कुट्टाकारशिरोमणिः
- टिप्पणी : अयं पाठः अपरिष्कृतोस्ति।
- आनन्दाश्रमः संस्कृतग्रन्थावलिः ।
- ग्रन्थाङ्कः १२५
- स्वोपज्ञया महालक्ष्मीमुक्तावल्याख्यव्याख्यया संवलितः
- श्रीदेवराजविरचितः
- कुाकारारिरोमणिः।
- मूल्यम् - अष्टरूपकाः [८ रू.]
- आनन्दाश्रमस्थपण्डितानां साहाय्येन संशोधितः ।
- स च
- आनन्दाश्रमविश्वस्तैः
- पुण्याख्यपत्तने
- श्रीमन् 'महादेव चिमणाजी आपटे' इत्यभिधेय
- महाभागप्रतिष्ठापिते
- आनन्दान्रममुद्रणालये
- आयसाक्षरैर्मुद्रयित्वा
- प्रकाशितम् ।
- शालिवाहनशकाब्दाः ९९०३
- ख्रिस्ताब्दाः १९८१
- ( अस्य सर्वेऽधिकारा राजशासनानुसारेण स्वायत्तीकृताः । )
- मूल्यम्-अष्टरूपकाः [ ८ रु. ]
- ================================
- कुट्टाकारशिरोमणेः परिचयः ।
- श्री अभिज्ञमणय आनन्दाश्रमप्रकाशितशास्त्रीयग्रन्थ कुसुमामोदाघ्राणमणयिनो
- ज्योतिर्विद्रा गाणितिधोरेयाश्च किंचिदिहाववधत्त । महालक्ष्मीमुक्तावली-
- संवलितं कुट्टाकारशिरोमणिनामानमपूर्वग्रन्थं पण्डितशिरोमणीनां श्रीमतां
- हस्ते समर्पयितुं नितान्तं प्रमोदते नः स्वान्तम् । उत्सहते च गणकाग्रगणीनां
- प्रकृतविषये जिज्ञासोत्पत्त्यर्थे ग्रन्थशिरोमणिं कुट्टाकारं परिचाययितुम् ।
- अतस्तत्स्वरूपं संक्षेपतः पकाश्यते-
- छेदनार्थात्कुट्टधातोर्निष्पनः कुट्टशब्दो लीलात्यादौ प्रसिद्धं कुट्टक-
- शब्दाबोध्यं भाज्यभाजकादिगणनं यत्र तादृशं गणितविशेषं ब्रूते। 'भाज्योहारः
- क्षेपकश्वापवर्त्यः केनाप्यादौ संभवे कुटटकार्थम्' इत्युक्तवात् । आकारशब्दः
- स्वरूपवचनः । तथाच कुट्टस्य गणिरविशेषस्य आकारः
- स्वरूपदर्शको ग्रन्थः कुट्टाकारः । स च शिरोमणिरिवेत्युपमितसमासेन
- कुटटाकारशिरोमणिरिति प्रकृतग्रन्थस्य नामधेय संपन्नम् । तदुक्तमेतद्ग्रन्थाभ्यासफलं
- प्रदर्श्यता देवराजेनैव मूले-कृट॒टाकारशिरोषणिमिपम्बषमि दृहेन
- यो मनसा। तरणेः प्रसादतोऽयं सहसा तान्विकशिरोमाणिर्भवति ॥ इति ।
- वस्येतस्य कट्ट शम्दबाश्यस्य गणितबिरेपस्य सायरकृटृटाकार निरकृटूटाकारः
- संशि कृटटाकारो मिश्रभरेढीमिभकृट्टाकारशरेष्येवं स्थ॒खतोऽन चत्वारो मेदा दगो -
- चरी मवन्वि । बारकुट्टाकारकेडकृटकारौ तु निरमक्ट्कारस्येवावान्रमेदी ।
- तंशि्कृटाकारल्िपकारक इति मृख एव खष्टुम् । पछतग्रन्थानिमात्रा देवराजे.
- नाव प्रिच्छेदवयं प्रकर्प्य यस्मिन परिच्छेद यस्य यस्थ कुट्टाकारस्य उक्षणोदा-
- हरणोष्पतिसहिवं विवेचने छृवमरिव पस्य तस्य परिच्छेरस्य वत्वकृट्टाकारनाम-
- घटितमभिषेयं प्रदु्तामित्यारक्ष्पवे । यथा प्रथमपरिच्छेदे सायकुट्टाकारस्य विद्
- वल्रात् “ साभ्रपरिष्छेद्ः परथमः › इति । अस्मन् परिष्छेदे द्रविंशतिरायाः
- संपरुश्यन्वे । एवं निरमपरिच्छेरो दवीयः । अत्र॒ निरथकटूटाकारदः संशिष्ट.
- कुट्टाकारय च त्रिप्रकारस्य बर्णनादायांगमेकोना नवविः संक्षये ।
- तृतीये मिभ्रभेदीमिभकुटटाकारपरिच्छेदे चेकोनिंशविशंख्याका आयौ: परजी-
- ताः सन्वि , इवं म्ेथरचना संपादिवास्व । प्रम्धान्वरे तु वद्धि ईट्ट-
- कारः स्थिरकुटरटाकारशेत्वष्रो द्रौ मेदो उक्षेव । तयोर्मध्ये वल्लिकाकुट्टाकारस्य
- विचारो बृद्धा्यभटस्य साक्षाच्छिष्येण भास्करेण वेदाभ्धियुगमिते (४४४) शक
- समये निर्भिवे महाभाख्करीय) दिथन्े विस्तरशो वदैवे । सोऽत महामास्करीय -
- बन्थोऽपि सरीकोऽदिरिणेब काठेन पकाश्येताऽध्नन्दाश्नमरैस्थया ॥
- भरतखण्डेऽस्मन् बराक्ञ आवः तौर इत्येवं तयः म्ामृषू्येण ज्योविष्
- रिद्धन्ग्न्थाः सन्ि । वेषां मध्ये करिमन्देशे कः सिद्धान्व आद्रणीय इत्ये
- इप्पद्िवमभिमन्लोके-
- गोदावरीविन्ध्यनगन्तराठे श्रीब्रह्मपक्षाद्रणिवं विधेयम् ।
- गोदावरीदक्षिण आयंपक्षो दिन््याचठादुचरवो हि सीरः ॥ इति ।
- तवाऽऽयमटाच्येण भूनेवाभ्धि (५२३) मिवे शवकमये छिदिव आर्थ-
- भरीयग्न्ये गणितपदे (३२-३) छोकयोः कुदूटकनामा दिष्य बोटकेन
- क्थिवः । षरं स्वनेन दृवराजेनाव निरुककुटूटाकारमेदा नियमपरिबद्या
- गणिवशाख्चीयपद्धत्पा सविस्तरं वार्भवाः । अथ चतेते पर्चा । कथमूपपाद्
- नीयास्हदमि मृखपमाणं धत्वा नियमबद्धां रीपिमनसूत्य पदर्खिवम् । वचत्कुः
- टूटाकारदिषयकगणितप्राक्रयाया मष्पमाद्यमि कारिणामपि यथाबदूथबोधो भूषा-
- दित्यनु्षाष सेनेव खग्रन्थोषरि महाटक्षमीमृकावदी नाम व्याख्या व्यरा |
- अप नव नवानेक।ङ्ऊुरात्पादनेन बृदिमुष्ठासयन्तं पर्वं अरन्थरिरेमर्णिं कृट्रः
- कारं वारं बारं समपिनाच्य परचीनानां मणिवश।सववविदामाचायाणां सदा
- न्विकीं सरां सरसां सुखा्ववोधां च सुन्पवस्थितनियमनिर्यन्विवां गणिवप-
- क्रियापस्थापनचातुरीमास्वादृयन्त्वघुनादना अर्वाचीनगणिवरीत्यमिज्ञा अषि
- गणको्तंसा विद्र इत्यम्यर्थये ।
- स एष् निरुक्तः कटटाकाराशिरोमणिनेव स्वतन्त्रो मन्थः, अपि त्वा्॑-
- मटाचायप्रणाव कृटूटाकरावषयक दाानरतयास्चश्लांकालसक यत्सुतरयगछ
- तस्थ व्याख्यानविशेष एवेत्पवगन्वव्पम् । वदृक्तं स्वेनेव स्वग्रन्थे मड एव-
- आचायरयभट दविवकृटूटाकाराथंसूचयुगरस्य ।
- कृटटाकाराशिरोमणिनामा व्याखूयावि रेष एवैषः इति ॥
- अथैष प्ररुन्न्थप्रणेवा देवरागोऽत्रैकृडाभरणस्य स्कन्धश्रयवेदिनः
- सिदान्ववहभम इवि पसिद्धापरनाम्नः भीवरद्राजाचायस्य तनय इति म्न्थ
- समाप्तौ दछेखाद्वसीयते । परं त्वेनेनायं कटटाकारमरन्थः कदा निरमायीति
- विशेषतो ज्ञाव यद्यपि न शक्यं वथाभे द्विवीयररिष्छेदे देषे लीलावतीगतानां
- निरग्रकूट्टाकारविषया्णां कतीनांचन शछोकानामूरधुवत्वास्तिद्धान्व शरो.
- मणिकाराद् भास्करीं चा्याद्नन्वरं नाम शा० (१.७२) समये प्रूतग्रन्थः पाद् -
- रासीदिति निश्वयेनानुमातुं न कियागि कशिद्पि पविबन्ध इत्यवषेयम्
- तस्यास्य सदीककृटटाकारशिरोमणेः संशोधने पृस्तकद्रय सहायभृतमम्त्।
- ततैकमादावन्ते च भ॒यताश्येन बुटितमु । दितीयं समयमप्यवीव स्थूखतः
- दूवियुतम् । वदेव्पुस्वकद्यं भाण्डारकरपाच्यविधामन्द्राधिरवैः ‹ गेडे ›
- इत्युमाह्पाध्यापकेर्मरीशूरनगरात्तञ्जावरनगरा च्च महवा पयतेन नागार्यां डिप्यां
- पविच्छायीरतं संपाद्य मुद्रणार्थं प्रदत्तमिति तेषामविस्मरणार्हाः खदृषरदीः
- शिरसा वहामि ।
- वंदेवभविपरोढ विषयस्थान्मत्र क्राप्युमुद्धिवस्य कुट्टाकारशिरौमणिग्नन्थस्य
- संशोधने प्रथमत एव प्रवृक्तस्य के वितुचरणपसादङन्धपराचीनगणितराच्च
- रविरपि मम वा्शबुदधिपरागरम्पामावाद्यावद्पेक्षिवसराघन्तामर्पभावाच
- पद् पदे च्युतयः संभवेयुः । तासामवेदनेन मामनुगृहन्तु परोपकारामेरता
- ग्रा हकमहाशया इवि पाथयते-
- पुण्यपत्तनम् । श० १८६६ । कार्तिक शुक्ल बुधवासरः।
- आपटेइत्युपाहृददत्तात्रेयसूनुबलवन्तरायः ( आनन्दाश्रमव्यवस्थापकः ) ।
- प्रथमावृत्तो पुस्तकानि [ २५० ]
- ======================================
साग्रपरिच्छेदः
[सम्पाद्यताम्]- ॐ तत्सद्ब्रह्मणे नमः ।
- श्रीदेवराजविरचितः
- ( स्वोपज्ञया महालक्ष्मीमुक्तावल्याख्यव्याख्यया संवलितः )
- कुट्टाकाररिरोमणिः।
- नत्वा श्रीरमणं गुरूनपि मया प्रोक्तो मुदे धीमतामाचार्यार्यभटोक्तकुठ्ठयुगलीव्याख्याविशेषोऽमु(सु)कः ।
- कुट्टाकाराशिरोमणिः स्फुटपदैरङ्कैश्च सांकेतिकैर्वाक्यरप्यनुयोगवृत्तसहितैर्व्यख्यायते विस्तरात् ॥
- अथायं देवराजः प्रारिप्सितस्य ग्रन्थस्य निर्विघ्नेन परिसमाप्तये प्रचयगमनाथ
- चाऽऽद्यया गीत्या स्वाभिमतदेवताप्रणिपातं कृत्वा ग्रन्थारम्भं प्रतिजानाति-
- नत्वा रमाधरण्यौ वरदार्यसुतेन देवराजेन ।
- आर्यभटाचार्यकृतः कुट्टाकारः प्रकाश्यते स्पष्टम् ॥ १ ॥
- रमाधरण्यौ लक्ष्मीभूमिदेव्यौ । नत्वा प्रणिपत्य । वरदार्यसुतेन देवराजेनात्रि-
- कुलतिलकस्य सिद्धान्तवल्लभ इति प्रसिद्धापरनाम्नः श्रीवरदार्यस्प तनयेन
- देवराजेन । देवराज इति ग्रन्थकर्तुरभिधानम् । अनेनाऽऽर्यभटाचार्यकृत आर्यभट
- विरचितः कुट्टाकारः साग्रनिरग्ररूपेण द्विविधः खण्डनात्मको गणितविशेषः
- . एृट च्छेदनमत्संनयोः (पा. धा, च, उभ. सेद् ) । कृटुथ्वे छिद्रत
- ९०इ्०तऽननाति करणे [ + घञ ] । टप्रत्ययः । अत्राऽऽकार द्ध
- स्वरूषवचनः , अवः कूटूटास्वरूपः बृटटाकार इवि । सष््टं व्यक
- प्रका दृयते व्यज्यते । अस्य ग्रन्थस्य कृटूटाकारशिरामाणिरेति नाम विज्ञाते
- एत्दृम्रन्थोणसंहारमीत्यां “ कुटटाकारशिरोपणिमिममम्स्यति › इति वेचनदग
- नात् । अक्र च तन।(मकरणमिति ज्ञातत्वादेववयन्था्थावबोषे 115ऽचाय।पभट
- पर्णावकृटूटाकारसूत्रयुगरस्पाप्यथः सम्पर्न्यक्तीं भविष्यतीवि वस्पाय न्या.
