति ॥१०५॥
यवत्यै घरै स्थूलं पलामकसुदीयते ।
एकदिविहान्तीर्थ स्वदेशजचरयम् ॥ १० ॥
भानीय चिभजाच्छध्ये भिजे हिभात्पुनः ।
एकराशिजमेवं स्थाश्चरखवयं पृथक् ॥ १०७ ॥
सायनादिदोराशिभगिलिप्ताः पृथकस्थिताः ।
एकराशेर्यदि युनास्तदा भागाच लिप्तिकाः ॥ १०६ ॥
घरेणाद्येन गुशिताः शेषात् अध्याप्तसंयुताः ।
शिबिभाजिताः शून्ये राशियाने फलान्विताः ॥१०॥
साइराशिकचेत्तत्याने प्रथम चरम् ।
निधायांगादि चुनी दितीयेन तथा तम् ॥ ११० ॥
फलाचे प्रथम स्प्रटं बाराभिइथे यदि ।
गादिहियुतिः खाण्या वतीयनं लवादिकम् ॥ १११ ।
त्रिंशदायुतं प्राग्वदर्थ स्यास्टिं चरम्।
प्रत्येशं तधिभज्यं वा सूर्यसैकैकराशिअम् ॥ ११३ ॥
अथोदयान्सरपलान्यत् सायनसंस्कृतेः ।
क्रमादिक्षयाव्यानि राश्यर्थेषु विषु त्रिषु ॥ १११ ॥

सुधा१३ नव च वैदा४च्च वेद४ि नव च भानवः१३।
अयमाद्यं वर्धमार्ग चीयमाणं ततस्वयम् ॥ ११४ ॥
खभाईफलसंख्याघ्रास्तिथ्या१ ५शास्तविनाशकाः ।
फलं प्राकवलिताक्षराणिपलतः स्वयं कायें इविधयक्रमात् ॥ ११५ ॥
तत्त्व२५संस्थाक्दोःकोटिसाम्ये अदथ सन्धिषु ।
गोलायनभवेष्येषां शून्यता स्थाच्चतुर्थतः ॥ ११ ६ ॥
तदृन्नीभुतिरहोरात्रपला३६ ••प्ताप्तकलादिकम् ।
सायनाकयुग्माः कायखेटेष्वृण धनम् ॥ ११ ॥
अहस्तिष्ठति यद्राशावयनांशपरिष्कृतः ।
तस्योदयास गुणिता भुक्ती राशिकलो१८० ० हृसा ॥ ११८॥
तत्फलाव्याचक्रलिप्ताः२१६०० स्वाहोरात्रसवो मताः ।
अहे वक्रगतौ सेन फलेन परिवर्जिताः ॥ ११९ ॥
खुलन्तु नाड़िकाषष्टिः६० सूर्य्यसावनवासरम् ।
शत्राशर५८हीनाः स्युर्यसदिनासवः ॥ १२० ॥
स्थूले दिने चेदुदयाः साध्यास्तात्कालिकाद्रवैः ।
सुक्ष्मे बौदयिकाद्वानोस्तदा तद्भवादयः स्फुटाः ॥ १२१ ॥
क्रान्तिवात्तद्वादशः सखाछेन्दु१८००कलोऽपि भन्।
निहोरात्रवृत्तस्थो विषुवैतीव वक्रितः ॥ १३३ ॥
ऋजुत्यायनयोरसे याति यत्पश्चिम दिशम् ।
ततो नैकविधा भुक्तिलग्नानां नाड़िकामिका ॥ १२३ ॥

एकराशेर्भयुग्मय
विभागां व्याः सृथक् पृथक्१७१८२८७८/३४३८ ।
होतीकता२८५४८.६ १।८८६८१८४।१ १८१८८४४ततः खख-

क्रान्तिज्या६८५ ११८६११३७० वर्ग४६८२२५।१४०६५६६।
१८७६.००वर्जिताः२४८५०३६/६४६ १८८८८८४२८४४॥ १२४॥
तमूलानि १५७६३७ ३७३ १३८।३ १५३१५ त्रिजीवाभि३४३८.
गुषितानि५४३०४०८८ ३८१ ४१३।१०८४०८७३ अया खया ।
जीवया३३६८ ३३२७ ३१५३ विभानि तत्फलानां
१६१८ २०१० ३४३८ धनूषि च १६ ७५ ३४७१ ५४०० ४१२५॥
अधोऽधः प्रविशोध्यानि क्रमव्युत्क्रमतोऽसवः ।।
मेषकदिलग्नानां भवति व्यवदेशजाः ॥ १२६ ॥
यहा राशिययुज्या३१५३
विवेकभगुणा३४३८ ३८७६ १७१९इता
१९८४ ० ० १ ४ ३८८६३४ ५४२० ००७ }
ववद्युक्या३१५३ ३२३७ ३३६८हुता लब्ध
धनुःप्राणाः५४०० ३४७१ १६ ७५ पृथस्थिताः ॥ १३७॥
विभासुभ्यो विभप्राणाः शोध्या एकभास्ततः ।
भुजत्रियकराशीनां भवेयुरुदयासवः ॥ १३८ ।

पञ्चाद्रिभूपा१६७५स्तक-
घना१७८६ नम्दाक्षिगीभुवः१८२८ ।
नन्दाक्षिगोभुवो१८३८ ङ्गाङ्क-
धनाः१७८६ पञ्चाद्रिषड्भुव:१६७५ ॥ १३ ॥
गदिता उदयप्राणी मेषतौयादिषट्कयोः ।
उदयेऽस्तमये मध्ये समाः स्युर्यनदेशकै ॥ १३० ॥
स्वदेशलग्नानार्थमधोऽधः परिशोधनम् ।
धरासून तथा कार्यं ततः सचरंखल्लकाः ॥ १३१ ॥

अजादितिथे त्याच्या कर्मादितियेऽन्विताः ।
सुखादिषय एवाच्या क्रादिषय उफिताः । ११२ ॥
राशीनामुदया एवं स्वचरैः संस्कृताः अमात् ।
स्वदेशः स्युः सर्वत्र मध्यखम्बा निरजाः ॥ १३३ ॥
यावतो वेति कालेन राषितस्य सप्तमः ।।
सावतलास्तमयं याति स्थूलेय क्षेचकल्पना ॥ १३४ ॥
होराकाणयोः कालः पूर्ववत् साध्यते चि यः ।।
राश्याईचिलवक्रान्तियुज्याभिः स तु सूक्षकः ॥ १३५ ॥
चलाशसंस्कृतः सूयॊ वर्तते यत्र मन्दिर ।
तद्भोग्यशादयो निम्नस्तित्वग्नप्रमितासूभिः ॥ १३६ ॥
खरामै३०विहता लब्धाः प्रख्यास्तेऽसवो मताः ।
इष्टकालासुतः शीध्यास्ततस्तदपरोदयाः ॥ १३७ ।।
गोध्यास्त्रशुद्धलग्नस्य भुप्राणा स्तुवन्निभिः३० ।
वास्या अशुधमानामा भागाद्या गतभान्विताः ॥ ११८॥
संस्कृती वैपरीत्वेन अशांपैर्भवति स्फुटः ।
लग्नः स्वदेशससिौ राशिभागकलादिभिः ॥ ११ ॥
इष्टकालासवोऽल्पाचेत् प्रतसिंगदारताः ।
लग्नाप्ता सायनाच्या व्यायनाः स्यात्तगुः स्टा ॥१४॥
घशांशसंस्कृतस्यष्टलग्नभुलशिक्षिप्तिकाः ।
सम्मानन्नाः खुरामाप्ताः स्थाप्या मुलासयस्ततः ॥ १४१॥
अधोऽधो लग्नमानाचाः सायनाय भोग्यकैः ।
सुम्नानुभिर्युतास्ते स्युरिष्टकालासवरानीः ॥ १४२ ॥
भध्यलम्बीऽपि संसाध्यो निरचोदयजासुभिः ।
खदिनाचतप्राणाः प्रायाचेञ्चण्डदीधितैः ॥ १४३ ॥

, .

चशः संस्कृतस्यैव भुतराखंशआसवः ।
व्यचदेशभवा वे स्युनतासुभ्यो विवर्जिताः ॥ १४ ॥
सतो ये राशयोऽधीऽधस्तत्माराः प्रतिलोमतः ।
योध्यास्त्वा असवस्त्रिंशवृक्षाः पूर्वसम्मः ॥ १४५ ॥
प्रायैताः फलांशाचं शोधित त्रिशदंशतः ।
यस्याहादिकं तच व्युत्क्रमाञ्चलभागः ॥ १४ ॥
संस्कृत मध्यलग्नः स्थाअध्यर्भ सार्क इत्यपि ।
यदि पात्रतः कालस्तदा सायनभावतः ॥ १४७ ॥
भीम्यभाशनिरक्षासूनूईमध्यभजानसूत् ।।
प्रोमाइगतप्राणान् इत्या गगनवत्रिभिः३० ४.१४८ ॥
हुवा सम्मअप्रागैलर्धाशाचं भपूर्बकम् ।
विलोमसंस्कृती चेस्याञ्चलभैर्मध्यर्भ हि सत् ॥ १४e ।।
प्राक् पश्चात् सायनाथभुभोग्यासतो यदि ।
अमानतासवस्तते पिंगदम्नास्तासुभिः ॥ १५० ॥
उद्धृता लब्धभागाचैः प्राक् पश्चातयो रविः ।।
हीनयुध्यसम्मः स्यादिना स्कुट एव सः ॥ १५१ ॥

योदयातरानु गुपिताः प्रायाधशादयः

खान्या३शाः फलहीनयुक् छ उदयः स्यादेश अनेऽधिके ।

यातेष्टान्सरनिखाग्नि३०वितप्रत्यक्चलांगते'

सम्मेऽन्येऽधिक अनयुक् स्खक इति स्याम्नमार्न स्फुटम् ॥१५॥

पचागियनांगकेषु तभवो यज्ञे चरा1४७।१• इमामकाः॥६॥८1१२

साचे मैषधटौ युवत्यानिमिषौ देशे स्थिराः स्युः अमात् ।

इयं संस्कृतसम्ममानवतः स्वाभीष्टदिष्टे स्कुटी

काव्यशेतनवस्तदायमखदैनबन्तयोः संस्कृतिः ॥ १५३ ॥

रामाः षडविशि०:३५५ अतः कृतभुजे४॥२४; खरै:५७ सयको
भूइडिभिy३७राएगाः कृतगु५३४ाय. पारिभिः५।२३।।
भो। भाईयुग क्रमोत्क्रमणात् स्युम्नदाः पनैः
सअचिभुजायनांशकलमात् कयंत एते स्टाः ॥ १४ ॥
वेदा विकुभिः॥१७ कृतां रसशरै४।५६बायाच्च नन्दाक्षिभि३८-
बाणा बागुः ।।३५ शराः शरभुजै५॥३५रधीय गायिभि:५।२२।।
बाणा रूपगुणैः५।३१ शरा संगुकै।।३।र्थाः एषन्दुभिं५।१५-
बैंदा बाहुणगुणैः४/३५ जताया विविभी४।३ ।।
रामा रसाथैः॥५६ क्रियात् ॥ १५५ ॥
सआयनसिद्धमतनवो वेदाः कृतार्थे४।५४ अरा भूपै।।१६ ते
द्विभुजैः५२२ शराय विशिखै ५।५ पैदाः आताभीषिभिः४४४ ।
वैदा नन्गुणै४।३८स्तुणादिषु पुनमेषादिवत् सामंत
प्राक्पादयगिभूरितनुतामालोच्य साध्या ः ॥ १५ ॥
लेख्या गर्मबशिष्ठमुख्यगदिता राज्यादितः साधिती ::::
अष्टाविंशतिभधुवास्तदुपरि खुलाश लिप्तामकाः । ..
सञ्चाराय अभःखदां च पदकैस्ते झान्तिपीवीवा :
राश्याद्याः संगलिनुवैगुणनगैइस्तसञ्चयः पातवत्.६ १५७ ॥

लिप्ताद्याः क्रातिपातखगतिरिड वियत्०:: ::
स्वं० कुरामा३१ दिरामाः३२ ,
क्वथ५१ बाणामयी३५ऽक्वाइन्धमलशरमिता५३
नागवाया५८त्रिपक्षाः२३।
कल्यादौ तदुधुवो इंगगगनमाला:७०३
कारणाही सृाद्या

---

नत्रभुवयायः परिशिष्ट अशः

रामा३ भूप१६खिरामाः३३ शिखरिजलधयो४७
भानि२७ पूर्णार्थिवाच४० ॥ १५८ ।।

साध्या वा मध्यमार्कानुगताखिसमागोषध्ये यु-

गभूप२१८॥१eवियुकाइरधशत१००ताभूपतत्त्वा२५११॥हीनाः।

षड्याप्तांगा तास पुनदधिशरै५४ारतः शेषहाने-

सद्युग्माल्याञ्चल विषमंसभफखानुक्रमात् अर्थसंजाः ॥ १५ ॥

भूयः साधनभानुदोर्जलधि२४क्लोद्भवाः क्रायो
शुज्यालोकलमध्यजाः शितिगिरौ सिडायरार्दासवः ।
गैरचा उदयासवः क्रियमुखी संसाध्यलेख्याः शिशी-
बँधायाप्युदयन्तिरासव इमे अष्टाः स्युराग्वरैः ॥ १६० ॥ॐ

त्यै पुमागञ्जमार्जितचित्रविसर संसारियां प्राशिन
यः सभापयितुं सरोजजनुषः, संसृष्य खेटब्रजम् ।
द्राक्षन्दप्रवडापभादिविविधभातौ नियोज्य स्वयं
सम्मुरुषोत्तमाख्यमसजद्धामैतमीशं भजे ॥ १६१ ॥

अत्युकलोवलनृपालुङ्कुलप्रसूत-
श्रीचशेखरज्ञतौ, गणितेऽषिसि ।
सिद्भातदर्पच उपातिबालबोधे ...
षष्ठीपमायणरवीन्दुरगाप्रकाशः ॥ १३२ ॥

श्रीगणरचितो. सिद्धान्तदर्पले झुटाधिकार अन्नपछि
क्राखादिवशी नाम : प्रकाशः । .:

---

* शान्तिपातख पदकानि परिशिष्ट प्रदनानि ।

दिग्दर्शकाखकसनार्थमथाभिधावे
निप्रश्नाकमकर्कशवालचक्रम् ।
सर्बोपकारकतया प्रथितं प्रकार्य
झालं सुदोपकरदास्यमतिप्रवीणैः ॥ १ ॥
दियाधनार्थमवनौ सुसमीकता
तोयैर्विलिख्य चतुरचि२४मिताइलेन ।
सूत्रेण मण्डलममुष्य समस्या मध्ये
सूर्या१२हुल सुसरलं मिदधीत शम् ॥ ३ ॥
ताग्रमाविशति यत्र यतो भिरति
प्राक्पश्चिमस्थित इने किल तत्र बिन्दु ।
दत्त्वा ततश्च शरबाहु२५समलेन
सुषेण विम्बयुगसे विदधीत धीमान् ॥ ३ ॥
या तत्परस्परसमामणोयरेखा..
मत्स्याङ्गतिर्भवति तन्मुखपुच्छमार्गः ।
चिहं भवेद् यमकुवेरदियोरिौज्मि :
प्राबिन्दुसस्कृतिरपक्रमजास्यभेदात् ॥ ४ ॥
याम्योत्तरापरि यइलायचीय-
- मीनेन वासवजलाधिपयोर्दिशौ स्तः । :-
दिनुध्यसूत्रकृतवृत्तचतुष्टयोद्य-
नैर्भवन्ति विदिशोऽन्तरजाश्चतस्रः ॥ ५ ॥

विप्राधिकार श छायादिवर्धनम्।
शछायाकृतियुतिपदं कर्ण इत्युच्यते तद्-'
वर्गाच्छोः अति१४४विरचिताथात्पदं भाप्रभायाः ।
वर्गखोनात्मदमपि नरः शहुने कोटिबाछ
तद्युम्मातिरमविहित कर्णसंधं सुधीराः ॥ ६॥
योग्य वर्ग चरमविषमायो मूर्ख हिनि
छत्वा भूत्वा समकममुना सत्यरा लब्धवर्गम् ।
त्या पौ द्विगुणितमिदं न्यस्य खर्च चलाया
पछ्या प्राम्वद्भवति हर स्यात्यदच्चाईमखाः ॥ ७॥
मूखादयः प्रभवति यदा मूलभेषक्षिनिन्नी
लिप्तीभूतो* रसइइत सरूपेण१ मूलेन भक्तः ।
ला लिप्ता यदि पदसमाधिकोऽसौ दिनिम्नः
सैकोऽब्धि४नृत्रियुतपदत् स्यात्कलामा पुरोवत् ॥ ६॥
आयुर्दाथै गुणककलिकामात्रभेदादिसप्त७२-
त्यहाँ भेदो भवति यदतः सूकम्मर कायम् ।
रूपादीनां कुरुत नवभिः फालकैर्धातममा-
मुलं लिप्तादि च विकलितात्पुर्व्यवच्छषक ॥ ८ ॥
येषां येषां गुणनवशतो मूलमानेतुमिष्टे
ते ते इस्ताङ्गलमुखमयी ज्याकलाद्यामिका वा।
अछा आमाः अतिपदविधौ रूपलिप्ता विलिप्ता
रूपाचं स्यादिलितकृतेर्मुसमाप्त खषडभिः६० ॥ १० ॥
ऋची वृत्ती समथुशिखा मध्यमूला नृयष्टि-
घल्पा वालमिति मतो दशः किलास्याः ।

---

। विभौभूतमातर्मचत्रियुगमूखत इयर्थः ।

किंवा कालोनयनविधये शुभाभीवहिं :
आल्या छांयां वलयतुं पुरोवर्तिनीं पादमध्यात् ॥ ११ ॥
ऋत्यिर्ल्ड वा वनयनेसमोच्चा बिभदेत.
ज्ञायां चि किमपि विदधत् खाचिभ्यां त्यजेत्तम् ।।
यौवांनी मिर्पतति ततो यावद प्रमाता-: ।
बेचदायसवमितेरजुलेमवेत् ॥ १२ ॥
छाया यागिकरर्तनामध्यविन्दो संदेष्टा
तबिाते अगभुवि तमीभावतः सा न इखा ।
तस्माकर्णधितिविधुभुज२११जैन युव कार्या ;
यदिखाई शिवभुज२११ गुर्ण मध्यवरहस्य ॥ १३ ॥

शर्नरः कोटिदीरितोच छायाप्रभास्या भुज इवभिः ।

शुयाख्यमेतत् कृतियोगले क्षेत्र नितं खलु कर्मभूमिः ॥ १४ ॥

प्रापश्चात् खाईगा रेखा सममलमुद्यते ।
निरोगता या सा विषुवमण्डलाभिधा ॥ १५ ॥
व्य क्षितिजसंलग्नं भुवयुतच यत् ।
शर्मुसखलाये तमेरोपरि संस्थितैः ॥ ५ ॥
विस्तृतामि. मिरचे तु तमूनि ध्रुवसन्निधौ ।'
आमासुराचावि प्रापरायतभावतः ॥ १७ ॥
नाड़ी दैवर्त प्रतिव्यपमुखाय ३ । ।
मलासोऽपि लेयाः स्युभूगोले ख इवाखिलाः ॥ १८ ॥
इधस्रााि भा चेत्, गहुमूलास्थिता ।
तदा दिनुवंछायान्तरमाभिधीयते ॥ १८ ॥
मम्यया चेप्युठा सागा विषुवझायया मता। ..
सममलगै भानौ घलभैदोसञ्जका । ३० ॥

विधुवनिमध्यस्वद्युमर्गगनातः ।. . ..
"अतिरः पलस्तबितिर्सम्म तीर्थते ॥ ३१ ॥
ध्रुवयोवतिरक्षांशस्था लम्बसमा गतिः ।...,
अञ्चभा पसभाछाया विधुवहिममध्यजा ॥ २३ ॥
मू-शक्षभाहते त्रिज्ये पृथपविभाजिते ।...
दम्बाक्षज्ये तथापी सुब्बाचौ दक्षिी सदा। इति ॥३३॥
स्वदेशाअभाशानं वयं सिद्धान्तसमतम् ।..
दक्षिणोत्तरेखाथो जो यः खदिनाईयः ॥ ३४ ॥
तेन से गुपिता विज्या कप्ता तशुःलाः ।।
नता मध्यान्नसूयय भुजे सौम्ये तु दक्षिणाः ॥ ३५ ॥
याम्ये सौम्याः स्युरेताच क्रान्तिलिशाच भाखतः ।
दिग्दै मिश्रिताः साम्ये विशिष्टाः साक्षलिशिकाः ॥२६॥

भू-ताज्याथ तग प्रोझर त्रिज्यातः११८१८.८४४ पदम् ।

लल्याचगुणोकं १२न्नो सम्पत्याप्तोऽसभा भवेत् । इति ॥१७॥

छायाकनयनं वे स्वदेशे ये प्रख्याः । ।
मध्यानताशाच्च दिक्मत्वे तदन्तरम् ॥ २८ ॥
दिभेदे तद्युतिः, क्रान्तिस्तयात्रिगुण ३४३८ताड़िता ।
परमापक्रमच्या१ ३७०४ा शुअज्धास्था धनुःलाः ॥ २० ॥
प्रास्ताः सायनेजादौ कन्यादौ भाईताताः ।
तुलाद भाईसंयुकावाटूना अगादिके ॥ ३० ॥
ततोऽयनांगलिहावैपरीत्येन संस्कृताः ।
भवति खदिनाकभुलस्फुटणादयः ॥ ११ ॥
स्कुटानात् वसन्दोधात् फलं धामं फुटे रौ।
साधनोगसेतु ध्यानाध्याः स्थिरभाक् ॥ ३३ ॥

-खाचार्कापक्रम युतिर्दियाम्येऽन्तरमन्यथा ।
स्वर्गसांगा रवैस्तेभ्यः साध्ये दोःकोटिमौब्धिके । इति॥३३॥
गहुमानालाभ्यस्ते दोविज्चे यथाक्रमम् ।
कोटीक्यया विभज्याप्तौ छायाकवले ॥ १४ ॥
उमण्डलस्यखेटस्य क्राम्योत्तरयाम्ययोः ।
क्षितिजोधरस्यानो भवत्युत्तो नरः ॥ ३५ ॥
विषुवढापेमज्यान्नी कोहराना भवेत् ।
विज्योअण्डसशी चरज्याला च यष्टिका ॥ १६ ॥
यष्टिरुसगळ्या तटूनोत्तरयाम्ययोः । ।
गीलयौः क्रमतः शङ्खर्भवति खदिनाईजः ॥ ३० ॥
अथवा वचमीणाम्या गुणितोसना ।
घरच्याप्ती भवेच्छरदग्दक्षिणकाष्ठयोः ॥ ३८ ॥ :
सु-मतांशभुजकोटिक्छे दृग्ज्याशाज्यके मते ।।
क्रान्ति ज्या विषुवर्णदता शजीवया । इति ॥ ३८ ॥
अग्र माध्यात्रिकी सैंव सौम्ययाम्यापमानुगा ।
से एकता मध्यकर्णालयेष्टकालिका ॥ ४० ॥
किंवा मध्येष्टकर्णाभ्यां क्रान्तिज्या गुपिता पृथक् ।
सम्बयामा च मध्याग्रा वेष्टा भवति अमात् ॥ ४१ ॥
चलांशसस्ते भानौ मैषादौ गोल उत्तरः ।
तुलादौ सस्थिते याम्यः पुरोकोऽप्यप कार्यतः ॥ ४२ ॥
सौम्यगोले यदाका विषुवच्यायतोऽधिका।
तत्तयोरन्स याम्यनुअः स्याच्छामूलतः ॥ ४३ ॥
यूना बेदम्सर सौम्यो बाचुर्याम्ये तु गोलके ।
• पचप्रभागयोगः सौम्यो बर्दिबाजः ॥ ४४ ॥

त्रिप्राधिकार शकुछायादिवर्णनम् ।।
सममण्ड़लरेखायो यदा विशतिं शभा । ।
तदा भाकर्णकालाः स्युः सममण्डलजा इति ॥ ४५ ॥
सममण्डलभानः स्याद्वौ दक्षिणगोलगे।
अक्षाधिकेऽपमे सौम्ये न स्यात्तत्रापके भवेत् ॥ ४६ ॥
लम्बज्या विषुवज्ञाप्ती सौम्यक्रान्तिज्ययोवृता।
सममण्डलकर्णः स्यात् किंवाक्षज्याक १२ ताड़िता ॥ ४७ ॥
तत्क्रान्ति ज्योधृता किंवा दिनाईश्रवणाहती ।

अचप्रभा दिनाग्रता कर्णः स एव हि ॥ ४८ ॥

अक्षकहता सौम्यक्रान्तिक्याचप्रभीकृता ।

सममण्डलशः स्यात्तचिच्यावर्ग ११८१८४४ान्तरात् ॥ ४ ॥

मूलं दृगज्यारवि१२wो भा भक्ता भवेयभा।

त्रिज्या सूर्यता तैन% भत्ता प्रागुदिता श्रुतिः ॥ ५० ॥

सु–स शङ्कः खाद्मजीवाप्तः परक्रान्तिश्यया१३७० तः । इति ।
सच्छायार्कबाज्या तगुर्भुजकेन्द्रकम् ॥ ५१ ॥
ततः पूर्वववदानेयौ छायार्क स्टभास्करौ।।।
अथोचते कोणयोः सिधयेऽज्यकादिकम् ॥ ५३ ॥
स्-सक्रान्तिमा चिजीवाश्४३८शी संबज्याप्ताग्रमौर्थिका ।
वेष्टकता भक्ता त्रिज्ययाग्नालामिका६६ ॥ ५३ ॥
स्वमध्यात् कोपरखास्यसूयात् क्षितिजगामिनी ।
कोटीच्या बोचणवेनीयत सदिलोमगा ॥ ५४ ॥
या विदिप या छाया कोणछायेति सा मता।
सौम्यापम खाचंसमे न स्यात कोणभे ॥ ५५॥

---

* अममधवा ।

यदि मध्याग भानुदक्षियां मतदा ।
कोपयशदायां नैव प्रापरायोः ॥ ५ ॥
स मतदुत्तरस्वां तदेशानमरहियोः ।
की प्रभार; कोस्ये साध्यतां मतम् । ५७।
चित्वावर्गाश्तो५८०८२३ऽज्यावर्गीनाव तवचिभिः१४४ ।
निजागृवर्गदल ७२बुपलभा वर्गभाजितात् ॥ ५८ ॥
सई तकरी नाम कर्मभूमौ निधायताम् ।
पुनराळ्यकाकै १३ञ्जविषुवच्छोयताड़िता ॥ ५ ॥
इया३श्येमाक्षभावगैणोधृताक्षफल भवेत् ।
तर्गिकरणीयोगालमधफलान्ययुत् ॥ १० ॥
क्रमतः कोणशः स्याइक्षिणोत्तरगोलयोः ।
तभिवावर्गविश्लेषामले इग्ज्याभिधीयते ॥ ११ ॥
खगना विभज्याप्ते दृच्चेि दगाते।७। ।
छाया तु कोषु यथास्वं देशकालयोः । इति ॥ १२ ॥
संतस्थायगांधैर्या भासतो बामौर्णिका ।
सान्यापक्रमजीषा१३७०धी सम्वन्याहोदयच्यया ॥ ११ ॥
यादयन्या भूरामसिवा२४३१तचायनान्गः ।
विदिबूदयमस्वछ यात्व विषुवे पुनः ॥ ६४ ॥
सच पूर्वापारयोः समैः परितो भ्रमम् ।
कोलले प्रात यांवत्तावअंत्यतं धौ ॥ ३५॥.
क्रान्तिभाघडिवायचे स. पू दिनाईजात् । ।
भासोः संसाध्यताप्रभवात् पुनरावेत् ॥ ६ ॥
अभीष्टाखताया छायातः काल उपते ।
यसमाधादौ सलमाः सुधाःटाः ॥ ७ ॥

इष्टविनतासुम्यौ योकमचा प्रसोध्यते ।
नतोकामजीवति या वासरभागयोः ॥ ६ ॥
विच्यावरच्या होगाथा दक्षियोत्तरगीलीः ।।
पन्या गतीमज्यौना सोबतच्याभिधीयते ॥ १८ ॥ .
खादोराबाईवान गुणिता सा विजीवया ।
विभा चैवेदो खस्यज्याप्तः स भाजितः ॥ ७० ॥
विभज्यया भवेच्छ हुस्तर्गपरिशोधितात् ।।
विज्यावर्गात् पदं दृगज्या छायाक तु पूर्ववत् ॥ ७१ ॥
त्-अभीष्टछाययाभ्यस्ता चिज्या तकसँभाजिताः।
दृग्धा गेर्स शुधा त्रिज्यावर्गाश्च यत्वदम् ॥ २ ॥
शः स विभजीवाश्नः बलम्बफ्याविभाजितः१६ । इति ।
किंवाचकगुतिः सूया१२प्तश्छेदसमकः ॥ ७३ ॥
से गिज्याच्ची घुजीवाप्त उतश्या तयोगिता,
खात्या नतोत्क्रमज्या व्यासस्वाचापं महासवः ॥ ७ ॥
खवासरदलप्राधास्तपूनावाबासवः ।।
रसोईता विनाशः स्युः प्राकपश्चिमकपालयोः ॥ ७५ ॥
प्रदत विशेषोऽत्र यद्यल्पा सप्तर्विशतैः । ।
भवेमतोकमज्या तक्या वर्गात्यरित्यजेत् ॥ ७६ ॥
उन्नतज्याति सेवामूलं त्रिज्याझ्यजीवयोः ।
योगाइँग इतं भज्यादयया युनीतासवः ॥ ७७ ॥
नतोक्रमगुणज्यिाधिकषत्रिययोज्झितः ।।
३त् समगुणाधापसियापा५४००न्वितोऽसवः ॥७८॥
र गासवस्त्रियाधनुषी५४ ० ० यदि चाधिकाः ।।
तदा तनताः भेषात् आमच्या विषयान्विता ॥ ७९ ॥

वापतौलमजीवधि प्राविद्या ये मतासवः ।।
खारापासु गुपिताः सूक्ष्मायक्रासभि२१६००ताः ॥८॥
छायाङ्गस्याप्ययायातः सममशरुतः ।,
वाम्यनियर्न वाग्रागुञ्चिता लम्यमौयिका ॥ ८१ ॥
इश्कलैर्भला क्रान्तिब्यातो भुजज्यका !, ,
“ततः प्राग्वत्पदैछाया सूर्बी औरायने: स्फुटः ॥ २२ ॥.
चिभञ्जीवा३४३८१२गुणिता समविम्बत्रा अता ।
सममखशः स्यात् साऽभ्यस्सः वाचलीवया ॥ ३ ॥
परमापक्रमच्या१३००सः फलं भानार्भुजज्यका ।..
ततः केन्द्रं ततछायारविः प्राग्वदसौ सुटः ८४ ॥ ..
छायामाशिपथी निरूप्यत इह प्राज्ञैः सबै भूतले
नृते यत्तसशना न घटते सर्बत्र तत्सर्बदा ।
गोले तदुर्घटना भविष्यति बराक्षस्त्रिया वयते
राः काल हीयतेऽथ भयुतौ वकाव्यतारानुवैः ॥ ८५ ॥
मध्ये व्योमगतैयदृववशतो निमित्य मध्यां तनु
तां संस्कृत्य चलाशकैर्गतघटीरानीय राम्राईजात् ।
सूर्याक्रान्तथलांशसंस्कृतग्टहायोग्या घटीर्मध्या-
स्तयुग्मान्तरभुकमध्यभघटीः संयोज्य सस्ततः ॥ ८६ ॥
प्रोमार्कशुदलञ्च शिघटिका रात्री गताः स्युर्दिन ।
स्याइँनाथ युती भवत्युदयतः सूयस्व तर निर्गताः ।
इथं मध्यभभोग्यकालतपनाकान्तभुतान्तर-
क्षेत्राणाञ्च युतिर्दिनाईरहिता स्वादेष्यकालो मिशः ॥ १७ ॥
कालायद्यपि लम्नसिद्धिरुदिता भूयोऽत्र कौतूहला-
याम्योदवलयोईगोडुवशतो इग्दृक् २२चलायस्टाः ।

ये प्रगुत्कलदेशजानि गदिता लग्नासदीयान्धी
वये भुक्तपलान्यतः प्रमुदिताः स्युर्योंगसाराविदः ॥ ८८ ॥
यत्रजगतार्कवासरदले यः स्याहिंलग्नः स्फुट-
स्तस्मिन्भे गगनाईगै स हि भवेत्तत्सप्तमोऽस्तं व्रजेत् । ।
वियौ(२३) स्वाईगतेऽजलग्नजपलान्यभोधिगन्दा ४ धने(२३)
तस्मात् खाक्वतयः२२० प्रचेतसि(२४) वृषा-
इयोमाष्टनेत्राणि२८० च ॥ ८ ॥
प्राग्भाद्रे (२५)ऽधिदृशो२४. व्रजन्ति मिथुनासस्मादरिबुभ्राम(२)
वैदाद्रितियो१७४थ कर्कटतनोः पौऐ(२७) दाभोधयः४६ ।
अविन्य(१) स्वरवासवा१४च्च यमभे(३)-
ऽङ्गविनो२५६ ऽथाग्निभ(२)
सिंहादद्रिरसा६० विधौ(8) स्वरघना१७७-
चन्द्र(५) स्त्रिया लोचनेर ॥ ६० ॥
रौद्रे(4)ऽस्याः करिमार्गणा५८ अदितिभे(७)
६२ तौलितोऽस्माहुरौ(८)
वैदेदा १४४ भुजगे(e) ततोऽधिभृतयः१८४
पित्रे(१०) रदाः३२ कीटतः ।।
योना(११)वद्रिनवेन्दवी१८७ऽर्यमसुरे(१२)
पञ्चाष्टपघा३८५स्ततो
इस्ते(१३)वापत थपत्त व६२ इभा-
चोपय१८८स्वष्टरि(१४) ॥ १ ॥
खातौ(१५)नकत ईन्दव १२ इतः शक्राग्निभे(१३) मेष्विला१५१
मैत्र(१७)ऽङ्गाङ्गदृशी२६६ मघोनि(१८) घटतो
ऽङ्गानि मूले(१) ततः ।

आजीरि२३१ जले(३०)ऽखात् खुसबोध
वै(३१)ऽभिवान्दको १५१
यातानागतभातरात्तापखवत्वमालोपताम् ॥ ८३।।
सािन्तशिरोम बदवदात्पत्तये भारः
देवी भुवोटिसर्वघटन नानाविधा सूक्तिभिः ।
यअन्नोत्तरवितरण गति दिग्पालाशवे
तास्यासहित यतोऽस्ति हि मया तौज्मि वामौरवात् ॥८॥
सिद्धान्तप्रचयादलभि भयका यो यो विशेषो हृया
शुलिखितं मदिष्टमि ततसातासिके।
सुर्यपबन्नतिर्बभूव गदितै गोधान्विते ते
चामुपपरयो दि सुलभात्वि वचोविसरैः ॥ ४ ॥
याष्टाधिकलाज्मानन्द१८४८वैरच: समीक्षतो
अचात् साईरसर्च:२७३।६० बाखभुजे२००भूमध्यरेखाः ।
सिहं योजनवः स्वदेशविवरे तासिताद्री अल-
लेखाकमलाविलायसमलंकुयामदीयं मनः ॥ १५ ॥. .

इत्युकलोयसपालकुलप्रसूत-
श्रीचन्द्रशेखरकृतौ गणितेऽचिसिहे ।
सिद्धान्तदर्पयो उपातिदासबोध
चिप्रश्वषामुनिमितः शमितः प्रवाशः ॥ ६ ॥

इति श्रीदोखरसिंह सिदचे चिप्राधिकार
अवादिनी काम सप्तमः प्रायः ।।

---

आत्तः साहितिवाः मुरारमिपुत्वासाम्ले वा वैदिकाः
ज्ञानाञ्चजपहोमदानप्रतिनां यस्मिनको फलम् ।
मोर्यच महाचमत्कृतिकरी सीकस्व तिथ्यादिके
विज्ञासावधभिन्दुतिम्ममरसोई याम्यई त अचम् ॥ १ ॥

पक्षान्ससाधितविपाशविधीभुया
विवा१३स्यका यदि तदा असम्भवोऽस।
तस्मादिधौ शिक्षितमोऽयतरान्तिक
चिम्यो अहोऽग्निकु १३वावधि पूर्षिमान्ते ॥ ३ ॥
सूर्यग्रहो धृति१८लवान्तममाजाने
अस्तो मतोऽन्तिक्वशात् गिक्षिगा गुरेति ।
प्रत्यक् पुरी मतगुगयुतोग-
सालिकसुधाकरदियरस ॥१॥
तत्कालविनिमतमूनतबाजीवा
अबकर च बुर्वियुतच गेषात् ।
दिखाम्यभेदभुषः क्रमशः स्कुटेषौ
भने अतावित३४ इनसवः सात् ॥ ४ ॥

तत् झापि याम्यगतिभूतियोत्तरषौ

सारीशिवे१३ ऽपि स भवेदपि निःशरवे ।

म काप्ययो भयनमसगैऽपते.

से खारिपातपशिदोशिनगांगतोऽस्पे ॥ ५ ॥ इति अपभवः

पतसंस्कृतिरवीन्दुसमीक्षतीन-
भूभाविपमितियापिधानकाः ।

सम्बनावनतिदिग्वलगाखा;
शास्त्रान्तरादि विशेषमवेत सन्तः ॥ ३ ॥
राकामयी रवसितिप्रभवीमध्य-
सिसे विधौ. सपनभादिवाकराभ्याम् ।
न्यूनेऽधि केऽन्तरपराः प्रथमेन्दुसूर्य-
भुश्यन्तरेण विद्वता विघटीफलेन ॥ ७ ॥
तिथ्यन्त भाववियुतः समपर्वकाल-
स्तात्कालिकाकंभलक्ष रविच सूक्ष्मः ।
वैद्यः शशी समकलाविति तौ भवेत
किशोच्यते झधन पर्वणि तविशेषः ॥ ८॥
सूर्यस्य दार्गतिफले उदयान्सर
यद्येकदा चितयमैतदृषं धन स्यात् ।
तबादयान्तरभुजान्तरके सुधगा-
भवतः फलयुते विकलाशतताः ॥ ८ ॥
शीतांशुदाः फलकला गुपिता विभ-
स्तइयासयाजमधयेम४४४ च पूर्षिमायाम् ।
दों हुतात रवियोजनकै७३०००र्दिशिप्ता
सधा साः पुनरिन्दुगतान्तराप्ताः ॥ १० ॥
दण्डादिकैरिड फलैः समपर्बयुका-
मूने पुरोदितफलतियतायाम् ।
स्वत्वे क्रमाद्भवति दृक्श्चममा कार्या
सूर्याशयाः समकलीतिरुपूर्खा ॥ ११ ॥
दिसप्ततिसहस्र७३०००योजनमितार्कविम्बायति-
महापुरुषवाधयेत्यनुजगावध श्रुतिः ।

मयैतदनुसारतो जयनगीचरक्षग्रह-
प्रमाणपरिधिग्रहादिकमकमलं कस्पाते ॥ १२ ॥
विव वहिष्कम्भरिसविधु१६२भागः समुदितो
विधार्विश्वव्यासः कृतकृतचतु४४ ४ जनमितः ।
भुवः प्राष्टिः१६० ० स सवितुरबुधि४५लवी-
इसरोक्षे वक्ष्येऽहं अवखमथ भागीः शेशभृतः ॥ १३ ॥

भूमध्यात्वदलावधि अपतेः कर्णालख्यमार्गश्चतु-

नन्दहिदिपपूर्णतर्कधरणीध७६०८२८ ४द्योजनो मध्यमः ।

शीतांशोः शरपुष्करक्षितिधरस्तब्वेरमाधयो४८७०५

मध्यस्य श्रुतियोजनान्यथ तयोः स्पष्टा भन्दा ॥ १४ ॥

{{Block center|<poem>भावमण्डलयोजनानि२००० गुणभूपधाधि२२१३भक्तानि - दिग्धव्यासकला३३।३२ भवन्ति सवितुमध्या निशाखामिनः । शान्येव ६ गुणानि पञ्चकरिभि८५भेलानि चैअहल- यासस्यापि कला३१॥२० भवन्ति धरणीकायाकलायन्द्रवत् ॥ १५॥

नककर्किमुखभन्छकेन्द्रकै ।

त्रिज्यका भवति संस्कृती तया

वञ्जिता हिगुणितचिमौर्विका८७६ ॥ १६ ॥

शेषकेण विताचिभच्चका-

वर्गतः११८१९८४४ फलकलात्मकः स्फुटः ।

मन्दकर्ष इनचन्द्रयोः चिते-

अध्यतोऽन्यवसदां रवैर्भवेत् ॥ १७ ॥

मध्यकहितविम्बक्षिप्तिका स्यष्टकञ्चविताः परिस्फुटाः ॥ १

मन्दकर्णतयोजनश्रुतिस्त्रियया किल हृता भवेत् स्फुटा ।

सिछातबिरीमचौ -मन्दश्रुतिश्रुतिप्रसाध्या

या विभज्यादिगुणा८७६ विहीना ।
विण्याकतिः११८१८८४४ शेषता स्फुटा स्या-
लिप्ता ऋतिस्तिग्मरुचर्बिधोय ॥ १८ ॥
लिप्ताश्रुतित्रिगुपैन भन्न:
स्पष्टो भवेद्योजक एवम् ।
विम्ब रवेईि शिर ६५२२सा-
नोग्दोः नागाम्बुधि४८: योजनानि । इति ॥ २० ।।

भास्करीसुदुकसाधनं यद्यपि सुटतम धाम्यहम् ।

प्राह कोटिफलती भुजान्तभाग्विम्बमध्यसमतार्थमेव हि ॥ २१ ॥

मध्यमार्कशशिविबजाः कलाः
सुमतप्रथमभुसिताड़िताः ।
मध्यभुति ६८.८७८.०३५विताः स्वमएल-
इन्धविस्तृतिरदः फलानि वा ॥ २३॥

किं वा विम्बालिगुण ३४३८गुणिता योजनैः वैर्मितानां

स्वनुत्याप्ताः स्फुटतरकलाभानुभूभाविधूनाम् ।

या भावहतिफलखरुद्रां११०शयुक्तेागिताता

मध्याः३३।३२ स्पष्टाः स्युरिनकलिकाः कर्किनकादिकेन्द्रे ॥ २३ ॥

मध्ये मान३१।२० गतिफलकलापञ्चविंशांशकस्य

त्यागाद्योगात् स्फुटविश्वमितिककर्मादिके स्यात् ।

रुद्र११न्त्री वा स्कुटरविगतिः खाधि२०भक्लार्कमान

सप्तो नन्दुस्फुटगतिकलास्तत्व२५भाः खमानम् ॥ २४ ॥

भूयास१६०० निन्नः स्फुटसूर्यकर्षों
भूयस होनाक तनू ५२४००विभः ।

फलं सदा मूलशिखान्तदै
सूचीनिभायाः पृथिवीप्रभायाः ॥ २५ ॥
श्रीिमचौ-भुव्यासहीनं रविविम्वमिन्दु-
कर्णाहतं भास्करकर्णभक्तम् ।
भूविस्तृतिलब्धफलेन होना
भवेत् कुभविस्तृतिरिन्दुमार्गे । इति ॥ २६ ॥
तयानलिप्ता शशिवप्रसाध्याः
किंवा नमां अशः शशभृतयः ।
सोऽष्टाद्रि७८निनेषुमन१ ४५धृतार्क-
गयुनितः स्यात्तमसः प्रमाणम् ॥ २७ ॥

भूभा विधु चन्द्र ने पिधत्ते यदा तदैव अहणं तयोः स्यात् ।

पाताख्यहोर्भुजसत्रिकर्षात्तस्यासुरग्रास इति प्रशस्तिः ॥ २८ ॥

मिरीमधी-दिग्दर्शकालाधरणादिभेदा-
३ च्छादको राहुरिति नुवन्ति ।।
यन्मानिनः कैवलगोलविज्ञा-
स्त संहितावेदपुराणवा ह्यम् ॥ २८ ॥
राहुः कुभामण्डलगः शशाख
शशाङ्कगछादयतीनविम्बम् ।
तमोमयः शम्भुवरप्रदानात्
सर्वांगमानामविरुद्धमेतत् । इति ॥ ३० ॥ ।

प्रभा भुवो भ्राम्यति भानुभावें तङ्गर्भमन्ने यदि भभालुः ।

अधिषहि झुख एति वेगात्तत्तद्वः सातपविम्बलीपात् ॥ ३१ ॥

भूभानुमध्ये यदि शीतभार्गच्छन् रविं छादयति प्रतीच्याः ।

भाचच्चस्तरियस्य पूर्वयानेऽपि शुभ्रांशुगतर्महत्वात् ॥ ३२ ॥

कुजादिपातेषु यथा तुरीयफलस्थ वाच्या धनहीनभावः ।
तथा दिगंशयिफ लेन राषुः सुक्ष्मः स्फुटबशशीव कायः ॥ ३३ ॥
पातोमताकालिकचन्द्रदोज्यासाष्टाब्लि३८भागेन युताईता छ ।
चापीकता घड़िता फलं स्थात् कलादिनी अष्टशरः सुधांशोः ॥३४॥
विपातचन्द्रस्य भषट्क चे सौम्यो दितीये स च दक्षिणः स्यात् ।
चितिप्रभारोपणती विलोमचन्द्रग्रहे दिक्मर एव वेयः ॥ ३५ ॥

चापं विना कोटिफले तथास्य
युत्या इतं पातशशागत्योः ।।
विज्यात बाणगतिः स्फुटा था-
शसस्कृतेः क्रान्तिगतः स्फुटत्वम् । ३६ ॥
लेख्यं विपातन्दुभुजाधिपध२४-
खण्ड: शशादिसहान्तर वा।
कोटोफले तातियोगनिषा-
सर गतिवयमा२३५समिष्याः ॥ ३७ ॥

या विपातेन्दुभुजीयलिता कृपां१३ शहोना गिरिशै११विभाः ।

फलं शरः पातविहोनचाहोदावधि कल्पनीयः ॥ १८ ॥

छायछादकमानयोगदलतो न्यूनः भरलेशदा
प्रासः स्याब घरेऽधि स्फुटतरे तमानयोगाईतः ।
प्रोज्य मष्टगरच्च शिकलिकाछन्ना भवस्येव ता-
छायाद्ययधिकस्सिदैव सकलासोऽम्बरध्यापकः ॥ ३८ ॥
स्पर्धन्द्रमसः पुरो दिशि रवैः पद्याहिमोधोऽन्यदिक्-
प्रायः स्वाञ्च निमोसन हि सकलग्राह्यापिधानचछः ।

---

* इति विचै पखछा परिशिष्टे दृष्ट व्य ।

तोलनमैव किञ्चिदुदित स्वच्छाकामण्डले
तमध्ये इगगोचरांशुदितो सो विमभिधः ॥ ४० ॥
पर्वान्तःसमलिप्तिकेन्द्रविजो भाई च चक्रे क्रमा-
घान्द्रस्य ग्रहणस्य मध्यसमयः सौरस्य सल्लम्वनः ।
मानैक्वार्धक्कते: स्फुटाशगङ्गतिं प्रोफावशेषात्पर्द
षष्ट्या सक्षुणिर्त दिनेशशशिनोः सूक्ष्म स्वभुत्यसरी ॥ ११ ॥
भक्त तत्फलनाड़िकाः सपलकाः स्थित्यर्बजा मध्यमा
ग्रामप्रोजितमानयोगदलतः स्वभ्राधियुक्तादिषः ।
कृत्याशेषपदार् पुरेव घटिका मध्या विमद्दईजाः
पवतः स्थितिम ईखवियुतस्तद्युक् क्रमादुरक्रमात् ॥ ४२ ॥
मध्ये स्पर्शनिमीलने च भवतथालनीओको
तत्कालिकातसूक्ष्मशशिजेब्बणैः पुनः साधिताः ।
अद्या असककियास्थिरतराः अष्टाः स्युरिन्दो रवे-
स्वेते खखविलम्वनैः सह परिस्मा मुहुः संस्कृताः ॥ ४३ ॥
वक्ष्याम्यत्र विशेषमीश११गुणितं मध्यग्रहेषोर्दलं
सुन्दम्यगतान्तरोबृतमिषौ स्थाइईमाने फलम् ।
नाबार्य विश्रुतं युत वितरथा पर्वख्यतस्तत् स्कुट
तत्कालेन्दुशरायपशरयोरन्तबिंलिप्तते ॥ ४४ ॥
अदान्मूलमिहादियवंशरतः संशोध्य शेषः स्कुटः
स्याबापस्तत आगते स्थितिले स्यातां समै विस्फुटे।
असो इसमतामुपैति च ततः स्मर्यादयः युः सत्
पञ्चाया कथयिष्यते धरणिभा सा दृक्ममा स्वताम् ॥ ४५ ॥

अयेकालाद्वसनप्रमाणे ग्रासादभीष्टासमयं प्रवक्ष्ये ।

पूर्बत्र भागे ग्रहवेष्टनाड़ों स्थित्वईतः प्रोमा ततोऽवशिटैः ॥ ४६ ॥

दण्डैर्निछ न्याहुकालारं षष्ट्या भजेकोटिकलाविधीः स्युः ।
भानो ग्रह कोटिकलाश्च मध्यस्थित्यर्थनिन्नाः स्फुटलम्बनोधैः ॥४७॥
स्थित्यचंदण्डैर्थिताः स्फुटाः सुस्तकालविक्षेपकलाभुजोत्र।
दोःकोटिवगैंक्यपदश्च कर्णस्तठूनमानैक्यदले पिधानम् ॥ ४८ ॥
भार्ग परस्मिन् अक्षणस्य मोक्षस्थित्यतः वेष्टधटी विशोध्या ।।
शेषो रवीन्दु स्फुटसूक्ष्मभुक्त्यन्तरातः षष्टितः स कोटिः ॥ ४ ॥
तात्कालि क्रन्दोः अर एव बाहुः स्पष्टो रवैः कोटिकलाः पुरोवत् ।
प्रसस्तथा यः कलिकामकः स्याव्संज्ञायते सद्भिरतोऽवशेषः ॥५०॥
अस्ताः कलामानथुतेरथात् संशोध्य शेषः अवघाभिधानः ।
तर्गतस्तसमयस्फुटेषु वर्गोंनितामूलकलाथ कोटिः ॥ ५१ ॥

सूयग्रहे लम्बनसंस्कृतेष्ट-
स्थित्थईसन्ताड़ितकोटिलिप्ताः ।
मध्यस्थिताईंन इताः स्फुटाः स्युः
षष्ट्याहताः कोटिकला रवीन्दोः ।। ५२ ॥

भुल्यम्सराप्ताः फलनाड़िकाभिः स्थित्यईमूने सदभीष्टनाः ।
विमुच्यमाने ववशिष्टलिसा अभीप्सितग्रासतया प्रकल्पाः ॥ ५३ ॥
प्राग्वत्ततः स्यादवशिष्टकालो रविग्रह स्पर्शिकमौक्षिके ये ।
स्थित्य के माध्यतयोदिते ते कमन्सर लम्बनजं तयोर्यत् ॥ ५४ ॥

अथाभिधास्येऽयनजं पलोद्भवं
कलास्वरूपं बलनइयं तयोः ।
यती ग्रहस्पर्शविमोक्षमध्यजा
दिशः स्फुटाः स्युर्नभसः कयालयोः ॥ ५५ ॥
चलांशसंस्कारवर्कचन्द्रयोः
खकोटिलिप्ताः खमहीन्द्र१४।१० ताड़िताः ।

स्वखाब्धिबा0५४००वितास्ततः फले
कलात्मकं स्थाइलनं समायनम् ।। ५६ ॥
हिमांशुभाम्चोः स्वदिनाईतो नतं
पलामको खाङ्क०कृतं दिनाईजैः ।
निजैः पलैर्भाजितमंशकादिकं
अतं पुरः पश्चिमजं दिनाईयोः ॥ ५७ ॥
निजाचभागा मतभागताड़िता
नवत्य वाप्ताः फलमसम्भवम् ।
पुरोनते स्थाईलनं तदुसरे
नते च पञ्चायनित हि दक्षिणम् ॥ ५८॥

तयोः पलोथायनयोः समांगयोयुतर्बियोगात्तु विभिन्नकाष्ठयोः ।

वकं भवेदिग्वलनशकादिकं तदङ्गलाद्य परिलेस इष्यते ॥ ५ ॥

पुरोदितं सूयदिनी विधूदया
स्तयोस्तु मध्ये दिनमस्य सम्मतम् ।
दिनान्तसिद्भावयनांशसंस्कृती
विधाय भाखशिनौ सदृक्षयोः ॥ १० ॥
रवेरभुक्ताः शशिनी गता खवा
निजोदयघ्राः स्वगुणो३०भृताः फले ।
तदन्तरोथास्तनवञ्च षट्शरा५६
सवञ्च युक्ता घटिकादयोऽथ ये ॥ ६१ ॥
दिनादितस्तत्र भवेदिधुदयः
पररर्कोदयकालिकौ तथा।
विधाय सूर्यस्य स षड्भशीतगोः
समे ग्टहे भुज्ञालवोदयान्तरम् ॥. ६२ ॥

ऋहान्यतायां रविभोग्यचन्द्रमो-
गतांशकालययोग ऐन्दधः ।
इनोदयास्तमयः से वशरा५६ :
सुभियि युग्म्धवलिताक्षराणिनः स्टः पुनः ॥ ६३ ॥
स्वकालविक्षेपकलाः पलप्रभा-
इलाहताः सूय १२इताः फलासुभिः ।
युतोनितः स्यादुदयोऽध्यागुदक्-
शरक्रमादस्तमयस्तु होनबुक् ॥ ६४ ॥
निशापते: सूक्ष्मगतिर्निशाईजा ।
कलामिका नन्दसुधांशु १८भाजिता ।
फलैः पलैः सङ्कलिता नियामिति-
भैवेत्तदीयं दिनमानमेव वा ॥ १५ ॥
याम्यायनान्सहरति ध्रुवती यदेव
स्थान दलोनक्कतबार ३/३०लवान्तरणम् ।
तोदित ध्रुवकदम्य इति सहा
क्रान्तेस्तदुत्तरदिशो निरचायि चिम् ॥ १६ ॥
सद्दास्तदिग्विनिहितो यमदिक्कदम्ब-
स्तः कदम्बमनुजातशिखः कलब्धः ।
तत्पार्च को अपमसम्मुख एव विश्वः
प्राग्याति सबैखसद शशिनोऽविलम्बः ॥ १७ ॥

इयं सिद्धात् कदम्बाइधुवत उपसरत् सूक्योर्विम्ब मध्य-
स्यूतस्वीयाग्रयो यहिवरमुड़पतेण्डलान्तेऽस्ति ताः ।
भांशा३६•स्तद्देष्टनाप्ताः फलमिद वलनं आयनं भागरूयं
अयं तसहिगाख्यं खलु रजनिपतौ सौम्ययाम्यायनले ॥ १८॥

पूर्वेषामुतिरेषा अति च न बलनं प्रोचुराई क्रमज्या-
साध्ये केऽग्युत्क्रमज्याकलितमिति जगुच्चायन कोटिमौः ।
नास्माकं समतं यमुरिव नमिते नाड़िकाक्रान्तिकृते
तस्कोबंशैर्मतबिखनमयनजं चार्ज करोमिष्टम् ॥ १८ ॥

अष्टादशाङ्गुलगुणभमसेन वृत्त-
इदं पुरन्दरजलेशदिशोथिंलिस्य ।
अन्योऽन्धलम्नमगतीमतभूप्रदेशे
तत्केन्द्रयोः प्रतिदिशश्च दशैव विन्दुम् ॥ १० ॥
मध्ये पुरःपरगतां निदधीत रेखां
प्राण्डलाइदिग्दिशि चालान्ते ।।
बिन्दुतथा वरुणदिगतमलस्य ।
वालेखान्तरितदक्षिभागकेऽन्यम् ॥ ७९ ॥
वाखदक्षिणगबिन्दुत एव पथा-
इिम्बे पुरधरमबिन्दुगकोटियुम्मम् ।
षष्ठांशसंयुतरसाक्षि२६।१०मितालेन
सुषेण चापमथ पूर्वगविश्वमध्ये ७२ ॥
तइइपिर्थिलिखितोत्तरबिन्दुतोऽपि
चापं लिखेत्परपुरोगतबिन्दुलम्मम् ।
चापइयं भवति सम्मिलितं कपास-
इन्डस्थितापमपथप्रतिम इयाम्सः ॥ ७३ ।।
प्रत्यग्दिशो इरिदिगन्तमथा १२ सय-
शि: क्रियादिनिलयान् कलयेन्निशैः ।
"ताईखड़ितततुं शशिनं निवेश्य
तच्छयुक्मपरिलम्बगुन भूयः ॥ ४ ॥

अइगणित
वास्थविन्दुपरिवेष्टनकं विदध्या-
दियं निज़ापमपयाभिमुखः खगः स्यात् ।।
प्राग्वृत्तकेन्द्रयमदिगतरैखिकायां :
पानं प्रदर्ज विषुवछिनोयम् ॥ ७५ ॥
योत्तरे वसुभुगल ३२८योजनखे
देशेऽवगच्छतु धनुःपथसम्मुखीनम् ।
तस्मा तस्य पलजे बल नेग जीवा
अाअायनोयबलनेऽपि न कोटिजीवा ॥ ७६ ॥
मध्यसूवादग्दक्षिणान्तावधि
ज्याम मानमेवा निश्चीयते ।
मध्यसूयादतः क्रान्तिमार्गतरं
क्रान्तिजीवाघजीवा तु केन्द्राबधेत् ॥ ७० ॥
स्फुरति धरणिभाया विम्बवाले समन्ता-
इलयसदृशमस्था अञ्चल पञ्चलिप्तम् ।
तदवतमससंनं तत्तुभा दि१० झलाया
मलिनयति सितांगोरतमग्रस्तमूतेः ॥ ७८ ॥
अथ विभागस्तमसोऽवपूर्यतः
कुभान्तसम्मोऽतिघनमस्तया ।
मतस्तदायी क्रियतां तमोमितिः
पुनर्बिधीरसिकदूरवृत्तिात् ॥ ७ ॥

तमःचयक्षणतः अमेथ तगर्धगत्यादिफलाष्टदोश्र्सवः ।
वियुकायुक्तस्तमसोति सम्मुट भवेत्ततः स्पष्टतमः अशियः ॥ ८ ॥
विधीनं तस्मात् गरगुण २५इते विश्व १.३ वित
पुनः सूयवर्णाभिधगतिफलानितयुतम् ।

तमोमार्न तयादिति नयनसिर अशिमिति
प्रभृत्युको पूर्व मतमिदमुपादेयमखिलात् ॥ ८१ ॥
कक्षायां शशिनस्तिरोहिततनोः स्याहोलम क्षिते-
भनोर्यावदनीचर्स भवति तमामा कुभा यद्यपि ।
दृष्टेऽर्कस्य नखां२० शेऽपि परितछायासमै बेखते
मध्येन्दोः पथि दूरसन्निधिषोऽनपाल्पसूर्ययोः ॥ ८२ ॥
अवार्य गणितक्रमः स्वदशभागो७२०००
नार्कविम्बः६४८०० चिति-
व्यासो१६००२:३०० शशिमध्यक४८३०५गुशितः
३०७८१५६००० अष्टार्ककर्णीकृतः ।
सोना चितिविस्तृतिः शशभृतः कक्षागतिप्रभा-
मानं यात्रिगुणा३४३८हुत स्फुटशशिशुत्याप्तमेतत्कलाः ॥८॥

तमोविम्बयामेऽबरवात४० कॅलीने स्फुरति यो
शरे वृत्तः सारः स घनतर एकोऽधतमसम् ।
गरेऽल्ये तस्यान्तः प्रविशति यदा गीतकिरण-
स्तदातिगामः स्यान्निविड़तमधुमाकृत इव ॥ ८४ ॥

अस्तेऽस्पोयसि भाग के सितरुचो व नभःसाम्यभा-
गये धूमनिभो देले कवलिते फोऽभागाधिके ।
रश्यामरुचिर्भवच शकलासक्षी पाटलो
भूभामध्यगतस्य पिङ्गलरुचिर्भानीः सदैवासितः ॥ ८५ ॥

छपाकरतनुः चयिताईविम्बी
भानुर्भवेत्रिशितशृङ्गयुगोऽतिनिमः ।।
चन्द्रोऽईखणिततस्तमसो मवा-
दोषभीर इत्र कुण्ठिसम्मृङ्गयुग्मः ॥ ८६ ॥

अवतखतकराई यसमस्त्यात्तुभाख्यं
विशति शशिनि तस्बिागमैक्षितानाम् ।
वितरति मनुसि यच मईयवानां : .
स दिशतु कुशलं नः श्यामलावनीशः ॥ ८७.५

इत्युकोमलनृपालकुलप्रसूत-
श्रीचन्द्रशेखरकृती गणितेऽक्षिसि ।
सिधाशदर्पय उपाशितबासबोधे ।
चन्द्रग्रहोऽष्टम इतः सुभगः प्रकाशः ॥ ८ ॥

इति श्रीचशेखरसिकतौ सिाह पैच चिप्राधिकार
चन्दन मामादमः प्रजाः ।

अवमः प्रकाशः।

सूर्ययययावनम् ।

सूर्यप्रकाश उदितं अणद्दयस्य
साधारणं सकल रविग्रह तु ।
यक्षम्वनावनतिक ततोऽवशिष्टे
मानान्तरञ्च शशिनस्तदा प्रवक्ष्ये ॥ १ ॥
दर्शान्तगौ समकलौ क्षितिगर्भसूच
स्यूतावपि द्युमणिचन्द्रमसौ न पश्येत् ।
यहोलपृष्ठगतमानव एकसूत्रे ।
खान्यतोऽयमतिलम्बनसभवोऽस्मात् ॥ ३ ॥
सूक्ष्मेन्दुसूर्यजनितस्फुटदर्शनाशो ,...
यस्मिन् स काल उदितः समपर्श्वनामा ।

वेर्नस्तः स मिलम्बनमाड़िया-
भवादममध्य इ स्फुटः स्यात् ॥ ३ ॥

एका नतिवमसोऽपि सूयात प्राक्पमिले त्विह लम्बनाया।
याम्योत्तरस्थेऽवनतिः खमध्यस्थिते सिताभौ न वि ते भवेताम् ॥४॥
न लवने विभिलग्नतुल्ये भवेदिधौ विभिलगाते ।
सौम्यापमै स्वाक्षसमानभागे न सम्भवैशावनतिर्भिमांगोः ॥ ५ ॥
भिनलम्बोदगपत्रमैःचाधिके च सौम्यानतिरन्यथासौ ।
याम्या भवेत् पछि चन्द्रभान्दोः साम्यवती ते रवितः सुसाध्ये ॥६॥
तात्कालिकासमपर्बलनमानीय तदनप्रयोगात् ।
क्रान्ति समानीय निजाभागैस्तथागयोगौ पृथगेकदिले ॥ ७॥
काव्यविति स्युस्त्रिभोगलग्नतांशकाले गवतेर्वियाः ।
मेषो भवत्युतभागसंहः क्रमप्रकायस्टगगतिः स्यात् ॥ ८ ॥
विसभरागोसदले रवीन्दोः कक्षागतं कलितमुत्तरीत्या ।
लिप्तीकृतं चैत्यरमे नती स्तस्तदन्तरं चक्विनति स्यात् ॥ ८ ॥
यहाभुखेः जतभूप१६४भागः शां१४शदेशगतेनैतिः स्ना ।
परा तयोरन्तरजा विलिप्ताश्चन्द्रार्कगत्यन्तरलिभिषाप्ताः ॥ १ ॥
मायादिलचं स्फुटष्टमातिनं राशियच्या ४३८वितं फल ।
अयं भवेबम्बननाड़िायं तन्माचतो ज्यापरसंचवा स्यात् ॥ ११ ॥

शताहता भूपभुजे२१६ विभा
मा हुमतियनपरो वा।
विभीनलोणकराजरोखा
दोपरान्नी त्रिगुषीश्४३८वृता च ॥ १३ ॥

स्याङ्गम्बनल्याफलमय चापं प्रामक सम्बनमैतदकें ।
विभीनलम्बात् परपूर्वदिखे क्रमायुसोनं समपर्वकालै ॥ ११ ॥

तक्षलिस भूतरविभोगसोबतचापरभौबिमाभिः ।।
अर्कविभोगान्तरतोऽपि भूयतम्बर्न पूर्ववदेव सोध्यम् ॥ १४ ॥
तुसंस्कृतात् तत्समपर्वकलात् पुनर्गताचैरपि सम्बनछ ।
स्थिरेऽसावादितत् संस्कारयोग्यं स्फुटसम्बन स्यात् ॥ १५ ॥
वये सधनकम सुन्ने लार्कयौरसरतः प्रसाध्ये ।
दोःकोटिजीवे परबापुजीवान्तरस्य वर्गाद्युतकोटिवर्गात् ॥ १६ ॥
पदं श्रुतिः कोटिगुणात्पन्नाच्छुस्या हुतायत्फलमस्या चापः ।
मध्यो भवेन्नम्यगासुससंस्कृतामातेजगतिन्नः ॥ १७ ॥
से मायया दृमतिजीवयाप्त विस्पष्टता गछति भास्करोः ।।
किन्वेष मध्यादधिको यदि स्वात्तदा खमध्यान्सरजासूवर्गात् ॥१८॥
धाभ्यां हतामध्यमसम्बनाप्ताफलेन युक्तः करणीय एव ।।
तल्लम्वन भूय इन्दुमध्यगत्यन्तर७३१न्ने प्रथमेन्दुभान्धीः ॥ १८ ॥
गत्यन्तरेयोचूतमेव काय्यं द्विधोदित स्यष्टतम भवति ।
परिष्कृतो सम्बनमाहिकायेर्दशान्त एव स्टपर्श्वनामा ॥ ३० ॥
घभै२०६ता सम्वनसिघकाललग्न स्फुटान्तरकोटिजीवा ।।
चिन्याता दृम्गतिताड़िताप्ती विभज्यो सम्बनजा विनायः ॥२१॥
भवन्ति ताः प्राग्वदिनेन्दुमध्यगत्यन्तर७३ १ः स्फुटासराप्ताः ।
काले स्कुटे योगवियोगाम्यात् परिष्कृतासमपर्बकालः ॥ ३२ ॥
इत्थं प्रसाध्य अरमध्यकालं चन्द्रथ या खितिसिदै
अन्या सुटा चन्द्रगतिः पुरोका शया इत सम्बनगाडिकायम् ।२३॥
घड्याप्तमेतत्फलहीनयुक् चेप्राक्पार्कः स्कुटशीतगुः स्यात् ।
पातो दिगंशास्यकलेग सिवः कार्य राहूमात् अशिनः शरवा ॥३४॥
आनीय भानोः स्फुटपलब्ने विभीनलम्वं तदपक्रमौ च ।
उदकशरोनो यमदिराज्यः स्वदेशजास्तु भवेत् शराक्षः it २५॥

तविभिभाङ्गापमयोर्वियोगायोगात् विभिनेकदिशीः क्रमम् ।
साध्या नत ज्या तु मैव मध्या लापम ज्याप्युदयज्यकाख्या ॥२६॥
मध्योदयज्यागुणिता विलग्नयुज्याता लब्धप्ततिः समेशा ।
मध्याकतौ मूलमितो याप्त दृक्क्षेप एष वनशानुसारात् ॥ २७ ॥
किं वा विभोनां तनुभव भातुं प्रकल्या तत्क्रान्तिचरशुभागम् ।
संसाध्य तल्लग्न युगान्तरोथकालस्य तन्नदलस्य शान्तः ॥ २८ ॥
ये चासवसजनतोकमज्यासाध्यन्तिका तदितीब्रतज्या ।
वेदो नरो दृगुण एतदंशा मतात्रिभोगापम उरोऽक्षात् ॥ २८ ॥
वाचेदः सौम्यतांशकासेऽन्यथैव याम्याः शरसंस्कृताः स्युः ।
दिक्याम्यभेदोत्ययुतिक्किदाभ्यां राजा च दृक्प इति विधेषः ॥३०॥
अथकस्थितञ्च प्रथमैन्दुभुक्तिफलेम मिन्नः कलिकामना सः ।
त्रिज्याकृतः कर्कि मृगादिमन्दकेन्द्र स्फुटः स्यात् फलम्बियुक्तः ॥३१॥
दिधीमायौरव कलाल्यमाने बासेऽष्टचक्षुः२८ कलिकाधिके छ ।
दृक्पयोः सूझतया द्वितीयो प्रायोऽन्यथा स्थलतथापि वायः ॥३२॥

मध्यार्कचन्द्राम्यनतिदयस्य ०।३१५३८५६/२८।१३
दृक्क्षेपनिम्न विवरं५६।६।३५ चिमौर्बा३४३८ ।
इते गतिस्तस्वयमां२२५ गतीन-
दृक्क्षेपभूत कई १सवः स्फुटा वा ॥ ३३ ॥

एकाशयोधन्द्रशरावनत्योर्योगः पुनर्भिवदिशोर्वियोगात् । ..
शेषोऽधिकांश स्फुटदिक्षरः स्याद्वासादिरिन्दुइवधिचियः ॥ १४ ॥
देगे कचिसौम्यशरोऽधिकचेदादाचं प्रविशोध्य बाणात् ।।
शेषः शराक्षो भवतीह सौम्यः सौम्येऽपमै विभिभी ततोऽल्पे ॥३५॥
साक्षाधिशेऽवं परिवज्यं तस्माषः शराक्षाय उदड़तः स्यात् ।
सौम्येऽपमे तत्र निजाचतोऽल्ये तदलिप्ताविक्राराक्षः ॥ ३९. h.

