नयसङ्गतिमालिका
| नयसङ्गतिमालिका [[लेखकः :|]] |
।। नयसङ्गतिमालिका (शारीरकीयाः) ।।
।। लक्ष्मीपुरं श्रनिवासाचार्यैः विरचिता ।।
1 - 1
कारणं सर्वजगतां शरणं संश्रितात्मनाम ।
अनन्तं सत्यमानन्दं विज्ञानममलं श्रये ।।
अभिवन्द्य महोदारामस्मद्गुरुपम्पराम् ।
कुर्वे श्रीभाष्यसिद्धान्ते नयसङ्गतिमालिकाम् ।।
सङ्गतिः
अनन्तराभिधाने या जिज्ञासा स्यात्प्रयोजिता ।
तद्धेतुज्ञानविषयसम्बन्धः सङ्गतिर्मता ।। 1 ।।
सङ्गतयः
उपोद्घातश्चापवादः प्रत्युदाहृतिरेव च ।
दृष्टान्ताक्षेपातिदेशप्रसङ्ग इति सप्तधा ।। 2 ।।
उपोद्धातः
उपोद्धातः प्रस्तुतार्थस्योपपादकता ततः ।
चिन्तां प्रकृतसिद्ध्यर्थामुपोद्धातं विदुर्बुधाः ।। 3 ।।
अपवादः
पूर्वाधिकृतिसिद्धान्तन्यायं यज्ञाऽवलम्बते ।
उत्तराधिक्रियापूर्वपक्षः , तत्राऽपवादिकी ।। 4 ।।
प्रत्युदाहृतिः
पूर्वाधिकृतिसिद्धान्तन्यायस्याऽविषयीक्रियाम् ।
आलम्ब्य पूर्वपक्षेस्योत्थाने स्यात् प्रत्युदाहृतिः ।। 5 ।।
दृष्टान्तः -4.
पूर्वाधिकृतिसिद्धान्तन्यायसाधर्म्यसंश्रयात् ।
उत्तराधिक्रियोत्थाने भवेन दृष्टान्तसङ्गतिः ।। 6 ।।
आक्षेपः - 5.
पूर्वाधिकृतिसिद्धान्तन्यायस्याऽनुपपन्नताम् ।
शङ्कित्वा पूवपक्षस्योत्थाने त्वाक्षेपसङ्गतिः ।। 7 ।।
आतिदेशः - 6.
कृत्वा यत्राऽधिकां शङ्कां पूर्वमेवातिदिश्यते ।
सङ्गतिः कथिता सद्भिः काचित् तत्राऽतिदेशिकी ।। 8 ।।
प्रसङ्गः - 7.
स्मृतस्योक्तार्थसम्बन्धात् उपेक्षाया अनर्हता ।
प्रसङ्ग इति यत् प्राहुः यस्मात् सैव हि सङ्गति ।। 9 ।।
प्रसङ्गलक्षणम् -
तस्मादुपोद्घातमुखसङ्गतिभ्यः पृथक्कृता ।
या सङ्गतिः सा प्रसङ्ग इति निष्कृष्टलक्षणम् ।। 10 ।।
सूचनाविशेषः
प्रायोण हि प्रबन्धेऽस्मिन्नपवादादिशब्दतः ।
सङ्गतिः सूच्यत इति समुद्रगृह्णन्तु सूरयः ।। 11 ।।
काण्डत्रयप्रधानार्थाः
धर्मधीः मानभेदाङ्गप्रयुक्तिक्रमकर्तृभिः ।
सातिदेशविशेषोहबाधतन्त्रप्रसक्तिभिः ।। 12 ।।
स्वरूपमादौ तद्भेदः तदुपासनपूर्वकम् ।
फलं च देवताकाण्डे देवतानां तु कथ्यते ।। 13 ।।
समन्वयोऽविरोधश्च साधनं च प्रयोजनं ।
काण्डत्रये प्रधानार्था एते विंशतिलक्षणे ।। 14 ।।
शरीरकावान्तरविभागाः
तार्तीयीकं काण्डमिदं द्विकद्वितयगर्भितम् ।
सिद्धं साध्यमिति द्वेधा विषयो विषयीत्यपि ।। 15 ।।
शरीरके चिन्तनीयाः सङ्गतयः -8
सास्त्रकाण्डद्विकाध्यायपेटिकाधिक्रियांघ्रिभिः ।
सूत्रभेदाच्चाष्टविधा वक्तव्या सङ्गतिस्त्विह ।। 16 ।।
अन्तर्भावात्मिका शास्त्रादिषु षट्स्विह सङ्गतिः ।
आनन्तर्यात्मिका ज्ञेयाऽधिक्रियासूत्रयोः पूनः ।। 17 ।।
वेदार्थन्यायरूपत्वात् मीमांसशाशीस्त्रसङ्गतिः ।
वेदान्तार्थविचारत्वात् काण्डसङ्गतिरुच्यते ।। 18 ।।
सिद्धवस्तुविचारत्वात् प्रथमद्विकसङ्गतिः ।
समन्वयप्रधानत्वात् प्रथमाध्यायसङ्गतिः ।। 19 ।।
प्रथमपादीयपेटीकाविभागः
अत्राऽयोगव्यवच्छेदपादे स्यात् पेटिकात्रयम् ।
चतुर्भिश्च त्रिभिश्चैब चतुर्भिश्च नयैः क्रमात् ।। 20 ।।
आद्यपेटिकाप्रयोजनम्
तात्राऽद्यपेटिका शास्त्रस्याऽनारम्भप्रशान्तिकृत् ।
न्यायैश्चतुर्भिः प्रथमे पुनरेषाऽवधार्यताम् ।। 21 ।।
- उपोद्धातभागः -
देवताकाण्डचरमाधिक्रियायां हि सूत्रितम् ।
अन्ते हरौ दर्शनात्स विप्णुराहेत्यतः परम् ।। 23 ।।
तं ब्रह्मेत्यादिनिर्देशात् ब्रह्मशब्दार्थगोचरात् ।
अप्रसिदिं्ध निराचष्टे तस्मादाक्षेपसङ्गतिः ।। 25 ।।
।। इति जिज्ञासाधिकरणम् ।। 1 ।।
प्रमाण - लक्षणाभ्यां च वस्तुसिद्धिरिति स्थिते ।
स्यात्प्रमेयपरीक्षाऽथ प्रमाणाक्षेपमूलिका ।। 26 ।।
।। इति जन्माद्यधिकरणम् ।। 2 ।।
ईश्वरस्याऽनुमानेन सिद्धस्यऽप्राप्त्यसम्भवात् ।
प्रामाण्यस्य समाक्षेपः शास्त्रयोनिनये धुतः ।। 27 ।।
इति शास्त्रयोनित्वाधिकरणम् ।। 3 ।।
प्राणाण्य - फल - यत्नानां क्रमे व्यापकहानितः ।
समन्वयनयस्तुर्थः प्रामण्याक्षेपमच्छिनत् ।। 28 ।।
असम्भवो लक्षणस्य लक्ष्यासिद्धिनिबन्धनः ।