- ख्यदिशेषो मवतीत्युपप्नम् ॥ १ ॥
- अथ कुट्टाकारस्य द्वैविध्यं तदुक्तक्रमं चाऽर्ययाऽऽह -
- कुट्टाकारौ भवतः साग्रनिरग्राविहाऽऽदितः साग्रम्
- संक्षिप्य दर्शयित्वा ततो निरग्रः प्रदर्श्यते व्यक्तम् ॥ २॥
- कुट्टाकारौ साग्रनिरग्रौ भवतः । इह साग्रकुट्टाकारानिरग्रकुट्टाकारयोर्मध्ये
- आदितः प्रथमतः साग्रं साग्रकुट्टाकारं संक्षिप्य समस्य दर्शयित्वा
- उक्त्वेत्यर्थः। ततः साग्रकथनानन्तरं निरग्रो निरग्रकुट्टाकारो व्यक्तं स्फुटं प्रदर्श्यते ।
- उच्यत इति यावत् ॥ ३ ॥
- अथात्र के सिद्धान्तमवटम्भ्य भागहरभान्योकरारीषिे न सायत
- हापि वन्त्ानार्थमार्थथाऽऽह-
- अजं हरमान्यरारी मास्करमिद्ध)न्तमार्गमवलभ्भ्य ।
- उच्येते देवक्ञेरार्यपटीये च तौ समाराप्यो
- अत्रेह यन्थे हरभाज्यराी हेरणाशेश्वतर्यंगसंबन्विरविमासचन्दरदिनसा
- वनदिवसादिः । मण्यराशिश्वतृयुासवन््यार्धमासावमद्टिनथहमगणादिः । वो
- भास्करासेदान्वमार्मं श्रीसूर्यासीचान्तस्य प्न्थानमवटम्ब्यच्यते वौ पूर्वोक्तो
- हरभान्यराकी दैव्ज्ञग्योतिपिकेरा्थमदीये चाऽर्ऽ्यमटसिद्धान्ठऽपि समारोप्यो
- अथ शीसुणारिद्धास्त'भण्णेन यद्यदच्यते तत्र चाऽऽर्यमहाद्धान्वाभ्रषणे
- चोनेयपिष्ण्थंः ३॥
- अथ।ऽऽयया स्राय्दिषय प्रश्र रुण्टयति-
- उद्विषटहु रकदयमंभक्तविभार-रारिरोषाभ्याम् ,
- य. सपदि माज्ध्रािं कथयि भूमोनसा ग्द्धिवति ,४॥
- उदिष्ठहारकद्यमभक्तविमान्यराशेरोषाम्या- पि विभक्तव्यो
- राशर्षभाग्यराशः हारकयाद्रुयं हरकद्रयम् उष्टं च वद्धारकदयं चीरि
- हारकदुय१ । पेष सभक्त उरदिष्टहारकद्रुपसभक्तः उदिष्टहारकद्रयसं
- भकतश्वायं विभाज्यराक्षश्वोडृष्टहारकद्पसंपक्तार्वभाञ्प्राक्ैः । वस्य
- शेम तथोक्तो । वाम्यामुद्ष्टाभ्यां माज्यराश य सपदि
- कृथयापि स मृमो साग्रश्द्भवति अवे परभस्वरू-यस्मिन्कर्सिमिधिद्धाज्य-
- राशवुदिष्ठाम्यां भिनसेख्याभ्यां याभ्यां काम्यां मागहराम्यां पृथक्प्रथमि-
- भक्ते ये शिष्येते ताम्यापतल्यसख्याम्पां कथिजञम्णां भाज्यराश्चिः सथोऽ्नवे-
- धणीय इवि पएतवदप्टक्षणम एशस्पनेः भाऊ रारो परथकपुथग्बहुभर हि.
- दिदि मागह रमते -षाम्यां विलर्णाम्मक्ताम्यां माजर शिरन्वेष्टव्य
- | इत्यवमाद प्रच श्रौ) अत भागहर) मक्तञपस स्परपम्यवशावृद विभ्यम्
- एतच्चोत्तरत्र व्यक्ती भदिष्यमि ४॥
- कुटूटाकारशिरोमणिः। |.
- अथोक्तपरश्चमङ्का्थमार्यमाह - -
- अधिक) अ या्यायुगमाचायर्थमटविरचितं सप्रे ।
- आरोप्य तत्न जतिः कृ4कदम्बे. प्रसाधयेद्धान्यम् ५॥
- आ चर्बरिमटविरवितमधिकम्राया१।यमं ताम्रं आरोप्य वत्र जतिः कर्म.
- कृद्म्बेभाज्यं पसाधयेत् ॥ ५॥
- अत्रैवद्यमटवायंभणीवं कुटूटाकारयुग्मरिषयमविकाम्ूचदयम्-
- +अविकाम्रमागह्।र छिन्धद्नाप्रभा ।हारेण ।
- दषपरस्परभफ परविगुगमग्रान्रे क्षिघ्तन् ॥ ६ ॥
- अध उपरि गूणिवमन्त्ययुगनाग्रच्छेद्माजिवे शेषम् ।
- अभिकायमच्छेदगृणं द्विच्छदा्रमयिकामयुवम ॥ ७ ॥ ईति ।
- एस्सूषदयं वश्नमङ्गयय समभातिरुत्य व्याख्पायवे । अविकाग्रभागरहा-
- रमिवि । अत्राय्रशन्द्ः रोषृ१दनः । साप्र$टिरिविषवव् । आिकमयं यस्थ
- साऽधिकाम्ः । भागहारो माजकः । आकम्मश्वासो मागहारशाका-
- मभागहारः । येन माज्यर।शो कते ेषभन्यस्माच्छेषादिकतऽख्यं भवति
- सोऽपिायभागहार हत्यथः । ऊनाम्रनगहरिणोनमिवरस्रनच्छेषाद्ीन-
- मग्रं रोषं यस्पस ऊतयः । उने.य्रश।तो मागहारश्च स वथोकः । ठेन्
- च्छिन्ाद्विमजेत् , एवच्च भति प्रभवे कवन्यम् । आिकाममागरहारमना-
- मलहरेण चिन्धादिपि धथम कंथकरणाद्न उन्वेन भयोजनं न।स्वति
- स्ाप्यवे । अथ शओेष्परस्रमफम् । भक्तं भजनम् । मवे निष्ठा , अन कृर्पमिवि
- पद्मष्याहर्यम् । शेषो परस्वरमजनं का५५ । एवदृक्तं मवति । ऊनाथरभा-
- गहारेणाधिकाम्रमागहरे इवे यच्छिष्यपे वेनोनाम्रभागहरं विभजेत् । वतर
- + ( +[भमटीये (शा, ४८२१) गभवपदे छो० ३- ६३) , वथा-बाज्ञ
- रफटपिद्धा ( शा० ५५० ) कृटदकाभ्ये छे ० ३- पर २९४ । महा.
- र ~ ,
- [+]
- वीराचामं छतगणिवतारसंगरहे (शा ० ७७ ^) वदिकाकृट्दीकारे शो ० ११५ ॥
- पृ० ८० ) । छषुजावभर्दीये ‹ शा० ८७५ ) कृट्टकाभ्ययि -खछो०
- प-.२२४ । सिद्धन्तशिरोमणिकार् ‹ 13०७२) मास्कराचार्यरूते कुटूरक
- विषरणे शछ्ो० ५३ प्र, ५९।
- ४ महालक्ष्मीमुक्तावली साहितिः-
- खन्ं फडत्वेन कू्रवित्स्थापयेत् । वतस्तच्छेवेणायिकायरभागहारं शेषं विम-
- जेत् । ठब्धं १५ स्थापितस्य फटस्याधः स्थापयेत् ; ततस्वच्छेषेणोनाग्माग-
- हारशेषं पिमभेत् । उन्धं पूवनिहिवयोः फखयोरषो निदभ्पात् । एषं॑तावत्कु
- या्यावत्फटमङुक्तिः समा भदवि । येषावप्यलपािपि । अथ पविगृणं मत्या गृणि्॑
- कायम । एतदुक्तं भवाव। प्रस्परभक्तरेषयोयद्यलपमुपरि स्थितं वथथासंख्यमप्रा
- न्वरेण क्षितं चाध, स्थिरनान्येन मकं शुष्पति। सा मैः । वथाऽलपमुषरि
- स्थिवं परस्परमक्तशेषं गुणेवं का्यमिवि । -वरैरदनुंषेयम् । पूरव॑मुपर्यधोमविन
- निर्विनां समपदङ्कानां फलानामधो भविस गुणमवि स्थापयति । एतच्च
- पविगुणमित्यस्याथ।न्वराङ्गोकरणेन सिध्यवि । व्यथा -भृविगृणं गुम गुणकारः ।
- ° गृणकरस्तु गणको गुणो वर्धक इत्यापि ' इवि सिदधान्वद््पगकये ग्तेवेन्द
- १ ट्९१ज्वा । २तेरेव गुणो मविगुणः । मत्याख्यो गृण इत्यथः । वं स्थाप.
- ५६ । नन्वत्र स्थापयेदिवि नोक्तं वत्कथम् । रएवमनतरोच्यपे । मविगृणाभिवि
- कमणः; श्रवणद्त्र सकमके [केविक्कियपद्भिवि विज्ञाप्यवे । दव स्थापये;
- ।दत्यनवधम् । अयन्तर् । अथ१।रन्वरमम्रान्तरम् । उद्िष्टाम्यां मागहारा
- म्या माज्यराशो परथक्यृथग्विमेभकते ये रिष्ये वयोपवरमिवि यावत् । वसि
- नि ६ निदिवं क्यम् । अत्र मविगुणिपं पररृतम् । वस्मान्मातिगभिवमता
- भ्न्पर निरय िवि । अतरपद्नुसंषेयम् । यदृ भविगुणिव-प्रान्तरे दिं च
- ५९९१।५२९५१्। न्येन ॒विमज्य॒ठन्धं फं मतेरधस१॥गदृध्णादिपि । एच
- ५(२ग्०।५८५।'दना सू।चव सूत्ररृतेत्यवगम्तव्यम् । अध उपरि गृणिष1 । अव
- अध्४ग्देन)१य्। ५। वेन विन्यस्तेषु समपिषु फृखपृदेषु भत्यारिकमुरान्त्यमच्पवे ।
- उ ५९५०६ ।१।न्त्यस्य। ०११्। कस्थम् । गुण शम्दन गृगतवम् । वस्मदृषन्त्यस्य
- ९१।९ फरस्थ च।न्थ।न्यगृणनं कायम् । एतदुक्तं भव्।१ , मत्यदिकेनोप।
- प्ये ०द् , {र फडं गृणयेदिवे । ननु चा मृख्यवृच्था स्वध ऽत्थिवस्यान्त्थस्थ
- फृरत्य व।चकोऽवःश्ब्देः कथमुपान्त्यमाह । अकोच्यते । अन्त्पयुमित्पस्य
- विष {वात् । अन्त्ययुगुपान्तमेन गणितं वदुप्रिफटमत्रे भवम् । तद्न्त्येन
- युक्तं क॑म् । एवं वावर्काम यावददरविव राश मववः । र।रिद्षमामे
- त्प१उ५।१गुभिवापित्थेवन प्रठवपे । वस्मदत्राषोरारिना पयोजनं नास्वीवै स
- ६३१; । उनाग्रच्छेदमागवे । वेशे मग्रः । “ मागहारी हरे हाये -
- 1 .करडेदभाजको ” इवि गोविन्दभटूटसोमहत् । अतोप्रिराेः परव ‡ ।
- कृदैटाकाररिरोमाणः । ५
- वसभन्तावि संभवे पुवकेनोनौयभामहारेण भक्ते सवि शेषं यच्छिष्टं वत् ।
- अतरैवद्नुसंषेयम् । यनोनाथच्छेद्भाजिपे रेषमित्यवर रषं नास्वि वत्रोनामरच्छे.