विशोधितो याम्यगतोऽवशेषः सौभ्यः शराक्षादिवर विशरे ।
यायेऽपमै विभिलम्नजाते खायान्विते सौम्यशराचतोऽल्ये ॥ ३७॥
शरार्थतः प्रोआ सदयोग लिप्तादिकः सौम्यतोऽवशेषः ।
भागाल्यकाक्षेषु विशेष एष देशेषु टुग्यो हि कुशाग्रधीभिः ॥ ३८ ॥
अतः शरान प्रतिसंस्कृतायाः प्रान्तेः सदा विभिखग्मायाः ।।
नतांशयाम्योत्तरतासाराखेपमध्या नतयोऽखिलाः स्युः ॥३८॥
प्राग्ववैमनमथेन्दुमाने साध्यं विधावखि किया विशेषः ।
सुनं तमोमागमतः प्रवच्छे दृशिये यादित न पूवैः ॥ ४० ॥
कदिनक्रादि केन्द्रकोटिफलोगयुत्रिगुण ३४३८वघातात् ।
मूलेन तद्दो:फलवर्गयुलाइद्दिन्नपिजीवादवियुतावशेषः ॥ ४१ ॥

यस्तेन भाचिगुणस्य वर्गात् ।
फलं हि लिप्तमयमदकः ।
विव्याप्तमध्येन्दुकलासचिव१०७०३४-
स्तखर्यभक्तः स्फुटमिन्दुमानम् ॥ ४३ ॥

थानीय या स्फुटपकालसूर्यस्य द्वग्याच परब्युनत्था५ ।।२८ ।
नस्य यः छतियुगज्यावर्गात्पदं यत्तमसः स कर्णः ॥ ४३ ॥
स्वाटेमानं विगुणमैतत्कवृतं स्यात्तमसः प्रमाणम् ।।
यदुषवंशविनिम्नपत्रिज्याप्तयुतेन्दुमितिमः स्यात् ॥ ४४ ।
किं वा दिनस्थोन्नतदढसा दिन्ना विलिप्तामसि प्रदेयाः ।
स्यथे विमाने विदमेव कर्म का रि गरौ सुबप्रयासात् ॥ ४५ ।
पाद्येन्दुभुतेरथ षष्टिभागः गराइतो व्यासदलेन३४३८ भः ।
फलेम चन्द्राम्यगतिः समताभुतिहीना कालबारः ॥ ४६ ॥
यहाष्टमांशोनदिनीयतामाष्टीसमाभिः कलिकाभिराम ।
अग्न्दुभुक्ती रविभुक्तिीना अतिर्मता अर्थविमाचकाचे ॥ ४ ॥

क्रियेयमिन्दुने तुला यदेककक्षास्यकभन्दुमामात् ।
यासोनभित्रोच तु भित्रकास्थिते रवीदीदनस्य भेदः ॥ ४६॥
तस्मात्युरः पश्चिमयोग्यसौम्यपरस्पराल्पान्सरदेशकेषु ।
अवस्पसर्वग्रहणाभग्नासाः पृथक्षमतयैव सांध्योः ॥ ४ ॥
स्फुटेषु मानैक्यदखखकासारैर्हिमशुद्दक्रमेयं ।
स्थित्यमद्द६घटोपलानि सक्कसमानीय तदुनयुयात् ॥ १० ॥
सदिकालान् समपर्वकालासंस्थाप्य तत्तमयोथलमैः ।
विभोमलग्नात्परपूर्वदि गते समालोय मतक्रमण ॥ ५१ ॥
संसाध्य सत्तारिजनि तैस्तैः संकृत्य तांस्तानथ सानिधाय ।
तालुकदेपनतीपुसिधैः खिलईकालैः समपर्वकासात् ॥ ५२ ॥
परिष्कृतात्तइरिगैः पुनस्तान् स्मंदिकानित्यसकत्कृियाभिः ।
खिर भवेत् स्वर्गविमाम ईनिमीलनोमीलनकालासम् ॥ १३ ॥
तत् अष्टपबन्तराष्ट्रिाचं स्थित्यमद्दयुगं स्फुटं स्यात् ।।
सककृतथैविमोक्षजेयोध्येचुतः कागजमन्तरं यत् ॥ ५४॥
संस्थागपातात् शरसिरियाः खित्यके वाप्यसइिधये ।
यदितीयस्थितिखखसिद्दपव्यमवञ्जबगजान्तरस्य ॥ ५५ ॥
तथानुपातीसमयान्तरोथाइवेतृतीयादिकखग्धाभिः ।
किवाद्यसंस्कारभवाख्यभूरिस्थित्यईयोध्यत एवं यस्यात् ॥ ५६ ॥
घलासरं वर्मितमेतदातं मध्यस्थिताथपलैः फलेम ।
युश स्मार्ट साद्यदि दद्वतीय वित्थभाशफायभव ॥ ५५ ॥
साध्यं ततो सम्बनभैकवारं वेमध्यमेन स्थितिखण्डकेन ।
जने युते लम्बनभाजि द मानैक्चवहादधिकः शरः स्यात् ॥ ५८ ॥
समोऽपि वातेन तदात्मबाणमध्यग्रहेष्वन्तरलिप्तिकाभिः ।।
मध्ययासमखामध्यविस्थईकालस्य दल विभम् ॥ ५८ ॥

फलं अत एव सिई विर्क मौरिकमादिमें वा।
तसतात्य एवमेव साधने अष्टमतः भर ॥ १० ॥
तमोऽधिव वेदनमा सदा सायाभिधामः ।
तस्तिमीमानविनमानयोगावर्गात् शर्मनात् ॥ ११ ॥
मूल पुरोवाडेतोः पलामः स्माइलयाकाखः । ।
तदूगासमपर्दासदारनामावपि सपनाभ्याम् ॥ १३ ॥
मध्यात् परात् आर्गिमौचिवौर्य चनोऽभ्यधिकस्तथैः ।
बदामि तमपि पुनर्विौषमम्नअवेऽपि अगर यतः स्यात् ॥ ३३ ॥
निध्याय पूर्णरीत्या अर्थातमध्यस्कुटाया है ।
• ते वयापमानियासिन भाः ॥ ६४।।
संस्मर्शमोशमतिर्दिगैक्ये तदन्तरं भिदियो योगः।
शरारं समुचिता सधाः षर्षियता३६मा ४ यष्टिसिप्ताः ॥६५॥
ता एवं मरी स्टाः सुः कार्यान्ता विभिन्मभान्दोः ।।
विखेपदोगुचितोषिजीवाताwिधा यष्टय एवमेताः ॥ १६ ॥
परीतारकालाव्या भाः पसरव फलैर्युतीयः ।।
समाजमेषोः अवगैदिको अभान्निधैव समपर्यकालः । ३७ ॥
स्पर्शादि संतपर्वनामा स्याप्योऽयं मध्ये निजसवनेन ।
सुसंस्कृतः स्वाहमध्यकाससाखालिस्पष्टदिमाग ॥ ६८ ॥
वर्गात्पदं मध्यमवष्टिवर्गात खमध्यस्फुटदिगरः सात् ।
सस्ततः स्पष्टतमः खमलिकाको स्टकालत्या ॥ १८ ॥

प्रसाध्यसम्मयुगामेरी
विष्यात संतपरोस ।
अवान्तिमायोः वसई ततः ती
मोचायकालौ निअसम्वनाभ्याम् ॥७०. ॥. . ।

मानेकासात् विलाधिवेऽपि भइसष्टयर कदाचित् ।
अग्नापमपमभूरिभाबकायाः स्यात् ययामयैव ॥ ७१ ॥
मध्वः परः सजिमीक्षाभ्यामयः स ताभ्यामसि यच ।
सुखी भवेायतरेर तत्र नेयं क्रिया दिनु पुरोदितव ॥ ७९ ॥
हुगोचरं सायं इये ताने न चाहमिदं क्यिाम् ।
अतो दिने चन्द्रमसी निभायां रवैसदिष्टं न हि सवेऽपि ॥ १३ ॥
दिने निशायां रविचन्द्रयोईडय भाभी यदि इतेऽल्पकः ।
तदा विधिस्तावदोषकाल के निवैध सत्ता अरोचितः स्मृती ॥४॥
अभीष्टलाङ्कसने पिधानतो यथैव काखः काशितोऽयनाची ।
यथोदिते तलने पुरा तथा विधेयमचाखिलवर निलम् । ७५ ।
अत्याचपड़े युः समयविघटियाः पूर्वयोऽर्था५८० विमहें
रामाची७ि१ सूर्यग्रहसमयाः परामर्श वो ११ः
असे स्थुः शास्त्रे दिलधय४८स्वामिबिपधार।
gौ ताः सूअतिष्याः भरमगगता४०५-
सत्ययेऽर्थाङ्कबाणाः५५ ॥ ५ ॥
सिद्धाः सूयर्थव शररसनिगमा४६५सात्वेऽष्टाङ्ग दा४६६
योग पक्षभूपाः१२ घय उदक्षिरसाङ्गानिद६४ चन्द्रस्य भुते ।
सूर्म खलं फलं हृवृतनग मुनयो ७७४२ भावेदा४८३० विलिप्ता
भानोळ्यक१२१. नगेथाः३१७ परमविघटिका
सम्बनेऽर्काम्यः ३१३ स्युः ॥ ७७ ॥
खर्भाशु. अन्नभानं विदधदध उपयुकुमारामा-
भूतैर्गव्याभित्तिभमरमरोशूमिभागेऽर्भकाच्याम् ।
भूभभूभानुभूतभवतभूभावुक भूतिये ।
भूतासि यी विधत्ते भवतु भवभयोझेदभिगो विभुः छः ॥ ७८ ॥

,

,

इत्युलोज्वलद्धालुप्रसूत- ..।
श्रीचद्रशेखरखतौ गणितेऽपिद्मिहे ।।
सिद्दान्तदर्पण पारितबासबोध
सूर्यग्रहो मवमको व्यगमप्रकाशः ॥ ७८ ॥

এসি শীৱৰতিকাকী বিালক জিমন্ধবিস্কাৰ
सूर्यमवर्षको नाम अभ; अ। :

दशमः प्रकाशः।

परिक्षार्थनम् ।

अस्य भाषस्य मध्यमस्य काष्ठावगल्यै परिलेससम् ।
बदाम्यथ च्छेदकमर्कचन्द्रइयं येन भवेत्समचम् ॥ १ ॥
इबिले तिबंगधःखिते स्याद्रव्ये यथा नैव सधोसिंथे ।
सर्वच तञ्चन्द्ररवीषुमानसाम्येऽपि मध्येगमर्म तनुत्वम् ॥ ३ ॥
विलोक्यते च क्षितिजे महत्व प्राक्यूरिभितभतोऽलानि ।
सिंघानि तत्कलिकच्छिदाभिरामानसाचाकरणाय वये ॥ ३ ॥

विधी रवैद्योतकालश- .. .।
रिन्दाग्निदिग्१०३१४युक् त्रिगुणेन३४३८ भसः ।
छेदः कलानाभमुना इतना
फलानि विम्बेषु मिताङ्लानि ॥ ४ ॥

निम्न दिनाई निजमुन्नताब्य दिनाईभ भवति अिदा वा।
किंवा तमः सूपरेन्दुलिप्ताख्या३प्ताः सदा स्युस तदनुलानि ॥ ५ ॥
सुसाधिताया भुवि बिन्दुमैतं दत्वा ततः कर्कटकेन लेख्यम् ।
सत्राशसभार्थ५७।१८मिताङ्गलेम वृप्त खसंन्ने धनाश्रितं तत् ॥ ६ ॥

मानैक्शवप्रमितेन मध्ये अर्थाय मोक्षाय च छत्तमन्यत् ।
सेयो समासाख्यमिदं तदन्तायामानेन तदीयविषम् ॥ ७॥
प्राम्वहि साधगम खा दिचिवायेमिदं स्वछत्तम् ।
प्राक्प्रथमाइलनं निधये तवांगसपणातच ॥ ६ ॥
अ विधीरयाम्यसं व्यस्यै स्वदिश्येव रवैये भाक्षे ।
मादै विधाः सर्भ इनस्य तच्च व्यस्तं ततः सूत्रमपि प्रसायम् ॥ ॥

मध्यबिन्द समासवरा-
मध्येऽपि दिमितीदमिष्टम् ।
सद्याम्यसौम्यख्यिदिशैः प्रायः
तथी क्यामतः वखवः ॥ १० ॥ ..

यथा निजाग्रस्य समासते अर्शी भवैचखनानुसारात् ।
शरः शलाकात्मक एष देयः शीतयुतेः अर्शनिमीखयोः प्राक् ॥११॥
पश्चात्तदुग्मीलनमाधयाय तद्युम्मास्तिग्मचैर्विलामः ।
शरायतो मध्यमबिन्दुगामि सूत्र सुमेद्वातच यः ॥ १३ ॥
अर्गय भाइश भवेदिवि अरस्तु तत्कालभवः सर्दष्टः ।।
साकालिकं स्वाइल तथैव तस्यानुसारेण शरः प्रायः ॥ १३.
सौमायाम्यायतसिनीवतथापि कायाभिमुखः चिस्यात् ।
वदामि मध्यपइयार्बिशेष राईब केतोः सविधख इन्दौ ॥ १४ ॥
पञ्चाङ्गताते वसमा ततोऽन्यत् अमादुदग्दक्षिणयार्निधयम् ।।
विअष्टमेतरसने प्रा खदिसंविनिवेश्य तस्मात् ॥ १५ ॥
असाग्य रेखां किल मध्यविन्दुस्मृर्श परायागतां सिताः ।,
अज्ञासरर्कस्य तु याव्यसौभालनापमालकान्तरस्यम् ॥ ११ ॥
बिन्दं पुरःसारखनाद्दितीय रेखा ततो व्यासमिता प्रसा।..
तत्पश्चर्य मङलमध्यविन्दोविन्यस्य याम्योदमिषं तदात्॥१७॥

तद्वावाप्रमिग विमः सूचि लेन त्वभिः ।
नं तदादादिमा यातावान् अहे। यात इन्दुभावोः ॥१८॥
बिदुर्थ समिटाशगोषेषु निधाय सात्।
भारतबिन्तरवरिश्भागसर छत्तत्रितयक्ष कार्यम् ॥ १८ ॥
तदन्तरा यत् बुरीमयुम्मसुत्पद्यते तन्मुखएछसम्मम् ।
सूर्य दक्षिा उत्तरे वा भागेऽसमानान्तर असायं ॥ ३० ॥
तदण्यार्य युतिस्ततीव्यसोर विन्दुतियशैव।।
लेख्यं धनुग्रहकमार्ग एष प्रागल्यबिन्दुतियातरी स्यात् ॥ ३१ ॥
प्राज्ञार्गको अपितुई दिन्नध्यविन्दुपरिगामिनाम् ।
प्रसारित तनावपात या स्काभेत्तत्र निमीलनं छात्२२ ॥

उभीलनी मौचिकमार्गसूत्रा-
या भवेदिष्टघटीषु खः ।
अहो यदि स्वादिष्ट चिबिन्दु
मार्गी विधा मध्यमबिन्दुतः स्यात् ।।३।।

सदाले आर्शिकमौक्षिकास्ये यासैयदिच्छाघटिकादिनि ।।
यित्व कालेन निर्जन भले फलालेऽन्ते पथि बिन्दुमेकम् ॥२४॥
देखा ततन्छादकवतुल्यसूत्रेण कृतं विरचय्य तेन ।
संवादित आमभीष्टकाले हुये खकालावालानुपातात् ॥२५॥
सैद्रष्टुमिष्टथसमस्वरूप मानैक्यवाहतो विधा ।
साले वेष्टमितीऽवशिष्टालप्रमाथा सरला शलाका ॥१६॥
आई तो मार्गमुक्षी असाव्य मार्गे विमा खदिशि अमैम् ।।
अब सुवेद्वारमार्गमेधा लेख्यं सतो आकविम्यमानम् ॥ १७ ॥
अयं भवेशवमनेन यावत्तावान् अही इसमतामुपैति ।
गावरान मित शलाका प्रसार्थ संसर्गदिशीन्दुद्रात् ॥२८॥

यत्र स्युशेमार्गमियं ततोऽपि सैसे तमतत सितभातामः ।
निमीलनथामिनस्व का स्वादुम्सीखनी चपात्यत्तात् ॥ २८ ॥
भधापहे स्पष्टतमैऽथवा या वेमुला वलथरेखा।
तत्याश्चमाअधाशराबतोऽन्य तावअितां यस्य तदयुग्मात् ॥३०॥
तत्पासिहोदगवाक्प्रये साधनाकाषष्टिलवालाले ।
सुधांशसूयग्रहयाः अमेश बिन्दुइयं मध्यशरायके । ३१ ॥
देवान्थमेतत्रयभैदिचापं विलिख्य तस्मिबितिवमध्यम् ।
तमःशलाकाबलयादितं चन्द्रगड़े पूर्वदिशः प्रचात्य ॥ १३ ॥
सुस्वग्रह पश्चिमदिक्प्रदेशात् स्यदय दिशा दृश्याः ।
नात्रेयते स्मार्शिकमौक्षिकेषु न वा तदीये वलने प्रयासः ॥ ३३ ॥

किया सूर्यग्रहदै गुश्सि-
लिप्ताला ये तम जागाः ।
ते हिःखिताः शताः सुखामि
वैदे४ि४००मृता अधयुता विधेयाः ॥ ३४ ॥

अचेष्टकाले फलके यौ तौ प्राक्पषिमव्यत्ययता विलिय।
वेसाक्रमावामुखमुत्रमय्य प्रदर्शनीयौ अभसीव साक्षात् ॥ ३५॥

यावर अपघान् सदसत्फलाय
वर्यान् वराहमिहिरी निजसप्तिायाम् ।
पखकालभवमारदाते यत्
प्राची मयौनिक तदिहानुपागिभावात् ॥ ३९ ॥
इससमतिसुन्दरीधरसुवचनेत्रिया
वसन्तशिशचऋशरदपायुती ।
वसन्तमसिताचले विविधदेशलाकाकुले
दिशन्तमभयं विभुं भुवनमङ्गलाचे भजे ॥ ३७॥

इत्युकसोज्वलकृपालेकुलप्रसूत-
श्रीचन्द्रशेखरकृत गणितेऽक्षिसिके ।
सिधानदर्प उपातिबालबोधे
सदका निगमद्दशमः प्रकाशः ॥ ३८ ॥

इति श्री चन्द्रखरसिंह सिद्धादर्पये त्रिप्राधिकार
परिचवनी गोम दशमः मशः ।

---

एकादशः प्रकाशः ।

अच्युतिवर्णनम् ।

खत्रधारा चरता खेचराणां दवीयसाम् ।
लोकैश्या युतियुद्धमुच्यते सदसत्फलात् ॥ १ ॥
सू-ताराहाणामन्योऽयं स्याता युद्धसमागमौ ।
समागमः शयान सूर्येणारा मयः सह । इति ॥ ३ ॥
अशी समकली झवा ध्रुवसूचसमौ ततः ।
स्वदेशे यामप्रसौम्य विम्याच्यं साधयेत्ततः ॥ ३ ॥
४-भीन्ने मन्दाधिकेऽतीतः संयेागा भवितान्यथा।
इयोः प्रात्यायिनारेवं चक्रिणास्तु विपर्ययात् । इति ॥ ४ ॥
अव क्राधिके वक्रियेथेऽवले ऽधिके गतः ।
भन्दशीघ्रगास्त वक्रसध्योर्गतैयता ॥ ५ ॥
अहान्तरकलाः स्वखभुक्तिलिला समाहताः ।
भुज्यन्तरेण विभजेदगुलामविलोमयः ॥ ६ ॥
इयेार्षक्रियथैकस्मिन् शुक्रियेागेन ता भजेत् ।
ब्धं लिप्तादिक औध्यं गते देयं भविष्यति ॥ ७ ॥

विपर्ययाअगत्यारेकसिंह धगयौ ।
समलिप्तौ भवेतां तौ भदौ भगवासंत्रितौ ॥ ८ ॥
विवर तदुख दिनादिफसमियते । इति ।।
गतगम्यं ततः प्राग्वत् स्याता समक्षसी विरौ ॥ ६ ॥
कुजार्किगुरुपाता अवचीत्र फलम् ।
वाम तृतीय मान्यं बुधभार्गवपातयोः ॥ १० ॥
खपातोगाइहाज्जीवा शीघ्रागुजसौम्ययोः । इति ।
मध्येषुम्नाम्यकप्ता विवेपाः स्युः स्फुटाः समाः ॥ ११ ॥
थोऽयं गरसखारः सिद्धान्तोलेरलेखि यः ।।
मयीचन्ते अजादीनां दृसिधै सुसायवाः ॥ १२ ॥
अध्याक्थानतो मन्दस्फुटामा घुष यतः ।
विक्षेपाः स्युः सुटा भूमिगौलतः शीतगोरिव ॥ १३ ॥
तअध्याः जमदेवाः शीध्याः वसुटमन्दतः ।
ततोऽखिलाग्यफलैः प्राग्वका युतीनिताः ॥ १४ ॥
बुधस्य स्फुटशीघ्रीगस्टमन्दात्परीवाअम् ।।
फलं लोगयुलेग स्फुटद्राक्शरशीघ्रकः ॥ १५ ॥
स्थासितस्य यधानीतः शरशीघ्रयसोचकः ।
शरशीघ्राविमायुक्ता मन्दसष्टायच ते ॥ ११ ॥
क्षपातैः शोधिताचेव्युः पातोगग्रसन्नताः ।
ताः परसियर्थः प्रागुता सौम्ययाम्यता ॥ १७ ॥
कलामको मन्दवः साध्यः प्राग्वतृतीयकः ।
तक्षियान्तरमभ्यस्त भिज्या तुयकर्मयोः ॥ १८ ॥
विवरण विजीवाप्त क्षेपकर्तारं भवेत् ।
विवाधिग्रव थदि पिगुचतो३४३८ऽधिक; ॥ १८ ॥

भन्दकर्णस्तदा चिच्या वेपतरोनिता ।
यद्यल्पत्रिगुणाभन्दकर्मस्तचिभमौर्बिका ॥ २० ॥
क्षेपकर्णाहराया स्यात्कयौम्या शरश्रुतिः ।
विज्याल्पे तुर्थवर्षे तु मन्दकर्णी यदाधिकः ॥ २१ ॥
त्रिगुणात्याकिबेपकर्णान्तरान्विता ।
त्रिज्याथसितक्षेपकर्णान्तरसमन्विता ॥ २३ ॥
भन्दश्रुतिरथोनचेन्नियातो मन्दकर्शकः ।
तदा कुञज्यशौरीणां क्षेपकर्णान्तरोमिता ॥ ३३ ॥
त्रिज्या दैत्यगुतु तकन्तरवता ।
मूतिर्भवकथीम्या सैव शरश्रुतिः ॥ २४ ॥
प्राम्बत्यतीमखेटच्या मध्यविक्षेपताड़िता।
शतिता लब्धं चिक्यान्नाग्यश्वो हृतम् ॥ ३५ ॥
भौमादिस्फुटविक्षेपः स्यालक्ष्मः कलिकामकः ।
भौमज्ञान्याला वा स्थलो योऽल्पभेदतः ॥ २६ ॥
चखांशसंस्कृतानां या अडाणां स चिवेश्मनाम् ।
क्रान्तिज्या सा स्टेषुन्नी समुच्याप्तीप्तक्षिप्तिकाः ॥ २६ ॥
धनर्णाख्यास्तदायीनाः क्रमायनबाणयोः ।।
दिग्भेदसाम्ययोस्रो स्थर्ध वसूसमाः स्फुटाः ॥ २८ ॥
इदमायनष्टकम तत्परिष्कृतयोईयोः ।
अन्तरेण पुनः का प्राधसमझलीतिः ॥ २८ ॥ .,
तती गर्तव्यदिवसाः साध्यास्तत्कालखेट्योः ।
अक्षतायड्कृत्योर्विक्षेपायनदृषिये ॥ १० ॥
कत्वाऽसत्समकसौ स्यातां तौ ध्रुबसूरगौ । ..,
ततो धनकलिकावर्गयुको घु वर्गतः ॥ ११ ॥ ...,,

पदं स्थानामविक्षेपः क्रान्सिस्त संस्कृती स्कुटा ।
मध्यैव सर्बदा भागोरपमढुलमस्थ सा ॥ २१
स्फुटक्रान्तेश्वरं में से दिनाएँ चोवतं गतम् ।
कालमानीय स्वगयीहयात् खखतेषुभिः ४०० ॥ ३३ ॥
दिनार्दैन भन्नथकलानां ये नतीजते ।
स्यातां मध्य स्फुट क्रान्तिसिइयोर्यचराईयोः ॥ ३४ ॥
प्राधानकै स्वाद्दिवरं तत्कलाप्ती नतज्यका । ।
विल्याप्त फललिप्ताभिर्दिनपुपराईयोः ॥ ३५ ॥
सौम्ये चेपे छीनयुतौ क्रमायाम्ये युतोनितौ ।
काय्य अही तहिवरात् काले यातैष्यसकम् ॥ ३६ ॥
ज्ञावास्मादाचवको पौनःपुन्यादिति खिरौ ।
कृत्वा पश्येविजे देणे याम्यसौम्यान्तरं तयोः ॥ १७ ॥
जादीनां विम्बमाने इत्तास्य भास्वरञ्च तत् ।..
मध्ये स्फुटमिति मेधा इग्विषमिति पञ्चधा ॥ ३८ ॥
तेजोमयः सूयविम्बस्तभाहणाङ्कहाः ।
चन्द्रादया अलमया दृश्यम्से विविधा जनैः ॥ ३८ ॥ .
ताराहा विदूरबादत्यच्छवाद्विधारपि ।
चन्द्रवछञ्जियो नात्र संख्यन्त सेकलाचनैः ॥ ४० ॥ .

खार्थवैदा४५०(८) खरामाहाः १० (बु)
पूर्णागिरिसिन्धवः४७५०(४) ।
स्वाभ्रषड्बाइवः२६००(छ) खाने-
अग्नयो३५००(ग) योजनामकाः ॥ ४१ ॥

विम्बयासाः आजादीनां विखाकृति२२१३विभाजिताः ।
फलं कलादि तानं रविकक्षामतं भवेत् ॥ ४२ ॥

प्रयोः स एव सामग्यासोऽपरस तु ।
यस गीत्रपरिधि तोग।१०भाषितम् ॥ ११ ॥

वृत्तविबे भवेमध्यं तदिलिप्ताः आदितः ।।

नागस्तानि२५ तानि२५ पूर्णगैला७० दिशः१० अमात्॥४४॥

भौमैन्याभुवां विमा विहातुर्यफलस्म यो ।
उमच्या या स्वच्या दिगुज्यियो८७६मृताः ॥ ४५ ॥
तत्फलैरमिताः काव्य बुधभार्गवयोस्तु तौ।
द्वाकेन्द्र मकरादियो खिप्ताः शीघ्रफलीथिताः ॥ १६ ॥
कोटीलिमाय संयोज्य तया विज्ययाव्यया ।
पुगः कर्यादितकेन्द्र दाफलाम्यनिराशितः ॥ ४७ ॥
कोटीराखादयः शोध्याः शैचाहोज्य च या तया ।
विम्बौ सङ्गणित दिन्नभिज्याप्ताविति पञ्च ते ॥ १८ ॥
भवन्ति भावरा मध्यात्रिभाधिककलावलेः ।
क्रमज्या मिच्यया युक्ता शुक्रगुणको भवेत् ॥ ४ ॥
मध्याते डिविधा विबात्रिज्याम्ना वसभाखराः ।
मन्दश्रुत्या हुताग्निच्चाङ्क्षस्था द्वाभाजिताः ॥ ५० ॥
स्फुटी भवन्ति यौ अष्टवत्तविम्वौ सितमयोः ।
तौ चक्रा भरायवे दृश्य भावतिगर्तवत् ॥ ५१ ॥
स्फुटभास्वरविम्बामा इक्विम्वत्वमथोपते ।
दूरखदीपा इव से भूखा भान्ति यदीक्षिताः ॥ ५२ ॥
दूरे पथः स्थितिमत खव्यासतिथिद्वग२१५गुयात् ।
ज्योतिषां स्थूलता सीईखते अंमल्लक्षितः ॥ ५३ ॥
दिस्यतृप१६ घातस्य कलादेः पदमेव यत् ।।
तारापहाणां इम्बिग्यै अं स्वै तवति स्टम् ॥ ५४ ॥

भागां खतो भास्वरत्वात् समदूरवितैः धितः ।
साम्यं सदैव किम्वेषां का हुम्वियालिता ॥ ५५ ॥
युभेदानथो वये अक्षयोः समलिष्ठयोः ।
इम्दिान्तक्षयस्य युद्धमुनेस्यनामकम् ॥ ५६ ॥
विम्बवैध च भेदास्य मानयोगायवेऽन्तरे।
तस्यादेविमर्दास्यमपसव्यं ततोऽधिकं ॥ ५० ॥
अंशावधि भवत्येव भागाधिको समागमः ।
सभषे वपसव्यस्त यथेको दीप्तिमान् ः ॥ ५८ ॥
अन्यो विवर्चस्तयुधं दीप्तौ ॥ चेसमागमः ।
तत्र । चंद्रगिहीनौ कूटयुई तदुभते ॥ ५ ॥
स्थूलविबो जयी खेटराजयोत्तरखितः ।
जितोऽशुः समयोग्यः सर्वदा सजिगुः ॥ ६ ॥
सौम्ययाम्यस्थितीचार्यं प्रोको हुथी परम् ।
सम्बनमतिअष्टलेटतः खातु तद्युतिः ॥ ६१ ॥
गखतेऽशभदेऽपि भौमादीनां बुधनं यत् ।
प्राग्भिोदिते तेषामयले नतिसपने ॥ १३ ॥
तथापि गसिताभावयतया मया ।
परिकल्पा निगयेते सदियां परितुष्टये ॥ ११ ॥
परमा नतिरक्ख इरविंगतिविलिप्तिका।
सैव अशुयोर्मध्या विव्याप्ती क्दिो आता ॥ १४ ॥
पुस्तकालदृक्पगुपिता विल्ययीता।
स्टावनतिरन्येषां जया सापरार्मा ॥ १५ ॥
गतिः खद्रापरिधिभिर्गुशिता भगि३१०भाषिता।
त्रिज्याप्ती तुर्थकमा पुनक्षेपताड़िता ॥ ६६ ॥

विज्याप्ती स्यान्नतिः अष्टा सूर्यप्रणवत्तया ।
संस्कृती अहविक्षेपः स्फुटः स्वादथ लम्बनम् ॥ ६ ॥
कथ्यते या खगयोः काले सभकलीततिः ।
सदा स्वीया परनतिगतिम्री पिजीवया ॥ १८ ॥
भक्ता विभिलग्नस्य अचस्यान्तरजीवया ।
गुणिता विज्यया भर प्राक्प्रत्यये नभयरे ॥ ६८ ॥
विभीनलग्नतः वेश्या शोध्या चस्यात्म सम्मनः ।।
नभचरस्तविधयोर्ययोः स्याद्यदक्षरम् ॥ ७० ॥ -
ततो गतैयकालः स्याद्यावान् समकलीतौ ।
गतियोगान्तरवशात् प्राग्वत्तबब्बनं स्कुटम् ॥ ११ ॥
दूरत्वातिशून्यत्वामानामनतिभावतः ।
तरलेटसंयुतौ कालः खेटगत्वा गतः परम् ॥ ७२ ॥
सभी विम्बभेदस्थान्योऽन्यं सारानभासदाम् ।
सम्यगावगती साध्ये मान्य क्लिष्टभावतः ॥ ७६ ॥
अहवद्युतिकालस्त साध्यो भिबैकदिगतौ ।।
भुतियोगान्तरालाभ्यां स्वस्वमानानुसारतः ॥ १४ ॥
वक्रयोरल्यबरयोः कदाचिदुधक्रयोः ।
सूर्यमण्डलभेदः स्थासकालो भुक्तियोगतः ॥ ७५ ॥
विम्बभेदेऽपि चैतेषां चन्द्रेण स्यात्समागमः ।
नतिलम्धनसिंग स्पर्शमोक्षादि पूर्ववत् ॥ ६ ॥

सूझचन्द्रस्य समता या काले कुजादिना ।।

सम्वनाथ तदा चन्द्रमध्यभु७ि८०३५र्मन१ ४घृता५६।३८ ॥ ७७ ॥

कुजादिपरनत्यूमा षष्टिन्नी विकलान्विता ।
मध्ये वक्रतत्वेटगत्तरविभाजिता ॥७८ ॥ .

अहे वक्रिणि मध्येन्दुतत्वोयगभाजिता ।
सब्ध मायादितकालगतिले त्रिभज्यया । 6 ।।
भक्त ताणतो जीवा परः स्यान्ट्रलमयोः । ।
अन्तराजकोटिव्ये साध्ये दोपरान्तरात् ॥ ६ ॥
स्वघ्नात् कोटीवर्गयुताच्छूतिमूले पराहता ।
कोटीः अतिता लब्धधनुः प्राणा धि मध्यमाः ॥ ८१ ।
चन्द्रर्जुग्रहयोर्मध्यगत्यसरहता इताः ।*
स्फुटगत्यन्तरेणात्र गतियुत्थानृजौ पुगः ॥ ८ ॥
विभोनलम्नप्राक्प्रत्यकथिते चन्द्रे वकालतः ।
हीना युतास्तु तत्कालगतिज्ञास्त अद्यया ॥ ८३ ॥
दृमात्याप्ताः स्फुटा तैः संस्कृतः समलिप्तयोः ।
चन्द्राग्याइयोः कालो युतिमध्ये स्फुटो भवेत् ॥ ८४ ॥
तत्कालविचिभतनोईक्क्षेपः प्राग्वदागतः ।।
वविवशर५१३भागाः माझ६ १सोऽवनतिर्विधीः ॥ ६५ ॥
राशियोनलस्य याम्यसौम्यनतक्रमात् ।।
शराक्षानुसतेः सिधा या नतितत्परिष्कृतौ ॥ ८ ॥
चन्द्रस्य च कुजादेव शरौ चेदेकदिग्भवौं ।
तदा तद्ववियुते; शेषो दिक्शरश्चन्द्रतो अहे ॥ ७ ॥
याम्यसौम्यस्थिते योग्यसौम्यायछेदकाय सः ।
तौ चैङ्गिदिशौ तसत्संयोगाद्दिकारः स्फुटः ॥ ८८ ॥
ताराग्रहाणू सर्वेषामधथग्छीदको विधुः ।
प्रवेशतत्पुरतेषां प्रायः पयादिमिर्गमः ॥ ८e ॥

---

* अप फुटग सिप्रदेश. चम्मथमगतिशत; मूर्यग्रने तथाले :, 1: ...

अवैचायगद्दामा मंतिमै स्वतैः ।।
विषिर्भयुतिः साध्या वेबसारतः ॥ ६.० ।
छत्तान्तः समासाको वृत्त सैसिय पूर्ववत् ।
तप्रधान विधोर्विचे वृत्ते वसनं तथा ॥ १ ॥
या खदिगि मोक्षऽधदियि नय ततो गुरः ।
चन्द्रमध्ये प्रती दिमिति अतः ॥ ३ ॥
तत्यायोः खदिग्बाणः प्रसार्यः येष्टकालिकः ।
समावेऽयुतिर्यत्र ततः शीतांशमध्यगम् ॥ ३ ॥
सूत्रं यत्र सुशेर्मि सस्थात्र अनिर्गमौ ।
मैयौ या भागाच्च गोलवैदिभिरश्रमात् ॥ ४ ॥
गावग्योर्युत् इग्मतिः शतप्ताड़िता ।।
धरिपोरिभुज२३१र्भका सम्बनाये पर भवेत् ॥ ८४ ॥
एवं प्रअयोभनौ प्रवेगापगमकमः ।
शरी दिशरस्ता छेदके मध्यगो रविः ॥ ६ ॥
ताराहाणां किरणैः शच्छाया यदछटा।
छायाग्रस्ते तदादणे यासको मूगाः ॥ १७ ॥
समभूमौ प्रतिष्ठाप्य पक्षोक्षित गरम् ।
इसमकाजं तं बादशांशालान्वितम् ॥ ८ ॥
इष्टकालिकखेटय गतकालाभित्र प्रभाम् ।
घोरागीय सानो परितो सिखेत् ॥ £।
तमुखासमा प्रक्रियोर्याबसौग्ययोः ।
विलिसेकेन्द्रसंस्मर्षि सरले रेखिकायम् ॥ १० ॥
अस्य वा अष्टान्तिज्वाभायवोरता ।
वन्याशा भवेदमा वेष्टकालेखामिका ॥ ११ ॥

दक्षिणोशरयोः क्रायोस्तद्युतीना पलप्रभा ।
वियोगाच्छषदिक्संस्था स्थानुजाङ्कलका में १०३ ॥
दक्षिणोत्तर रेखायो अलाका भुञसम्मिताम् ।
केन्द्रीप्रसाथ दिग्भेदादये विदं निधाय च ॥ १०३ ॥
भुजवर्गीनभावर्गातलगर्भवत्पदम् ।
सा कोटीः प्राक्कपालथे खगै विन्दोः परो दिशम् ॥ १०४ ॥
प्रत्यये प्रतिपूर्वाशां प्रसार्यो यत्र सा स्मृशेत् ।
छत्तं तत्र प्रभागं स्यात्ततः शशिधावधि ॥ १०५ ॥
नलकं कर्णमार्गस्यं न्यस्यास्य अषिरेण सः ।
भाग्रस्यमुकुरै खेटो दर्शनीयो विपश्चिता ॥ १०६ ॥
योगकाले अौ इष्टुं तद्विक्षेपसमारम् ।
लुइयं निखायास्य शिखयोः सञ्जताविमौ ॥ १० ॥
छायाप्रलम्ननेवाय दर्शनीय सुबुद्धये ।
द्रष्टव्यानि फलान्यासां संहितासु युधां बुधैः ॥ १०८ ॥

उझा ये हुत्तविम्बा इङ गगनसदां सूझविम्याचे भान

वयम्से सेऽभावानृप१६ गुणसितान्तिजाज्वल्यमानाः ।

खीयेष्वस्तोदयांपेष्वमृतकरसमज्योतिरालोकनायो-

धन्ते व्यासैश्चतुर्भेस्तनव इति चतुर्थांशमानाः स्वतस्ताः ॥१०८.॥

दृष्टं शुक्रस्य गाढ़ास्त्रमयसमयजं मण्डले चडभानौ

कीटांगे पद्मर्विशे गतवति कलितोऽर्थाद्रिगोऽब्धप४८.७५व्दवन्दे ।

भावहिष्कम्भदसां३२शमितमित इदं खार्थ षड्६५० योजन स्या-

दिव्यन्यजनेयमम्मात्तनवं इनतनीस्तारकाः कोर्षहाः शुः ॥११ ०१॥

अबुदावलिविड़म्बितनुश्रीरबुराशितटविस्कुटधामा।

अम्बुपत्तनपतिः पतितानां संव्युदस्थत तमःपटलं नः ॥ १११ ॥

इत्थकशीबशनृपाकुसाग्रस्त
वीचन्द्रखरखतौ गतेिऽपिसि ।
सिद्धान्तदर छपातबाशयोध
एकादशी युतिः प्रययौ प्रवाः । ११२।

इति श्रौद्रशेखरक्रिती सिंदिप चिप्राधिकार
तिमी मै; अ: ।

---

दिग: प्रकाशः ।

भोयम् ।

अथ भ--योगाय न वो धुवान् राम् ।
साकारान् योगताराः साङ्गानां वियविस्तृतीः । १॥

दस्रादीनां ध्रुवांशः सु-
व्यछि काहा:(१)८.४५ कुबाइवः(२)२१।
सपाटेश्यम्मयः(१) ३५११५ साई-
घडू वैदा:(8)४६।३० साधिखर्भव:(५)१०।१५ ॥ ३ ॥
गरषट)१५ साग्न्यिाशः(9)८,०१५
स्वताशा(८)१०४ वसुखेन्दवः(४)१०८।।
रसाः (१०)१२६ साईबीग्दा(११)१४।३०
रामबाणहिमांशवः(१२)१५३ ॥ ३ ॥
शरभूपा(१३}१६५ नवधना(१४)१७८•
स्तिमन्दसितभानवः(१५)१८३।
नगाभप्रचा:(१६)२०७ साष्ट-
भूभुजा(१०)२१८३० रसदृग्दृशः ॥ ४ ॥

पगा(१८२२४३०यंगहीनेदु-
सिद्धाः(१८)२४०१४• चपराइवः(२०)२५० ।
अईयुक्त तत्वानि(२१)२५६।१०
सोनाद्वीपबाबः१०)२५॥१० ॥ ५ ॥
विभान्२ि२)२५ पचाए-
पा(२३)२८५६० व्यपष्टभूगुवा:(२४)३९॥४५ ।
हदसा(२५)१२१ दतिगीर्वाणा:(२१)३३८
गू (२७)• साभिजितामिति ॥ ॥

कायादेवामथ

विषेपांगी दखाअदिग(१)१०॥३० शाः()११ ।
साइपब्धयः(३)४।१४ सच्चाई
न्द्रियाचि(४)५।३० सावनखचितयः(१)१३।३० ॥ ७ ॥
शीतचन्द्राः(३)१५४०
साईरस:(७)॥३० सात्तिरूप(८)१।१५मक(e)१२ ।
रूपदले निजषडां-
गोनित(१०)०१५मर्थेदवी(११)१५ दिखे (१२)१३ ॥ ८॥
रुद्राः(११)११ सरसांगड्यौ(१४)२/१०
देवा(११३ बा(१)२ (१७)२ संपादखताः(१८४१५ ।
सदलानलरञ्जनीयाः(१e)१३॥३०
साडा (२०६।३०वाचिभागवताः(२१)३५० ॥ ८ ॥
द्वषष्टि(०)श्रधरामाः(२२)३०
पशि (२३)११ौतदीक्षितस्यग:(२४)०।३० ।
दस्ता(३५)३३ बजभुसा (२३)२८
शर(२०)५ इति परः माहानाम् ॥ ११ ॥

अ यस्य(४।५।६) राधाषटक(१६।१७।१८।१०।२०।२१)-
स्था:(e) करस्य(१३) चित्रायाः(१४) ।
वरुणस्य च(२४) विक्षेपो याम्यः सौम्योऽपरर्धाणाम् ॥ ११ ॥

रामा(१)३ गुणाः(२)३ षड़(३)विषया(४)५ हुताशा(५)३
रूपं(६)१ शरा(७)५ वय(८३ आशगाव(e)५ ।
बाणा(१०)५ दृशौ(११)२ युस्म(१२)२मथेन्द्रियाणि(१३)५
धरा(१४)१ स्थिरा(१५)१ पञ्च(१६)५।
नगाथ(१७) रामाः(१८)३ ॥ १२ ॥

गन्दाः(१८६ समुद्रा(२०}४ निगमा(२१)४ गुणाञ्च(२२)३

रामाः(०)३ गरा:(२३)५ खाभ्रभुवो(२४)१०० भुजौ(२५)२ च।

दृशौ(२६)२ ड्रािमा(३७)३३ इति तरिका

सोदिता साभिजित क्रमेण ॥ १३ ॥

जीवर्स(८)मध्ये बहुतारकाणां स्थितावपि व्यक्ततया विनायैः ।

एकत्वमुक्तं कतिचिहिभिमसपानिभानीत्यपरे वदन्ति ॥ १४ ॥

ऋचचयस्थाकतयः प्रत्ययहेतोरथाभिधास्यते ।।

तुरगवदन(१)विकोण(२)ज्वलनशिखा(३)नः(8)सदृक्षास्ताः ॥ १५ ॥

मार्जारपाद(५)विद्म(६)-
कामुक(७)कठिनीरज:(८)वच्छ(e.)निभाः।
लाङ्गल(१०)भारसमाभ(११)
भार(१२)कराभ(१३) च मुभा (१४) ॥ १६ ॥
माणिक्य(१५)तोरण १६)फणि(१७)-
क्रीड़रद(१८)कम्बु(१e)सूर्प३०)सद्दशतनवः ।
सूर्पा(२१)ग्निविब(०)सायक(२२).
मुरज(२३)वितान(२४)प्रतीकाशाः ॥ १७ ॥

भारनिभा(२५) भारसमा(२६) मीनाभा(३७) चेति सम्मता घड़वः ।
काशिवञ्चिोक्ता भित्रातयः स्वशास्त्रेषु ॥ १६ ॥

अधि(१)च(५)भगे(११)द्राग्नि(१)
सोय(२०)विवा(२१)जपादजाः(३५) ।
अहिर्बुञ्जस्यो(२१)सरस्था योगतारा ध्रुवांशगाः ॥ १८ ॥

स्थूलाक्षरैः युक्तः भागःइन्द्र(१८)गोविन्द(२२)मिया(१)म्नि(३)जीवानां(८) मध्यगा मताः।

अदित्या(७)दित्य(१३)दैत्यामा(१८)मीयानदिगवस्थिताः ॥ ३० ॥

वित्त(२३)स्याभिजितः(०) पश्चात् पूर्वस्या (४)सर्पयोः(e)।
याश्या स्थूला पितुः(१०) पूष(२०)-
यमा(२)म्शाच(११) दक्षिणाः ॥ २१ ॥

अपीटयोनिकाष्ठायां योगतारा प्रचेतसः(२४) ।
गरवधूवातान(१५) स्वरूपाच्येकभावतः ॥ २२ ॥
योगताराविलिप्तास्तु सूक्ष्मः क्रमान्-
मानतः षड्भुजौर वयः सप्तयः।
६वी झाभ्रतः कुञ्जरा, लोचने
सिन्धयः४ घडू गुणाई वाईथ४ञ्चाब्धयः४ ॥ २३ ॥
सैन्धवाऽस्म्रीन्दव१३श्चक्षुषी सिन्धवः४
सप्त पञ्चा५ब्धय४साब्धयोऽधीन्दवः१४ ।
वाजिनः पावका वीतिज्ञोगाः३ कता
अर्णवा वयश्चेति दस्रादितः ॥ २४ ॥
देवमातुः७ पुनर्याम्यगा तारका
सर्बताराधिका तदिलिप्ता नखाः३० ।
तधुवः सप्तसप्तां७७शका मार्गणः
खावां४०शा निजापक्रमाद्दक्षिणः ॥ २५ ॥

सूबेसिवान्तवावादियं तरिका
सुअवासी मुनिवेति निधीयते ।
चेददिबास्तदा याम्यगाना वधु-
स्तारका तब्समीपेऽपि नियताम् ॥ २६ ॥
वैचिदार्मगव्याधनामा मुनिः
सोमभादृयाम्यगतदधुवोधवः ।
याम्यवाो रदाः२२ खापमादंशका
दिग्र०विखिप्ताय समजलायतिः ॥ ३७॥
तस्य चेशानभस्थापि मध्यस्थिता
तारकास्तिस्र विभका अवताः ।
एकषष्टिः१त्रुवः स्थूलभस्यार्थयुग्-
वपिचाः२१॥ शरो याम्य असा मतः ॥ २६ ॥

पुतभुग्ध दययोः पचाचां५३शा ध्रुव सौरोः ।

प्रथमस्याटौद्ध भि३०वितीयभक्ष्योत्तरष्यथाः ॥ ३८ ॥

दयपूर्वस्वां पञ्चभिः प्रजापतिर्वसति ।

तस्योत्तरविक्षेपः कुरराम३८शकोऽच्युदितः ॥ १० ॥

आधुनिकैरभियुनिशियोक्तं पृथक् च संथानम् ।

हुतभुदययोः प्रजापतेस्तत्पुनवंचूमि ॥ ३१ ॥

दुतभुगधुवः सपाटा५८/१५गाः साहिपञ्च५}१५सौम्यशरः ।

घड़िकलासमार्ग ध्रुवः पुनादयस्य ॥ १२ ॥

अर्थाः५१ सौम्यशरत्रिभुजलवा उपासनविकलाः ।

सोमभ(५)याम्यगतो यो सुचक एतप्रजापतिमम् ॥ ३३ ॥

खाइ(१४)स्यापांवः पक्षलवान्ले वसत्बुदभागे ।

आष्यबसस्तमौथे स्थूलः किञ्चित्ततोऽकांगैः ॥ ३४ ॥

ध्रुवोऽगत्यस्य पा०५भागाः पञ्चायः७५ शरः ।।
दक्षिरस्तदनुवो वामे चल: संस्कृतः स्फुटः ॥ ३५ ॥
भृतयो१८ विकलास्तस्य अमलविस्तृतिः ।
यमस्यैवं क्षिपक्षां२२था ध्रुवोऽनि५६ मार्गरः ॥ ११ ॥
याम्योऽष्टौ विकला विमोऽगरवधुवर्सकृतिः ।
राशियममय व ध्रुवः सौरोदितः पुरा ॥ १७ ॥
सप्तनाग८ि७एकः प्रोः सन्सिन्सशिरोभदौ ।
भूशराषिक्षता४३५१व्देषु कर्भाकरधीमता ॥ ३८ ॥
खोक्तादिति(७) धुवा.३त्यामागषट्क्वान्तर८० यतः ।
दृष्टोऽसौ सात साधनां७३०शान्तर ईयते ॥ ३८ ॥
युग्मस्य विष(१३)भागान्ते तदव्यैर्गीकुपनैः०१८
तस्य स्थानान्तर सिई साईरुद्रायशिवम् १ ॥३०॥ ४० ॥
सप्तर्षीय ध्रुवं माग्भिसमारसम्भवात् ।
तथाप्यनुभवाशेष व्यवस्था क्रियतेऽधुना ॥ ४१ ।
पूर्वाग्रे शकटाकारमुक्यमुडसप्तकम् ।
सुरषिमहर्न प्रोत्रं व्यक्त विखममतम् ॥ ४२ ॥
तत्पूर्वोत्रतरखाने मरीचिः पश्चिमै ततः ।
वशिष्ठोऽरुन्धतीयुकास्तत्यवादङ्गिराः स्थितः ॥ ४३ ॥
सत्ययाचारसस्व शम्भुदिवाचिरस्य च ।
पुलस्त्य दक्षिय तस्य पश्चिमे घुसः स्थितः ॥ १४ ॥
ऋतुस्तदुत्तरखागतीलो पुसः अतुः ।।
ध्रुबसूनेच यमौ तथा महर्षयः ॥ ४५ ॥
कष्यन्ते साम्प्रतं सिंहे भूभुज२१ शान्तगौ हितौ ।
कालांखिकैः१३ प्रायां पुलस्त्यो बर्सते ततः ॥ ४६ है

ततः शायकै ५ रचिरषिरा नवभिस्ततः ।।
ततोऽष्टाभिर्वशिष्ठोऽस्मान् मरीचिर्यतेऽष्टभिः८ ॥ ४७ ॥
अरुन्धती थिता प्राथ स्वामिनोऽद्रिकलान्तरे ।
या वशिष्ठातिनेदिष्ठा यन्त्रदृष्टाणुरेततः ॥ ४८ ॥
सा नेष्टा सदसइष्टिफलीतेः प्रथमैथ्यते।
एकास्या मानविकला तिसोनेरष्ट छान्यतः ॥ ४ ॥
परस्परस्य चैतेषां सदा तुल्यान्तरस्थितैः ।।
टअन्ताक्षयोगेषु कालांशा दिक्१०पलामकाः ॥ ५० ॥
तेऽष्टादशशताभ्यस्ता व्यवसमासुभिताः ।
प्राधुवाया भवन्तीष्टमुनिक्रान्तटांशकाः ॥ ५१ ॥
सप्तर्षिमण्डलायमस्यधि४३कालांशकोऽपि यत् ।।
सायनांगतुलाकन्यायित्याङ्गब्ध ४६ ईक्षते ॥ ५३॥
क्राम्यसा सौम्यवाणांशा लिख्यतेऽङ्गशराः५६ क्रतोः ।
पुलस्यैकपञ्चाश५१त्युस्यस्याग्निसायकाः५३ ॥ ५३ ॥
अपविण ५६ एवाचेः षष्टि ६० रङ्गिरसी मला ।।
होषध्यंशा थशिष्ठस्य ६२ मरीचेः षष्टि ६०रीचिता ॥ ५४ ॥
सर्वदायं शरासे यदि तुख्यो भवेत्तदा।।
युग्मासस्थवशिष्ठस्याचतुर्भागान्सरो ध्रुवत् ॥ ५५ ॥
स्फुटक्रान्तिर्महर्षीणां तुल्यता यदि सव्वदा ।।
तदा राश्यसरप्राप्तौ विक्षेपो भिन्नतां ब्रजेत् ॥ ५३ ॥
यमागस्यस्फुट कार्यथा साम्यं सरेयसे ।
दस्रादीनाञ्च वैषम्यं तथैध नेक्षितोऽयमः ॥ ५७ ॥
प्रत्ययं प्रागतिः प्रोशी पुराणैरएलिप्तिका ।
तेषां नो निविता पूर्वानुभवादर्शनामया ॥ ५८ ॥

तघायनांशसंस्कारो वामशेषां यदीरितः ।
तस्सवें कविभिभाव्ययं महाधिकथितः ॥ ५ ॥
लिप्ता तिथ्यं १५शमानः४ स्खे यश राजत्युदधुः ।
न तमध्यभुवयाने सूत्रपाताईमिष्यते ॥ १० ॥
होताष्ट८४लिप्तान्तरितो निजकेन्द्रायती भुवः ।
मेषादिथी भमत्यस्मात् पौषभ(२७) गगनाईगै ॥ ११ ॥
उग्रतो दृश्यते विसौ(२२) दिव्यां(७) चासमोतिः ।
स्वाट्टे(१४) नतस्तती मध्यस्थानमध्यान्मीयताम् ॥ १२ ॥
एवं याम्यधुवो मेधिमूलयोजितगौरिव ।।
तुलादियो भ्रमबभे दृश्येताक्षरभागगैः ॥ ३ ॥
अंशास्तु विविधा मेया मानांशाः कालजयकाः ।।
वैशंपायति सम्मान भेदात्तौ कालजौ ॥ ६४ ॥
अशी विभिनौ भवतश्चान्ते साया३६० समौ ।
मानकालांशयोः साम्यं विषुवत्त एव तत् ॥ १५ ॥
मइदन्तरमेव स्यात्तदुदग्याभ्यभागयोः ।
प्रक्पिश्चिमान्तरस्यायं क्रमोनावागुदषितैः ॥ १६ ॥
यथार पालकत्वोः सौम्ययाम्यान्तरं शराः५ ।।
भागा एव समा दृष्टा मरीयम्त अतोः पुनः ॥ ७ ॥
प्राक्पादतर हृष्टा मानशास्त३५सयकाः ।
साः।३०स्तत्तत् शशिभ्यस्तयोः साध्य स्टापमौ ३ ६८ ॥
दिनव्यासदले प्राम्वत् तद्योगाई इतिर्भवेत् ।।
मानणाविज्ययाभ्यस्ता हुताप्ताः क्षेत्रजांशकाः ॥ ६ ॥
स्युस्खे लम्मा सुगचिताः खसभागमधी१८००ताः ।।
काखांशाः स्युस्ततो मानभागा व्युत्मकमतः ॥ ७० ॥

एवं ध्रुवभातिमार्गः छागि३६°क्षेत्रभागकः ।
पप्याधिखिप्ताअवसु८४८मनिवसतिः ॥ ७१ ॥
जातिभेदे मर्षीयामाते: समता यदि।
अत् तदातरजाखांशाः ब्राम्ययत्वभवः ॥ १२ ॥
क्रमादल्याच्च भूयसो भवेयुसुंगणक्रमात् ।
काशातरमेतेषां जातिभेदे यदि थिरम् ॥ ३ ॥
तदातनिधी स्थातानाशान्तरांशवत् ।
खिरा क्रान्तिर्यदेष स्यात् कालांशाः स्युस्सदा स्थिराः ॥७॥
क्षेत्रांशानां स्थिरत्वे स्यात् कालमानाख्यभूरिता ।
क्षेत्रमानांगयोः सिद्धिः कालमानांशयोरिव ॥ ७५ ॥
अशा भुवया ये ते बतायगद्दजियाः ।
सरिता एव विजेया विधेपास तथा स्फुटाः ॥ ६ ॥
अायाममाटो बाः अदम्बाभिमुखसितः । .
मंचा ध्रुवमुखः स्फुटः सातारकेशुवत् । ७७ ॥
आपञ्चांचलनाजानां ब्राम्यन्तात् शरसाम्यतः ।
क्रान्तिभेदस्ततो रापिदिममाने पृथग्भवेत् ॥ ७८॥
यस्य सौम्या स्फुटक्रान्तिमाभ्योऽधिका खतः ।
सई सदोदितं यस्य याश्या स्थात् सब दृश्यते ॥ ७ ॥
हातरजा लिप्ता अभुक्त्या विभाजिताः ।
दिनादिभिः फसैयौगो अहीनेऽधिके नुवात् ॥ ८० ॥
एच्यो गतो वगै तु गतेच्यखविपश्यात् ।
असञ्जका तुख्यफले स्याता अहोनी ॥ १ ॥
अस्यायनgङ्ग छत्वाथ तारयोः ।
का दिमनियामाने सुटक्काग्निचरमात् ॥ २ ॥ ..

