'सौजन्याम्बुमरुस्थली सुचरितालेख्यद्युभित्तिर्गुण
ज्योत्स्राकृष्णचतुर्दशी सरलतायोगश्वपुच्छच्छटा
यैरेषा हि दुराशया कलियुगे राजावलिः सेव्यते
तेषां शूलिनि भक्तिमात्रसुलभे सेवा कियत्कौशलम् ॥'
अत्र चारोप्यमाणस्य धर्मित्वादाविष्टलिङ्गत्वेऽपि क्वचित्स्वतोऽसंभवत्सं
न्दालोए हसिअं कुमुएण सुरहिगन्धोग्गारम् ॥’ अत्र कुमुदस्य लिष्टत्वम् । एकदेशविवर्ति यथा-यत्तारामौक्तिकार्घप्रकरपुलकितं चन्द्रिकाचन्दनाम्भोदिग्धं सप्तर्षिहस्तस्थितकर कपयोधौतमाकाशलिङ्गम् । तोयाधारे प्रतीचि च्युतवति दिनकृद्बिम्बनिर्माल्यपद्मे तस्या र्चापुण्डरीकं व्यधित हिमकरं सत्वरं मूर्ध्नि काल ॥’ अत्र कालविषये पूजकादिरारोप्य माणेो न शाब्द इत्येकदेशविवर्तित्वम् । तोयाधारस्य समुद्रनिर्माल्योदकभाण्डवाचकत्वा च्छुिष्टत्वम् । क्वचिच्चाभेदमेव द्रढयितुं विषयिणो निषेधपूर्वमारोप्यमाणत्वेन तदीयस्य वा भेदहेतोर्धर्मस्य हानिकल्पनेनाधिक्येन वा दृढारोपत्वेनापीदं दृश्यते । क्रमेण यथा-‘कलि प्रिया शश्चदपालिताज्ञावज्ञां गुरुज्ञातिषु दर्शयन्ती । जाया निजा या ननु सैव कृत्या कृत्या न कृत्या सरलस्य धार्मे ॥’ अत्र कृत्या निषेधपूर्व जायायामारोपिता । तन्निषेधेन हि जा याया कृत्या दार्ढ्येन साम्यं प्रतीयते । कृत्या तथा न स्वकर्मणि व्याप्रियते । यथेयं तत्कर्मणीति ह्यत्र वाक्यार्थः । अत्र च यदन्ये विशेषालंकारमाहुस्तदभेदालंकारनिराकरणा देव निराकृतमिति न पुनरायस्यते । हान्या यथा -‘वनेचराणां वनितासखानां दरीगृहोत्स ङ्गनिषक्तभासः । भवन्ति यत्रौषधयो रजन्यामतैलपूराः सुरतप्रदीपाः॥'अत्रातैलपूरेणहानि कल्पनम्। आधिक्येन यथा-‘तुरीयो ह्येष मेध्योऽग्निराम्रायः पञ्चमोऽपि वा । अपि वा जंगमं तीर्थ धर्मो वा मूर्तिसंचरः ॥’ अत्र तुरीयत्वादेर्धर्मस्याधिक्यम् । ‘दृढतरनिबद्धमुष्टेः कोषनि षण्णस्य सहजमलिनस्य । कृपणस्य कृपाणस्य च केवलमाकारतो भेदः ॥' इत्यत्रापि दृढारोप मेव रूपकं ज्ञेयम् । अत्र हि कृपणस्य कृपाणस्येति समुच्चीयमानत्वेन निर्देशाच्छाब्दस्यारो पस्यैप्रतीतेरप्याकारमात्रेण भेदस्योत्क्तर्वाक्यार्थपर्यालोचनमाहात्म्यात्परिशिष्टसमस्तधर्मान्तर सद्भावाभ्यनज्ञानात्पर्यवसाने दार्ढ्ये न विषयविषयिणोरभेदप्रतिपत्तिः । सैव च रूपकसतत्त्व मिति पूर्वमेवोक्तम् । अन्येऽपि भेदाः स्वयमेवाभ्यूह्योदाहार्याः । वैधर्म्येणापीति । न केवलं साधर्म्येणेत्यर्थः । । अस्य च विच्छित्तिविशेषान्तरं दर्शयितुमाह--अत्रेत्यादि आविष्टलिङ्गत्वेऽपीत्यनेन धर्मिणः स्वरूपमात्रपर्यवसितत्वेऽपि धर्म्यन्तरसंबन्धिनः संख्या रमनो धर्मान्तरस्यापि स्वीकार इत्यावेदितम् । असंभवत्संख्यायोगस्येति । यद्यप्ये कादिव्यवहारहेतुः संख्येति नीत्या एकस्मिन्नपि द्रव्ये तद्योगः संभवति तथाप्यनेकद्रव्यव र्तित्वाद्यभिप्रायेणैतदुक्तम् । प्रत्येकमारोपादिति अयमग्रिः कपिलोऽयमग्निः कपिल इत्येवं
१. धत्सेः' ख. २. ‘हान्या यथा' ख-पुस्तके नास्ति. ३. ‘अप्रतीतत्वेऽपि' ख ‘ 4. ‘पूर्वोक्तमेवोक्तम्’ क