- दृमत्र निषेयमिति । अधिकायच्छेद्गृण। पूवाक्तेनाेकाय्रमगरहारेण
- गुणिवम् । अभिकाम्मय॒वम् । अत्राप्नग्रब्द्ः रोषव्चनः । आर्कं चैतद
- चाधिकाप्रम् । पेन युक्तं दविच्छेद्भम् । इद।प्यभशब्द्ः रोषवचन्ः । द्वौ द्।
- दिच्छेदो । अवाद् श्प्राणानामितिवचन ६१ ६९८१।वावेना दिश्ब्देन च्छेदो
- विशये हपि पिशेषगरतमघः । वयोर दच्छद पस्य स्व इपि मत्वथा-
- योऽग्त्ययः । दिच्छेद्ग्रवद्ज्यरारयन्वरं भर्वल्भिथः । अयं माग्यराशः
- परथमः । अव उपरेषामपरिनिवानां भाज्य सानामानयनप्रकारः पद्ये । व.
- धथा-अविकग्ममागह्।रपित्मवरदिनिनामच्डेमा गते शषमित्यन्न गणि-
- वेनं यजतत तदमृष१ । पवेकेगुि वमन य्रनागह्ारं निक्तिप्याषिकाम्रमागहा-
- रण॒ गृभपत्। १न।१२।५ युज्ज्य। । ११९तदहशः कविद्धाज्यराशिम-
- वपि । धष दम्५वमनम्रम।ग।र ९२५ पद्विकम्रमागहूरेण [ इता ]
- दच।धिकभरं निदृ्य।तू । ११९१६१२; ०2/६२ माग्यराशिभवपि । एवं
- ५५।्१् ग्।५पमूनूप्रं | १4 | ८ धु३ (नमक्त्वाकमक्रियया माग्बराभ.
- तहस्तमनपत् । अथात फ१विलन्नपिसपष नत्यन्वराण्यङ्खारत्योकथवाभी
- ९८१। ५१६ सन।५य् क ५। #५५।३१।०।५०।न् ५, -५९। रन् नयेत् । अतरेदृमनुतत-
- पनम् । अ (८५, नःन।म्म,९।२५.२२य ५१६९६; दाध्याविे तत्ाविकाम्र.
- य॒ क।५(प२।५१।गृ६।९; १५५। ५।३५९।.२५१(२ । «ने ्(दीष्टसख्यागृणिवेञ्रमा-
- गृह।२; ९१।य्रय् फ९९न्-९।,९९१३ १९ ५।७५९।२५१वावि । इदेवद्ष्यनुसंषे-
- ५१ । २११९८१९५कं(१०.५१ ११ ५७१: भदवि तद् रेषयोरप्येकः
- द४५।१ ॥ ५ १ फ ङ्फ। ६ ५१२१९२९ ५१५। क् । दध्यति । तत्रोमयत
- १५११ ९१ १६५।तनां ५५ जट (१८ १५।अवकाम्रमागहारं इता कता
- चिकन ^येत् । ९१ श्वे मथनो म.ञ्मर।रिमवपि । अव प्रथमव
- ए१ राता पत्ना मपि१।९।९६पर५।गु.वोनाप्रमागहारयुकां छतवाऽ-
- धिकाम्मभागहारेण हप्वा वत्रामिकमनभं च दा तदपरान् भाज्यकीनानयेत् ।
- अकाम केषुवित्पश्चरिरेषेषु प्रथमव एव मत्यन्पराण्युरराकृत्य तद्ुशाद्नन्वरो -
- कपक्रियय्ाऽन्यानपि माज्यरारीनानयेदिपि । एवानि सवामि प्रे विशिषश्
- + महालक्ष्मीमुक्तावटीसातिः-
- कमेणेदाहरण मखेन स्पष्ट क्रिष्न्ते ॥ ६ ॥ ७॥
- उदेशकः-अष्टादङाभिरेकाथो यो मवेद्रारिरुद्धृतः ।
- एकोन्जिंराता च।ऽऽप्तः सप्ता्चस्तं तुधीवंद् ॥ + ॥ (८ )॥
- अतािकय्नमागहार एकोननि शत् (२९, । अस्षिनुनामभागहारेणाशदृशङ्ने
- , १८ , च्छिने शिष्टराश्योरुपरिराशिरेकाई राच्यः (११), अपोराशिरशदशषं
- ष्यः (१८) । एवा वुरयधोमविन स्थापि , १ । अथोपारेवशिनेकाद् यकेन
- (११) स्वाधोरा शवष्टाद्शके (१८) विभक्ते उ्धमेकम् . १ )। वतस्तच्छण
- स्कैन (७५) स्वोपरिराशवेकादशके ,११) मके उन्धमेकृम् (१) । इदं पृदफठ :
- स्याषे। निहिवम् । वच्छेषेण चतुषूकेण | स्वाघोराणे सके [७] विभ
- के ठभ्धमेकम् (¶)। ददं पूरवफठधोरधो दत्तम् १, ३, १, । ववस्वच्छेषेण
- निकेण [३] सू परिराशो चतुष्के (४) विभक्ते उन्धमेकम् (१) । एवसूकरा
- मामो विन्यस्वम् १, )) १, १,। इत्थं चतसः फखपङ्कयः । रोषयोरु१५कं
- | ¶ }अधच्लीणि १, ई । अग्रान्वरं षट [६] । अत्र युगा. फृठङ््फयः।
- शेषावपि खघृषरृवाा, भविः कर्५वे । अयं पात्मक उपार्रा रः कया
- संख्यया गृणिवः भटक पिपनामरान्वरेण युक्तश्च स्वापोराश्ैना किण दुष्प
- तीप न्ध, पत्थात्तेना मवििसरूण।क। [३। । एष चतुणं। पूर्वेषां ¶उानामधो
- निवा १,१,१,१,३। अवोप्रेदायो मविगुवेऽ््ान्वतमि च युके
- नवतः [९ जवम् । जहमन्स्वानोराशना अण्ण (३, हप छन चयम् ॥३|।
- ९वन्पवेरधस्वादच :, १; १, १) ३; ३। एषा फखदछापच्यपे । अये
- तेषु समप्पुपानयेन भवितक्केन तरेकेण गृणन् 4भिपे दपत्मिके वदुपरफठेऽ-
- स्येन तरिकेण १ युके पट् (६) भावम् । कवः रिष्टेषु प्न्सु पदेष्पा.८५
- पटूकैन गुणिवे छृमसर पदुपरफरेऽन्पवन १पिसन्ञक्न निकेण च युफे नवक
- (९) जातम् । ततः शिष्टेषु चतुष् न्त्येन नवेन गृभिते पाले वदुपपिक-
- छेऽनतयेन् षट्केन च युके १ शकं.१५) जातम् । वतः टिषेषु तिफेषूषा-
- तथन षृञ्चदृशाङ्न गुणिवे पात्मके वदुपरिफडेऽ्त्येन नवकेन युके चतुरस
- विः २४, जावा । एवं वर्ल्युपरसहारः छवः । अथात प्द्वयामावादृषड परु.
- णिदमन्त्ययुभित्येव् परवर्वव हत्यत्रधोराशिः प्रमृ्टः । अथय चतुईथवि
- कुदराकारहिरोमाणिः । ७
- (२४ ) संख्याकोकषरिराशावनाब्च्छेदेनाष्ठादशकेन ( १८ ) भक्ते षट्कं ( ६) रि
- ध्यते । अस्मिनधिकाभ्रच्छदेनेकोनार्ंशता ( २९) गुणितेऽथेकाग्रेण सक्तकेन \*)
- च युक्त एकादीत्युत्तरं शाम् १८९) । अयं दविष्ठेदा्रः प्रथमो मान्यराशिः ।
- अयपष्टाद्राभि , १८;रबिभक्त रकार एकोनं शता ९ सपताप्रः २५ । अथान्येऽपि
- माग्यराशय उद्ष्ठियन्वे , अत्रोनायमक्तशेषं षट्कम् & । अस्मिनिकगुणिवानाम्र
- मागहोरणाष्टादशकेन १८ युक्तं चतृर्विंशति २४जाता ! अस्यामधिकाग्रच्छेदेनेकोः
- नर्तिता २९ गुणितायामथिकाप्रे ˆ सप्नकेन ७ च युक्तायां उणाघकं दातसप्त °
- ७०. जातम् । अयं चाजन्यो भाज्यराशिः । अथोनाग्च्छेदभक्तरेषे &
- द्विगुणेनोनाग्रच्छेदेन ६६ यक्तं ४२ अधिक।मच्छदं २९ गणयित्वा तच्राधिकाग्रं स-
- पक ५ युक्त पश्चरविंशत्युत्तरशतद्रयाविकसहस्ं २२५ जातम् । अमं चापरो भा
- ज्यराशिः एतो चानन्तरौ भाञ्यराशी अष्टादशभिः १८ एकामरोः एकानतं
- शता २९ सपार । एव॑पकरारण माज्यराशिसषटस्लमःनेवव्यम् € ।
- अथ वश्न,५उष उदाद्धियते उहेशक.-
- आर्व्ये [२२] कादराण [° १] य नम्ताश्चा \] मनुमि [१४ ईता,
- आसना राहयोऽब्टा तानाचक्ष्व + तिमद्रर ॥>2॥९॥
- अचर पूर्वोक्तपक्रियया रूपात्पिकायाः घथमाया मनेराश्नयणे -ऽऽनावाः
- प्रथमतृटोयपश्चमा विषमा भाज्नरारायः क्रमेण दिच्यन्तं । तत्न पथमः सष
- सुपरावि ( ७७ , संख्य; । तृतीयः पजछाशत्यिचरशव्रय ( ३ ५ \ संख्यः
- पञ्चमः सपान? तस॒प्रक ,६ ७) सख्य । सप्तनः सेकसहस्ल १००१) संखयः,
- अत्र ॒द्वितीयादिसमभाज्यराशयः प्रथममत्यवरम्बनेन सेरष्यरन्वीति तदनन्तरं
- चतुष्टणत्मिकां मतिमद्खम्न्य पूरवक्तर्पाकरथयाऽऽनीवो द्वितीयो भाज्यराशिरक
- व्रिंशदुत्तरशवद्ुय ३१) संश्यः चतुथं एकोनचव्वार्रिशदधिकपस्व
- ( ५५३. ) संख्यः , षष्ठ; स॒ष्चत्वारेशदृचर शाट ( ८४७ ) संख्यः । अष्टमः
- षश्चमश्चाशदुत्रकाद्शशव ( ११५५ संख्यः । एवमेवेऽष्टापि राशयो दवा
- शत्या ( २२ , मिक्ता एकादश ( ११) रेषा भवन्ति चतुर्दशभिः सप
- रोषा । एवमेर्वविधपरश्नदिषये भाज्यराचाय आनेवव्णाः ९
- अथ पधरोनामागहारणधिकग्रम गहर दाध्यति तवाद यन -उदहुञमः
- यस्ञ्यञ्र. सप्तमि्म॑क्तं -पत्या दरकाभ्रक
- जानासि यदितं गरि ब्रहि मांवत्मराग्मणीः ३, , ॥
- ८ महाटक्ष्पममुक्तावटीसाहतिः-
- अकोना्रभागहारंण सप्तकेनाधिकाय्रमागहारः सप्ठविशंख्यः शष्यति ।
- तस्माद्र सप्वतिसंख्याकेऽधिका ग्र भागहरिऽधिकायेण दकेन युक्तऽशीवि
- (८० ) जावरा । अयमत्र प्रथमो मान्यराशिः अयं सप्तभिभेकरूपद्मो
- भर्ववि । सप्तत्या दृरकाग्र , अथ द्विगुणे ऽघकाम्ममागहारे (१ ° ))।
- अधिकाग्रेण ( १०) युक्ते पश्चारादुत्तरशतं १५० ) जातम् , अयमत्र
- द्विषीयो भाज्यराधिः । प्रवं भाज्यरारिसहस्रपनतव्यम १०
- अथ शेषप्रस्परभक्तमित्णच फलप्ङ्क्तिरेका भवति तदा गषयोरप्येकः
- शुध्यावि । ततोदाद्वियवे । उदर
- यो दिभ्भिः ( १० ) विंहतस्डभ्य्रो ूपाग्र्चिभिरुदृत ।
- तं रारि रीघ्रमाचक्ष्य वसि चेद्रणकात्तम ४॥ १. .