विप्राधिकार भंयमवर्धनम् ।

उदयेऽसमये समस्तलको अकल्या । तसमेऽर्ने तदुख्यमतं मावान्तरांगयौः । ८३ । । कार्बा तत्समता प्राम्ययाम्पसौम्याग्तर तयोः । विम्बभेदय नितुं शक्यते अपयुवत् ॥ ८४ । अज्यानलचित्रपिवदितयो मिशाग्नयः पौखाम्भःपतिवैदेव- सलिला (४।८।१४।१०।०१।१८।१३२७॥३४॥२१॥३०) नीषु क्रमात् खेचरैः । . भियते न पराणि (१३१५॥६८।११।१२।१।११el॥३२॥२३ २५/२६) तर दितिर्भ (७) सवैः सदा भियते कदाचिकतया अलावदनाः(२०३३) शिष्टानि (४।६।१०।१४।१६।९।१८।३१।३४) तैः प्रायः ॥ ८ ॥ यस्व वाद्वषराशियज्ञ१४चवमावाकपरोऽ'भइयात् सत्राशा२३०दधिको भिनत्ति गवर्ट सायम्भुव ।। अन्यकतिभेदभागकलना यम्सेर काम धे- यम्योदामनभेदजफ्फलं शेयं श्रुतामैरिरात् ॥ ६॥ प्राविधान ज्योतिष याममिय

प्रोनं व्यक्त यानि भानीतराणि ।

हे खच्यते तत्तदास्यापिसक्यो सध्यावनिः स्थातिमाशा न पूर्वैः ॥ ८ ॥ अथ योनि छायापथ इतिवैश्वानरपथो ऽभित्रिबामा सूर्धनतरभचकैनियुखितः ।। प्रकाशामा हुत्ताकतिरसुमितो भ्राम्यति च यः सदीयं संस्थान कियदि वदामि स्कुटतया ॥ ८८ ॥ Digitized by Google १२४

प्रगति

क्रान्तिमयमान्तयोः स्युशनुत्तरायणगोलसन्धितः । उत्तरे स्वरम६० भागदूरगस्वन्धगोलधुगसन्धिदक्षिरे ॥ ८ ॥ वहित ६ ३ लवदूरगोऽदिते(७) देशियभिदवाग्दिशं गतः ।। मूल(१)तोय(२०)भिदौ तथाभित्रि- देशवा(२२)सर उदग्दिशं गतः ॥ ८० ॥ याम्यायनान्तस्थलतो दिफासभा वनाग८०भागान्तमुदग्दिशि स्थितः । गोले विलिङ्गतिमय प्रयास यथा सुबोधो न तथा भवेदिवि ॥ ८१ । । सम्यग्यन्त्रमिलहिलोचनजनाः पश्यन्ति तारामय तं मागं गुरुर्भ(८) च भावतिशिखानीसाभरेखाङ्गिताः । . चन्द्र तोयगिरिदुमान् बुधसितौ शीतांशवखण्डिौ शौरवगतं प्रकाशवलयं सूक्ष्ग्रहोपग्रहान् ॥ २ ॥ पटापटुरुचीकृतप्रकरहाटकश्रीर्जगत्- फटाइघटनास्लुटोकटकटाक्षपातमः । वटहुमतटोटद्युतिरनिष्ठभूटाटव फटाधरफटाच्छटानटपाटवी पाटवेत् ॥ १ ॥ इत्युकलोवलनृपासकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकृती गणितेऽचिसिखे । सिङ्गान्तदर्पण उपादितबालबोध यातो भययुगकभितः प्रकाशः ॥ ६ ॥ इति श्रीचन्द्रशेखरसिकातौ सिखानपी त्रिप्राधिकार . | भयौगदर्शनी माम बादशः प्रायः ।। Digitized by Google. ! " अयोदशः प्रकाशिः । .. यादय समययनम् । अथ अहाणामृक्षाणामुदयास्तमय । याख्यादुत्तौ खकेन्द्रागैत्र सूक्ष्मतया पुनः ॥ १ ॥ उदयास्तमयौ ईधा नित्य नैमित्तिकावपि।। ..प्रवहाख्यमद्भाग्यज्योतिराङ्गास वैश्मनाम् ॥ २ ॥ उदयास्तमयौ नित्थौ भवतः प्राक्पराग्योः । . वक्ष्ये नैमित्तिकौ सुयसत्रिकर्षभवाविमौ ॥ ३ ॥ सुसुर्योदभ्यधिकाः पादतं जीवकुजार्कजाः । .. अनाः प्रागुदयं यान्ति प्रक्रौ वक्रिी तथा। इति ॥४॥ अवधिको बता घेया निकटे प्राक्परस्थितेः । .. अधिकी मेषगस्तस्मादूनो मीनगती मतः ॥ ५ ॥ सू-जना विवस्वत: प्राथमिस्तं चन्द्रप्रभार्गवाः ।। ... ब्रजम्यभ्यधिकाः पश्चादयं शीघ्रयायिमः ॥ ६ ॥ , सूर्यास्तकालिकौ पातु प्रायमुदयकालिकौ । दिवाकरग्रही कु थ ग्रस्य तु । इति ॥ ७ ॥ कृत्वायनजमान्तु वक्ष्ये विक्षेपलिप्तिकाः ।। अक्षभाच्चाधिभू१२भाः खुल्लाष्टविधु१८००ताड़िताः ॥८॥ तत्कालोयविलग्नासु भा धनमृणं वगे। प्रास्थेऽके याभ्यसौम्योथशरयोस्तमागे ॥ ८ ॥ म् -- तयोर्लग्नान्तरप्राणाः कालांशाः षष्टिभाजिताः । प्रतीच्यां षड्भयुतयोस्तनम्नान्तरासवः । इति ॥ १० ॥ सुलेम्दोः स्फुटविक्षेपः अष्टावनतिसंस्थतः । असञ्जयनकलाः प्राक्प्रत्यग्युतवर्शिताः ॥ ११ ॥ Digitized by Google ११ गरिने सूर्योदतरितो वो अद्रश्वासांगतोऽधिवः । ब्यूनसतो न हुवेत गीतरमिभुवि खितः ॥ १३ ॥ भी विक्षेपबाख्वात् प्रावधिवेपतः लुटा । क्रान्तिः साध्या ततस्तेषां दिनमानासवरावा ॥ ११ ॥ नित्योदयास्तसमयौ खनौ तत्कायसअौ।। तत्वार्यानरबासुभ्यः कालांशैलनोइम १४ ॥ पादतमय प्राचामुदयं यान्ति सर्वदा । भानि प्राग्मतिशून्यत्वात् सूर्याजीवकुजार्विवत् ॥ १५ ॥ पक्षादस्तमयात्पू येषां प्रागुदयो भवेत् । उदयास्तमयौ तेषां गेष्टौ प्रत्यक्षमीक्षात् ॥ १६ ॥ यद्यानविलिप्तान भानामस्तोदयांशकाः । ये बे कालामकास्ते कीर्थले इमाः क्रमात् ॥१७॥ या या चिवविक्षिप्तान सा पधादिमागी ।। सदस्तीदयभागां साधायेंषु राताम् ॥ १८ ॥ पर सपाई१।१५ साई१।३० सन्निपार्द।।४५ दिलोभनेर । सिधा२४त्रिपक्षा२१ दृपचाः२२ चितिपक्षाः२१ खपक्षकाः२० ॥१८॥ “साईपक्षौ२१० गुणाः पैदा ४ विशिस्खा। ऋतवोऽद्रयः । अके१० ऋतयो१८ऽत्यष्टि१७- घना१७ भूपा१५ दृपा१तथा ॥ ३० ॥ अष्टावक्षा दिशी१• रुद्रा११ विवस्वन्ती१३ गुरेन्दवः१३ । तिथय १५स्थियो१५ऽर्थमाः१५ ': । गन्नाः१४ अकाः१४ अतेन्दवः१४ ॥ २१॥ Digibed by Google zimbra. त्रिप्राधिकार प्र यासमयवर्षनम् । १३७ मनव१४तिधयो१५ भूपा११ घनाः१७ सैका १८ मवैग्दवः१e | विश्वे ११ विश्ले११ विरूपाचि१। सूयाः१२ सुयाः१२ प्रभाषराः१३ ॥ १३ ॥ गखाः२० पक्षा२१ इपचार- याअष्टभुजान्तकाः२३/२४॥२५॥२॥२७॥२८ । अद्रा११ अद्राः११ शिवा११थि चरितः१० परिकीर्तिताः॥२३॥ अथोत्रिंशतवत्वारिंशदा- विक्षिप्तिवाः३८-३०॥११॥१३॥३४॥३५॥११३३८३८४० । नव कालांशका एवं लोकार्दै विभि१३मताः ॥ २४ ॥ अतः अमेज्यसौम्यार्बिभौमाहोदयभागयाः । प्रायशोऽञ्चाः शिवा११ विजे ११ तिथयो१५ऽद्रीन्दवः१७ क्रमात् ॥ २५ ॥ चमचाईनिटखितस्य पशिअमनः। मनो१४ भानवः१२ अष्टा विले मथतयोदिताः ॥११॥ अछार्कयोर्कयो कथितांयाधिवेऽसरे ।। विम्यो. दृश्यस्ततो न्यूने ग्रहणामदर्शनम् ॥ २७ ॥ अस्तदिखतभागेभ्यः कालांशोनाधिकखयोः । क्रमादरमखोऽतीतो भावी चेति विद्यार्थ्यताम् ॥ २८ ॥ तेभ्यस्तुदयकाष्ठायामाधिक्यन्यूनभावयोः । अंशानामुदयो यातो भविष्यनिति चिक्यताम् ॥ ३९ ॥ चलगिसंस्कृतान्यक्रान्तोदयासुभिः । उदयेऽस्तमये तहत् सषड्भोदयासुभिः ॥ ३० ॥ अार्कभुती गुणिते सोभनागेन्दुभि१८००ईते । सात झालगती तत्तविवरणोदयासः ॥ ११ ॥ • Digitized by Google (३८ . ग्रहगचित । आधारअखेटान्तरलला सुसवाः । । वालभागातास्ते स्युर्गतगम्यदिनादयः ॥ ३२ ॥ अहे वक्रिचि समायभूतियोगेन भाजिताः । अब वोदयकालार्कात्तदस्मयकालिकम् ॥ ३३ ॥ प्रीजफा स्कुटरवि शिष्टभागा लिप्तीकृताः पुमः । भनुवयाकभुक्त्याप्त भवन्यन्तरवासराः ॥ ३४ ॥ स्फुटारफुटक्रान्जियोरन्स यहिनाईयोः । तथा राशिलिप्ता१८०० भ्रास्तदस्तोदयजामुभिः ॥ ३५ ॥ थलांशसंस्कृतभा लब्धा दृक्कलिप्तिकाः । ऋक्षस्य सौम्यविक्षेपे क्रमाप्राक्पश्चिमस्थितौ ॥ १६ ॥ तदनुवै वियुता युक्ता याम्येषौ संयुतोनिताः । दृक्ष ध्रुव एवं स्यात्र क्षेत्रांशसँस्कृतिः ॥ ३० ॥ कालांशा योगताराणां ये सिधा उदयास्तजाः । है राशिकलिका१८० यस्ताः प्राय स्वोदयजासुभिः ॥ ३८ ॥ पञ्चायूनोदय:प्राणैर्भाः क्षेत्रांशका भताः । हज ध्रुवस्तैस्तु प्राक्प्रतीयोयुतीतिः ॥ ३८ ॥ भवेद्वयोगताराणामुदयास्समयधुवः । स्कुटा तत्सम तेषामुदयोऽस्तमयस्तथा ॥ ४० ॥ इदस्थानामस्तमयी पूर्व खोदयसम्भवात् । नेष्टोऽप्यस्मयस्तसस्कासन्नानाथ केवलम् ॥ ४१ ॥ अत्वादीनामन्यभाना साध्यावस्मयोदयौ । कुम्भोद्भवयमादीनां याम्यानामस्तभूरिता ॥ ४२ ॥ सर्वेषान्तु ग्रहृक्षण दिनमानप्रबोधतः ।। तौ भैयावपि दायार्थ तो गणितविस्तरः ॥ ४५ ॥ Digitized by Google चिप्रश्वाधिकार ग्रहदयातमयवर्धनम् । १५८ सदयास्तमयी प्रो पूर्वसिद्धान्तसमतो। इथि पुगते निजकल्पनयागतौ ॥ ४४ ॥ ईगानां अक्षयामदृष्टौ कारचे यतः । खरांकिरसव्याप्तिः सा हि दृढलासुगा ॥ ४५ ॥ . इहलवासिव्याहता लम्बन्चया ताः । त्रिज्याघ्रा युज्यया भाः कालांशाः सुतः स्कुटाः ॥ ४ ॥ दृपछलांशकालांशभेदस्तादमल्यवः । भवेत्रिरदेशेऽपि मुख्यात्रिज्यातरोशितः ॥ ४७ ॥ रसाफ़ाशांश देगे मेघमासे झपखयोः । । छतोः सा सुख चितिने गुरशक्कयोः ॥ ४६॥ भास्वती दूरवर्तित्वात् सिके दर्शनसावे । उदय़ान्तरकालांशसाधने तब निष्फलम् ॥ ४८ ॥ तदादौ स्थल कैन्ड्रोमैः प्राम्बदस्तोदयोद्भवम् । खिमानीय कालदोःफसच्च विवस्वतः ॥ ५० ॥ धनचं सुव्यवसिकन्द्रे सुखोदयात। जीवमन्दासज शुक्रबुधयोस्तु यतिमात् ॥ ५५ ॥ स्फुटकेन्द्रमथो भानोरयनांशपरिष्कृतात् । अषयीनच्या पूर्वीक्लकालांशा विशीध्य च ॥ ५२॥ अधिकच रवौ तस्मिन् योञ्जयित्वा सदईकम् । ययाद्राश्यादिकं भानौ प्रविसे नग्नं तदेव हि ॥ ५३॥ प्रक्खे अभयुवा समाप्तिभितः पुनः । क्रान्तिमांशसंस्काराबतांशावताशान् ॥ ५ ॥ भानीयाथ तानंयान् सेव५६द्रिदसिभिः८। अभिम ज्ययुधार्षिमानुर्वा ते ॥ ५५ ॥.... Digitized by Google तरफताब्या उन्नतशास्तेभ्यः साध्वोन्नतज्यका । खस्खोदयातकालशास्त्रियान्ना उतन्यया ॥ ५ ॥ तो यत्फर्मयाचं अई तदपसगे । समर्थातरमेव स्वाध्रुवोऽस्तोदययोर्मतम् ॥ ५७ ॥ भुवाईते प्राम्बत् सायगाके पुरःस्थिते । . .. शूवैकादिभमै तेषां देवांशा उत्कले यथा ॥ ५८ ॥ ये में दशकाव्यस्य कलाभिव्यविभिर्युताः१०।४३ ।.. एकस्मिन् षड्भुजैः काष्ठा१०।३१ इयोनीव च भूशरैः५१ ॥५॥ विष्याः स्वभुजैः।३० भैषु चतुषु भव घाधिभिः/४ । पञ्चस्वाहाच षट्स्वा भुवै १वं पञ्चभादिजाः ॥ १० ॥ व्युत्मासमभायेषु या भानौ तु पश्चिमै । संस्कृते प्रावदे तस्मात् सषड्भान्सेशका मताः ॥ ३१ ॥ एकभक्षुबलवान्तरङ्गैः संस्कृतार्वजैः । । अंथैः खाग्नि३०अतः स्पष्ट बहल्या विधुता युताः ॥ १२ ॥ अथ शूवैकभायेषु क्षेत्रांशा पूर्व्यवहुरोः । विल्लभै१३।३र्विवाने दोभ्यां१३२ सूया :१३।११ पिनाकिनः ॥ ११ ॥ गाक्षिभिः११।२८ शिवा बा ११५ छद्रा११ रुद्रा भुवे११।१ति छ । बुधस्य भूपा गिरिशै १।११स्तिथयौ नववञ्जिभिः१५॥ ३८ ॥ ६ ४॥ इन्द्रा रदै १४।३२ गुणभुवोऽग्निभि१३५३६र्विं जके नगै;१३।। विने १३ विखे भुवा११ केस धृतयो रससायकैः१८५६ ॥ १५ ॥ भृतयच नृपे१८।१६ भंपा गुनासैः१५३ शब्दवः । तवैदेब१५३४ तिथयो दन्तिभि १५१८थिय; १५ पुनः ॥ ६६ ॥ Digitized by Google विप्राधिकार ग्रहदयामयवर्धनम् । १३ तिथयः ज्ञा१५।१४ भौभस्य भूयो नयनाब्धिभिः२१।४३ । अस्वास्थ्यचै२०५३वभुवः शके १८३१४बहुशरैर्धनाः१७५२ ॥ १७ ॥ घना दिग्भि१।१० चैना एव१७ घन रूपेश सभाताः । अस्तोदयधुवाः अष्टा मध्यैः पञ्चभजाः समाः ॥ १८॥ एवमन्येषु देशेषुबतळ्याक्रमतो बुधैः ।। उत्रेया उदयास्याः सूखेटान्तरातरा ॥ १६ ॥ स्फुटं ध्रुवांशलिप्ताभिरतरे सूखेटयोः । यदा तं समय प्राग्वन्निश्लीय भुनिभिः ॥ ७० ॥ शरादायनदृक्कपरमानं विधाय च । तत्परसरसंस्कारानर्णाशादिकं तथा ॥ १ ॥ विकलीकल खेटार्कगत्वन्तरकलासम् । वकिएकअगत्वकंगतियोगविभाजितम् ॥ २ ॥ दादिकं फलार्म धने अपि स्टे। समये पश्चिमास्तस्य योग्य प्रागुदयस्य च ॥ ७३ ॥ प्राकप्रत्यगस्तीदययोस्त्याज्यं इणि त्वचे। पश्चाद स्तमयप्रागुदययोख्याज्यमन्थयोः ॥ ७४ |* योज्यमेवं स्फुटतमः कालः स्यादुदयास्तयोः । अ च भुक्तिबगायः स्फुटचक्राईचक्रयोः ॥ ७५ ॥ फुटखेटाकयेयेव समबे समता तदा। स्कुट चक्रे आजादीनां चक्राईच सितायोः ॥ ६ ॥ के प्रतिपक्षिमीदवयीं: रत्यर्थः । Digitized by Google ११३ . प्रगचिंते । सायनाच्च अद्रा में ये खासीदयभिः । अपितास्ते तदा वाईपरमत्यन्तरीताः ॥ ७ ॥ वकसितगत्यर्कगतियोगविभाजिताः । , दिगादिभिः कः पूर्वमस्तं पश्चात्तथैदियः ॥ ७६ ॥ चाचक्राईकालः स्यात् पुगताकालिकातः ।, सायनादुदयास्तशिलिसाः प्राग्वद्दताः फलैः ॥ ७ ॥ दिनाचैरस्तमुदये जब तत्काली गतिम् । । चङ्गचक्राईज व्या तथौगाई अायाः । ६० ।। कभयेाग्या स्फुटगतिः स्यात्ततः पूर्मवधिनैः । प्रापश्चादागतो काखौ स्यातां वास्तीदयमाडौ । ८१ ॥ किन्तूताः पटुचक्षुर्मिर्गुब्बायस्तोददशकाः । एकोनाः सप्त चाच. चक्रावावेर्मताः ॥ ८३ } नास्ते वास्तवमतमस्ति हि समस्तानामधसात् पुरः- पशाईनभस्तलथितिरविश्रान्तं यदेषां भ्रमात् । वाद्योतद्युतिभान्निभाग्यपटुभिः प्रद्योतनज्योतिषा सत्यतेऽचिभि चराङ्गुरुसिता लच्या दिवाऽसौमतः ॥८॥ भानोकामतः पुरोऽस्तमयतः पाप्रकाशोऽबरे हुवः स्यात् समयांशकैदलयुतैयदे हि पाक्षिभिः२३।१०। अन्यत्र त्रिगुणातैः स्फुरति तैलबज्यया भाजितः पून्होर्वसुभिः६ कलायवशाहल्यैर्भगोरिदुगार ॥ ८ ॥ बन्दामहे इरिइयहिषाधिराज हैरबसम्बरहरारिधिमश्र्धिसैः । अहमदीक्षतपदाम्बुरुहं सहस्र- वारामहेन्द्रमणिहारि महो महीयः ॥ २५ ॥ Digibed by Google चिप्राधिकार चन्द्रग्रीवतिवनम् । १३३ इत्युकलीवलगृपालकुखप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरजतौ गचितेथिसिके । सिद्धान्तदर्पण रुपातिबालबोधे सास्तोदयो अरचि विश्वमित; प्रकाशः । ८६ । इति शौचदशैखरसिंरक्षतौ भिजात दर्षनै चिप्रत्राधिकार • अदयामयनी नाम योदशः प्राः । चतुर्दशः प्रकाशः । | चन्द्रमशक्तिवर्धनम् । गोबर्ति विधीवेचे अनित्यास्तमयोदयाम् । इशिहां वासनावलिः सुबोध छेदकान्वितम् ॥ १ ॥ उदयास्तमौ नित्यावाने प्रथम विधीः । इकाइयसंस्कारस्पष्टसुन्दुभावतोः ॥ २ ॥ अयनांशैः संस्कृतयोः सूयास्तसमयोथयोः । सषड्भयेाः काललवाः साध्या खातराभिः ॥ ३ ॥ तयारूनस्य भोग्यासून् भुलासूनधिकस्य च । तदन्तरोत्थलम्बासून् संयाज्यभरावृतेः ॥ ४ ॥

स्युः स्फुटान्सरकालांशा रसादसा घटिकादयः ।

ताहिकाइते भुक्ती रवीन्दोः षष्टिभाजिते ॥ ५ ॥ सत्फलान्वितयार्भूयः कर्त्तव्या विवरासवः । असक्षकभिखे तु स्थिराः स्व रविचन्द्रयाः ।।। अत्र चन्द्रस्य इकाइयरार्थं पुनः पुनः । यतः फुटेदोः पातस्व भेदारिखेपभिअता ॥ ७ ॥ Digitived by Google ६३४ , अंगचिते सदसराथप्रारेषु स्विविय विधाः पुनः ।। गतिं विभिलग्नोखा फुटेषु दृष्टिको ॥ ८ ॥ कुयारस्पष्टगती१४शस्त्रियान्नो लम्बयोवृतः । प्राखामकाढूनाः स्युष्ट सिद्धास्तेऽन्तरासवः ॥ ८ ॥ तैः प्रागैरस्तमैतीन्दुः शोक स्तमयात्परम् । पार्कसावनत्व दि इयतात्कालिकीकृतौ ॥ १० ॥ सत्तौ केवलस्वेन्दोः प्राणानामाता मता । सूर्यास्तकालिकौ तौ चेद्वाौ से चन्द्रसावनाः ॥ ११ ॥ भगणाई रवौ दवा कार्यास्तविरासवः । तैः प्राणैः कशापक्षे तु शीतांशकदर्य ब्रजेत् ॥ १२ ॥ अत्राप्थस्तकालथौ रवीन्टू दृङ्गिये विधीः । उदये लम्बनासूनां धनवं स्थिरतोतवत् ॥ १३ ॥ उदयेऽस्तमये वापि स्वदिने या कुत्र वा। यदा दृक्श्चन्द्रमाः साध्यस्तदायं क्रम उच्यते ॥ १४ ॥ षष्ठप्रकाशविधिना खा समस्फुटे विधुम् ।। "वेष्टकालिकमानीय पूवापरकपालयोः ॥ १५ ॥ लग्नं तात्कालिकङ्गत्वा विविधं दृग्गतिं ततः । नतज्य प्रापरीतां सा दृगतिगुणाहता ॥ १६ ॥ त्रिज्याप्ताद्येन्दुभुक्तिन्नी मनु१४म्नत्रिज्ययो४८१३३ वृतां । फललिप्ता युतोनः स्यादिपिभोदयतो विधुः ॥ १७ ॥ प्राक्प्रत्यक्स्यस्ततः प्राग्वबतिस्तसंस्कृतात् शरात् । दृग्यममाञ्च स्थाशती इग्विधर्भवेत् ॥ १८ ॥ शृङ्गोबतिईिधा शुक्ला कृष्णभेदात्तयोः सिता । दृश्यत्वात्मयता सधैः कैचिकृष्णानुमानतः ॥ १८ ॥ Digitized by Google प्रिश्नाधिकार घोगतिवनिम्। चन्द्रोदययातःस्योहाराचान्द्रसावनः । आन्तेस्तहिनमानञ्च साध्यमिष्टं गतं ततः ॥ ३० ॥ पूर्व्याचे शुक्लपक्षस्थ ऋणस्यान्त्यदले विधीः । मा चङ्गोमतिः अण्णा कृष्णशुकमुखान्तयाः ॥ ११ ॥ विमलखिते चन्द्रमखलेऽशुसक्रमात् । अपहलस्थितिभवा विविधाकृतिसम्भवः ॥ २२ ॥ अप्यमदूरखमिन्दुइयं सदा ।। देशाशरवशानं तारतम्येन दृश्यते ॥ २३ ॥ सौम्यायनाशगों भानुर्दिनार्दै मस्तकापरि । दृश्यते यत्र तहेथे भेषादिस्थे विवसति ॥ २४ ॥ सममण्डलवयं दिवसान्तेऽपमण्डलम् । तत्राविक्षिप्तशीतप्रागतिः सरलेल्यते ॥ ३५ ॥ , समता शृङ्गयोस्तमात् क्रान्तिहसक्रमामवेत् । सबिवेभ गतिरोन्दाः किन्तु भेदः शरीवः ॥ २६ ॥ चऋग्रहणवलाध्यमवापि वलनइयम् । आयर्न पलङ्गं स्पष्टं वैक्षेपास्यमिहाधते |३७ ॥ चन्द्राकान्तरजीवास्मिन् वाटीर्विक्षेपको भुजः । दोःकटीवर्गयोगात् पदं स्यात्कणसंचकम् ॥ २८ ॥ . चिच्या भुअल्ली कप्ता सञ्चापि जतःलाः । घड्याशा वखांशाः स्युर्वेक्षेपास्तेऽङ्गुलामकाः ॥ ३८ ॥ स्वसमादौ पूर्वोतमाने दिचिह्नित लिखेत् ।। पड़ङ्कलगुण भन्दं तमध्ये वादशाङ्गलम् ॥ ३० ॥ वाहते वलने सटे प्राय प्रकिये स्वदिश्यदः । इन्दौ प्रत्यकपाशये प्रश्चाग्भेिदतो न्यसेत् ॥ ११॥ . . Digitized by Google ततिः सौम्ययाम्पवयवसनासम् । दिन्यैपरीत्यतो न्यसेत् पाखतिवेऽप्यदः ॥ ३२ ॥ तदअखायिने बिन्दु निसियार्कतया ततः । हां प्रसारित चन्द्रवियमध्यान्तमानवेत् ॥ ३३ ॥ तमिन्दुविमात या संशति सूतः । व्यालोत्पत्तिपयौ तर भवेतां पर्बसन्धिी ॥ ३४ ॥ चान्तरजा लिप्ताः पाखभन्द८.००ताः फलम् । आकाङ्कलं तदिन्तादन्तर्देयं रवैर्दिशः ॥ ३५ ॥ अक्काने विन्यसैविन्दुमय सूर्थात् ववत्त३ ।। नववंशान्तरे बिन्दू पायोन्य स्थ तयुगात् ॥ ११ ॥ प्रायमूचे प्रसादौ तत्पर्शानाभौ । विन्दू दवा सिजेन्दियाभयं बुधः ॥ १७ ॥ पचासौभाष यात मखौ सदरे । तत्पुमुझसंसलसूत्रबार्यन संयुतिः ॥ १६ ॥ ततो विन्दुयसर्भिधगुद्रातरे खिसेत् । तस्मादिबान्तरस्थाने अक्तीत्येवता विधम् ॥ ३८ ॥ प्रत्यक्खे अपक्षेऽस्मिन् यो चन्द्रे पुरःखिते। तदन्तरलिप्ताभ्यो वलनार्कदिगो द्युतैः ॥ ४० ॥ म्याभिर्यादिता तदप्राक्प्रये सितेऽसिते । वलनामार्फतः कार्यः शुक्लस्थाव्याप्तिनियः ॥ ४१ ॥ अर्धी नेाः सिते पञ्च प्रत्यभित्ता विलिख्य तम् । छेदक दर्शयेच्मु खतं सौम्ययाम्यगम् ॥ ४२ ॥ . प्राग्भि। कृष्णपक्षासेऽप्यथाद्दाधिकशीतगोः । सायेदशितां प्रति सजनार्कसः ॥ ४॥ .. . Digitized by Google त्रिप्राधिकारी चन्द्रशङ्गोबतिवर्णनम् । सिद्धान्तमतः प्रविसग्देऽसौ सैत्यसैक्रमः ।। अघ युक्त्यनुभूतिभ्यां प्रसिद्धोऽत्रानुषते ॥ ४४ ॥ चक्ट्रयोजनकर्णधी व्यन्दुथार्क कर्णात् । तल्लायोनितः कार्यों खौः शुक्लाक्लपक्षयोः ॥ ४५ ॥ तस्य सूक्ष्मस्फुटेदीय व्यस्थोत्तमदीयंका। सा गुणाद्रिश५०३र्भा खब्ध शुक्लाफलादिकम् ॥ ४५ ॥ अनेन्दोरथैतस्यात् ज्ञवमर्दाधिकस्य च ।। शीर्ष शुक्लाङ्कले देयं हादशाङ्गुलमण्डले ॥ ४७ ॥ पुष्टे पड़फुलाग्रीमा कृष्णं शिष्टं सितालम् । योग्य विबदले चेस्याइलनादिशः स्फुटः ॥ १८ ॥ आकारश्चन्द्रविम्बस्य प्राग्वन्दुिवयीवात् । मस्यद्वयात् सूत्रसक्तात् सिधः साक्षात् स यते ॥ ४ ॥ सादाङ्लास्मशक्लस्य शृङ्गालावतिसौतिः । न दृश्यौ दर्शनं तइस्लभवेत्तदुपान्तयोः ५० ॥ कला इचियावस्य दृश्यतां परिलेके । शुक्लपक्षस्य पादान्ते सूर्खास्तमयकालिकः ॥ ११ ॥ चन्द्रोऽर्कालको लेख्य उत्तरायेन भूतले ।। तमध्ये दिवा कोणेषु देयं रेखाचतुष्टयम् ॥ १३ ॥ अध्यानां यथा योगो विम्बमध्ये भवेत्तथा । चन्द्रात्यशिमगो दूरे कल्पनीयो दिवाकरः ॥ ५३ ॥ विम्याईं पश्चिम भाव्यं सातप बिन्दुरिन्दुतः । भूसंशः पञ्चहस्तान्ते देयोऽग्निदिशि दृष्टये ॥ ५४ ॥ उत्तराशा-महोबिन्दोः कल्पनीयोङ्घमम्वरम् । तिर्थस्थत्वात्तनुः प्रेक्ष्यः समोऽपीन्दौ सदातपः ॥ ५५ ॥ Digitized by Google १३६ ईमाननैऋतदिगोरीयता याच शैक्षिका ।। सा मैया भूस्थितैईया चन्द्रमणलविस्तृतिः ॥ ५ ॥ दक्षियोत्तररेखाम्तव्यापिपत्रिमशतः। अधःखो दृषिो भागी हुमतामेति यत् चितौ ॥ १७ ॥ समर्निर्गत कार्य याम्यरेखाग्रसङ्गतम् । सर्व पश्मिरेखाले नै तान्यरच्चिकाम् ॥ ५८ ॥ यत्र स्मृगेत्ततां मैहतात सितथितिः । ऐशान्यात सिताभावः कर्मस्पर संयते ॥ ५८ ॥ साईराश्यन्तरेऽन्दोः शास्त्रोबस्न्यासः सितः ।। साक्षादागतो यस्मात् पादोगला१|४५मकः ॥ ६० ।। अतचन्द्रस्य सर्बत्र भौमुत्यामजीवया। साध्यै बुधैर्यतो हलो गोलांशः कर्णवर्मना ॥ ३१ ॥ एवं शमयोः । चक्रान्तिकार्सिनोः । यन्त्रेण विदुषा दृश्ये चन्द्रवहूरदर्शिनी ॥ ३२ ॥ वर्षेऽस्मिन् भारत सौम्यं प्रायशः मुअतम् । कपाशक्षितये दृश्यं कदाचिदधिर्व विधोः ॥ ६ ॥ छायाकवादिध रविशशिकायतरोयोदिता या शोन्नतिरादिभिः किल मया सा त्याज्यसिपः । यानौ विषुवखिते सितरुचर्याम्यायनान्ससितैः खार्थेऽहं ध्रुवसतिमिवावसदा सच्यते ॥ १४ ॥ व्यकेंन्द्रकमदीयंकादिमगतिकृया खाणाम्बुधि- त्रिग्राबेन्दु१७३४५०ता फल शशभृती ज्योत्साशाविन्यजः । अन्य दलाधिकस्य तु दखें तीनमधान्वित प्राक् पात् सितविम्बमानमुदित सिमाम छह मम् ॥ ॥ Digitized by Digided by Google बिप्राधिकारे चन्द्रावतिवर्णनम् । भू११काललवान्तरेऽशशिगौः शभांशुविम्बद्युतिः प्रायेण चितिभृत्क्षपेश१७विकलामाभादमूना बुधात् । यूनां यहुरुविम्यतो भवति तद्दनौ सदस्तोदय : बद्रां११शैनं तु सिध्यतोऽपरमतत्वोतप्रवेशमात् ॥ ६॥ विम्बस्याष्टोत्तरशत१०८लवः प्रेते शुक्लपक्ष आलियम्सेरै तनुपि विधीः षष्ठभागवतम् ! .. पञ्चम्यन्तेऽक्रिय दशमीप्रान्तभागे त्रिपादाः . . पक्षान्ते १५८ऽखिलदलमृतिर्वैयाले ११९रसशः ॥ १७ ॥ चारोदरोधसि धरोपरि रोचमानः सारोबाधवि-सरोघरोतिरोपात् । मारोपगोपनपरोऽरिधरी विरोधि- . मारोत्थरोगनिरोपरति करोतु ॥ ३८ ॥ इत्युकलोवखपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकृतौ मतिऽञ्चिसिधे । सिद्धान्तदर्पण छपातिबासबोध अङ्गीतिगमदिन्द्रभितः प्रकाशः ॥ १८ ॥ वि चन्द्रशेखरसिंहली सिवानरचे चिप्रभाचियर बद्रीप्रतिवनी नाम चतुरः अछामः । Digitized by Google पदयः प्रकाशः । मापातवर्धनम् । यात्रादीनां शुभफलमले कण सत्कृतामां यस्मिन् भस्मीभवति गणका या मुलति भूयः । ते योगेन्द्र वितरणजपाद्येषु सूर्योपराम- प्रख्यं वलाम्यमिइ महापातमातत्य तत्त्वात् ॥ १ ॥ वैधृतव्यतिपाताख्यौ भदौ पातस्य कीर्त्तितौ ।। गोलायन क्रान्तिभेदसम्भवौ रविचन्द्रयोः ॥ ३ ॥ स्याहोलसन्धिरकेंन्दीविषुवलयस्ययोः ।। सन्धिरायन एव स्यात् परमापक्रमस्थयोः ॥ ३ ॥ क्रान्तिसाम्यं यदा भिन्नायगयोरेकमोलयोः । योग: स्याड्यतिपातायस्दा चन्द्रविवखतोः ॥ ४ ॥ विभिबगोलयोरेकायनयोः क्रान्तितुल्यता । यदा तदा वैधताख्यः सम्भवेद्दृष्टियोगजः ॥ ५ ॥ स्-तुल्यांशजालसम्मकसयोस्तु प्रवहादतः ।। तहक्क्षेपोद्भवो वद्भिर्लोकाभावाय जायते ॥ १ ॥ विनाशायातिपातोऽस्य लोकानामसकृयतः । यतिपातः प्रसिद्धोऽतः संज्ञाभेदेन वैधृतः ॥ ७ ॥ स कशी दारुणवपुलहिताचो महोदरः । सवानिष्टको रौद्रो भूयो भूयः प्रजायते । इति ॥ ६ ॥ चलांशसंस्कृतार्केन्डायगश्चक्रं यदा भवेत् । तदा सन्निहितो योगो वैधृतः पुनरेतयोः ॥ ८ ॥ योगात् षड़भवनान्यष्टादशवासं भवन्ति चेत् । व्यतिपातस्तदासन्न भिन्नपादस्थयास्तु तौ ॥ १० ॥ Digitized by Google त्रिप्रश्नाधिकारे महापातवर्णनम् । १४१ । प्रायस्तरसम्भवी मासे डिर्भवेन्न क्वचिद्भवेत् । क्वचिसन्निहित काले हिः स्याष्टिक्षेपभेदतः ॥ ११ ॥ पातसवकालथयागान् वयेऽयनांशकैः ।। अलीकतैर्हिगुणितैश्चक्र२११००चक्राई१०८००आः कलाः ॥ १२ ॥ विलोमसंस्कृताञ्चक्राधिकाचेचक्राधिताः ।। खाष्टा८०० भागता योगा विष्कुम्भायाः सपकाः ॥ १३ ॥ वर्त्तमानास्ततः येषात् षष्टिन्ना खुशराष्टभिः८५० ।। भाजितात् फलमायाव्या यदा सूक्षा भवन्ति हि ॥ १४ ॥ तदेवेन्दुशराभावे स्यान्मध्वसमयः शरात् । प्राक्पश्चात्सअत्यातः साध्यतां प्रथमं ततः ॥ १५ ॥ अथेदान शुक्र२४वच्चयोस्तृतीया३दिम१पादयोः । भवति प्रायगी मध्यं वैधृतव्यतिपातयः ॥ १६ ॥ अताऽनुमाय सलाले चक्रचक्राईज युतः । तयोगदिनजौ का सूऔ सूयनिशाकरी ॥ १७ ॥ न्यूनाधिकविलिसातु तद्यन्तरभाजिताः । सब्वैर्दादिभिः कालः पूर्वः कार्यों बुतीनितः ॥ १८ ॥ एवं स्यादसञ्जक चकभाईसमीकृतेः । ततस्तकालजात्यातायाध्यः सूक्ष्मेन्दुसायकः ॥ १८ ॥ भूपृष्ठनिष्ठदृष्टीनामाप्यनुपागतः ।। नैव कार्येन्दुद्दकमलम्बनावनतिक्रिया ॥ २० ॥ स्-अथौजपदगस्येन्होः क्रान्सिर्विक्षेपसँस्कृता । यदा स्यादधिका भानः क्रान्तेः पातो गतसदा ॥ २१ ॥ जना चेप्यासता भावी वाम युग्मपदस्य च । यदायत्वं विधाः क्रान्सिर्विक्षेपाचेशियति । इति ॥ २३ ॥ Digided by Google ... गणिते... गीलः सकल घेर्य गर्वासनाबलात् । गतैवस्वं हि बालानां बोधाय गणितक्रमः ॥ ३३ ॥ योगभाधान्तयोः सिधा यदा समकक्षीकृतिः ।... तत्कालती गते पाते संशाध्याः षष्टिमाहिकाः ॥ २४ ॥ गम्यतास्तत्र संयोन्याः पुनस्तकाससअवैः । सुदुपातदिभिः साध्यै क्रान्तरे तयोः ॥ २५ ॥ तदा प्रायासतयातेयत्वविपर्ययः ।। .. तदा तत् षदिखातमध्ये पातस्य संभवेत् ॥ ३ ॥ यदा गतस्य गतता गम्यता च भविष्यतः । सदा दूरे भवेयोगी न तु दिवसातरा । ३७ ॥ तसिइये गतिः साध्या याम्यसौम्यापभोद्भवा । प्राक्पथकालयोः पातयातैशस्वविपर्यये ॥ १८ ॥ तत्कायतरयोगल्यागस्तदविपर्ययये ।। भबैलान्सिगतिः साया पासाथै कलिकामिका ! २८. आद्यक्रान्वन्तरकलाः षटिन्ना गतिभाजिताः। फसे नायादिसला काले समालोद्भवे ॥ ३० ॥ गतैष्यतावशाहूयस्ताखकान्तितः पुनः ।। साध्यै ब्राम्बारे प्राब्धातैष्यवाहतैः कलाः ॥ ३१ ॥ .. । कालेन यावती यावल्लभ्यतेऽपक्रमातरम् । तत् षष्टिगुणित ताकीनाड़ी ते गतिः ॥ ३२॥ असहारासंसिलिक्वपमान्तरैः। झाश्योः साम्यं यदा स स्थाअध्य; कालानिमा भतिः ॥३३॥ पूर्णी योगस्सदैव स्याम्बियोर्मध्यबिन्दुजः । , स्थितिकालावगतये अर्थमोची जुवेना ॥ ३४ ॥... Digitized by Google. शिप्राधिकार महापातयनम् । पूर्ववदिम्बयोर्मामयोगाई रविचन्द्रयोः ।। आनीयाभरसा६ ०भ्यस्त क्रान्तिगत्याम्यया भजेत् ॥ ३५ ॥ लब्धा भवन्ति पातस्य मध्यस्थिवर्धनाष्टिकाः । मध्यकालस्तहूगायः अर्शी मीच मध्यमः ॥ ३६॥ तत्कालप्रभवान्दुस्फुटबायोर्यदन्तरम् । तानयोगदसती मार्ग चेत् अर्गको गतः ॥ ३० ॥ मोचो भावी यदा तस्माइक्रान्तिइयान्तरम् । स्य भावी गती भोचस्तकान्त्वन्तरलिप्तिकाः ॥ ३६॥ खरसै • गुणिता मध्यस्थित्थईघटिकाताः । लब्धा भुल्लिालाः अर्थमोचोथाः प्रथमा मताः ॥ ३८ ॥ मानयोगाईविकलास्ताः स्यभोजाः । स्वित्थईनाष्टिकामध्ये नायाः समये पुनः ॥ ४० ॥ तत्कालक्रान्तिविवरलिप्तिकाः षष्टिताड़िताः । द्वितीयथितिलाशी लब्धा अतिरिति क्रमात् ॥ ४१ ॥ सस्क्राम्यन्तरयोगाईसाम्ये स्मार्शविनिर्गमौ । भवेतां सुस्थिरी अष्टौ दाय वितिखाः ॥ ४२ ॥ सू-आन्तकालयोर्मध्ये कालो मेयोऽसिदारुणः । प्रज्वलनाकारः सर्वक गर्हितः ॥ १३ ॥ एककाष्ठागतं यावदन्दोर्मसातरम् । सम्भवस्तावदेवाय सबैकअविनाशत् ॥ ४४ ॥ जानदामपत्राइव्रतामादिभिः । प्राप्यते सुमद्धेयस्तत्वालामतस्तथा । इति ॥ ४५ ॥ मध्यमः स्थितिकालोऽस्य प्रदरहितयं भवेत् । गवदासको न्युनः सञ्चाईय२।३० महान् ॥ ४६ ॥ Digitized by Google अगणित चक्रान्ते चन्द्रपातोचौ रविक्रान्सविधौ । चन्द्रवेझाईगस्ता पातस्याल्पा स्थितिर्भवेत् ॥ ४ ॥ चन्द्रीक्षपातशथिन यदि स्युः कर्कटादिगाः ।। धनुरन्थापिगो भानुदा स्यात्सुचिरस्थितिः ॥ ४८ ॥ पातोऽत्र डिविभागोनः स्थापिः सुबिधी भवेत् ।। अयनान्ते विधोने स्थाय२८शाधिकऽपमे ॥ ४ ॥ अब विक्षेपजी आयो गोलभेदः सितयुतेः ।। ग्रामोऽयनभेदोऽस्य स्वायनाभिमुखस्थितैः ॥ ५० ॥ गालसन्धौ क्रान्तिगतिर्बहीषोर्यन्न भियते । अल्पासायनसन्धौ तु गत्येषोर्भियते क्वचित् । ५१ ॥ याम्ये शौम्येऽयने चन्द्रसौम्ययाम्यगतिः शरुत् । दृष्टाप्ययनसामुख्याभावाब्रायनभिवता ॥ १२ ॥ पातेन दूरतः खेटो विक्षिप्तोऽपि वपार्श्वयोः । न त्यजातिवृत्तस्य सायुख्यं हि कदाचन ॥ ५३ ॥ वराष्ट्रमिहिराचाइयात्राये चुते । व्यवस्रा विहितो मैव बयुक्तिपुरःसरम् ॥ ५४॥ रवीन्दुयोगतो योगा ये सप्तविंशतिः पुरा । साधितास्तत्र यौ सप्तर्विशसप्तदशाविमौ ॥ ५५ ॥ वैधृतव्यतिपातायौ योगावत्यन्तदारुणौ। तौ हि खाजूरचक्रेकार्गलगाकेंन्दुहृम्भवौ ॥ ५६ ॥ १ - सापैं.१८पौष्ण२धियानामग्याः पादाभसन्धयः । तदभा१०।१८।१द्यपादाई गाने नाम कीर्वते । इति॥५॥ दुष्टा लग्ननवांशका दुई मयोच्यन्ते कुलीर झषे कीटेऽन्या हरिचपमेषमुलगा मीनाजसम्बन्धिः ।, Digitized by Google पिप्राधिकार महापासवनम् । ते गातभसन्धिपातसदृशाः सर्वेषु अवपि त्याच्या विष्टिमुखास्वनिष्टमिरा रोरागमीक्षाः पुनः ॥ ५८ ॥ प्राक्कथे भूयादिस्थिरथरसञ्जतः खावेदाधिबेदा४७४०० दियादा ये व्यतीयुः सरसिजजनुषः प्रत्यार पथयात्ताम् । तावकालाग्रत्तेरितरदिन मुवाद्यातसौराब्दसाः सध्यब्दाः सृष्टिकालव्यवसमवशाहूपूर्वा मयेति ॥ ५ ॥ सूयन्ते चैशाप्रतिपदि यवकोयुमे तौम्मभानी- सहारे साचपाताखिलगगनचरावयले नियुक्ताः । तस्राव्दमासापमभगवमुच्चा यौगपयाग्रवत्ताः कि माइरादेयुगमनुघटिकामाचमन्यव किचित् ॥ १० ॥ ये प्रीताः सदसरफखाय जगतः श्रीव्यासपित्रादिभी राया जलदाः सदातिपतयो भागाः सुयोगादयः । भावाभावजुषामदृष्टयशसस्तत्फलानां मया कादाचित्यतया न तेष गदिताच्या शिधान्तिभिः ॥ ११ ॥ यसूयेन्योर्भगविरतिः स्वादयुगे तत्वत: निःशेषवं चितिदिनततेपरान्तप्रसिधाः । सृष्टेष्दा युगक्षत४११०८०००० नीताः शेषशून्या- सुस्माबोपनशपिनार्धापरातधुवीर ॥ ३२ ॥ सध्यदानां कलिगतसमानां दिनौधः सुमेलः स्याअभ्याक्रियमुस्वगतावत्र तत्पूर्बधने । चैत्रायुला दिगगतियुतास्ते ध्रुवाः पक्षिादौ सौर तुवाः करचयरदां तरिमान्यारवारात् ॥ ६ ॥ चान्द्रे वारे व्यरचि करणादाविरोधा१ तिथियाँ सा वैशाचे यदपि मलिने अडसुन्दुजऽभूत् । Digitized by Google मध्याकेंन्दूवमर्लिनमासस्व पूर्व गतत्वा- • सस्या; स्वेटध्रुवसमुचितः एचैत्रादिभावः ॥ १४ ॥ एतत्वं पदक्षतदेवार्थभूभृत्याभि१६१५३३४।१५-। याँ स्वाद मधुमुखतिषियमध्येन्दिनाथा । । प्राग्भिः प्रोला ध्रुवगरयुता सा स्कुटे माधवेऽभू-.,

सत खेदादिनुवनिगमने मध्यमष्यादिरिष्ठः ॥ ६५ :

कल्यव्दा पैदक्कतखगुलै ३० ४४रूनिता विक्रमाव्दा...' स्ते शाकाव्दाः शरगुष्पाञ्जभि१३५स्ते कुपचाभचन्ः१०३१ । शास्त्राव्दास्तेऽपि च विधुशरै५ १भकरीयाव्दकाः स्यु- १ ते नागेन्द्र१४८रतिष्ठतिनगैः०१८ कक्षमादार्पणाच्दाः ॥६६॥ यस्मिन् खेटोनयनमुदितं सृष्टिजागेभ्यः सिद्धान्तोऽसौ युगदिमगायच तन्त्रं तदेव ।। यस्मिन् शाकायभिमतमा वासरेभ्यस्सदुको . शास्त्रे प्राचैः करणमिति तत्कामास्ति सम् ॥ १७ ॥ नृणां पापं दशदिनकृतं इन्ति सिद्धान्तवेत्ता दृष्टः सद्यसिदिनजनित तन्त्रवेत्ता निहन्ति । एकाथि' करशनिपुणा यतु पात्रानभिः । कालं ब्रूते बहुवाजिनदः चैत्र नक्षत्रसूची । ६८॥ चन्द्रं मन्दान्निसमधिकं घेख पार्षभित्र चिंताशामा यदिइ गदिता भनुवा भास्कराचैः। चक्रेऽजादिस्थिविरपि थक्ष्मता यसमा प्रामाण्यवखिलनुवादशनी विमापाः ॥ ३८ ॥ कैश्चित्तं नलिनुजनुषः स्वायुषी अतीतं कैरप्येतत् प्रतमुनिभिः साईवर्षाकाव्यम्८।। Digitized by Google विप्राधिकार महापातवर्षगम् । तदैतद्दा भवतु न ततः कोऽपि लोकापयागः कल्यस्यास्य शुधरगणितं स्वादिदं तमुदेवः ॥ ७० ॥ यस्वेच्छा से निजभजमतो दूरमुय्य बुद्धि दैवाधीनां गणितविपणौ पातयत्याततायाम् । सङ्घातीतानुगतपतितोद्धारकारुण्यसिन्धुः • स स्याचेतःशरणधरणः सिन्धुजाप्राणबन्धुः ॥ १ ॥ इत्युकलोवलतृपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकतौ गणितेऽञ्चिसिके । सिद्धासदर्पण उपाहितबालबोधे यातः सपात इह पञ्चदशः प्रकाशः ॥ ३ ॥ इति मुदितसुधीर शुद्धसिद्धान्त पूर्वे नयनविषयसिद्दव्योमरी दर्पयोऽस्मिन् । विभिरिदमधिकारैः३ पञ्चभूभिः१५ प्रकाशै- अंहगणितसमाख्यं पूर्बम समाप्तम् ॥ ७३ ॥ इति वचन्द्रशेखरसिंह तौ सिद्धादपणे विप्रश्राधिकार महापासवनी नाम पञ्चदशः प्रायः ।। Digitized by Google Digitized by Google गोखाधिकारः। प्रोगः प्रकाशः। त्पादाम्बुप्रसादया मादयोऽनाया कालेऽन्य च साम्यविरतिदिरागाय वा । भिप्रश्नवादअवयसा सिखातजातं अशुः सर्बत्रा अपि माइया (व गमले अगत्स्वामिने ॥ १॥ ययातिगोऽपि गगने छन् प्रहार गरी गौगोले परिगति पतिः सवप्रिमो मध्यमः । लोकालोकविशोकतावनक्कते अष्टमयीमूर्तिमान् यजुर्जगदात्मनो भगवता सवित्रे नमः ॥ २ ॥ प्राणिहाम्तचये अमायनयान मारे । यः सिद्धान्तशिरोमर्षि प्रदिगदगीचयाचिनः । अलीयावसरप्रीतभगप्रस्थतिः अचरे- रास्कीममोपकारातिर्न वन्दे गुर भास्करम् ।। माः किञ्चितीखाचखनिसयिलीखाचतग- गन्नाथावं तमनसि विनिधायाधनिधनम् । तदीयागोयाङ्कगचितमायाय रभसा- र कुबें पूरितमतिरात गोखगणितम् ॥ ४ ॥ सिवान्तातोवृतवाक्यचसन्दर्भिताअबधिताप्रपञ्चैः । गोल सुवै बालविबोधनाय वाचे पुरात्वा च भास्करीयाम् ॥ ५ ॥ Dignided by Google सिखामाजिरीमच-मध्यावं युषदा यदा गणितं तस्योपपतिं विमा प्रौढ़ प्रौढ़सभासु नैति गद्यको निःसंशयो न स्वयम्। गोले सर विमला करामलकवप्रत्यक्षतो दृश्यते तस्मादपिपत्तिबोधविधयें गोलप्रबन्धोद्यतः ॥६॥ भोज्यं यथा सर्वरर्स विनाज्यं राज्यं यथा राअविवर्जितच्च । सभा में भातीव सुवक्त हीना गोलानभिन्नो गणकस्तथैव ॥ ७ ॥ वाग्मी व्याकरखे विनैव विदुषां धृष्टः प्रविष्टः सभी : जल्यबल्यमतिः अयात् पटुवटुनुभवक्रोक्तिभिः । । शीतः सर्पहासमैति गणको मोलानभिशस्तथी . व्यतिर्विदेसि प्रगल्भगणकप्रश्नप्रपञ्चशिभिः ॥ ८ है : दृष्टान्त एवावनिभग्रहाणां संस्थानमामप्रतिपादनार्थम् । गोलः स्मृतः क्षेचविशेष एष प्रावैरतः स्याङ्गमान गम्भ्यः ॥ ८ ॥ ज्योतिःशास्त्रफलं पुराचगणकैरादेश इत्युच्यते नूनं लक्लबलाविते पुनरिदं तत् स्पष्टखेटावयम् । ते गोलाप्रयियोऽन्तरेण गणितं गोलोऽपि न ज्ञायते .. तस्माद्य) गणितं ॥ वैत्ति स कथं गोलादिकं जास्यति ॥१०॥ द्विविधगणितमुलं यशमग्यायुतं . . . . . दिवगमनमिष्ठः शब्दाने परिधः ।...." यदि भवति तदेवं ज्योतिष भूरिभेदं ... प्रपठितुमधिकारोऽस्थान्यथा मामधारी । इति ॥ ११ ॥ गुर्बलेवासिसंवादध्यार्जनाथ विथियते । . . . . . . तत्त्व खर्भूभगौलानां वासनावगतियतः ॥ १२ ॥ शव भोः श्रीमदाचार्थ निजामतेम यत् ।.... ।

.. खगोको छैटमणितं गीला और ऋधिसम् ॥ ११-4......

Digitized by Google . गोलाधिकार प्रवर्धनम् । १५१ तेन मे इपिरलता चैव में तु वर्धिता। । नानामतमालम्बधशाखीवती यतः ॥ १४ ॥ निवासाय पुराच्या या सृष्टा विशुना धरा ।। युज्यते प्रथमं तस्याः स्वरूप परिशीलितम् ॥ १५ ॥ गोल भावा सशस्तस्मिन्निःसन्देह नभ:सदाम् । गणितस्यानुभूतिमें भूयाङ्गवदगुहात् ॥ ११ ॥ चक्राकारां वसुमलीं कथयन्ति पुराविदः । धृतां मोड़ाकूम्यैः पञ्चायकोटियोजनाम् ॥ १७ ॥ तमध्ये आम्बवो डीपो लक्षयोजनविस्तृतः ।। तावला लवणोदेन वेष्टितो नववर्षभृत् ॥ १८ ॥ मध्ये तस्य स्थितो मेरुः सुखसाधाष्ट८४० ० ० योजनैः ।। उच्छितो भूप्रविष्टोऽसौ साभाभाङ्गेन्दु १००० योजनैः ॥ १८ ॥ जम्बूद्दीपाइहिद्दपाः परितः स्वस मैर्हताः । ... सिन्धुभिस्त्रे पुराणीताः क्रमद्दिगुणविस्तृताः ॥ २० ॥ प्रान्तस्यपुष्करद्दीपमध्यगे बलयातौ । भ्रमत्यरथा मानसीसरपर्बते ॥ २१ ॥ छीपाब्धीनां वहिः स्वर्णभूलेाकासाकपर्बतौ । गर्भीदस्तइडिब्रुवाकटाइः मादिभिर्वतः ॥ ३२ ॥ भानुर्भमति भूपृष्ठान्नक्षयोजनदूरगः । मजवुद्यजिवाभाति तियेत्यन्तदूरगः ॥ २३ ॥ भाग्यन्ति चन्द्रभौमाया उपर्युपरि सुवतः । ध्रुवान्ताः स च मैवें ततो लोकाः स्थिता इति ॥ ३४ ॥ बौदास्तु भन्नमालोकाविरोधारी कुमझुवन् । खेऽधीयाली छायादर्भमाइश्वस्तनः ॥ २५ ॥ Digitized by Google १५१ अगले बैगा वदन्ति सुन्दू र बीच भगरी तथा । चतुष्कोणस्तरुपं और अध्यगत स्थिरम् ॥ २६॥ . पति भूर्जखान्तःखा समाददयो जनैः । ते एकान्तरमुयन्तो दृश्यन्ते मैरकीरतः ॥ २७ ॥ खिएपण्डिताः सूक्ष्मतयः कथयन्ति च । भूगालोवर्तुः क्षुद्रो भौमादिवहिदि ॥ ३८ ॥ खमध्यस्यहरमूर्ययविवस्यावयवधमैः ।। भाञ्जष्टयवद्धान्तिं क्रान्सिते अजरबसौ ॥ १८ ॥ सपादाशगषड़ञि३६५'१५दिनैः पूर्ध्वगतिक्रमात् । भगः स्वतद्धाग्या छुराने चाव सम्भवेत् ॥ १० ॥ एवं गतिविधा भूमेराइिकी वार्षिकीति च। भमन्याः सतनीर्यस्मानित्यं स्थानान्तरखितिः ॥ ११ ॥ न पतन्ति जना भूमर्मध्वाकर्षणशतिः ।। पक्वर्कादिकान् भान्तानाविका हि नगानिव ॥ ३२ ॥ भुवि मेषादिनिष्ठायां तुलादौ दृश्यते रविः । दक्षिणोत्तरगायान्तु सौम्ययाम्यापम तथा ॥ ३१॥ बुधवाझावनीभौमगुरुभन्दाः क्रमाद्वैः । दूरत्वाभन्दगतयः परिगच्छन्ति से प्रति ॥ १४ ॥ तान् प्रत्युपग्रहाः छुद्रा अमन्तस्तैः सम पुनः ।। भमन्य यथाक्रष्टो भुवेन्दुस्ता प्रति भ्रमन् ॥ ३५ ॥ भ्रान्तिरुत्ताप आलाक ऋतुभेदाश्च सूय्यतः ।। भुवि ग्रहेषु कार्याणि सर्वाणि स्युरभेदतः ॥ ३६ ॥ इति स्थिते ग्रहगतिग्रहणाद्यत्र दृक्समम् । छहदाकर्षणात्क्षुद्भ्रान्तिय्या भवत्यपि ॥ ३७॥ miglized by Google गोलाधिकार प्रवर्धनम् । सिद्धान्तेषु स्थिरा पृथ्वी गदिता याममध्यगा। हुतेन्दुसितारगुरुमन्दर्घवर्मभिः ॥ ३८॥ आर्यभट्ठोऽब्रवीबूः ले वयानया भ्रमस्थतः । प्रत्यम्मतिर्भचक्रस्य प्राण्यातैश्यते अनैः ॥ ३८ ॥ साम्प्रतं भवता सोळा सुर्व्याभिभमकारिभिः । अझै स्तन परीतास्ते भ्रमता विधुनेति च ॥ ४० ॥ अहाण योजनगतिस्तुत्येति प्राञ्जया श्रुता । वसस्त विषमेत्यत्र केयं सृष्टिनेवा तव ॥ ४१ ॥ विविधा श्रूयते सृष्टिबरी तों का सती। कैन क्रमेण रथिता अाया वसुमत्यपि ॥ ४२ ॥ . किमाकारा किमाधारा सा धरा कतिसागरा। दीपैर्धराधरैयामा कथं कतिनराश्रिता ॥ ४५ ॥ कियन्तौ परिधिव्यास किं फलं पृष्ठजं घनम् । धिरथलोकानां च्योतिष कीशी स्थितिः ॥ ३४ ॥ चैतमाचेतनावासो यथा भूपृष्ठगर्भयोः । चन्द्रभौमादिविषेषु तथास्ते किं न वा स्थितिः ॥ ४५ ॥ अहाणां कल्पभगया ये सिद्धान्तेषु कीर्तिताः । तेषां दृक्वािधिराहिल्यादाभादिभिः पुनः ॥ ४५ ॥ कल्पिता दृमाचे ते भास्कराचैर्निराकृताः । तैये स्थिरीकृतास्तेभ्यो भगक्षा भवदीरिताः ॥ ४७ || विषमासदामी येथे कि मानमुद्यताम् । विपश्यन्ति चैदेते भविपी का गतिस्तदा ॥ ४६॥ यदि संवत्सराः अष्टिमध्येज्यसभोगाः ।। तदा तस्मिादिस्थे कथं न प्रभवादयः ॥ १८ ॥ Digitized by Google । . गोसे पदकानां कथं सृष्टिः वैटानान्तु स्फटीकृतिः । भूमावेव समा किंवा यत्र कुपि सो भवेत् ॥ ५ ॥ पूर्वैः कृते कुजादीनां सिौ कचतुष्टयम् । अधिक यस्खयोतत् किं माम मार्किभूभुवाम् ॥ ५१ ॥ सम्भवः परिधीनां स्वात् कथं द्रानन्दजन्मनाम् । वैषम्यं स्यात् कथं तेषामीजयुग्मपदासयोः ॥ ५२ ॥ केन्द्रमः कथं बाहोः फल मेषतुलादिजम् ।। धनर्णाख्यं कथं भुलेः फर्किनकादिषं तथा ॥ ५३ ॥ सिदांग२४समिता क्रान्तिः सिषासेवविलेवपि । त्वयोशाशहीना किं सौम्ये यायेऽपमै कथम् ॥ ५४ ॥ यदिविपर्यासी दिगराचोर्भवेद्वावि ।। क्रान्तिवत्तस्यराशीगामुदया में समाः कुतः ॥ ५५ ॥ तपत्त दुःसहः किं स्यादातपः शिशिर सुखः । भीमाते किवर्षन्ति नान्य किं तथा घमाः ॥ ५६ ॥ मानं सूर्यस्य पूर्वोक्ताकादशगुणं कथम् । छनं चन्द्रस्य किं ब्रूषे कथं तहणायम् ॥ १७ ॥ चन्द्रग्रहणवत्यर्बसन्धौ मध्यपी रवैः । न स्वाद्यस्मादास्थापि सम्बनस्याल्पभूरिताम् ॥ ५८ ॥ विज्ञातुं परमास पर्वलम्बमसंस्कृतम् । सिधं चेशस्य किं प्रीत; संस्कारः शरजः पुनः ॥ ५ ॥ चम्बनेऽवगतौ मध्यसनविभिन्मयोः । कः साधुः साधिसः कस्मात् अराक्षः प्राङ विश्रुतः ॥ ६ ॥ आदिमध्यावसानेषु घुमणिग्रहणस्य । शः किं कथितोऽपूर्वस्तमोमये ॥ ११ ॥ Digitized by Google गोलाधिकारे प्रश्नवर्णनम् । किं नार्कप्रइवचाम्द्रे आसबापदिगकता । वलन स्थापि दिग्भेदः किं प्राक्प्रत्यक्षपायोः ॥ १२ ॥ वेष येषां युतिईटा खेटामा भूमिष्ठगैः । कियद्भिर्योअनैरिटं तसञ्चारं त्वया ॥ १३ ॥ काम थायने मध्यविशिसस्य स्फुटीअौ । न्यूनतायाति सर्बत्र पुराधिसाधनक्रमात् ॥ ३४ ॥ भवन्ते तु सूक्ष्मस्य फुटस्थ विशिखस्य किम् । क्रान्तिसंस्कारयोग्यस्य मध्यतोऽधिकतेते ॥ १५ ॥ अहोड़ भितर्विदायसि मदीयसि ।। व्याप्तऽपि निशि विं ने स्वादहमीच समीतिः ॥ १६ ॥ सूर्यस्य किरणव्याप्तिः कतियोजनसन्मिता।। कियती सा अधक्षण कियपूरे च दृश्यता ॥ १७ ॥ यानि कुदिनानि शुर्यायां गतियोगः । वाकवायोजनानीति युतं यदि त्वया ॥ १८ ॥ निरस्तङ्गतिवैषम्यायदि तद्देशनं दिवः । भवन्ते कियमानं ब्रमाण्डोदरनामकम् ॥ १८ ॥ अर्धास्तोदयौ थक्कभ्यां त्वयोदितौ । तथा वितं भवतो मेरौ न वा तबियं वद ॥ ७० ॥ दीयमाणाः कला देवैः पीयन्तेऽमृतदीधितेः । इति वादः पुराणानामनृतः किमृतो मतः ॥ ७१ ॥ पूर्वस्या पश्चिमस्याच्च प्रायशः शशिनो दिशि १ उन्नतिः सौम्यशृङ्गस्य दृश्यते भारते कथम् ॥ ३२ ॥ रवीन्दुमार्गयोभूरिप्रिकर्षात् कथं भवेत् । भूदृष्टक्रान्तिसाम्योप्थपाते तरष्टिसङ्गतिः ॥ ७९ ॥ Digitized by Google ३५१ 'गोले किमनि म वा सोकाः प्रवाअइरादयः ।। दिनान्दमासहोराणामधिपान क्रमय कः ॥ ४ ॥ स्यातां भानोर्यदि दिननिथे दर्शनादर्शना नाड़ीषया युनिशमवनी युमासीत्तदा नः । पै मासा किमु अभिभुवा दैवमर्काव्दतः किं ब्रा साझावरभुजमितेः३००० किं शुगेः स्यादेव ॥ १५ ॥ कतिविधः प्रलयः कतिधाः समाः समयबोधयन्समधो कथम् । नभसि भवभयकशामित भवति किं करणं भवदीक्षितम् ॥६॥ धधृतवः प्रभवन्ति कथं चितौ। किनु संमा न समाः किमु सर्वतः ।। उपचतिर्भगणागतोऽस्ति का अगदिदं गमनादिति मास्तिकाः ॥ ७ ॥ यदबदबद सत्तरमस्ति किं अतिमावसित किसुतेच्यते । किमसमाधिमतामपि मोद यदगैः सुलभं परमं पदम् ॥ ७८ ॥ श्रमसते कलयन्ति कथै जना स्तिथिमुखामतीतमनागतम् । कथय सर्वमिदै यदवेत्य में भ्रमचयः शममेष्यति दुमः ॥ ७ ॥ जसजनाभिविभूषणविग्रहो जलअसंभवराजदः । जलजनाजनिवारणदर्शनो अलअनाभिरभीतिकरोऽस्तु नः ॥ ६० । । Digitized by Google in गोलाधिकार भूगोलखितिवर्तमम् ।। इस्युकलोचनृपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकतौ गणितेऽचिसिहे । सिद्धान्तदर्पण उपाहितबालबोधे प्रश्नान्वितो व्यरचि षोड़शकः प्रकाशः ॥ ८१ ॥ इति चन्द्रशेखरसिंहक़तौ सिजनदर्पये मोवाधिकार प्रश्नवर्षको नाम दोङः प्रायः । सप्तदशः प्रकाशः । भूगोखखितिवनम् । अच्छास्त्रगुच्छाकतिचिधिशेषान् सच्छामृच्छाच्छलतः प्रदर्छ । तसारभूतोशरमायवाचा यच्छामि वसावहितः सख्याः ॥ १ ॥ प्रत्यक्षशब्दानुमितिप्रमाणैव्यवस्थया* च स्थिरता स्थिरायाः । अहस्कराहेश्वलताखिलानां गोलाक्षतिवं प्रतिपाद्यते ॥ ३ ॥ भूगीलः सौम्यशकावनितनयसुराचार्येसूर्यामजामा कक्षाहतस्यास्फुटदिवसकतः कथया वैशितोऽयम् । मध्ये दूरेऽन्तिके च स्फुटरविभगणर्धेशकापरी- स्तिष्ठत्यखस्य मध्ये नभसि किल सदाधारशून्यः खणत्या ॥ ३॥ शिरोमणी-सर्वतः पर्वतारामग्रामचैत्यच्चयैषितः ।। कदम्बकुसुमप्रन्थिः केसरप्रकरिव | इति ॥ ४ ॥

• परपञ्चनपूर्वपचस्थापग; धीमधनं नाम रखा।

। अध्ययै स्य । Digitized by Google १५८ | अगले ममयमेव सिद्धान्तो मतान्तरविधायकोन् । कांचि प्रत्युत्तरं यत्रिमं कुॐ सुनिलम् ॥ ५ ॥ दुर्थसिवान - मध्ये समन्तादहस्य भूगोलो व्योनि तिष्ठति । बिधाणः परमां गतिं ब्रह्मणो धारणामिकाम् । इति ॥ ६ ॥ xि-मूर्ती धत्ता बेइरिचपास्तदन्यः स्तस्याप्यन्योऽस्यैवमानवस्था । अन्वे कल्याा चैत्र शक्तिः किमाथे किं नो भूमिः साष्टमूथ मूर्सिः । इति ॥ ७ ॥ अर्मादीनामती भूमैत्किञ्चित्खण्डधारणात् । सङ्गच्छते धारकत्वं न तु असुमहीधृतेः ॥ ८ ॥ भूताः पर्बता येइङ्गधरा इति कीर्शिताः ।। स्थाधारत्वमेषामुक्त भूयायिनामपि ॥ ८ ॥ भूभारखिन्ननागेन्द्रशीर्षविश्रामसभवः । भूकम्य इति याक्यं तत् क्वचित् खधारये ॥ १० ॥ समाधयं हि भूगोले लोकादृष्टवथात् अचित् । अङ्ग स्फुरणवत्कम्पो जातोऽफ़िक्युपचयते ॥ ११ ॥ यया मध्ये प्रति अभिष्टमाष्यमाणं% परमाणभूमः । क्रमेण वेगात्पन्नतीव भाति व्यं धरासौ का पतस्वनन्ते ॥ ११॥ असिद्धा-पञ्चाशकाटिविस्तीर्णा केवलं कल्पिता मी।। अल्पराज्यमदान्धानां विषादाय विरक्तये ॥ १३ ॥ सा कल्पना न च वृथा सतां पीठादिपूजने । इति । सर्वत्र विषयारोपादेव सिध्ये दुपासना ॥ १४ ॥