योऽयोगः तद्व्यवच्छेदः प्रथमे पाद उच्यते ।। 29 ।।
अतिव्याप्तिर्योऽन्ययोगः तद्व्यवच्छेदलक्षणः ।
अर्थस्त्रिपाद्यामिति च विवेकस्स्यात् समासतः ।। 30 ।।
।। इति समन्वयाधिकरणम् ।।
- चतुस्सूत्री समाप्ता -
वेदान्तसारसद्विद्या वक्ति प्रकृतिहेतुताम् ।
इत्याक्षेपप्रतिक्षेपः स्यादीक्षतीनयेऽधुना ।। 31 ।।
एवं बह्व्यः सङ्गतयः प्रोक्ता मुखविभेदतः ।
तत्र मुख्या सङ्गृहीता शिष्यविक्षेपशान्तये ।। 32 ।।
।। इति ईक्षत्यधिकरणम् ।। 5 ।।
अथऽऽनन्दाधिकरणे जीवो मुख्येक्षणादिमान् ।
जगतः कारणं स्यादित्यपवादोऽत्र वार्यते ।। 33 ।।
।। इति आनन्दमयाधिकरणम् ।।
स यश्चायमिति श्रुत्या पूर्वाधिकृतिशेषतः ।
अन्तर्णये पुण्यजीवकारणत्वमपोद्यते ।। 34 ।।
।। इति अन्तरधिकरणम् ।। 7 ।।
विशेषलिङ्गं प्रबलं सामान्यश्रुतितो मतम् ।
विपरीतमिहाकाशनयेऽतः प्रत्युदाहृतिः ।। 35 ।।
।। इति आकाशाधिकरणम् ।। 8 ।।
अत्र कृत्वाऽधिकाशङ्कां पूर्वन्यायातिदेशतः ।
अपाकरोत् प्राणनये सङ्गतिस्त्वातिदेशिकी ।। 36 ।।
।। इति प्राणाधिकरणम् ।। 9 ।।
स्ववाक्योक्तब्रह्मलिङ्गविशेषादर्शनादिह ।
ज्योतिर्विचार्यते तस्मात् प्रत्युदाहृतिसङ्गतिः ।। 7 ।।
।। इति ज्योतिरधिकरणम् ।। 10 ।।
पूर्वोक्तात् पूर्वपक्षः स्यादुपक्रमपराक्रमात् ।
इन्द्रप्राणाधिकरणे सङ्गतिस्त्वापवादिकी ।। 38 ।।
एवं समगमन्नाद्यपादे प्रथमलक्षणे ।
पेटिकात्रितयं चैकादशाधिकरणान्यपि ।। 39 ।।
।। इन्द्रप्राणाधिकरणम् ।। 11 ।।
अथ द्वितीयपादेऽस्मिन् त्रिकद्विकविभागातः ।
अल्पस्थान - महास्थानस्थितेशोपास्तिपेटिके ।। 40 ।।
महावाक्यगतं ब्रह्मलिङ्गं प्रबलमीरितम् ।
तादृक्षलिङ्गतः सर्वनये शङ्का व्यपोद्येते ।। 41 ।।
।। इति सर्वत्रप्रसिद्ध्यधिकरणम् ।। 1 ।।
भोक्तृत्वं नास्ति चेदन्तर्यामिणो जीव एव सः ।
अत्ता स्यादिति शङ्कातः सङ्गतिः प्रत्युदाहृतिः ।। 42 ।।
।। इति अत्त्रधिकरणम् ।। 2 ।।
अत्तुर्दुर्दर्शतायां स्यादक्षिदृश्यः सुदर्शनः ।
प्रत्युदाहृतिसङ्गत्याऽथान्तराधिक्रियोदयः ।। 43 ।।
।। इति अन्तराधिकरणम् ।।
अक्षिस्थपुरुषस्यैव ब्रह्मत्वस्योपपादिका ।
अथाऽन्तर्याम्यधिकृतिः तेनोपोद्धातसङ्गतिः ।। 44 ।।
।। इति अन्तर्याभ्यधिकरणम् ।। 4 ।।
अदृश्यत्वाधिकरणे द्रष्टृत्वादेरनुक्तितः ।
प्रकृतिर्वा पुमान्वेति शङ्कातः प्रत्युदाहृतिः ।। 45 ।।
।। इति अदृश्यत्वादिगुणकाधिकरणम् ।। 5 ।।
प्राग्विश्वरूपोपन्यासः द्युमूर्धत्वादिना कृतः ।
तत्क्लृप्त्या चिन्त्यते वैश्वानरविद्याऽपवादतः ।। 46 ।।
इत्थं ह्यधिक्रियाषट्कं पेटिकाद्वयलक्षणम ।
अध्याये प्रथमे द्वैतीयीकपादे सुसङ्गतम् ।। 47 ।।
।। इति वैश्वानराधिकरणम् ।। 6 ।।
।। इति प्रथमेऽध्याये द्वितीयः पादः ।।
अथ द्वाभ्यां चतुर्भिश्च त्रिभिरेकेन च क्रमात् ।
न्यायैस्तृतीयचरणे पेटिकानां चतुष्टयम् ।। 48 ।।
द्युपृथिव्यादिसम्बन्धः प्राक् पादान्ते निरूपितः ।
जीवेऽस्तीत्यपवादेन द्युभ्वादिनयनिर्णयः ।। 49 ।।
।। इति द्युभ्वाद्यधिकरणम् ।। 1 ।।
उक्तात् प्रकरणस्यैक्यादेव सिद्धान्तयुक्तियः ।
अपवादो भूमनये जीवेनाऽत्र निराकृतः ।। 50 ।।
।। इति भूमाधिकरणम् ।। 2 ।।
प्रकृतौ पुरुषे वैषा स्वे महिम्नि प्रतिष्ठितिः ।
प्रोक्ताऽस्तीत्यपवादेन स्यादक्षरनयोदयः ।। 51 ।।
।। इति अक्षराधिकरणम् ।। 3 ।।
उक्तादृष्टद्रष्टृताऽत्र न संश्लिष्यत इत्यतः ।
भवेदीक्षतिकर्माधिकरणे प्रत्युदाहृतिः ।। 52 ।।
।। इति ईक्षतिकर्माधिकरणम् ।। 4 ।।
निर्णीतः प्राक्र पुरिशयः पुरुषश्रुतिवैभवात् ।
प्रत्युदाहृतिसङ्गत्या दहराधिक्रियोत्थितिः ।। 53 ।।
।। इति दहराधिकरणम् ।। 5 ।।
ब्रह्मणोऽस्त्वल्पमानत्वं प्रमिताधिकृतौ पुनः ।
तद्विशेषश्रुतैर्जीवः स्यादिति प्रत्युदीर्यते ।। 54 ।।
।। इति प्रमिताधिकरणम् ।। 6 ।।
उपासनं मनुष्याधिकारं चेत् प्रमितोक्तितः ।
देवाधिकारापवादो देवतानयवारितः ।। 55 ।।
।। इति देवताधिकरणम् ।। 7 ।।