- अक्रोनाग्रभागहारेण बिर्णािकागमागहार दशके हत उपरिरारिर
- कर्ख्यः । अधोरारिखि । ३ । रख्य. अ्रोपरिराशिनाऽ्वोराभिः शुध्यति `
- फठपङ्किरप्येका भवाति अतोऽ ऽऽ्दविव माः: कल्प्यते , अयं रणापक
- उपरिराशिः केन् गणि गऽप्मन्तरेण दिके (2 )न् च युक्तः स्दाधोराशिना
- ्िकेण शुध्यतीवि उन्धा ५त्णासना म १ हपात्पिका [१। , अनणर्गु -
- तेऽिकाममभागहारे दश्कसंएप । | अधिकाप्रण त्किण [इ च
- युक्ते पयोदृशकं [ १; । जातम् अ मव प्रथमो भज्यरांशैः अयं टश
- भिरन्यम्ः तिभिरेकाय्मः । अथात्र रूपाह्म्कियां भतावरग्गुणोनापग्रमाग्हारे
- रे दत्ते चतुष्के [ ¢ | जान अ म्पन्ा-काग्रभागहोरण दशन गणि
- वेऽधिकाम्ेण केण च युक्त चि त्वारग ४३ ज्जाना मत्र
- दवीयो भाज्यराशिः । एष च दृशभज्थम्न । त्रिभि कम्र. , रवं भाग्यस्
- हस्मनिथम् ॥ १३१ ॥
- अथान पर्नविद्येष् उदाद्ियते । उदहृशकः-
- ये राहायोऽष्टमक्ताध्वैच्चतुर्रा मवन्त्थपि ।
- अष्टा्रा द्वादराप्ताश्चत्तष्वर्यांश्चतुरो वद् ॥ ५ । १२
- अवराऽऽदावेव कल्प हगरिग्काथध। मत्थामविङाद्रमागहारण द्वाद
- दकेन गुणितायामविकाम्चेगाष्टक> युनाध। पजा | ,° ; नतिः चं:
- "र
- पथमा मान्यः । अश्च हि-1.2। -स्जजणात्िक् 1 मत्यां पववदनीतो द्विती ग।
- क
- कुडाकारशिरोमाणेः । ९
- माज्यश्रतुश्वत्वारिंश ( ४५ ) त्सख्यः । अथ तृतीयया हूप्पश्चकरूपरया मत्या
- पुर्ववदानातस्तूर्वीयो भाज्यरारिरष्टषष्टि ( ६८ ) संख्यः । अथ चतुर्थ्या चूपसप्व-
- करूपया मत्या पूर्ववदानीतश्चतुथां भाज्यराशेदनववि (९२) संख्यः ।
- एवमेते चत्वारो माज्यराशयोऽाभिशतुरमा द्ाद्शमिरश्भाः ॥ १२॥
- ज
- अथ यत्र “ शेष्प्रस्परभक्तम् ” इत्यत्र फटपङ्क्ती दे भवतस्तदा शेष.
- यारप्येकृः इष्यति । तत्रोद्।हियते-
- उद् शकः-अष्टामिश्चत्रयो यो दव्य ऽ्टादरामि्ह॑तः ।
- किप्रमाख्याहि त॑ रार साभ्रे ययस्ति संस्तवः ॥ १३
- अबो ताभ्रच्छेदेना्ादरकेनाै कम्रच्छेदो ऽ्टसछ्यश्छततुं न॒ शक्यते ।
- दस्माद्त्र यथास्थिवयोरेवानयोः परस्परमजनं कार्थमित्युपरिराश्थिनाऽष्टकेनाधो-
- राशविष्टाद्शके विहते दयं रिष्यते । वेनाष्टसख्यः स्वोपारेराशैः शष्यति ।
- फरप्ड्कती च द्र भवतः । तद्प्राऽ्दविव पत्यासनां मिं कल्पाथेत्वा
- पूर्ववदानीतः प्रथमो माज्यराशिर्विशति( २० ) संख्यः । अयपष्टाभिश्वतरय. ।
- अष्टाद्रभिदू्व्यय्नः । एवमेवेविधा मान्याः साध्याः ॥ १३ ॥
- अथ द्विष्िववहुमागहारदद्धन्यरारिप्नाविषय उदाहिपवे-
- उदक -प्ररतेस्तिसूभि. ३ क्तो यो रारिः स्यादहोषतः,
- चतुद्राभः संस्छृत्या (२४.तिसमिस्तं वदाऽऽशमे ॥^॥ ४ ॥
- एषां द्वी धानां षण्णां हराणां सकाशद्पवर्त्यं हरो द्रौ दो । वद
- धघमपवर्तफेन संगुणयेदित्युकतपरक्रेयया पर्वमनाग्रच्छेदोऽधैकाग्रछेदश्वाऽऽनी
- यते । तद्यथा एकिंशतेदाक्ष्यतवापववकामावादनयराहतिः पक्षरसताणव
- [ ४६२ । संख्या ¦! अथास्पाल्लयोविदतेरप्यषवतंकाभावादृनयोः संव: षड
- कषिवक& € [ १०६२६ ] संख्यः । अक्रायमूनाभच्छेद्ः । अथ चत् वैरतः
- १अबिं दवेश्च पववेकामावाद्नयोराहतिः पृणेखतकं [६० |] रंख्था ।
- अथास्याः षडूविंशदेश्वापववशो दि [२] सख्यः अनेनापव्तेतयोरतया
- वध. खाभ्राङ्कराम [ ५९०० ] संख्यः । अवमपववकेन दिङकेन गृण
- -णंभ्रश्सृमुनि ( ७८०० } संख्य} । भवरायमधिशग्रच्छेद्ः अथव्यागनाभ्या
- ग्
- १० महालक्ष्मीमुक्तावलीस हितिः -
- माम्यामूनामरच्छेदािकाय्च्छेदाभ्यां दादशसंख्याकेनाग्रान्तरेण च पूर्वपद
- काय्ममागहारमित्यवमादिनाऽऽनीवः पश्वमा माज्यराशिमनेदमुनिरुवरामः
- रवि [ १२६०७४१४ ] संख्यः । अयमेकर्विंशत्या दारिंशत्या भयोविंशत्या
- व॒ विभक्तं इचग्रः । चतार्वरात्या पञ्चविंशत्या षदुरविंशत्या च चतुद शाथः
- अनराप्येवे वेधा भाज्यराशयः पूर्ववदानेयाः ॥ १४ ॥
- अथ प्रश्नान्वरमदाद्ियवे-
- उदेशकः- नवत्या सेकथेकाथो यो रंरात्या नैरथकः
- दतमाचक्ष्य देवज्ञ तं रां मम पृच्छतः 1८ ॥ १५॥
- अत्रेकनवतिसंख्येनाैकायच्छेदेन विंशपिसंख्येनोना्रच्छेकेन हूपास-
- केनाम्राभ्तरेण च. प्रागवदानीत आध्यो भाज्यराशिनंखाष्ट [ ८२० ] सख्यः ।
- अयमेकनवत्या रषाः, दित्या दन्पाभः : अपीऽन्येऽप्येवंविधा भाज्यरा
- रायः पृवदनियाः ॥ १५ ॥
- अथ भिनबहुमागहारापिनवबह्वय सायकृट्टाकाररिषयमायाद्यमाह-
- भिनबहुमागहारे कृटटाकारे विभिनबहमर ।
- हरयोद यो्थो्यो मान्यः सोऽग्रं भवेद्धरस्वस्य ॥
- हरयो; सवर्गः स्यादेवं कार्य पुनः पनस्वावत् ।
- यावदविभाजके द्री भवतो भाज्योऽत पृव॑वत्साष्यः 1
- अस्यार्थं उदाहरणेन व्पक्ती भविष्यति-
- उदहराकः सप्तादिभिल्चिभिभक्ते यस्मिन्ह्पराराञ्धयः ।
- राषाः ऊमाद्धवेयुस्तं रारशेमावक्षव तान्िक ॥ ९1 १६॥
- ) ॥
- +*खीखाववीम्रन्थय क्विदेते छोका दृर्यन्वे । त च प्ररूवेपयुकत्वाद्बोद्धियन्वे-
- हारे विभिने गृणके च मिने स्यागाच्यरारेर्गणकस्तु साध्या ।
- हविदीयभाज्यप्रतदाच्जो गुणः क्षेपो भवेत्सिपयुषौ दितीय ॥
- दवितीयमाज्यप्रसदाद्यहाये भानज्पो भवेत्तत्र हरो हरः स्थात् ।
- एवे प्रकत्प्यापि च कुट्टङेऽथ जातो गृणश्वाऽऽ्यहरेण निष्नः :
- गुणा भवदाद्यगुणन युक्तो हरघ्रहाराऽ्च हरः प्रदिष्टः ।
- अथ तृतीयेऽपि तथेव कृ्देवं बहूनामपि साषयेततु ॥
- कटाकाररिरोभणेः ११
- अव क्रमादिमे हराः ७, <, ९ । अग्राणीमानि १, ५, ४, एष्वा्यम्पां
- हराम्पामथान्वरेण चोकतवद्नीवो माज्यरारिरेकोनर्ं शत्रः ‹ २९ )। अयं
- सषमिर्भकते हपायः (१) । अष्टभिः पञ्चय; [4] । अथायमेव माज्यस्तृवीयेन
- सह कर्मणि कव्ये ‹ ह्रगोर्दयोर्ईथोयो मान्यः सोऽभ्ं भवेत् ‡ हव्यं मदति ।
- अस्यायस्य च्छेदयोर्वषः ' वस्य हरयोः संवग हरः स्यात्) इति च्छेदो
- भवति । स्र चाच पट्पञ्चायततल्पम् (५६) । अस्य् अरभकननिशत्तएयम्
- (२९ ) । माज्यरशिस्तृःयच्छेदानद्थ (९) संहः । अस्यग्रं देद्-
- ( ४) संख्यम् । अग्रान्तरं पन्वर्पिंसवि (२५ , संख्यम् । अथाऽथ्या-
- भ्यां उेदाभ्पामनेनाय्रान्तरेण वेोक्तवरमपल्िच्छेद्ायो माज्यरातिः १अा नीवि.
- ( ८५ ) संख्यः । अयं स॒प्तमिमफं पएकम्र;ः ‹ १) । अष्टमिः पञ्चाम
- (^) । नवभिश्तुरमः;, ४) । ९दमवविषमर्रविषये भाल्यरारम भाने
- तव्याः ॥ १६ ॥
- अथात्रैव परभ्नवि शेष उद।हि५०-
- उदेशकः-को रारिः केरे भेंन्मक्तो भिज्ावकञेषकः ।
- स एवा्क्ययुकं रेव साध्या ॥१०॥१५७॥
- अनताऽध्दो सेच्छ यप कल्पयित्वा वदहुशाद्रक्ष्पमाणपकाररेण तेषां
- वेषां ठेदनुतपाध्यानन्वरमदखिवमिन वडुभागहारमिनपहवयमाज्यरारयानम्रयपका.
- रेण भाज्यराचिमानयेत् । अत्रेव ताच्च्ठेरनयनार्धपदममियुकप्रणीत
- ९१५-
- अम।५ी्।* स्युस्य,गोऽय। वपः प चक्डद्।६ ।
- अग्नेकं५युते भ।ज्ये वियुपे तवम्रे्य^मौनम् ॥
- अस्यार्थः-जम्रणि रेषागीशनि स्युः । अमपरेरानि कल्प्यानि भवेषु; ।
- वचेगोऽययोगः प्रूयमम्मानिवः दथक्पृयक्तरमयु+ पन् केदास्वचद्थव-
- न्वेद; स्युः । अदधक~युव माण्ये ।जपराशो चतच्छेदानां निरमदनार्थ-
- मममयोगेन युके ण्त्पवददिवव्य । वियुरे वु भ.ज्यरायो वत्तच्छेदानां निर-
- अरदूनाथंमदयमेन हीमे वि पूनः ` अभनक्यममरोनम् ? जअभयोगः पृथकप्रथङ्
- वचद्मावियुवः संतत्तद्म्मञनप१७ेद्/: स्युः । उदाहरण - |
- अवे कसिदन्यद्माणीमानि चगि (र , । चत्वारे (५, षश्च
- धः भहालक्ष्मीमुक्तावलीस्हितः-
- (५) ए्षांयोगो रवि ( १२ ) संख्यः । एष मेघा निहिवः १२, १२,
- १२ । एप पुववत्कस्प्दष्वमेषु ३-४-५ क्षिहेषु जावाश्छेदाः पञ्चदश
- ५ १५) । षोहश ( १६) सपद ( १७) । एषं कमेणाप्राणि पूर्व
- सिलिदान्येषव ३-४.५ 1 एमिरकेरैरेतरमेश्वानन्वरपद्ारदिवमिनवहभागहाराभिन.