• द्रव्यम् ।

Digitized by Google गोलाधिकार भूगोलस्थितिवर्णनम् । ब्रह्माण्डवं यथा देहे धमन्यामादिशमिता । आमनीशस्य दासीत्वं तथैव स्थूलता चितैः ॥ १५ ॥ मण्डुकादिक्रमश्चेति समारोपितं बुधैः ।। ध्यानपूजाजपादीनां स्यात्युस्तिक माद्यतः ॥ १६ ॥ स् - खल्यकायतया लोकाः स्वस्थानात्सर्बतो दिशम् । पश्यन्ति समप्येत चक्राकारां वसुन्धराम् । इति ॥१७॥ fw-यदि समा मुकुदरसन्निभा भगवती धरणी तरणिः क्षितः । उपरि दूरगतोऽपि परिभमन् किमु नरैरमरैरिव नेच्यते ॥१८॥ यदि निशाजनकः कनकाचल: किमु तदन्तरगः स म दृश्यते । उदगयअनु मेरुरथांशुमान् कथमुदेति च दक्षिणभागके ॥ १८ ॥ समो यतः स्यात्परिधेः शतांशः पृथ्वी च पृथ्वी नितरां तभीयान् । नरथ तत्पृष्ठगतस्य कमा समेव तस्य प्रतिभात्यत: सा ॥ ३० ॥ पुरान्तरं चैदिदमुत्तरं स्यात् तदक्षविशेषलवैस्तदा किम् । चक्रांशकैरित्यनुपातयुझ्या यु निरुतं परिधः प्रमाणम् ॥ २१ ॥ निरक्षरेशात् चितिषोड़शांशे भवेदवती गणितेन यस्मात् । तदन्तरं षोड़शर्सगुणं स्यामू मानभस्मात् बहु किं तदुतम् । इति॥२२॥ भूमौ सुमायामतिदूरगस्य प्रायां रवैः स्याच गतिर्न दृश्या। ततोऽख्यदूरस्थ विलम्बिता सा शीघ्रा खुमध्ये जलदस्य यत् ॥२३॥ असतेयं यदक्षस्करानीतिः पुर:पश्चिमभागयोः सा । पानीययचढ़तशातकुमकुम्भभमाभैधत एव साक्षात् ॥ ३४ ॥ समुद्रमध्यादटतस्तटार्स स्थूल्लामादौ तटगेन दृष्टम् । नरेण पोतस्य ततस्तदई सर्वे क्रमादन्ति कवर्तिनः स्यात् ॥ २५ ॥ वृत्ता न चेत् मा समवारिमध्ये दृक्पोतयोस्तावधापि न स्यात्। चन्द्रग्रहे तहतभूप्रभाया न वृत्तता स्यात् समयेऽखिलेऽपि ॥ २६ ॥ Digitbed by Google गोले न याच देशान्तरनाड़िकायमथ चयधपतः सुधांशीः । गोलवमायाति भभामुख्या गोलाः पुरोः श्रुतिदृष्टिमद्भिः॥२॥ वदयनन्तति धरा गरा ये भाषा च तेषामकृषी मता में । पराईवारान् भमतामरण योलपूष्ठस्थ न लभ्यतेऽसः ॥ २८ ॥ सुपरीन्दोः स्थितिरन्यखेटस्थानं भचक्रोपरि या पुरोभिः । वर्गस्थतत्तत्पुरपेक्षया सा न तु ममोतिरपेक्षयैव ॥ ३ ॥ किं वा कुरुक्षेत्र उपेन्द्र इन्द्रपुत्राय सम्दर्शितविखरूपः । एकाचवीभूतमहीतले च सुकुण्डपुत्राय निजोदरस्थम् ॥ ३० ॥ अदर्शयदिश्वमसौ सभायां स्वविखरूप धृतराष्ट्रराजे । यहूमिप्रष्ठे घटवसुदृष्टं क्वचिप्रदेशे किल विखरूपम् ॥ ३१ ॥ तदस्मदावासभुवस्तदेव प्रभिद्यते तत्र पुराणसिद्धाः । भूभूधरास्मोनिधिभानुभायासिष्ठन्तु सिद्धान्तभुवः इतिः का ॥२३॥ fi-भूः खेऽधः खलु यातीति बुद्धि सुधा कथम् ।। यातायातन्तु दृष्ट्वापि थे यक्षिप्त क्षितिम् ॥ ३३ ॥ किं चान्यव वैगुण्यं वैगुण्यं यो वृथा कृथाः । भान्द्रनां विलोक्याला भ्रवमयपरिश्रमम् । इति ॥ ३४ ॥ सौम्ये मीनाक्कतिर्भानां ध्रुवमत्स्य इति श्रुता। ध्रुवस्तम्मुखदेशस्थः पुच्छे तारा ततोऽवरा ॥ ३५ ॥ विशाखा समसूत्रे सा तिष्ठत्यन्दु१६भागकै । मुखपुच्छ्यान्तरै बस्ताराः पशिइये स्थिताः ॥ ३६ ॥ विशाखायेाऽस्तनेत्यर्को यदा तत्पुच्छगा तदा ।। तारका पश्चिमस्या स्थानिशाऽधी गता ध्रुवात् ॥ ३ ॥ प्रतिश्छद्रवेः सुत्रे प्राय तिष्ठति सा यतः । तदतिये कुन सम्भवेङ्कातयताम् ॥ ३८ ॥ Digitized by Google गोलाधिकारे भूगोलस्थितिवर्धनम् । अतिसूक्ष्ममते यदि तेऽस्ति मते स्थिरता तरचलता धरथैः ।। निजवायखण्डितपण्डित तच्छए महिरमाणु चामवचः ॥१८॥ इर्थ भूर्निवाला साधाञ्जयते निखिलजनैः। भ्रान्तिय रविविम्वत्र किं फलं ते विपर्यययात् ॥ ४० ॥ चलत्तरएिगो अनः खवसतिं स्थिरां मन्यते तटविटपिव्रओं स विपरित्रज पुनः । उदस्तमपि इस्तगे गगमतः पतत्कन्दुक अपश्यति यथा तथा क्षितिगता इतीघाति चेत् ॥ ११ ॥ तदा हरिहरिण्मुख प्रजविना विना चेत् करे। बिभर्तु परि यष्टिकां शिखरजुष्टचीनांशकाम् । पुरः प्रहदाश्मप्रचलितं तदालोक्यते सदा वरुणदिनुढे किमवनौ पराशामरुत् ॥ ४५ ॥ यदि प्रहकर्षणात् ब्रजति पश्चिमा ग्रहः सदा कथमसौ युरो गतिमवाप्तमीठे शतः । इदं वदसि चैइराभ्रमरपूछष्टी घनाः . . खगाय कथमीशत प्रचलितुं प्रती प्रति ॥ ४६॥ | पुराणसिधान्तिभिराप्तपूरः, खिरति शब्दो धरावुरीतः । । न चेप्रमाणीक्रियते वयाप्तवाक् अर्थ प्रहभिर्भवति चकवा ॥ ३४ ॥ प्रतिक्षणं गच्छति यसतो जग- अगाद चैदिथमदोऽर्थविवान् । चतुर्विधं याति लयं जगन्नयं | सतोऽपि किं नार्थसमन्वये व्रजेत् ॥ ४५ ॥ Digitized by Google इतोऽन्यवार्षः क्रियते यदा तदा खिरति किं भूरथलैति कथ्यते । चराचराषसितयाथवा धरा जगत्स्यिरेत्येव समीरिता बुधः ॥ ४ ॥ न शब्दमीकुतेऽनुमानवानमानवाचारलवाद्भवान् यदि ।। तदा तदानिष्क्रियया मया रयामा समाधानकाते प्रतायते ॥४॥ यथार्थमाक्षबुधादयो हा मखदाः परियान्ति सन्ततम् । कचयापमयुया तथा स्थानः मा भमतीति से प्रथा ॥ ४८ ॥ न स्वातिः शक्तेिऽखिये साकर्षविक्षेपवया विधा चेत् । केन्द्राभिकर्मियभिधा तदाद्या केन्द्रापसारिखपरोच्यते सा ॥ ४ ॥ परावास्यसमुद्भवाद्या दृष्टा गुरुत्वावगमाचरियाम् । तापतोकपिशवत्परि-मोऽस्माभिरधि मैव ॥ ५० ॥ प्रक्षिप्तखोटे क्षणोपरस्य गौ च गोलमसम्भवो न । समचितौ क्षेपबलेर गोलः किम्खोवले यान् परिवर्तमानः ॥ ५१ ।। स चेदराप्रथितः करेप क्षिप्येत शङ्खमता तदाने । अशियाकर्षवशास्त्र केन्द्रे सगेनियति परिममैसु ॥ १२ ॥ इथे खरेद्रायैसमलियुग्मना परिभाम्यति चैधरित्री ।। सुर्व्याभिमुख्येन विना तदास्या न स्यात्कदाथितिरन्यथैव ॥ ५३ । आतां तदित्याय यदि त्वमस्या अनेकदेशे रविसम्मुखथे । यारापि भवेब रात्रिः सा या तवेथमहः कदाचित् ॥ १४ ॥ किंवा समक्ष्मापरिवर्त्तमानसहृत्तपिण्डोपमया पृथिव्याः । स्वभ्रान्तिवादस्त व चेदियं तप्राप्नोतु चक्रमिमन्तरीक्षे ॥ ५५ ॥ स्ववेष्टने यावदियं हि तावत् दिने दिने यातु पुरःप्रदेशम् । । Digtved by Google गोलाधिकार भूगोलखितिवर्थनम् । स्थावते स्वभमा दिनेश- स्वाभाविभू१२•०० कोशपरिध्वन्याः ॥ ५ ॥ पुरोमतिझाष्टविभिन्नख८०००००० क्रोशप्रभा सा कथमच युक्ता।। सा वासु तखाः समपूर्व- भ्रान्तौ थे क्रान्तिपथे गतिः स्यात् ॥ १७ ॥ ईशानदिनुस्खे मार्गे गच्छतः पुरुषस्य छि। पूर्वाभिमुखता धातः कथं सङ्गच्छते वद ॥ १८ ॥ किंवा पार्श्व गतिं भूमेः कर्कटस्येव मन्यसे । छपपया न सा युमिनिसर्गोंपाधिमेदतः ॥ १६ ॥ नैसर्गिकी कुलीरस्य मार्गावर्षयजा भुवः । सदृते आन्तिसम्मुख्यातिरन्या न सम्भवेत् ॥ १० ॥ विषुवइस्त्रयस्येन्दुकलो दक्षियने ।। माग्नेयदिनुको इष्टः चौथे वैशान्यदिन्छः ॥ १ ॥ तकथासर्मतमाया अइवधान्तिरति चेत् । तदा वायनसामुख्यं ध्रुवं भवितुमर्हति ॥ १२ ॥ खायनव्यस्तविक्षेपवृद्धावपि न चेदिधुः ।। जहाति क्रान्तिसामुख्य अनिषुस्तकथं बजेद् ॥ ३३ ॥ से वा क्षिप्त प्रजतु कुशखैमाने दधिय चत्रं च क्रयितु भुवि दिदि स्यन्दन करयम् । पृथ्वीछे क्षुठतु कठिनीगोलकः वेलया वा देशभ्रान्तिनं भवति विना स्वस्छमार्गाभिमुख्यात् ॥ १४ ॥ यदि भार्म भ्रामं अमति धरणी झान्तिपथमा तिरथीना भर्ना पतिरिव तदा वासिपुरः । == Disted by Google অলীক सप्याशाखमधरधिभुत्कोगमने सुखची दिग्भेदः प्रतिदिगमुगां तदुदये ॥ १५ ॥ वकालत्वे भवतु सवितर्भरभिमुखी मयावाः झापृावपवलयदैव्यतिपथः । दिशोर्याम्योदीयोगुचवहारिष्टो वदसि चेत् (ति आय दृसतगुरयनसधौ दिनबरः ६६ ॥ विहूरोऽथ स्थूलो विषुवति भुवः सविधिवशा- ब्रिानाथस्वेस्थ शरसुसरलेऽपमपथे। छ साम्मुख्याले प्रतिरक्षगि लस चितिगतै- विभिन्नाकारं यत्तदवनिमतिर्ना घटते ॥ १७ ॥ केन्द्राभिमुख्यघटनाकृष्टस्वास्तां तथापि भूर्भमति । अदिनकराभिमुख्यतथा स्रष्टुः स्वेच्छावणाकान्तौ ॥ ८ ॥ इति यदि वदसि तदिच्छाप्रामाण्य मन्यतां मी स्थानः । वर्षणमुह भागीः स्थाचेकिं नास्ति तरझायाः ॥ ६ ॥ स्थिरामकान्तेन शेभ यादाक्ष्यते तत् पृथुलोपिः । अाकर्षी कारणमेव शक्तिनिसर्गजा जो पृथुता न तेजः ॥७०॥ यदि क्षुद्रद्रव्यं धमति हुदाकर्षणबला- . में तु क्षुई स्थूलभ्रमणकदिर्य वाव तदा । स्वतन्त्रत्वे सा सम्भवति न पराधीनबलयों- . येतः सर्वाकर्षच्युत भगवदिच्छा बलवती ॥ ७९ ॥ तड़ागान्तर्यष्टि अशतनामझामति यथा महानौः कैवर्ताचरणपरतन्छा अगदिदम् । तथा पत्यकः पृथुरपि महेशाशयवशात् त्रिलोकीलोकानामक्नविधथे सहगः ॥ ७ ॥ Digited by Google गोलाधिकार भूगलस्थितिवर्णनम् । १५ । सुय्य वन्य प्रधी वा निजतनुपरितो भ्रान्तिमाप्नोतु तस्याः का हानिर्भस्थिरत्वे भवति वद सखे यस्य योऽस्ति स्वभावः । सोऽन्येषां दर्शनाकिं व्यभिचरति भवान् यन्त्रसाहाय्यवत्वात् . सव्वेषां भ्रान्तिदर्शी किमुपतगोः पश्यति अन्तिमारात् ॥७३॥ भान्सिनपग्रहाण प्रभवति महतां खेचराथामिति जूते चेहूमुखागामि दिवसवासा योऽस्ति सम्बन्ध एषः। चन्द्रादीनां स एव स्फुरति समतया आदिमा किन्तु तेषा- मय॑म्या कोऽपि नास्ते भ्रमणकरणमालोकतापइयायः ॥ ३४ ॥ किशास्था विधामा रविविधषः बुद्धमूर्तेः वात् । शान्तिः पथ्या६० घटीभिर्विशिखरसगुणैः ६५वसरैः पर्ययययेत् । त िभागीदेवीयान् कुथुरिग१२शरत्ययस्तत्व२५दः । खाई पति जीवस्तदिह मम मतः सट्टदक्षः स्वभावः ॥ ७५ ॥ हद्वाखावयवधमक्रमो भवैजवेनाल्यतमोः स नो इति । अवीषि चेतवदिनैः कथं शमै रविः सविम्बभ्रमभ्रमानो७६॥ भि-यथोपतानलयो बीतता। विधौ द्रुतिः के कठिनत्वममनि । मरुञ्चलो भूरचला स्वभावतो यतो विचित्र वत वशयः । इति ॥ ७ ॥ अले यथा मृकण एति माने महावहि अवते हि दारवम् । विराऽनिले थासुरियं तथा स्थिरा निसर्गशघ्रमुखाः खगोषराः ॥ ८ ॥ किममूलः समूलो वा ग्रहाणे भगणक्रमः । ...

अध्यादिमूलकोऽस्माभिरालो युभमतः स चेत् ॥ ७ ॥

Digitized by Google गोले छाने निर्मूलकवेष मन्यते । तथापि या। भोगादिगमतिः सिवा सोभयवा समां ॥ ६ ॥ सनीचरचा वैद्रं चमूर्यमसम् ।। तदा तख असितयोः कुजेज्याकंभुव प्रमात् । ८१॥ मध्यता शीघ्रतापातः सोऽस्विति त्वं वीषि चेत् ।। तदा परिधिभिः खोयैईक्झिौः शीघ्रमन्दः ॥ ८२। । सर्वकारणालियां विहितायां स्टीक्वती। अन्यामीनसिते भानौ केन्द्रक्षान्तियोः ॥ ८ ॥ भौमभार्गवयोण्यः प्रभेदः स्वखितेः अमात्। शाभिर्विश्रे(म५२)रब्धिसायकैः(५४) एमरेतयोः ॥ ८४ ॥ घशासितयारिवाभिम२६२)र्विपिछामरैः(१५) । । अभदवेत्थमन्येषां दृश्येत परिधिक्रमात् ॥ ८५ ॥ साथै सूर्यविवस्थ सम्भवैअध्यशीघ्रता । . . तमुरीवतः सर्वमध्यत्वेन यतः ॥ ६ ॥ काकतालीयवापि इपिावपि ते मतम् । नामाभिर्मन्यते साधु कदाचितं प्रमाक्षभिः ॥ ८७ ॥ सूर्य ग्रहण भमिकेन्द्रस्थो मध्यभो रविः । सीवायचेत्तदैव स्मोक्सिसिः सार्वकाशिकी। ८८ ॥ स्फुटार्कस्येति केन्द्रबासिलावाच्या भावतः । निजीचदेवाजष्टचन्द्रवद्धान्तिमति सः ॥ ८ ॥ चक्राईयोगाद्भअस्य महे फखायभावोदय भूमिजस्य । परोधमन्दोफखाल्पभेदात्तौ इसमौ वा भवदुतिः साम् ॥८॥ स्थित्वा खमध्येऽपममहलानुसाराभान्सिमता सवित्रा। प्राष्टिकाः सुतरां अयातु धादयः काशिपथेग घेटाः ॥ १ ॥ Digitized by Google गोलाधिकारे भूगौलस्थितिवर्णनम् । । ११७ तयायमाकर्षितकबया भुवा विधुः समाजष्टतः प्रयाति चेत् । तदा कुगोलमिसिया दिशा प्रयातुमेवाईति नान्यथा क्वचित्॥२॥ चितस्तथा क्रान्तिपथाभिमुख्यतो विदिश्यपि स्याधिषुवे धुबैशम् । न चापमस्तुभ्रुवपार्श्व भ्रमै भवधिोरित्यचला चला कथम् ॥३॥ मन्दोच्चपातप्रभवा धरोईयाम्योत्तरावस्थितिदृष्टिहेतोः । प्रतिव्यपादिभ्रममखलानां योगाद्यदुत्पद्यत एव दृशम् ॥ ८४.५ त्वया तदेवोदितमत्र भाभासी ग्रहाण सरखियेदेतत् । युच्च पातोगतीक्षशाते चैपाभिकर्षामसुराः प्रविष्टाः ॥ ५ ॥ भवन्ते भूमिरियं अहेभ्यो न भिद्यते तुल्यगुणात्रितत्वात्। तथा सति यूलतराः इथिव्या जीवादयः पातयारिटूरम् ॥ ८ ॥ विक्षेपमृच्छसि कथं सभा किं न क्षिप्यते शुक्रसमा त्वदुन्या । विम्यानपैचो यदिषुस्तदस्या गुरोरपि शुद्र तीयते चेत् ॥ ७ ॥ चित्य तदापि त्रिकलेघुमत्य काशिपमेदादिषुवीयनेषु । इलिभावात्तरशेनं हि स्याङ्करप्रभाकालविलम्मसिधिः ॥ ८ ॥ अतः शराभादत एव साचाबिधीयते निचलताचलायाः । योलयोः सायनभागभानो क्रान्तिभदोऽपि तमुर्भक्थे ॥ ८ ॥ थथा रवैर्नास्ति गरी मते ते तथा भुवो मअत एवमय । वेत् खेटकबोदरपार्शवन्द्रस्थितेमवादतिभास्वरत्वात् । १०० ॥ भानोर्बहेभ्यो बहुभेदलाभात् प्रत्यक्षतोऽमानि मयेष्वभावः । । बुधादिसाधाञ्जुषः पृथिव्याः स चेन्निसर्गादचलैव सास्ताम् ॥१० १॥ भूधर्मिणो भौममुस्खा यदि स्युः सर्बसुमततदिमान् किमन्तः । खारिवाष्पोद्भवमेधसरानाक्षादयन्त्यममाशशीव ॥ १०३ ॥ मुसय्यसौ भूर्मती प्रास्त सोयालकाः क्षुद्रनिजप्रमाणाः । विध त एव एवीतारामहौ छ्यासुचलौ क्रमात् सः ॥१०॥ Distibed by Google गोले भावत्वरोसप्तदन्तिकस्यादुद्वस्थ वाध्याषि जलानाः स्युः ।। न केवलासोयभयग्रहेषु तसवी वस्तुत एव नास्ते ॥ १०४ ॥ ययययुग्मथिताल्यभूरित्पिण्ड़योर्यत्र धृतो सुखा स्थात् । तारकेन्द्रायमुद्दीयतेऽस्थां स्थानमे सङ्कशाप्रसे ॥ १०५ ॥ क्षुद्रय पिढ्स्य प्रमाणे स्यामण्डलं भ्रान्सिभवं गुरोस् । अल्लायत तरक्षीरस्योरथां क्रियायां परिकल्पितायाम् ॥ १०६ ॥ तार केन्द्र रविविम्बमध्ये पतत्तस्तिष्ठति तत् खमध्ये । मा दूरगा भ्राम्यति युक्तिरेषा तवास्ति चेत्सापि भवेत् सदोषा॥१०॥ यवमते घनफलेन५१२३४२ ० ०४६७७०७ गुरो४६०८२र्विभाद् भावनात्४५८३६४६२८१३३५३८८२फलमभूसगोऽष्ट८८६स। सैकैत८e७दासमुभयान्सरवर्म२४५००००००६ क्रोशामक ध्रुतिनखाचलाइ३७३०१८सयम् ॥ १०८ ॥ यन्मध्यतो रवितगोरियतान्तरेर स्याहार केन्द्रमधिकं रविमसात् ।। साधेन्दुभूपभुअग्भुज२२२१११॥सन्मितात- | वाले पतत्यत इनस्य कथं स्थिरत्वम् ॥ १६ ॥ पत्रापि सूर्याभिमुखत्वसिद्धिः सुराणां समकालता च। काममै सम्भवतीत्यसिधा तत्कस्यमा नापमते होता किम् ॥११॥ न वास्तवी तटना ग्रहेषु भवेहुरुत्वं यदमीषु नाते ।। केन्द्राभिटे गुरुतैव वसन्युन प्रसत्पठता हिताय । १११॥ । भ्राम्यवराप्रष्ठगतुङ्गमस्थ रेखाभमिमल्ललोया ।। महत्यतस्त्प तदमणभूसङ्गतिः स्यात् पुरतय किञ्चित् ॥११२॥ भूभाग्यभावे पतन न थ थादित्यवादोर्यदि तब युताम् । भूवाथुरविनामधेयः प्रत्यग्दिशो वाति सदैव धीरः ॥ १११ Digitized by Google गोलाधिकार भूगीसखितिवर्णनम् । १० यमेथमाथास्तुणरावाचा प्राण पूर्जामतभावस्थाः । पुनर्मीमध्यगरखिकायाः प्रायो मतः प्रागतभूमिभागः ॥ ११४ ॥ अतः क्वचिचि पतैयादाचिदमादिकं न वदनिश्चमेष । समें पले सावरणे त सबस्थाधोगतिः स्यादृजुरेखयैव ॥ ११ ॥ यावहरे यस्य यस अहस्य अन्नामध्यस्थानमास्ते तथैव । कालेन स्थायावता यस्य यू भावबिम्बाभिन्नमः पयाख्यः ॥ ११ ॥ सत्खेटाकन्तःस्फुरदुयोजनानां ये स्युर्धातइन्धाता धनाः । तत्कालस्यापि वर्गाका ये वर्गस्य स्थायी घनेगानुपातः ॥११॥ अन्योऽयं स्यात् सखेटस्य तुल्यः सोऽयं यः शराङ्गाग्नि३६५धनैः। समाष्टाङ्ग १८मङ्गलोऽभिभमेत् तद्- वर्गमस्याभवढ्योऽनुपातः३।११।११८ ॥ सोऽये लचस्वस्थपञ्चाद्विवेद४७५००१००- ओशक्षोशीपतमध्यमायाः । छाभ्रष्योमाकागतवाचिगैल७२२५२१००० क्रोशचीपुञ्जमार्गस्य चापि ॥ ११ ॥ सम्बन्धः३।३१ स्वाकेन्द्रसूर्याइनान्स्ये वं तथ्यवयस्वमाल । व्यर्थीक कम्यते तन्मनीषादोषाभासादुयते कापि भाषा ॥ १३० ॥ न कार्यसुमोलति कारखादृते रविभमादेव खगा भमन्ति ते । अतोऽनुपातः किस कालमार्गयी है: समं कर्तुमिनस्य युज्यते॥१३१॥ ॐ भू १११८५७०५५७०१६, म १७७६ ४८५१५११५५६६१११११••••। २३ Digitized by Google गगीले यदीनविश्वातिसमीपगी : प्रवक्ते कचिदमी भुवोऽभवत् । स यन्धविश्वरांशमलतामक्रमीत्तवरदिगमैदध्रुवम्॥१२३॥ तदन्तरं भास्करमध्यकेन्द्रतस्तदीयविद्यार्थमित भवेयतः । ततोऽत्र केन्द्र समिति कल्पितं खगोलपृष्ठ हकचित्यपि । १११॥ तदन्तरालस्य* घनाभाषिताधादिमार्गस घमाइतः पलम् । यदेव तेग असितादिकाला अतिता तत्परतः पदं हि यत् ॥१२४॥ भवेद्ववेः खममकास एव तपशनाराचपलागाड़िकम्।।५२ ।। तदेवधने मववारवेष्टर्म विपदकं दृष्टिविमापतेत् ॥ १२५ ॥ पधेचुपचा३५ भ्रमणस्य वासराः समभावयदि ते मताः खिराः। तदायखेटभमिकासवगतो रविधमीवासरवर्गभाजितात् ॥ १२६॥ फलेम खेदातरडूरताघने ते फसात् थानमूलमामतम् । तर्कविम्याईमतोऽविस्तृतिः स्वमानतोऽग्नि (गुराधिका पतेत् ॥ १२७॥ अमानसिौ भ्रम चिरायते धमस्या सिौ च विश्पते मितिः ।। स्वकारस्योभयरीख सिरितः किमन्यायमानुपाततः ॥१३८॥ मभ्यं रविं पश्यत अाणं आत; अमादन्तिकहूरवत्ती। चकाचके केन्द्र सते ते मडकेन्द्र रचितस्तथैव । १२८ ॥ खीयैरेकविधैः सदा परिधिभिभमादियानां फलं. औध्यु मन्दभव सुसिमवन त्यतां याति चेत् । तन्नो भानुमता सह अगसः पर्यंत सर्वां भूसूर्ध्वइयदिग्विवेवसतेद्रतानियात् ॥ ११• ॥ .

• ११११६१॥• ।

। १९९५६५॥१८८० $।।१९।३० । Digibed by Google गोलाधिकारे भूगोलखितिवर्णनम् ।। भोक्तशुषः कुजस्व परिधिर्माधिको खते सूयाइदियि तत्परोत इर्द मन्दः समाते । तैनाकर्षितविम्यतो सुदुफले कौज स्फुटं इसमें ज्ञोखेन फन किचिदधिकं यअन्वेन्द्र तत् ॥ ११ ॥ मौजममधलफलोपचयात्फत माग्य चापचयनियरासस ।। मन्दोथवेन्द्रवणतो बहुतायता यत्

• तसर्थमकुयुगाम तु केवलात् । १३३ ॥

इति क्षितिजसौम्क्योः क्षितिरविषयाशुभम स्टेऽस्थफलभेदतो भवति हि ध्रुवोऽन्यभमः । तथा अविरत: परिभ्रमति सबैदिक्ष चित दधत् खचरकचिका में घटतेऽन्यथा इफलम् ॥ १५ ॥ पतिदूरगसक्षमण्डल सदस्याः खलु तारकाः स्थिराः । .. असमोईनभस्यवस्थित रवयति बुधैः सुनिचिताः ॥ १३४ ॥ खगणैः परिवारितास्ततस्तलगा यास्म दिनात्तदन्तरम् । बितिभाकरमध्यमार्गतः सुखसाधाष्ट८००.००गुणाधिकं भवेत्॥११५ रवितोऽपि वसन्धरा कथमेतामगुरुपि भुवम् ।.. उड़वः परियान्तु तत्वमान्नमतसङ्गतिरीयते जनैः ॥ १३ ॥ इति वेच्छणु ममते तु तातलगादस्रमुखाः कुमध्यतः । सुरसाग्निं ३६ गुणार्कमध्यमश्रुतितो पधि यान्ति नित्यशः ॥ १३७॥ यद्युम्भौजपदान्तशीघ्रपरिधर्भानान्तरं दृश्यते । साक्षात् शीघ्रफले ततोऽस्मदुदिता सिदा भचक्रश्रुतिः । भूमेः कर्कटवामाखदुदिलात् सा प्रामुखी चेत् सम- । त्यत्रापि अभवत्यसङ्गतिरतः कावन्तयीतः ॥ १३८ ॥६. Digitized by Google अमोले भूविम्बे धनुरन्तरी यदुदयद्यपर्वमालखते तस्मात् सप्तचतु४७र्सवान्तरगते युम्मातगेऽभित्रिदम् । हुश्येताष्टकलान्तर यमदिशि स्यानात्ततस्तुल्यता सोकादयवनिः खिरति मया गिबीयते सर्वतः ॥ १३८ । भानां चक्रं समरति सदा चखांशाः साचागच्छत्यनुभवमुदक्षिणक्रान्तिसाम्यात् । ये चेबूषे तदपि चलने क्रान्तिवत्तख सिई : न वृक्षायामिति शृण तदा सस्य सिद्धान्तममत् ॥ १४ ॥ पूर्वाचार्यै धुवशरलवा दृष्टिसिहा य उता- सत्ताम्यं खपमचलनाखिरत्वेन सित् ।। प्राकालीशा यह विशिखाः सम्प्रतीयत एते तस्मान्ने प्रचलदभिती भाति सक्रान्तिवत्तम् ॥ १४१ ॥ । इत्यै भागाभयमचलने निषिते सिइमेव अस्यग्यानं प्रतिदिममतो निश्चैषा धरिपी। दिव्यज्योतिर्यदि भवलये सूर्यवधीतमार्न तकि बात निशि न विलयं यात्यसायीसखे ॥ १४ ॥ थन्छे यस्मिन् मतगुणवण्यते विम्बमारात् तस्मिन् इष्टइसकसमितेलुब्धका लाभाजः । इधुईटिप्रतिषतिरपि स्थादिष खाडिमामा- भानोर्यवान्तरगतसगोर्ययोः साक्यलाभः ॥ १४३ ॥ दूराधिक्यायदि मिरजो वाष्पसातजाता साग्ज्योतिः शतिरतिमतिर्भाति भानां ततस्ते । तखेटानां विविधसरणिधाजता विम्बतुल्या- ताराः किं तत्समरुचिभतो भ्रान्तिकृतं धिमाद्यम् ॥१४४॥ Digitbed by Google गोलाधिकारै भूगोलखितिवर्णनम् । नेदीयवाद् यदि कुजमुखाः सुखिराखोकवेत : सारा दूरावलहिममुखैराधताः कम्पवत्यः । दृश्यन्ते तत् क्वचिदतिघनैयादिताः सन्तु सुमाः .. स्वत्वालाम स्फुरणकरणं सिमरिवाशः ६ १४५ ॥ असे स्फीतथिपिट उभयोः केन्योर्धान्तिभूमा गोलविते स्फुरति तव चेदाईपितुल्यः । । सद्येनार्यॐ सट्टगिति मतस्तत्फलं किं तथाभूत् स्रष्टुः सृष्टिर्विसदृशगुणा किं ऋषभ्रातिभिः ॥ १५ ॥ भूभ्राम्यैव भचक्रपक्षिमगमे सिचे किमायाकृती : भभाग्यै प्रवास्थमारुतगतिर्विष्णोरिदं वधि चेत् । ईशः सर्षपपतौ स्थिरची कर्तुं समर्थी निज शक्ति व्यतुमिमां भामचलयत्यजाति किं दूषणम् ॥ १४७ ॥ धर्माधर्मफलप्रदानविषये नृणां जिलोकशितु- निन्द्या दुर्घटना न तुपकरः खेलास लीलाम्बुधः । लोकस्य क्षणभरास्यतनवे पाषापखादिभिः प्राज्यायासञ्जतालयेष्वपि यतो दृष्टा प्रवृत्तिर्मुहुः ॥ १४६।। अन्नानाग्मगुजास्तथा विदधत पानी तु सर्वेवरी । युक्त्या क्रीड़ितमईतीति तव घेदुखियापोयते । । द्राक्षश्वगजादिमखरतया स्रष्टुः किमासे फल तेभ्यः काकशुगलकादिसुचिरस्थित्यास्ति कार्ययच किम् ॥१४८॥ थास्ते धरेश्वरितटखगन्नि- युग्मावरा निखिलसाहुखजीवसम् । । • थेग वायुविजफन । Digitized by Google १७॥ अमोते. सदरातरतनुः परमार साथै परिवृताहि किमय पिम् ॥ १५ ॥ दिनाव्दालुवा विविधगतिरित्याभिरवन- सिधा सिद्धान्तमफचनिभाभिभरितिभिः ।। रसास्वादादासां भवतु भवतां तुष्टमभस रसाभ्रान्तिकान्तिपतिरतितरमारतगिराम् ॥ १५१ ॥ तुदयदर्शनाकुजमान्याफलप्रेचणा- चन्द्राखितिदर्गनाइरखधुव्यस्वभावैधात् ।। बिष्टस्य च वर्षाभिमुखताधेिः शरादर्शना... दुशोरिति साधितं बहुविधैलिः खिरवं चितौः ॥१५॥२॥ बिहानर-नभसयकान्तमामचीनी । . . . मध्यस्थिती लोहगुड़ी यथास्ते । ...। | प्राधान्येऽपि तथैव सव-... | ; धारी धरिया ध्रुव एष गोखः । इति हैं. १५३ ॥ बाराऽपि -पञ्चमहाभूतमयतारागणपक्षर महीगोखः । ..

• वेऽयकान्ततः लो वावरियतो वृत्तः । इति ॥१॥४॥

तात्तिष्ठति भूः अयाति सवितामूखी खमध्यास्या विभत्खेचरचक्रममगतीवैतत् चितावीच्यते ।. . मलितमिमं विविय सकलं सतः प्रसन्नु वा . निन्दन्तु बमवैदिनो मुभयथा मंस्ये शता' अतिम् ॥ १५५ ॥ है धीरा गचकाः समस्तसुदो बधाञ्जलिर्वच्याई । या मैमिषअनिष्ट धार्थ पटुता त माटुमिच्छास्तु वः । बालानां प्रतिपत्तये किस मया संवाददादिर्य भूनिधी गदिता यथामति भवत्सेवासदोषा न के ॥ १५६ ॥ Digitized by Google . कारविधि- गोलाधिकार भूगोलस्थितिवर्धनम् । १७५ भास्कर्षः पूरुषः सबैचेष्टी देवाकारे केनचिद्धव्यमाने । तस्य स्थाचेअर्कटाकारसिधि- दैवाधीनो मासि दोषदेपः ॥ १५७॥ आलं कारणाचौ चलतु अंलबलाहा भाषातवेगात् किंवासामबरखें तदुपरि परितात्पुराणादिसिद्धम् । समाधिदीपभूभूतिसविततं नास्ति तामदुद्धि- यशीभूतैतदल्लीदरगतधरचीनीयमुद्दिश्य दृश्यम् ॥ १५८ । भूगोलवासिवादी गतसमये न शुतोऽयुगाः खाधीन्द्रशे१४४ व्यतीत सुविरल उदितः सौगतास्थावटादयः । तस्य प्रत्युतिमाः प्रत विदधिरे युक्तिभिर्भास्करायाः सम्प्रत्ययातमुखाप्रचुरमकरर्व वाघ्यं शअमान्यै ॥ १५८ ॥ सूबवैयौँतिसूतैः क्षितिगतिकृतिमा व्याजराजलमाप्तः सिदान्तवर्षगोवः प्रतिमुपगती यत्कृपास्यर्शनोवैः । असमल्लिागंजायसनिधिवसनाखेमसयुक्तिवधि- चार्लर्भयोऽपि सोऽयं कलयतु कुशल श्रीधनीलाचलेन्दुः ॥१०॥ इत्युकलोवलपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकतौ गणितेऽचिसि ।। सिवान्तदर्पद उपातिबालबोधे भस्थिति4रचि सप्तदमप्रकाशः ६ १११ ॥ इति श्रीचन्द्रशेखरसिंङ्गतौ सिखानदर्पी मीणाधिकार भूमीअखितिवनी जान सनदशमः । Digitized by Google अष्टादशः प्रकोपः। भूगौरिणम् । योचुर्भागवानिति भितजनाः सायास पातला निलेवः पुरुषः परः शिव रति अति पैदान्तिनः । थायज्ञाः परमामयतित कति मीमांसकाः सौरायाः कुलदैवत किमपि तकृणास्यतत्वं भजे ॥ १ ॥ सृष्टिः प्राग्वधोदिता मुनिवरेस्कारभूतां तदा वयेऽन्यत्र छौ भविष्यति थदा सृष्टिं तदीया दया । सिद्धान्तअथोचितामिह पुनः सौरोत्ररीत्या ब्रुव | पूर्वप्रश्नगशावादविधिमा संस्थानमानादि च ॥ ३ ॥ सूर्यसिखाने-अणुबैकमनास्तवं मध्यामसभितम् ।। . प्राम्येव भानां मादेयं वियते मम ॥ ३ ॥ वासुदेवः परं ब्रा तमूर्तिः पुरुषः परः। अव्यक्तो निर्गुणः पतिः पञ्चविंशात्परोऽव्ययः ॥ ४ ॥ अत्यन्तर्गत देशी बोध्यमानस्तु सर्वगः । सर्बथोऽपः सादौ तास वीजमथात् ॥ ५ ॥ समभवचैम सयमन्तवामीकृतम् ।। सानिः प्रथमं व्यवीभूतः सगासगः ॥ १॥ हिरण्यगर्भी भगवानेष छन्दसि पठ्यते । आदित्यो आादिभूतत्वात्प्रसूत्या सूर्य उच्यते ॥ ७ ॥ पर ज्योतिस्दामःपारे सूर्य सवितेति च ।। पर्येति भुवगाम्येष भावयन् भूतभावनः ॥ ८ ॥ प्रकाथामा तमोशन्ता मानित्येष विशुतः । चोऽस्य मणलं सामान्युवा मूर्तिर्यवि च ॥॥ Digitized by Google. गीलाधिकारे भूगोखचिवरम् । अयीमयोऽयं भगवान् बालामा बालदिभुः । सुष्मा सर्वगः समः सर्वभचिन् प्रतिष्ठितम् ॥ १ ॥ रथे विशमये च बचा संवसरायम्। छन्दस्यियाः सूअयुताः पवेध वशी सदा ॥ ११ ॥ विपादमसृत गर्न पादोऽयं प्रवटोऽभवत् । लोङ्कार वगत् भ्रष्टुं मसमभुः ॥ १२॥ तस्मै मैदान् वरान् दत्वा सर्वलोकपिताम् । प्रतिष्ठाप्याडमध्येऽय स्वयं पति भासयन् ॥ ११ ॥ अध सबै मगधळे याचारमूर्णिमाम्। मनसबद्रमा ने सू खेजस निधिः ॥ १४ ॥ मनसः वं ततो वायुरश्मिरापो धरा प्रमात् । शुसैकच्चा पश्चैव महाभूतानि जजिरे ॥ १५ ॥ अग्निपो भानुचन्द्रौ ततश्चारिकादयः ।। वैजोभूखाग्लुवातेभ्यः प्रमशः पञ्च अभिरे ॥ १६ ॥ पुनदिशधामान विदधे राशिभकम् । नक्षत्ररूपिणं भूयः सप्तर्वियाम वशी ॥ १७ ॥ ततश्चराचरे विश्न निर्भअसे. देवपूर्बकम् । मध्याधरे भूख सोतोभूः प्रवर्ति मृत् ॥ १८ ॥ गुणकर्मविभागैन सृयाः प्राग्वदमुक्रमात् । विभाग कल्पयामास यथास्त्रं वेददर्शनात् ॥ १६ ॥ अनक्षत्रतारा भूमेर्दिास्य वा विभुः ।। देवासुरमनुष्याणां सिद्धानात्र यथाक्रमम् ॥ २० ॥ अामतःशुधिरं यदं भूर्भुवादिकम् । काटाइतिग्रस्यैव सुम्मार्ट गोलक्षिति ॥ ३१ ॥ २३ Digitized by Google १७ |... अगले .... यामधे परिधिबीमाभिधीयते ।। तने असई भाग मोऽधः अमादधः । इति ॥२३ इति सौरीपथानां पिंगत्या सूचितः अमः । . अयैतदुखसुदिप्तर्ष प्रविवियते ॥ २३॥.. चतुव्यूप्रकारेर अतिः सर्वत्र सर्वदा । इति । इति श्रीनारदीयोa: प्रद्युमीचैव पक्षभूः ॥ २४ ॥ तत्कार मापी यः सूर्य उधते । . ततोऽन्यः कथ्यते भूयः काव्यरूपी स्वयम्भुवः ॥ ३५ ॥ अती प्यमस्व आदान्तः प्रतीयते ।... तपायस्यामभूघन्नकर्तृत्व संभवत्थतः ॥ २६ ॥ द्वितीयस्थासुरामखेपिळमर्थदिनेशता । विश्वदेवामकलाच सूर्यादीनां विरूपता ॥ ३७॥ तेजस भावतो विचमुचूत कार्यरूपम् । । पाचभौतिकमप्येतबाखरखात् प्रदीपवत् ॥ २८॥ पस्याष्टो भानुदिपस्यारम्भका भूतभागाः । चत्वारस्तेजसोऽन्येषामकैकोऽ'; प्रकीर्तितः ॥ १८ ॥ तेजःप्राधान्यतः सूयस्तैजसः प्रीयतेऽखिलैः । । किन्तु दिव्यं रवैजो भौमातगुणाधिकम् ॥ ३० ॥ शीतपर्णाधिकरणं विम्बमाप्यं हिमयुतेः ।, करकावदार चतुर्भिर्जखभागः ॥११॥ एकभागैरन्येषां भूतानां तत्र यत् पुनः । .. घरप्रकाशकले सामानुसैक्रमात् ॥ १३॥ . प्रथम पिबते वरिः कलामित्यादि यत् स्मृतेः । वापर शीपयती नैवेदं पारमार्थिकम् ॥ ११ ॥ Digiided by Google गोलाधिकार भूगोलविवरणम् । तेजसः स्थाकथं पार्न दृष्टिभोगो केवलः । देवदत्तेन भुज्यन्ते आमाः स इतिवन्तः ॥ ३४ ॥ कलाशब्देन विषयाभ्यामुपलचितः । काल एवीच्यते नी चैत्योंखिसक्षतिः ॥ १५ ॥ भूयसाल्पस्य बाधः स्यादिति यायेम गीतगोः। शैलेनास्तीशानुया शीतस्यर्थोऽन्यथा भवेत् ॥ ११ ॥ जलप्रत्ये विधीः पृष्ठे मिठाधादयो जनः ।। कलत्वेग वयेते मामाप्राचीनवायैः ॥ ३७॥ चम्ट्रवमङ्गलायास्ते प्रागुता भागि तु खतः । तैजसानीत्यहं वच्मि जगुराव्यानि च ॥ ३८ ॥ प्यत्वे तु भकच्चाय दृश्यतेऽर्कस्य विस्तृतिः । विकलापञ्चकं यासतकरसंक्रमात् ॥ ३८ ॥ तागुब्बखता भानां न सम्भवति तान्यथ । यवर्कसमतेजसि तदा ॥ यासमो निशि ॥ ४० ॥ सभेच्यीकृत भौमज्योतिरीपाधिकोपमम् । सुयशूपाधिजे तेत्रो यद्हेषु सधैयते ॥ ४१ ॥ वर्णभेदी बधा वः स्यादाधारविशेषतः ।। तथा भेषु अव स्थाङ्गिा चौपाधिकी युतिः ॥ ४२ ॥ पितरच्चन्द्रविनय श्रूयन्ते पृष्ठवासिनः । यथा तथान्यायमच्यपि खाने प्रतीयते ॥ ४३ ॥ यद्यद्भतमया लोकास्तच तन्मयदेहिनः । वर्स से पार्थिवांशस्य सम्पर्काइयवहारिणः ॥ १४ ॥ अशाखमध्यसंस्थानो भूगोलः पाञ्चभौतिकः । तदारम्भकतामाप्तं भूमिभागचतुष्टयम् ॥ ४५ ॥ Digitized by Google अगले अलदिभूतभागानां चतुष्क पूर्ववतम् । अष्ठमस्याविभाग सलमागण्यान्वितम् ॥ ४६॥ एजेन यसभागने वसते प्रायशो जगैः । गोलमुष्टचतुर्थशिखऽचिलनस्थितिः ॥ ४७ ॥ लवणोदधिमध्यस्खे महादीपइयं पृथक् ।। धराभिधं सत्र महानूऽधरस्तः ॥ ४६॥ अधःखस्योत्तरार्धेन सीई: कथितो बुधैः । अम्बूदीपाल्ययाधःस्थडीपखाई दक्षिणम् ॥ ४८ ॥ कथ्यते असुरी भूमिभंगैहादशभिर्युतम् । तब षट् सागरा दीपा इददेशोपमाः खिताः ॥ ५० ॥ जम्बूद्वीपस्तु बहुधा विभो वर्षपर्यतैः । तत्ताहानि मोलानि असूययभावः ॥ ५१ ॥ यत्तु घिसासगोखादौ वर्षित भूधरादिकम् । तत्तष्टिवित्वाबाध गदिती बुधैः ॥ ५३॥ तत्तच्छास्रोदितो मैः कृताष्ट८४योजनोकृितः । कलाकृति३५(मितो मूल कास्यस्यां अखाग्निभिः३३० ॥५६॥ वर्षाचखा रिमायाः पञ्चायोजनोकृिताः । तावत्प्रस्थाश्च तार्य क्रियते गणितक्रमः ॥ ५४ ॥ यस्माहोलखथैलादिशनां दूरवर्तिनाम् । व्यवधा इयतामान इडिसीमा च बोध्यते ॥ ५५ ॥ अभीष्टमामके गोले भयावेन कल्पिते । थाप्यः स्वेच्छामितः अनुः सचक्रकणिका२११००४तः ॥ १६ ॥ गोल वेष्टनमानेक इतः संस्कृतनामकः । सविधीद्धस्त्रिजीवा३४३८च्चस्सिन्यायुधधरोवृतः ॥ १७ ॥ Digiõed by Google गोलाधिकार भूगोलविवरणम् । फलमुत्तमजीवा तचापं मार्गक्षिप्तिकाः । ता गोलपरिधिनुषा भचक्रकलिकोवृताः ॥ १८ ॥ शकुदर्शनसीमा स्युस्ततौ दूर स नेते ।। सुकुममा नगीना चैरादूनचिन्यताकतिम्११८१८८४४ ॥५॥ त्रिज्याकृतर्वियोध्यातः पदमुस्कमकायुकम् ।। परा मात्रोमक्याया धनुर्यमिप्तिकाधिकम् ॥ १० ॥ चावल्योहामन्याच तदिलिप्तादिभिः समम् । हिमाद्रिः कल्पितः थः पञ्चाशयोजनोतिः ॥ ३१ ॥ घड्भुजाधेषु५०२६ मानेऽस्मिन् भूगोखपरिधौ खितः । स माम्बसंस्कृतः अस्तिथिदृक्२१५कलिकोऽभवत् ॥ १२ ॥ दिखाददुखमज्या इत्या२०२स्तःकशाः । दृड़ागेशी११६२ दृष्टिसीमा शरमै२७५जनेता ॥ १३ ॥ द्रष्ट्रशन्तरधरामानं चक्रफला२११••इतम् ।। तं परिधिमानि लब्धा भुकसास्वतः ॥ १४ ॥ द्रष्ट्रडम्यान्तरे राशियोने इष्टिसम्भवः ।। भुजखिमाज्यकावर्गहीनचिच्याते: पदम् । ३५ ॥ कोटीज्यात्रिगुणा३४३८योध्यागैषः स्यादुमच्या । अथ कोटीच्याभ्यस्तज्यिाप्तः संस्कृतो नरः ॥ १६ ॥ सुट्थाः स चेदप उमज्याप्रमादतः । तदा न हुन्नते भूयान् दृश्यते व्यवधानभित् ॥ ७ ॥ उमज्योतिः अष्टशर्टसच्या भवेत् । सा त्रियान्नमस्तरोत्यभुषव्यामोन्नतज्यका ॥ १८ ॥ तमुखलिप्ताः स्युच्योः क्षितिजोपरि। दृश्ययापरिधिच्चया चक्रलिप्तोवृता फखम् ॥ १८ ॥ Digitized by Google १६३ मोले एखोबतिः सोऽथ त्रिज्याप्ती कीटिभारित) इयभागः सुटः यः यायोगवादियः ॥ १० ॥ परिधिप्नोत्कृमच्याथ भचक्ककालिकोता।। पिज्ज़ी कोटिजीवामा लुप्तशिप्रमितिभवेत् ॥ ७१ ॥ हिमाद्भिातखतः कुपै९६१ौंज: खिते। दक्षिी नीलगलेच द्रष्टुः स्थान प्रकल्पाते ॥ ७ ॥ तहसरोथदोर्लिप्ता पशङ्गा३८२ग्युसच्चा ।.. सप्ततिः७० कोटिजीवाष्टरसाग्न्यग्निमिता३३६८भवत् ॥७३॥ पूः संस्कृतः थः२१५ स्टो बट्टाभि३११सअितः । . इश्यज्या धरणीशा१४१ उन्नतज्येषुखाइयः७०५ ॥ ७ ॥ दिगवा१० इतकला देवाश्३, इश्योतिपथा। स्कुटट्टयोबतिवेदगुण ३ ४योजनसमिता ॥ ७५ ॥ पोशादृश्यमानानि योजनानि गिरेयतः ।.. क्षितिजाइादशांशोधतच इश्यो रिमालयः ॥ ५ ॥ धूमधूलोमिघनैरटेऽपीए दूरगे।, ,.. छदाधुवमत्स्यस्यभान स्वाससमक्षता ॥ १० ॥ अतो न तावदोबल्यै सिई मायामविस्तृती। प्रत्यक्षे सस्य सूखे सार्थव४०अमितं ततः ॥ ७८ । सोऽयुतय२००००चतोः गोमंतः पुनः । इग्दम्स३२२ विकसस्तावकमज्या५३२५ तालुः ॥ ७ ॥ हिमपैदु१८२कला इशिसोमा क्रोशा नवदिपाः । स्वकुटतलतस्त्रावपूरे दृश्योऽधिके । अः ॥ ६० ॥ ,. हिमालयाष्टमांशोची महेन्द्राख्यः कुलाचलः ।, स्वमूलती हि भूनिरात्रिंशत्कौशमीयते ॥ ८१ ॥ Digitred by Google Digitized by the गोलाधिकार भूगोलविवरणम् । यदि मैरोस्तथीथ्रायविस्तारौ भवतस्तदा । । खानाममरावा यास्यगोलः अर्थ निशा ॥ २ ॥ माथा११।३० तर लम्बांगा हुयाः पञ्चविंशतिः२५ । तचापान्तर्गतः सूर्ययचितिजाधि१३भागकैः ॥ ३ ॥ ४ाखी दुखते देवैः घमासारामयः कथम् । विषुवकालने वाली शीतगोस्तथा । ८४ ॥ पद्रवात कुभान्तःस्था मैच्छाया चतुकला । अती मैरूतिर्सना मन्यता मिवमितेः ॥ ८५ ॥ पश्यनिविः सिनौ मसकोगतं ध्रुवम् । हैमाद्रिचितोऽप्यस्थ स्थितिचा मृषति भो ॥ ८ ॥ साया मायया साचाम देवासुरभूर्नभिः ।। अन्तदापि मनां यदुधासनयेते ॥ ८ ॥ खाद्रिड ७०योजनशासवाईमाध्याचिरञ्चतः । जम्बूद्दीपान्तरं तुल्यं न सोपलभ्यते । ८८ ॥ नीलार्हताशाया कुमार्यस्था मरुद्दिशि । इारकास्थाच नीलाद्रिः प्रायां वैखाणितं अयम् ॥ ८ ॥ अती भारतवर्षस्य याम्यभाग निकोणता।। कपञ्चामध्यदेशांनामसरानतोऽपि च ॥ ८० ॥ शायाकारता सिधस्तदीपेऽस्मिन्न इत्तता। आमता चैवाधौ न चापि वसयाक्षतिः ॥ १ ॥ तशतोऽधिकमागोऽसौ सागरो विविधासतिः । प्राक्पादयाम्यसौम्यायो गानाः स्थानमैदतः ॥ २ ॥ , जति विखतगीदायुषी ,. . nigined by Google १८४ गौरी सवावमध्यथा हीपमैदाः परथताः । गायुदाधिका सह्या अनुयायां भुवि शुता ॥ १ ॥ समताद्वाजने कले भूगायः किस पते । इति सिवान्ततो वैषम्याहेशभरतः । .४ ॥ बदिप्रसरातधाश्रोधिचथावतैः । वर्षोंद्रेकालदीवेगामृदां नानाविधखितः ॥ ८५ ॥ सन्ति निमन्ति वैचिकचिदा अदा। शुद्रा हीपा महान्तस्तु भिखाकारा भवन्ति हि ॥ ६ ॥ तथापि छत्तता भूमेमेक्षिोयैनं भियते । मृदामपाञ्च संस्थानान्याप्नुवन्ति सदा भिवाम् ॥ ७ ॥ लवणोदेन सम्पृक्षाः धीरोदाद्या क्वचित् क्वचित् । दधति चीरदध्यादि म स्वरूप कार्बरतः ॥ ८ ॥ ताकिदान्तसम्योसटिकालसथितः । . वर्त्तते वर्तमान संस्तेिखान्तरं महत् ॥ ८ ॥ चादियाम–यस्य देशखा देवारिधिकोटयः ।। स मैगः पृथिवीमध्ये अ॒यते न च दृश्यते । इति । १०० ॥ सूर्यैसिझाने-अनेकरतनिधयो जामदमयो गिरिः । भूगोलमध्यगौ मेरभया विमिर्गतः ॥ १०१॥ उपरिष्टात्थितास्तस्य केन्द्रा देवा महर्षयः । अधस्तादरास्तादिषन्तोऽन्योऽन्यमाथिताः ॥ १०३ ॥ ततः समन्तात्मरिधिमेशार्थ महार्णवः । । नेवालेऽवस्थितो धात्रा देवासुरविभागात् । इति ॥ १३ ॥ देवावासः सुमेबाच्यः अमेयरसुराशयः । तसमासरगा रखा धाया परिधर्मम् ॥ १०४ ॥ Digitized by Google गोलाधिकारे भूगोलविवरणम् । अक्षांशा मेरुपये जमोना तल्लिकाः । शविदो मैयुक्त द्वाधिमाझ्याः समा मताः ॥ १०५॥ इत्थमाकाशवभूमीवपि सूर्य प्रकल्पावे। भूमध्यात् खस्थितियात् एते सुसमा भवेत् ॥ १०६ ॥ माखामविराड़मेरुदण्डायिते सिरे ।। वायौ भूरादयः स्मृताधशाषीव तौ नृणाम् ॥ १०७ ॥ खमेरुः समरुप्रोलो मोवाधारतयागमैः । अर्थोंदसिन्धुयुलः षोड़शाधारभूचिः ॥ १०८ ॥ लोकालोतया प्रोमो कटाइप्रथमा इतिः । हिरण्मयी भूमिसँचा सतो दशगुणोत्तराः ॥ १० ॥ क्रमासादयः प्रोक्ताः प्रकृत्यताः प्रसङ्गतः । यसाधारभूगोलशाने देशाविना ११० ॥ कर्तुम तदेतस्मिन् गणिते दिक् प्रदर्शिता। पवाद्दासादिगोसस्य वाच्यं दृक्शास्त्रसम्मतम् ॥ १११ ॥ • अथ भूभागसंस्थानपरिचित्यै कुतुबखात् । लियन्ते अतिचिोकाः समिधान्तशिरोमरीः ॥ ११२ ॥ वि-लक्की कुमध्ये यवकोटिरस्याः प्राक् पश्चिमे रोमकपत्तनेछ । अधस्ततः सिद्धपुर सुमेरुः सौम्येऽथ याम्ये वयानलञ्च ॥१ १३॥ आइत्तपादान्तरितानि यानि छानानि षडूगोलविदो वदन्ति । वसन्ति मैरी सुरसिदसङ्खी भौ च सर्वे नरकाः सदैत्याः ॥११४॥ यो यत्र तिष्ठत्यवन तलखामामागमस्या परिस्तिश्च । र मन्यतेऽतः कुचतुर्थसंस्था अधचे ते तिय्येगिवामनन्ति ॥ ११५ ॥ अधःशिरस्काः कुदलान्तरखान्छायामनुष्या इव नीरतीरे । पनालातियगधःस्थिताच तिष्ठन्ति ते तव वयं यथा ॥ ११६ ॥ Digibed by Google अगले भूमेर झारसिधोरदवं अब्बूद्वीप प्रादुराचायवः । अधेऽन्यस्मिन् दीपषट्कस्य थाम्ये बारक्षीराद्यम्बुधीनां निवेशः ॥ ११० ॥ सवणजलधिरा दुग्धसिन्धुच्च तस्मा- दमृतममृतरश्मिः बीच यस्माबभूव । महिराचरम्पः पन्नजन्मादिदेवे- वसति सकलवासी वासुदेवश्च यच ॥ ११८ ॥ दो घृतस्येचुरसय तस्माद्यस्य च स्वादुअलस्य घायः । स्वादूदकान्तड़वानलोऽसौ पाताललोकाः पृथिवीपुटानि ४११०॥ चञ्चत्फणामविगतप्रकाशा एतेषु साहुरगणाः फणिनी वसन्ति । दीव्यन्ति दिव्यरमणोरमणीयदे: सिवाच्च तच छलसकनकावभासैः ॥ १२० ॥ शाकं ततः यायलमा कौशं क्रौञ्चच गोमेदक*पुष्करे च । इयोईयोरन्तरमेकमैकं समुद्रयोपमुदाहरन्ति ॥ १२१ ॥ लादेशाभिमगिरिदग्धेमकूटोऽथ तस्मात् । तमाशाग्यो निषध इति ते सिन्धुपय॑सः । एवं सिहादुदगपि पुराच्छृङ्गवझुझनीला वर्षाख्येषां जगुरिह बुधा अक्सरे ट्रीशिदेशान् ॥ १२३। भारतवर्षभिर्द युदगमात् किमरवर्षमतो हरिवर्षम् । सिद्धपुराञ्च तथा कुर तस्मादिछि हिरण्मयरम्यकपर्षे ॥ १३॥ है ।

• मचौपस्य गीभेदमिति मामातरम् ।

Digitized by Google गौलाधिकार भूगोलविवरणम् । माल्यवांचे यवकोटिपत्तनाद्रीमकाञ्च किल गन्धमादनः । नीलशैलनिषधावधी च तावन्तरालममयोरिलाइतम् ॥ १२४ ॥ माल्यवसलधिमध्यवर्चि यत्तत् तु भद्रपुरगं अगुर्बुधाः ।

गन्धशैलजलराशिमध्यगं केतुमाकमिलाकलाविदः ॥ १३५॥

निषधनील सुगन्धसुमाल्यकैरलमिलातमातृतमाबभौ । • असर कलिकुलायसमाकुले रुधिरकाञ्चनश्चिमीसम् ॥ १२६ ॥ इह हि मैरागिरिः किल मध्यगः कनकरत्नमयस्विदशालयः । दुहियजअकुपञ्जकर्णि केति च पुराणविदोऽमुमवर्षयन् ॥१२॥ विष्कम्भशैलाः खलु मन्दरोऽस्य सुगधर्मेली विपुलः सुपाञ्चः। वैषु क्रमात् सन्ति । केतुडघाः कदम्बजम्बूवटपिप्पलाख्याः ॥१३८॥ जम्बूफलामलगलद्रसतः प्रकाशा जम्बूनदीरमथुतेर्मुदभूत् सुवर्णम् । जाम्बूनदं हि तदपः सुरसिहसाः .... शेषत्पिबथमृतपानपरानुसास्ते ॥ १२ ॥ चनं तथा चैत्ररथं विचित्रं तेष्वरोनन्दननन्दनच्च । भृत्याक्षयं यतिकाराणां भ्राजिष्णु वैभ्राअभिति प्रसिद्धम् ॥१३०॥ सर्रास्यथैतेवरुखच्च मानस महादं श्वेतजलं यथाक्रमम् । सरस्सु रामारमणवमानसाः सुरा रमन्ते जखकेसिलालसाः ॥१३१॥ सद्रकाञ्चनमयं शिखरयच्च मेरी मुरारिकपुरारिपुराणि तेषु । तेषामधः शतमखज्वलनान्तकाय- रक्षोऽम्बुपानिलेधनीशपुराणि चाष्टौ ॥ १३२ ॥ | विपदी विष्णुपदापतिता मैरौ चतुद्धास्मात् ।। |... विष्कम्भाचलभस्तकशस्तसरःसङ्गता वियता ॥ १३३॥ 1 Digitized by Google गीतामा भद्रानं सालगन्दा च भारत वर्षम् ।। : । | अब जैतुमास्त्र भद्राच्या चोरान् हुन् याता ॥ १३४ ॥ याकर्षिताभिलषिता हृष्टा सृष्टावगारिता पीती । सा स्मृता स्तुता वा पुनाति बाधापि पापिगः पुषान् ४ १३४ ॥ याञ्चलित दलिताखिसबधी गच्छति वाति तत्यिसः। मशतटै विजिताम्सकडूती याति नरे निरयासुरलोकम् ॥ ११६ ॥ ऐन्द्र शेरशकलं किल ताप- मखाभस्तिमदत कुमारिकास्यम् । माग सौम्यमिह वाघमन्वयार्छ गान्धर्वसमिति भारतवर्षमध्ये ॥ १७ ॥ वर्णव्यवखितिरिव कुमारिकाले श्रेषेषु चायजजना निवसन्ति सधैं । माहेन्द्रशमलयईकपारियायाः सः सविध्य इह सप्त कुणाचलाख्याः ॥ १८ ॥ भूकाख्यो दक्षिरे व्यपदेशात् तस्मात् सौम्योऽयं भुवः वध मैः । सभ्यः यस्यैौर्मीऽस्मनोऽतो सभ्योऽवत्यै तपः सत्यमयः ॥ १३८ ॥ सापुरेऽस्य योदयः स्यात्तदा दिनाएँ बचकोटिपुर्खाम् । अधस्तदा सिरपुरेऽस्तकालः स्वामी राहिलं तदैव ॥ १४० ॥ योदितोऽर्क किस तत्र पूर्वा शापरा या गतः प्रतिष्ठाम् । तमध्यतोऽन्ये च ततोऽखिलानामुदकस्थितो मेरिति प्रसिद्धिः ॥ १४१॥ अथोज्जयिन्याः चतुर्थभागे प्रायां दिशि यादृयवकोटिरेव । ततस पश्चाच भवेदवती लव ताः ककुभि प्रतीच्याम् ॥ १४२ । Digitõed by Google search गीखाधिकार भूगोलविवरणम् । तथैव सर्वत्रं यतो हि यस्याच्या ततस्राव भबैअतीथाम् । निरक्षरेशादितरच तस्माचीप्रती च विचिचखे ॥ १४३।। निरक्षदेगे क्षितिमलोपगौ भुवौ नरः पश्यति दधिचोरौ। सदाश्रित से जलयमवसथा भमझचत्र निजमकोपरि ॥ १४ ॥ उदग्दिर्श याति यथा यथा गर- तथा तथा स्वागतमलम् । उदग्ध्रुवं पति चोरी शिते- स्तदन्तर योजनाः फलाशकाः । १४५ ॥ यौजनसया भांशै ३६० गुचिता स्वपरिधिाता भवबंथाः । भूमौ कक्षायां वा भागेभ्यो योजनानि च व्यस्तम् ॥ १४ ॥ सौम्यं ध्रुवं मैरुगताः खमध्ये यायचे दैत्या निजमको । सव्यापसव्यं भ्रमशचक्रं विलोक्यन्ति चितिजमसम् ॥ १४७। दिग्वैिधरः भुवः समन्तात् प्रायोजनं भूभवभूतपूर्वैः ।। ब्राने लये योजगमावदेशी भुवः प्राकृतिकऽखिलायाः ॥१४८॥ दने दिने यघियते हि भूतैर्दैनन्दिनं तं प्रलयं वदन्ति । । ब्रिानं लये अदिगान्तकाले भूतानि यातनं ब्रजन्ति ॥ १४ ॥ ब्रात्यये यत्प्रकृतिं प्रयान्ति सुव्यस्थतः प्राकृतिक अतीन्दाः । सोनान्यतः कम्पुटातत्वात् पृथयिन्ते प्रकृतर्विकारैः ॥ १४० ॥ भानाविदग्धाखिलपुण्यपापा ममः समाधाय धरी परेगे । यद्योगिनो याम्यनितिमाहात्यक्षिकचेति यद्यपी ॥१५१॥ .. भूभूधरदिशदानवमानवाच्या ये याच धिपगगनेचरचक्ककक्षाः । लोकव्यवस्थितिपशुपरि प्रदिष्टा अ भाण्ड्रअठरे तदिदं समस्तम् । इति ॥ १५२ ॥ Digitized by Google भूयासः सुखभूप१५००थोजनमितः सोऽचिनन्दाग्निभिः३६३५ चुसः चाशगय१३५०वपरिधिः सुमोऽपि कक्षावलौ । खेटानां भुवि लिप्तिकाशघटनासौर्य तोरिए व्यासः खाभरसार ००हतः भवभू१८१भलो मतो वेष्टनम् ॥१॥३॥ तस्मायोजनसङ्या कुपरिधिः षट्पञ्चम्यागाः५°२६ चमैर्दशभि१०स्तत: चितिज्ञतै:४१ साईं मयाजोदिताः।०२६'१०।४१ । व्यासप्तः परिधिः कुलजफती बाणाष्टमागावनी वेदाभरिदा८०४१८८५सतो धनफलं व्यासाङ्गभागातैः२१४४५०३४१६/४० ॥ १५४ ॥ पृष्ठच निरादेत इदग्भामै तल योजने- बच्चाद्रीन्दुरबारविधुभि१५५५१७५ तोयं मितच्चाम्बुधः । शून्यपश्मिरथेषुसागरभुज२४५६३२•यम्ये दले शून्धगो- रामाधीशरैः५५२३६.० खलञ्च खखा- धाब्धिरामै ३४७८०००ञ्चलम् ॥ १५ ॥

बि-तक्षेने परिधिगुणितव्यासपीः फले तत्-

क्षुलं वेदैरुपरि परितः कन्दुकस्वेव जालम् । गोलस्यैवं तदपि च फलं पृष्ठजं व्यासनिने घडूभिर्भकं भवति नियतं गोलगर्भ घमास्यम् । इति ॥ १५६ ॥ केचिदन्यत्र तु वेष्टनाई व्यास प्रकल्पास्य भुजाधि२२घातात् ।। नगीचुतात्तत्परिधिविधेयस्तयुग्म*धातस्य चतुर्थभागः ॥ १५७ ॥ क्षेत्रस्य इस फलं यदेतोलाईतुलस्य ततो विनिम्नम् । सहोलपूष्ठस्य फलं पुरोलोत्पादाधिकं सम्भवतीति तत्र ॥ १५८ ॥