यद्यप्युपास्तिसामान्ये स्यात् सामर्थ्यादिसम्भवः ।
प्रत्युदाहरणत्वेन मध्वादिनयसम्भवः ।। 56 ।।
।। इति मध्वधिकरणम् ।। 8 ।।
शूद्रो विद्याधिकारी स्यात् सामर्थ्यार्थित्वयोगतः ।
इत्याशङ्कापवादर्थमपशूद्रनयोदयः ।। 57 ।।
।। इति अपशूद्राधिकरणम् ।। 9 ।।
प्रसक्तानुप्रसक्त्येत्थमधिकारचतुष्टयम् ।
दह्ननीत्युत्थापवादमर्थान्तरनयोऽच्छिनत् ।। 58 ।।
इति अर्थान्तरत्वादिव्यपदेशाधिकरणम् ।। 10 ।।
एमचतुष्पेटिकोऽयं दशाधिकरणात्मकः ।
अध्याये प्रथमे पादस्तार्तीयीकः सुसङ्गतः ।। 59 ।।
।। इति प्रथमेध्याये तृतीयः पादः ।।
अ#ाद्याध्याये तुर्यपादे नीत्यष्टकमसूत्रयत् ।
तत्र पडूभिर्नयैः साड्ख्यान् द्वाभ्यां यौगानशीशमत् ।। 60 ।।
मुक्तवैलक्षण्यमुक्तं प्राक् पादान्ते न युज्यते ।
परस्यैव प्रतिक्षेपादाक्षेपो ह्यानुमानिके ।। 61 ।।
इति आनुमानिकाधिकरणम् ।। 1 ।।
पारिशेष्यस्थानमाने नाऽजावाक्ये स्त इत्यतः ।
प्रत्युदाहरणत्वेन चमसाख्यनयोदयः ।। 62 ।।
।। इति चमसाधिकरणम् ।। 2 ।।
वाक्यान्तरस्य चाऽभावात् तत्त्वसङ्रख्याविरोधतः ।
सङ्ख्योपसङ्ग्रहनये शङ्कातः प्रत्युदाहृतिः ।। 63 ।।
।। इति सङ्ख्योपसङ्ग्रहाधिकरणण् ।। 3 ।।
यस्मिन्निति पुरा प्रोक्तमाश्रयत्वं न विद्यते ।
इत्यशङ्का कारणत्वनयेऽतः प्रत्युदाहृतिः ।। 64 ।।
।। इति कारणत्वाधिकरणम् ।। 5 ।।
सिद्घान्तः प्राक् प्रकरणादीक्षितृत्वादियोगतः ।
जीवलिङ्गाज्जगद्वाचिनयः स्यादपवादतः ।। 65 ।।
।। इति जगद्वाचित्वाधिकरणम् ।। 8 ।।
अन्यथा चोपपत्त्याख्यन्यायस्यात्र त्वसम्भवात् ।
शङ्कातो वाक्यनीतौ स्यात् प्रत्युदाहृतिसङ्गतिः ।। 66 ।।
।। इति वाक्यान्वयाधिकरणम् ।। 6 ।।
उक्तं ह्युभयहेतुत्वं सर्वविज्ञानतः पुरा ।
प्रकृत्यधिकृतौ तस्य सम्यगाक्षिप्य निर्णयः ।। 67 ।।
।। इति प्रकृत्यधिकरणम् ।। 7 ।।
सर्वत्रोक्तप्रकारेण निर्वाहः स्वयमूह्यताम् ।
इति चात्राऽतिदिश्यन्ते प्रागुक्ताः सर्वनीतयः ।। 68 ।।
इत्थमष्टाधिकरणी पेटिकाद्वयसङ्गता ।
आद्याध्याये तुर्यपादे सन्दर्भं समुपागमत् ।। 69 ।।
इति सर्वव्याख्यानाधिकरणम् ।। 8 ।।
अथाऽविरोधाध्याये(द्वौ) पादौ कारणमूलकम् ।
अनन्तरौ कार्यमूलं विरोधं च निरास्थताम् ।। 70 ।।
आद्ये स्यात् पेटिकायुग्मं द्वाभ्यामप्यष्टभिर्नयैः ।
स्मृत्या तर्कैश्च सञ्जातौ विरोधो भज्यते क्रमात् ।। 71 ।।
सर्वव्याख्यानाधिकृतावीप्सिते चोपबृंहणे ।
साङ्ख्यस्मृत्याऽपवादेन स्मृनिन्यायः प्रवर्तते ।। 72 ।।
इति स्मृत्यधिकरणम् ।। 1 ।।
योगस्मृत्यपवादे तु पूर्वन्यायातिदेशतः ।
योगप्रत्युक्तयधिकृतिः सङ्गतिस्त्वातिदेशिकी ।। 73 ।।
इति योगप्रत्युक्तयधिकरणम् ।। 2 ।।
विलक्षणत्वाधिकृतौ साङ्ख्यस्तर्कावलम्बनः ।
पुनः प्रत्यवतिष्ठेन तस्मादाक्षेपसङ्गतिः ।। 74 ।।
शिष्टापरिग्रहनये योगाद्यास्तर्कसाधनाः ।
अतिदेशान्निरस्यन्ते सङ्गतिस्त्वातिदेशिकी ।। 75 ।।
इति शिष्टापरिग्रहाधिकरणम् ।। 4 ।।
प्रकू शरीरात्मभावेन कृताः सर्वोपपत्तयः ।
वैलक्षण्यापवादोऽतो भोक्त्रापत्तिनयोदयः ।। 76 ।।
इति भोक्त्रापत्त्यधिकरणम् ।। 5 ।।
वैलक्षण्ये कार्यहेत्वोरसत्कार्याभ्युपागमात् ।
आरम्भणाधिकरणमपवादनिरासकृत् ।। 77 ।।
इति आरम्भणाधिकरणम् ।। 6 ।।
सर्वतोऽनन्यता स्याच्चेत् ईश्वरः स्यादनीश्वरः ।
अपाकृतोऽपवादोऽयं तदनन्तरनीतितः ।। 78 ।।
इति इतरव्यपदेशाधिकरणम् ।। 7 ।।
वैलक्षण्यं सत्यकामत्वादिभिः प्रतिपादितम् ।
तन्नोपपद्यत इति ह्याक्षेपोऽत्र निवार्यते ।। 79 ।।
इति उपसंहारदर्शनाधिकरणम् ।। 8 ।।
क्षीरोदकादिकं सांशं निरंशं ब्रह्म संमतम् ।
कृत्स्नप्रसक्त्यधिकृतौ सङ्गतिः प्रत्युदाहृतिः ।। 80 ।।
इति कृत्स्नप्रसक्त्यधिकरणम् ।। 9 ।।
प्रयोजनं विना नेशो विचित्रं स्रष्टुमर्हति ।
इति प्रयोजननये प्रोक्तमाक्षेपदूषणम् ।। 81 ।।
इति प्रयोजनवत्त्वाधिकरणम् ।
एवं द्वितीयाद्यापादे मिथः समगमन् क्रमात् ।