- बहम्रमाज्यराश्य(नयनपरकररिण।ऽऽनीतो माज्यराश्िवंसुरसपर्णान्धिः ( ४०६८ )।
- एष पथ्वद्रामिनकल्ययः (३) । बोडरमिश्ववुरमः( ४: । सषदरमः
- पञ्चमः ५)! अथायमेव भानज्यरारिरमेक्येन दाद्शकन( ५२) युक्त.
- मदेभिठेदे निरश्व भवपि । एवमेवं विषा माज्यर्ा शयः साध्याः |
- अथवरक्यदीनं भाज्पायपनमुदाहिषते-
- उदर्कः को राक्िः फर्दुरेरमिनर्भक्तो मिन्ावरोषकः ।
- स॒ एवागेक्यदीनधेतेरहरेरव शुष्यति ॥ ११॥ १८ ॥
- अद्र पूदत्मथर्म खेच्छषाञ्प्राणि परिकृर्प्य् तद्र यात् ‹ वियुते तमेक्ष
- मयोनम् › ईइष्युक्तप्रकरेण रेषां ेदानुसाघ्य भिनवहुहारमिनवहूवय्रमाज्यान
- यनभकारेण माज्धमानयेत् । जज पुदवत्कल्पितान्यग्रार्णापातिं पञ्च (५) सप
- (**) नद. ९) । एषां षोगश्वन्दकर ( २१) प्ख्यः ! अयं त्रिधा
- निक्षिविः २१-२१-२५ । एम्य एषेषु ५-७-२९ त्यकतेषु ज्वश्छेदाः
- पोह ( ,६) चतूर्द् । [ १४ दुदर ८( १२) । रएषां कभेगा्राण्य
- नन्रपद्।ददान्येवं ५-७-९ । एभिररभेच्छेरेरर मिनवहूभागहारमि चचह
- भरम्।उमर्१५नयनप्रकरिणाऽध्नीतो मान्यः शररपररौमेन्दु , १६६५ |
- संख्यः । अवं परोदद्यभिः प्व; ¦ सत्र्शिः सपाः । दुद्शरमिनवामः
- ५-७-९ । अयमेव भाज्पराशथिरघ्योयेन इुषक्ष ( ९५ ) संख्येन हनश्च
- देभश्छरेरतिरमो मवि । पएवमेदपकारा बाज्धरारय अनिवन्याः । नन्वन्व-
- रथोः प्न; ^“ स एपयेक्षयुपपेचेतेष्रेरव शष्यविः ‹ स एवाभेक्यहीन
- पचपेरेरेय श५१ि › इवि च निरमा भपीवपे । मवदनुपमनमयोः १।५।३
- करि कथनम्, सत्वम् । छो राशिः केदरोनभंकती भिनावशेषकः ' ईपि
- सामदाभपि इश्यव इव युक्तम अथ कक्ष्य कुटटूटाकारः प्रद्शर्यरे । वथाऽऽ
- केक्याभह्ानयनं ज्ञादन्यम् । अतस्वदुष्यदे-
- द्रा कारशिरोमाभे । १३
- ^ खन्योमखत्रमखत्तागरषटूकनागव्योमा्टशन्य यमरूपनगा्टवन्दाः ( १८०
- ७१२०८०८ ६४०००००० ) इवि भगवता सूषणोपादेष्टयाऽऽकाखकक्ष्यया
- गुणिषे स्वे्टदिनपणे सहखाहतेन यहकक१। मूदिनिसंवरभेण मिभक्ते उन्पं भगणा
- यहो भवेत् । शेषं कक्ष्याग्रम् । इष्टदिनानां स्वकक्ष्यागृणाकारः सहखगृणो महक
- ्पाम्(देनतवगा भागहरः । एतावपवादताविष्टदविनानां मुणहरौ मवतः । एवसि-
- नपक्षेऽपवरतिव५।ऽऽकाराकक्ष्यया निह स्वाभिमतदिनिगणे ऽपदपिवेन सहख्रनिहतम-
- हककष्यामू(दिनाम्पासेन विहते उन्धं मगणदियिहः । शेषं कक्ष्यायम् । अथव
- खकक्ष्याभूदिनियोरपवापवयोयत्वकक्ष्यावो उच्य तदिष्टदिनानां गृण; । यत्तु
- भूरिनता न्यं पेन सहखगृणिदेन गणिता य्रहकक्ष्या वेषां मागहारः । आनि.
- पृक्षे पनरिषठद्निमणेऽपवार्वेतपा सफृक्ष्यया गुणिते सहखगुणिवेनापवार्वतम्रि-
- नेन गुभितया महकक्ष्या विभक्तं उन्ध मगणादिर््म्रहः। शेषं कक्षाम् ।
- एवं तरिभिः परकेरेः कक्ष प्रहानयनं कक्षयायं चोक्तम् । एष्वान्िमपकारे यत्क-
- यामे पदवोदिश्यते । अस्य भागहरः सहखघनेनापवातिभूदिनिन गुणिता प्रह
- कक्षा । उद शकः~
- कक्ष्याप्रं सवितुः खखाक्षिरिखरिकष्माक््थद्विचन्दारति-
- द्भ्यथाग्ध्यान्धिरसभ्रतककरभूषख्यं १२६०-
- ६४४५२२२३७२१.७२००५ प्रृगाङ्कस्य तु ।
- लक्षघ्राप्रकघरायवाणनवकद्ञ्यषेनागतग।
- ०६८१ १८२९५ \२०.०००० द्ब्यय्रं माञ्यमहर्मणं
- च भगणाम्पात।न्रर्वान्दोचद् ५ १८ ॥
- न्यासः; २६१५१३१ ( 1 ६०६४४५२२ २१७२१७२०० )
- ह्दमय विकृ । जथस् [स | शह्यामूदपोः ` विभजेदधारविमान्यो ›
- ६३ परष्परमकतयोः २५१द्८ ४ ) पस्य , एष स्प ( ख] कक्ष्यामूदिनयो-
- र॥वपक; । नन११।९५। स२६-। पयुः्रन्१व्य धादेखा्दिरसाभि -
- ( ४५७८ ०२०१६००० ००) ६८५। 1 अववूर्धिवं मूदिनमचडाथरवा-
- इ%।।११२।.०१११।१० [ ३९४४०७९ ४५७ | संख्यम् । एवत्तहक्चगुणिवप्
- -{ ६९४४७९४ ५७००० ) । अया तपा दवाय खंकक्ष्य यां सह खघररय
- ( सृ१।सदान्पे भूगोउाध्यापे छो० ९० )
- १४ भहालशक्ष्मीमभुक्तावटी सहितः-
- गयहमगणे्घमकतायां योजनातििका अहककष्या भवतीति उन्धा रिक्षा
- दाद् शयाजनषष्टय र सदितखखतिथिरामाभिवेद् ( ४३६१५०० ए सेख्या ।
- एषा पृवंडिखितसहसराहवाऽपवतितमूदिनम्पस्वा व्योमाभ्ररक्रन् \ विश्न।वा्ट्वक-
- वेदा्टरोठगजषड्वसुखादिचन्द् ( १७०८६८७८ ४६८९ १३९१४०० ) सं.
- ख्या । अयमनाषिकम्ममामहारः । चन्दरस्प कक्ष्याथभिद्म् ( ७६८११८२.
- ९५५२०००००० ) । एवदिदनायं परागृकक्रमरन्धमेव । उन्द्रकक्ष्ा
- खवयाभेद्विहन [ ३२४०००२ } संख्या । एषा सहसष्नाऽपवार्तम्डिन-
- गुणिता पयुवण्नाष्टषट लान्विवेदाधीश््टव [गा] कं [ १२७८११३४.
- ४०६३८००००२० | सरूपा । अयमत्रोनायमामहरः । अप्ान्वरं ख वरक्ष्य-
- त्य्िद्रीषुरपषटरव्यङ्कवु प्रा मा्टविगजे श [ ११८३८ ६२६९ २६६५२ \ ७.
- २०० , सख्यम् । अैवेऽबिकाय्ममागहारोनाग्रभागहाराम्ान्ररा शषोऽपव नं
- पयच्छन्तीत्यपवत्यं पर्शर्यन्वे । अतपवर्वकः पूर्णाप्रवकार विखाभिवकव्योमा -
- भररचन्दगिर् | ७१००६६०२२९०० } संख्यः । अनेनपिवदव) अकम -
- भागहारो नवाष्टति पदति [ २४०६३८९ ] सेद्षः । अपवर्वितोनग्र-
- मागहरोऽप्ययुवगृणधषि [ १८०००० ] संख्यः । अपवूर्विवप्रान्तरं-
- दयारृविम्नेरसनुप ( १६६५७२२२ ) पस्यम् । एभिरधैकाम्रच्छेद्गृणामित्ये
- तद्न्वेन कमकदम्बेन जाव रारिवंसुमनिगिरिरविगजान्वि ( ४८१२७ )
- सख्यः । यभ केन्।प११३केन गृगिचोऽतकमयु कशा बुं\।ह वा द्वन! श-
- द्विरससिन्व् ‹ ४६७८० २०२१६०००००००० ) तष्टयः । भयं दवच्छेदधो
- भाज्यरा।िः । आत्म ५१।५१ख ४६१५ गणेन पिभक्ते उन्बो रशि; सहस.
- | १००० | सरूपः । एष स्वष्टदेनगणः , अय इच्छेदृभे माज्यराश्ावन-
- पररविते मिक्नयभागह।स्म द्विच्छेरन ह [ह ), वे उव्यौ गतौ रविभगणौ
- दरौ | > ] । च्शमृह्िररा+कक्ष्यर++ । अथ दिच्छेरमे
- भान्यरा्वेवान्११दवन्।पम। हरण चन्नृच्छेदेल ददे उन्वा मवा-
- शन्धरमगणाः पदनि [ ३६ | । रप्मुदष्टरपेकक्षयाप्रसम+ । एष॑
- दयोः ककष्याग्रषारदषटषोः सतारानयनपररः । बहूनां ककष्यभषृदिटेष
- ष
- भिनबहुमागहूरभेनवबृद्धमयाः कुटूटाकृरानयन्परकरि माज्यराश्यहर्गणम्व.
- कृडाकारिरोमभेः । १५
- भगणाः साष्याः , एवं तूर्थसिद्ान्वमारगेमवछन्न्य ककष्याकृटटाकारानयनं
- पदार्धतम् । आर्नमटीयानुत्तरेण कक्ष्याकृट्टाकारानयने तु विदेषः । अब्र
- ूर्यसिद्धान्तानयनपर्गेणेतदानयने यत्र यत्र सहस्रगुणनमुकतं वत्तदिह न कवग्यम् ।
- अन्या सवाऽपि प्रक्रिया समाना ॥ १८ ॥
- अथ खिखविशेषानु पन उदाद्धियवे उदृशकः -
- योऽछामिर्नवमि षड़भिद्रामिश्चतुरथकः ।
- द्चायैश्चतुरभिरेकाथस्तं रारि म्याहराज्जका ॥ २३॥ १९॥
- अत्र षड्ूभिरष्टमिर्वां यो रारिश्चतुरमो मवति सं कथं चतुर्मदम्यां वा
- रूपाय मवतीत्यारोच्य परभ्नोऽयमनुपपनल इति भुयात् । रएवमन्येऽप्यनुपपनाः
- प्रभ्ना बोध्याः ॥ १९॥
- अथ खिडविषय उददियते उदेश्कः-
- दिचत्वारिराता दृष्यश्चः पडाविंरस्येकशेषकः ।
- यो रारिस्तं ठतं बूहि सरं वेद् भवान्यदि 1 २४।२०॥
- अव॒ पु्ैददागवानि पतयेकं हूपात्मकान्युपयधोमाषेन निहितानि
- फानि >), १, १, १ । रोषयोरुषार्राशेखोचन( २ संख्यः । अधोराशिवद
- ( ४ ) संख्यः । अत्र मविः कस्पयितुं न॒ शक्यवे । तस्नादिह भाभ्यराशिः
- खिर ह वक्तप्यम् । यत्र च्छेद्योरपव।!कोऽस्वि रोऽगरान्रस्य वु नास
- तथ माज्यराेः र्लं दष्टम्यम् । यैषां अंषाणाममि सदशोऽपववकोऽशि
- तद्भावो वाञराखिर्त्वं द्यम् { एवं साम्रविषयेऽतिकाम। दिसूत्युगं प्रवि
- पततणां वृद्धिभ्यामोहो मा मूदि्येकयेव च रीत्या व्पाख्यातम् । येवदैवाष
- किचिद्धिकल्प्य ग्याक्रियवे-* पृ शेष्प्रस्परमक्तं मविगुणमग्रन्दर क्षिप्तम् ।
- इत्य फटपङ्क्त्यां समार्य सत्यािग्रन्वरं सम॑ छ्त्वा मिं रलयिता
- वथासल्पमुपरिराशं गणयित्वा वच्वम्रन्वरे क्षिनण्वा वदषोररिना इत्वा
- खन्धं समपङ्कीनां फडानामधो विहिताया मेरषस्वानिदृष्यार्प्ुकम ।
- इदानीं व्र विषमायां फरषड्न्यामग्रान्तरमृणं छृतवा मतिं परिकल्म्य याऽ.