• व्यासपरिधिययमस्य ।

Digitized by Google गोलाधिकार भूगोलविवरणम् । १६१ बच्चे स्कुठे सांधगमिष्टगोलं भचअलिप्ता२१६००स ममरचय्य । चिज्यामित३४३८ व्यासदले प्रकल्प दयाशदूधरकेन्द्रविन्दु॥१५॥ निरक्षवृत्तं विलिस्खेत्तदन्तस्तदुई केन्द्रावधि गोलका । तवाझि२२५ लिप्तप्रिमितानि वृत्ता- न्यब्याक्षिर ४ सयानि विलिख्य तानि ॥ १६० ॥ भवन्ति तस्मिन् वख्याभिधानि क्षेत्राणि तेघा क्रमतो निरक्षात् । व्यासः समानः परिधिः क्रमोनः प्रत्येकमध्ये प्रतिलबजीवाः ॥११॥ वस्वाञ्चलिप्ताः क्रमतः प्रसाध्याः पुनः पुनस्तकृतिवञ्जितायाः । त्रिज्याजते११८१८४४लतया रीताः स्थिरीक्षताः स्युच्च परस्पर ताः ॥ १६२ ॥ तासां युतिर्दसशराषिबाणाः पथौरष्टगुणैछ सिई:५२५३२३८२४ । समें भवेयुः पुमरक्षपक्ष- पक्षा२३५ इतक्षकला३१५०० निरचे ॥ १३ ॥ फलं वृहत् क्षेत्रभवं भवन्ति सूखाधशून्यागाधिसक्योः४८६०००० ।। तणावगुचैकातो यत्- जिच्याविभलात् फलमैतदेव ॥ १६४ ॥ वखाष्टषध्यचिवाताद्रितुल्यं०४३६०६०० याहोलप्रछाईफल कलाम । हिनिम्नमैतत् सकलं फलं स्यात्१ ४८५३१६०० पृष्ठोद्भवं चक्रकलाख्यगोले ॥ १५ ॥ छिन्नभिजीवा६८७गुणितर्शचक्रलिप्ता सम तद्भवतीह यस्मात् । तद्देष्टनव्यासदृतेः प्रसिद्ध पृष्ठे फलं तच्चतुरस्ररूपम् ॥ १६६ ॥ Digitized by Google (८३ - गोले प्रत्येकमैषां वलयाभिधान फलानि तदुवृहतः फलेन । निम्ना च सम्बाचिगुसोधृता सुस्तयोगतः पृष्ठफलं तदेव ॥१६॥ कृत्वा मृत्तिकया सुवर्तुलचतुष्कोणौ थपिएको तुत्वव्यासतया तयोर्गुरुतयोः साक्ष्योऽनुपातः पुनः । तत्पृच्छदशकइयतुलाजतोऽनुपातश्च य- ताभ्यामुतघनास्थपृष्ठफले बोध्ये हि बालैरपि ॥ १६६॥ माख वसुब्यवोदरसमितं तै- बुष्टिः छतै४च्च रसमुष्टिभिरेव इस्तः । इस्तै चतुर्भिरि दण्ड सुदीरितस्तैः क्रोशः सुखाभनयनै२०००घ तयुगेन ॥ १३८ । गव्यूतिरेतदुभयं किस योजने स्थात् केचित् भूपगञ्जलीथम२८१६ इस्तमूचुः । गच्छव्यमाङ्गकनृणां सतर्कवारीः५६०० क्रोशः पदभवति वैगविलम्बीगैः ॥ १० ॥ ज्या ज्येति यथाश्रुतचविहितं लोकेशसूर्यादिभि- गंप्यूतिर्गदिताप यौजनमिति आदिमाने तथा । तस्माद्दास्तृवभूमिविस्तृतिरसौ साभाष्टभिः८०० सरिता येन्दोईिदिभु२२२ रवेः ससृषभःषद्भिभियअनैः ॥ १७१ ॥ शः सूर्य १२मिताङ्गलस्तदुभये इस्तश्चतुर्भिक्ष्नु- स्तैः कोशो धनुषां सहस्रमिति वा स्वाधिष्वाधरात् । समादेशविशेषसिमितिभिस्त्रयोजनैः सथिताः पूर्वी रवि ७३०००चन्छ४४४भू१६००प्रभृतयः . सिद्धांत या वस्तुतः ॥ ११ ॥

• , * चतुर्विंशतितानाम् ।।

Digitized by Google गोलाधिीरे भूगोलविवरणम् । विधस्तरे-इदिशालकः शतड्यञ्च शयः स्मृतः । तत्वं धनुः प्रोक्तं ओशो धनुःसहस्रकमाइति॥ १७३॥ उदाहोः प्रपदोस्थितस्य पुषस्थार्थशिषः सषड़- भूनागाधि२८१९०मितैर्मत सुमतिभिर्ययोजने तैः पुनः । घंशनैः अनन्दाबिभि १ ०६३।४०रिलागोसस्य चेष्टनं व्यासो व्यशिराष्ट्रगीभिe८४१४५भयाघातात् फलं अष्ठम् ॥ १४॥ नागाधाब्धिरसाब्धिखानल३०४६ ४८८मितं पञ्चाशता कोटिभिः स्थादल्याभ्यधिर्धनाभिधफलं गर्भऽस्य सयोजनेः५०००० ४८४१ । शुख्यं स्वाग५० कोटिभिश्च विवसायान वियोगाभवे- .. दिखे भूविकृतिः कृतार्थ नभसि धीतिःक्रमो वयते ॥ १७५ ॥ नीलारविन्दनामिलिम्हालिन्दजेन्द्र- नीलाम्बुदालिदलिताञ्जनपुञ्जमजुम् । नीलाचलाधरशिरोमुकुटायमाने नीलाम्बराजमर्ज भरणं अजामः ॥ १६ ॥ इत्युकलोवलनुपालकुप्रभूत- श्रीचन्द्रशेखरजी गणितेऽक्षिसि । सिदान्तदर्पण पाहिबासबोध अष्टादशो गस इलाविवतिः प्रकाशः ॥ १७ ॥ इति श्रीचन्द्रशेखरसिंहूत सिद्धान्तदर्पयो गीषधिकारी भूमीवविवरणी मामाहादः मानः । Digitived by Google बनविण: प्रकाशः । अमौषमागीभवनम् । स्रष्टर्यार्या परीरन्द्रियविषयमयी मूतसृष्टिः पुराशी- सडीजं विधान्तवहिरभवदितः पक्ष मण्डलानाम् । वा अशाखभाखाहतिदरसमाचारमन्तः सत्रायो- विश्वइन्हें रवीन्दुतिय इह मस्तीयभूमण्डलानि ॥ १ ॥ योऽसावाकाशमैशर्मरुदिति गदितो वयष्टिरूप- सूतिस्थालुलोकप्रकरविटपिनी मूलतत् कुगोलात्। वायुकधाः समाधिरुपचयिनः सति सप्तावहाद्या ब्राखादिरास्ते सिरचरमखिलं भचाओधरायम् ॥३॥ बिरीमपी-भूवायुरावा इ प्रवद्र्धः । स्थासद संवसंघकश्च । अन्यतोऽपि सुवः परिपूर्बको ब्राः परावा असे पवनाः प्रसिङ्गाः ॥ ३ ॥ भूमेबैदिययोजनानि भूवायुरपाब्युदविवादाद्यम् । तदुईगो यः प्रकाः स मिस्त्र प्रत्यगतिस्तस्य तु मध्यसंस्था ॥ ४ ॥ शक्षकक्षा स्वचरैः समेतो यस्मादतस्तेन समातोश्यम् । भारः खेचरचक्रयुको भ्रमत्यानं प्रवामिन ॥ ५ ॥ याम्तो भचक्रे लघुपूर्वगत्था खेटातु तखापरशीघ्रगत्ला ।.. कुलचक्रे भ्रमिवाममया यातो न कीटा व भान्ति यातः । इति ॥ ६ ॥ प्राण्यायिमध्यमरः परितो भने मन्दोच्चकतनवः घरामः । Digitized by Google भौलाधिकारी भगौलखगोवर्धनम् । १८ । तिष्ठति यावति भुवोऽसर एव तस्मात् पघाती बहुविधा भवति स्वचा ॥ ७॥ अथावनीवेष्टमल्लद्रवीनोन्नाधिकाकर्षशती सुदूत्यत् । कदा गिजा स्थादतएव मध्या वैस्याग्रतः कम ततः स्फुटानाम् ॥८॥ भूसूयबालाम्बरसङ्घराण दवीयसी जीवकुजार्कजानाम् । मजल्यभावानिजमध्यकामध्याकतो मध्यरवैस्तु कक्षा ॥ ८ ॥ तेषां चखाख्या भवति धितीनमध्याभसारिसितअयोध ।। अनागत्यो रविमध्यकचा मध्याभिधा खा रवितथलाख्या ॥ १० ॥ साप्यत स्मृ सिौ मध्योचते कोरिव चन्द्रभान्धोः । सूर्योत् कुजाद्यन्सर एस मन्दकर्णः स्फुटो द्रानृदुजः बुगीलात् ॥११॥ सुयशामुक्षितां मध्यकवायोजनसाया। गताहताशून्याभमागसैन्धवसिन्धवः४७८००६००। १२ ॥ शीघ्रवक्ष्यमैवोका कुजजीवाजअनाम् । उधस्थ नखवेदाङ्गबाणाब्धितयो१६४५६४३० नि ॥ १३ ॥ शुक्रस्मानाष्टपञ्चेश्वराङ्गाब्धिगुणाः३४६५५५८० वा । मध्या कुजस्य खषसागुणदृगः२३०३६०० ॥ १४ ॥ गीतेनंसरामाष्टशरसिद्धाः शताहताः२४५८३२००० । शनैः खखरसायग्निपचन्द्राब्धिसिन्धयः४४१२३७६०५ ॥ १५ ॥ शीघ्रकचा भचक्रोश ३६°गुणिती मध्ययोवृती।। लब्धाः शीघ्रपरिध्यंशाच क्रचक्राईजा मताः ॥ १६ ॥ शतघ्राम्बरषपूर्णरामा३०६ ००० मध्येन्दुकचिका । भाना खखाभनागाष्टआगमखमीरदाः१७२.८२८६००० १७॥ खस्वकतेन्दगीभू१८-१ज्ञी खसूर्यता१३०० श्रुतिः । मध्या सूर्यादुधादीन भूमेश्चन्दुभावताम् ॥ १८ ॥ Digtõed by Google मन्दश्रुतिकलानिधी मध्या चिन्यौता सुटा । मध्यवर्मन्दसँस्कारः सूत्रसितशीघ्रयोः ॥ १८ ॥ भूमध्यात् स्कुटभौमादिकानाय मध्यमः । कस्तृतीयन्नखिज्याभोऽथ तयया ॥ ३• है। अत्याभ्यस्तस्त्रिीवासः कार्ययः कदापि कतिः । साध्या सुखार्क१३००शुचितात् कुन्दुभि१८.१कतान् ॥ २१ ॥ मन्दोच्चामाच्च पातानां भगावितभावतः । कक्षा मात्रकदेव श्रेया वेतरत्विषाम् ॥ २२ ॥ वस्वकथाः स्वभगवैरभ्यशाः कुदियो १५७७८.१७८२८०००ताः । फवं खगतिमानं स्यात् खेचराक्ष दिने दिने ॥ २३ ॥ स्वस्खपूर्वगतिः सखदायाँ योजनामिका। कथ्यतेऽथैकदिवसे रविमध्यमसावने ॥ २४ ॥ भूगोल परितोऽर्कस्य गजाआष्टाभविके।३०८६८। खनखेशा११३०० विधोभनां प्राक् पश्चात् जतगोबखाः३०८४॥२५॥ अशक्रयोस्तु मध्या क्रमाथाष्टगोरखाः३०.८०३(बु) । गोऽग्वेिदतिथयः १५४२२० परितोऽथ महीभुवः ॥ २६ ॥ वसुसिद्धार्थककुभो१०५३४८ गुर्देवाद्रिषशराः५६०३३ । शनैश्वर नागापूर्णचन्द्रपयोधयः४१००८ ॥ २७ ॥ गतिश्चक्रकला३११००मिली वकबाप्त कखामिका । भवति प्रायशस्तेषामथो योजनामिका ॥ १८ ॥ भगति२०६४अंहकच्चाप्ती भकच्चाप्त फलोगयुक् । पश्चात् प्रक्चिक्रयशने भवेत् खेटगतिः स्फुटा ॥ २८ ॥ सतुङ्गकर्षणवशात् कथाकेन्द्रानभःसदाम् ।। कर्णस्योनाधिकत्वेऽपि समैव प्राग्गतिर्भवेत् ॥ ३० ॥ Digitized by Google गोलाधिकारै भगौलखगोलदर्शनम् । विक्षिप्तामा वकैः पातैः सौम्ययाभ्यगतिः पुनः । न्यूनाधिका भवत्येषां मन्दकर्णानुसारतः ॥ ३१ ॥ भूरिन्दुसौम्याककुञज्याभिः । क्रमायतैतेथुक्तिः प्राच दृष्टिविरोधिनी ॥ ३३ ॥ यत्तदुक्ता नभःकक्षा स्वकल्यभमदोता। लब्धाभिर्यकाभिः सिभिरनुपाततः ॥ ३३ ॥ वेष्टिते लिखिते विन्दौ भूमिनाक्षि विपचिता । वस्त्रकक्षास तुल्यायां न्यस्तायां प्रागतौ पुनः ॥ ३४॥ शीघ्रोच्चाकर्षणोतदोःफलाग्रथितयः ।। भूतारामृतसूययश्चक्राचे नैति वक्रिताम् ॥ ३५ ॥ तदस्मदुतमार्गस्याः क्रमागतयोऽर्कतः । सूर्चसूत्रगाः सर्भसूत् स्युर्यक्रियाः खगाः ॥ ३६॥ चलकर्णोत्कुमाद्दिम्वविक्षेपास्यमहत्वहः । साराग्राणामायाति मध्याकभिभमः स्फुटः ॥ १७ ॥ यदि स्थामा स्वतः कक्षा सौरभास्करसता ।। तदा स्वभुतितिथं शे१५ सिद्द प्रापरलवने ॥ ३६॥ मध्यमं लम्बनं कौॐ प्रायशः कलिकाइयम् । चिस्यानं शीघ्रकर्षाप्तं भाइँ स्याद्रसइलिप्तिकम् । ३८ ॥ सत्यां वक्रगतौ सिद्ध२४कलिकायां अमः । सायमुद्यन् यया साकं सारया विम्ब यते ॥ ४० ॥ ततः सिडकला पश्चादस्तकाले स दृश्यते । ययाप्यस्मये तुल्यः परेऽन्युदयचे ॥ ४१ ॥ तया समो हि दृश्येत स्वल्पकचोथलम्बनात् । मया लक्षित भाई कदाचित्कलिकापि यत् ॥ ४२ ॥ Digitized by Google १८६ अनौसे जय सम्बने तालुका कथा मरा ।। सूर्ययमादासारामधुषामपि ३ ४३॥ थर्क सूक्मेन्दुबाया चन्द्रकन ताड़िता ।। सौराघुवर्णाशा फलसिला शुतोनितः ॥ ४४ ॥ पक्षयोः शुभ्रभागुबेवामाष्टम्यादिपादने । ब्राम्यतपादे च पूर्वार्धः स्या हुक्कामः ॥ ४५ ॥ यशहितीयपादान्तद्वतीया िप्रवेशयोः ।। चन्द्रा लक्ष्यते साक्षात् सूर्यकर्षोऽधिकस्ततः ॥ ४५ ॥ महत्ता भवताकचाविम्बयोयुक्तिभी रवैः । इयत्ता कथमानीता प्रश्नचेदिति कथ्यते ॥ १७ ॥ न हि शब्दाखिलत्थामादलुमानं प्रशस्यते । विस्तारोकतो भागोस्वामयी श्रुतिसम्मतः ॥ ४८ ॥ अवियोपनिषदि प्रथयार्थनिरूपरे । इसप्ततिसहस्रावि योजनानीति भाखतः ॥ ४ ॥ श्रीमहापुरुषोल्ला विस्तृतियन्तिमश्रुतौ । दृक्सिङ्घा सार्कसिद्धान्तभूव्यासच तथा मतः ॥ ५० ॥ . এৰিক্সানালীর্যস্থল ঘিনা:। भास्करणोदिता दन्ताः३२ सदस्तविकखा३२ यतः ॥ ५१ ॥ तावाध्यमुपातम का मार्गों मयोदितः । ततः कक्षाः परेषान्तु अशीघ्रफलदर्शनात् ॥ ५ ॥ गैघ्राः परिधयः सिहास्ताणालांशभाजितात्३६० । कक्षाहसाथैः सिचे वखाचे एक्रयः ॥ ५३ ॥ भजवाया विभायाः मैत्रैः परिधिभागकैः । । कुजेज्यमन्दकधाः स्युरिति सबै समञ्जस्म् ॥ ५४ ।। Digtõed by Google गोलाधिकारे भगोलगोलवर्णनम् । १८१ L मतिलम्बनभूयस्वविश्यमानो नोक्षणात् । भूच्छायालोकतन्द्रकक्षाविम्बापता होता ॥ ५५ ॥ सूत्रसूत्रसंग्रहाणामन्त्वदोःफलम् । शैवं भूमिरुड़गतात् भूयायधअयोः ॥ १६ ॥ अधिकं दृश्यते यावझौमज्यरविअन्यनाम् । यावश्यूनञ्च तडाफलान्तरकला यतः ॥ ५७ ॥ फलखाङ्काम्न्यं श३६ : तुस्था भकक्षा साइशी ततः । दस्राद्येतरभाना न सीमा निश्चिता स्थितः ॥ ५८॥ विम्बज्ञानात्पुष्पवतोः खकर्षः परिचीयते । स्वर्णागतर्भान प्रायन्ते मण्डलाम्यपि ॥ ५ ॥ विम्बामचक्षुषोर्मध्ययिता छदनपट्टिका । विम्बव्याससमा यत्र दृश्यान्यस्यात्र निश्चला ॥ ३० ॥ पट्टिकाव्यतरं विश्वव्यासनिम्न तयीकृतम् ।। रवीन्दुकर्षमानं स्यात् कर्णादियोऽपि सिञ्चति ॥ ३१ ॥ . किंवोदयास्तमययोः प्रान् पश्चात् कुयी। तासायदमाच्छाद्य तलियन तप ६ ॥ ३१ ॥ विधाय वर्तुले सूको छिद्रं तेनाध्वना गतः । आसपोऽपरभित्तिखो यो विम्बाकार यति । ३३ ॥ तासन्द्रिमानो नो शरः कुचविलान्तरम् । विम्बमामाइते आरभलं कर्ष: झुटो भवेत् ॥ ६४ ॥ यस्व भस्य अवस्यापि चन्द्रेणास्तमयोदयौ । विलोक्येते सर्म सवा असे नातुमिष्यते ॥ ५ ॥ पत्रिंशतो दूर चन्द्रविबाधिधायकम् । अताराछा म्याय पत्तिासन्ताम् ॥ १।। Digibed by Google चन्द्रविबेकरेगोत्र या तारकासमः । दृश्खेत ऋषिरं तावत् का तत्पादमसात् ॥ ६७ ! सारकाकतालहरानेबान्तरोतात्। फलं ताराप्रवासी नाम्धयायाति सौमतः ॥ १८ ॥ तिथ्य १५शोऽसशस्थ स्वामध्ये दृश्यते यतः । विज्या८५८॥•सतो दूरं तवेष्यअनान्तरम् ॥ ६८ ॥ अथ दीपद्मादेर्दूरसौथत्ययोमेतिम् । असङ्गात् कौतुकाइये शहाच्छायावलोकआम् ॥ ७० ॥ उखदीपतोऽभीष्टकाष्ठायां समभूतले । । समयोर्निविष्टस्य छायादिशि तत्समम् ॥ ७१ ॥ .. । शामन्यं कियपूरे निवेश्यान्तरमैतयोः । द्वितीयशोभायुक्तं प्रधमप्रभयोझितम् ॥ ७२ । पुनस्यान्न विभजेच्छाययोरन्तरालैः ।। लवं प्राक् शभाहीनं भवेशीपतसस्थलात् ॥ १३ ॥ पापूर्बशभूमानमथ लब्धं पुरोदितम् । शन्न प्रथमझायाभो दीपोन्नतिर्भवेत् ॥ ७४ ॥ शादीपान्तरं शगुणितं छाययोतम् ।। शामामयुतं दीपोन्नतिः स्यादेकशतः ॥ ७५ ॥ आक्रोशं पतायव शृङ्ग तस्य विलोक्यते । तत्र तत्समस्यौ मतदण्डाधिकाशरौ ॥ ६ ॥ पञ्चक्षस्तीछितौ शङ्ख निवेश्यावन्निती दृहम् । नगशङ्कअयोः साम्यं दृष्ट्वा भुवि स्थिते ॥ ७ ॥ तलाग्ने तब निमित्य विद्यामागच्छयौ तथा । दवीयसि गिरी मार्गेऽनुमितेत्येकशना ॥ १८ ॥ Digitbed by Google गोलाधिकारे भूगोलविदरम् ।। भातुमध्यधरीत्या सहइयांशमस्य हि ।। तिर्थविस्तीर्थती नियंक शनैवावगच्छतु ॥ ८ ॥ दुमादागतस्तन्त दशसाधिकान्सरौ। सावन्तौ यार्डमानौ वा खायौ तमितये नरौ ॥ ८ ॥ प्रमेयार्केन्दु शहअमेयाययोर्गतिम् । सुख्यकालभवां गर्भेयभागतिताड़ितः ॥ ८१ ॥ स्वभागत्याप्त उछायो भैयः शरुभयो तु स:* । सुवाः शरुतश्छायामानं सत्तलतो भवेत् ॥ २ ॥ अव्ययस्याङ्गखलख दृश्यार्वान्तरलिप्तिाः । प्रमाय तत्क्षये सद्भावस्थानान्तस्तकान् ॥ ८३ ॥ विज्याइतान् भजेशाभिश्छायातोऽभश्रुतिः फलम् । सा तत्कालभाञ्जाप्ता तत् युत्या दिमकडिशि ॥ ८ ॥ मेघतलभूमाने स्वात्तवृनं प्रभातम् ।। धनौमत्वमिति नेयमन्थराशिचक्रमात् ॥ ८५ ॥ अष्टादशप्रकाशीgष्टिमीमादिविसरात् । विशेषः कथ्यते वाशिहोणताचापकः धितः । ६६ । शकुदर्शनसीमा या परितो महलाकृतिः । भूपृष्ठे साधिता सैव निक्षितिजमखम् ॥ ८ ॥ तिष्ठता भुवि दूरवायः पुंसा नैव दृश्यते । छञ्चानाधिकाढेन स पुनईश्यते नगः ॥ ८८ ॥ अन्योन्यविप्रकाष्टीगइयक्षितिजयीः । यावयाग्नेसमें तावते भुवि तद्वयम् ॥ ८ ॥

• छायः ।

Digitized by Google . अगोसे यत् शहरोः क्षितिजस्थेन यावामंशोऽन्यतः । पुरतो दृश्यते तावास्तद्रये तिष्ठता ततः ॥ ८० ॥ क्षितिजे दृश्यलिप्तायाः क्षितिजाव्यमरामारा। गुणिताः शर,युम्मानार्मार्गासाः स्युर्जरे स्फुटाः ॥ १ ॥ ययोरतिदधीयस्वाब खगेत् क्षितिजइयम् । तयोरेकाग्रनिष्ठेम नान्यः सैदृश्यते क्वचित् ॥ २ ॥ महाद्रिचितिअस्याः क्षुद्राद्रिक्षितिजं यदि । लीयते तन्महागस्थः क्षुद्रं कौशीनमीक्षते ॥ ३ ॥ उभयक्षितिजस्यद्यदि स्यामसरेसिका।। सदाप्यतितर्नु पश्येबपोमग चितिजोपरि ॥ ४ ॥ भूई यदि तुल्यं स्यार्पणोदरवत्तदा । . , इञ्चऽधोऽपि दूरखो दृश्यः चित्यन्तरेव सः ॥ ५ ॥ तहीलता स्कुटा साचाहिरैः क्षितिजमले । यथा तथैव शिखरे ज्योतिषस्य दर्शनात् ॥ ८॥ प्राक् पथाष्टिसीमोथदेशान्सरपले रविः । उदेति पुरतः पादस्मेति गगीपरि ॥ ६७। तिष्ठतः समभूस्खयां साहितयोवतः । पश्यतो नसाहन्नासैः क्षितिजनिच्चयात् ॥ ६.८ । देशान्तरकालख पखोनवान गण्यते । म व्यवञ्जियते चादौ इक्विोऽपि क्षणाधिकः ॥ ६६. ॥ इस्तैश्चरसाङ्क- सिजलधिव्योमाष्टभिः८० ४२४८६० समितौ यमध्ये परिधिर्बभाविछ महीपूछे स्थिताना क्रमात् ।। शडून किल तत्तदर्धवपुषां क्रोशाङ्घिसंख्या नुवै दृक्सीनां प्रथमोऽत्र धवनभ:पाथोधि४०८६इस्तोतः ॥१०० ॥ digitized by Google गोलाधिकार भूदोलविवरणम् । ३० भूपाः१३२ शेरशराः११५ कुवसवः८१ मते घवः५७ बायो• गोनेवाणि२८ नया२०ञ्चतुर्दश१४ दिशो१०गोवाः शराः५ प्रायशः। इच्छातृघ्परा४०८६प्तडपते:२११४४ सीमापदं गौः स्वः सीमावर्गहतः पराक्रति२६२४४तो नायः४०८६वमा सोमतः॥१०१ लक्षघ्राष्टदिनेश १२८०००००इस्तमवनि- व्यासाईमैततृशतिं १ ६ ३८४०००००००००० वैकव्यासदलस्य१२६००००१ वर्गत१६ १८४००३५१०००० १ऋषी- अत्यावशेषात्२५६००००१ पदम्५०५८१३८ । दृक्योभैककरस्य नुर्भवति सहम२५६००००१च्चतादिष्ट- ईस्तैर्मलमभीष्टगवधियाहस्तलक्षाष्टकात् ॥ १०३ ॥ दिनाव्दहोरामाशामायान्यग्रहस्थितिः । इष्टा तागतिकः खाय प्यधः पुनः ॥ १३ ॥ बहुभुबिकलः खेट इथमेष अमो भवेत् । मन्दामरेज्यभूपुचसूत्रंशलेन्दुजेदवः । इति ॥ १४ ॥ वैया अधोऽधताधो मन्दानु दिनाधिपाः । गुरोरधस्तृतीयाच्च भावनाव्दाधिपाः अमात् ॥ १० ॥ काखौराधिप भौमाहितीयाः परिकीर्तिताः । लङ्काईरात्रतस्ते,होराचे स्युः सिच२४सैख्यकाः ॥ १० ॥ ईक्रमाद्दितीयाः स्युः शुक्लात् सावनमासपीः । सध्यादौ दिनमासीव्दहोरेशोऽस्मद्रविर्मतः ॥ १०७॥ वर्षमासदिनेशानां भवेदारभकालतः । मासाहःकालद्दोरेशप्रतियुगपत् क्षितौ ॥ १०६ में प्रोले चान्द्रातः सूयतेः शतगुणाधिकम् ।। दिग्१०गुणव्यासतः क्षेत्रफलं शतगुणं भवेत् ॥ १० ॥ Digitized by Google इगोन। स्याते:असरः फलामुमतौ यतः । तहासदशमांशय दृखलाशा१जुरी थपि ॥ ११० ॥ शतांशोजसो सभ्य इति तबिये खिते। सिस्नगुने दूरे खव्यासात्तिम्मदीधितः ॥ १११ ॥ उस्मर्शसमाप्तिः स्यात् किराम नभाले । अन्याहाणामधारी शतइयग्री पथि ॥ ११२ ॥ गीतीर्थमाशः स्यात्तथा भौमस्य तेजसः । अर्थातत्यानतः स्वशिक्याप्तिः पञ्चाशती गुः ॥ ११ ॥ अधिका किरयाप्तमार्ने तत्व२५गुणाधिके । इष्टिमीमत्वगुमित दीपावभूतितः ॥ ११४ ॥ व्यासो हि सूर्यविम्यस्य सुखवायद्रियोजन:५३००० । अश्कर्सतम्रा प्रयुताधिवासाः १४४० ०० ००० ॥११५॥ फिरषव्याप्तिकऽस्य कौटिन्ननसभूधराः७२० ० ० ० ० ० ६• ! सुखविधुतयः कोटि- गुशिता१६०००००००००० दर्शनश्रुतिः ॥ ११ ॥ कालाधनोर्नमार्न यत्तदधाग्नि५०ताड़ितम् । दिव्यमानं भवेतन व्यासोऽस्य शतकोटिभिः ॥ ११७॥ योजनैः समितीऽहस्य हृमानासः पुनः । स्वखखाभाभखान्नाभ- खाधषवहिभि३१०००००००००० मैतः ॥ ११८ ॥ ब्राहाम्तः स्वकचाभगशकिरण- ध्वस्तविश्वशमिया- क्षश्नाभाङ्गभूभुसवखगुणशिव११३०८७६•• जमैः संमितास्मात् ।। Digiided by Google गोलाधिकारे भूगोलविवरम्। सैर्चा नैव भानो रविनुविकला इदिशोऽपि दृश्यो- न्येषां लिप्ता सप्ता२धक इतरमत- व्याके वमि किञ्चित् ॥ ११ ॥ श्रीमन् भास्कर दुष्कराघटमाविष्कारवाचते त्वं चेत् पुष्करमाया भाकररावसन्दिताशस्तमः । अस्पोभूतनभोगभुगरणीतुल्यामधं तदा किं बूमो गुस्वर्गदुर्घटना निर्बिणचित्ता वयम् ॥ १२• । स्वयबाय खेऽटममषगभुलाधरी यदि स्याडोदरपरिमिताकानि तदा शताव्दा निहाया पुरि परिवतायां प्रतिदिनं क्याचियाक्षात् कुपरिधिसमसतिपथः ॥ १३१ ॥ योटिनेनेवानन्दषट्कमखभू- भूभृकुन्दुभि१८७१३०६८३०००००००० त्योस्य च थोअनैः सुपरिर्धपि सच्चशिके १८७।

• स्यादिशिर १५२२योजनरविव्यासस्य यदर्शनी

योतव्याप्तितमःचतिः ॥ घटते यान्तेऽपि ते तसते ॥ १३२॥ अर्थासयमहाबुधभगवतः स्यूले विभौ धामनि क्रीड़ाडोणगाः स्फुरम्ति कतिधा नो वेत्ति वैध अपि । तस्माद्देदपुराणवर्णितजगमानादिकं नो मृषा किम्यसतर्भुवोऽन्तिकजुषामेषा स्थितिज्तिषाम् ॥१३३॥ एक्कासुरासुतिनन्दितदेवदः । अशरिसुन्दरतराअकरारविन्दः । Digitived by Google यातिथितिपतिः प्रशनोतु भित्वं यादिभूतमयकायनिखायभाषाम् ॥ १३४ ॥ अत्युलोज्यपालप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरौ गणितेऽचिमि । सिधादर्पण छयाचितबालबीधे यातः प्रकाश ६ भादूनविंगः ॥ १२५ ॥ त्ति औद्रौदरसिंघवादी सिद्धादर्पचे बोधचियर अयोगीचवर्षनी मामैकोनविंशतितमः प्राः। विंशः प्रकाभः । श्रीक्षार्थिार गौशादियभवनम् । यन्त्रं विना गतिमादिकानां स्वासगा न सुगमा समयक्रम । तयन्त्रनिनितिमुपमऽभिधातु श्रीचन्द्रशेखरखती प्रतिभासारात् ॥ १ ॥ यत्रं विधा भवति गोलकीणभेदात् अक्वेतयोः पुनरवान्तरभूरिभेदाः । तेभ्यः कियन्ति सुकराणि समालय प्राधान्यतः शिशमुद्दे विशदीकरोमि ॥ २ ॥ गोलायमेकचं बक्षमिति हिधोते यन्त्रम् । तापमुमादिभिरपर भत्कल्पनासिबम् ॥ ३ ॥ गुप्तयले सुविमले सुखातोऽलातः कृती गणकः । सम्मुन्न भास्कर मुखान् महान् भच चतुर्व्यहम् ॥ ४ ॥ Digided by Google गोलाधिकारी गोलादियन्ववर्यनम् । इन्द्रादिलोकपालान् गुचकवर्गं गुरुमविन्नाय । बोधार्थं शिष्याणां गोलकर्यन्य निबन्नीयात् ॥ ५ ॥ निय क्षितिगोले पपुलमितखवेष्टनं समिधा । दीपाद्रिसागराचैरक्षितमन्तर्गतस्वधम् ॥ ६ ॥ समध्ये ध्रुवयष्टिवृत्ताविष्टायतोसरावाच्योः । सरला करषट्कमिता कृशी दृढ़ा मेरुदण्डाख्या ६ ७ ॥ काय तरणार्थं सपादकरपञ्चकातरं सौम्ये । याम्ये च स्थणयुग पञ्चकरोचं दृढं स्थाप्यम् ॥ ८॥ दारुण्यथवा भूमौ सचितयोभतस्थले रन्ध्र । निय स्तम्भयुगे ध्रुवयब्यप्रवेशाय ।। भूयो भूगोलदसाक्षांशसमोचतामतस्यलयौः । • भूसम्मुखीनरन्ध्र सौम्यान्यस्तभयोः काळे ॥ १० ॥ आदौ खारजया पनियाधारशिवायुस्मम् । बा भांशा१९०समिसमै चितिजाविधं उत्तम् ॥ ११ ॥ धेला तर कराभ्यामूधरसौम्ययाव्यकथाख्यम् । इस नियोग्यमन्धयोगमइये ऋषिरे ॥ १३ ॥ अत्याच भुवयष्टिः प्रवेशिता स्तरन्धयोः स्याप्या।। • अथमथ विषुवकधागोले बइधरोईंगता ॥ १३ ॥ भूमर्निरचरेखोपरि खरसोषबुधा३६०ङ्कलप्रमिता। माड़ीमण्डलमैषा नाड़ीपखचिश्तिा कार्यथा ॥ १४ ॥ उत्पाञ्चयोभुजैकडिभिजायक्रमस्थलेषु पुनः । घडू वलयाः मतोऽख्याहूराम इशाख्यया स्थायाः ॥ १५ ॥ भुवयष्टिशिखाविड वनाभिफलकइयं व्यसदभितः ।। सनेमौ च भल्लाकाः रसगुषाः३.६० सन्निवेश्यासाम् ॥ १६ ॥ Digitized by Google गोले वलयाद्दाकारागामासपि वचसेपट्टानि । जवान्तरअसुलायोग्यवेधुवौ सौम्ययायौ च ॥ १७ ॥ भुवचित्फलकान्तं वलयैरेवालातरैरंगाः । लेख्यास्तिथग्भया भय गोले वैबुर्जर्वशयैः ॥ १८ ॥ आविषुवलयान्तात् क्रमाधिकैर्गातृसूत्रसनईः । अशा रचनीया इत्यभितो भांग३६० सैयाने ॥ १९. ॐ निमित्य राशिसधीनपतं तत्तदासम्मम् ।। अयमयसंस्कृततुलामैषायोः संस्पृशरिषुवम् ॥ १० ॥ , ताकिंगमुस्खयोः सदाग्निभुषां२३॥ ०शदूरमे विषुवात् । कलनीयं कुशलधिया रविगतिमार्ग यदेवाः ॥ २१ ॥ धः प्रक्पिभिमयाम्योत्तरविन्दुषट्कममेव । प्रत्येक स्वस्तिकमिति गदितं सुखक्षिकं चीम् ॥ २२ ॥ चन्द्रादीनां पातालपमणलगान् विधाय ता । पातखाने च लगानिजहत्ते निभान्ते तु ॥ २३ ॥ पातात्पश्चात्पुरतो याम्योत्तरगं विमणले क्रान्तेः । परमेशराम्रो देयं तेषां मध्येऽनुपातेन ॥ ३४ ॥ किन्तु कुजादेः पाताचसफलभागैः सुसंस्कृताः थाप्याः । श्रुतिसँस्कृतविभिखान्ते तहतिमार्गी विचारूयः ॥ ३५ ॥ क्षितिजवलयं गिरदेऽप्युलनामकं परिजेयम् । तारहेतुस्तस्मात् स्वक्षितिजा खाईगावच्या ॥ २१ ॥ आधारविषुवकाव्यपछत्तचितिजनामवत्तानाम् । साम्थेऽपि किञ्चिदधिकं चितिने का चलवाय ॥ २६॥ भूसहितधुवयष्टेलिभावी भगीलचलता छ । | भवति यथैवं नाभ्योती योज्यं सुझावै ॥ ३६॥ Digitbed by Google गोलाधिकारे गोलादियन्त्रवर्णनम् । इथागोलरचनां अवा तर अर्धविन्यासः हलवकसिकाक्रान्तिक्षेषानुस्मृतेः स्फुटः कार्ययः ॥ २९ ॥ निअनिमार्गानुगतैः सर्मथिला अज्ञाः स्वचारवशात् । नेया अहखाद्य प्रगतिलचलनतः ॥ ३० ॥ लास्थित्यशुसारात् प्रथमं संस्थाप्य भोसमैमथो । धुवयुगसमीञ्चनलि के निर्मायायःशक्षाक्या विवे ॥ ३१ ॥ तद्दहिरपि च खगेलं घडभिट्ट दिदै निबन्नीयात् । तव क्षितिजे पूर्वापराभिधे योग्यसौम्याख्यम् ॥ ३२ ॥ कोणाख्ययुगलं दिसनामक पड़ेतानि । निवलखगोखमध्ये भमोलचखर्म भवेद ॥ ३३ ॥ अथ निजथे भादिन उदयास्तमयादि वीक्षितु साक्षात् । स्तम्भभुगोधरयोर्भुवयष्टी रन्धयोः खाप्याः ॥ ३४ ॥ गोलइये स्वदेशानुसारि सममलं तथा चितिअम् । बङ्गा खगोलकातर्याम्योत्तरमह्वलस्य पुगः ॥ ३५ ॥ सममण्डलस्य योगस्थानयुगे कीलकायें न्यस्य । दृम्मोलाख्यं जुनं तय नियोज्यं अर्थ विदुषा ॥ १६ ॥ ऊधः प्राक्पश्चादायतसमवृत्तवमगोलवहिः । तच क्षणीयमिछावशती भुवयष्टिपर्यन्तम् ॥ ३७॥ अभिताख्यं खेटः प्रयाप्ति यत्रापि तब तबेयम् । दिभिलग्नं प्रति बैर्य दृक्पवृत्तं स्यात् ॥ ३८ ॥ गोलपृष्ठनिवेशितमपि सगभग महोयया दृष्ट्या । तरगतमिव पश्येदसरगत्यसम्भवतः ॥ ३८ ॥ कोणेषु दिछ परितः प्रोतैः कीलर्धतः समिइलयः । क्षितिजसमीतिरंशकवेष्टित इदमलुगदेयः ॥ ४० ॥ Digitized by Google ३१० . गीले किंवाईमग्नवर्ष गोले खाते निधाय तङ्कमात्। क्षितियोपरिगतभाधं भूस्थितिकृप्ता बुधैर्दृश्यम् ॥ ११ ॥ विरोभरी-बदा भगोलभेवं थयां यष्यां खगोलनलिकाम् । प्रक्षिप्य भमयेतं यथ्याधार खिरौ खुटुग्नोलौ । इति ॥४२॥ धरदीगोलभगोलकट्टोलखगोलशबिपातेऽपि । यस्यमिदमेककवं ज्योतिष यदेकर ॥ १३ ॥ दृश्यं विधुकथामकभगोल एवाथ वा कुशाग्रधिया। पृथुलतरः क्षुद्रतरो गोलः कार्ययः खकल्पनया ॥ ४४ ॥ अथाभिधास्ये बहुकक्षयन्त्रं यत्प्रेक्षणादेव नभयराणाम् । सञ्चारविम्बाशुगमानवक्रीचक्रादि साधावति क्षमायाम् ॥ ४५ ॥ अवैधसादौ घनच आयुग्म इस्तीमितव्यासमुद्रीच्यवायोः । वरि:स्थितस्तम्भयुगप्रगाढ़प्रोतायुग्मार्थितनाभिदेशम् ॥ ४६ ।। धारादृढ़प्रोतनिझारवारप्राशस्फुरसुंलनेमियुम्मम् । खाक्वाट.०कुलाचनधिअन्तराले सं याप्य हस्तक्षयरगं तत् ॥ ४२ ॥ अमिइयस्मृतिदृढ़ाः शलाकाच्चक्रइयभ्रान्तिकृत सुवाः । देयात्रिस्ताभ्यधिकास्तदन्तः मास्लेटकक्षाः परिकल्पनीयाः॥४८॥ याम्यारिसञ्चाङ्गगुणा३३लान्तदीर्घस्य सौम्याभिमुखस्त्र सूने । अक्षस्य मूर्धन्यवैश्य पृ तव विधोस्तत्परितख कक्षा ॥ ४ ॥ षड़जुलालराशियुल क्रान्ताचपातानुमता श्लथा छ । याम्यारिसंसक्त चतुःशलाका कोई सवग्रथितानुचन्द्रा ॥ ५० ॥ शक्रातिइदशराशिरेखानुसारतश्चन्द्रमृटूच्चपातौ । वकालजौ दक्षिशचक्रमध्ये देयावदीच्यन्यनभन्नराणाम् ५१ ॥ ततो विधया अङ्गचक्रयष्टिरुदीच्यचक्रोदरभदोग्यो । सूमाग्रनिष्ठा पृथुमध्यभागमैले पृथुः खेचरचक्रदृस्यै ॥ ५५ ॥ rigtibed by Google गौलाधिकारे गीलादियन्त्रवर्धनम् । सदग्रजायत्तनुकीलकाये मध्यातालपादपूरे। न्यस्यो रविसुङ्गदिणि स्फुटाक्षः पृथुः पृथिव्या विमलः सुप्तप्तः॥४३॥ आधारदारुइचायथ्यां सपादहस्तान्तरितोसरयम् । विन्यस्थ तमोतदृढ़रकात्विहस्तकैदशभिर्विधेयम् ॥ १४ ॥ धारचक्रं तदरस्वरन्ध्रप्रस्यूततिर्थग्यमदिनुस्वछ । अग्रेषु कीलप्रचयस्य मध्यसूभिवेष्टइचक्रकक्षाः ॥ ५५ ॥ अमोचनीया वलयैः खल्लत्ताभासाक्षयोचापमपातजातैः । - : सर्चशिचिन्नाः स्मृहयात्र नेया तत्पृष्ठभूअथिता ग्रहालिः ॥ ५ ॥ मध्याकसंवेष्टनकन्नका धृत्य१८ङ्लास्याञ्चिपिटामगृहा। तइत्सितस्यार्थ गुया३५ जुला सा इयाङ्कला७३ मङ्गलकत्तिकैव॥५॥ गुरो रसाश्रोधिभुज२४६इलाथ कृपाब्धिवेदा४४१लकार्कसुनोः । विमण्डलाख्या इति खेटकथाः पूर्वोकीलेव्यसभेषु यीच्याः ॥५८॥ कीलोचयो दक्षिणदिनुस्खो यडिमण्डखानुक्रमती निवः । स्याहोलसन्धौ समभद्धसागो मध्यर्कतोऽवागयनान्ससँछः ॥ ५ ॥ दीर्घोऽथ सौम्यायनपूर्तिनिष्ठः क्षुद्रोऽन्यराशावलुपातभिः ।। प्रत्येकभित्रो अदुपातभेदात् कक्षानुसारादरमखलखः ॥ १० ॥ अथार्क कक्षाभ्रमणाय सौम्य निस्वाय चक्रे परितः स्वमात् । साष्टाम्निलिप्ताद्रि३८मितालाको मध्ये यथा स्यामविभिद्य काष्ठम् ॥ ६१ ॥ तथैव गरी वलयाय मानं सौम्यायनान्ते कितावकाशम् । थाम्यायनान्तेऽल्पमिताभराले तस्मिन् प्रवेश्या अरचक्रयष्टिः ॥६२॥ सौम्यारिवाल्ल यजनेन सैव प्रचालित चेहखया भगर्ने । प्राचीं प्रति वेष्टग्रहांशकादौ स्थाप्या हृढ़ कील कपातनायैः ॥ ६॥ Digitized by Google ३११ यथा तदास्परविर्भािः । । साजोसमधी सममलखः । सिरियायुक् ।।२।३: सौम्यभागे . युस्मान्तगाददाक्प्रदरी ॥ १४ ॥ भाषान्तगस्तिष्ठति सरदेष कायभूरिलियावकाशः । । याम्याथरान्तर्विशतान्तर वा धृत्वा प्रचात्य पुरषेण यष्टिः ॥ ६ ॥ नचक्र प्रवर्त नभयं प्रत्यर्कमध्याचित्रकालयातान् । कावा मांस्तत्सम्यानुसारीमूमध्यतो भानुमपि प्रचात्य ॥ १६ ॥ भूखेटसूचितभांशकादौ दुखः फुटः खेट इतीघुविम्यौ । ततो बडिर्भय अनेन तेन वस्य पञ्चाङ्कमणं विधेयम् ॥ १७ ॥ यन्त्रस्य वा सूअधिया समस्या

कार्ला भकचा भरवेद४५इस्ता ।

‘वानेऽर्पिता योग्यतम ततोऽस्य | वक्रावार्थ सकलं हि सच्यम् ॥ १८ ॥ किंवातः खेचरचक्रसूने क्वताब्धिरामा३४ ४हुलदूरमुव्यः । तभयं प्रापरयोर्निवेश्य तशिकागलषट्कस्याम् ॥ ६८ ६ वक्रेऽपवृत्तोपमयायित्वा कृत्वार्कमध्ये क्षितिपश्चिमणम् । मध्यार्थ्यांमाक्रान्तहादिभाचे निवेश्य भौमं निजकचिकायाम् ॥७०॥ तद्भमिसँसगुण असायं प्राक्सअपयतमयं यमंशम् ।। तर स्यूगेदमिहार्पयित्वा गग्युराश्य ४८ लवचिकायाम् ॥७९॥ मध्ये रवावलमात्रभुति मिक्षिप्य पचाईगतिं कुजेऽर्कात् ।। पूर्षिताङ्घात्कुजभूमिसूत्रमूर्धांशगं वीच्या मधीस्थटुझ्या ॥ ३ ॥ दृश्येत वक्रा गतिरवमन्यनभयराणाजुषअतापि । गतिविधीय ग्रहणादि सधं प्रेयं निरक्षानुसतेन ॥ ४६॥ .... Digitõed by Google गीलाधिकारे गीलादियभवनम् । ३११ सितारकमान्तरगैन्दुकधी संघमाना न भवेद्ययाभ्याम् । तथा बुधावहितेन खेटक पुरो नेयमभीडभादौ ६ ७४ ॥ इदं मदुल बकक्षिकाख्यं यत्र यदाखिलखेचराचाम् । अथक पृथक् सुपरीतवतै या अतिनैवविधा दिवीव ॥ ७५ ॥ गोलाख्ययम्वहितये निजांशच्छायामादयन्त्रपरिमाच्च । कालस्य बोधे सुगमैऽपि बालव्युत्पत्तये वच्मि पृथक्रियन्ति ॥ ७ ॥ चक्रेण यध्या धनुषा रेणं तूण धव्या फलकादिना छ । काचैः पयोभिः सिकतादिभिश्च सुचैः स्म काले कलयन्ति तज्ज्ञाः॥७७ गोलार्धयन्त्र समयावगंवै कृत्वा मृदा कुन्भदलस्वरूपम् । दृकिमयामवनौ निधाय तटूवलं खलु भाईबुया ॥ ७८ ॥ उदग्ध्रुवं दक्षिणभिसिमस्तकादधोऽक्षभागैरदरै निवेश्य च। ततो ध्रुवाकन्सरभागतुल्यया शलाकयोदशुखया भुवया ॥७॥ विलिख्य सत्यभिमभिसिमूतः पुरःस्थभियन्सविसर्पिरेखिकाम् । निधाय तयासदलप्रमाकं गरञ्च मध्ये सरल दिनादितः ॥ ६० ॥ खघस्रनाड़ीपललललक्षिते पुरोकारखावलयाईऽन्वितात् । नरप्रभाग्राममयं प्रतीयतां सितशितो नियपि सूझबुदिना ॥८॥ नभसि निरवलम्बे खेचराणामुड़ना इलवघटिकारतरं यन्त्रवधैः ।

परिकलयितुमिष्टं मानयत्रं प्रवच्छे

. धरधरविरुधादि स्यादयतोऽपि प्रमेयम् ॥ २ ॥ धनरससमभूमौ वृत्तमालिख्य भांशा३६० फुलपरिमितमतांशकैरक्वयिखा। ऋजुलघुमिह दवा पट्टिक पृष्ठलम्मां परिधिलवलगमिः केन्द्रनिर्यातसूचैः ॥ ८३ ॥ Digitized by Google अगले विरचयत वणिःये पष्टिकोने सवारी- सगुलवनससुर्यास्त सोपानकल्यान् । लगयत पुनरस्या मध्यभागेऽपि दणं दृढ़नाजुमय हत्तयासतोऽईप्रमाणम् ॥ ८ ॥ सदसटसमा यो पट्टिकाराशिया तिथि१५ खवासिता वा वाञ्छितागैर्मिता स्यात् । पुनरि वनाईशिकायशका वा छत४र५लवका वा स्वेच्छया निर्मिताः स्युः ॥ ८५ ॥ नयनतलगमूलं पाणिनादाय देणं युचरविवरमचे पविथैः प्रमातात् । अभवसतिचिब्रित्यगागामि तस- हिवरलवकषत्रियया३४३८ साहितैस् ॥ ८६ ॥ निजनिजदिनजीवाभाजितेनड़िकाः स्यु- गिरिमुखमरमूलवासरा इस्तसात् । सकलसवकशाच्याङ्गता इग्ज्ययाप्ता भवति फलकाचे मानमद्रिद्रुमाः ॥ ८ ॥ बहलसलिलवर्षं वीक्ष्य तस्योर्षसीमी- अतनतलव केभ्यः शाहगल्ये विधाय। खखशरकर२५००हस्ता दृष्यकान्ना राप्ताः स्वअलदतलभूस्योरतर प्रायशः स्यात् ॥ ८८ ॥ नरयुगलसुसाध्य मानमानेतुमा- दपि कलयतु शस्थानयोः सन्निविष्टः । नभमुखसमदृश्यं पट्टिकान्तःपदेशं नरमितिरिति दण्ड भेतिमैयान्तिकस्थम् ॥ ६ ॥ Digiided by Google गौलाधिकारे गौलादियच्चवर्णनम् । अनिकटभुवि सिधे शामें संस्कृत स्तः प्रथमगरविनिम्नौ दूरथमभले । कथितमपरक समाजातु नो वा भवति सममगादेरु तिर्थक्प्रमाणम् ॥ ४० ॥ स्फुटतरपरिमाणस्थावगबै तु देख: शर५ करमितद; काय एतत् शिखायाम् । चिकलयिषितसाम्यप्रापिशाखा शलाका नर प्रति लगनीया संस्कृतिः स्यात्तथैव ॥ ८.१ ॥ ध्रुवसमनगशृङ्ग वीक्ष्य तप्राक्प्रतीच्योः क्वचिदुभविवरज्या चोबतच्या तेषाद्रेः । स्थितियुगवियन्नी सोबतड्याइयाप्ता भवति शिखरमाने दूरता दृग्ज्यकातः ॥ २ ॥ चक्रे वृत्तं तद्दल चापसंमें धापस्याईं यष्टिनामास्ति यन्त्रम् । चक्रे षाहोरात्रकालदर्थं चापेनायिते तस्य यध्या ॥ ३ ॥ काचपायुगलं परस्पर सम्मुखीममध्यरन्ध्रकम् । संविधाय अलपूरितैकतो निःसरदपरपावके जलम् ॥ ४ ॥ यावताथ समयेन तावता व्यस्त संखितिवशात् पुनस्ततः । अतस्तलगतेऽपि निःसंरदियभर सिकताभिनिःसृतिः ॥ ५ ॥ मयूरनरवानराः कुशलशिल्पिना कल्पिताः ससूत्रनलकोदराः सलिलगामिपात्रस्थितैः । रसादिभिरनुवृतं निमुखैत्र मस्यादिकं गिलन्ति गुणगुम्फित प्रतिमुझसे मिच्छावशात् ॥ ६ ॥ गोलाकृतिघटित सुताम्रपत्र । छिद्रेनाप्यतितनुना तले समेतम् । Digitized by Google

• अहगीले..

कुहासबलभित्तियातित सद्- घव्या मजति यदिदं कपालयन्त्रम् ॥ ७ ॥ भाखरेचोदितं यस्मात् फलमाख्यं सुविस्तरात् ।। यस्य तदा न मया गदितं विदितं पुनः ॥ ८ ॥ यन्नं खर्यवाहमिहाभिदधामि चक्र घालामवलयातततुख्यनेमि । निमय घड़िघटिकामकरैखिकाव्य रेखासरेविषु५ मितब्बतमंशचिः ॥ ८ ॥ इस्तत्रयोबतिमदुसरदक्षिण- शायरन्ध्रयुगनिश्चलसब्रिगे। अक्ष सुवरीमधे विनियोग्यमार्भि चक्रस्य तुलधुताखिलवेष्टनस्य ॥ १० ॥ पश्चिमचितिजयी रविचन्द्रचिले दवास्य वासरनिशापरिवर्त्त हेतोः । प्रत्यम्भूमार्थमपरचितिजाधरस्थ तामादिनिर्मितसृहुं नलकं निदध्यात् ॥ १०१ में. घयलप्रमित-तबलकोदरण- तोयं यथा स्रवति षष्टिघटीभिरेवम् । छिद्र तले विरचयेदधथ भाण्ड स्थिस्यै विनिःसृतजलस्य निधाय भूयः ॥ १०३ ॥ चकापरक्षितिजवेशितसूक्ष्मकीले • बाग्मेकमथ सूत्रमधः कमैण । पूर्वी पश्चिमतया परिवेष्ट्य नेमिं कीलाधराभपरिलम्बितमेव कुर्य्यात् ॥ १०३ ।। Digitized by Google • गोलाधिकारे गीलादियन्त्रवर्धनम् । ३१७ बङ्घा गुणाञ्चल इहैव हि पारदाचे शुकं जलोदरगलत्सदलाबुपाम् । तोये निपातयतु तेन तलाभिष्ट- सूत्रं धमत्यरिसकच्छनकैथुराचे ॥ १०४ ।। प्रातः पुर:स्थितरवैः सविध शलाका तियग्ददत्क्षणघटीरुदिताः प्रमातुम् । अईयुरावावयवान् कलयेत् परद्युः प्राग्वत्रियोजयतु जीवनपूरणाद्यैः ॥ १०५ ॥ चक्राईतोऽवनितलावधि गोपनीयं सव्यं भ्रम पकरणं खलु दशकभ्यः । तेषां भवेन्न हि चमत्कतिरन्यथात्र सच्छावनेत्रपतनामदो यदेव ॥: १०६ ॥ अथ पुरोदितगीलपरिभ्रमो भवति चक्रवदत्र मतान्तरम् । ब्रुव इह ध्रुवचक्रविलासगौ पृथुलदारुमयौ वलयौ क्रियात् ॥१०॥ विमलतैलमिलहिलयुग्मकै समसहसशिखां ध्रुवयष्टिकाम् । अभिनिवेश्ख पुनस्सनुकोलकौ वलयपश्चिमगी नलावधः ॥१०८ तदनुसारिरसान्विततुम्बिकायुगलकटगुणौ रचयेत्तथा। इति कृतेऽखिल कर्मणि गोलको भ्रमति संस्थित एव निरक्षके॥१०८॥ सु - अइनक्षवचरितं ज्ञात्वा गोलञ्च तत्त्वतः । ग्रहलोकमवाप्नोति पर्यायेखामवान्नरः । इति ॥ ११० ॥ -दिव्यं ज्ञानमतीन्द्रियं यदृषिभियंत्र वशिष्ठादिभिः पारम्पयवादास्यमवमीं नीत प्रकाश्यं ततः ।। नैतद्देषिकतघ्न दुराचाराचिरावासिन स्थादायुः सुकृतक्षयो मुनिकतां सीमामि मासः ।इति॥ १११॥ | २८ Digitized by Google २१८ अच्चमीले कृतप्रतिमिल्लत्तयो मनुजवीथयो यहा प्रसादपरिपूरितोदरकरानमाः पावनाः । पुनन्ति पतितान् पथि स्वतमारतैर्मादृशो दृशोर्वरतु मेऽन्वहं महमदो महान्तं महः ॥ ११२ ॥ युल्कलोवलनृपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरजतौ गणितेऽक्षिसि । सिद्धान्तदर्पण उपादितबालबोधे विंशोऽगमइटितयन्त्रकथः प्रकाशः ॥ ११३॥ इति श्रीचन्द्रशेखरसिंग सिद्धान्तदपसे गोलाधिकारी बोस्खादिवसांनी काम विंशतितमः मकाः ।। एकविंशः प्रकाशः । बासमादेषरस्थवर्थमम् । छत्वा ग्रहाणां गोलानां गणितक्रमवर्णनम् । प्रत्युक्तिशेषमिषती वासनादिक् प्रदर्यते ॥ १ ॥ व्यक्षे चितितं यत्तदुमण्डलमन्यतः । स्वदेशक्षितिजे सूर्योदयोऽस्मात् स्वनिरक्षयोः ॥ ३ ॥ शुरात्रत्तानुसृतेश्वरं सूर्योदयाम्मरम्। चुरामण्डले यस्मात् क्षितिजादुपरिस्थिते ॥ ३ ॥ दिनं भवेदधःसंस्थे ततो भवति यामिनी । तस्मात् समत्वं सततं शुनिशोर्यक्षदेशके ॥ ४ ॥ निरचोदयः पूर्वं सौम्यगोले स्वदेशजः । उदयोऽस्तमयः पक्षाच्याश्यगोले विपश्चयः ॥ ५ ॥ Digiõed by Google गोखाधिकार वासनाशेषरहस्यवर्णनम् । २१८ क्षितिजोङ्खधरःस्थत्वादुद्दत्तस्य च गोलयोः । सौम्ये महद्दिनं राषितर्याम्ये तु वाम्यतः ॥ ६ ॥ सार्दषट्षष्टि६६।३०भागेभ्यो देशे यत्र पलाशकाः । भवस्यभ्यधिकोस्तर विशेषोऽपर उच्यते ॥ ७ ॥ लम्बाधिकोत्तर क्रान्तियवसायसदा दिनम् । याम्यक्रान्तिस्तथा यावसावत्ता निशानिशम् ॥ ८ ॥ देवासुराणां क्षितिज विषुवलयं यतः । सौम्ययाम्यधुवौ तेषां मकोईस्थितौ ततः ॥ ६ ॥ का भ्रमतं क्षितिजादुदग्दक्षिणगोसयोः । सव्यर्ग सूर्यमीच्यन्ते देवा दैवावसव्यगम् ॥ १० ॥ असादुरगोलस्थे भानौ दिविषदां दिनम् । राचिरस्थर दैत्यानां वैधरीत्वादहर्निशम् ॥ ११ ॥ सुराणां दिनयामिन्धौ सौम्ययाम्यायने इति । स्मृतिदिगोन्मुखे राउपमुखेऽके समता तयोः ॥ १३ ॥ निशाहर्दलयोभनीयंदारोदावरोहयोः ।। स्थादारम्भस्ततः कृत्यं देवानां स्याचुराजम् ॥ १३ ॥ ब्रह्मातिदूरगं भूमेः पश्येदाप्रलयं रविम् । दिनान्तेऽस्तमिते शेते तत्रेयुक्तिः पुराविदाम् ॥ १४ ॥ अन्यस्य तदर:कर्तुर्मनने सति भत्रितः । • प्रान्तियुगसहस्राभ्यामेका सस्यापि मन्यताम् ॥ १५ ॥ दिनं स्वाइर्शने भागोयती रात्रिरदर्शने । पितृणां सहिमें मीसा शशिपृष्ठनिवासिनीम् ॥ १६ ॥ मध्यन्दिने स्वार्थासे पूर्णिमासे निशादिनम् । सितेऽसिते पदले सार्य प्रातरितः अमात् ॥ १७ ॥ Digitized by Google अगले यापमण्हुलं प्रायां लगति क्षितिजे लवै । लम्नस्तद्राशिभागामस्तशः परे कुजे ॥ १८ ॥ चितिजइयमध्यखौ प्रदेशादधरोहगी ।। पातालमध्यलम्नायौ होयौ त्रिप्रदर्शनात् ॥ १८ ॥ तिरधीनोऽपठशस्य प्रदेशोऽस्तमयोदयौ । यात्यल्पकालेन ऋजुर्बहुना समयेन यत् ॥ २० ॥ ततो न तुल्या उदया व्यक्षे चक्रायः अथक् । उद्यक्ति तिथिनाड़ीभिर्भाधे सर्वत्र खामिभिः* ॥ २१ ॥ अजादिं क्षितिजे छत्वा ममयन् गोलक सुधीः । सव्व सुतममुक्तं च शिष्यबोधाय दर्शयेत् ॥ ३३ ॥ अक्षांशाः पच्चमांशोगाः सप्तति६६.१४८यत्र तत्र हि । नेत्येत क्रधनुषी कर्कयुम्मे सदोदिते ॥ २१ ॥ साष्टाद्रि०८।३०मिता यत्र तर राशिचतुष्टयम् । इशिकायमद्देश्य स्यादृषभाचं सदोदितम् ॥ २४ ॥ पलांशा नवतिर्वच सुमेवख्येत्र केन्द्रकै । भाई तुलायलयं स्यात् सदोदितमजादिकम् ॥ ३५ ॥ एवं दैवे भुवी भागऽथावारेऽचलवक्रमात् । व्यत्ययावष्टलुप्ताः स्यु राशयोऽयनसंस्कृताः ॥ ३६ ॥ अहाणां योजनगतः साम्यं स्वीक्रियते यदि । तदा गतिमाका विस्तार: कमिष्यते ॥ २० ॥ तथा सति न हुमा ख्याः शैघ्राः परिधयो हि यत् । भवतीत्युदिताः सूर्य्यादुधायाः क्रममन्दगाः ॥ ३८ ॥ हानिरहितः शैघ्रफलानां विम्बयाणयोः । सिद्धान्तेऽनुमप्यु प्रादीनामर्कवेशनम् ॥ ३८ ॥ Digtõed by Google गोलाधिकारे वासनाशेषरहस्यवर्सनम् । २२१ भुवः परित म्हक मध्यमार्काधादयः । मध्याकसावनदिने यावयान्ति पुरोदिशम् ॥ ३० ॥ स्वाभाविकी गतिः सैषा मन्दोच्चाकर्षमातु सा । कलायैर्भियते नित्यं दूरसामीप्ययानतः ॥ ११ ॥ नानाचायनिरुणानां भगणानां विभेदतः ।। कैश्विकल्पादिकालस्य गणनासम्यता न यत् ॥ २२ ॥ तत्पाषण्डुमतं यस्मात् सिद्धान्तोदितपयैः । तयुक्तकुदिनानोतमध्यमेन्दुविधवतोः ॥ ३३ ॥ अद्यावध्याय्यभट्टस्य कालात् शक्रशता १४०० व्दतः । कलाभेदोऽपि नो लब्धस्तत्थं प्राकृतिर्मया ॥ १४ ॥ स्थिरावामन्दतुङ्गस्य भानोर्मध्यगतिञ्जनः । भूछायादिसमालोकात्पञ्चषाब्दः प्रतीयताम् ॥ ३५ ॥ चन्ततुङ्ग योर्नित्यं चलनाङ्गगणास्तयोः । न शक्यते नृभिज्ञतु विना सिद्धान्तदर्शनात् ॥ ३६॥ जायतां तद्विशेषोऽपि बहुभ्रमणदर्शिभिः । मध्योधाभ्यां शनभेदं शताब्य ते कथम् ॥ ३७॥ तस्माद्रवीन्दुभमणा वर्षमासदिनानि च ।। लङ्काईरात्रः सवादिरिति सिद्धान्त वागधुवा ॥ ३८ ॥ चट्रोच्चपातभौमादौ विसंवादो यदीष्यते ।। तत्सर्वं स्थूलद्दथ्योक्तं युगपय्ययवादतः ॥ ३८ ॥ भतिभान् भास्कराचार्यः अभेदं युगपर्यययैः ।। अहाणां वोय सत्संख्या कल्ये पूर्णामकल्पयत् ॥ ४० ॥ सृष्टिकालस्य च त्यागमकत्वा कल्यवतः । कालस्य गणनाञ्च लामध्याथ्यमोदयात् ॥ ४१ ॥ Digitized by Google ३२१ इगोले कृप्तर्गखसख्याया अल्पवाविषयोः ।। कलिक्षात् खकालान्त भागाद्याधिक्यपाततः ॥ ४२ ॥ खाभस्वादृतेत्यादि सिहवीजकलोअझनात् । सिद्वान्समास्यमामयसमये अतवांस्तयोः ॥ १३ ॥ इथमन्य ग्रहाणाञ्च निर्माय भगवावलिम् । वववोर्जयुतोनानां तेषां इक्वािधिमैक्षत ॥ ४४ ॥ सिदान्ससिरिन्दोजनापि यदीप्सिता । सपथयाविरवं हि तसेनाविष्कृतं वयम् ॥ ४५ ॥ अधुनैतमध्यमयोः सिद्धान्तानीतयोर्यतः । इक्लिडिर्भाति तस्योक्त्या दृश्यते महदसरम् ॥ ४६ ॥ यदि तत्पूर्बसमये कथिसत्सद्दशः सुधीः ।। अकरियत दृक्सिहिं कल्पितैः कस्यपथ्य वैः ॥ १७ ॥ तदैवैद्दग्विसवादी भास्करो न संभवेत् ।। स्वपूर्बकालसेवादाद्यतः स्यादन्सरग्रहः ॥ ४८ है। आचार्य; कपभगणान् यदाष महान् गुणः । प्रशिदिनमासादिसंख्याभेदस्तु भूषणम् ॥ ४ ॥ तथाप्येष निजे काले लिखित्वा दृक्कामान् अान् । महोपकारमकरोमादृशामासविदाम् ॥ ५० ॥ आर्यभट्टशतानन्दभाकराणां वकालजैः ।। तसमतसमानीतैः कामाभट्टादिसातैः ॥ ११ ॥ ग्रहः वानीतखेटानां कृत्वा संवादमात्मनः । कालेनाई दृष्टिसिदान् सृष्टवान् भगणाममून् ॥ ५२ ॥ तिथिभादौ घटीभेदो भागभेदः कुजादिषु । भविष्यत्ययुताष्दान्त नैतेभ्य इति मे मतिः ॥ ५३ ॥ Digitized by Google गोलाधिकार वासनाशेषरहस्यवर्णनम् । ३३३ त्रिकालज्ञानहीनत्वामादृशां चिरकालतः । अंशादिभिः प्रभेदचेसाक्षात्कार्ययः प्रमाढभिः ॥ ५४ ॥ तदा मयोक्तपूर्वेषु भगशेष्वपि पय्ययाः । देया या वयमाणा हानिदानुसारतः ॥ ५५ ॥ वैदतवानि२५४ पच्छ्युसिन्धवों४५५ नवखादयः०० । रामस्व॑क्षाः८.६३समुद्राङ्ग रुद्राः११६ ४ सतेन्दुभास्कराः१२१७१५६॥ द्दिशैलरसमेदिन्य१६ ३२ञ्चन्द्रष्टिगुण बाहवः२३८१ ।। शराग्निरसनेत्राणि २६३५ खभन्दगगनाम्मयः३०८.० ॥ ५७ ॥ एवं दशविधा मैदा धनत्वेन समताः ।। भौमादेः कल्पिता: कल्पभगणानां विशुद्धये ॥ ५८ ॥ अत्र तु प्रथमो भेदो द्विगुणः क्वचिदियते । तृतीयो चित्रिवेदस्तुय्यः पञ्चगुणावधिः ॥ ५ ॥ तथैवाष्टमपक्षः स्यात्सप्तमो दिग्गुणावधिः । अस्थो द्दिविगुणो यस्त्रयस्त्रिंशझिदा इति ॥ ३० ॥ एषामन्योन्ययोगाच्च ये स्थुस्ते भास्करस्य में | संवादात्कायोग्रासिंगल्लिप्तान्तरादपि ॥ ६१ ॥ तिथ्यादौ ग्रहणादौ च चन्द्रमग्दोच्चपातयोः । सर्वोपादेयताहेतोस्तविशेषं झुबे पुनः ॥ ३२ ॥ खचतुर्नवसप्तशक्सुनागकता इति४८८१ १७.४० । उक्लयूयान्मया चन्द्रमन्दोच्चभगणग्रजात् ॥ १३ ॥ कालासरे सुसाध्यस्य तुङ्ग येक्षणसिद्धितः ।। आधिक्यं न्यूनता वापि भविता चेन्नदाप्यमी ॥ ६४ ॥ ur दिक्वािडये भेदा द्विसप्तरसभूमयः१६७३ । चन्द्राष्टगुपचा२३८१ था कि वाम्नीबुखसागराः४०५३॥६५॥ Digiided by Google ३२४ तपातभगवानातु हा नास्ति विपअये । तथाप्यदायुतेऽतीते भेदो भागाधिको यदि ॥ ६ ६ ॥ भावी तदद्दाद्विषट्सलाई ६०२स्तेषु दृष्ट्वानुसारतः । क्रान्तिपातस्य भगष्यभगीगगनाम्नयः३०८० ॥ ६ ॥ खाद्रिद्दार्थाः५२०० वधुत्थ६ १८०० न्यभषड्गुणदन्तिन:८३६ ० । एते दिन्ना१६०२०श्विनिम्नाञ्च२५०८० दिम्मानियाकराः१८८१० ॥ ६८ ॥ वाद्रिचन्द्राष्टपक्षाश्च२८१७० योग्याक्ष्याक्यास्तथापि चैत् । इकसिविन सदा भानोयत्ययाभावनिश्चयात् ॥ ६ ॥ गणिता गतसूक्ष्मार्कछायान्तरसस्मिताः । अयनांशादयो याला विशेषोऽत्रेति कीर्चितः ॥ ७० ॥ यदा प्रजापतिः खेटान् सृष्ट्वाजादौ न्यदीविशत् । ततो विप२२व्दतः कुम्भराश्यादौ भिदधे गुरुम् ॥ ११ ॥ तदादिप्रभवस्तस्मात्प्रवृत्तोऽब्दो गुरौ पुनः । मेषादिनिष्ठे अलाद्या इति साहितिकोशितः ॥ ७३ ॥ राशिययुतिः प्रोक्ष मया मध्यस्थतौ ।। तत्पर्य्ययविपर्यासे सभविष्यति पण्डितैः ॥ ७३ ॥ भगणाः पञ्चनि:शेषाः कल्पग्रस्तत्शरदावलिः ।। सटेर्विवायसु(३८)मुखी कपिलख्या(५१)दिव वा ॥ ४ ॥ शुक्ला(३)दिव वृषा(१५)दिव विजया(२७)दिरथापि वा। लेख्याः खकालसिद्दानामव्दानामविरोधतः ॥ ७५ ॥ किन्तु खाधाष्टसप्तार्थहरब्धिषड्गुणपयाः ३६४३५७८४० । एका(३)द्यव्दगणाः सर्वपक्षतः साधयो मताः ॥ ६ ॥ Digitbed by Google गोलाधिकारे वासभागेवरहस्यवर्णनम् । ३३५ एत मगजेन्दुि१५लिप्तने अस्व संप्रति ।। इक्साम्यायद लेख्यं ध्रुवगत्यादिसतम् ॥ ७७॥ भाविहाधोश१ १ ४१वर्षान्से मतद्दयजमीष्यसैः ।। समत्वं भविता तर काय दृवसिद्धिरुत्तमैः ॥ ७८ ॥ ॐ शास्त्रस्वास्थ विसंवादै धगोलाचुसेन चैत् ।। सम्भाव्यो अन्यत्कञ्चिद्रस्यं तस्कृते अदः ॥ ८ ॥ कलाद्या दशधा भुछिर्यहाण या पुरोदितर । अमाइशगुकादिदिनसंख्याहताथ स । ६० ॥ असत; अमषष्ठातैर्विवराशसमन्विता । । । ततो दिवादिनम्दान्तशुशिला खरसादिभिः ॥ ८१ ॥ विपरादियान्तामा छारैर्विती अमात् । फलयुशेषसंस्थानैः सिद्धं यदिपञ्चकम् ॥ ८२ ॥ तकोष्ठीषु संलेख्य ससंख्यपदकाचया । दं भमणैः खेटानयनामुकरं मतम् ॥ ८३ ॥ यो परिधिजैर्भाग्यशैः स्पष्टीकतिः फलैः ।। भूलोक एव सी तुल्या न तु लोकाशरेष्यपि ॥ ८४ ॥ अन्यखेटेषु लोकेषु दृक्वाि तेप्रमाणतः ।। रविकर्णानुसारेण सोनेया फलवासना ८५ ॥ शि-भूमेमध्ये खलु भवलयस्यापि मध्ये यतः स्याद् यस्मिन् वैसे भमति खचरो नास्य मध्यं कुमध्ये । भूस्थो द्रष्टा न हि भवलये मध्यतुल्यं प्रपश्येत् तस्मात्तमैः क्रियत ६ तद्दोःफले मध्यखेटे | इति ॥ ८६ ॥

