बृहस्पतिस्मृतिः/अतुष्पाद्व्यवहारोपक्रमः
पीठिका
[सम्पाद्यताम्]
भाषापादोत्तरपदौ क्रियापादस्तथैव च । |
मिथ्यासंप्रतिपत्तिश्च प्रत्यवस्कन्दनं तथा । |
मिथ्यायां च चतुष्पादः प्रत्यवस्कन्दने तथा । |
उपायैश्चोद्यमानस्तु न दद्यादुत्तरं तु यः । |
पक्षलक्षणम्
[सम्पाद्यताम्]
उपस्थिते ततस्तस्मिन्वादी पक्षं प्रकल्पयेत् । |
देशस्थानसमामास पक्षाहोनामजातिभिः । |
यं च अर्थं अभियुञ्जीत न तं विप्रकृतिं नयेत् । |
पक्षदोषाः
[सम्पाद्यताम्]
अप्रसिद्धं सदोषं च निरर्थं निष्प्रयोजनम् । |
न केनचित्कृतो यस्तु सोऽप्रसिद्ध उदाहृतः । |
स्वल्पापराधः स्वल्पार्थो निरर्थक इति स्मृतः । |
कुसीदाद्यैः पदैर्हीनो व्यवहारो निरर्थकः । |
ममानेन प्रदातव्यं शशशृङ्गकृतं धनुः । |
यस्मिन्नावेदिते पक्षे प्राड्विवाके च राजनि । |
प्रतिज्ञादोषनिर्मुक्तं साध्यं सत्कारणान्वितम् । |
स्वल्पाक्षरप्रभूतार्था निस्संदिग्धो निराकुलः । |
वचनस्य प्रतिज्ञात्वं तदर्थस्य हि पक्षता । |
मोहाद्वा यदि वा शाठ्याद्यन्नोक्तं पूर्ववादिना । |
एवमादिगुणान्सम्यगालोच्य च सुनिश्चितः । |
देशकालविहीनश्च द्रव्यसंख्याविवर्जितः । |
मृषायुक्ति क्रियाहीनं असाध्याद्यर्थं आकुलम् । |
अपदिश्याभियोगं यस्तं अतीत्यापरं वदेत् । |
ऊनाधिकं पूर्वप्क्षे तावद्वादी विशोधयेत् । |
ब्रह्महत्यासुरापान स्तेयगुर्वङ्गनागमे । |
मनुष्यमारणे स्तेये परदाराभिमर्शने । |
पारुष्ये कूटकरणे नृपद्रोहे तथैव च । |
अष्टादशपदो वादो विचार्यो विनिवेदितः । |
षड्भागहरणं शुद्धं समयाविक्रमो निधिः । |
स्वयं नोत्पादयेत्कार्यं राजा वा सास्य पूरुषः । |
भूमौ निवेशयेत्तावद्यावदर्थो विनिश्चितः । |
पूर्वपक्षं स्वभावोक्तं प्राड्विवाकोऽथ लेखयेत् । |
आवेद्य तु गृहीतेऽर्थे प्रशमं यान्ति ये मिथः । |
अन्ये वा ये पुरग्राम महाराजनविरोधकाः । |
पाण्डुलेखेन फलके भूम्यां वा प्रथमण् लिखेत् । |
अभियोक्ताप्रगल्भत्वाद्वक्तुं नोत्सहते यदा । |
यदि नोत्सहते यत्र विवादं कर्तुं इच्छतोः । |
चतुर्विधः पूर्वपक्षः प्रतिपक्षस्तथैव च । |
देशः कालस्तथा स्थानं संनिवेशस्तथैव च । |
पितृपैतामहं चैव पूर्वराजानुकीर्तनम् । |
श्वोलेखनं वा लभते त्र्यहं सप्ताहं एव वा । |
बहुप्रतिज्ञं यत्कार्यं व्यवहारेषु निश्चितं । |
शङ्काभियोगस्तथ्यं च लक्ष्येऽर्थेऽभ्यर्थनं तथा । |
भ्रान्तिः शङ्का समुद्दिष्टा वश्यं नष्टार्थदर्शनम् । |
राज्ञापवर्जितो यस्तु यश्च पौरविरोधकृत् । |
न्यायं व नेच्छते कर्तुं अन्यायं वा करोति यः । |
विरुद्धं चाविरुद्धं च द्वावप्यर्थौ निवेशितौ । |