- ल्पमधोरासि स्गुण्य तस्माद्भ्ान्वरं विशोध्य वदुपरिराशिना रिभ्ज्य म्प
- ` विषभपदङनां फलानां मध्ये चाया मेरषः स्थाप्रेदित्युच्यवे । अन्यत्सर्वं
- पर्ववत् । एषं छतेऽपि पृ्षद्रितमखिखमुदाहरणजावं प्रायशः सेत्स्यत्येव ।
- ऋ ॐ
- १६ महाटक्ष्मीमुक्तविलीसाहितः-
- अस्मिन्पक्षे “ अग्रान्रे › इत्यन्तं विभाक्तविपरिणापो दष्टव्षः । अग्मान्वरे.
- णवि । छन्दोदत्सूषाणि मवन्तीत्युक्त्वाच्छन्दाति हि विभाक्रविपरिणामः
- प्रसिद्ध्ः । कषिप्रमित्यतद्वहीनपित्यस्योपलक्षणम् । तस्माद्मान्वरेणोनापेवि सिद
- भवदि । तथव वाऽस्तु पाडः ।
- 7 ऊनाय्रभागहारं छिन्यादधिकाम्रमागहरिण ।
- पषष्रस्परभक्तं पतिगुणमथ्रान्वरे क्षिषम 1
- अधडउपरिगृणितमत्ययुगधिकय्रच्छेद्भाजिते शेषम् ।
- उनाग्रच्छेदगृणं द्विच्छवाम्रं विहीनशेषयुवम् ॥ इति।
- अ्समन्पषे यदा समायां फठपङ् कयां प्रविकल्पनष्टा वदास््मनिरमू
- ङ्त्व मिं कल्पयत् । यदा विषमायां स्थां प्रविकटपनाअभिमवा वदाऽ्रान्वरं
- धनं रत्वा मारे कल्पयेत् । एवमपिकाम्मादिसृजयुगरं साय्रषधिषृत्य दिस्तरेण
- व्याख्यावप् ॥ २० ॥
- अथेवत्सू्रयुगखस्य विषयमायया दशंयवि-
- अवराषविषममावे हेषस्येकस्य गुन्यता्यां च ।
- अवतरति सृत्रयुगलकेमिदमन्यन्न तु निगयते कमं ॥९।२०॥
- इदं सूजयुगरखकयदशेषापेषममावकस्य शेषस्य हृून्यतायां चाववरति ।
- अन्व तु कर्म॑निगद्यवे । यथ्यरपोरुभयोवंहूनां वाऽमाव; सवत्वं वा वत्र
- कमोच्यत इत्यर्थः । सू्युगखकपित्यत्र सार्थं कप्रत्ययः ॥ २१ ॥
- दिदं कर्माऽऽ्ययाऽऽ -
- रेषाभावे हारावपवत्यासु परस्परं हत्व ।
- अपवतकेनं गुणयेच्छषसमत्वे तु हेषमापि युज्म्यात् ॥१०.८२२।
- अस्यास्ृदाहिरणमेव व्याख्यानम् । २२ ॥
- हवि श्रीदेवराजविरचिते ङरटाकरशिरोमणो साभ्रप
- रिच्छदः परथमः ॥ १॥
- वै + वि
- अथ हितीय परिच्छदः ।
- उदेशकः- द्यायेरकपर्यन्तेया रासि हरान्यहोषकः ।
- तं राक्िमभिषेहि द्रा ताःजकथामणीर्मम् ॥२५।२२।
- कुट्ाकारशिरामाणेः । १५
- अत्र द्व्यादिषु नवसु च्छदषु द्विसंख्याकस्यास्य त्रिसख्यस्य द्विवीयस्य
- चाएवतकाभावाद्नयोः संवर्गः षट् [६1] संख्यः । अयमादिवो द्याश्छद
- योर्निरमो भाज्यराशेः । अथास्य च चतुःसंखषाकस्य तृतीमस्य चापवर्वको
- दि { २ ) संख्यः । अनेनापवर्वितयोः कमात् विद्धिसंख्याकयो [ ३, २]
- रेतयो्वधाऽपि षट् ( ६ ) सँरूयः । अयमपव्तकेन दकेन गुभेवः सूर्यं (१२)
- सस्य: । अयमादिविस्वयाणां निरयो माभ्यः । अथास्य च॒ पञ्चसंख्यस्य
- चतुथस्थ च।पवतंकामवाद्नयोर्षावः षष्टि ( ६०) संख्यः । अयं चतुर्ण
- निरयो मान्यः । अथास्य च पट्संख्यस्य पञ्चमस्य चपवर्तकः षट् [६]
- सख्यः । अनेनापवरिवयोः कमाद्ृशक [ १०-१ ] सख्ययोरेवयोरम्यासो
- दृ्क (१० रंख्यः । अयम्पववकेन षट्केन मणिवः ष्टि { & |
- सप्यः । अयमादिवः पञ्चानां छेदानां निरो मान्यराशिः अथास्य द
- के, @ =
- सषसख्यस्य षष्ठस्य चापवतकाभावादृनयेवधो नखवेद् ( ४२ | संख्यः
- अयं षण्णां निरयो मान्यः । अथास्य च्टसेख्यस्य सष्ठमस्य चापवतंक
- [ ४] संख्यः । अनेनापवर्तिवयेरेवयोरभ्याषो दिङ्नेत्र २१० |
- सख्यः । अयमपवर्वकेन चतुष्केण गुणितः खाग्धिगज [ ८९० ] संख्यः
- अयं सष्षानां मेदानां निरो माज्यः । अथास्य च नवसंख्याकस्य च।ष्टपस्य
- चापर्वकचचि ( › ) संख्यः ¦ अनेनापदार्वितयारवयोः सव्शश्च खान्विगनसंख्य
- ( ८४० ) । अयमपदवेकेन तिकेण मुभितो नखवचव ( २५२० ) संख्यः
- अयमष्टानां हाराणां निरम्ो भाज्यराशः । अधास्य च दृशसंख्यस्य नवमस्य
- भागह।रस्प चापएषतंको दशक ( १०) संख्पः } अनेनापदर्रिवपेरेयोर
- भ्यासः पक्षतच्च ( २५२ ) संख्यः । अयमपवतकेन दश्फेन निहतः पवव
- नदत ˆ २५२० ) संख्यः ! अयं द्विपर्वाणां दृ दपर्यन्ानां नवानां भाय
- हाराणां निरयः पत्यास्तनो माजयराश्चिः॥ २३॥
- अथ रोषसाम्यविषय उदहेरकः
- द्व्यायेदुक्ञकपर्यन्तेर्नवाभिमजिकैर्हतः ।
- यो मवेद्रारिरेकाथ्रस्तमाचक्ष्वाविलाम्बतम् ॥ २४॥
- अत्र पूर्दवेदानीवो नखवचख ( २५२० ) सख्यो मान्यराश्चिरेढेनप्रेण
- युक्तः ( २५२ १ ) पत्यासनो भान्यराशिः । एवमनेन न्ययिन सयन्दुजीव-
- माभरानश्वराणां वुषमृगृशीपेोचयोधन्द्रोचपातयोश्च दियगद्यनण्नं करतु
- द
- १८ महालक्ष्मीयुक्तावलीसहितः-
- व्यम । उदाहरणं तु भरन्थाविस्वरमथान प्रद्र्यवे । अनर च-पर्वेण पएर्वेण ग्वेन
- युक्तं स्थानं विनाञन्त्यं॑प्रवदानि सख्याः । इच्छाविकस्पेः कमशोऽमिनीष
- नीचे निवत्तिः पृनरन्यनीविः (२३) ॥ वहत्संहिवायमष्यये [ ७६]
- चक; ( २२ ) वराहमिष्टैरः 1 इस्याचायोक्तिपरकरिणपोमकयुगीदषयोः
- प्रक्षा नव (९ )। दियुमािषयाः षटर्नित् ( ३६); तियुगदिषयाश्वतुरदचीविः
- ८४ ) । चतुयुंगविषया रसनेतचन्द ( १२६ ) संखुणाः । पश्चयुगविषयाश्च
- वावन्वः ( १२६ )। प्ड्युमावेषयाथतुरसीषिः (८४) । सपयुगविषयाः
- पटतरिशत् ( ३६) 1 अष्टयुमविषया नद [९] ) नवयुगविषयः परञ्च एक;
- ( 4 )। एद् संभूप सदुवाण (५ १ ) संख्याः प्रभ्ाः सेमवन्ति । अब्र
- रविचन्दरमोमजीवरनेश्वराणां वु्काव्यशौप्रोचपोधन्द्ोचप्रावयोश्च युगः
- दान्याग्रो राशिवसुद्यष्टाद्रिह्पाङ्कतपाद्रिपिथि ( १५७५७९१७८२८)
- संख्यः। आर्यभटीये तु व्योमशून्यशराद्रीन्दुरन्ध्राद्यशरेन्दु ( १५७५७९१७५००)
- संख्यः । एवं साग्रकुट्टाकारो दर्शितः ॥ २४ ॥
- :इत्यत्रिकुलाभरणस्य स्कन्धत्र्यवेदिनः सिद्धान्तवल्लभ इति प्रसिद्धापरनाम्नः
- श्रीवरदराजस्य तनयेन देवराजेन विरचितायां कुट्टाकारशिरोमणिटीकायां
- महालक्ष्मीमुक्तावल्या साग्रपरिच्छेदः प्रथमः ॥
निरग्रपरिच्छेदः
[सम्पाद्यताम्]- अथ निरग्रपरिच्छेदो द्वितीयो व्याख्यायते , तत्राऽऽदौ निरग्रविषयं
- प्रश्नमार्यया प्रकटयति
- हारक भाज्यक्षेपैरुद्दिष्टैर्गुणफले य आख्याति ।
- स निरग्रविदां श्रेष्ठो दैवज्ञानां महीतले भवति ॥ १॥
- य उदिरेमागहारकमाज्यक्षर्गुणफठे आल्यावि स महीतटे निरग्रषिदां
- देदज्ञानां मध्ये मरष्ठे मवि ! तत्रेदं प्रश्चश्रीर -- उदिशेऽयं म।जयराशिःकेन
- गणकारेण गृणिवः, उदिरेनानेमः रख्यन्वरेण वियुक्तः संयक्तो वा
- उदि्ेनानेन मागहरिण विभक्त; दुष्ये्ादृश्ः को वाऽ गुणकारः कवा
- फडिति । एवच्चोच'बोदाहरणेन व्यक्ती भरिष्यति ॥ ९ ॥
- अथ तत्पश्नमङ्गाषाऽऽ्यामाह
- कुट्टाकार संयोज्य गिरप्रकुट् दपद्धत्याप् ।
- तञव्येः कमचंयेर्विदान् विरथी; गुणकेफे ॥२॥
- न्क
- कुटाकाररिरोमणिः। १९
- अत्र विद्रच्छब्दैन वान्विक उच्यते । कुटूटङसूरदिवयं पूवि
- कुटटाकारयुग्मविषयमायमटीयस्थमधिकाय्र द्य यासूत्रयुगछं निरथकृटटपद्धत्यां
- निरकुटटाकारमामे संयोज्य सम्यग्बोजवित्वा वतरतयर्गररकुटटाकारग-
- णितसंबन्धि भः कमंयेः करम॑समूहर्गुणकफडे गुणकश्च फं च गुणकृफडे वे
- अत्र पिद्धीव कृषीत् । अत्र यद्यपि सं सूत्रदयं नापय॒ञ्यते तथाऽपि प्रचर्ष"
- चद्नादृत्य कृट्टकसूजादपयनिःयवगन्तव्यम् ॥ २ ॥ |
- अथािकाम्र दिसूवं पस्तु +भभन।५ निरमविषत्य व्याक्रिषते । अ-
- पिकायमागहारम् । अत्राय्शन्देन स८१।ऽभिवायते । भागदारशम्देन चव माम
- हारमाज्यराश्यः प्रस्परं॑माजकतापो इ गृह्येते । अव ग्रहैकतव.-
- देकत्वमविवक्षिवम् । अतोऽयमर्थः संपनः । अगिकरृष्माको हरमाज्यर।द)
- इमि । ऊनाम्रभागह।रेण च्छिन्धात् । अन्राप्भयरब्द्ः संख्या चनः । उनस्-
- ष्थेन मागहारेण विभजेत् । अपवन चमप सत्थपववये(सयर्थः। अयाय
- कृथामपवर्तको ज्ञायते चदानयनभन-नाक्तम्-
- विभजत इ५३भ।ज्यो प्रसरं यवदैपि सशरदि१ |
- एकस्थयेस्वद्प<छेद/ हरमाज्ययोरभवपि ॥ इवि ।
- अतर च्छेद शम्दोऽपववकपय।यः । इहं यनाप्वपफेन हरमाज्या वप्त
- वेन कणात्मकस्य वा धनासरस्य ग तेपस्थाप्वर्वनमप्यथतिद्धापिपे न छण्डो-
- कम् । यत्र॒ ह्रभाज्पप्रपदपननप्यरा क्षेपस्य तु तनाक्ि वरदुदृाहुस्णं
- खिलं यात् । ऊक इ~ `
- ““भाज्यहुरपकषेषन् सदृशच्छेदेन समवे छिन्धात् |
- स॒ वेद्विमाज्यहरयोछेरौ न कस्य च किडं वत्॥ हवि।
- एषमृदाहरणस्५।ऽ७द्] सम्य कलितं विज्ञाया पवनस्य सभवे सवि हर-
- भाज्यक्ञिपानपवर्वयेत् । अगद्मनु्पेथम् । अभववैनेऽप्यनपूवर्वनेऽपि भन्ये
- भाजकादुनेऽपिफेऽम्पवेसषेम सवदा माज्यराशेरधो माजकराश्चि दन्य.