• परिशिष्ट विकल्पितगुरोर्मध्यपदानि द्रष्यामि |

Digitized by Google ३६ गोले स्फुटीअर्ति नभौमान साक्षात्क समशित। साष्टादशकलाद्राय५१८लसूण शीतगौः ॥ ८७ । शावतं लिखेदादौ भगशाला३६ •तिम् । पूर्वोत्तरादिक्रमतो राशिचिमान्यज्ञादितः ॥ ८८ ॥ बान्तालयास भूगीको विशिलेब्रुधः । भेषादिको कामन्दीर्थ कल्पयित्वाल्यदूरगम् ॥ ८ ॥ दिगुचाक्यफलच्या३० जुसीराद्दशभिरङ्गालैः । दुरै मन्दोचकाष्ठायो दयालु' मध्यतः ॥ ८.० । हो । चितिमध्ये च निघणारयुगै गुरे । विधायपसमिचियोवनयोगपदक्रमात् ॥ १ ॥ गुयाहिकलावार्थरुद्रा११४॥ २लमिते पुनः । इखा सूर्दी समाकृष्य फलस्य भरद्वयम् ॥ २ ॥ अमयेत्परततां चैया रेशोत्पद्यते ततः । प्रतिमण्डलामाचौ महोशाकर्षोझ्या ॥ ३ ॥ कक्षाससमैव यादोजपादासयोरसौ। युग्मातगेन्दुकक्षायाः षविंगतिकलाधिका ॥ ४ ॥ विपरीता केन्द्रगतिभन्दामध्यस्छ शोधनात् । प्रतिहते ततोऽजायी लेख्या: प्रोग्दक्षिसक्रमात् ॥ ८५ है माकपश्चिमान्सरं कथाप्रतिमडलरक्षयोः । चके शराइले विखलिप्ताम्यं ५।१३ केन्ट्री विधीः ॥ ६ ॥ चक्राइँ विलितोनपञ्चाङ्गुलमिती४} ४७ यतः । खासत्रस्य सतो युक्ता तुङ्गोकर्षणभूरिता ॥ ७ ॥ अवोच्चस्य पुरःस्थत्वात्कशातः प्रतिमण्डलम् । पूर्वाक्लष्टमतः कक्षामित्रुनाशयितो विधुः ॥ ८ ॥ Digitized by Google मीणाधिकारे वासगावरायवर्धनम् । ३३% प्रतिमलवापान्ते वाचापातगस्वयम् । अतिउत्तचिरायन्ते तिथे । शान्तरात् ॥ ८ ॥ पूर्वाकर्षवशाबासौम्यस्येबादिभाई है। अत्यनु वे मध्यवगाहूनः खारिजुटाः ॥ १०• ॥ कक्षायाम्यखतौवादिभदले प्रामुखे पुनः । मध्यमादधिकः अष्टचक्रचाईयोः समः ॥ १०१ ॥ भूमध्यासयेद्रे खां मण्डलद्धयभैदिनीम् । स्माष्टमध्यमहामेका सृष्टप्रष्ट स्मागां पराम् ॥ १२ ॥ तयोः संजायते यावत् प्रतिते कलान्तरम् । सस्थाहाहुफले तिद्धितीया या तु रेचि ॥ १३॥ छत्तयोरन्तरगता तहूई कोटिजं फलम् । दो;कोटिफलवक्ष्यमूलं या करेखिका ॥ १०४ ॥ उधोमुखी भवेत् मैवाकर्षणप्रमितिमता । चन्द्रग्रोकर्मादेः संवादोऽपि चियताम् ॥ १५ ॥ इश्वञ्च कासगस्थार्दिस्वच्चाईगस्य तु ।। अधुबइफलाभाबस्तर कोटिफलं महत् ॥ १६॥ केन्द्रस्यौपदान्तमय मृदुदोःफलम् ।। महकोटिलाभावस्तष विश्व समो भवेत् ॥ १० ॥ चक्रे दूरतिमेच्चका निकटस्थितः । प्रागतेथूनताधिक्यं भवेत् खेटस्य विम्बवत् ॥ १६ ॥ तच फ्रादौ मन्द्रं गतः फलाभिधम् । दौ तने भी मानेऽपि गतिवर्मनः ॥ १० ॥ नि यथा भवैशैलियन्समध्ये हामी गौ अती चिौमः । Digitized by Google २२६ प्रशनोले नीचोचते भमयं तथाम्यत् थाहच्छतोऽपि प्रतिमलेन । इति ॥ ११० ॥ रवीन्टूबौ भकक्षायां खितौ चङ्गास्करोदितः ।। ऋज्वाकष्टौजपादाब्ते कर्ण; स्थाचिगुणा३४३८धिकः ॥ १११॥ केन्द्रौजायन्सयलयोस्त्रिज्यासाम्यं मृदुशुः ।। चेहिम्बार्थ मुरीकावं तदाकर्षणखयोः ॥ ११३॥ किञ्चित् वक्रतया मध्यरवीन्दोः क्षितिमध्यतः । अन्तरं यावदेतावद्भवतु स्कुटयारपि ॥ ११३ ॥ तत्राकॅन्दीमध्यक६०८२८४।४८६०५ शिरै५३त्रिभुजैः३३ क्रमात् । गुणितौ स्त्रीशकौं सः कच्चाप्येव प्रकल्पाताम् ॥ ११४ ॥ विधीलझान्तराख्थस्य पाक्षिकस्य फलस्य च | मुपातैतहिगंजस्योपलब्धिर्वासना मता ॥ ११५ ॥ द्वितीययन्त्रवत् सूर्य कक्ष संग्रहकधिकाम् । । विलिय भूमि मध्यस्खां ततः पश्ये चलब्रियाम् ॥ ११६ ॥ तत्रानुलोमगं केन्द्र शीघ्रतुङ्गस्य यातिः । अद्वी मध्यगतेभिः स्टा स्याहोःफल क्रमात् ॥ ११ ॥ चक्राचे तत्समीपे च प्रातः सूयसो यतः ।। बहुगत्योईसितयोः सूर्ययभूमध्यसैथितिः ॥ ११६ ॥ ततो वक्री गतिर्दृया भीमेव्याकंभुव पुनः ।। भाखतो भिन्नदिकस्थानान्मन्दगानां तथैव सा ॥ ११९ ॥ विस्तरेणीच्यते वक्रा वक्री भुप्तिाः सवासभा । कई योजनसंख्यायी अङ्गलबजुषः क्षितौ ॥ १३० ॥ Digitized by Google | गोलाधिकारे वासनाशेषरहस्यवर्णनम् । ३२८ त्रयोदशीयुतांशेन गजाश्च५८ङ्कल केन हि ।। सुवेश रचवे रविकक्षेति समतम् ॥ १२१ ॥ मध्ये व्यस्य महोबिन्दु मध्याकं सस्य पश्चिमे। सप्ताशोत्य८०इलेनैव कक्षां तत्परितोऽसृजः ॥ १३३ ॥ प्राग्भागे निजकक्षायां न्ययेदिग्धं महीभुवः । सुशंभूमङ्गलस्यूतमूत्राचे बहुदूरतः ॥ १२३ ॥ प्रकल्पा तारां काञ्चित् प्राच्यां की तत्सम अम् । दृष्ट्वा चक्राईगं याम्यभागमूई विचार्यं च ॥ १३४ } म या दक्षिणं नीलाहर्गत्याङ्गलमानया । तथा भौमं सकतञ्च सार्थ५शोनाइलामना४८ ॥ ११५ ॥ स्वगत्योसरणं कुय्यासारासूत्रात्मयाम्यगः । षड्यंशकैदशभि१२ दृश्यतेऽन्तरितः स्मुलः ॥ १३ ॥ भूमिसुन्ताई यशूमिभौमाग्रश्रवः । ततः सिद्ध२४कला दृश्या साक्षाद्दा गतिर्भुवि । १३५॥ चक्रे कुजार्कयोरेकदिमातेर्नगदि१०७वाला। भौभयाम्यगतिः सूर्यको ५८न्नी निजक गई १४५हृत् ॥१२८॥ रामाब्धि४३कलिका साक्षादृब्धी भवति ततिः । इथमन्यग्रहाणाञ्च द्रष्टव्या विविधा बुधैः ॥ १२ ॥ प्राक्सिद्दान्समते सैव रविकक्षा कुजस्य तु । । । नवाशा१०८ फुल सूत्रोथा का भूवेष्टनक्रमात् ॥ ११ ॥ एक सूत्रेऽर्वभूभौमाः स्थाप्या भञ्च पुनः पुनः । वशीघ्रसपनाअष्टः पश्चापदा३शुलासरे ॥ १३१ ॥ । स्थितक्राईगो दृश्यस्ततो दिनगतिः समा। याम्ये चौथेऽर्ककुञ्जयोदेचा प्राग्वत् स्वकषयोः ॥ १३३॥ Digitized by Google गीचे ततविदिनोटेखागांचे होरे । सूत्रात यास प्राम्यतिर्वि१३खिप्तिा* १३१॥ भूमध्यावसमें ये भाषायां यदीयते । गोत्रीवास्तइतिधा चन्नचक्राईयोर्भवेत् ॥ १३४ ॥ सदावर्षात् कुजादीनां यस्यअतिमखम् । तत्तमध्येऽर्कमध्यस्व खित: सिद्दति तङ्कभः ॥ १३५॥ यदि भूमध्यका क्या मते तमृदूचात् । आकर्षशाच भिखेत मरस्तेषां विधोरिव ॥ १३ ॥ केवलं शीघ्रजावर्षालेदो यः प्रतिपच्यते । सन्धिाञ्जाकाक्षप्तमध्येषोरव सिद्दति ॥ ११ ॥ सायगुवाई परान्तौबगतो यतः । मन्दाधिस्थ गीचोगतावपि नभःसदः ॥ १३८ ॥ मदु या शरत्या संस्मतेषोः स्फुटवतः । मध्याकभिभमः सिखः अकेन्याविबुधाचाम् ॥ ११ ॥ अध्याई केन्द्रका यावा याराथनभःसदाम् । अन्दावष्टिरेसृषी भूमौ भिजेमतेऽतः ॥ १४० ॥ ततो मन्दस्कुट खेटं तुं अबइयं तम् । औघ्रामाश्यार्वाभादौ ततः अष्टां मृदुनियाम् ॥ १४१ ॥ मन्दस्पष्टस्य भूगोषपूरता दूरतावशात् ।। अचक्रावञ्चितीक्षाये तुयं द्रागिर्भितम् ॥ १४ ॥ इयं शैयामायामान्यथैः फलैरपि । प्राराको वियोदलाभासाये मया ॥ १४३॥ परोक्षसं तिः प्रोक्ता विधोखारादि यत् । तत् फले मुनिप्रवीमियवधाताम् ॥ १४ ॥ Digitized by Google गीलाधिकारै वासनाशेषरास्ववर्णनम् । ३११ । पार्षसिद्धान्तों में ये विशेष दृष्टिभिषयै। सुटीतौ प्रकल्याने ते वीजत्वेन सभ्यताः ॥ १५ ॥ नाशि वार्त्तिकै प्राप्त यज्ञोपरेशाहीजं प्रात्वा सुदैवः । सुसंस्कृतग्र हेयः कर्सयौ निर्ययादेशौ । ति ॥१४॥ जिरीमरी मध्यो हि मन्दप्रतिमण्डले स्वे मन्दस्कुटी वाक् प्रतिमणी छ । मत्यतसवीर मन्दस्टो मध्यस्वगः भवत्याः ॥ १४ ॥ मन् अवः खे प्रतिमछले दृभिः स यंत्र कक्षावलये विलोक्यते । स्कुटो हि तवास्य फलोपपत्तये जैकल्पितं तुमिहाधसूरिभिः ॥ १४८ ॥ यः स्यादेशः प्रतिमलस पूरे भुवस्तस्य जतोसा । सोऽपि प्रदेशभलतीति तस्मात् प्रकल्पिता तुङ्गतिर्गतिः ॥ १४ ॥ उद्यान्नषट्काक्षरितच्च मीचं मध्यः खनीचोचसमो यदा स्यात् । कंचाथमध्यपरिकसूत्र- पातात् स्कुटो मध्यसमस्दानीम् ॥ १५ ॥ उच्चवितो व्योमचरः सुदूर नीचतिः स्याकिटे धरियाः ।। अतोऽविम्बः पृथुल भाति

भानसधा समदूरवर्ती | इति ॥.१५१ ॥

Digitized by Google ३३ . गोले •... • • | = = शयालोकान्वषेधायमात्तियं रथैः । । सप्ता५४७शान्तरं दृष्टं तसिध२४शाल्पकोपमः ॥१५३॥ चन्द्रख बक्षितं सवासामुदाशतम् । सम्यनस्योपपत्तिय सस्याल्पवतोयते ॥ १५३ ॥ चाहान्तरितो तुझ्यभागलिप्ताविलिशिौ । यातां दर्शयशिनौ शराख्यत्वे तदा विधौ ॥ १५ ४ ॥ भूयाया लगतीत्यत्र समकवाणितेस्तयोः । सम्वनावनती न तो रजनीरमणमहे ॥ १५५ ॥ सूर्यग्रहे तु सूर्येहोर्भिन्नकधानियासतः ।। देशमैदाहासभेदो सम्बनावनती तथा ॥ १५६ ॥ इमण्डलदलं इथं झमें गोलपृष्ठगैः ।। अस्य यसतो दृष्टिमद्धले सम्भवतिः ॥ १५७ ॥ क्षितिजोपगते सू दन्ते भूमिगतः ।। रविविम्बाईगे सूबे विम्बमध्ये खगैदिधौः ॥ १५८ ॥ भूभानुविम्याचुम्बिसूत्राइिधुर्यतः । अधी विसवते तस्मात् क्षितिजेऽस्मिन् परी मतिः ॥१५॥ गर्भदिसूयोरैमात् खमध्ये ने भदौ । खारीक्षितिअयोरम्सः सा स्यात् सूत्रागारोमिता ॥ १ ६ ० है साईं यदापल्लत स्थासदा तहष्टिविम्यवीः । ऐक्यान्नाचमतिः किन्तु लम्बनं परमे कुजे ॥ ११ ॥ यदा दृक्क्षेपवासस्थ: खेचरोऽवनतिस्तदा । परमालम्बनाभायस्ततो दृक् क्रान्तियत्तयोः ॥ १२ ॥ नत्यम्तान्तरकलाधिक्यान्नम्बनर्भक्षयः । शालिगल्लत्तसंयोगात् स्वार्धगया न तदर्युगम् ॥ १६३ ॥ Digitized by Google मोक्षाधिकारी वासनाभेषवर्धनम् । ३५३ त्रिभोनल लजायमात् क्रान्तिवृत्ताः परः । प्राप्नोति गभलो मध्ये मध्य तु पराग्रतः । १६४ ॥ थाम्योदय चितचो दर्शासमो में थत् । समानेऽवमतौ तसाझा खग्यखिोनितः ॥ १५ ॥ तख खाई मता या सा प्रापचिमधंसितैः । चकवा संभवेही तसिखावदयच्या ॥ ११ ॥ सला यविभितक्राशिवते अशा यष।। व तथा तथा सम्बक्कान्तिच्या मदती भवत् । १६७। यदा विभिलम्नस्य क्रान्ति: सौम्याचतुल्यताम् । अयाति विष्वक्रातिदेति च यदा सदा ॥ १८ ॥ समता समवेमध्यलग्गविभिलमयोः । गान्प्रदा ससयो: स्यात येम तर तदन्तरा ॥ ११ ॥ शरवद्वाति दृक्क्षेपो दृग्या सा विचिभाजा। विक्षेपाग्रथितस्येन्दर्भबैदवमतिः स्कुटा ॥ १० ॥ सत्शरेखाद्यसंस्कारे ते तस्मात् शराफतः । क्रान्तिसंस्कारसंसि दो इक्षेप: स्यात् परिस्फुटः ॥ ११ ॥ पन्तो यः समुदितः स्फुटो खम्बनर्धकृतः । अहोः क्रान्तिलोदग्याम्यस्वित्यै स केवलम् ॥ १३ ॥ त्रिभोगलम्नजातिगतिमी यथा यथा ।

, शरानुसारतो यासालभेदस्तथा तथा ॥ १३ ॥ ::

उा ग्राहकमार्गस्य केदके याद्दशी स्थितिः । तत्माचालित तस्मिन् ग्रासकालो भवेत् मुटः ॥ १४ ॥ विषुवोदयकाले चेत् पर्बलम्बनसंस्कृतम् । तदा मध्यभरल्यायचा नामोऽधिको भवेत् ॥ १०५ ॥ Digitized by Google 8 .: . गौरी ....... एवं तदुदये स्पर्शमीचालत तुल्यता ।.., : ; उदयधोरवः काखभेदः साहिशमात् ॥ १७६ ॥ गर्भात् प्रां भुवः सुये वितिष विधु प्रति । अशारित समै स्यातां ततद्वै समुहते १. १७७॥ क्रमात् पृष्ठीते सूबमर्त्य स्वार्भसूतः । सन्निधिोस्तस्मानाधिवर्ष भरोलपम् ॥ १७८. ॥ भित्रकथास्थितिवावीन्दोः सम्भवा । . . . . शमसोऽधिकता सिकायोवृविदा भवेत् ॥ १८ ॥ ग्रामकियोरक्कचावासारिधुग्रहे। ने कालासभेदः स्थानाधिक्येऽपि गर जे ॥ १८ ॥ विमलगतिर्वक्र पूर्णिमाम्तेऽपमसात् । । यवत् स्यात्तअितिचन्द्रगथांशयिता यतः ॥ १८ ॥ अर्थायाः पशिगस्तस्मात् परामोत्यकामतः ।.. प्रापश्चाघमायान्ति मध्यपार भूदिताम् ॥ १८ ॥ आइकान्यदिशि अष्टी सैव यतः शरः ।

सतन्द्रग्रहे ग्रासबायोर्दिभदा मता ॥ १८ ॥

माइकस्यैव चन्दा स्कुटेपुर्यत् खदिगतः। , . , .

• सद्बासबाणयोः सिई, दिसाय सूर्यपवरि ॥. १८४३..

चन्द्रस्यैव यतः सिद्धं वखने अक्षणइये ।....। तस्माद्भाास्थ चन्दस अर्गे प्रच् यत् खदिम्मतम् १८५। व्यस्तदिबोचकाले स्याङ्काकस्य रविहे...., मोक्षकाले निजाणार्थ तषिपरीतगम् ॥ १८ ॥ सदयेऽस्तमये मध्ये व्यंचे प्रायदिनुखम् ।. .. विम्ब स्वादन्यदेशेऽरम वचनं भवतु ॥ १६ ॥... Digitized by Digibed by Google मौलाधिकार वासनांपासवर्गमम् ।। १ नुवाभिमुखविमान्नेतदुत्वसारतः ।. ..: कधि विगं वाइँ यत्तत् पूर्वापाच ॥ १८॥ भवेदुदमुखेः प्रत्यक्षपाले दक्षिणमुखम् ! :: . . . .

तदादायने दृश्यं बलनच्च पधम्विधम् ॥ १८ ॥

शि-यावर्गादयन्दसनव्यान्नति प्रोज मूख... यष्टिर्यया शुचरविशिवस्तारितङ्गिन्ययाप्तः । .. यह राशिययुतगद्युल्यवान्नस्त्रिमौर्या भः स्पष्टये भवति नियतं आशिसंस्कारयोग्यः । इति ॥१८.०॥ इति याकरः प्राई सूक्ष्मबास सागवम् ।.... युक्तियुतिं न तद्यस्मादिक्षिसायनशियः ॥ १६१ है : ध्रुवपूजसमः खेटो भवेद्धप्रहयोगयोः । भवा लिमा धनख्या भुजा मताः । १८३ ॥: . कदम्बाभिमुखो बाण: बीटी सर्गयुक्पदम् । ध्रुवोन्मुख लुटेः स्यात् कर्णत्वाध्यती मान् ॥ १८ ॥ मासषामिता रानिमॅरौ या त खेचराः । चद्राचा उदय चास्तं याम्युदान्तिभागः ॥ १८ ॥ सूयायपाते राशियातर्सिनो यदि। तदोदयातमययोर्विचारः कमियते ॥ १८५ । कालशा ये निगदिता ग्रहाशामुदयास्साः ।. . तसमें मामलामा धौम्यक्राम्यन्तर रवैः ॥ १८ ॥ उदग्देशान्तरर्चिः स्थायथा अचात्तापमः। .. यात्स्ये नतः प्रायशोऽस्मात् सौम्यगोन्नतिर्विधीः ॥ १७ ॥ रवीन्दुमार्गयो भेरिविप्रकषेऽपि ताशीः । सङ्गतिः स्यालापाते क्रान्सिसास्यात् पुरोदितात् ॥ १८ ॥ Digitized by Google यदेसुमेदिन्या गोडगर्भाविनिःसृतम् । सवं चन्द्रादिशन्धतग्रामपवृत्तभित् ॥ १८ ॥ उपचारो मया दुष्टो भगाज्मतो महान् । यत् सूयात् सबै तो विधिः विषमुषाम् ॥ २० ॥ भवल्यपरिमेवाब तमोत्यादयो गुणाः । तथैव रजनीभर्तुरादायी अनेकशः ॐ २०१ । चालोकनाशोङ्गे धृष्यताधवतरितुः । उनैलीयते काव्यत् कारावगतिर्यतः ॥ ३०३ ॥ विविधग्रहभुलीनां साक्षात्कारात् शरीरिणाम् । भाभानि काचि जायतें प्राकृतान्यपि ॥ ३०३ ॥ तथा तदिग्वमानानां बघायां योजनानि च। सत्तविक्षेपतो भूमेः स्थिरत्वं चारुमामतः ॥ ३४ ॥ भचालोकती लोकन्नटुर्सीकोत्तरातिः । प्रतीयतेऽन्धसमस ततोऽवतमसोभवेत् ॥ २०५६ पथिकान मतिमतां प्रशमं याति दिग्भ्रमः । स्थादयो बघुविधा उपकारी भवक्यतः ॥ २० ॥ तपो वर्षासतः शोतं कालस्येति गुखियः । अशा विध्यतो लोके । भबक्स्यवः पातु ॥ २०७॥ प्रायशो भारत वर्षे तेषां संपूर्णभुतयः।। भवन्ति भूमिभदेश्य सकटाः केऽप्यनुल्कोटाः । २०८ } . तपस्य प्रोग्दले सौख्याइसन्तो अपरं दलम् ।। भीष्मः स्यादय वर्षायां ते प्राइशरदौ मते ॥ २० ॥ मन्तः शिशिरः शीतप्रापश्चिमदले इति । सूर्य क्रान्तिषशाते स्युर्देशभेदात् पृथग्विधाः ॥ ३१० ॥ Digitaed by G({}gle... " गोलाधिकार वासनाशेषस्यवर्णनम् । ३५० तिरसीनाः करा या पतस्यर्कस्य भूतले । नाम्नति तथा तापं तत्र शीतं मलोत्तरम् ॥ ३११ । पतन्त्वृजुतया यत्र तत्र तापातिरकतः । तत्यानां सपर्छः स्याद्रविसम्मुखभिजात् ॥ ३१२ ॥ ती: सुयशुभिः सिन्धोलघुतोयं समुथितम् ।। पतत्वाकर्षणामी तप्तपाते घनागमः ॥ २१३ । निरक्षरेशतोऽशानामहावा याबदष्टकम् । हेमन्सशिशिरौ न स्तोश्रीवर्षातिरकत: ॥ २१४ ॥ प्रान्ते शरत्कालस्तपादौ स्याइसन्तकः । एतयोरक्षरे किञ्चित् शीत देशे अलाधिके । २१५ ॥ पौषमाधइयं गीतं द्वितीयेऽहलवाष्टके । । दर्शवसेषु मासेषु वसन्तादिचतुष्टयम् ॥ २१ ॥ तृतीयेः शाष्टके शीत स्यामार्गादिचतुष्टयम् । चैवाद्येषु वसन्ताद्याश्चत्वारोऽत्रैव षट् सभाः ॥ २१७ ॥ चतुविंशतिरंशानामियं स्याणमलम् । इतः षोड़शकं प्रोके सममडलनामकम् ॥ ३१८ ॥ चतुर्थेशाष्टकै व्यथाङ्गाईमूर्जादि शीतलम् ।। माधवाशुष्णमचैव वसन्तादिचतुष्टयम् ॥ ३१८ ॥ उषाचं शीतले प्रोत्रं पञ्चमेशाष्टकेऽष्टकम् ।। वसतादिचतुष्कं स्यात्तच ज्येष्ठचतुष्टये ॥ २३० ॥ इतः केन्द्रान्तमक्षांगाः पञ्चागक्रीतमढुलम् । निरक्षाष्टके षष्ठे भागानां भाद्रतो दश ॥ २३१ मासाः शीताः शुचिइन्हे वसन्तावृतोऽल्पकाः । इत्युक्ते ड्रतस्थाममष्टाधि४८लवावधि ॥ ३३३ ॥ . | Digitized by Google पासुमेर ततो४ि५भाग केवी रिमन् ।' एवं दैवेऽसगे तु तुलायाः स्युरादिवत् । ३१६ ॥ अब राधादयी मासाः सैकृतस्यायनांशः । भानोमँयप्रदेशादेः स्वीका ऋतुभुतये ॥ १५४ ।। बसन्तकालेऽवनिदनीनां वाधिदैवत इलातलेऽलम् । वेपदुमाग्योऽन्धविधइनोववद्भिर्विसर्प वनमध्यवानम् ॥ २२॥ दन्ते ऽस्माइलोऽतिधूमो व्योमोदरं व्याप्य विशेषदूरम् ।। सख भौमारती वखात्तिष्ठत्थवाग्य वसनं तमधे ॥ २२ ॥ चहाशसन्तप्तधरोषाचे बवाय वारि धनानि धुमैः । लानि मेधाः प्रभवन्ति चेखें ज्योतिर्मरुभकसन्निपातात् ४२२७॥ वस्नैरिवार्धथुमखिः करावेतशखासदृशैः पयोधः । सदस्य वारोच्चि घनेषु तेषु संव्यापयेते त्वसिता धनखात् ॥२३८॥ भारातिरेकाडरवोऽधारा वर्षन्ति ते भूरि भुवाभिञ्जष्टाः । क्रोयातिः कोपदावधिया भूतो नवतिदूरसंखाः ॥२२८॥ देवेन दिखसखेन धावाञ्छानियस्येने अनोकर।। यादवशिय ध्वनिविदाचं जेयं श्रुतेभ्यो मिश्रािदिजेभ्यः ॥२ ३०३ सुभातिलघवः परमाणवोऽपा- मू अन्ति गुरवो खवयस्तैन । तैमाभिवडसलिलं मधुरं महाः . . । सिहं पुनः कुसुकतो गणित चुवेऽल्पम् ॥ २१ ॥ धनः समातियस्य घातस्तदीयभूलानयनाय सुन्। : यथाङ्पालेभरमै निधाय विन्दं ततो वामगते चतुर्थे ॥ ३३२ ॥ शचतुर्थे कमतच्च या सविन्दुभिष्टावित एव यथ। यातुं वो युक्त एतमा खर्च धकेदुधबवर्जितायाः ॥२१३॥ nigined by Google गोलाधिकारे वासमाबेशस्ववर्यनम् । ३३८ प: विरात्रिविधाहामि । जातद्धितीयादिकब्धसिधै। . तस्यातले वस्त्र पलिताया अब्धावरों रिशतभ्रमेयम् ॥ ३३४ । !: वामा जितीयादिसविन्दुका- . स्थाधोऽन्यन्यस यथा स्थिति; स्यात् । तेनैव तस्या र प्रहरी गवाधिकं चेत्पततीह धम् ॥ २१५ ॥

अधैव कृत्वा तदनेम रं

• इवा पृथक् पतिले निधाय ।

कार्ति द्वितीयादिफसम पूर्व

सधैईत याम्पि३०गुण ततोऽधः ॥ २३ ॥ घनं द्वितीयादिफलस्स चैवं , विधायोगे विजातु पोः ।। साख्या यदि पश्युईितीया- बेकहीने कमशोऽत्र सम्धम् ॥ ३३६ ॥ छत्वा विदध्यासिविधायोगे विरं विशुखान्तमथाङ्पः । तमोजिफतायाः पुनरन्धलब्धा- न्येवं फला। घनमूलसंधाः ॥ २३६ ॥

.... पतन्ति पङयुगविन्दुतुल्या , . ..

• !., तेषां घनः पूर्ववपछिः ।, | .:, सा चेमसाल्यकृया स्थिता स्यात् . . ....... सवेत्तच्चभमूखमेकम् ॥ ३३ ॥......... Digitized by Google , गले . भावारपास बनेर अन् । समपिघात घनः अदिष्टः स्थायी छनोऽन्तस्य ततोऽस्थवर्गः । पादिधिनिन्नतत प्रादिवर्ग: ल्यथा तशादिघनश्च स ॥ २४ ॥ स्थानान्तरखेम युता घनः स्था अकया तत्वयुर्ण ततोऽक्यम् । । एवं मुर्वर्गवनप्रसिधा- वायतो वा विधिरेष कार्ययः ॥ २४१ ॥ छभ्यिो वा इतो राशिस्त्रिन्नः स्वग्छुघनैपयुक् । वर्गमूलधमः खन्नो वर्गराशिधनो भवेत् ॥ २॥२॥ | अनमूलकरना सूधं वयम् ।। मार्च घनस्थानमथाघने । पुनस्तथास्वामी विशोथ। चर्म पृथक्स्य पदमस्ये अस्था " घ्रिग तदाद्यं विभजेत् फसन्तु ॥ ३४३ । पल्या व्यतिमस्यनिष्ठ विज्ञ स्थजेशप्रथमात् फलस्य । घनं तदाद्यादृधगमूलमेव ' पतिर्भवेदेवमतः पुस । इति ॥ ३४६ ॥ मूसावशेषाकथयामि सिद्धिं बच्चेशकामा पदभेषभाजाम् । पदं भनीङ्गस्य पदोसराधनादियाय विशेषः ॥ ३४॥ ॥ . स वाक्यहारो यदि मूलसँख्या पिशाच यदावशेषः । षच्याइतोऽयेन रद भक्तः फसे क्लास मदमस्य चत् ॥३४ ६॥ Digibed by Google गोलाधिकारे वासनाशेषस्थवर्धनम् । २४१ योमामलेभ्य३°स्तदिहाव्यहारा- अलावशेषं विरहग्य शेषः ।। गुण्योऽवहारातु सपमूल- भक्तात् फलं स्वादुगुसवाभिधानम् ॥ ३४७ ॥ तत्क्षसगुख्योऽन्यवरख भक्तः फलोशितोऽयस्टार सलः । मूलावशेषोवियदङ्ग ६ : गिन्नीलिप्तामयः स्यात् स्कुटहारभक्त:॥२४८॥ पुरोदित वर्गपदं भयात्र बइपयोगाङ्घनमूलमुलम् ।। दिग्दर्शिता साधनवासना या गोलअगम्यानुदिताखिला यत् ३४८॥ श्रीिभगौ-ईषदोषदिर मध्यगमादौ अन्यगौरवभयेम भयो । वासना मतिमत्प्र सकलो गोलबोध इदमेव फल हि । इति ॥ २५० ॥ यारेन्द्रियरोधशोधिततमक्रोधस्मरादिविषः पञ्चकेशमुचो न यत् वयमपि द्रष्टुं क्षमा योगिनः । सद्यः स्त्रं परमं पदं स्वचरणप्रेमध्वपान्यैर्जनैः सुप्रापं विदधाति मः स भगवानब्यावयापदः ॥ ३५१ ॥ इत्युकलोवलकृपालखप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकृतौ गणितेऽक्षिसि । सिद्दान्तदर्पण उपादितबासबोध सासमोऽतिनखर १संख्य इतः प्रकाशः ॥ २५२ ॥ इति वदविरहिं छत क्षिालदरी नीलाधिकारी बासनावरायवर्सनी ममैवविवितमः प्रबाहः । इति गोवाधिकारः ।। Digitized by Google कालाधिकारः । • विशः प्रकाशः । से बसदिवचनम् ।। ' जालामानमकसदनिलयं कालाम्बुजअद्युतिं कालीकैलिकलाकरार्चितपदै कालाचलाल तिम् । क्रुध्यकालियकालिनक्षतं काकोदरीकाकुभिः छ। कृप्तक्षप करोग्यभिवदन् कालाधिकारक्रमम् ॥ १ ॥ कालतु दिविधी नित्यी जन्यथेति प्रकीर्भिसः । नित्यः श्रीपरमैशोर कालकालापरायः ॥ ३ ॥ विश्वेषां कलनाकाली अन्यः स तु सथैमरः । तत्स्मृतिः सर्वकार्येषु कर्तव्या मङ्गलार्थिभिः ॥ ३ ॥ कौ–अनादिरेष भगवान् कालोऽनलोऽक्षरः परः । सर्वगत्वात् स्वतन्त्रखात् समत्वामहेश्वरः ॥ ४ ॥

• पर ब्रश च भूतानि वासुदेवोऽपि शरः ।....

कालेनैव च सृज्यन्ते स एव असते पुनः । इति ॥ ५ ॥ अतिअ - सर्वेषु कालेषु समस्तदेशेवशेषकार्येषु तथेश्वरैवरः । सबैं; स्वरूपैर्भगवान्नादि #मास्तु माङ्गस्यविष्ठये हरिः॥६॥ “ यस्य नृत्या च नामोत्या तपोयज्ञक्रियादिषु ।' न्यूने सम्यतां यानि सयौ वन्दे तमघुतम् । इति ॥ ७ ॥ निर्गुणत्वात्परेशस्य तस्मृतिर्घटते कथम् । इति चेदुच्यते तस्य वाशिष्टोत्या शरीरिता ॥ ६ ॥ Digitized by Google Digitized by लाधिकार संवत्रादिवर्धनम् । , ताहि वाहिरामायके । नित्यो अन्यच्च कालौ हौ तयोरायः परेचरः । सोऽवाचनसर्गग्योऽपि देही भागमम्मया ॥ ६ ॥ व्यापाशधरः श्रीमान् कुली झवसान्धितः । ऋतुषट्कमयोहारषट्कसमन्वितः ॥ १० ॥ मासद्वादशकोहामभुजद्वादशकोटः । साकारसमयी बात: किरवेगया । इति ॥ ११ ॥ यद्यप्येतत्कालकूपं तथाप्यस्य रमापतेः । धृतनानातनोभी काया खेटाकतिस्मृतिः ॥ १३ ॥ निझामन्यस कालस्य समुत्पत्तिरभूदिति । ऋतिप्रामाखभासाद्य प्राह स्वायत्री मनुः ॥ १३ ॥ ।.. . नाशि.. कालः कालविभत्विच्च नक्षत्राहि अस्तिथा। सृष्टि सस चैवैमां अष्टुमिच्छनिभाः प्रजाः । इति ॥ १४ ॥ कालाला दिनक्षत् प्रोको हराकचे यतस्ततः । सितगदिता अष्टिन विरोधमाईति ॥ १५ ॥ बुट्यादिप्रलयालेषु जन्यकालेषु वत्सरः । प्रधालभूतोऽवयवी खायुक्तोऽयनादिभिः ॥ १६ ॥ सम्यग्यसन्ति यमाहपञ्चदिगादयः । प्राज्ञैः कालविशेषोऽसौ संवसर रतीरितः ॥ १७॥ भयते येन पूषर्तुचयेणोदग्दिर्श हवा । दक्षिणा देवोहमयनं सौरमाअम् ॥ १८ ॥ ... इयर्घशीकपुष्यादिखि साधारपतरम् । यः से कालविशेषोऽत्र वसन्साघृतुते ॥ १८ ॥ Digitized by Google अगीले मास्यते परिमीते येन चन्द्रसियो । सूर्यराभिगतिर्यत्र मास्याच्च यत्र हि ॥ ३० ॥ मास्यते चिंशतः मैस्या तथा भभ्रमोद्यताम् । मासः स उच्यते चान्द्रः सौरः सावन ऋचः ॥ ३१ ॥ पखेत परिते देवतापितकाययोः ।। यौ तौ पौ शुभौ चन्द्राचियोनौ ॥ ३२ ॥ तमोति यो वर्धमान बीयमाणां कलां विधोः । एक कालविशेषोऽयं तिथिरियते बुधैः ॥ ३३ ॥ इथं यमि मुत्तोदियालाङ्गानामनेकशः । व्युत्पत्तिने मया प्रोक्ता अन्यविसरमासात् ॥ २४ ॥ भवधा कालनामानि चान्द्रमार्थं च सावमम् । वाईअत्यं ततः सौर मानवं पैपमैव च ॥ २५ ॥ दैवं आमिति प्रोन्यत्र पभिरादिमः ।। अवधारी मनुष्याणां मवादीनां स्त्रनामत: ॥ २६ ॥ भूगर्भनिःसतात् सुत् सूर्यमण्डलमध्यगात् । प्राधौं ययाति शीतशिन्द्रमानं तदुच्यते ॥ ३७॥ अकॅन्दुभगषो मासस्हादई पक्ष यते । तिथिस्तत्ररूपां१५अस्सदई करणं मतम् ॥ २८ ॥ ब्रतोपवासपदिल्यात्यपिढक्रियाः । चान्द्रमानेम ट्रान्ते मासचिशयादयः ॥ ३८ ॥ पन्ते कृत्तिकादीनां योगाचे आर्भिकादयः । मासाः प्राभिर्मतास्तद्दयस्पतेः ॥ १० ॥ उदयसनामाव्दाः सूयंसिदान्तसमासाः ।। तन्नक्षणाचतिव्याप्ते नत्र प्रोक्तानि विस्तरात् ॥ ३१ ॥ Digtõed by Google जाणाधिकार संवसरादिव नम्। २४५ अत्तिकाशब्दाचं याचिकारोक्षिणीयम् । तत्पश्चान्तान्बयामासी निरुतः कार्सिको यदि ॥ ३३ ॥ तटूमार्गपबीन्सभरणीरोहिणीयुतौ । अब्देविषीतापत्तिर्भवेत् कार्तिकमार्गयोः ॥ ३३ ॥ तथापि पूर्वचलितयवहारवशादिने । अत्तिकासगशोर्यादिनामभिः प्रायिका मताः ॥ ३४ ॥ एकः पयाङ्कमो भान नाक्षच दिनमुच्यते । घटिकादिकमायुश्च सम्मानमेव सिध्यति ॥ ३५ ॥ नाबमानससि व मायुः कल्यार्कवासरैः१५५५३०० ० ० ० ० ० ० ।। गुणितं तद्भुमा १५८२२३७८२८०००वाप्त सौरादादि स्कुट भवेत् ॥ २६ ॥ यद्यपि स्थायज्ञायां स्ववीदययुगान्तरम् । सत्तावनघस्नास्यमुक्तपूवं तथापि हि ॥ ३० ॥ मध्याकंगतियुक्तकलिकासँख्यकासुभिः२११५८।८। सनियतं सावनं मध्य प्रदानयनकमणि ॥ ३८ ॥ फुटसूर्योदयङ्ग्यविवरं सावनी दिनम् । प्रसिई तैम थधादिसूतकायब्धपादयः ॥ १८ ॥ मेथी अवैन मानेन वत्सराः प्रभवादयः । सुप्तवर्षाधिवर्षाब्दवरायाः संचितोलिभिः ॥ ४० ॥ एकशिप्राम्मतिर्भानो: सौर दिममितीय्यते । त्रिंशता सहिमैमासी वर्ग हादभिश्च तैः ॥ ४१ ॥ सौरमानेन वाले संक्रमर्वयनादयः । देवासुरमुरजनीयुगमन्वन्तरक्षयाः ॥ ४२ ॥ Digitized by Google 18 विवाहव्रतचूड़ादिवैलारभादयः क्रियाः ।.... मासाव्दनियमाः पयपि देशविशेषतः ॥ ४ ॥ सौर - तुलादिषशीत्वं शैः षड़शीतिमुख दिनम् । सञ्चपुष्टयमैव स्वादिस्वभावेषु राशिषु । इति ॥ ४४ ॥ धनुषः सप्तविंशोऽ'अस्मयोविंशोऽजस्थ च । बास्सैकोनविंशवा स्त्रियाः पञ्चदशः स्मृतः ॥ ४५ ॥ तत्तासेषु सूयय पहशीतिमुखान्वयात् । घशीत्याख्यया प्रोली पाकचेशसंक्रमाः ॥ ४६ ॥ भोजपादादिचरयोः संक्रमौ विधुवाभिधौ। युग्मादिचयोग्यसौम्यायनतयोदितौ ॥ ४ ॥ चरामकयोर्मध्ये खिरराशिचतुष्टयम् ।। भानोविशुपदीसंप्रवेशाः प्रकीर्तिताः ॥ १८ ॥ पूर्वीक्रमसँसिया रविसंक्रान्तिसभवाः । पुण्यनारायस्त्रिशत् खमध्यस्लार्कसंक्रमाः ॥ ४ ॥ माया दशसु संक्रान्तिब्ययने दक्षिर तु ताः । अन्तस्यसभाः सौम्यायने लादिस्यसंक्रमाः ॥ ५० ॥ . पतिपुण्यतमाः प्रोकरः संक्रमासमनाषिकाः ।.. चलमासक्ता यत्र दिवान्नामादिकं तदा ॥ ५१ ॥ तवियाईदधथोई सञ्चार प्रापरं ततः । । सद्युदले पुण्यं निशीथे चैसा तिथेः ॥ ५३॥ संक्रान्तिकालनिहाया यरिने अती थितिः । .. सत्र कायाः क्रिया एष विचारो अयनादृते ॥ ५३॥ रात्रौ याम्यायने पूर्वदिनस्याम्यदलं मतम् । सौम्यायनै परदिस्वादिलं पुस्खदं दलम् ॥ ५४॥ Dighived by Google कालाधिकार संवत्सरांदिवर्णनम् । ३४७ अहःसंक्रमणे पुण्यमहः कृत्यं प्रकीर्तितम् । । आस्तथापि संक्रान्तेरासभिर्ब मन्यते ॥ ५५ ॥ उलीं विधेरये कालो निषेध खामिषादिनः । पूर्बाविशत् परास्त्रिंशद्वाः पक्षनाडिकाः ॥ ५ ॥ मासान्ताख्यनिराख्यौ मासस्वाक्यादिमौ । यात्राङ्गादिकार्थेषु त्याज्यौ कल्याणमिछुभिः ॥ ५७ ॥ विम्बान्तर्वनिः पुंसः संक्रान्तिसमयो नृभिः । ।

बुटेः सहस्रभागत्वादवगन्तुं न शक्यते ॥ ५८ ॥

सौर-भचक्रनाभौ विषुवतिय समस्त्रगम् ।। अयनद्वितयं चैव चतस्रः परमास्तु ताः । इति ॥ ५६ सौम्यायनासयुगैः शिशिरावृतवस्त्रयः ।। तथैव याथायगतः प्राप्तडायास्यो मताः ॥ १० ॥ अथ पञ्चविधादानां रविमध्यमसावनैः । । दिनैर्मानानि कथ्यते मध्यभुश्यनुसारतः ॥ ३१ ॥ हाधिनायधिकाब्धार्थरामा३५४।३२चान्द्राव्दवासराः । सैकनायबाणाग्निसंख्या३५०१ नाक्षत्रवर्षः ॥ १२ ॥ सायनाद्यस्य ते पंष्टिसमन्वितशतवयम् ३६० । सप्तश्चदरूपाङ्गवइयो३६१।५ जैववर्षजाः ॥ ३१ ॥ सौराब्दवासराः पञ्च- • अनुत्तरशतवयम्३६५ ।।

तिथिभिः१५ आग्निभि३१चैतै:३१

सिधै२४र्दादिभिर्युतम् ॥ ३४ ॥ ऋदेशभगचे केचिदानं मासं प्रचक्षते । अष्टदोननागाचिगुणास्तवर्धवासराः३२५२ ॥ ३५ ॥ Digibed by Google अहगोले मनून राज्यकालो। मानव मनिमुद्यते । न पृथग्दिरमासादिनियमस्तप सातः ॥ ६ ॥ चान्द्रो मासः पिढदिन यतैः छाड्गुणैः३६० समा । सावगैस्सयमाणं ताग्निरसदिग्दिने:१०६३१ ॥ १७ ॥ दैवं माने यदेवैतदातूर परिकीर्तितम् ।। सौराब्दस्तदोरानी दिनरात्रिविपर्ययात् ॥ १८ ॥ सषष्टिविणताहोभि३६० तदब्दः स तु सावनैः । समितः साङ्घदखाग्निगोधकाग्निकुभि१३१४८३॥eर्दिनैः ॥ १ ॥ सौरादैरवुदगुणैः कृतदिक्चन्द्रवद्भिभिः १११°४००० ००० ००। समितं मयो वर्ष पुरीकास्तहिनादयः ॥ ७० ॥ ममूनां यत् पृथाने इरिवंशेऽस्ति तद्रवेः । गत्याप्यशक्यमानेतुं लिखाण्याशिगौरवात् ॥ ११ ॥ बघा जरिवंशे - दिव्यमव्दं दशगुणमहोरात्र मनोः स्मृतम् । अहोरात्र दशगुण मानवः पञ्च उच्यते ॥ २ ॥ पक्षी दशगुणी मासो मासैदशभिर्गुणैः । ऋतुर्मनामां सैप्रोक्तः प्रास्तखार्षदर्शिभिः । इति ॥ ३ ॥ कालव्याप्तिर्बहुविधा श्रौतस्मान्नेषु कस् । सत्य विवाहादौ गोक्ता मूल्य निभावतः ॥ ४ ॥ चन्द्रगत्यनुसारेण जलोझासाझाम्बुधैः ।। गायब्हधिनियमः झाचित्कवादलेखि गो ॥ ७५ ॥ भाखसम्मुखभाग्दले द्युतिभृतोऽन्यत्रामगछायया याप्तस्यैदयगोलकस्य सतत-आसक्युखेकार्थतः । सूया त्यजतोऽयतो धवलत हुडियावीक्षते लोकतपितरः क्व सन्मुखदले मासार्कपडूमम् ॥ ६ ॥ Digitized by Google कालाधिकारै पुरुषोत्तमस्तववर्णनम् । ३४८ नव्यान्नभमरप्रभाकरसुतापाथःप्रफुलोत्पल- प्रायशिकलङ्क कज्जलमहीनीखाश्मनीलीवलः । जम्याचम्पकनोपकुमतमीचामीकराभाम्बरः कृष्णः संसृतिशर्कराध्वजनित मुखातु कृष्णां मम ॥ ७७ ॥ इत्युकलोज्ज्वलनृपालकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरकृतौ गधितेऽक्षिसिडे । सिदान्तदर्पद उपातिबालबोधे विंशकः प्रथिताल इतः प्रकाशः ॥ ८ ॥ इति औचन्दशैखरसिकती निदर्पये कावाधिकार संयमरादिवो नाम पचिंतितमः प्रकाभः ।। , अयोविंशः प्रकाशः । पुरुषोत्तभववर्षनम् । घा वाग्वाग्ब्रशवेंडितगुभवितते: श्रीपतर्वर्णनाच्या सा स्यादिबाशुभन्नी सततमपि युती वयवयपाथैः । या वद्रिका सुत्रापि च सुभगपदैत्यज्यते सद्भिरषा तस्माकृष्णाचलेमामणगुणजलधेवर्णनीयोऽत्रविन्दुः ॥ १ ॥ यत्र क्षेत्र पवित्र विलसति सितरुङमिनेस्य गात्र भोत्रा यत्रातिमात्रास्तचयवसृता दीपवत्थी विचित्रः ।.. स्वस्थानस्याः पदंयाषितनिअजनता देवताः सन्ति नित्या. . म: स्मात्तः स्मरान्त इरिचरणरताश्वोत्कलः स्तालिन्नः॥२ में Digited by Google स्या भव्या अभव्या अपि वचनचयैर्नव्यमयैर दिव्यै- वास्तव्या यत् पृथिव्यामवगतदनैचि निर्वर्ण्यमानाः । बाहुव्यूहाअविभाजितवगजगदाम्बुचक्रा इवोचे- रोदः प्रौढ़प्रभावो जयति चरिदः सर्बदेशस्य सोऽयम् ॥१॥ नागोयानोयतामोकबलदलच्छायशान्तातपार्सि- मित्यप्रस्थग्रसौधावलिदलितकलानाथभृत् भैसकान्तिः । अशान्तभ्रान्सवातप्रमथितपधिकातिरमशान्ति कुत्पर्यथलगञ्जलधिरधिरुचिः अनुभाः कापि पूर्ण: ॥ ४ ॥ यत्रामवाः परयातसुकतजमनासिनोऽप्येशमन् वित्रता देहस्सा ननु विलुप्तितः प्रेक्ष्य सख्येच्छवः स्युः ।। देवा देवाधिदेवानननलिगः सन्ति मानानभाजः कुर्यात् पर्याप्तवी शमनिमसिता हायधूया पुरीनः ॥ ५ ॥ अन्तर्वेदी त्रिवेदीनिगदितमहिमाधिस्यका नित्यकान्ता- तुः गाणि यस्यामरनिकरण्डाः पावनी यइनीश्रीः ।। प्रकारो यमपातः प्रमथपतिनुतोपत्यकापूर्यदीया स श्रीमाधोदभारी विसरत जगतां मैच मेथकादिः ॥ ६ ॥ तुङ्गप्रसाद अतिलवपवनान्दोलिता वैजयन्ती । वाच्छाकल्पद्रुतीथेंबरशिरसि चरत्पन्नवी जयन्ती। यास्यस्खास्यातिताम्भगवजिमचभूमूर्जित संयन्ती । पायान्मायाभवान्नममिव शमिमां वीजयन्ती ॥ ७ ॥ शौलानां पारपि चरणजुषां दणदः केतुद- हालस्योगत्या अपि किमु विदधमाप्तविम्वः । चञ्चत्यताकाशयविधुतिभिषाबारामतीकः प्रासादस्येव दूरादपजयतु भयं पतः किराणाम् ॥ ८॥ ६ ॥ Digiided by Google कालाधिकारे पुरुषोत्तमायवर्शनम् । चक्रे तब एककचकटुतनु क्रान्सविक्रान्ति दन्ति कान्तिाम्सातिशान्ताजितमहितमाः संहरदासां नः । सवा सातपातादवितुमविकले इन्त पातित्वभाओ भाजप्रासादराजोपरिपतिसदृशः श्रीशांशरूपम् ॥ ८ ॥ पञ्चकोकीनानाभरचञ्चतनुयातनुः शादायी सोऽन्तःसन्तापशायै विलसतु कलश: ससुधाधारधामा । यः पद्माकान्सस अभिधविबुधशिरोगर्भकाकारचक्रा- क्रान्तमूडेव निःश्रेयसपथपथिकानर्थद्रकुमः ॥ १० ॥ सइण्टाकर्पराव्यामलकततिरतिद्योतिता ह्यौतयन्ती प्रासादस्थूलमूर्भवतु भगवतः सर्वतो वभावम् । याष्टाशीत्यष्टाष्टपरिगुणचतुःषष्टिमुन्तनिष्ठ दृष्ट्वा मष्टं शिरोवेष्टनमपि तनुते साममानिष्ट मध्ये ॥ ११ ॥ स्पष्टावष्टासु काष्ठासमुघटितपछेष्ठकठोरवेन्द्रः पश्यद्दिश्याघनागप्रभवपरिभवोलुण्ठनाकुण्ठबीयैः । दृष्टिप्रेइप्रष्टप्रतिकतिरतुसः मुटु नोऽधिष्ठिताङ्गो बैकुण्ठागारकण्ठो विघटयतु हठात्कष्टदादृष्टसृष्टिम् ॥ १३ ॥ जम्बूद्दीपाख्यभूपाखिलभुवनजयस्तम्बसम्भारभारी गर्भस्थानतविवरणरणत्या वाफ्यातीतमानः । साङ्गोपाङ्गोऽतितुङ्गोऽनुगु पृथुलतः प्रेक्षकानन्दकन्दा प्रासादेशोऽनियं नः सुशतु विंशयः खाशयं श्रीशमूर्तिः ॥ १३ ॥ प्रकारइन्डमध्यप्रततसमदृशत् कुश्मिावापतष्ट- प्रासादावेष्टितोऽधस्तृतमसशससमुपाषाण्यः । नानाकारावतारैहरियानरवरैः कुञ्जरै रचितोऽसः- पुत्रं कुञ्जाधिराजालय उपचयिनं यथेच्छण नः ॥ १४ ॥ Digitbed by Google ३२ अग्रीवं सोभाणं शिखरमतर मारीं मनुलाभां.. भित्तिं वस्तावभीप्ति तिनुतान् पक्षालां विशालाम् । पीठ शिष्टाभितुष्टं सहमतिविततं श्रीअगोषनाख्यं भोगार्थ मपञ्चाङ्गुतमवगिधवस्यायये प्रवेश ॥ १५ ॥ प्रेझन् अस्य नाभौ सतगतिवादाहुदण्डै: प्रचण्ड शाखाभिचक्षरोधिसञ्जनिजअमान् वारयन् किं विदूरान् । कल्यान्तेऽप्यन्सहीनः सकलकलुषत् सिन्धराजोऽधिरोधो- न्यग्रोधः क्रोधकामाचरिपरिभवतवर्गस्य भूयात् ॥ १३ ॥ भद्राभूमाधवशीमुषलभ्रदरिभिः शोभितः श्रीवपु- नागुणांशजोगमशमनघनः पातु देवाधिदेवः ।। जन्तुमन्तूविहन्तुं प्रभवति शतशोऽय थबाम एन् पश्यन् भन्नत्यवश्य विषयजलनिधौ नैव ये दैवयः ॥ १७ ॥ साईं येनेन्दुपद्माद्यखिलमुपमितिद्रव्यमासीत्कृतार्थं विद्भिर्वर्ण्यमानं यदनुमितिकृतः जत्रिमं विश्वमाः ।। शब्दब्रह्म प्रमाणं यदवयवजनेऽसतारदायैः साधाजयोऽपि साधी भवति भवनवः शीधयः सोऽवतासः॥१८॥ द्रव्यैर्जातूपमानं न भवति जतिनां प्राकृतैर्जातदोष सम्रान्तर्यामिभावाद्युतिमति कृतिभिर्यस्य लोकोत्तरस्य । व्याव्यलेषु सत्वेष्यपरिमितनिअध्याप्तिमुद्दयतुकाभः । स्तम्भायो दिवासियोऽभवदिश च महादारुडः सनोऽव्यात्॥१८॥ पारावारप्रतीरप्रथितवटमहापादपस्यर्शनाशा- प्रोद्यत्प्रासादपीठार्पितविपुलवपुः पालुपझोपमाः । । पूर्णप्रेमप्रदानप्रवण उपनिषत् पार्थमानानुनमः पापौधा पुनीयात्पतितपतिभयं पूतनापायी है ३• ॥ Digibed by Google कालाधिकारे पुरुषोत्तमस्तववर्यनम् । अध जगन्नास वा समुद्रसभ्यम् । लक्ष्मीभूल्लागसच्चामृतखनिरशनिससितादीश- स्थानं स्वर्गापगायाः प्रभुरलियां पापसापडता। श्यामश्रीमनकूर्माद्यमिततधरः शचन्नाभवाः कल्पान्तस्तलोकः कलयत कमख तीर्थराट् ब्रान्ति गारु।२१॥ याते सानुधिम्बोदितभितकिरण मोचलं नवयुग्मं । नासाचादराङि स्फुरति च विविधहीपशोभानुकारि । वारोव श्यामलग्रीर्मकरसुरुचिरे कुखले वाड़वाम्बि- ज्वालेवोद्यािरोट तरविदधरः सोऽस्तु या कपाधिः ॥२२॥ अथैकेज प्र साश्यम् । विभहस्रपेयौ नयनथुगमिषादशीभामद शुभीर्वादभादधरयुटरुचियाजत: साक्ष्यवेलाम् । तिर्थविस्तीर्णहत्तालभुजवलयछद्मनश्चक्रवाल औलं मध्यच्छणाकाशनमुपचिगुतादिश्वभक्त शुभं नः ॥ २३ ॥ एकैन विसालम् । । भूतेश्रो भूतिभूभिर्भवभयभरोझेदभैदिप्रभावी भूयाजोगीन्द्रभोगाभरवपुरभीभावदी भूतभूतः । भूभृकुमद्रमौलिर्भतवरकमलो गौरभा भेशभङ्गः । प्रभाजासभित्तिषभरणचः सत्यदभाभिसन्धिः ॥ ३४ ॥ | एडेन मौरीलाम्बम् ।। सबरोध्या सितधरपरमयशोभूतिविख्यातिहेतु- र्माता लोकस्य दृप्य अधुधमुदितादित्यगीतप्रशस्तिः । पाताचखादिदैत्याभिभवनखररुक् चन्द्रकान्तोसमाङ्कः- श्रीरान् सदोमेश्वर उदितरतिः कैलिकान्ताङ्ग सकृत् ॥ ३५ ॥ Digitized by Google आन्दौसाब्वम् । शोमीराराम्बरबधिरपयोराशिशित्याली. लीशेगाताङ्गसुटतमसमनःसङ्गतिवाड्तारिः। ब्रानन्दकभूमिर्भमशमनपटुः खाषितानामवियां भिद्यादनालदेहातिसकलगीरमैयखितिर्नः ॥ २६ ॥ गईशसान्वम् ।। इस्तीत्युप्रीः श्रुतिशिखरधुलोअत्तचित्तालिलैखो- ऽलर्सा नाममध्यस्लिपुरदरतनदक्षपक्षस्य रयात् । सद्योऽधियान्धकारात्परधरपुरकायदुर्वायवीय देवः श्रीपार्बतीयाविधिविततयशाः वर्गवर्गाग्रपूज्यः ॥ २७ ॥ सायम् ।। छायाकान्तः संताम्साधितचरणयुगः पाणिराजत्सरोजः खायोयनितेय रजनिचरसुखोच्छ्रायविच्छेदददः । अच्छानतालीसः चयितप्तमतमाः सर्वतेजोऽभिभावी कालियानन्दकन्दः प्रमुदितमलः पातु पारिनेः ॥ २८॥ विशेषचैनवसाम्यम् । पद्मानन्दकसानुतनिधिरवनीनन्दनयन्द्रवंशो संसः खर्गेशवर्गेड़ितचरणयुगः सस्कवित्वाश्रयश्च । पत्रीभूतीरुपनी जगनयनचयागोचरो नीचकेतु- तिभागयतोऽस्मानवतु भवभयादाविश्वग्रहाला ॥ २८ ॥ वन्दे वन्दारुहन्दारकनिकरशिखारमनक्षत्रराजी- रज्यत्यादारविन्दस्टगखरविधुध्वस्तचेतस्तमस्कम् । कोटिक्रीड़ाहुभाजप्रकटगुणधर्टः भवितं खावतारैः

