P.II. 1.1: (2) prescription, state- ment; injunction; cf. अस्ति भावसा- धनः । विधानं वेिधिः । M.Bh. on P. I. 1. 57. विधिबलीयस्त्व the superior strength of an injunctive rule; the term is very frequently used by gramma- rians in speaking about the rela- tive strength of rules; cf the term लेापाविधिबलीयस्त्व. M.Bh. on P.VII.2.3. विधिवाक्य an injunctive statement or sentence. विधेय (1) predicate as constrasted with उद्देश्य; cf.समथीधिकारस्य विधेयसामाना- धिकरण्यान्नियमोनर्थकः M.Bh. on P.II.1. 1 Vart. 17; (2) that which should be prescribed as contrasted with प्रतिषेध्यः cf. तिङ् च कश्चिद्विधेयः कश्चित् प्रतिषेध्यः M.Bh. on P.I. 2.64 Vart.9. विध्यादि the senses headed by विधि as given in the rule विधिनिमन्त्रणामन्त्रणाधी- ष्टसंप्रश्नप्रार्थनेषु लिङ् P. III. 3.16I ; cf. विध्यादिषु सप्तमी च Kat. III.1.20; cf. also विध्यादिषु क्रियार्थाल्लिङ् भवति Candra Vyak. I.3. 121. विधेयकवाक्यता forming one single state- ment or idea with the prescriptive statement; union with the prescrip- tive rule so as to form one rule with it. The term is used in conn- ection with प्रतिषेध or prohibitive assertions which have to be ex- plained in combination with the prescriptive sentences or vidhi- vakyas; cf. निषेधवाक्यानामपि निषेध्य- विशेषाकाङ्क्षत्वाद्विध्येकवाक्यतयैवान्वयः Par. Sek. on Pari. 2, 3. विन् tad. affix ( विनी ) in the sense of possession applied to the words तपस् , सहस्र, ऊर्जस्, माया, मेधा, स्रज् and words ending in अस्, as also wher- ever it is seen ( बहुलं ) in Vedic literature; e. g. तपस्विन् , ऊर्जस्विन् , मायाविन्, स्रग्विन् , पयस्विन् etc.; cf. P. V. 2.102, 114, 121, 122. विनत cerebralized, turned into a 42 |
cerebral letter ण् or षू ; see the word नति meaning cerebralization or Murdhanyabhava. विनयविजय a.]ain grammarian who has written a gloss on हैमलधुप्रक्रिया. विनयादि a class of words headed by विनय to which the taddhita affix इक ( ठक् ) is applied without any change of sense; cf.विनय एव वैनयिकः । सामयिकः । औपयिकः । Kas. on P.V.4.34. विनाम cerebralization; cf. the word नति; the word was used in ancient grammar works in the sense of णत्व (change of न् into ण् ); cf. अग्रहणं चेन्नुङ्विधिलादेशविनामेषु ऋकारग्रहणम्; M. Bh. on P.VIII.4.1 Vart. 2. विनाश disappearance, elision; the word is frequently used in the sense of lopa; cf. एतच्च नित्येषु शब्देषु नेापपद्यते यस्सतो नाम विनाशः स्यादसतो वा प्रादुर्भावः M.Bh. on P. I.1.56 Vart.12. विनि tad. affix विन्. See the word विन्. विनिग्रहार्थीय meant to cause prohibi- tion or opposition; cf. अह इति च ह इति च विनिग्रहार्थीयौ इदं ह करिष्यति | इदं न करिष्यतीति Nir.I.5. विनिमित्त caused by different condi- tions; due to different causes; cf. बह्वनड्वांहि ब्राह्मणकुलानि विनिमित्तावेतौ M. Bh. on P.VII.1.72 Vart. 3. विनियोग employment separately of different persons or things for different purposes; cf. अहेति विनियोगे च P.VIII. 1.61;cf. also अह विनियोगे । विनियेागो नाम द्वयोः पुरुषयोंरेकस्मिन्कर्मणि एकस्य पुरुषस्य संबन्धः अन्यस्मिन्कर्मणि अपरस्य V.Pr.VI.21. विनिवर्तक lit. sending away; causing prohibition; cf. विशेषेण , निवर्तयतीति विनिवर्तकः । त्वयैवेति विनिवर्तकाधिकारकावधा- रकाः T.Pr. XXII.6. विन्यय the same as विन्यास; placing or employment of the instrument of sound to touch the various places or sthanas where sound is produc- |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/३४५
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
विधिबलीयस्त्व
विन्यय
329