- सेदिवि । शष्प्रस्परभफ मपिगुणमित्यपद्दयमपे मान्ये मागहारादृने सवि
- पूवत् । अधिके तु दिषमायां कखपङ्को सत्वामस्य मतिः कर्पा । अव्रप्रे
- मविकत्पनायमिवमाठाप्ः । अपमुररिराशिः केन गुणिव उदि रसख्याशे-
- षेण युक्तो वियुक्तो वाऽनेन स्वाघोरारिना शुभ्वीति। अयान्तरे क्षिप् ।
- अब।प्यग्र शब्द् सख्पावचनः । अन्वर शब्दौ वि शेष्दचनः । {न ] विवरषचन्; ।
- ९० पहालक्ष्मीमक्ावदटी सहितः-
- अतर मविगरणिवं भरकरणं बदु षनात्मके रूपात्मके संख्याविशेष क्षिपे काः
- यम् । एवदखक्षणम् । वदृणक्षेपेण शोष्यमित्यस्य ‹ थः ) ¦ अधउपरिगुणिवमः
- न्ययुगेवि वल्ल्युपसहारः पवंवत् । ऊनामच्छेदभाजवे रोषम् । अत्राप्यभ्रश-
- देन संख्योच्यवे । छेद्शब्देन पूर्ववद् हरमाज्यावभिधीयेवे । शेषस्य चकत -
- मविवक्षिवम ।! संम सप्यूनतख्याम्यामपवावाम्यां हरमान्याम्पां कमादुप-
- यधोरार्योर्वमक्तयोः शेषे कृटट।कारफठे भवतः । अन्विष्यमाणः प्रत्यासनो
- गुणकारस्वने फं च रन्धं भवदीत्प्थः । अत्र॒ माग्ये मागहाराद्धिॐे सवि
- त्वपवार्ववाभ्यां इरभान्याम्यां कमादृषउपरिरारयोर्वेभक्रगोः स्पे गुणफडे भववः।
- भधिकामरच्छेदुगुणारपत्याद्यत्र नोपयुज्यते ॥ २ ॥
- अवायं सहखोकः-
- कुट्टाकार निरे समधिकवपुषि च्छेद्तो मान्यराशे
- लग्पे युग्भे मतिः स्यादुपरि फलमधो वधंकः स्याद्ि्ीने ।
- ह
- के
- य॒ग्मे छन्ध मतिः स्यादुपरि तु गृणकोऽषः फटं स्याद्टेन
- क कि
- च्छेदेनाऽऽप्ते गणेअस्मन्गुणक इहं फटे भान्यभक्ते फट स्याव् ॥ ३॥
- अस्या्थः-निरग्रकृटटाकरि मान्यर। स भागरहारदामिके सपि वत रेष
- प,स्परभक्तपि ठन्गनां फृटानां ५ङफ विषमायां सत्यां मविः कल्पा । तदा
- तज वर््युपरतहारे छतेभ्योराशिगुणः । उपरिराशि; फठम् । अथ भाग्ये
- छेद।द्ने णवि वतर फृटपङ्फयां समायां मपि; कल्प्या । वदोपरिरासिमुंगः ।
- अधोर। 2; फृडम् । अजीभयत्र सवि सभवे गुणेऽपदार्पितेन हरेण विभक्ते
- रेषो गुणः फे चापवदिदेन माज्येन विभक्ते शेषं कटं मवग । इदं सवं
- <
- मद्।दर५्न व्यक्ती मवेष्पापे । अतेदमनुतैषेयम् । माज्ये मागहारादुनेऽषेके
- च॒ यत्र॒ सषूप्रस्परमक्तमित्यने फटपङकिरेका भवपि तदा शेषयोग्रेकः
- शष्यति । माज्यं भागहूारादूने सत्ेव रप्परस्परभक्तनित्यव फकटपङ्की द्व
- भेववः । तद् रेषयोरप्येकः राध्यपि ! वबोमम(ऽऽदावेव पत्यासनां मिं
- केपित्वा वया माज्यं गृणापित्वा स्वाधरस्थेन च्छेदन विभजेत् । उर्व कठं `
- भववि ।र्मारिगुणः॥३॥
- कृडाकारहिरोमाणेः। २.१
- अथ चिरविषय उरादियवे -
- उहेशकः- खाभ्ध्यञ्चयो हताः केन युताः पश्चभिराहताः।
- पृणार्थ॑मार्गणेः इद्धाः शीघ्रं गणफले वदं ॥ ४ ॥
- अत्र॒ भाज्य; दवेद्राम [ ३४० | संख्यः । छेदोऽ चखमृवशर-
- ( ५५० ) संख्यः । घनक्षेपः शर ( ५) संख्यः । एषु मानज्यभाजकयोः
- प्रस्परभक्तयोः रेषो दिक् (१०) संख्यः । अयमनयोहरभाज्ययोरप्वर्वकः । क्षेप
- स्तवनेन भक्तो न राध्यति । तस्यादुददिष्टोदाहरणे खिखरमिवि वकव्यम् ॥ ४ ।
- अत्र भाज्य मागहारादूने वतरेवानपवदनदिषय उद्ाहिपते-उदे रकः-
- चन्द्रेशाः (१११) केन गुणिता हूप(१)युक्ता दिखामिः[३०२]।
- मक्ताः शुद्धा गुणफले ब्रहि तृण निरथवित् ॥ ५ ॥
- अ्रापवर्वनं नाश्व । मान्योऽपि माजकाद्धीनः । अवस्वत्रोकपभकरिय
- यारऽनीवः प्रत्यसनं गुणः शरधृति ( १८५ ) संख्यः । तत्राऽऽगतं कं
- गजवर्कं { ६८ ] संख्यम् । अयेवमागदयोरनभीगुंणफडयोः कमदेकदिन्या -
- दिर॑ख्यागुणिवों हरमाज्यो क्षिण्वा गुणफरसहस्षमानयेत् । वद्यथा-पुवमागवे
- रधृवि ( १८५ ) सस्ये गुणफे ल्पगुणे दिखाभि [ ३०२] संख्ये
- भाजके किति मृनिवसुरुत ४८७ ) संख्याकों गृभो भववि । एषं पूदमागवे
- गजवकं ( ६८ ) संख्ये फृठे छ्पगृणे चन्दर [ १११] संख्ये भाग्ये
- चे नवात्यषटि [ १७९ | संल्यगन्यत्फं भवि । एवमन्यान्यपि गुणफञा-
- न्यानयेत् ॥ ५, अथानव सेपमृणं परिकलर्म्पोदाहिषवे-
- उदेशकः-चन्द्रेराः केन गणिता त्पहीना दिखाभिमिः ।
- भक्ताः चुद्धा गुणफले बरहि तर्णं निरमरपित् ॥ & ॥
- अ्रोक्त१दानीतो गणो मृनिरुद्र् ( १३७ ) सेखूपः । फर रामवद् -
- ( ४३) संख्यम् । अथागयोर्मुमकङपोः कमदेकद्विन्यादी्सेरूपागुभिवो
- हुरम्।ज्थौ क्षिप्त्वा गुणफडरषहख्चम्।नयेत् ॥ ६ ॥
- अथात्ापवर्दनदिषय उदाद्िदि--उद्श%-
- खान्ध्यग्नयो ( ३४० ) हताः केन युता द्रामि ( १० ) राहतवाः । `
- पर्णार्थमगणेः | +५० | गद्धाः दीधरं गुणफुटे षद् ॥ ७॥
- न [ ®»!
- अव भान्यभाजकयोः परस्परभक्योः शेषो दिक् (१०) संख्यः ।
- [ +.
- २२ महालक्मोमुक्ावलीसहितः-
- [^ क्प
- अयमवापएववकः । अनेन ह्रभार्क्षेपानपवरत्योकतवद्(नीदो गुणः परर्वि २१}.
- संख्यः । ठं चयोदृशसंख्यम् । अथानयोः कम दिष्टसष्यागुणितावपवर्वितो
- हरभाज्यो क्षिपा गुणफूख्तमा नयेत् ॥ ७ ॥
- अथात क्षेपमूृणं कल्पि तवोदादहिषवे -
- उटेशकः- खान्ध्यभयो हताः केनः हीना दराभिराहताः ।
- पृर्णर्थमार्गणेः शुद्धाः सीरं मुगफले वद् ॥ ८ ॥
- अतेोकतवद्ानीतो गुणो वेदाभि ( ६४ ) चंख्यः । कट परुतितख्यम्
- [२१] । अथानयोः ऋमादटगुणावपवर्विौ हरमाज्पौो दा गुणफठ -
- रवमान्पेत् ॥ ८ ॥
- अथ मान्ये भाजकाद्धिके तत्राप्यनपदततनमिषय् उदृादहिपते
- उदहेशकः-देख।भयो ३७२ हताः केन रूषयुक्ता हरेन्दुमिः (१११) ।
- भक्ताः गृद्धा नुणफलठे ब्रहि तूर्णे निरथमित् ५९
- अत्रोकपक्रिपयाऽऽनीतो गुभो रापरेदसंख्यः ( ४३) । फर मुनिर्दर्-
- [ ११७ ] संख्यम् । अयेवयोः ऋमदिष्टगगो हरभाज्यौ क्षिण्ठा गुणफख-
- रातमानयेत् ॥ ९॥
- अथात्र क्षेषमृणं परिकेटप्योद्]द्िषपे=
- उदेश्कः -द्िखाभयो हताः केन च्पदीना हरेन्दुभिः ।
- भक्ताः इद्धा गणफं प बरूहि तूर्णं निर्विष् ॥ १०॥
- अत्राऽऽगतो गुणो गजतकं ( ६८ , संख्षः । फं शरध ( ५८५ ).-
- सख्यम् । अथानयोः कमदिषटगुणो हरमान्यो क्षिप्ठा गुणफसह्रमान-
- येत् ॥ १०॥
- अथात्रापवर्तनविषय उदाहिषते-
- उदेशकः-खा्थषवो (५५०) हताः केन युता दशाः [१०। राहताः.1
- खवेदपुष्करेः (३४०) शुद्धाः रीध्रं गृणफले वद् ॥ ।१॥
- अव्राऽऽगतो गुणः प्रति ( २) ख्यः । फुर छवाभ्रै ( 2४ ) स-
- ख्यम् । अथयानमोः करादिषु +वषवर्पितौ हरमाज्यौ क्षिप्त्वा गुणफठरचहस्च- .