पेठिकाद्वयगूढानि दशाधिकरणान्यपि ।। 82 ।।
इति द्वितीयाध्याये प्रथमः पादः ।।
एवं बाधः परिहृतः प्रतिपक्षो निरस्यते ।
पार्श्वस्थसंशयोच्छित्यै द्वितीये चरणे पुनः ।। 83 ।।
विफला चित्प्रवृत्तिश्चेत् तादृश्येवाचितो वरम् ।
इति शङ्कापोद्यतेऽत्र रचनासम्भवात् पुनः ।। 84 ।।
इति रचनानुपपत्त्यधिकरणम
ईश्वराधिष्ठितैरेव जगत् स्यात् परमणुभिः ।
महद्दीर्घाकरणे शङ्कैषा प्रत्युदीर्यते ।। 85 ।।
इति महद्दीर्घाधिकरणम् ।। 85 ।।
सङ्घातवादे प्रारम्भवाददोषो न विद्यते ।
समुदायनये चापि शङ्कैषा प्रत्युदीर्यते ।। 86 ।।
इति समुदायाधिकरणम् ।। 3 ।।
वस्त्वस्ति यदि बाह्यं तत् प्रोक्तदोषः प्रसज्यताम् ।
इत्यतोऽथाऽभावनयः प्रत्युदाहृतिसङ्गतेः ।। 87 ।।
इति उपलब्ध्यधिकरणम् ।। 4 ।।
न हि सर्वाभाववादे कोऽपि दोषः प्रसज्यते ।
इति माध्यमिको वादः प्रत्युदाहृतिसङ्गतेः ।। 88 ।।
इति सर्वथानुपपत्त्याधिकरणम् ।। 5 ।।
अथ सार्वात्म्यवादेन सर्वदोषनिराकृतिम् ।
अभ्युपेत्यार्हतनयस्योदयात् प्रत्युदाहृतिः।। 89 ।।
इति एकस्मिन्नसम्भवाधिकरणम् ।। 6 ।।
सर्वं पांशुपनं तन्त्रं सम्भवास्पदमिष्यताम् ।
इति शङ्कासम्भवेन चात्राऽपि प्रत्युदाहृतिः ।। 90 ।।
इति पशुपत्यधिकरणम् ।। 7 ।।
पाञ्चरात्रे तन्त्रसाम्यात् प्रामाण्यं चेदपोद्यते ।
उत्पत्त्यसम्भवनयः प्रामाण्यं प्रत्यतिष्ठिपत् ।। 91 ।।
इति उत्पत्त्यसम्भवाधिकरणम् ।। 8 ।।
इत्थमष्टाधिकरणी पेटिकाद्वयगर्भिता ।
शारीरके तर्कपादे सन्दर्भं समुपागमत् ।। 92 ।।
इति पादोपसंहारः ।।
इति द्वितीयाध्याये द्वितीयः पादः ।। 2 ।।
एवं निरस्तोपरोधा ब्रह्मकाराणता स्थिता ।
निराबाधा कार्यतापि वर्तते पादर्योर्द्वयोः ।। 93 ।।
अत्र पादद्वयमपि पेटिकाद्वयलक्षणम् ।
आद्या सप्ताधिकरणी द्वितीयाष्टनयात्मिका ।। 94 ।।
औपचारिकमित्युक्तं प्राग्जीवोत्पत्तिभाषितम् ।
तथेति वियदुत्पत्तिवादः स्यादित्यपोद्यते ।। 95 ।।
इति वियदधिकरणम् ।। 1 ।।
साक्षात्तु ब्रह्मकार्यत्वं न स्यात्तेजोजलादिषु ।
इति तेजोऽधिकरणे शङ्का पुनरपोद्यते ।। 96 ।।
इति तेजोधिकरणम् ।। 2 ।।
प्रागुक्तयुक्त्या जीवोऽपि कार्यः स्यादिति संशयात् ।
आत्माधिकरणं प्राप्तमपवादाख्यसङ्गतेः ।। 97 ।।
इति आत्माधिकरणम् ।। 3 ।।
ज्ञानरूपस्य जीवस्याऽनुत्पत्त्यैव व्यपोदिते ।
स्वभावेऽप्यन्यथाभावे स्याद् ज्ञाधिकरणोदयः ।। 98 ।।
इति ज्ञाधिकरणम् ।। 4 ।।
ज्ञानैकगुणसारस्य निर्विकारस्य चात्मनः ।
अपोदिते च कर्तृत्वे भवेत् कर्त्तृनयोदयः ।। 99 ।।
इति कर्त्रधिकरणम् ।। 5 ।।
स्वातन्त्र्यविनिवृत्त्यैव कर्तृत्वं विनिवर्तते ।
इत्याक्षेप समाधातुं परायत्तनयोदयः ।। 100 ।।
इति परायत्ताधिकरणम् ।। 6 ।।
परायत्तो च कर्तृत्वे परांशत्वं विरुध्यते ।
इति प्राप्तेऽपवादोऽथ स्यदंशाधिकृतिः पुनः ।। 101 ।।
इति अंशाधिकरणम् ।। 7 ।।
आत्माधिकरणस्यैवातिदेशो भवेदिह ।
प्राणाधिकरणे तस्मादातिदेशिकसङ्गतिः ।। 103 ।।
इति प्राणोत्पत्त्यधिकरणम् ।। 1 ।।
तथेन्द्रियाणां कार्यत्वमुक्तं तस्य प्रसङ्गतः
सङ्ख्याचिन्ताऽधुना तेषां स्यात् सप्तगतिनीतितः ।। 104 ।।
इति सप्तगत्यधिकरणम् ।। 2।।
प्रसङ्गेनैनेन्द्रियाणां प्राणानामेव चिन्त्यते ।
प्राणाणुत्वाधिकरणेऽणुत्वं वृत्तिविकासिनाम् ।। 105 ।।
इति प्राणाणुत्वाधिकरणम् ।। 4 ।।
मुख्यप्राणस्वरूपेऽपि विवादानां बहुत्वतः ।
वायु - क्रियाधिकरणे प्रसङ्कात् तत्त्वनिर्णयः ।। 106 ।।
इति वायुक्रियाधिकरणम् ।। 4 ।।
श्रेष्ठप्राणस्य कार्यत्वं स्वरूपं चोपवर्णितम् ।
श्रेष्ठाणुत्वाधिकरणेऽणुत्वं चाऽपि प्रसङ्गतः ।। 107 ।।
इति शेष्ठाणुत्वाधिकरणम् ।। 5 ।।
प्राणानां जन्यतेयत्ता परिमाणप्रसङ्गतः।
अग्न्यादिदेवतानां चाऽधिष्ठानं तत्र चिन्त्यते ।। 108 ।।
इति ज्योतिराद्यधिष्ठानाधिकरणम् ।। 6 ।।
प्राणोन्द्रियाविभागेन विचारो विफलस्त्विति ।
आक्षेपपरिहारार्थं स्यादिन्द्रियनयोदयः ।। 109 ।।
इति इन्द्रियाधिकरणम् ।। 7 ।।
