The Ṛk. Tantra takes a still wider view and explains अभिनिधान as the first of a doubled consonant, cf ; अभिनिधानः । क्रमजं च पूर्वान्ततस्वरं भवति । R. T. 21. अभिनिर्वृति development of an acti- vity; manifestation; cf. द्रव्येषु कर्म- चोदनायां द्वयोरेकस्याभनिर्वृत्तिर्भवति M. Bh. on VI.1.84. अभिनिविष्ट that which has already entered on functioning or begun to function; cf. स्वभावत एतेषां शब्दानां एतेष्वर्थेषु अभिनिविष्टानां निमित्तत्वेन अन्वाख्यानं क्रियते M. Bh. on II.1.1. cf. पूर्वमपवादा अभिनिविशन्ते पश्चादुत्सर्गाः, M. Bh. on II.3.46; Pari. Śek. Pari. 62. अभिनिष्टान Resonance (of a visarga utterance). अभिनिहित used in connection with a सन्धि or euphonic combination in which the vowel अ, as a first or a second member, is absorbed into the other member. e. g. रथेभ्यः + अग्रे = रथेभ्योऽग्रे also दाशुषेऽग्रे, where अ of अग्रे is absorbed or merged in ओ of रथेभ्यः or ए of दाशुषे; cf. अथा- भिनिहितः संधिरेतैः प्राकृतवैकृतैः । एकीभवति पादादिरकारस्तेत्र संधिजाः; R. Pr. II. 13 to 25; cf.एङः पदान्तादति P.VI.1.109. अभिनिहितस्वार name given to the circumflex vowel which is the resultant of the अभिनिहितसंधि. अभिप्राय (1) अभिप्रायसंधि a kind of euphonic combination where the nasal letter न् is dropped and the preceding vowel ( अ ) is nasa- lised e. g, दधन्याँ यः । स्ववाँ यातु : (2) view, purpose, intention; cf. तद् व्यक्तमाचार्यस्याभिप्रायो गम्येत, इदं न भवतीति; M. Bh. on I.1.27; cf. also स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले P.1.3.72. अभिविधि inclusive extension to a par- ticular limit; inclusive limit cf. आङ् मर्यादाभिविध्योः P.II.1.13, अङ् मर्यादाभिविध्योरिति वक्तव्यम् M. Bh. on I.4.89; (2) full or complete exten- |
sion cf. अभिविधौ भाव इनुण् । अभिविधिर- भिव्याप्तिः । सांराविणं वर्तते Kāś on P. III. 3.44. अभिव्यादान absorption of a vowel when two long vowels of the same kind come together e.g. ता आपः = तापः, अवसा आ = अवसा, the resultant vowel being pronounced specially long consisting of some more mātrā, which is evidently, a fault of pronuncia- tion. cf. आदानं आरम्भः; विपुलं विशालं वा आदानं व्यादानम् । अभिव्याप्तं अभिभूतं व्यादानं अभिव्यादानम् Uvvata on R. Pr. XIV. 27. अभिव्याहार expression; cf. यदेव समाने पादे समानाहभिव्याहारं भवति तज्जानि भवति । हिरण्य- रूपः स हिरण्यसंदृक् Nir X.16. अभिसारिणी name of a metre in which two feet have ten syllables and the other two have twelve sy- llables; cf. वैराजजागतैः पादैर्यो वाचेत्य- भिसारिणी R. Pr. XIV. 43. अभिस्वरित provided with a svarita or circumflex accent. अभिहित expressed (used in connection with the sense of a word) एतेनैवाभिहितं सूत्रेण M. Bh. on I.2.64 , 1.3.1 ; ex- pressed actually by a word or part of a word, same as कथित M. Bh. on I.4.51. अभूततद्भाव being what it was not before, cf. च्विविधौ अभूततद्भाग्रहणम् P. V.4.50 Vārt. I. अभेदक not bringing about a differ- ence; not making different; non- discriminant; cf. गुणाः अभेदकाः Par. Śek. Pari. 109 cf. ननु च भो अभेदका अपि च गुणा दृश्यन्ते M. Bh on I.1.1. अभेदसंसर्ग a connection of unity, as noticed between the nominative case affix of the subject and the ending ति of a verb, which pro- duces the sense. अभेदान्वय relation of non-difference as stated by the vaiyākaraṇas |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/५०
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अभिनिवृत
अभेदान्वय
34