: बीमहोविन्दमिन्दीवररुधिरतभूमिन्दिरानन्दकन्दम् ॥ ३० ॥

Digtõed by Google कालाधिकारी पुरुषोत्तमस्तववर्तमम् । भय दाता सुतिः । मोऽलीनी नदीगोदर उषितऋषिव्रातगोत्रातरीस पातु सत्यव्रत वासरदिप समाहार्यसन्दीदेवः । वेदोडाराय थोडा व्यधितवधमदचौरजारिशो- स्वाधं तापायाचत्रिपुरहर पुरस्कारपावं तनोतु ॥ ११ ॥ कूऽशर्मोपनियतु रयभरातमन्बखिराभू- इरिग्रावग्रसङ्घघटितमहापृष्ठकतिसौख्यः ।। | पसङ्कोचछलेनोमालितचलदो मीलनं खाषितेभ्यो- ऽर्थेभ्यः प्रोयितास्येन च पवनसमुत्थानमर्थापयः ॥ ११ ॥ कोलः कोलं कुगोल दधदधिजलधीवधि उदृता दन्त- प्रान्सेऽशाम्रो दुरन्ते प्रथमदिति सुते वृधदुर्धर्षयुचैः । देयादायासहीनो दुखिहरिहयाच्यादितैयाणीयः श्रेयोदाम्नायगय क्रतुनिचयमयायकायः श्रियं नः ॥ ३१ ॥ अङ्घःसई नृसिंहो भवतु भवहरोऽङ्गाय संचर्तुम गईत्रिदद्वन्दैः प्रलयजलधरध्वनधारासमृद्धिम् । अक्षान्त स्त्रीयभाचतिरमरपराध्यक्ष:कवाट- नोभप्रमाणतजभृतनखी लक्ष्यसीकवाः ॥ ३४ ॥ खर्चीकुत दकरभुवनकगीवाणवर्गालयो- गर्बोनाक्नुपर्ध्यावनिधवमहासम्पद लुम्पमामः । व्यापायचयं पक्षियरयभरार्थनाव्याजस्व सवं शर्खादिमेव्यः स्रवदमरधुनीनीरपत्नीरजो यः ॥ ३५ ॥ षष्ठः माष्ठगोष्ठीकुठगएलुठभाकुण्ठतेजःकुठारः श्रीवैकुण्ठावतार: कठिनरणधुरादृष्ट्यधीशपृष्ठः । Digitized by Google अफगोले तिइन् कण्ठोरवाभोऽर्जुनसुभटघटाघोरमातङ्ग यूथ श्रेष्ठ; कष्टानि निशेवयतु भृगुभुवां नीलकण्ठाशिनिष्ठः ॥ ३६॥ रामः श्यामाधामा शमयतु स ममाश घांशुवंशो- संसः संसारदिसावरमधिममहाभोधिरभोजनेत्रः । भौसडीशकाखानदलदलने दण्डकारण्यचारी रारी बारीशतारी सुरपरविसरप्राणहारीवुधारी ॥ ३७॥ जन्दुज्योतिरू स्वलविमलहराहाय्यरुगजैगावः सद्यः प्रोयनिशमदमदभराधूर्थितास्तीनेः । प्रताग्राभोदवन्दप्रतिभटपटमूरिभास्वविभूष भूयहिगोलभारी भवभयभरभिानुभूभदनो नः ॥ १८ ॥ अध्यात्मध्यानबहादरविधुतधृतिर्श्वस्तशहाध्वरोध अहः क्रोधादिरोधाविधिविचित वधामाधुतासिदवीधः । दयानुचाभिधानो मगधधरणिभूषधचन्माधिदेवो बाधब्धुिपारधुबी धियमधनधर्म धधारी धरः ॥ ३८ ॥ निलीधूमधाराधरनिकरनभोमध्यवियतमान बोतप्राग्भीरभस्विङ्कमकररयुभएखलायचखः । वाधाराधीरघोरोचुरतुरगखुरचोदितक्षोणिरेणु- छ अच्छायेश ईशो दिशतु दशमको से छविच्छेदकच्छम् ॥ ४० ॥ मत्स्यायकल्किरूपं दविधतनुभाक्सि२४संस्थात्ममूर्सि- त्रिंशाध जगदुपतये तृप्तमानावतारः । भागांशाचैविभेदैः परिचरितपदइन्छ इन्द्रामकान्तिः कणस्तृशानृताब्धेः सृजतु नृजमिजाकृतान्त्रिकृतिं मे ॥४१॥ या लीला गोकुलान्तर्मधुपुरि रचिता थाः क्वता हरवत्व धित्यां नित्यावतारैः प्रतियुगमुचिताः सूचिताः प्रामुनीन्द्रः ।। Digibed by Google জালাধিক্কা হ্রাদম শীল। ২৪৩ तास्ता वि तारयन् यो वसति शितिगिरी वेदवेयोऽवतारी नित्ये धामि वनामि स्फुरत् सुररिपुः सोऽयमन्त; सदा नः॥४३॥ योऽसौ सय १ पूर्णोऽप्यसितगिरिदरीक्रशरी योऽप्यरूपः पद्मप्रद्युमरूपोऽप्यरतनुतनूसंभृताशेषलोकः ।। निस्तै गुख्योऽप्य गण्यामल गुणनिलयो वायनोऽतीतधामा माइक्चमाक्षिलक्ष्यः स्फुरतु मनसि नथिसिधमुकुन्दः ॥ ४३ ॥ माधुयॆवयपूर्ण: शितिधरपरमव्योमगोलोकनाथः श्रीभूलीलादिव्यादरकमलगदाचक्रभृणुपाणिः । भुत मुकेश भवितरनिपणधिनानन्दमूर्भिः सर्वव्यापी पराओं से भवतु भगवान् ब्रह्मभूतिर्गतिर्नः ॥ ४४ ॥ राजन् प्रासादराज इजिनवनरुजाकुन्नरः कुलपुले मलौ सञ्जातशातव्रजयुवतिजनान् रञ्जितान् अक्षयन् यः । गत्पर्जन्यराजिप्रतिभटलवणाम्भोधिकूलस्थनील- माझुडूसार्बभौमः स भवतु भविनां भूतये देवराजः ॥ ४५ ॥ कंसाकर्षक्रियाक्लकमकवसुनकः कुञ्जकैलीकलापी केशोद्यत् कैकिपिछः शतकलिकलुषलेशज्ञप्तिः कृतः । कल्याक्रान्तविलोकोकवलनकलितझरकालाग्निरुद्रः क्वणः कल्याणकारी भवतु कविकुलोत्कीर्त्तितानेककीप्तिः ॥४६॥ संख्येऽसंख्येयःक्षेपणकुणपभुजां वक्षसि चिप्तबासः पक्षे सख्येऽतिदक्षेऽसुरवरतनुजे ख्यातसौख्योऽम्बुजाक्षः । अक्षेऽधिक्षेपलखे कुरुकुलनृपतेधर्मराजे कृपाल रक्षेदवेमविक्षेपक उदधित क्षेत्रराट आपतिर्नः ॥ ४७ ॥ कारागारागुकारानुमितभवदवच्छेदनोद्यत्कुठारः कालव्यालास्यमीलजगदवनगदः श्रीलनीलाद्रिसिंहः । Digitized by Google अहगोले मारामारावयारागवरतरतगुर्भानुभूदखसही सर्वांगीबीचगवाचलपविरवतु प्रानः पूरुषो मः ॥ ४६॥ धीराधीरादिसलक्षणचरमणीवर्गसङ्गीतरागः चाराभराशितीरावनिधरशिखरप्रस्तरागारमारः । स्वाराबोराजिताब्दिालभुजः कुरापत्तिमैसा भाराहारावतारो वितरतु नितरां श्रीधरः श्रीभर नः ॥ ४ ॥ हादियाबादसीमादमदमरुचिः सविनीसन्धितामा सेविसंवातधामा निगमगडभिरस्तुस्वसत्यप्रभावः । मेषाशेषासमा सुरतरतखभातल्पितप्रेम श्रीशः प्रेमभ#ि वितरतु इदि नः सच्चिदानन्दरूपः ॥ ५० ॥ राधासाधारशीभगमन तिपिच्छावतंस चावलादिरागाच्छिदुरसरमदीसंग्रहागाधसिन्धुम् । बंशीसंशोलितास्वं कनकमणिमयाकल्यमाकल्ययन्त विद्युदिच्योतिवर्ष नवजलदर्चि श्रीजगन्नाथमीड़े ॥ ११ ॥ यस बीवियोद्यतिरिति परमब्र वेदान्तवेद्य कोटीआभारी परमशिवभवः श्रीमहाविष्णुरंशः । यस्य भूक्षेपमाथाजति इरिवरयशक्रादिदेवान् मायापायादपायादयमुदितदयः पुण्डरीव अरोऽस्मान् ॥ ५२ कृष्णाकणाम्बुधिष्णाम्बुजचरणरण सीणगीवाशी कृष्णाक्षणादियाइरषरसरयश्रीतिरस्कारारिन् । उमाशुष्पांशुविमापनयनयुगाकार तारुणभारि- अस्मान् भीआदिकोशापर विचितमहापातकान् पाहि पाता॥५३॥ श्रीराधाकान्स शान्तानमासिनहरे रामवाच्यावतारिन् गोविन्दनिन्दकन्दामगुरविते श्रीपते नीपमालिन् । Digitized by Google कालाधिकारे उपसंहारवर्णनम् । सारेऽसारसंसारर इरनुतापारकायसिन्धी दुःखान्धीवृतिं मे तनु दगुरिपोऽनुपप्रपरेछ । ५४ ॥ पार्थानयंप्रमाथ प्रश्चितपृथुयशो मअथार्थकान्ते श्रीमत्रियस्थलथागमपथपथिकप्रार्थितार्थामरड़ी। शक्र अत्यर्थिपाथःपतिमथनमहामन्य एवीधरातः स्याने नाथामि तीर्थाधिपतटवटयोः बीजगन्नाथ दुःथः ॥ ५५ ॥ दासीपादरजांसि निर्जरशिरोधात्यापि भूयाय: दुर्जयडूतदर्पदमनी या स्थितिः पापिनाम् । तत्र स्वादसमवैभववति क्षेत्रोत्तमै आत में, नैव श्रीपुरुषोत्तमे शिवतमै स्थातुं विरागोदयः ॥ ५ ॥ इत्युकलोयसपासकुलप्रसूत- श्रीचन्द्रशेखरङ्गतौ गणितेऽचिसिचे । सिद्धान्तदर्पण पाहिबासबोध अतिस्थधिविंग इतः प्रकाशः ॥ १७ ॥ इति भौखिरसिंञ्जतौ सिखानदथे आलाधिकारी पौत्तम वर्षको नाम अयोविंशतितमः प्रहारः । चतुर्विंशः प्रकाशः ।। उपसंचारपर्यनम् । उपक्रमः वेष्टतमस्य विष्णोः स्तवादिनादौ रतियुतस्य । तत्पादनत्योपनतस्य पूर्णिमथोपसच्चारममुक इवें ॥ १ ॥ तस्यादितः ौतुकपशिकायं व त्रासि किवियितं मया यत् ।.. Digitized by Google गोले ३ कैशोरभाजारचि पञ्चिकालिं धैव पिया लिखित प्रयत्नात् ॥ ३ ॥ पञ्चापक्ष प्रविलोक्य चैका- मन्यां ततः कल्पयितुं चम: स्यात् । अगी धनुज्यपदकाचविलो यथा तथायें क्रियते प्रकारः ॥ ३ ॥ कुवासरा नागराग्नि३५८ तुल्या नागेन्द्र८ गायोरसभू१ विनायः । कतारामै ३६४स्तिथिभिः समाप्ताः स्युर्मकेन्द्रौपदान्तगेऽकें ॥ ४ ॥ पलैस्त्रिभिर्विश्व१३मितैश्च दखें. युक्तानि पूर्वोकमहीदिनानि३५८।१३।३।। ऋचैतुःपञ्चगुतैः३५४ समाप्ति यायव मेटं रषिमन्दकन्दम् ॥ ५ ॥ कुवासरास्ते ३५८ सदलेन्द्र१४।३०नाड़ी- युः खनागवलनैः सहा६:३८०॥० । योगैः समाप्ति खलु यान्ति मन्द- केन्द्रौपादाम्सगते खरोशौ ॥ ६ ॥ तिथ्यईके यत्र यदिष्टमैतसंवत्सरान्ते करण प्रमेयम् ।। नक्षत्रभौगारिविवेचनेन नवपादामकराशयः स्युः ॥ ७ ॥ पूर्णेष्वती दश क्षपेश-

मासेषु यद्यत्तिथिभाद्यमिष्टम् ।

तत्पूर्ववर्षेहि तिथिः क्वती४ना- ग्राछा गुणोइन भमथापि योगः ॥ ८ ॥ s Digiõed by Google कालाधिकारे उपसंहारवर्णनम् । २६१ साईडयो२॥नः परिगतां तद्वाक्षतिथ्यम्सत एव देयाः । पुरोदितास्ता निजनाडिकाया योगस्य मध्यादथ तत्तदाब्याः॥८॥ तिथ्यादयः षष्टिघटीभ्य जना भवन्ति चेदिष्टतमस्तकः । आये दिने वार इहैव देयो हौ षष्टिदण्डाधिकतापि चौe१०॥ तद्वातिथ्यां तिथयश्चतस्रो योन्यायप्तस्रः किल तारकायाम् । योगे च साईडयमैवमिष्टतिथ्यादयी ग्रात उद्भवन्ति ॥ ११ ॥ मासेऽत्र पसेऽव तिथिर्मदिष्टा कीदृश्यमुष्य कथमुपयोगौ । इति स्थित प्रग्नविधौ तिथिः सा पञ्चाङ्गमुख्या प्रतिभाति यस्मात्॥१२॥ भयत्र धसे भवतीतिच्या पूर्तियेदृक्षायमिहान्समेति । तदिष्टभस्मात् अचिदेकयोगी ने क्वचिचै कवियोग इष्टः ॥१३॥ अष्टाग्मयो३८ नागरसाइ८ गजाखा८ नागर्त्तवो८ गोगगुणा३८ विनायः । देयास्तिथाविष्टतमै क्रियादि- मासेषु पञ्चवमुना क्रमेण ॥ १४ ॥ . हैयालादिष्यथ योग इष्टे प्रोतेषु मासेषु धनवाम्यात् । सूक्ष्मा हाष्टादशभागोऽके- ऽन्यत्रानुपातान् नतु भै क्रियेयम् ॥ १५ ॥ अथोड़तो भावितिथिचयईि। कालः क्रमामाःसु धनुर्मुखेषु । तिथी१५न्द्र१४विबा१३यम१२रुद्र११ काष्ठा१० गोदिङ१०महेशा११यम १२विख १३शः१४ ॥११ । तिघि गायः १६, १९ भनायः १११३ योगगः १४।१।। Digitized by Google ३५२ . नीले तत्फले बेष्टतियावसायं का चयरथ भक्षयः । खुसूय१२०भागोतियुग्भमिष्ट स्फुटं भवेञ्चरकम वसे ॥१७॥ सप्तोनित दिने दिनाई यखासदेवेष्टदिनेऽब्दतः सात् । तदन्तर यहिनसप्तकोयं तयाम्पसौम्यायनयोः अमेर ॥ १८ ॥ तिष्यादिषु क्षेप्यास्त्र विधय- मिथं सुटं स्थूलमतप्रचिवम् । तिध्यादिकं सूअभितोऽपि वल्र्या पूलरीत्वा मृदुतुबोधात् ॥ १८ ॥ स्थाद्वापतिष्यादि यदी सुसं. सूखीचतिरस्य विधातुमिष्टा । व्यस्त्रे तु तद्वतिरपाधिकास्ये कायें फखे तब पुनः प्रयासात् ॥ २० ॥ नागर्सची८ बाथदिवाकराय १२५ गोऽर्थेदवः१५८ षट्कनृपाः११ शरेन्द्राः१४५ । जुनन्दक्षिe८ सयरामाः ३५ अमोजमादायतियेविनायः ॥ ३१ ॥ वाथा धनन्यथ बाप्तिाः पूरातरौद्रवाताः । पघाबासस्वयमै२२५र्वि शधाः स्वयखासद अमोत्याः ॥ २३ ॥ बृपतेर्मान्यफलस्य चिप्ता यास्ताः मराषिता विमाः । मेथाः पराः पचदले मुस्ता बताः अमाद्यदिदियेन्निधः१३ ॥२३॥ Digitized by Google कालाधिकार उपसंहारवर्धनम् । ११ । तत्त्वः २५ लम्जाम्निभि ३५ रर्थवेद ४५ . ६५२र्नगाथैः५७ स्वरसै ६० विलोमम् । तथाष्टमीतः १०५७/५३४५॥३५/३५१३॥० खर( ० विभा वार्म स्वतन्तरवद्युतोनाः ॥ ३४ ॥ ग्रामा इति स्युस्तिथयो भने तिथ्यंन्तपूर्णं तदृयवगायः । विल्ल १३हीनास्तिथिभान्सयो यत्- कालासर जालमनागतं स्यात् ॥ ३५ ॥ तदनं तिथिइधगर्घकाला- स्तरेण षष्ट्याशमितैयया । न्यूनाधिकं वामथचक्षु ये घुशोध्या क्रमती विनायः ॥ २६ ॥ यह बाइवः२६ षषिगमा8 ईस्त्रियाणा५३ रमाब्धयो४६ऽङ्गादिमित२६ अगादेः । मासेषु कर्बादिषु योञ्जनीया यथास्थिताः कामुकयुग्मयोस्तु ॥ २७ ॥ योगेच तिथ्युफलाम्यगांश होनानि कुथाभ इवानुपातम् । शालेय इष्टानि पुरोवत् स्युः स्थलानि सुह्मीकरणन्तु तेषाम् ॥ २८ ॥ धीमान्सरपाक्षिकाभ्यां स्वादङ्ग का धनहामिवाम्यात् । नान्तुकर्यादिमुगादिमासधनता स्यादपि वैपरीत्यात् ॥२८॥ Digitized by Google 11 । ग्राश्चेष्टमध्ये त्वधिमासपात- अङ्कायमेथोक्षरमासि सम् । रूपाद्रिरामा३७१स्तिथयोऽर्कवर्षे यद्यान्ति पूर्सि सह षोड़शांशाः ॥ ३० ॥ शराङ्गरामाः३६५ कुदिनानि दण्डाः पञ्चन्दवः१५ पञ्चगुणा३२ विनाद्यः । निर्यान्ति भानोर्भगचे ततो यदु- वारे यदृचं प्रविशेस तत्र ॥ ३१ ॥ पुनप्त हुक्षाभिगमै च वार एकः प्रदेयो धटिकाः पुरोलाः१५॥३२ ।। ताः षष्टिदण्डाभ्यधिको यदि स्युबारावुभौ सङ्क्रमसे तदिष्टे ॥ ३३॥ । सङ्क्रान्तितो य ब दिने स्फुटार्की यथा तथाब्दातरतहिने सः ।। लिप्ताभिरर्धेन्दुभि१५रष्टचन्द्र१६. विलिप्तिकाभी हितः स्फुटः स्यात् ॥ ३३ ॥ याशिधारस्तिथि१५दतोऽद्दिराम३२सः पलकैर्यतेभ्यः । समास्यभोटे दिन एकहीने प्रवर्षजास्पष्ट इनः पुरेव ॥ ३४ ॥ किम्वत्र याः प्रोझतया निरुत्वा । लिप्तादय१५/१८स्ताः स्फुटसूर्यगत्या ।। इता विभाः खरसैः ६ : स्फुटाः स्यु- स्टूनितः सूक्ष्म इनोऽब्दतः स्यात् ॥ ३५ ॥ आया हरजित एष्यघस्रसूयः स्कुटा भुझिरतोऽवशेषः । अत्येति दशं रविसमवेत्तदाधिमासः सुधियावगम्यः ॥ ३६ ॥ भभुनायोऽष्टशती८,०विनिम्नाः सायन्तनक्षत्र घटीविभाः । । सुवर्चसंख्याष्टशतीगुणाव्या भवन्ति विस्य सुधांशुलिमाः ॥ ३७ ।। Digitized by Google कालाधिकार उपसंहारवर्णनम् । ३१५ सहस्रनिन्नाभगजाष्टपश्चा:३८८०००० सायन्सनचापलैर्विभाः । फले विधीभुलिरनेकघर्षयातैथतिथ्यादि विदति विज्ञाः ॥ ३८ ॥ अधेन्दु सूर्यग्रहसवाय चान्द्रार्कमानावगतैरहानि । थानीय वारैः परिशोधितानि स्वाभीष्टपगुगतानि तेभ्यः ॥ ३९॥ पातं स्वगत्वा३।१०।४८ परिकल्या पाता समाईती वाग्निकु१३भागमध्ये । पचास स्थित एव चन्द्र- . अहो भवेशअम उशमूर्खः ॥ ४० ॥ दर्शान्तकाले मतस्तु पूर्बपञ्चाङ्ग तन्नाशविहीनयुले । तात्कालिकग्डौदिगिषोस्त्रिभोवतन्नतक्याभरमा ६०शकस्य ॥ ११ ॥ दिगभेदसाम्योपवियोगयोगसिस्टेषौ रद३२लिप्तिकोने । स्थासम्भवस्तिग्म रुचियइस्य प्रासादि सधैं गदितं पुरस्तात् ॥ ४२ ॥ पवान्समर्कक्रमणादिनाचं यावअमाचे भवतीवर्षे । आन्नाव्दान्तित एव तावतातोयभागैः स्फुटता रवीन्दोः ॥४३॥ गरेन्दुभि१५बचपै:१६५ खनाग चन्है:१८० शरान्दुिभि १८५रभदेवैः३३० । गाधिरामैः२४५ वरसाश्या३९•• रेतायतीभिस्तिथिभिः कदाचित् ॥ ४४ ॥ अहात्पुनः प्रयागर स्यात्ततस्ततस्त्राभिरिति मेर। पातार्कशीतांबधिमासविनिया अदाच्या दशवक्षराम्तम् ॥ ४५ ॥ ताराग्रहाणां समतैकवर्षे न स्याद्यतस्तदुपचिल्लानाम् । कार्यों बुधैः सह एवमयकार्याणि सिवाक्यपि साधु ताभ्यः॥४६॥ सौरण मानेन रदाव्दतः३२ प्राग्यथा कुजः सोऽपि तथष्टवर्षे । चक्रे सुनागेन्दु१८०वलाभिराच्या एकादिरान्तरितस्तु सुत्॥ ४॥ Digitized by Google मागीले युत: कलाभिर्दशताड़िताभिः कुबाइभि२१०२७० रसवातियोः३० । गवाधिभि४८०६रिसैः ६ ६० कुशागै८१ •• ताभिः पुचः कामुकपक्षकस्थे ॥ ४८ ॥ सस्मिन् क्रमात्यञ्चदशा १५८पच्च५: मातातिर्थ १५ असमन्विताभिः । युम्मादिपञ्चक्षगते तदंश१५८५८११५- हीनाभिरेव स्वाटतामुपैति ॥ ४ ॥ विवा१३व्हतः प्राक् पशिजी यथाभूतथेष्ट वर्षेऽत्र कियान् विशेषः । गत्यन्तरेव सुटसौम्ममध्यभान्धीवसुन्नाग्नि३३तन चैषः ॥ ५० ॥ युतीनितः सूर्यमतः५८८ स्वभुतिन्यूनाधिकवे स तु वक्रशचेत् । तदात्मभावप्रतियोगमागघाताग्निभागेन युतः सटः स्यात् ॥५१॥ हस्पतिर्दादशवर्षतः भाग- यथा तथा खार्ककलान्तरस्य । वाशि१२० युग्भिः कुदृक्२१० कलाभि- ताभिः पुनः कर्कटपञ्चाये ॥ ५२ ॥ तस्मिन् सुधाधी३ ६धन१७रुद्र११मेघ१७- देवांगहीनाभिरिव गात् । भपक्षकले तु तदंश३३।१७।११।१७।३२युग्भिः समन्वितः सम् स्कुटत प्रयाति ॥ ५३॥ वर्षाष्टकाप्राम्भृगुको यथैवमिष्टाके सौरदिने च सत्र । स्कुटवभुत्ययममध्यभुषन्तरच बाणभूतेन ॥ ५४ ॥ जनी युतोभानुगते: स्वभुलौ न्यूनाधिकायां क्रमतोऽसुचेत् । थुत्या गर५प्ताभिरतखभाखरखोदोमः सुटतां से गच्छेत् ॥५५॥ Digited by Google कालाधिकार उपसंहारवर्धनम् । शनिः खरामा३० व्दपुरो यवासीत् किन्धामसुन्सरलिशिवानाम् । खेमां१२० युग्भिः शरवाषिराम३७५- लिप्ताभिराभिः पुनरत्र मैषात् ॥ ५ ॥ पञ्चसंस्थे नखरेदिक • स्वराया१०- नखां२०शसंयोगवतीभिरसियन् । तुलादिपञ्चसँगते दंग२०१०/७१०१३०- हीनाभिरायः स्फुटभावमेति ॥ ५ ॥ अरिजीवार्क भुवा यदु सूर्यात् स्वलिप्तान्तरमैतदेव । न राशिषट्कादधिकं कदाचित्ततः परं चन्दले धर्न स्यात् ४ ५८ ॥ अहर्गणः खाग्निकतेन्दु१४३भागयुक्तो नेवेदा १८ स इतः फलगैिः । जो युतो दिनस्य राहुरेष्ये गतेऽभीष्टदिने स्कुटः स्यात् ॥ ५ ॥ दिनोचयः स्वाभकशाब्धि ४४०भागयुक्तो नाटसच्च फलैर्ल वाधैः । बुतोनितो ग्रादि तेन्दुमद एये गतेऽभीष्टदिने फुटः स्यात् ॥६०३ किंवा नवाख ७८ दिननाथवर्षे भमवतुःषष्टि६४ कलाधिकः स्यात् । बुधोऽङ्ग वेदै इर्विधुदिक्१०१ कलोनो गुरुस्त्रिनागैः८३ अतसप्त७४हीनः ॥ ११ ॥ शुक्रस्त्रिसिधै २४३स्त्रिचतु४३कलाव्यः शनिर्नवार्थे५गशयायः५७। राखिनन्दै०३३७२०लिप्तिकोम; शीघ्रौ अरुकावितरेन मध्याः ॥ १२ ॥ तिथ्यादिषुः प्रतिसौरमास या या प्रतिः स्वर्णविनाहिकास्ताः । ग्रा येऽष्टचस्रायुगान्तरार्धयुक्तेष्टघस्रायममासतः स्युः ॥ १३ ॥ Digitized by Google गोले ताराप्रबंशभिधेन्दुभाग्योः कलाप्रभेदस्तिथियोगमेषु । पलप्रभदोष बुधैर्न गयः अप्तिर्मदीया यदसावपूर्बा ॥ १४ ॥ नानादियोगचिरकालतोऽस्या भविष्यतो प्रातुमलं नरः स्यात् । वृषाप्यत: कौतुकपछि केयं महोपकाराय सतां सदास्ताम् ॥ ६५॥ इति कौतुकपछिका समाप्त । अथासक्रमः । सलचोदाइरणं वितत्य सिद्धान्तमध्येऽत्र कुतूहलाय । इहेशतो भूय उदीयतेऽसौ यतोऽतिवेगादिषयग्रहः स्यात् । ६६ । प्री प्रकाशे प्रथम प्रमाणे चुट्यादिकालस्य लथान्तिमस्य । सिडान्ससलक्षणसृष्टिकालसहाङ्ग चक्रासि च सप्रशंसम् ॥ ६७ ।। संख्याहितीये भगखोल्करस्य कल्याव्दमासयुमितिर्मिरुत्वा ।। नभचराख दिनभुतिलिशास्तसाधनं पश्यघसकृप्तिः ॥ १८ ॥ उक्तस्तृतीये कुदिनौघ इष्टी दिनाव्दमासाधिपमध्यखेटाः । . . जैवस्तिथाग्दा विविधा शहादिध्रुवद्युत्पातसुदूवाद्दाराः ॥ ६६ । तुळे महीवेष्टनदेशनाड़ीषारसीष्टधनलिसः । भुजाम्सराख्या उदयान्सराख्याधरौद्भवाः सत्पदकं नुवाद्यैः ॥ ७० ॥ इयं चतुर्भिर्गदितः प्रकाशैर्मध्याधिकारः सुरवगानाम् । अथ प्रकाशदितयेन तेषामुद्दिश्यते विटसाधिकारः ॥ ७१ ॥ इति मध्यमाधिकारः । पश्चात्पुरः खेटगतिः प्रमाणे तदुधपातोयएथतित्वम् । ज्या पञ्चमै दोःफलभुलिखखाः परिध्धुपाशास्तिथिभादिसञ्चः॥७२॥ धछेऽचन्द्रसूक्ष्क्षपक्षीतिष्याद्रिसन्धिः प्रतिमण्डलायाः । चलांशकाः क्रान्तिमहीयुजीवाच्चराशि कास्ना विविधा देणैः॥७३॥ | इति स्फुटधारः । Digitized by Google कालाधिकार उपसंहारवर्धनम् । दिग्भूमिशुचिर्भुजकोटिकलम्बाचकायाः सममणलायाः । दिग्धेशकालस्फुटसूयबोधो गा सप्तमे कीणभवः करण्याः ॥ ७४ ॥ अथाष्टमे सूयविधुक्षमाभामानश्रुतीषु स्थितिमईकालैः । चन्द्रग्रहोर्विल ने सयुक्ती चाई दिने ग्रासजवसंमेदाः ॥ ७ ॥ युक्तिनतर्धिचिभम्नशोधिोदितं लम्बनविन्दुभावीः । नशिस्तभोमानभिधा नरोथा अहः स्वशोर्नवमै किलेति ॥ ७९ ॥ वालोमतेमनभिदाथ उत्तवयं भरया सवयत् समक्षः । लेखखले छेदकनामधेयो अस्य सिदो दशमप्रकाशे ॥ ७७ एकादशै खेचरतुस्यतादौ दृशुक्मस्फुटदिकालमैः । शुषद्युतिविम्वमितेर्भिदोश्रा युद्धप्रभेदा नलकादिसिद्धिः ॥ ७८ ॥ नां युतिदशके खगेन्द्रर्धवाः शरातियो भसंख्याः । तडिम्बमानानि च योगताराः सप्तर्धगल्यप्रमुखाः प्रदिष्टाः ॥ ७ ॥ अयोदशै प्राक्परदिगार्हसमुहमीस्तङ्गमनै निरुते । क्षेत्रांशकालांशकचक्रभागैर्भाखबिशेशास्फुजितां प्रकायाः ॥ १० ॥ चतुईथे सूअरवीन्दुमध्यकालांशतश्चन्द्रसमुद्रमास्ती। चन्द्रक्ष्यः परिलेख इन्होः शृङ्गोन्नतिः सा बुधश्कयोश्च ॥ ६१ ॥ पाती महान् पञ्चदशे निरुतौ हिरूप इथं नवभिः प्रकाशैः । चिप्रश्ननामाधिकतिः समाप्ती पूर्व नभःसइशिताख्यमर्धम् ॥ ८३ ॥ इति त्रिप्राधिकारः । इति पूवाडौः ।। अथोदिताः षोड़शकैऽयोगाः स्थिरा चला वा चितिरिवनेकैः । मतैः खसन्देशमुदसुमन्यायवैतुं सह वासमाभिः ॥ ८३ ॥ प्रत्युतयः सप्तदशै मिला बौदादिनानामतखण्डनीस्थाः । भ्रान्तिर्विधो; सहभासतश्च खान्तर्भुवः स्थानमवादियुक्त्या ॥ ८४ ॥ Digitized by Google अगले अष्टादशे सृष्टिरथ सपायर्कादिकानां गिरितङ्गतीक्तिः । संस्थानमानानि भुवः महान्धः सयुक्तिक क्षेत्रफलबजोलिः ॥ ८५ th एकोनविंशे ग्रहभाभका युक्ति; प्रमाणं श्रुतिमण्डलानाम् । वषेशमाशदिनेशहोराधिपक्रमो दृष्टिकरप्रसाराः ॥ ८६ ॥ विंशे दिधा गोलकयन्त्रकृमिर्गोलार्धचक्रप्रभृतिप्रभेदैः । कालस्य राश्यादिमितेश सिविः स्वयंवहत्वोपयिकप्रकारः ॥ ७ ॥ गोलेऽनुभूतिगेदितैर्विरी देवादिमानस्य तनोः स्कुटादेः । विकल्पचक्रावृतोऽधिसिधाः खवासनाभिर्घनमूलक ॥ ८८ ॥ इति गोवाधिकारः । षभिः प्रकाशैरिति संग्टहीतो गोलाधिकारणिभिरुच्यतेऽय । कालः सहार्थाः किल वब्सद्या द्वाविंशकै मानभिदाचाराः ॥८॥ प्रीला अयोविंशतमै स्वालिः कालानः कालनगेन्द्रभक्षुः । सवेश्मनः सावरणस्थ पारावारादिसाम्येन च दोषहवै ॥ ६० ।। अन्ये चतुग्विंय इइ स्कुटोऽभूदनुक्रमः कौतुकपक्षिकादिः । कालाधिकारोऽयमगात् पराई गोलादिशब्दं गणितं यदाहुः ॥८.१॥ इति शाखाधिकारः । इत्युत्तराईमः ।। केचित्पठिष्यम्युपर्भधतिं सदुद्देशतो भूपिदार्थजातम् ।। भयोदित राजकुमारकादेवेदाङ्गपाठोथ फलाय सौख्यात् ॥ ३ ॥ दिग्दर्शकालावगतिः प्रकाशात् स्यात्सप्तमादेव तथापि धीराः । ने लोकसिवस्थलबोधहीना ग्रहादि संदर्शयितुं यदीशाः ॥ ३ ॥ प्रधाननगरेष्वतो धरलिमध्यरेखा पुरः । पराशरविनाडिकाः पलकलाध वच्मि क्रमात् ।। यतो विविधदेशजां वदितुमैकदेशस्थित; अभुर्भवति पञ्जिका चरिमायः साधकः ॥ ४ ॥ । पदार्थातम् । Digitized by Google कालाधिकार उपसंहारवर्णनम् । ३७१ भूमध्यरेखागुभवप्रसिदा अच्चशिलिप्ताः किल जुनदुर्ग(१) । तदुसरे मोरपुरे(२)ऽथ भल्लापुरे(३) ततो रामगडे(४) ततश्च॥६५॥ सौम्ये जलाबादपुरे(५) क्रमैया कृतसूर्योः१२८४ कुनगाग्निचन्द्राः१३७१ ।। भागेचपेन्द्रा१४२८धिकृताङ्गचन्द्राः१६४३ शिलोच्याङ्गम्बिरबाहवद्य२०६३ ॥ ६ ॥ केन्द्रमैतत्समसुचनिष्ठभूमौ न देशान्तरसंस्कृतिः स्यात् । प्राग्भूविभाग खलु गुर्जराष्ट्र (६) देशान्तर बा५मिता विनायः॥८.७॥ तत्रावलिप्ताः शरदृत्रिचन्द्रा११३५ उगापुरे(७)ऽखा: गरबाणसूर्योः १३५५ । श्रीनदातोयधिसमे(८)ऽक्षि- यक्षाः२२ खुशून्यज्वलनौषधीशाः१३०० ॥ ८ ॥ बोम्बायिय(८) त्रिभुजा२३ नगाम्नी- शा११३७योदयास्यानपुर(१०) बारामाः३० । खाद्राब्धिचन्द्रा१४७० अथ षट्करामा३६ लाहोरक(११) पूर्वखनन्दचन्द्राः१८०० ॥ ८ ॥ काश्मीरजश्रीनगर(१३) त्रिवेदा४३ रामाशगव्योमविलोचनानि२०५३ । जम्बा(१३) त्रिवेदा४३ शिराचन्द्रा१९५२ वखधयः४८ खाचिकृपा१६२० जयादौ ॥ १०० ॥ पुयु(१४)जयिन्या(१५) खुराः५० खनन्द- विले १३८.०ऽथ विब्याचलमध्यदेश(१६) । इर्थाः५२ खबाणाग्निभुवः१३५० कुरूणां ३(१७) रसाः५६ खगवाद्रिचन्द्राः १७८० ॥१०१॥ Digiided by Google गोले श्रीके(१८) इङ्गमिताई ३ द्विवेदी- यो७४२ऽर्थषट्का३५ नगरामशैला;७३७।। कर्णाटक(१८)ऽयो गजसाय २०)- षट्का ६ नगमाद्रिभुवः१७१७ प्रदिष्टाः ॥ १०२॥ कुमारिकानामनि चासरीप(२१) गजर्सवाद८ नागभुजाधि४२८संख्याः । भूपालके(२२) नन्दरसाः६६ खस्खेन्द्रा१४०० व्रजे(२३) स्वशैला:७० वरसाङ्गचन्द्राः१६६० ॥ १०३ ॥ ग्राघुरे(३४) वैदनगाः७४ कुराम- भूपाच१६३१ काय(२५) विगजाः८३ खषट्ष६६०। श्रीवेङ्कटे(२६) खाष्ट८०नभोऽष्टौला७८० रामेश्वरे(२७)sगाष्टरसार्थबाणाः५५६ ॥ १०४ ॥ सद्दाविडे(२८) ऽष्ट८७वषट्कषट्काई ६० बुन्देलक(३८)ऽगाष्ट८७खार्थचन्द्राः १५००। श्रीनदासौम्यतटे जबलः पुरे(३०) तथा भारतवर्षमध्ये ॥ १०५ ॥ पाः-३ शरााग्निभुवो१३८५ऽथ चेन्न- पुथैयाँ(३१) नगाङ्गाःe७ ऋतनागशैला:७८४ । ऋष्याब्धिसङ्ग(३२) द्विदिशः१ ०२ खबाण- भन्दा ५० अथो रायपुर(३३) नाशाः१०८ ॥ १०६ । ' गोऽङ्गाकणा१३६८ राजमहेन्द्रपुय्य(३४) अग्रवी१११ इिद्दिदिशः१०२३ प्रयागै(३५) । चन्द्रेबरो:१११ याक्षियरेन्दव१५२०चा- योध्यापुर(३६) रत्नपुर(३७)ऽर्थरुद्राः११६ ॥ १०७ ॥ Digitized by Google . कालाधिकारें उपसंहारवर्णनम् । ३७।। शराभभूपा१६०५चकलाः घड़: विजे १३६६ऽथ गोदावरिसिन्धुस(३८) । घनेन्दवी ११७ङ्गभ्रदिशो५००६ऽय काश्यां(३८) सिडेन्यो।२४ऽद्रीन्दुरेन्दु१५१७संस्थाः ॥ १८ ॥ अथोदिता रायगडे(४०)ऽद्रिसूर्या १२७ भागाभविले १३०८ऽथ विशाखपुम्(४१) । नगारखा१३७ इङ्गदिशः१०६२ समज- पुरे(४३) खविले १३० गिजाक्षिचन्द्राः१२८३ ॥ १८॥ श्रीकाले(४३) रामगुऔषधीशा;१३३ समुद्रदाम्बरशीतभासः१०८४ । नेपालमध्ये(४४) जरामरूपा १३४- अष्टाष्टभूपा१९८८ महेन्द्रगैले(४५) ॥ ११ ॥ गोविश्वकै१३८ खेन्द्रभुवो११४० मयायां(४) गुणब्धिचन्द्रा१४३ वसुवारेन्द्राः१४८८ । बरम्पुर(४७) अभिभुवो१४३ऽब्धिबार- शाय११५४ नन्नाम(४८) इषुतिमाः१४५ ॥ १११॥ वेदाङ्गद्रा११६४ अथ माधवस्य चने(४) रसैद्रा१४६ द्विभुजाधिचन्द्राः१२२२ । नीलाचले(५०) दृथियो१५३ऽष्टनाम- रुद्रा११८८तथैकामयने(५१) विनायः१५२ ॥ ११ ॥ इन्द्रार्कलिसाः१२१४ कटके(५२) तु साई- हुम्बाशचन्दा१५२॥० वसुधिचन्द्राः१२३८ । महानदीसागरसौ (५२) भू- रसैन्दवो१६१ विश्वभुजेवच१११३ ॥ १३ ॥ Digitized by Google अंगोले बालेवरे(५४) अपतृपा१६१ दिनन्द पर्धन्दव१२८.२वैध जलेसर५५) तु । भरापारि१६५ ६ विसविले १३१३ स्युर्मेदिनीपु(५६)श्चगषधरस्यः१६७ ॥ ११४ ॥ वार्थाग्निचन्द्रा१३५० अथ वर्षमाने(५७) इगेन्दवः१७२ खारेन्वय१३८.० । गान्धिसङ्ग(५८)ऽर्थघनाः१७५ अराधि- विने १३२५ नवहोपपुर(५८)ऽद्युगमाः१७७॥ ११५ ॥ कताबरेन्द्राय१४०४ कलीकताय(६०) कुना१७७ वेदशराग्निचन्द्राः१३५४ । वथरङ्गापुर(११) नाग- चन्द्रा१८६ रसोधिरेन्दुसख्याः१५४६ ॥ ११६ ॥ ढापुरे(३२) नन्दनवेन्दथ१८e अरेचणाःपतिराषिगाथाः १४३५ ।। श्रीके(६३) विभुजाः२११ शरा- वैदेन्दयो१ ४०५ खोहितनामनाम्(६४) ॥ ११७ ॥ वीधया३४२न्यधिशराचन्द्रा११५४ रतीरिता भारतपूर्बभागे । कष्यन्त एतत्परभामरेगा भूमध्यरेखान्तितः अमर ॥ ११६ ॥ र(६५) भुजौर चाम्बुधिवेदचन्द्राः१४४० कच(६६)ऽद्रयः सर्पगजाग्निचन्द्राः१३८८ । सिन्धी(६७) किलेद्राः१४ स्वरसाधचन्द्राः१५० श्रीद्वारकावालयोः(१८६८) मराः१५ ॥ ११८ मजामराः ११३८ खरषयाच२०६७ खानाफगान्यो(७०) नवभूमयः १८. सुः । Digitized by Google काखाधिकारी उपसंहारवर्धनम् । शराद्रिनागञ्चितयो१८७५ऽथ सिन्धु- नयन्धिसङ्ग(७१)ऽधिभुषा२४ घनेन्द्राः१४१७ ॥ १२० ॥ अधाद्रिरामाः३७ पुरि देव(७२) भुजङ्गमातनभोभुआय२०८८ । प्राग्भारतस्याप्यध वदेश- मध्ये(७३)ऽद्रितवानि३५७ गुणाभद्राः११०३ ।। १३१ ॥ ऐरावतीसागरसङ्गमोऽस्थ यायेऽष्टपैदा ४८मिताक्षलिने । पारस्य के७४) भारतपश्चिमखे नगार्थचन्द्रा१५७ नवनन्दचन्द्राः१८३० ॥ १२२ ॥ रिव्यमध्ये(७५)ऽद्रिगुपक्षशानि२३७ दिबासवा१४१०अाथ तुरुष्कभूमी(७६) ।। नगाग्निरामाः३३७ खनवेन्दुपधा२१८० याम्यस्थलापुरिर७७) खाभचन्द्राः१०० ॥ १३३ ॥ या विघयोऽष्टगजाब्धि४८८लिप्ता वर्षीसरे हिन्दुकुशाद्रिमध्ये(७८)। नृपाः१६ थरार्कात्तिमिता२१३५ हिमाद्रेः परेऽष्टमाः३८ छतदिष्टशी२१०४ औ(७८) ॥ १३४ ॥ पूर्वे (८०)ऽग्निसिद्धा२४६ नगमागभूपा१६८७ मध्ये(८१) शशीन्द्रा१ ४१त्रिगुणाद्रिचन्द्राः१७३३ । माङ्गस्थ गौदिकशङ्करस्या(८२)- छाब्धाग्निगीचन्द्र१८३४८करोछ्रयस्य ॥ १२५ ॥ खार्थेदवः१५० खाधना१७०० नगेश: सौम्ये इदे मामसभामधये(८३)। घट्खेन्दवः१०६ खाम्बुधिनागचन्द्राः १८४० सप्तापअिशु१४६६७करीबत ॥ १२६ ॥ : Digitized by Google कैलासगैलस्य(६४) दिगिन्दवो११०६ शैलाष्टचन्द्रा१८७५ सदुत्तरस्थे । देणे पुरस्सिन्दतनाति(६५)राम- गोऽञ्जा:१८३ स्वबाभुवो१८५०ऽथ चीन(८) ॥१३॥ विनन्दरामाः३०३ वारसाष्टचन्द्रा१८६०५ स्तद्राधान्यां८७) गुणनन्दवेदाः४८३ । शून्याभसिधा२४०० अथ इष्यमध्ये(८८) पछाब्धयः४८३ पूर्णमवारामाः३८.० ॥ १३८ । इत्याशियानाममहीमांशस्थानानि पछादियुरोपनाचः । भागस्य मध्ये(८e) परदिग्विघव्यः सप्तमबाणाः५०७ छतिरि३१८:लिप्ताः ॥ १२ ॥ तत्पचिमे दीपमुदम्बदन्तरौंलनामास्ति तदन्तरये । पुरोसमै लडमनाप(८०)गाध- शैला:७०७ खनन्दागुणाः३०८० प्रदिष्टाः ॥ १० ॥ तयाम्यगे छल इफ्रिकाल्ये(६१) सप्ताभबाणाव५०७ निरक्षमतः । अयः कुभागा उदिता हि जवाहीपस्थ याम्यगिराया प्रसिधाः ॥१३१॥ अमेरिकाधो दिविधोत्तरास्थ सौम्यांश(२) उपरदिग्विघयः॥ तमध्ये एवाद्रिस्वासप्तचन्द्राः१७०७ सखाभरामा३००० अथ दक्षिणस्याः ॥ १३३ ॥ मध्ये(३)द्रिनागाधिभुवो११८७६चलिप्ताः सौम्याः स्वदलेन्द१३३० भारी । अस्लेखियाक्स(४)त्रिभुजासँख्याः३३३ आयाः अवार्थतियच्च१५०० सौम्याः ॥ १३३ ॥ Digitbed by Google कालाधिकारे उपसंहारवर्धनम् । अथार्कसुसंग्रहाभूत्यै ससैनिकृष्टेषु पुरेषु भूयः । लिखामि ताः सप्तगुऔषधीशा१३७ बौधे(८५) स्वबारेषशीतभासः १२५० ॥ १३४ ॥ मलूषिकायां(e) खतेव्हवी १४०ऽर्थ- विखेदवो११ ३५ऽथाणुगुले(e७) अतेन्द्राः१४४ । सप्ताधिसू१३४७ नवदुर्गक(०८)ऽर्थ- शक्रा१४५ नगावैधरूपसंख्या१२०७॥ १३५ ॥ स्वादिसत्यसनक(ee.)ऽङ्गाका १६६ नृपाक्षिचन्द्रा१२१६ अथ तालचेरे(१००)। पद्दजिष्णवो१४६ऽष्टेवरुणाय १३५८ पारि- दीपे(१०१)ऽद्रितक्रा१४७ विधुनागरुद्राः११८१ ॥ १३५ ॥ पुरै रणाचे(१०२)ऽद्रितेन्दयो१४७ऽर्थः । शून्याक्षिचन्द्रा१२०५ वृहदम्बिकायाम्(१०३) । शैलाब्धिचन्द्राः१४७ कृतनेत्रसू१३३४ । देखादिनाले(१०४) वाशरेन्दवः१५० स्युः ॥ १३७ ॥ वसुत्रिसूयाः१३३८ शरतमुवस्तु १५५ कोणार्क(१०५) एवानिवैखरा११.३ । सुनिश्चिता याजपुरे(१०६)ऽष्टबार- चन्द्रा१५८ महीबाणभुजाधरित्राः१३५१ ॥ १३८ ॥ मयूरभचे(१०७)गरेहबो१५८ऽर्क- रामेन्दवो१३१३ नीलगिरौ(१०८) भूपाः१६० ।। अगाष्ट—१३८७ इति समुखार्थ- माधिकखान्यतं १०८ मयोलम् ॥ १३ ॥ Digitized by Google प्रगोले अपेसियलयुगान्तरमार्गमान- मातमधवलिकाविवर विनिम्नम् । भूवेष्टनेन महता५०३६ इतनाचचक्र- लिमायेन२१६०० फलमाअतं सुधखम् ॥ १४० ॥ प्राक्प्रत्यगन्तरतबितिस५०२१मभ- साङ्गानि ३६००डिपदमध्यञ्जयाहतं तत् । समन्यया त्रिगुप३४३८त् स्वत हिवर्ग- योगात् पदं हि पदयो ऋतुमध्यमार्गः ॥ १४१ ॥ ज्योतिस्तत्वविदो वदन्ति परमझायोचिराइसा यत्किचित्तगुतो ते परमविक्षेपस्य खेटावलेः । याम्योदध्रुवपक्षिमभमपथस्याबारभूत्यागम- आमासेन विना व्यखि न मया तसखलानिर्णयः ॥ १४१ ॥ मूवम्बरसूत्रगो दिनमणिः स्वायहिनादें तदा सओईखितरन्ध्रगन्नितिपतसमानुनिष्ठाजसात् । छछकिरणस्य रन्धसमतां दृष्ट्वा तदा त्वार्कआ क्रान्तिः साधतयोदितैवमखिसे देशेषु वैयं बुधैः ॥ १४३ ॥ हृद्या दृष्टिविरुद्धमन्यगणितं पाषाय धर्मस्य वा भान्ति तथ्यतया भुवः अवदतां वाग्भङ्गिभङ्गाय वा । विसंसदि मालापपरीहासप्रकाथाय वा येनाई आदि तिष्ठता मुखरितः स्वैचिदमै नमः ॥ १४४ ॥ पासीत्याशीकाशीश्चरमिडिरसनअराजाधिराज- खारात्यर्थिपश्रीधवदानषत्यत्रमापोयगापः ।। प्राप्तश्रीमहराजभ्रमरवरपदः सप्तमामार्बभौमा भीमान् वैरागिनीमा स्फुटतममधिमाखणलः स्वयमः ॥१४५॥ Digitized by Google कालाधिकारे उपसंहारवर्धनम् । २ तत्कशाप्तटणादजनि शुभअनिर्गाभावगाही भीमाकुमारकोतिपरविजयः श्रीलनीलाद्रिसिंहः । तः शुभ्रभानुद्युमणिपरिभवोद्दामकीर्शि प्रतापः प्राप प्राक् श्रीनृसिंहः पदमजितपदध्यानलोनत्रितापः ॥ १४ ॥ चत्वाधिश्रीवघेलान्चयपयउदधिप्रोयदापूर्णचन्द्रा आयोतिःसन्धानसिन्धुस्तत उदयमगच्छदुधः श्यामबन्धुः । खातोद्यद्दीनबन्धुप्रपदमखमःसंतांइस्तमित्रः श्रोमान् सिंहासनामोवालनिलयभराजगोपालमित्रः ॥ १४७ ॥ तः श्रीमधुसूदनाभिधमहापावाहुरोर्दीक्षिती विद्यामुद्यतखरायपदादानदमिथाहतः । - सोऽहं ब्रह्मगिरीशमाधवपदावोसः स्वधर्माधमः सिद्धान्तअथर्भ चकार यदिदं स्याकृष्णपादार्पितम् । १५८ ॥ यातात्रिनवाब्धि४८३६वसरकलौ अाभवामी वैदोषबुध३४ वर्षकए च मया अन्योऽयमाविष्कृतः । ससः सम्वतमा सन्तु गणिते सन्तोषवन्ती गुतं । एजन्तः परित्य दोषगणनां नास्ते* न यसवित् ॥ १४ ॥ सिद्धान्तानुदिता अपीइ गदिता ये ये विशेष मया ते हैया नवकल्पना इति मतिर्माभूप्रभूणां क्वचित् । दृक्सिई किल लल्लभास्करशतानहाय्यभट्टादिभिः स्वग्रन्थेषु यदीदृशा बहुमता ईष्टम्बिशेषा नवाः ॥ १५ ॥ सिद्दान्ताध्ययन विनापि गगनाभोगी नभौगोभिः साईं वासनया यदीथदयेऽनृत्याविष्कृते । | ॐ मा पुषः । Digitised by Google गोले सिद्धान्तप्रमुख प्रकाशनवर्षअष्टाधिकारइयो युतं दर्पणकच गोखगतिख्यात्युत्तरारं गतम् ॥ १५१ ॥ इति श्रीसिद्धान्तप्रथमपदयुग्दर्पण रति प्रसिदः संशय वचनमयनैयाधिगमनात् । प्रकाशैईिःसू२४रिषुभि५ रधिकारैरपचितः समाप्तोऽयं अन्यः स्फुरतु चिरमन्तः क्षितितलम् ॥ १५२॥ पुयादिप्रलयान्तकालाखमात् प्रेतशितः शासगा- श्रीलद्रव्य चयाधिकासित रुचः काले सुस्वादागतः । नीलस्वावलमायकस्य शिरसोलारभावात् स्वतः सम्योलः किस कालकाल इति यः छष्याय तस्मै नमः ॥१५॥३॥ भामादेशश्रुतिस्मृत्युदितथाविधाचारधार प्रनाभिः वाले कालेऽनुतिष्ठन् गगनगगणितं सार्थयत्यामाभिः । विद्धं यः पाति मादृकपतिततिसमुरियोगबाः सोऽयं देवः शितिच्याभूति जयतितमामिन्द्रनीलोखत्रीः ॥१५॥ इस्युकलोज्ज्वलनृपालक्कुलप्रसूत- बीचन्द्रशेखरजतौ गणितेऽक्षिसि । सिधान्तदर्पण उपादितबालबोध सानुक्रमो व्यरधि सिष२४मितः प्रकाशः ॥ १५५ में | इति बावाविवारः पशमः । अति औचखरशिंछनौ गुडसिखानादचे काखाधिकारी कौतुकपणा- पसंचारवती नाम चतुर्विंशतितमः प्रजा: समाप्तः । समाप्तखार्य सिद्धाशदर्पणः । भौजअन्नवार्पितोऽतु । श्रीः । Digitized by Google कालाधिकारे उपसंहारवर्धनम् । ३८१ । लोकाः स्वकृती इइ वेदनाग- पक्षाधिसार२८४ अथे भूपपक्षाः२१६ ।। अन्यान्तरोत्या; खखबाणपक्षाः२५००* सम्भूय भयाय भवन्तु दक्षाः ॥ १५ ॥ भीमस्यापि पराजयो थुधि भवेष्ठिभमः स्वामुनेः कादाचिकतयाप्यतोऽल्पविदुषामस्माइश का था । तस्माद्ययदशमी गणितं यद्वा सहाथै पर्दै सत्सवं परिशोधयन्तु अप्तिमः कृत्वानुकम्पां मयि ॥ १५ ॥ ब्रह्माण्डाखभालस्थिरतरधरणीमण्डलान्तिौड़- प्रोइलरखताबलबलदलनाकुलकण्ठीरवीः । सोऽयं नीलाद्रिसिंहान्वयवदनदरीनिर्गतः प्राप्तदुर्गः स्फीतवख्यातिरस्तु प्रथमविगणितस्कन्धसारः प्रबन्धः ॥ १५६ ॥ बैलोद्यदसितगोचे सूत्राभादिस्तवावलीपाये। गात्रं मम सुपवित्र निपततु पुरुषोत्तमक्षेत्रे ॥ १५ ॥ मुकुन्ददेवस्य चतुर्दशा काले दृषाधेन्दु१८१४समै च गाके । वारे अनर्मार्गपुरोनवम्या- मिदं मया पुस्तकमाशु पूर्णम् ॥ १६ ॥

• मनुष्टुअन्यमाथिकसंख्या सखचतुष्टयम्४००० ।

सम्पूर्णः । Digitized by Google · Digiided by Google परिशिष्टम् । मध्यमाधिकारः। भाग्यपदकानि । Digitized by Google 1 Digitiöed by Google (क) एकादिसौराहाना सावनाइर्गणः । .......... चतुर्थमः ५५तमझीकः १पर्छ । त्रि . दिनानि बर्माधि दिनानि ५गतम् १८२६२८. |७३१ ३१८१५५ १०८। । २५५१८१ १९२२०६ १२३ ३३८७३३ २१२ १ससम् १६५२५८ २५५७ ३.२२ १७८५७०६ ३२८७ १४६१०३५ ३६५३ १८३६२८४. |.. ७३°५ २१८१५५२ , १०८५८ २५५६८११ १४६१० २६.२२०७० १८२६३ ३२८७३२८. . २१८१५ .. , १अयुतम् ३६५१५८८ , ३५५६६. १०५१७५ १ . २८२२१. । १८५७७१३ .० . . ३२८१३ . । १४५१५ ३५० १शतम् ३६५२६ १८२३२६३६ ३ : ७३०५२ ३१८१५५२५ ३ . १०६.५७८ २५५६८११३ १. १४६२०३: २८२२०७०१ Digitized by Google २८। परिशिष्टे अयुतम् ३२८१३२८६ | | कोरिः १०८५७६२१८४ १सम् ३६५१५८७६ ४ १४११०३५०३५८ ७३°५१७५९ । ५. १८२१२८३७८२४ १०८५७७६२१ १ . ३१८१५१२५ १८e. १४१३५०३ | , २५५१८११२८५४ १८२२८१७८ ८ २८२२०७० ०५१e २१८१५५२५४ | १२८३२८८०६१ २५५१८११३० १अर्बुदम् ३६५२५८७५६ ४८ २६३२०७० ०५ ७३०५१७५१२८१ ८ ११८७३२८८१ ३ १९८५७६२६८४४ १नियुतम् ३६५३५८७५६ १४।१०३५०२५३ ७३०५१०५१३ । ५ . १८२६२८३७८२४१ १०८५७७६२१८ ६ ३१८.१५५३५३८% १४११०३५३ ७ ३५५१८११३८५३७ १८२२८३७८३ ६ २८२२०७७०५१८५ ११८१५५२५३८ ३२८७३२६८०८३३ २५५१८११२८५ १पमम् ३१५२५८७५१४८१ ३३२०७००५९ ३ ७३°५१७५१२८१ ६. १३८७३३८८०६ | ३ १०६५७७६२६८४४४ १कोटिः१५२५८७५१५ | १४६१०३५०२५-२५ ३ ७३०५१६५१३० करणाव्दगुणगताइर्गणः सृष्ट्यादेः ७१४४०४१११८६२ कल्यादेः १८१५३३५ अइधुवाइर्गणः १८१५३३४ एकोनार्गादधुवा दिनगतियुताः पचीमुझदिने प्रयाः युः । Digitbed by Google (ख१) रवैमध्यपदकानि । दिशानि राश्यादयः । दिनानि राम्यादयः २।०५८/८/१० तिम् ७२१५२१४१५४४ •१५८।१६।३० | ७ १०२८1५५।१८४१ ०।२।५७२४/३१ | ८ ३८/२८५५३८ ०१॥५३।३२१४१ ५॥१७॥२॥३२/३३ ०1४/५५४०५१ १ससम् ८।२५।३१।।३३ ५४|४|१ ५।२१।१२।१८७ ०५३॥५॥११ २१५४८२८४० ०५३।५।२१ ११।१२।२४।३८।१४ ६।८।१२।१३।३२ ८।८।०।४४७ ele/५१२११४३ ५॥१॥३६॥५७/२० ०१८.४२४३२१ १।२८१३।६।१४ ०२०२४।५।५ १०।२४,४८१६३६ १।८।२५।२९।४७ ६।२०२५।२१।१ १।१८।१६।४८२८ १अयुतम् ।।१।।१।३५१३४ १२८।८।१०।१० ६/२।३।११।८ २।८।५८-३१।५२ १।१८।४।४३।४२ २॥१८॥५१॥५॥३४ ।।४।।२३।११ ३॥२८॥४२/१५।१।। १०/२०१७॥५७/५० १गतम् ॥८॥३३'३६५७ ३।६।८।३१।२३ ।१७।७।११।५५ ७/२२११८५७ ८/२५/४०५०५२ •|८|१२।४४३१ १।४।१४/२०४९ ४॥२४॥१४॥२०॥५ 9\१२४८३1४७ । १धम् १०॥१५॥५५॥३६ Digitized by Google ३८६ परिशिष्टे राक्षादवः दिशानि राक्षादयः । सिगावि रासादयः २सबम् ६॥२०॥३१॥५१११८ नियुतम् ॥२८॥३४॥५५॥३६ ४।०४।४६।५७ ३ ३।११।१४।१२।१७ १।११।३।४२३६ ०/२॥५३॥२८/४१ १०।२१।१८३८१६ १कोरिः १०॥६॥३२॥४५॥१३ ८॥१॥३५॥३३॥५५ ८।१३।५।३०।२४ ५॥११॥५१२८३४ ६।१८।३८।१५।३६ २॥२२॥२५॥१३ ४।२६।११।०४८ ०२२३२०५२ ३।२४१४६।० १नियुतम् [१२॥३८॥१६॥३१ १।८।१६।३१]१३ ६॥२५॥१८॥३११२ ११।१५।४।१६।२५ ४।७५६४८।३४ २१२२१ ३७ १॥२०॥३॥६५ ७/२८,५४४६/४८ ११॥३॥१६॥३२३६ १अर्बुदम् ६।५।२७३३५१ ८॥१५॥५५॥३८१७ रवेई परातधुवराश्यादयः ००००० करणाप्दनुवः ११।२८।१५।२०४६ • गतिलिप्तादयः ५८.८:१०११ ०२४१२ द्वापरान्तमन्दोच्चम् २।१८। ३८ ३६ करणाव्दमन्दोचम् [१८,४७॥५४ | हारः ५८e मुजफलच्छेदः ३६५1१६ श्रीपुरुषोत्तमदेशान्तरलिप्तादयः ॥३०॥३ | स्वक्षेपः ०।७५३।५।२१ Digitized by Google (स्वा२) चन्द्रस्य मध्यपदकानि । दिनानि याद; २|१३।१०।३४५३ ०।२६।२१।८।४४ १५/३१४४|३६ १२२४३।१८३८ ३।५।५११५४/२० ३।१०।३।२०१२ ३।२।१४|४|४ ३|१५|२४|३८५७ ३।२८३५१३१४८ ४११॥४५॥४८१४१ ८/२३।३१।३३१ १॥५॥१७॥२१॥२ ५॥१७॥३॥१४॥४३ e/२८४-३२३ २॥१०॥३४५२४ ६।२२२०४०] ४४ ११।४।६।२८२५ ३५१५१५३।१८६ १शतम् ७॥२७॥३८/६।४६ ३ ३॥२५॥१६॥१३॥३३ ११|२२५४/२०१६ दिनानि रासदियः ४गतम् ७/२०३।२७५ ।३।१८।१०।२३।५२ ११।१५४८४०३८ ७/११।२६।४७२५ ३/११।४।५४|११ ११।८।४३।०:५७ १सस्रम् ॥६॥२१॥४४ २।१२।४२।१५।२७ ८। १३।२३।११ ४॥२५॥२४॥३०५५ ०।१४५३८३८ अ६६।१६।२२ २।१४।२७५४१६ £१२६|४|१४e. ४।२७|१०||३३ १युवम् ॥३।३१।१७१६ ०७२।३४।३३ | २|१०|३३५१४८ ०१४१५/८/५ ०५१७३६।२६।२२

• २१७४३३६.