समष्टिसष्टौ हेतुत्वं स्यादेव परमात्मनः ।
संज्ञामूर्त्रित्रये व्यष्टौ जीवस्य तदपोद्यते ।। 110 ।।
इति संज्ञामूर्तिक्लृप्त्याधिकरणम् ।। 8 ।।
वैराग्यसुभयं लिङ्गं विद्या घिद्याङ्गमेव च ।
तार्तियीकाध्यायपादप्रधानार्था इमे मताः ।। 111 ।।
कृतो मूर्तिप्रसङ्गः प्रागिह मूर्त्यन्तरग्रहे ।
तदन्तरनये भूतसूक्ष्मयोगो निरूप्यते ।। 112 ।।
इति तदन्तरप्रतिपत्त्यधिकरणम् ।। 1 ।।
अथैकभविकन्यायात् कर्मशेषविलोपने ।
भुक्तशिष्टस्य सम्बन्धः कृतात्ययनयोदितः ।। 113 ।।
इति कृतात्ययाधिकरणम् ।। 2 ।।
प्राक्च्छØतेष्टापूर्तदत्तकारिणां चन्द्रमोगतिः ।
आशङ्क्य सैषाऽनिष्टादिकारिणां प्रतिषिध्यते ।। 114 ।।
इति अनिष्टादिकार्यधिकरणम् ।। 3 ।।
इष्टादिकारिणामत्र मृगाङ्कादवरोहताम् ।
तत्स्वाभाव्यापत्तिनीत्याऽबादिभावपरिष्क्रिया ।। 115 ।।
इति तत्स्वाभाव्यापत्त्यधिकरणम् ।। 4 ।।
अब्भ्रादिभावावस्थायां चिराचिरविचारणा ।
कृता नातिचिरन्याये जीवदुःखप्रसिद्धये ।। 116 ।।
इति नातिचिराधिकरणम् ।। 5 ।।
व्रीह्यादिभावो जीवानामवरूढवतामिह ।
आश्लोषाऽन्याधिष्ठितेन तेन व्रीह्यादिनोच्यते ।। 117 ।।
इति अन्याधिष्ठिताधिकरणम् ।। 6 ।।
इत्थं तृतीयाध्यायाद्यपादे षण्णीतयः क्रमात् ।
प्रसङ्गसङ्गत्यैवेकपेटिकान्तर्गता मिथः ।। 118 ।।
इति तृतीयाध्यायस्य प्रथमः पादः ।। 1 ।।
जाग्रद्दोषविनिर्मुक्तः जीवः स्वप्नदशास्थितः ।
निर्दोष इति शङ्कैषा सान्ध्यनीत्या प्रतीर्यते ।। 119 ।।
इति सन्ध्याधिकरणम् ।। 1 ।।
स्वाप्नो जीवोऽथ दुष्टोऽस्तु सौषुप्तो दोषवर्जितः ।
तदभावनये चैषा शङ्कैव प्रत्युदीर्यते ।। 120 ।।
इति तदभावाधिकरणम् ।।
कर्मानुस्मृत्यधिकृतौ सुषुप्तान्यसमुत्थितौ ।
निर्दोषो जीव एव स्याच्छङ्कैषा प्रत्युदीर्यते ।। 121 ।।
इति कर्मानुस्मृतिशब्दविध्यधिकरणम् ।। 3 ।।
उक्तावस्थात्रयस्थस्य दोषभूयस्त्वसिद्धये ।
मुग्धन्यायः सम्प्रवृत्तः तेनोपोद्धातसङ्गतिः ।। 122 ।।
इति मुग्धाधिकरणम् ।। 4 ।।
अथाऽत्रोभयलिङ्गाधिकरणे परमात्मनः ।
चेतनत्वेन सामान्यात् प्राप्तो दोषो व्यपोद्यते ।। 123 ।।
इति उभयलिङ्गाधिकरणम् ।। 5 ।।
तथाऽहिकुण्डलनये प्रोक्तशुद्धिविशुद्धये ।
अचितो ब्रह्मरूपत्वं तेनोपोद्धातसङ्गतिः ।। 124 ।।
इति अहिकुण्डलाधिकरणम् ।। 6 ।।
उपादानात् प्रपञ्चस्य निमित्तं परमिष्यते ।
विशुद्धं तत्त्वमित्येवं चोद्यं परनयोऽच्छिनत् ।। 125 ।।
इति पराधिकरणम् ।। 7 ।।
फलप्रदं यदा कर्म कारणोपासना तदा ।
व्यर्थेत्याक्षेपशान्त्यर्थं दाता फलनयोदितः ।। 126 ।।
इत्थमष्टाधिकरणी पेटिकाद्वयभूषिता ।
तृतीयस्य द्वितीयेऽस्मिन् पादेऽन्योन्यं सुसङ्गता ।। 127 ।।
इति फलाधिकरणम् ।। 8 ।।
उपासनाप्रसन्नेशफलदत्वप्रसङ्गतः ।
अनुष्ठानोपयोगाय तद्भेदाभेदचिन्तना ।। 128 ।।
शाखन्तराधिकरणप्रोक्तयुक्तिसमुच्चयात् ।
तद्वैश्वानरविद्यादौ सर्ववेदान्तनीतितः ।। 129 ।।
इति सर्ववेदान्तप्रत्याधिकरणम् ।। 1 ।।
अथाऽन्यथात्वाधिकृतौ प्राग्वैश्वानरनीतिवत् ।
उद्गीथोपासनानामप्येकताऽपोद्यतेऽधुना ।। 130 ।।
इति अन्यथात्वाधिकिरणम् ।। 2 ।।
सर्वाभेदाधिकरणे रूपभेदविधानतः ।
प्राणविद्याभेदशङ्काऽपोद्यतेऽन्तर्गतत्वतः ।। 131 ।।
इति सर्वाभेदाधिकरणम् ।।
सत्यादिविद्या भिन्ना स्यात् प्रक्रियारूपभेदतः ।
इति शङ्काऽऽनन्दनये स्वरूपात् प्रत्युदीर्यते ।। 132 ।।
इति आनन्दाद्यधिकरणम् ।। 4 ।।
कार्याख्यानाधिकरणे प्राणवासस्त्वचिन्तना ।
नियतेत्याह पूर्वाधिकरणन्यायसाम्यतः ।। 133 ।।
इति कार्याख्यानाधिकरणम् ।। 5 ।।
समानाधिकृतौ चाऽपि रूपभेदाभिमानतः ।
विद्याभेदोऽपोद्यतेऽन्तर्गतं हि ! वशितादिकम् ।।
इति समानाधिकरणम् ।। 6 ।।
अथ सम्बन्धाधिकृतौ रूपभेदाभिमानतः ।
अक्ष्यर्कविद्यैक्यशङ्काऽपोद्यते स्थानभेदतः ।। 135 ।।
इति सम्बन्धाधिकरणम् ।। 7 ।।
सम्भृत्यधिकृतौ स्थानभेदाभावनिबन्धना ।
व्याप्तिः सर्वगता स्यादित्याशङ्का प्रत्युदीर्यते ।। 136 ।।