Digitized by Google परिशिष्टे হিলালি रामायः राझारथः ७अयुतम् ०।२४।३८1०1५५ । ५नियुतम्१०।३०।४३५७२३ ०३८।१०।१८।११ । । १०।१३।५३1४४५० है । १।१॥४१॥३५॥३८ । १०।५।१।३३।१८ १वम् १।५।१२।५२।४५। ६ ८ ।२।१०।१८ १४७ २।१०।१५५४५।३० ८।१८ १८/७/१५ ६।१५/३८।३८।१४ । १ कोटिः ६११।२५४५४३ ४।२०५१।३०५८ ६।२२।५५१४८.२६ ५ २३।४।२१।४४ ४।४।२३।४४।१० ७।१।१७।१६।२८ ११॥५१३८५३ ८।६।३०।८।१४ १०॥२७॥१.१३॥३६ ८1११/४३।१।५८ ८८४७२८।१८ । १०!१६५५1५४।४३ ५।२०।१५।२३।३ १नियुतम् ११।२२।८।४७/२८ ३११।४३।१७।४६ ।११।१४।१७।३४।५० ८ ०।१३।११।१२।२८ ३ ११।६।२६।२३।२५ १अर्बुदम् ८.२४।३८|७ १३ १०॥२८॥३५॥६॥५३ चन्द्रस्य वापरान्तनुवराश्यादयः ०•••• कारणाव्दध्रुवः ०३।३०३।५३ " गतिलिप्तादयः ७.०५३४५२।३।४e भुजः २७।१८ देशान्तरलिप्तादयः ३।२६४५ केन्द्रपिराश्यादयः ०।१३।३।५३।५७ अवक्षेपराश्याहगः ३।१४।३१।११।३७ - : Digitbed by Google (ख) ३) चन्द्रमन्दोवस्य पदकानि । यादयः

॥ ॥ ॐ ॐ | दिनानि दिनानि रायः ०1०।६।४०/५५ । ४शतम् १।१४।३२१४३२७ ००!१३३१४८ ।। ५. १।३५/४०५४।१८ ६]०२०।२।४४ ३६४८/५११ ०१०।२६।४३३८ ३।१७।५।१६।२ २|०३३।२४१३ २२८५२६।५३ . ६ ,, ०/०४०।५।२७ ३।१०।१ ३५४५ ००४६।४६२२ १ सहस्रम् ३।२१।२१!४८|३७ ०।०५३२७१६ १३१४३३७/१४ ०।१।०८।११ ११।४।५।२५५१ ०1१।।३।४८.५ ३२५१३ १४२ ०३१३।३८१० ६।१६।४।३।५ ०३३०३७१६ १०८, १०५५१४१ ०५४।३।१६।२१ १२/३२।४.०१८ ०५३४।५।२। ५२०/५४३८५५ ०५६/४०५४।३१ ।१२।१६। १३२ ०।४।४।३।। १अयुतम् १।३।३८६८ ८ । । ०।८५४।३२४१ ३ २/७१।१२।१७ ६.० ०1१०।१।२१।४७ ३।१०५४।१८।३६ १थतम् ॥११।८।१०:५२. ४।१४।३२/१४३५ ३ २।२२।११।२१।४३ ५।१८।१०।१०|४४ ३ १।३।२४।३।३५ । । ६।२१।४८३६५२ Digitized by Google २८३ घरिशिष्टे दिशानि राहक | दिनानि रासादयः अयुतम् ७२५२६५४३।१ | | ५नियुतम् ८/१७।३१।१२३४ ८ ८,३८|४|४८१० ०।२१।१।२५ * १०।३।४।५५।१८ ४।२४।३१।४ ११३६ १लक्षम् ११।६।२१।१।२७ ८।२८।१।५६।७ १०।१२।४२।३५४ १।१।३।१३७ ६।१८।३।४।२१ १कोदिः ५'५२।२५८ ८२५।२४।५।५८ १०।१०।१५} १६ ८११४५७/१५ ३॥१५॥७॥१५॥२५ ७।८।६।८।४३ ८/२०१८४०३३ ६।१४।२७।१०।१० १॥३५॥१३५१४१ ५३०४८।११।३७ ७०।१४।३०१४e. ४३॥/१३४ ०५'१६५५॥५६ । १मियुतम् ४'३।६०।१४।३१ ५।१०।१८/२१६ ८/१०।२८२ ० १०१५॥२१४६१४ ९१०३०।४३३२ १अर्बुदम् ३२०|३४|११|२३ ४ |१४|०१५८३ । चम्ट्रीवस्य इपिरान्तध्रुवराश्यादयः ४।०३६।०1० करणादभुवः १०।२३।३४१५८।४ गतिलिप्तादयः ६१४०५४।३१।१ छेदः १२३३ देशान्तरलिप्तादयः ०1१६५८ ४ - Digitized by Google (ख।४) कुजस्य मध्यपदकामि । লিলি रासादयः दिनाभि राय: | IP ०५०।३१।२६।३० । ०११।२।५३० ०1१।१४।१०.३० ०२।५।४६।० ०२३७।१२।३० ०३८३८.१ ०३४०५:३१ ०|४|११३२१ ०४१४३५८३१ ०।५।१४।२५१ ०1१०।२८।५०२ २]१५'४३११५३ ०१२०५७४०५ ०३६।१२५६ १।१।२६।३०७ १।६।४०।१५।८ १।११।५५२०। १११७८४५१० १गतम् १।२२।२४।१०।११ ३१४ ४८/२०१२३ |५||१२।३०1३४ ६।३/३६|४०४५ ६.३२।०५०।५७ ६शतम् १०१४।२५।१।८ ०५६।४८।११।१८ १२८११२१३१ ३।२१।३।३१।४२ १सस्रम् ||१४|१|४११५३ १०/२८/३/२३१४७ ४।१३।५।५।४० 6./२९।६।४।३३ ३।१०।८/२८/२६ ८२४।१०।११।२० २।८।११।५३११३ ७।२२।१३३५६ १।६।१५।१६५ १अयुतम् ।।२०।१६।५८५३ १1१०।३३।५७५४५ ८।०५०।५६/३६ ३।२१।७५५/३० ६.११२४ १४२३ ४।१।४१५३१६ १०।२१।५८५२८ ५।१२।१५५१।१ ०२१३२/४८५४ । १ल धम् ६।२२।४८४८/४६

॥ ३ ॥ ६॥ । ३ Digitized by Google १८४ परिशिष्ट राबादः दिनानि হিলাশি राध्यादर्थः ३म् ११५३८३७३२ नियुतम् ५८६ ॥५३:५३ । ६।८२८/२६।१८ ८ :०२६।२५/११४ ३।१।१८।१५५ ८।१४|४३।११। ६/२४॥८३५१ १कोरिः । ४।३।१।१६।५८ 21१६।५८२३७ ८६ ।।३३।५६ ११/४८/४ १।३३ ' : ।।३।५०५४ ६२।१८।३०। ४|१२५॥५१ ०२३३६।१८,५६ ८१५।६।२४।१० १नियुतम् ॥१८।१८।७।४२ ०१८।७।४१४७ १।३३।१५।१४ ४॥२१८,५८४५ १०।२४॥५४॥२३१५ ८।२४।१०।१५४३ । ६।१३।१२।३०४७ ०५३।११।३३।४१ | २|१|३०|१८२८ १पदम् ५०.१२॥४८॥१६ | |१८१४८/४७.११ कुस्य वापरातधुवः ११।१४।५२४८• करणादर्भुवः ५॥१॥३४॥१२५ . गतिलिप्तादयः ३१।२६॥३०॥६॥४८ घरासमन्द, ४।६।५४० रुपरान्तपातः ०३८५८।४८, राष्ट्रमन्दः ४७१।१२।१३ कराव्दपातः ०३८५१।२३।५१ पातबारः ३७१। भुच्छेदः ६८७ - देशान्तरकलादि १५१८४८ . ' .। । | Digtõed by Google (स्वा५) बुधशीघ्रस्य पदकानि । दिशानि मादयः दिनाभि राश्नाथः ०] ४।५।३३।१६। ६शतम् ६२५२२/४१११३ ०।८।११।४।३२ ११।१४।३६/२८/५ ०/११६।१६।४८ । ८ १३।५०/१४५७ 1१६ २२।।४ २।२३।४।१।४६ ०।२९।२।११।२१ १सहस्रम् ४।१३।१७४८।४१ ०।२४।३३।१३।३७ ८।२४।३५३७।२३ ०॥२८॥३८॥४५॥५३ १।६।५३।२६।४ १।२।४४|१८i ५'१६/११।१४।४। १।६।४८/५०२५ १।१३८} ३२७ १॥१०॥५५॥२२१४१ २।१३।४६५२।८ ३।२११५०५४५२२ ६। २४|४०५० ४।३।४।८।४ ११।८।२२।२८३३ ५॥११॥४१।३०।४५ ३।३०/४०१८११ ६।२४।२६।५३१२६ १अयुतम् ८३१५८६५५ ।८५१२१६।७. ४/५५६।१३।१८. ८।१६।२७।३८४८ ०।८।५४३०1४४ १०।२७।२३।१।३० ८१ १५२२७३८. । ।।८।१८।२४।११ ४|१४]५०।१४१ ३४

१शतम् ॥१८॥१३॥४६॥५२

. ०।१७।४८/४॥२६ ३ ३॥८॥२॥३३॥४४ ८२०६४६}४८/२३ ४।२७४१२०३६ ४३३५४४५५१६ ६॥१६॥५५॥२८ ०।२६।५३।२।१२ ८६८५४२१ । १लचम् ८३८४ १।८.१७ Digitized by Google २६ परिशिष्टे श्यायः

दिनानि रासादयः दिनानि २लवम् ५।२८।२२।१८।१४ नियुतम् ५।८।०।३८।२५ ३।३।३।३।२३ १११४५२५/३८ ११३८४४।३६।२८ ५११४३।४०५० ८२८२५॥४५॥३ १कोटिः १०॥३८॥३५॥१३॥ ५/२८/६/५४५४३ ८.२७/१०/२४] ३।२७४८५१ ८॥२५॥४५॥३६॥६ ८ ११२७२६/१२।५८ ६/२४॥२०॥४८८ ८।३७१०।२२।५ । ५ ६।२२।५६।०।१० नियुतम् ५।२६।५१।३१।१२ ॥२१३१।१२।१२ ११।२३।४३।२।२४ ४२०५६३४।१४ ५।२०।३४३३।३७ ३११८४१३६/१६ ११।१७।२६।४।४८ ३।१०।१६।४८ १८ । ५।१४।१७।३६।१ । १अर्बुदम् ११५५५२०३० ११।११।८/१३ बुधशीघ्रस्य द्वापरातधुवः १।१॥३५॥२४५० कराष्ट्रध्वः १०।१८।१४।१८/११ गतिलिप्तादयः २४५३२।१६।१७ वापरान्तमन्दः ७।१५।५४५३ हापरान्तपातः ०५२८३१।१३।। करणाव्दमन्दः ७१ ६।४।१०।१६ करणाव्यातः०।२८।१७२८५८ मन्दहारः ४८८ पातारः ३६१ केदः ८८ देशान्तरकलादि १०१२३।१५ Digitized by Google (साई) गुरोर्मध्यपदकानि। दिनानि राध्यादयः । हिमाथि १ . ११४१५ गतम् १। १५०५५११० ३. ••||५८।११ ७ . १॥२८८/२५॥३२ ३ . ००।१४।५७।१३ ८ ३।६।२७५४१५३ ५ •०।१८/५६।२२ १ . ३॥१४॥४६॥२४१५ ५ . •१०२४५।१६ १सक्षम् ॥२४॥५३१७

। .. १०२८५४।१४

१el४७१४ ००।३४५१३ ८ie/१४४०६१ •||३५२१५ ११।२।१८५३४३७ ••५४४॥५१॥५१ १२५।२४।२८५४ ०४५०५६ ४१८२८२१५१ ३८४५२ ११३४१५१८ २)२२८/३।४८ १०१४३८।८।१५ ०३।१८२१४५ ०२४४/२/३३ ०।४।६।१४।४१ १अयुतम् १२०४८५६८ ४५८१७ ११।३७५२।१७ ०४८।५।। ११।२२।४८२५ ०५६।१८४२८ ३२३।१५।४४} ० : ०२८१८२६ ५१४|४|४०४२ १भतम् pl८१८।२६।२३ १०JBl॥३६० २१११३५८१४६ १॥३५॥४॥१३॥५e •॥२४॥५५॥२८/५ ५।११।११।२८७ १।१।१३।५।२७ ६.७॥२०॥२५॥१५ १।११।३३।२३।४८ । १चम् ०५३८ie.२१३४ Digitized by Google १८६ परिशि दिनानि दिशानि दियः २सन् १।२१।१८f४५/४७ नियुतम् ५२०५४।५७।३। । ३।२४।२८।४।११ ३।२।२८११२२ ३३३३॥२५॥१५ १४।२।५।२६ ४।२०४६।४।५८ १कोटिः ८३५३५३८/२५ ५।१८ ।।२३ २१।११।१८।५० ३।१७।५।२८।४। ५।१६।४६।५६।१। ७।१५।१४।५१| ३।१२।२३।३/४१ ८।११।१४।१२।३१ १।७।५८१७/६ १नियुतम् {११।३१।३३।५७ ११।३।३३।५६३१ ६।२३।७।७।५। ८।२८||३५५५। ४|४|४|४१४६ ६।२४।४५१५२२ १।१६।१४।११।४। ४।२०।१०।५४।४७ १०|२७|४७४८१४३ । १अर्बुदम् ।।१५।५।६।३४१२ ८।८।२१।२३१३८ । । गुरोपरान्तधुवः ०३२।५७०३० करणामधुवः ०! ३॥४५॥१॥२१ गतिलिप्तादयः ४३५८१५॥३६५१ आपरान्तमन्दः ॥१६।५७ अपरान्तपातः २।११।। अरसादमन्दः ५११७०।१५ करपाव्दपातः २।११।३।१५।५८ मन्दारः २४६ पातारः १८१८ |. वेदः ४३३३ देशान्तरक्षादि ११॥३० Digitized by Google (छ।७) विकसितगुरोर्मध्यपदकानि । दिमाग (११५५का: ६-तमन्नीयाः ११५ ।) रादयः । दिनानि राश्यामः ७०।४।५ । ५गतम् १1११।१२।२७।५। •०1८1५८।११ ११८५°२६ ००१ ४१५७१७ १।२८।। २१ ०५०।१८1५६।२। २।६।२७५६।३७ •}०३४१५५२९ ३।१४।४।२३।१२ •||२८५४३४ १सन्नम् ३।२३।४।५५४७ २० [३४।५३।४। ५॥१९॥८५१।३३ ०|•|३८1५२४६ ८१८१४/४७/२० ०|•| ५४५१५२ ११।२।१८।४।० ००।४।५ ०५७ १॥२५॥२४३८५१ ०११।३८.४१।५५ ४।१८:२८|३४|४०

०२२६३२५२

११।१४।१०२७ ०।३।१६/२३५० १०।४।१६।३१।१४ ०४८.१४।४७ ०|२७|४४२२० 981५८५५५ १अयुतम् ३२०1४८१४७ ०१५।४८५६।४३ ७/१११३८॥३५॥१४ ०१६ ॥३८४७॥४० ११।२।२७।५१२१ ०।७।३८३८३७ ३।२३।१०।११८ ।८।१६।२८।३५ १३४।६।२८५४, ॥१॥३६॥५८/6 १०।४।५५४६४१ •|२४|५५१२८१४४ १२५४४५४२६ १।३।१३।५८१८ । ६ ११॥३४॥२२१॥ १शतम् Digitized by Google परिबिष्ट पयुतम् ।।२३।१०।२ । नियुतम् ८१२५७/४८५६ १शवम् ०५३८१२५॥४८. ५॥२॥७२॥८; १२।२५५५८ ३।१७।५।१७ २॥२४॥३८५१२७ ०११२६१४३५२७ ३॥२२॥५१॥५११६ ! १कोरिः १०॥१॥३६॥२१॥ ४॥२१॥३।४५ ८॥३॥१२॥४३॥१३ ५॥१८॥१७॥४१।१७ ||४|४८.४५५० ।। १३०४४५३ १६२५/२६।२७ ७॥१५॥४१॥४३३ ३।८।१४८३ १॥५॥४०२१ ०८/३/e18० । १निघुतम् ८/१२lel८१० ७ १०।११।१४।३१।१७ १॥२५॥१८॥१६॥१६ ८।१२।५०५३/५३ ४३२८४२० । ३।१४।२७।२४।३० १।१८३८५।३८ । १अर्बुदम् ४।१६।३।३६७ ११॥०॥४८1१०1४८ गुरोपरान्तभुवः ०३१॥२९ रामधुवः ०।३।३।१० गतिविसादयः ४५५८५४४५४८, पिरातमन्दवः ५॥१८॥३८॥१३ करणाव्दमन्दः ५॥१०॥५१॥५२॥५५ रः ३१० वेदः . ४३३३ । देशान्तरकलादि ०।११।४१. | मदभगाः ५३ Digitized by Google (८) शीघ्रख पदकानि । दिनानि रामा : । दिनानि छादयः १।३३।६६ इथतम् ६१।१६।१८१० ०३।१२।१५।१।। .१।११।२८।१।० ०१४४८२२५३ १४११४४|०: ॥६२४३०३१ ८ . ०॥१॥५४॥२६॥५८. ०८।०॥३६॥ १ससम्५॥१२॥७॥ ५८ ple।१॥४५॥४७ ३ .१०।२४।१४|१८५८ ०१११।१२५३२५ ४२१२८/५८ ०५१॥४८॥१२ ६१८२८३८५६ -०॥१४॥२५॥८४० ३०/३५४८.५७ १।११।१८ ६।१३।४२५८५६ ३० १।३/२/३२३६ १।२४०५५ १॥१८३१४१५४ ७।६।५।१८।५५ | ॥४५॥१२ ०१८/४/२८/५५ ३।२०।६।२१।३० || १अयुतम् ॥१११३८५७ ॥६॥७॥२॥१८ | ०२।२३।१४८ - ३॥२२॥८५४६ | १ ६।३।३५1५८४२ ॥८।१०।१०।२४ | है। alg४६३८३६ ८ . . ४२१।११।२।४२ ६५८१८३०

• १गतम् : ५५१०।१२।४।०। । ०। ५।२४

३ १०॥३२॥२६० : ८२१३८१८ ४|०३८• • : ६ ०१८॥३३॥१८/११ ५१०५५०५२।५ | ६. ६॥१०॥४४॥५८५ ३।२१।३५० । १सम् . ११॥५६।३०० ५० Digitized by Google परिशिष्टे दिनानि रादियः ॥ २सन् १९३५३।१८/० नियुतम् ।।२६।५।१०।८ ११४८५० ६ ७॥२५॥३२॥२॥१० १।१७४६३० ८ ११।२४।५८३०११, १॥२८४३॥१५॥१ १कोटिः ३।२४।२५०।१२ २॥११५३८५४|१ १६५०६/२४ १॥२३॥३६३३१ ११।१३।१५।०३५ ३।५३३।१२।१ ३३४००१४८ ३।१।२८५११ ७३/५/१० १नियुतम् ।।१८।२६३०: १ १०।२६।३०११।१३ ७.२८५३|०३ २२०५५१।३४ ११।२८।१८३°१४ ६।१५३०१।३६ ३।२७४६।०१५ १०१८४५११४६ । ३७।१२।३०१६ १अब्बुदम् ३४.१०।२५० ११।२१।३८।०७ एकशीघ्रस्य वापरान्तभुवः १११।२४।०१० करणाव्दवः ११।१३।४१४२१२ गतिलिप्तादयः ६६।६॥३७॥४७/५८ . वापरातभन्दः ३।५।३५४८ धापरान्तपात: १।२४।२७७ : बराब्दमन्दः २॥५॥१८३८।२६ करपाव्दपातः १।२५।३।३१।० मन्दारः ३५० पातारः ३११ छेदः ३३५ देशान्तरकलादि ४|४|० ,, Digitized by Google (ख) अनेमध्यपदकानि । কিমি रामः । | | दिनानि राय: तम् ०|२०|४।२६/११ •॥२३॥२॥१४॥३ ८ २२६१४५५८/५४ १।०६।४३ ४६ १ सहस्रम् १३३७/२८/१ २५६/५४/५७।१५ ३।१०।२२।२५१५२ ०।०५३।०२७ ०१०।४।०५४ ०।६।१३१ ००।८।१।४८ ०||१ ०/३/१५ ०१०।१२।२।४३ ०१०।१४१३५८ ••|१३३३५ •l०१८४२ ० ० ]२०४।२८ ०]०) ४०।८५८ ०।१०।१३।२८ ०१/२०१७:५७ •|१५४०२२३६ २०२६ ५५ ०२२०५३१।२४ ०२४०३५1५३ •|३|०/४०२३

. १शतम् ०३।२०५४४५२

०६४१२८/४३ १•॥१४॥३॥ ०५१३२३५५८२७ ०॥१६॥४१॥४|१e ५।१७।१७।२३।७ ६।२०४४।५ १।४५ ७ . ७/२४} १२।२०२२ ८ ८.२७॥३1४1० १०।१।७/१७३७ १अयुतम् ११५४३४।४।१५ १०।६.१ ६.३२२६ £१३।१४।१६|४४ ८।१८:१८/४५८ ७२२/५३५ ११३ ६।२७२८३७२६ ३।२३३४३ ५६/३८।८.५८ ४।११।१२।५६।१२ १चम् ३।१५।४४२२६ Digitized by Google परिशिष्टे II दिनानि दिशानियाद ३म् ७१।३१४५४ | नियुतम् ॥२५॥३६३१२५ १०।१७२।७/२१ । ६ : . : ३।३।३।२५५४; २॥३१०४८३५६ |११३४४०२३ ५॥१८५८३२१५ १कोटिः ४|१८३०1४४५२ 20४४।१४७२ | ele1०।२८४४ ०३०॥३॥५८ ११३८।३३।१४३६ ६ : ४।३।२१।३.१७ ।१८२५८२८ १२।२२२ ११।७।३।४४२१ नियुतम् ११३५४३८ ३७५।२६१३ : १०।१॥५४॥८५८ ०१६।३५।१४५ el२१५५ १।११।१६

१६५५१७

el॥१८/१७/१७ १ .५॥२५॥३६४३४६ ।। ८|2.18५।२२।३।। पदम् १६।१५३६/१३ ॥१०॥४३॥२६५५ । मनपरातधुवः ११०५०।२४।० | कराव्भुवः ॥१८।१२।१३४ • गतिलिप्तादयः ३॥०॥३॥५५॥३ वापरातमन्दः ८।८।१८०१० परान्तपातः ॥२०॥ कराव्दमन्दः ८८|१८|४४|१० कराव्दपातः ३।०।१३।२२४ । मन्दारः ३८५६ पातारः १६७ देशातरक्क्षादि । । । । Digitized by Google (१०) चन्द्रपातस्य पदकानि । লিলি रासादयः হিলি राम्रादयः २०१३।१०४८ ४शतम् | ॥२१११५५७१ ०1०र१।३५ ०२६।२०५७/१८ ००.३३१ ११११४७५१६/४७ ३।०।१२।४३।११ १५५११५ ०।०१५।५५६ १।१२।२३।५५४२ ०२ १.१४१४६ १ ४१५५१ ००।२।१५।३४ १सहस्रम् १।२२।५८/५४३८ ०५०२५२६।३१ ३।१५।५८४८/१। ०५०।२८|३| ॥८५८/५३/५४ ०५३१।४५७ ७१।५८३६३१ ११।३।३५५४ ८३४५६३८ ०३१३॥२३॥५० १०।१७/५८/२४७ ०१२।११।४७ ०५१०५८२२॥२५ ०२५३८५.४४ २३।५१७३ •।३।१०।१७४१ ३।२६।५८/११४१ २।३।४३५३५३७ १अयुतम् ५/१८/५८६।१८. ०१४।१४।२३।३४ ११।५५८।११३८ ०।४।१६।११।३१ ४।२६।५।१८।५७ ०५॥१७॥५८/२८ १०।१६५६।२।१६ ५१०३५॥५८५६ ४||५५३१३५ ०।१५।५३।५८२३ ।। ६/२६५४३७१ ५० ७० ८० १शतम् Digitized by Google परिशिष्टे साः दिनानि अयुतम् ॥१८५३४४।१३। ५नियुतम् ११३।३२५३८/१५ el८५५०५३२ ३२३८५४ २२८/५११५१ ६। ३।४ ११११ १सन् ८६५५१।३।१। ८।२८|४|१३१३ ५le}५२६२ ११५५६३४४४५५१ १२८३३/८/१० १कोटि ३॥५॥५॥१६६० १०।१८।२४।१२।४० ४३०१०१३३१ ८}१५॥१५॥४ ६।१५१५४८/३१ १।१८।६।१८५८ ८२०२१६१ ०।१८५७॥२२॥ १०। २२।२२।११ ८४८।२५।१६. १०॥३१॥३८२ ५३८३८/२८:२८ ३॥३६॥५५१३ १नियुतम् ॥१८।३०।११।३८ ४।१०[४२१२१२ १/०१३॥१६ ७१५४७॥३८३३ ७॥२५॥३१॥३४॥५७ | १अर्बुदम् |३०|५३/४५.३ १०।१४।२।६।।। राोपरान्तधुवः ६२१११८/६८० करणाब्दवः ३।३१।१८१८२८ गतिलिप्तादयः ।।१०।४७४० ४० छेदः ६७८३ देशाशरकतादि ०।८१४ Digitized by Google स्फुटाधिकारः। अहस्कुटीकरी प्रथममन्चल वैन्ड्रगत्युदयात- केन्दयादव। Digitized by Google Digitized by Google गा१) रवैर्वईमानमन्दखण्डाः ।। (५मभकाम; १९४तमश्नीकः ४७पृष्ठे ।) ऋण तिफसखिप्ताद यूखफाशदियः ००० अन्तरखिशादः ८१६ ८।१४ ८le ०८/१६ २॥१० २८. २८ ८३ ७५३ ६/४४ ७३३. ७२० ३३ ३० ११५७ १५३ १४६ १४४ ৩২ ०२४३८. ०३२४२ ०४०।२६ ०४८२० ०५५।५३ १३।१३ १।१०१६ १२ १२३२८ १२-३६ १३५ १८ १४०३६ ११४५३४ १५०४ १॥५४॥६ १५४० २।०४४ २३१६ २५/२६ ३।६।५५ . ५४४ ५॥२१ । १।३२ १॥२६ ४।३० १११ ४।२ १८ ०1४३ ३३४ ३५४ २३४ २४ १।३३ ११ ०३६ •॥२६ •|१७ २३ Digitized by Google परिशिप हरगतिफवक्षिप्ताद ०० (धनं) ०६ ०१७ ०२५ ०३५. ०५१ ०५६ १७ १५१५ १२३ १३८ वषादयः अमरखिमादयः ३८२४ (चौथमा)०१३ २८।२१ ०।१७ २७४४ १६ २३५ १४२ २४५३ ३११ २२४० २५५ १५८५५ २१८ १५६।१७ १४८ १।५२४८ ११४८२१ ४|४७ १४४४ ५॥१॥ १३८२६ ५॥४३ १३२।५५ १२।१८ ।३२ १२॥ ३६५॥ १।१३।११ ७॥१५ १।५।५८ ३४ •|५८२४ ७]४८. १५०१५ •४२११ ०३४१७ ८२५ ॥२५॥५२ ८३३ ०१७॥१८ ८८ •८४१ ८१४१ ॥•• १४२ १४८ १५३ २२ ८१३ ३le २।१२ રી૨૪ २॥१॥ २१७ . . Digitized by Google (गा२) रवैईमानमन्खाः । अखिप्तादः सुखदः |०० ०७२। ०१४।५१ ०२२।११ ०२।२३ गतिफखखिप्तादयः १५७ १५६ १५६ ३२५ ३० ७॥१५ ०४३।३० ३५०१८ |५६५४ १३।१४ १।५३ १।५१ १४६ ११४५ १४२ ६।३६ १२० ५४६ ५।२९ १३३ १२८ १२३ ५१० ४|४८ १।१६ १।१२ L ४।२६ ४।३ १६ १।१५।८ १/२०१७ १।२५॥ ४७ १३०/३५ १।३५१ १।३/४ १४२४१ ११४५५४ १४८४० १५०।५८ १५२।४८. १/५६।१३ ३३७ ३।१३ २।४६ २{१८ ०५२ ०४५ ०३८ ०२३ ०५५ ०।८ ०२५ (चौयमा) २ १५५१३३ Digitized by Google परिशिष्टे २५ २८ ०४६ ३२६ सुखचिदिपः असरचिमादयः ऋषगतिफवक्षिप्तादः १॥५५॥३१ ०३३ (धन) २८ १५४१५८ १३ ११३१ ०२३ १५५२२४ ०३१ १५०।२४ ३।२६. ०१३e १४५५ ३१५७ १४४५८ ३२६ ०५३ ११४ १३२ ३५२ १० ॥३७४० ४. १ १।३३२१ ४४४ १।२८३७ १२७ १३२८ ५३१ १।१७५६ ५५२ १।३२ ११ २६ ३।१३ १।५।३५ १।४२ •}५८.२३ ६४ १४६ ७]५२।३४ ७३ १५० ०४५/३१ ७१४ ०३८।१७ ७/२५ ०१३•}५२ ७५३ ११५८. ०।२३।१७ |७' ४२ २१५५३ ७४ ००० रवर्मन्दकैन्द्रगतिः ५८/८/१० खण्ड्रक्षेपराश्यादयः ||५३५३१ ४३ ४३ १।५६ 1 २१ २३ Digitized by Google (३) चन्द्रस्य वईमार्गमदखगड़ाः । गतिफलिप्तादयः ६३० ६७/२२ अमरखिदियः १८/२३ १८1१७ १६.८ १८५३ १८:३३ |१८| ६६।१४ ६।१४ ६३।५८ ६२२७ ६०३८ फखांशादयः ००० ०१६/२३ ०३८४० 1५७।१८ १।१६।११ १।१५। १४ ११५३२३ २।११।६ २।२८।२१ २४४५५ ३।०/५० ३।१६।० ३३०१८ ३।४३।४९ ३॥५६२७ ४।८।४ ४]१८३८ ४।२८ ५३।४४ १५५५ १५५१० १४।१६. १३३० १९३८ १०३५ ३० ८२३ ४४१४५ ४१२१ ३७४६ ३४११ ३०७ २६५ ३१५६ १७/११ १३२१ ५॥५८ ४४६ ४।४ ३४२ ४॥४८, ४१ ४५ ४३७ ४१५८० ५०।१४ ३३३ २।१४ ८५६ ६।५६ ४२६ ५०1५२ ४५६।१४ (यमा} ०११८ ११३८ २५६ (धन) ४/३० ८५८ ६ ॥ १ Digitized by Google परिशिष्टे अछाः ३४८३४ खादयः এলিনুষ | गसिकषिप्रादयः ४/५३१७ ४।१२ १३२ १३५२५ ५।२७ ४।४६३८ २२।१० ४३.५५ २६।२४ ४।३।० £११ ३०३२ ४।२२।१८ ३४॥३॥ ४१३२९ ११।२४ ६८।२७ १२२१ ४२।१० १३२८ ४|४३ ३३५३ १४॥२१ ४८/१ ३।२०।४४ १५१७ ५२।११ १५२७ २४२० ५७४६ १।१२।१e १३५ ६०।१४ २॥१४॥५७ १८ie. ६२२४ १५६।४५ १८।१७ ६४|१८ १।३६६ १८१४ १।१८.}} १/२ ६७।१६ ०५८/१६ १६४४ १८.१५४ રાક ०।२०५० १८३२ ००० |० ६८४१ चन्द्रस्य मन्दकेन्द्रगतिः ७८३।५४ क्षेपः ।।१४।३१।११३७ सूर्योत्पश्चिमोदयशाः ११ पूर्खास्तमयांशाः ३४ ३५ Digitized by Google (ग।४) कुञ्जस्य कर्बादिकेन्द्र परोयखखाः। अवचिप्तादयः अरविधायः ૨૨ २६/१० २८३ २८/२६ १४४१३८ १२|७ १९८५७ ३२५० २५०० २८४० २८/८ ३७२६ २६।५० २६३ २६६।४४ ३१८१२ ३१८२१ ३५४ २२/१७ २१२८ २०१८ १८४३ १७e १५॥३४ ३.८४७ ४०३१४० ११५५० १२।११ ४४३४१ ३४१२२ ४४६।१२ ४४०५५ १२।१० १९२१ ८३० १४१ ४५० ३५३ 이 Digitized by Google परिशिष्टे (गा५) कुष्य वर्धमानमन्दाः । छया: नरखिमादयः ४३२१ कीटिफलछ ६५८५७ ६५८५७ ६५८/५७ ६५६।३३ ६५०३ ४३४२ ४३३१ ४३14 ४२४५ ४३७ ४१।१८ १५८ १८६६ फखादयः ००० ०१४३२१ १२५८ ३१ ०1४० २५४१३ ३।३।२२ ४२२७ ५२।१४ ५४३३२ ६२३।३० ७२/६ ७३६८ ८१४३३ ८४४१५ १।११।२२ ३५४० ६/५/११ १०।१५४४ १०।३१।२८ १०|४४५ १०५५३।४६ ११०२५ ११।२।४७ ११।२४७ ११२४७ ६२८३ ६१२२१ ५८४१३ ५२५६ ५४|१ १२२।१६ ४६२/५७ ४५८१ ४२११३ ३८२४६ ३५२४ २६४२ २४१८ २१॥३१ १८३३ १५४४ १२/१७ £|४१ ३२८ २॥२२ ३० १५३ २५.५८ २१२२ १७४|१३ १३०४० ४३।२१ Digitized by Google कुजस्य वर्धमानमन्खडाः । ४३३५ ८७.२५ १३३४७ २३२२५७ २६५५२

|

"

३८८१२५ ४४१।११ ४८१।३३ ५१८५८ ५४६/8 _ _ 6 ५७५२ । ११।२।४७ ११।२४७ ११।२४७ ११।२।४० ( मा) २३ ११।०३४ ८.५२ १०५०५१ १०३२ १६:३८ १०२०४८ १०।०५२ २३।८ ६३७४४ ३६१८ ८।११।२६ २८/३१ ८४१५५ १८५७ ८२।५८ ४०1४९. ७२२ ४१५७ ३।१०।१२ ४३१० ५५२ ४४१२ ५१२५० ४२८४ ४५७ २१५७[५० ४५७ २।१२।४२ ४४।४८ १२७५५५, २\४३३५, ३३३५ ००० मन्दमुक्तिः ०० मन्दकेन्द्रभुक्तिः ३१।२६ शीघ्रभुतिः ५६ शीघ्रकेन्ट्रभुतिः २४२ ११/३१ ३३ ६४७1१० ६५६५६ ५८/५७ १५८५७ ६५८५७ ६५८।५७ ६५८५७ Digitized by Google परिशिष्टे असक्६५ ५७१०५६

८८५१ ५७६०३४ ५६८२० ५६६६।२१ ५६४०।५४ ५६०६/३४ ५५७२।१७ ५५२८/२८ ५४८|४६ ५४२४॥४ (ग) सुजस वर्षमागशीघ्रस्खाः । अचाइयः अरविप्तादयः ololo ८८।३। १२८३६ ८६.३१ २|१८७ ८८.३० ४२६३७ ६।१८ ५५५६ ७/२४७ ८५५४७ ८८४१ १०।२४।२८ ८८४० | ११॥५३॥८ ८८१२ १३४२१२० १४|४८५८ ६।२४ ११।१६।२२ ६३५ १४२५७ | १८८४६ २०११० ८३॥५॥ २१५०४ ८४/२४ ३३२३२८ ८२१६ २४४५४४ ८०४७ ८०२४ २७/२१५५ २८४४॥५॥ ७६।२२ १०१।१७ ३११७५३ ३२३१३० ६०५ १३१४१३५ ६८१८ ३४।४।५४ ८५/५१ ५१०११४५ ५२३१२२ ५१५४३ ५०७४|४३ ४९.८७२ ४८७३२ ४३०१२३ ४५८६५१ ४४८६३६ ४३७२४२ ४२५४।११ ४१३१५८ ४००४३१ Digitized by Google कुजस्व वर्धमानीन्नवण्डाः । ३९ ' _ ३८७४।१ ३७३८५१ १६०३।५८ ३४६ ३३२ ३३२११४४ ३१७२११५ ३०३०४४ २८८३।० २७३४।१७ २५८४/५१ २४२५४१ २२६६।२२ २१४ ०११ १८६१ १८५५।३८ १७२०५४० १५८३३१ _ _ ३५/५४० ५८४५ ३६।५३/४५ ५६।१८ ५३५ ३८|४६ ३७।१० ३८.३०1१६ ४०५१ ४०|११।१० १४।४ ४०|४५।१४ २५४७ ४१।११।। १।२४ ४१२८२५ ४१।३ ४।२५ (चीयमार्थ) ६५० ४१२३५ ४१।६।२८ ४०/४७ ४०२५४१ १४२८ ३२१/२ ८८।८ ३५१५४ १२२६ ३५/४६/४६ ३३।८।१० २८४१५६ ३५६।३७ २५२५॥१e. ३१३४० २०१२३ १४/५३३ ४१२३४ १ ४१५८ ४३४५८ ००० अंशामके वक्रकेन्द्रम् १६३ ऋजुकेन्द्रम् १८७ पवादस्तकेन्द्रम् ३३२ प्रागदयकेन्द्रम् २६ सूयादतीयांशाः १६ _ ४० । (वक्रारम्भः) १३७३३ १२८६।४ १३१८५३ ११७८३२ ११६५६ १७

Digitized by Google परिशिष्टे (ग) बुधस्य मम्दशीघ्रपरस्परपरोक्षखडाः । वाहाः फचखिप्तादयः अतरखिप्तादयः ४४३० ४४|१८ ४४१३० ८८।४८ मनिखिप्तादयः ४८३४ ४८२८ ४८ ४॥३८ १३२४३ १२।२८ २१८२७ ४०।३२ १८२३ ३४७ ४४५३ ४३३४ ४२५४ ४०३० ३८३२ १२ .. ३९ ३००।३६ ३४०० ३७७/४७ ४१३५८ ४४८२३ ४८०५० ५११।१७ ५२८३४ ५६५२८ ५८८1१ ६०५८ ६२८।२३ ३४३।० ६५६/५३ ३४।२५ ३२२७ ३०२७ २८१७ २५५५ २३३३ २०५८ १८२४ . १ ३४२० |३२|१ २९.३४ २६॥५८ २४।१७ ३१२८ १८३६ I १२५२ | १२३४ ८२८ ६।२१ II ७।१e ४।३१.

१२३ ३।११ IYA ६२८० Digitized by Google (८) बुधव मेन्दः । कवादियः .. अनारक्षिसादयः गौटिफसच्च ००० ३७५५१ ०१६।३७ १६।१ ३५३२१ ६।३।३८ १५२१ २४७४७ ०४८० १४१४० २४१।११ १।२।४ २३३५१ १।१६।३५ २२५४० १/२८/४४ ११।२२ २१६४८ १॥४२॥६ ११।३७ १।५३४३ १०४७ १८५१ २।४।३० १८६।२२ २।१४] ३० ५ १७५१८ ३२३/३५ ८।२१ ११३४३ २३११५६ ११।४७ १५१५६ २४३४३ ११।३५ १४१।१५ २५५१८ ११।४४ १३४३ ३।२२ १०।३६ १२४३० २१७१ १०८ ११३४३ ३।२७/१० ८/३६ १०२३ ३।१६।४८ ८।२ ८४४ ३४५४० ६।१४ ७३।११ ३५३।५४ ७२३ २४० ४।१।१६ ४० ४।७५३ ३।३८ ४।१३।२८. : ४|१८| मम्दभुतिः ००० शीघ्रभुतिः २४५३२ मन्दकन्द्रभूतिः ५८/६ : शीघ्रकेन्द्रसुतिः १६६।२४ ४१ २४ : Digitized by Google ३३२ परिशिद्धे (म.) बुधस्य वर्धमानशीघ्रस्छरद्धाः । अजिमादयः ०|| १२४३ १९३८ ४७४।११ ३।५।२१ १२।२८ ४७५८४२ ३२॥१५ ४७४८५६ ४।१०।। ४७३५॥१६ ५/१३२ ११२३ ३१ ३२५ ६०५८ ४६६५४४ ६१४२४ ४६६८५३ ८।१५८ ५८।५२ ४६४०२ ८।१५।। ५८० १०।१३।१ ૫૨ ४५६८४० ११।११।५३ ५७१३ ४५३७॥ १३.६ ४४८१४७ १३.५१० ४४३३.६ १३ ५६१४७ ४३८०४६ १४५२३५ ४३२४५४ १५।४४२६ ५०१ १९३५॥४६ १३।३४।१० ४७/४ ४२००१० १७॥२२॥१८. ५५२३ १८/४१ ४०६८।२३ १८५०६ ४१८ ३८६८।१६ १६.३१४१ २८|१५ ३८२४।२६ २०१२ ३४५३ ३८४८16. २०१४४१५५ ११११५ २१११।१० २७४४ : ३६८८४८, ११४३१५४ २३२६... ३६।२४ ५२।१६ २५

Digitized by Google बुधस्य वईमानशोषखड़ाः । १२३ २६ ३५२२२३ ३४३७१ ३३५०५२ ३२६५० ३१६६४३ ३०८/१६ ॥४ ॥ । २८१५१५१ २८३०५६ ३७५४५ । | || अशावः अमरखिमा २२७२३ १८५६ २२।२६।१ १४।२५ २२४०४४ ५२२ २३/५०/६ ३।१८ २२।५३/२४ (चयमा) ३१४८ ८६६ २२।११।० १७/१ २२।२३।१e २४२८ २१।५८/३० २१।२६।१e ४२१८, २०४४/० १८.! ५२२३ १८।५ ०१७ १७३८१८ ८२२२ ३३e. १४]४३१७ १०३।० १२/५/१७ ११।६।१५ १२१८ | १२८/३१ ६५५४५ ५४०४३ १३el: २॥३१२० १४१३३ .. १ |

२५८/५ २५१४१३८ २४४४१३३ २३.११ २३११२३ २२६५५३ २२१८३२ २१८,१३७ २१४५३ २१२७३४ २१११३४

वक्रकेन्द्रम् १५६ ऋजुवेन्द्रम् २१४ पूर्खास्तकेन्द्रम् ११० पश्चिमोदय ५० पश्चिमास्तकेन्द्रम् १५८ प्रागुयशेदम् २०१ । सूदस्तीयांशाः, १३ : Digitized by Google परिशिष्टे (ग।१०) प्रकारान्तरेण दुधस्य वर्धमानशीघ्रख्खाः । अन्तरधिप्ताहवः । अखादयः ००० १४ ३२५ ३२५४ ४।३२८ ॥३॥ १४८ ६०३५ ६०१६ ५६४५ ५८/२० ५६५ ५८१४ ५२१ ७२/५३ ८१५२ • lal ५७२७ १५३।३८ ११।४८५७ १२४२१ ५५१६ ५४२४ १३।०. ५१५ ४।६४, ४८२० चखर्चश्व , ४७१७४३ ४७१६।२८ ४७११६ ४७०१।४० ४८८२३ ४६७१३ ४६४८५५ । ४६२४॥ ४॥ ४५८५४३ ४५६२४४ १५२६।१७ ५४८५।५३ । ३४४१६४ १३.४२५ ४१४३१३ ४२८५११ ४२३१४२ ४१७०५३ ४१०११ ४०४०५७ ३६७१५२ ३८.००१३ ३२८:४७ १७५०० ३६७१।४। १५११०. १६॥५१॥३७ १३५२०. १८१५२७ १८५११ १८३०४८: २०४॥५४ : २०३४/२६. . १८४५ ३५॥३॥ ३४६ २०३४ २६२ Digitized by Google प्रकारान्तरेण बुधस्य वर्धमागशीघ्रखएखाः । ३३५ अक्षय ३५८१५८ अरखिप्तादयः २११४६ १७।२४ १२३६ ६ ३४२८५ ३३४४।४३ 1 १४८ (चवमा) ४; ३ १०।३४ १७/४६ २५।१२ १४६ ४३२४ ५१।१४ १०।१० ॥४ फवांचाहनः २१1०1३० २१२२१६ २११३८४० २१।५२१३ २१॥५८५१ २२।१।४० २१५७३७ ३१४७३ ३१।२६।१७ २१४५ २०३०२५ १८.४८१ १८५६।४७ १७५६।३७ १६४६।३० १५२६।२५ १३/५३१४८ १२१८२० १०३०१७ ८।१४।५५ ६।३२२८ ४।२४१४३ ३।१३।१५ ००० ॥ ३e ३१७६।४५ ३१८२२८ ३००८/३१ २०२५३८ ३८४४३ २०६४|१८ २६८७२ २।१२।२६ २५४ १२५ २४७४३९ २४१२२६ २३५५॥३८ २३०४१५६ २२६१५ २२३४|१७ २१.५।१६ ३१७४।१७ २१६११४८ ३१५८१८ ८६३६ ६.७२६ १०८७ ४३ • ४३ ११५२२ १२२२६ १२७४६ १३१२८ १३३।१५ | १७: Digitized by Google (गः११) गुरोर्मन्दसुद्धाः । साः जीटिव ३२.२८ १२८१४८ খ্রিষ্টা २१३३ ३१।२६ २१॥१७ | २१० २०३५ ३०८ १९३८ १८/४ १८१८ ३२६८ ३१८१६ ३१२२ ३०४२७ ३५/३६ २८५२४ ३७३:५८ २६१।२६ ३४|४३ २३३।५८ दियः ००० ०२१।१३ ०७३।१ १।४।१६ १२॥१६ १४५५३ २।।१ २२५४० २४४४४ १।३।३ १/२०१४ ३४३५१५ ३३० ४५८ ४॥२१॥३॥ ४।२४।१२ ४४५४० ४॥५५॥५२ ५४४८ ५।१२२५ ५/१८४० ५॥२॥३५ | ॥२६॥ ५॥ २१॥ ५॥२८.५६ मन्दभुक्ति: ०१० मन्दकैम्भुक्ति; ४१५६ १५॥४५ १४|४९ १३१४७ १२।३। ११।१८ ८५३ ७३७ १८३/३ १६४४४ १४५४४ १२६/१ १०५५३ ८५१८ ६४।१६ ४३१ २१५३१ ३३३ ३० शीघ्रभुक्ति ५८५६ शीघ्रकेन्द्रभुक्ति; ५४:६. Digjized by Google (ग।१२) गुरोर्व ईमानशीघ्रखाः । खाहयः । अरविधादयः 0 १।१३।। १।४।१५ ४१०४|४४ ४१०२१३२ ४३।५१ ४०८४/५५ ४०७३।५२ ४०१०/२० ४०४४।२६ 0 ३६।१२ ३५५१ १५:३४ ३४४९. ३४२५ ३३५३ ३२५६ ३२।३ ३१६ ३०1४ २८।५० 0 | ३३५१८ ४१६४४ ४|४३३७ ५।१६।१५ ५॥४८३८ ६।१८१४४ ६/१८}४८ ७'१८३८ ७॥४६२१ ८।१२।४८ ८३४७ ६।१।६ ६/२३५३ ६४२।४५ १०]०२० १।१६२२ १०।३०।१८ १०१४१।४४ १०/५०५१ १०]५७५३५ ११११४३ २६।२६ २३५ २१२१ २१४६ १८५३ १४४ १५१५३ ४००६।३१ ३८.८४।१४ ३६०० ३६ ३३५४ ३८०५५२ ३८७५५७ १८४४३५ ६८१ १११ ३५६६।२६ ३७४०२३ ३७०३० ६/७ ६।४४ ४।११ १।११ ६६२४१४५ ३५८४|११ ३५४२४२ ३५००/३५ ३४५७५८ ३४१५/२ Digitized by Google परिशिष्टे बाथ: अरविप्तादयः ३३७१५५ ३३२८४६. ३२८५५७ ३२४ ॥२॥ १२० १२१ ३११८४६ ३०८०३८ ३०४२/४ । ११।२५७ (चौथमा) १२५ ११।१।३२ ४२१ १०५/११ १०।४।५४ १०१४१ १०।१८/११ १३/४३ १॥२५३१ १०|८|२६ २०२४ ८/४८३ २१४२ ८/२४।३१ २७५ ८५५१६ ८/२६४५ २३४५ ७५० १८४० ४२४३ ५५३/५४ ४५le | ५।८।४५ ४।३१।१८ ४६/३७ ३।११।४१ ५१२२ २४०२६. ५२॥३८ १/४७/५१ ५३।३८ ०1५४|११ ५४।११ २०७२।२३। २८४०२ २८०५२ १८८२१५ २८५११८ २८३५४ २८१५५३ २८००२ २७८६।१४ २७७४६ २०७२।२ २७६८/३० अझकेन्द्रम् ऋजुरेन्द्रम् २३४ पश्चादस्तकेन्द्रम् ३४६ प्रागुदयकेन्द्रम् १४ सूर्योदतोदयांशाः १० Digitized by Google (गे । १३) शुक्रथ मन्दबुढाः । फांदयः পভিমা: ७।२५ ७१। टिफखा ११४।३६ २|०० ०२५ •।१४।३८ ६२॥१e. ६२६२१ ०३४]५ । ०४१२ १०८४८ ॥४४ ॥२७ ।।११ ५।५४ ५३५ १४ १२१८. ८८८ ५१४ ८१५० ८६२६ ८१।४। ७६४१ ७१२८ ४५७ ४३५ १३३ २५२ ३/२७ ०५२३१ ०५७/४५ १।२।४२ १।१७ १।११।२८ ११५२४ १।१८।५। १।२२५४ १२४५६ १२५२१ १।२८३४ १३१२१ १।३।५९ १॥३३॥e १३४१५१ १।१५।१८ १३५/३० मम्भुतिः ३|० शीघ्रभुशिः ६६।८ ५।२४ ५४४ ४८१ १४ १५५ १।४३ ३१ ०५२ ३४५३ १८५२ २३० १।१५ ०१३ १।० मन्दकेन्द्रभुजि; ५८/८ शीघ्रकेन्ट्रभुक्तिः ३७० १ Digitized by Google परिशिष्टे (ग। १४) प्रकारात एकस्य मन्दसाः । फचभिडियः चलचिप्तादयः टिकवच •|०१० १।१२ १/१८ •॥१३॥३८ ६२०१० ०२।२२

• ३२२०

३७५६ ०1४३।१७ ०1४८१६ ०५३।१ ०!१७२८ ११।३० ५/२१ ५।१ ४४५ ४२५ ४।२ १०३६ १०५:४७ १०३।११ १०१।१० १८२४ ६५।१६, ८११३८ ८७/ १६ ८३४१ ७।२५ ७४।२४ ७०।८ ६५/१७ ६०\१५ १।८४२ ३२५ ३२ १/४७ ३१२५ २१० १।१४।३१ १।११।५६ ३६/३७ ४४]२४ ३८५८ ३२८ १२०५४ १॥२२२७ १।२३।४६ १२४।४। १।२५२३ २।४।। १३५५७ १।३३ १२१ ०५६ ०३७ ०२३ ०।११ २२२७ १९५२ ११।१४ ५३७ Digitized by Google [ (ग। १५) शुक्रस्य वर्धमानशीघ्रखाः ।। फदिमः ००० १॥३५॥१७ ३£10 ४]४॥४॥ জলদি ८४१७ ८४१२ ०४२५ ४।१। ४११२ ६४।४ ३४ ४।१४ ७/१२८ ८/२॥१३ १०।५-५६ १२।३४।११ १४|| १५।४०।३८ १७।१३।३८ १८४५११७ २०१७/५२ २१}४८५७ २३।१८३४ ३४|४८/२५ ३।। १० £१३८ २३५ ६१५ ८०३७ ८८५१ ८८।१ অন্য ५३०३१ ५८२८२२ ५८.१८६ ५८० ४३८ ५८८३१५६ ५८५६३६ ५८८३३० ५७८४३ ५७३८४१ ५६८३ । ५१२८५८ ५५६६ २८ ५४६६५८ ५४१२२४ ५३४२।२४ ५२५५५६ • ५१६४३७ ५६३१

४८६५२६

४८५८४६ ८५।५७ २७/४५५१ २८/११।५° ३०१०११ १२।१।३० ३१।२१।४४ ८१२१ ६४।१० ६२।१४ ६१।१६ ७८० १४३०४ ४५०८० २३ ३५ ११।४] ३७।१८५६ ३८१५८ ४२५२।। ४११३४ ३६७११६ ‘७११८ Digitized by Google परिशिष्टे १२ पारदिशादयः ३८/४९४७ ३८३६५६ ४०४७ ३१०१।१४ ४१५८ ३५४४ ३५४२४१ ४२५८२ ५४५९ ३११२ ४५४४४ १२३६।१e ४४।४३३८ ४।३। ३०७८३८ ४५२६।१५ १२० २१११ २४।२।। ३७५५४ ४।२५५५ १२२० २५.५।१८ ४।१८।१५ (मा) १३ २४३१५८. ४३३११ १८/११ ३२१६१५ ४६।११३८ ४२११७ ४५१४२३ १८४३१४१ ४४।२५।२४ १७८४२५ ४२३८५८ १४७/४७ १८.२५ ४०।१२।११ १४७३ ३।४५१५ ३७।१४ १३४०५२ १२।१०।१ १२१३५२ २११०० ४५१४ ११०४२ १८३६५६ ५३१५ १•१८३८ ४४५५१ ५६४५१ ६३।४७ ००० • ४२७ बक्रकेन्द्रम् १६७ केन्द्रम् पूर्वादाबेदम् ३३५ पश्चिमोदयकेन्द्रम् २४ पषिमास्केन्द्रम् १७७ गुदयकेन्द्रम् १६३ सूत् पूर्वाशपश्चिमीदयांशाः ६ अर्थात् पक्षिमापूर्वीदर्यायाः ७ ४२ ५३ Digitized by Google (म । ११) प्रकारान्तरेर शुक्रस्य वर्धमानशीघ्रस्खाः । | अशाः अखादयः ०० १३४२५ ३।८/४४ ४।१३।। अरखिप्तादमः ८.४/२५ ४।१६ ८४।२२ ६४।६ चय ५८३१।० ५८.१८१४९ ५१०।१४ ५८८५११ ५८७४।१ ५८४७१३ ५८१४।२२ ५७६४/५१ ५७२८३४ ५१७८३ ५६२०५८ ७५१५ '२४५६ १०५८।२६ १२/३२२७ १५1५।३१ १५६८/२८ १७११।१। १८४२३८ २०१४।५७ २१४५५३ ६.३५१ ८३३२ १५६. ८३६ ५. २।४८ १४ १५ ६०५३ १०।१४ ८८३७ ८७४४ ८८ie ८५४४ १० १६ ५४८८२७ ५४१४।४ ५३३३५४ ५२४५९ ५१५६५१ ५०५८।५८ ४६५६१० ४८५११४३ १७४०२ ४६२३३२ ४५०२/२७ ४३७६४१ ४२४६।२८ १८ २४!४५४४ २६।१३२८ २०४१।३० २८/७/२१ ३०/३१५७ ३१।५६।१८ ३३१८६ ३४३८५३ ३५५४७ ४४॥३॥ २१ ८४।२२ ८१४७ ८०}५७ ७८।४४ ७५३८ ३३ २४ Digitized by Google ३३४ परिशिष्टे खाः पक्षमा दयः অসজিদা ११३२॥ ७४।१० ३८२८५ ७१।११ ३८/३१६ ४०४६।१० ४१५२२५ ४२।५०४२ १४।३५ ४४५॥१६ ४४।३।३३ ४२२७ ४५।१५।५।। ३१।२६ ४५४८२४ ११३८ ४६।२४३८ (धमा) २१८ ४२२२० । २०४२ ४।१।३८ , ४४८ ४५५१/७५ ७०५८ ४४|१।१२ १०४।१४ ४२२१३८ १५०।१५। १८५१२४ ३।२५।२१ ३१।५०।१४ ३५५६. ३५२१५ ३४७१७ १८९४५८ ५२८२ ८।३३५३ ५६५५ ०|| चक्र ४११२३८ ३८७४।२२ ३८३२२५ ३६८१३ ३५३८५८ ३३८८४ । ३२३३/१४ ३•७६।१४ : २८१६॥३४ । २७५११३५ ३५६४/२६ २४३१४४ २२६८५१ ३१ ६।१८ १६४५२४ १७८७१३ १६३३५४३ १४८४१४५ १३४६२० १२२०२६ १११२॥ १०२१६ ९७३।५ । ५० ४७ Digitized by Google (ग। १७) शनैः परोचणाः । फप्तिादयः। गतिप्तिादयः १६:३८ ३९।११ ५८ ३३ ७४|४० | अनरलिप्तादयः । १८३८ १६/३३ १६२२ १६७ १८४५. १८२ १५३ १२३ ११४|४५ १३२॥३८ १५०० ०।१० •le. ०१. १५॥५८ ०॥e ०८ १४।१० १८१८ १८४८ ३१२८ २२५:३५ २३८३ २४८।२८. २५१५२ ४ १२२८ ११/२३ १०२३ १५ ५०५ ॥५३ ३] ०५३ 0 २७७।१४ १८४७ २८४७ २.si१४ २०२८ २८।२३ 0 | ३।१४ १५५ ०१७ ६० Digitized by Google (ग। १८) नर्मदखाः । अचादयः १।२६।२२ १।१२।११ १५८४२ १२२३७ २४३1४० ३।२३।५५ ३४६।४५ ४/५।११ ४॥३॥ ४४०१७ ४५५५१ ५।१०।। ५॥२३॥३ ५३४१३५ ५४४५३ ५॥५॥१८ अगरप्तिादयः कौटिवञ्च २४२२ ३७२।२७ ३४।१। ३७१४१ २४।३ ३६६।१६ २३।४४ २३॥१७ १५८४६ ३२।४५ ३५२४४ । १२।। १३४४१३ ३३४ ६ ३०२७ १।५० ३०६४ २०५।३१ १७५१ २८२ १६।४५ २।३।२२ १५॥३॥ २४५३५ १४१५ २२६४४ १२।१७ २०६।५५ १८६।१३ १२|७ १।४।१० १४२।२७ ७५ ११.४२ ५॥३३ ६६२५ ४१ ७२१४१ २।२४ ४८।१८ ०४५ ३४२२ ०० मन्दकेन्द्रशिः ३१० शीघ्रकेन्द्रभुतिः ५७८ ८३१ ३॥५७ ॥१२२१ ३।१३।। मदभुमिः ००० शीघ्रभुतिः ५८/८ ०६ Digitized by Google (ग । १६.) नेवर्धमानशीघखाः । अनलिमादयः २॥५६ २११४८ २१।३। २११८ अषयः । ००० ०|३१५८ ०|४|४७ | १३१ १। २४२ १॥४७४ २८।१५ २।२८।२२ २१४१ २०१२ १८४१ १/२ १८१६ ३।२५२१ ३४२२ १५५६ १८१०३७ ३८०६८ • ६२२ ३६७२।७ ३७६३१ ३७८८४४ १७८१२५ ३७७१।४६ १७०५८. ३७४८५४ ३७३५३२ ३२११५ ३७०३० ३१८६६ १६७१३१ १६५३६ १६३३१४८ ३६१३३८ ३५२५१ ३५७१।२५ १५४८२५ ३५२६॥५॥ ३५०३।५६ ३४८०३८ १४५६ ३४३३३४ १४०/१८ ८।३६ ४।३१।१६ १४१५ ४।४५३१ ४५८४६ १२॥ ५1१°५४ ११६ ५२२२ ४३ ५३११४५ ५४०२१ ०१८ ५४७३८ ५५३१४८ ४३१ ५५६१८ ११ ६।१।१० ०२१ ६।३।३७ (चौथमा)१३७ Digitized by Google ११८ परिशि

... ३३८५५४ ३३३२|१६ ३२९ ३२१ ३२४६३० १२२८५५ । ॥ ३२०८५ । ३१८८५५ ३१७१।५७ खादयः परसादयः २४८. ५५६.३१ ४२६ ॥५४५५ ५।४ ।० ५४१।१४ १३ ॥३२१ १°५५ : २१।। १२३१ ५६३५ |१४|१ : ४।५४।१४ १५॥३१ ४।१८।३ ४२११८ १८१४ : ४।७।१५ १el५० ३४३३५ ॥२२॥१॥ ३२२५ १५८ly. २१२४: २१५ २११॥५ २५॥१७ १४४८ १। २५१ 1५४१७ ३७१) al२५१७ " ००० १० । पक्रकेन्द्रम् ११५

काजुकेन्द्रम् १४५

पवादस्तकेन्द्रम् ३४३ ; मुदयम् : १७ सूदखोदयाशाः १४ : ३१३-१७ ३१२४॥५॥ ३११३।। ३१००१ ३०६°१५ ३०८२१ २०७५/२५ १०६५।।

Digitized by Google संयो

१२••

. * १ (च। १) मधुवाः । (६४प्राशः १५अमलीजः ३६तमपटे ।) ... सुखधुवावा; सुभ्र वराभ्योदय: \१३।१०।१४।५२ •|१८४५ '५२१८ १२।५।२७/१० ११२२४२॥१८॥२६ १॥५॥५२॥५४॥२० ३।१२।२८।११।४। २।१४।४।४ ३।१५३४३८५७ ४२१८५१२३ • ४।४|१०|३१/१५ ६८०० ४|१८|२१६७ ५।८।५८/२५ ५।२१।१३३१७ ११३०० ३४/२८८८ १।११।३२५११५ १२८०० •|४८। ११ ७॥१३॥५८}५२/१५ १४४५०, २०१५।१०।११ ८।३।५५४५३ ८।१६।५।१६५५ १६८०३. ६/१।४।१।११ १६८०४ ८१०]५।३०४८ २४५४० १८५०१ १७१४३ १०/१३५२५९५८ १०।२३।३२५० ३.८०१ ११।११।४।२५८ १०१०१०० १३००० । Digitized by Google २४ • (६ । २) शान्तिपातस्य पदकानि । (सश्रद्धः १७८तमनोजः तमड्डे ) दिगानि राहव: दिनानि राग्यादयः ००१००|२२ | २अतम् ०/०२l२७४४ ०००१३ | ४ ००l३1२ ०|१८ ००|०|११२५ ॥ ५ •०|४|२२५४ ०।०१।१५२८ ००९२६ । । ०००२३८ ॥ ७ ००६८|२ ०००१२। ०|०७०|३८ ०१०१०।३।४१ ॥ है ००७५२१२ ०००l४१२ । १ सहस्रम् ००८।४५४८ २००४|४४ । २ •l०१७!३१ ।३५ ०००५।१५ | २ १० •• २३१७३ ३ ०१०००११ १०|३० | ४ ००२५/३/११ ०१०/४ ३ ४८५८ ०।•j°।१५४ ॥ ५ ३० ४ • ००५२।३४।५३ ०।००२१४२ । ६ •००|२६१७ ॥ ७ ०१११।२०१४ ०००२१ ।२२ | ८ ३० ०११९।k१ ०००२ ।४८ । ९ ७a • ११l१८५२le ८० •०h०४२।४ | १अयुतम् ०/१।२२५७ है ०१०l०१४७१८ | २ १२५५१५५२ १शतम् ०l०•l५२३५ | २ ०४२२।५३।५० ३. ००l११३५ ३५१० - ४ १५५० |३१|४७} isted by Google ब्रातिपातस्य पदकानि । १४१ दियः १चम् ॥१४॥३१॥ दिनानि दिनानि झावः ५अयुतम् ||१८|&I४३ । ४नियुलम् |१४।१३।५।३० १८४५४४० ५ ०।१०।१३।११।५३ •l१०१३२५॥३६ ५।६।१८२३१५ ०॥११४१३३१ १॥२॥२२४०४६ ०॥१३॥८॥४१॥३० २॥२८॥२५॥५५१ ०१४।३।१२। ७/२४२६२१ ०१२८१२३८५३ १कोटिः ०१२०1३२४४। १।१३।१८५८१e १११४|४|११ १॥२८॥२५॥१७४५ २।१।१।११।१७ २।१३।१।३११ २॥३२५८३५३ २॥२७॥३७५॥३८ ३।१२।४११५८४८ ३।११।१४।१।४ ४/३/१४२२॥३॥ ३॥२६॥५०॥३५॥३० ४२३४३४६।२० ४।११।२६।५४५६ ५।१४।१८।१०।। १नियुतम् ४२६३।१४।२३ १४॥५१॥३३॥५१ ३ ८२२६३८४१ १अर्बुदम् ।।२५।२३।५७३७ ३।१८।८।४३।८ क्रान्तिपातस्य घशापरान्तभुवः ०।११।४२ कराव्दधुवराश्यादि ३।१६।१३।४।२७४० गतिखिशादयः ।।११।३।५१३५ घलांशधुवः ३२११५११४५११२ - दिनशिपरादि el२८ Digitized by Google (घ) सायनाईक्रान्त्यादिपदकानि । । । । । । | (हप्रवाशः १४•वभौखः (मधे ।) सविणायाः अभिवादयः खाराः समपरप्राः पुरोत्तमचरप्रायः बेवारिनिरौदवसा: उद्राक्षरप्राचा: १ . ८३६ ३४३७. १।१५ ३३।१५ २०६।२७ १८३१॥ २ . १९८५११४१ | ॥२१. १४३४ : ४१३।११. ११४४ ११३८ ८८२५ ८३।२२ , २०३१ १४।१८ १२८८ ८३८।४।। | १४१० १६४।३५ १५८३३ ११८१४८४६ ११८६ १८॥१४ १९८०११ १२४६२५ १०३५ ३०८४५ ३८४ , . २२८८... २२१८ १४।१। १ ११३॥५॥ । ८/१३ | ३१६८ २५८/१८ १५११२१ १७२३ १२४७ ५७।२।। १३५१ ३८८३५ २६०४३ १८८०1४७ ११४।१।। ८३३।१० | ११३५ ११८।११ ३०८/२५ | २१०८/१४. १४०२।। ८१४८३१७. ३४५४३३३ २१३०४ १४४।५। १६२/६. ३२८६ ३७४।५७ ११३।२८ ३५५२१४ १४७३३(चवमा १०४६।३० १२८० ४०१।३ ३८८४५ २०७८४३ १४५११५ , १४ ११०५६ ३३१९ . ४३।४५ ३१२।१८... 3 ५५०६।३५ १४३।२५ ।। परिशिष्टे ४ । Digitized by Google -11, १५ : ११।। '३२७४ : ४४८८ ' ' ४३४११: ३३३७१५; १९७४५ ११ : १२१.२॥१४ । १२२७४७०/ ० ४५/१६ : ३७७०५४ १२८९ १७ १२५७२८१२११४८८/२१ : ४७४/२१ : ३७०४६ : ११८।१४ १६ १२८७५१३ ३१८७५०६।३६ . ४.१५ ३८४५२४ १०४३४ १८ १३३०५४ ३१८४५२१।२१ ५०५॥२३, ४१८४४३, ८०।१७ ३०... १३५८५०, ३१.७३५३३।४४ : ५१७/२३ ४४२३१११ ७१।४७ २१ । १३८१०१११५ ,५४३२३५२१४॥ • ४६१८३६ , ५१।२४ २२ १३८1१० ११५८ ५५०३७ ५ ३३।४५ ४८११२३ ३३ १४०६।५८३१५४५५४१५८ ५१७/५८ ५१६११४२ १३१६ -:-:"::- सायनाक म्यादिषदकानि । पूर्थाचायलमत्या सुखम. इक्विा औपुरषोतम . .. पूर्खाचार्ययसअथा उमध्ये क्रिया पुरवीतमै । पलप्रभा . ४३७. ४।१८ । सबांशाः . . ८३८१ ७०१२ अक्षणेः १२४७/५४|४४ १२१४५१५ प्रान्देशान्सरयोजनाभि १८४ अन्या ११८५२३ ११६३।४४ उदग्देशान्तरयोजनानि ३८४ अक्षांशाः ३०।२१।५ ० . . . १८४६ . . . , , स्ट भूपरिधिः, ४७१२॥३५. ., . ४५२८२० लम्बड्या ३१३३।३० ३२३५४ ' 'देशान्तराड़ी ॥२॥३४ १२॥१४ Digitized by Google ३७ अत्र शून्यखसख प्रथमफवमन्तर बेयम् । परिशिष्टे (धे । ४) चन्द्रस्य विवेपखाः । (८अप्रा: १०तमन्नाः ८४तमहे ।) तीनभुजायाः चैपादयः। अशरत्विषादयः चीटिफषय १८।१५ १&le ૧દા १८६६ १८१८ १६।११ २०४२ २०३।२६ २१३६ १८८२४ २८४१३ १७६।२८ २७११४१ २।३।४६ २४|४२ ३४४३१ २३११८ ३२१५ १८१ ००० ०१८।१५ ०।१८२४ 61५०२८ १।१।१८ १।१४।५६ १५१६ २।११।११ २२८३९ २।४५४३ ३२६ ३।१७।५५ ३३२७ ३४५६ ४|०३२ ४।१२।५० ४२४३ ४।३४।१७ ४॥४३॥१७ ४।५५६ ४।५।१३ ५२|१४. १७३८ १५४८. | १२ १४८ १३२६ १२।१८ ११।११ १०१४ १७.[. १३/२१ ७३८ ११२।२८ ८४१३० १४४ २।१३ १८।३४ •|४२ १८१५ , ५८।११ ५।८/५३ Digiided by Google Digitized by