इति सम्भृत्यधिकरणम् ।। 8 ।।
ब्रूते पुरुषविद्याधिकृतिः सन्निधिमात्रतः ।
पुंविद्यां परविद्याङ्गं साधर्म्यादिह याजुषीम् ।। 137 ।।
इति पुरुषविद्याधिकरणम् ।। 9 ।।
अथ वेधाद्याधिकृतौ पुंविद्योक्तप्रयत्नतः ।
शुक्रमित्यादिमन्त्रणां शङ्किताऽपोद्यतेऽङ्गता ।। 138 ।।
इति वेधाद्यधिकरणम् ।। 10 ।।
प्रोच्यते हान्यदिकृतौ प्राग्यथा कर्मशेषता ।
तथैव वस्तुसामर्थ्यलिङ्गादन्योन्यशेषाता ।। 139 ।।
इति हान्यधिकरणम् ।।
साम्परायाधिकरणे हानोपायनचिन्तना ।
स्थाप्यते कालनिप्कर्षात्तेनोपोद्धातसङ्गतिः ।। 140 ।।
इति साम्परायाधिकरणम् ।। 12 ।।
तथैवाऽनियमन्याये सर्वेषामर्चिरादिका ।
गतिश्चेत् पूर्वसिद्धान्ता भवेयुरुपपादिताः ।। 141 ।।
इति अनियमाधिकरणम् ।। 13 ।।
अथाऽक्षरध्यधिकृतावर्चिरादिगतेरिव ।
स्यात् सम्बन्धोऽक्षरधियामिति दृष्टन्तसङ्गतिः ।। 142 ।।
इति अक्षरध्यधिकरणम् ।। 14 ।।
ब्रह्मणो हेयराहित्यात् प्राणनादेरसम्भवात् ।
अन्तरत्वाधिकरणे जीवशङ्का व्यपोद्यते ।। 143 ।।
इति अन्तरत्वाधिकरणम् ।। 15 ।।
कामाद्यधिकृतौ पूर्वन्यायेन वशितादिकम् ।
नियतं स्यादितीयं तु शङ्काऽपि प्रत्युदीर्यते ।। 144 ।।
इति कामाद्यधिकरणम् ।। 16 ।।
स्यात् तन्निर्धारणन्याये प्राङ्न्यायाधीनशङ्कया ।
उद्गीथोपासनानां च नियमोऽपि व्यपोद्यते ।। 145 ।।
इति तन्नर्धारणानियमाधिकरणम् ।। 17 ।।
अपवादसमायातं पूर्वाधिकरणं यतः ।
स्यात् प्रदानाधिकरणं कामाधिकृतिशेषतः ।। 146 ।।
इति प्रदानाधिकरणम् ।। 18 ।।
प्राक् सर्वदह्नविद्यैक्ये प्रक्रियाबलसंमते ।
लिङ्गभूयस्त्वाधिकृतौ वाक्याच्छङ्का व्यपोद्यते ।। 147 ।।
इति लिङ्गभूयस्त्वाधिकरणम् ।। 19 ।।
अपवादकवाक्यस्याऽभावात् प्रकरणात् पुनः ।
शङ्का पूर्वविकल्पाख्यनयेन प्रत्युदीर्यते ।। 148 ।।
इति पूर्वविकल्पाधिकरणम् ।। 20 ।।
अथाऽऽसत्तेरतिशयात् तत्कालाकारचिन्तनम् ।
उपासकेऽपोद्यतेऽथ शरीरे भावनीतितः ।। 149 ।।
इति शरीरे भावाधिकरणम् ।। 21 ।।
पूर्वाधिकृतिसिद्धान्तादासत्त्यतिशयेऽपि च ।
अङ्गावबद्धनीत्या स्यात् सर्वोद्गीथसमन्वयः ।। 150 ।।
इति अङ्गावबद्धाधिकरणम् ।। 22 ।।
उद्गीथोपासनन्यायाद् वैश्वानरमतावपि ।
समस्त-व्यस्तताशङ्का भूम्नो न्यायादपोद्यते ।। 151 ।।
इति भूमज्यायस्त्वाधिकरणम् ।। 23 ।।
नानाशब्दाधिकरणे वैश्वानरनयक्रमात् ।
सदक्षिहार्दादिधियामैक्यशङ्का व्यपोद्यते ।। 152 ।।
इति शब्दादिभेदाधिकरणम् ।।
विद्याभेदव्यवस्थायामेकस्यैवाऽधिकारिणः ।
समुच्चयस्याऽपवादः विकल्पनियमो यथा ।। 153 ।।
इति विकल्पाधिकरणम् ।। 25 ।।
उद्गीथोपास्तिनियमो विकल्पनियमो यथा ।
इति शङ्काऽपोद्यतेऽत्र यथाश्रयनये पुनः ।। 154 ।।
एवं तृतीयाध्यायेऽस्मिन् ततीयचरणेऽपि च ।
षड्विंशत्यधिकाराणां सङ्गतिः समुदाहृता ।। 155 ।।
इति यथाश्रयभावाधिकरणम् ।। 26 ।।
चतुर्भिः सप्तभिर्द्वाभ्यां द्वाभ्यां न्यायैश्चतुर्विधैः ।
अङ्गपादे पञ्चदशाधिक्रियाणां समन्वयः ।। 156 ।।
नोद्गीथोपास्तिवद् ब्रह्मप्राप्तेः क्रत्वर्थतेष्यते ।
पुरुषार्थाधिकरणे सङ्गतिः प्रत्युदाहृतिः ।। 157 ।।
इति पुरुषार्थाधिकरणम् ।।
ब्रह्मसंस्थार्थवादत्वाभावेऽप्याश्रमवाक्ययोः ।
शङ्कोद्गीथार्थवादत्वे स्तुतिनीत्या प्रतीर्यते ।। 158 ।।
इति स्तुतिमात्राधिकरणम् ।। 2 ।।
उद्गीथोपस्तिविधिवत् पारिप्लवविधिर्भवेत् ।
इति शङ्काऽपोद्यतेऽत्र विद्यार्थत्वव्यवस्थया ।। 159 ।।
इति पारिप्लवार्थाधिकरणम् ।। 3 ।।
स्तुतिप्रसक्तौ न्यायौ द्वौ पारिव्राज्ये स्थिते सति ।
कर्मणोऽनङ्गताशङ्काऽपोद्याऽग्नीन्धननीतितः ।। 160 ।।
इति अग्नीनधनाद्यधिकरणम् ।। 4 ।।
यज्ञानपेक्षा विद्यैषा स्यादग्नीन्धननीतिवत् ।
इति सङ्काऽपोद्यतेऽथ सर्वापेक्षानये पुनः ।। 161 ।।
इति सर्वापेक्षाधिकरणम् ।। 5 ।।
गृहस्थस्याऽपि विद्या चेच्छान्तिदान्त्याद्योगतः ।
शमाद्यनङ्गताशङ्का शमनीत्या व्यपोद्यते ।। 162 ।।
इति शमदमाद्यधिकरणम् ।। 6 ।।
नापेक्षेत प्राणविद्या शममाहारगोचरम् ।
इति सर्वान्नानुमतिन्यायाच्छङ्का व्यपोदिता ।। 163 ।।
इति सर्वान्नानुमत्यधिकरणम् ।। 7 ।।
एवं कर्माऽखिलं ज्ञाने विदुषां चेत् समाप्यते ।
अन्येषां स्वैरिताक्षेपापवादो विहितत्वतः ।। 164 ।।
इति विहितत्वाधिकरणम् ।। 8 ।।
चेद्विद्याऽऽश्रमधर्माङ्गा नाऽधिकुर्यादनाश्रमी ।
इत्याक्षेपोऽपोद्यतेऽथाऽन्तरा चापि न ये पुनः ।। 165 ।।
इति विधुराधिकरणम् ।। 9 ।।
आरूढपतितानामप्यधिकारो भवेदिति ।
तद्भूताख्यनये शङ्का वचनेन व्यपोद्यते ।। 166 ।।
इति तद्भूताधिकरणम् ।। 10 ।।
उद्गीथोपासने ऋत्विङ्नाऽधिकुर्यात् फलश्रुतेः ।
इत्याक्षेपोऽपोद्यतेऽथ स्वामिनीतौ प्रसङ्गतः ।। 167 ।।
इति स्वाम्यधिकरणम् ।। 11 ।।
कर्माविरोधान्मननं सहकार्यन्तरं मतम् ।
प्राक् पञ्चमनयेनाऽस्य सङ्गतिस्त्वापवादिकी ।। 168 ।।
इति सहकार्यन्तरविध्यधिकरणम् ।। 22 ।।
विद्याकर्मविरुद्धत्वात् बाल्यं नैवाङ्गमिष्यते ।
इत्याक्षेपापवादः स्यादनाविष्कृतिनीतितः ।। 169 ।।
इति अनाविष्काराधिकरणम् ।। 13 ।।
कर्म नाङ्गं भोगहेतूपासने व्यभिचारतः ।
इत्याक्षेपप्रतिक्षेपः स्यादैहिकनयादिह ।। 170 ।।
इति ऐहिकाधिकरणम् ।। 14 ।।
एवं मुक्तिफलोपास्तौ प्रोक्तो न्यायोऽतिदिश्यते ।
ततश्चानियमः प्रायः प्रबलं प्रतिबन्धकम् ।। 171 ।।
इति मुक्तिफलाधिकरणम् ।। 15 ।।
एवं तृतीयाध्यास्य तुर्ये पादे सुसङ्गता ।
अधिक्रियापञ्चदशी बहुसङ्कीर्णनिया ।। 172 ।।
इति चतुर्थः#ः पाद।।
अथ तुर्याध्यायपादप्रधानार्था मता इमे ।
अधाश्लेषोत्क्रान्तिमार्गपरब्रह्मोपसम्पदः ।। 173 ।।
पेटिकाद्वयमाद्याङ्घ्रावेका विद्याविशोधिनी ।
नीतिषट्काऽपरा नीतिपञ्चका फलबोधिनी ।। 174 ।।
शास्त्रार्थस्य सकृत्त्वे तु केयं निष्पत्तिचिन्तना ।
इत्याक्षेपं प्रतिक्षेप्तुमावृत्तिन्यायसम्भवः ।। 175 ।।
इति आवृत्त्यधिकरणम् ।। 1 ।।
साक्षात् सदाऽऽत्मनः स्फूर्तौ काऽसावावृत्तिसाध्यता ? ।
इत्याक्षेपं प्रतिक्षेप्तुमात्मत्वोपास्त्यधिक्रिया ।। 176 ।।
इति आत्मत्वोपासनाधिकरणम् ।। 2 ।।
स्वात्मत्वेनोपास्तिरूपा विद्यौपनिशषदी यदि ।
प्रतीकोपासनेऽप्येवमाक्षेपोऽपि व्यपोद्यते ।। 177 ।।
इति प्रतीकाधिकरणम् ।। 3 ।।
पुराऽपकृष्टे तूत्कृष्टदृष्टिर्न्याय्येत्युदीरिता ।
आदित्यादाविहोद्गीथदृष्टिशङ्का व्यपोद्यते ।। 178 ।।
इति आदित्यादिमत्यधिकरणम् ।। 4 ।।
आवर्तव्या यद्युपास्तिः स्वैरमावृत्तिरिष्यते ।
इति शङ्कापवादः स्यादासीनाधिकृतौ पुनः ।। 179 ।।
इति आसीनाधिकरणम् ।। 5 ।।
आवृत्ताऽप्युपसंहार्या स्वेच्छयेत्येष संशयः ।
आप्रयाणाधिकरणेऽपोद्यते श्रुतिदर्शनात् ।। 180 ।।
इति आप्रयाणाधिकरणम् ।। 6 ।।
प्राचीनपापानन्त्येन प्रायणान्ताऽप्युपासना ।
फलायाऽनवकाशेति चाऽऽक्षेपोऽपि ततो हतः ।। 181 ।।
इति तदधिगमाधिकरणम् ।। 7 ।।
अथेतराधिकरणे पुण्यानन्त्येऽपि पूर्ववत् ।
नाशाश्लेषाविमौ प्रामादिक (दुष्कर्म) सत्कर्मगोचरौ ।। 182 ।।
इति इतराधिकरणम् ।। 8 ।।
तथाऽनारब्धातिरिक्तविषयावित्यपि स्थितिः ।
नाऽतोध्यक्षविरोधः स्यादित्याक्षेपः प्रशाम्यति ।। 183 ।।
इति अनारब्धकार्याधिकरणम् ।। 9 ।।
सुकृतस्याऽप्यसंश्लेषे स्वैराचारः प्रसज्यते ।
इत्याक्षेपस्यापवादो ह्यद्निहोत्रनयं पुनः ।। 184 ।।
इति अग्निहोत्राधिकरणम् ।। 10 ।।
अग्निहोत्रादिसुकृतात् प्रारब्धस्य विनाशनम्
इत्याक्षेपस्याऽपवादे भोगान्तत्वव्यवस्थितेः ।। 185 ।।
इति इतरक्षपणाधिकरणम् ।। 11 ।।
इत्थं तुरीयाध्यायस्य पादे प्राथमिके पुनः ।
एकादशानां न्यायानां क्रमात् सङ्गतिसङ्ग्रहः ।। 186 ।।
इति चतुर्थस्याऽध्यायस्य प्रथमः पादः ।। 1 ।।
अत्र सप्तचतुस्सङ्ख्यैर्न्यायैः स्यात् पेटिकाद्वयम् ।
क्रमेण सामान्यगति - विशेषगतिगोचरम् ।। 187 ।।
प्रारब्धान्तेऽप्यनियतोत्क्रान्तौ फलविलम्बनम् ।
इत्याक्षेपं प्रतिक्षेप्तुं वागादिन्यायचिन्तना ।। 188 ।।
इति वगधिकरणम् ।। 1 ।।
ततो मनोऽधिकरणं प्रत्युदाहरणागतम् ।
तत् सर्वं फलपूर्वत्वाद्योगिचिन्त्यं विचिन्त्यते ।। 189 ।।
इति मनोऽधिकरणम् ।। 2 ।।
उक्तं श्रौतं क्रमं ज्ञात्वा पूर्वपक्षस्य सम्भवात् ।
आपवादिकसङ्गत्या स्यादध्यक्षनयोदयः ।। 190 ।।
इति अध्यक्षाधिकरणम् ।। 3 ।।
यथाश्रुतार्थमादाय पूर्वपक्षसमुद्भवात् ।
भूताधिकरणे चाऽपि प्रोक्ताऽऽशङ्का व्यपोदिता ।। 191 ।।
इति भूताधिकरणम् ।। 4 ।।
अत्र ब्रह्माऽश्नुते विद्वानिति स्पष्टमनुश्रवात् ।
उत्क्रान्त्याक्षेपसंशान्त्यै आसृतिन्यायचिन्तना ।। 192 ।।
इति आसृत्युपक्रमाधिकरणम् ।। 5 ।।
उत्क्रान्तिमध्ये विश्रान्तेर्वैफल्याक्षेपशान्तये ।
फलस्य कल्पनायैव परसम्पत्त्यधिक्रिया ।। 193 ।।
इति परसम्पत्त्यधिकरणम् ।। 6 ।।
परसम्पत्तिसत्वे सा लय एव भविष्यति ।
इति शङ्कापवादायाऽविभागनयनिर्णयः ।। 194 ।।
इति अविभागाधिकरणम् ।। 7 ।।
गातिसामान्येऽपि नाडी दुर्विवेका यदा भवेत् ।
अनैयत्योदिताऽऽशङ्का तदोकोनीत्यपोदिता ।। 195 ।।
इति तदोकोऽधिकरणम् ।। 8 ।।
रात्रियाने रश्म्यभावादचिन्त्या गतिचिन्तना ।
इत्याक्षेपापवादोऽपि रश्म्यनुन्यायगोचरः ।। 196 ।।
इति रश्म्यनुसाराधिकरणम् ।। 9 ।।
सत्सु सौरेषु तेजस्सु कालदोषनिबन्धनम् ।
प्रतिहन्तुमिहाऽऽक्षेपं निशाधिकरणं मतम् ।। 197 ।।
इति निशाधिकरणम् ।। 10 ।।
दक्षिणायनयाने तु चन्द्रमः प्राप्तिसम्भवात् ।
निर्निरोधगतिस्थित्यै दक्षिणायननिर्णयः ।। 198 ।।
इति दक्षिणायनाधिकरणम् ।। 11 ।।
एवं चतुर्थाध्यायस्य द्वितीये चरणेऽपि च ।
द्विपेटिकान्तरक्षाधिकारणानि समागमन् ।। 199 ।।
इति चतुर्थाऽध्यायस्य द्वितीयः पादः ।। 2 ।।
कालदोषप्रशान्तावप्यर्चिरध्वाऽव्यवस्थितौ ।
विक्षेपान्मोक्षलाभस्याऽक्षेपोऽर्चिर्नित्यपोदितः ।। 200 ।।
इति अर्चिराद्यधिकरणम् ।। 1 ।।
शाखाविरोधशान्तावप्यवान्तरविकल्पतः ।
विक्षेपस्याऽपवादाय वायुन्यायसमुद्भवः ।। 201 ।।
इति वाय्वधिकरणम् ।। 2 ।।
वरुणाधिक्रियाऽप्येवमन्तस्संशयभेदिनी ।
योगाङ्गत्वेनाऽर्चिरादिचिन्तनं निरुपद्रवम् ।। 202 ।।
इति वरुणाधिकरणम् ।। 3 ।।
आतिवाहिकनीतावप्येवं विशयधूननम् ।
आक्षेपो वाऽपवादो वा सङ्गतिस्त्ववधार्यताम् ।।203 ।।
इति आतिवाहिकाधिकरणम् ।। 4 ।।
आतिवाहिकनिर्णितावप्यतिवाह्याव्यवस्थितौ ।
वेफल्याक्षेपसंशान्त्यै कार्याधिकरणोदयः ।। 204 ।।
इति कार्याधिकरणम् ।। 5 ।।
तुर्याध्याये तुर्यपादे पेटिकाद्वयभूषिते ।
त्रिकद्विकविभागेन मुक्तयै (क्तै) श्वर्यं निरूप्यते ।। 206 ।।
मुक्तिः स्वरूपाविर्भावश्चेत्सुषुप्तिरपीदृशी ।
मार्गादिचिन्तावैयर्थ्यं सम्पन्नीत्या व्यपोदितम् ।। 207 ।।
इति सम्पद्याविर्भावाधिकरणम् ।। 1 ।।
अविभागेनेति नये स्वरूपार्थविनिर्णयात् ।
उपोद्धातप्रक्रियया सङ्गतिर्वेदितुं क्षमा ।। 208 ।।
इति अविभागेन दृष्टत्वाधिकरणम् ।। 9 ।।
ब्रह्माधिकरणे चाऽपि प्रक्रिया प्रागुदीरिता ।
प्रोक्तैव सङ्गतिरपि तत्त्रिकं ह्येकपेटिका ।। 209 ।।
इति ब्राह्माधिकरणम् ।। 3 ।।
एवं सुक्तस्य चैश्वर्ये सर्वभोगात्मके सति ।
पर्यायेणैष संसार इत्याक्षेपोऽथ वारितः ।। 210 ।।
इति सङ्कल्पाधिकरणम् ।। 4 ।।
अविघातेच्छमैश्वर्यं सङ्कल्पनयबोधितम् ।
अनन्तरनये प्रायेणान्तरातङ्कशोधनम् ।। 211 ।।
इति अभावाधिकरणम् ।। 5 ।।
जगद्व्यापारविरहे सम्पत् सावधिका भवेत् ।
इत्याक्षेपप्रतिक्षेपो जगद्व्यापारनीतितः ।। 212 ।।
एवं षण्नीतयः पादे तुरीये तुर्यलक्षणे ।
समागमन्शास्त्रसारनिरूपणपरे शुभम् ।। 213 ।।
षट्पञ्चाशद्युतशतमिताधिकरणावलेः ।
आचार्यसूक्तिकुसुमपूर्णा सङ्गतिमालिका ।। 214 ।।
इमां श्रीभाष्यनिर्णितनयसंङ्गतिमालिकाम् ।
समर्पितां मोदते स्म प्रतिगृह्य श्रियः पतिः ।। 215 ।।
मालैषा संग्रहेच्छूनां मोदाय समगृह्यत ।
लक्ष्भीपुरं श्रीनिवासविपश्चिच्चक्रवर्तिना ।। 216 ।।
।। इति नयसंङ्गतिमालिका समाप्ता ।
इति जगद्व्यापारवर्जाधिकरणम् ।। 6 ।।