- मानयेद् ॥ १०॥
- अथात क्ेषमृणं करसपिलोदाहियवे-
- कुटाकाररिरोमणिः । २६
- उदेशकः- खा्थषवो हताः कन हीता दराभिराहताः ।
- खवेदपुष्करेः शुद्धाः सीध्रं गुणफलठे षद् ॥ १२ ॥
- अवाऽऽगवो गुणो रामम् ( १३) संख्यः। फं प्ररि ( २१).
- संख्यम् । अथनयोः क्षगादिष्टगुणापदर्तिवौ हरमाग्यो दवा गुणफडसहस्रमा .
- नयेत् ॥ १२॥
- अथात्र तैराशिकमागः पद्श्यते~ ऽदेकः-
- खार्थेषवो हताः केन हीना द्राभिराहताः ।
- खबेदपुष्करेः दद्धाः सधं गणफटे वद् ॥ १३ ॥
- जज्राप्वर्वछो दशक ( १०) संख्पः । अनेनापव्वितो--भन्यराशिः
- पृशचापञ्चाश [ ५५ |¦ त्संख्यः : भाजकश्वतुर्सिं य [३४1 ससंख्यः । कणक्षेषः
- पञ्च (५) संख्यः । एभिरधिकायमभागह।रभित्येवमादिनाऽऽनविो गुण एक-
- वंश [६१] स्संख्पः ¦ फं पञ्चाश्च [ ५2 ] त्सटषम् । एवे गुणफठे तरार.
- नापि सिध्यतः । तद्यथा खार्थषवो हताः केन हीना दृशभिराहवाः । खवे
- पुष्करैः शद्धा इत्यत्रोदाहरणेऽनन्तरोकोदाहरणे वपिवत्यं॑दृढीरछतौ हर -
- भाग्यो समानो कणरूपावपवत्यं दृढीरूवो क्षेपो तु कमाद्नयो छप ¶ मृत ५
- सख्यो । अ्रेदाहरद्येऽपि दढयोरहररमाज्ययोकरैम्यामावत्रेराशिकम-
- वराते । यदि हप ( १ । संख्येन दृढेन क्षयक्षेरेण कमाद् द्विख [ कु ] १२.
- परुषि २१ ख्ये गृणफट खन्पे प्ञ्चरतख्येन ५ ष्टेनानेन क्षयक्षेपेण
- कियवीत्येवं तैरारिकेन उब्धो गुणः प्न्दषृष्ठि ( ६५) सख्यः , एड
- पञ्चोत्तरशत [ १०५ ] संख्पप । एतयाः कमादृटढाम्यां चतु्चरत् [ ६५ |-
- पञ्चपञ्चाश्च ( ५५ ) त्संख्याभ्यां विमक्तयोः शि गुणफठेएकर्वं रत् ( ३१)
- पृ्चप्श्वारा ( “० ) संख्ये । एवमत्र बेराशिकंनाऽऽनीतयोर्गृणफटयोरधि श्न
- ग्रादिसू्ानीतयोश्च वेषर्म्यं नास्ति । शवं धमक्षपविषयेऽनपदवनविषये च
- तैराशिकसरणिध्नेया । अगरैद्मनु<वेयम् । अयं तैराशिकमार्गो भाज्ये माग
- हारादूनेऽधिके वाऽपववनविषयेऽनपवर्वनविषये वा सर्वदा समान इत्ति । `
- एषं निरम्रविषये वावदिद्मधिकायादिसूत्युगं पतिपत्तेणां वृद्धक्षोमो मा भूदि.
- कि
- त्येकेयेव रीप्षा व्यारृवम् । अथेवदैव(त फिंषिद्धिकरप्य व्याख्यायते । पूर्व
- के
- ग महाटशक्ष्मीमुक्तावलीसहितिः -
- यत्रोद्।हरणे मान्यो मागहाराद्नसंरूमस्वत्र ` रेषप्रस्परमक्त मतिगृणमग्रान्वरे
- क्षिप्रम् › इत्यत्र फडपड्म्यः समायां सत्यां मिः करन्या । प्रविगृणितोपरिराशि
- रुदिषटक्षेषेण च यथास्वसेसछतः स्वाधारा शिना विभजनीय इत्युक्तम् । इदानी
- वत्फठपषङ्न्कयां दिष्रमायां मतिः कल्पनीया । नविगुणिवोभ््मोऽषोरारिषा्टन
- ्ेषेणापि वामं स्वसस्छतस्वोररिरारिना विभजनीय इत्यच्यते । यत्र चोदाह-
- रणे भाज्यो भागहारादधिकततज्र फृरपङ्म्यां विषमायां मिः कृलपायितव्या ,
- मतिनिहवोऽ्तस उपरिराशिरुदिष्टन क्षेपेण च यथास्वसंस्छतः स्वाधोराशिना
- विभाज्य इवि पृवेमुक्तम । इदानीं सत फटपङ्को समायां मतिः कस्प्या ।
- मविगुणितोऽस्पोऽधोराशिरुदष्टेन क्षेपेण च वामं संस्छवः स्वोष्यराशिमा
- हरणीय इत्युच्यते ¦ अन्यत्त पृैवत् । एवं रवेऽपि पूवपद्शिवमखिदमुद्ा
- हरणजतं प्रसशः सिध्यत्येव । एवमधिरृग्रादसूतरहयं निरग्रमधिरत्य समाः
- स॒तो उपा ख्यावम् ॥ १३॥
- अथ संश्िष्टफटट(कारा्चयः । तेषु यत्रको मागहारस्तदयमाणे च
- भिनरूराणि मिनल्पां माज्याशरेहश्यन्वे स प्रथमः -
- अगोदेशकः- रद्रा ११ दिण्वे १३ सायकाः ५ रोल्वेदाः ४७
- केनाभ्यस्तावार्जितास्ते कमेण ।
- रषे १ रीरोः ११ सप्तभिः ७ रीतमासा १
- धुध्या १८ भक्ताः छद्धेमापा वदेस्तम् ॥ १४॥
- अव पूर्दवदानीतो गुणः पश्चतप्यः ॥ १४ “
- अथ यत्रैको मान्यो भिनह्पा मागहारास्वद्भराणे च वादटशान्युदिश्यन्ते
- स॒ द्िवीयः-
- अतरोहशकः-केनाम्यस्ता रमबाणाश्चतुधां ५६ ६-५३ ५३
- वेदै ४ रक १२ वांसवै १४ रक्षि + २ दिग्मिः।
- हीना भूपः १६ खार्णवः ४० षटकतकै. &६
- खरे ११० मक्ताः साद्धिमापा गुणः कः ॥ १५ ॥
- अत्र पूर्ववदार्मीतो गुणो वेद ( ४ ) संख्यः ॥ १५ ॥
- अथ यर भाज्या भागहाराश्च भिनासकास्तादहशानि वदप्राणि चोदिऽ्व
- सु तृतीय-अबोदैशकः-
- कुडाकारशिरोमाणेः । २५
- चन्द्रामराः ३६१ राराशिवा ११५ मुनिरांमभूर्याः १२३७
- केनाऽऽहताः रिलिसरे ८०३ नव ९ पिश्चवेदेः ४३।
- हीना रसाभिमनुभी १५६६रविभि १२ गंजेहोः ११८
- शुद्धाः कमेण वद् तं गुणमाश् विदन् ॥ १६॥
- अत्रत्यो गणस्तृतच्रथ पद्शंयिष्यते ॥ १६ ॥
- एषु प्रथमद्वितीययोः सेशठिष्ठकृट्टाकारयोरकस्य योऽधरकाम्रादिसूत्रन्बो
- गुणः स सर्वेषां समान हवि न तयोः फिंबिदपि वक्तव्यष्र्वि। अवस्त
- विहाय त॒वीयविषय अर्ये आह- |
- मिन्नहरभान्यकुटटे सर्वेषां पर्वंवद्गुणःः साध्याः ।
- भान्योऽल्पगरणहरः स्याद्धारोऽन्यहरो गुणान्तरम्रणाभ्रमर् ॥ १४७ ॥
- तज्जगुणमान्यघातः साल्पगुणः स्फुटगरणोऽस्य हरषातः ।
- हर इह ताभ्यां षरगुणहाराभ्यां गणक उक्तवस्प्षाध्यः॥ १८ ॥
- अनयोरथंस्तृदाहरणमुतेन व्यक्ती भविप्यति । अत्रत्यः परश्श्चोकः पूर्व
- मेव लिलि !: । एतच्छरटोके यो भाज्याः । वेषां कमाद् मागहाराश्च तयः ।
- ऋणरूपाण्यप्राणि च कमेण बरीणि । एषु प्रथमो माज्यश्वन्द्रामर ३३१, संख्यः,
- अस्य च्छेदो रस्ताभिमन्(१४२६)संस्यः । अत्र॒ कणाग्रं रिखिसुर, ३३३) स-
- ख्यम् । शभिः पृवंदानीवः पथमो गुणरूयष्टाक्षि २८३) संख्यः । अथ दिः
- विये मान्यः शरशिव (११५) संख्यः । अस्य च्छेदो रवि( १२) संख्यः ।
- अत्र ऋणाभ्रं नद ( ९) संख्यम् । एभिः पववदानीतो गणाक्षे(३) संख्यः । अथ
- तवीयो भाग्यो मुनिर् १२३५७,सख्यः । अस्य हारो मजे र, ११८. संख्पः ।
- इह ष्णां वरिषेद(४ ६)संख्यम् । एभिः पूर्ववदानीतो गुणः स॒पररस(६७)संख्यः ।
- अथ प्रथमद्ितीययोर्माज्यर्ोः साधारणो गुण आनीयते । प्रथमगुः
- णरू्यष्टाक्षि (२८ ३) चंख्यः । द्विवीयगृणश्चि(३ ) संख्यः । अते द्वितीयगुणस्याल
- त्वादभाज्येऽल्पगुणहरत्वं स्यादत्यल्पगुण उत्ाघमनि यरछेद्ः सोऽ भाग्यो
- मवेदिवि । द्विवीयगुण उताद्यमाने येदः सोऽ मान्यो भवेत् ' स च
- रावि( १२)संख्यः । “ हारोऽन्यहरः † इत्यधिकगुण उत्पा्यमाने यन्छेद्ः स
- भाजको भवेदित्यत्राके पथमगुण उत्ा्यमाने परछेदः स भाजको. भवेत् ।
- ‡ च च रताभ्िमनु ( १४३६ ) सरूपः । गणान्वरमृणा्ाीवि प्रथमद्िवीययो-
- `
- ५६ महालक्ष्मीमुक्तावटीसहितः-
- गणयोरविषरमृणक्षेपो मवेत् । सर च खाक्षे २८०) संख्यः । एवमागतेभाज्य -
- मानकक्षपेनिरथ्रकट्टाकारपक्ियया यो गुण उलादितो भवति स॒ वञ्जगृणः ।
- स॒चात्र तरिमनु( १४३) सख्यः । दस्य पृव॑पदितभाज्यस्य च रवि(१ २) संखूयस्य
- संवग नुपास्यष्टि (५७१६) संख्यः । एषोऽ तज्जगृणमाज्यघावः । असो (सा.
- ल्पगुणः, इत्यचत्येन िसंख्येनाल्पेन गुणन युकतशिछिद्हूपमनीन्दु(१७१९)संख्यः।
- एष प्रथमद्िवीययोभाज्यराश्योः साधारणो गुणः । अयमेवात्र स्फुटगुण उच्यते ।
- अथ तुदीयमाज्यस्य पू्वभान्ययोश्वानन्वरोकप्रकारेण साधारणगुणे साध्ये स्फु-
- रगुण एव गुणः । अस्य हर इवि स्फूटगृणस्य प्रथमच्छेद्योः संवगच्छंदो म.
- वेदित्यञ प्रथमच्छेद्स्य रवि( १ २)तस्यस्य रसाभिमनु (१४६६) सख्यस्य दिवी
- यच्छेद्स्य च धातो रदद््पत्या्(१७२३२) संख्यः । असो छद्: । अथाभ्यां
- गुणच्छेदाम्थां चेह वाभ्यां प्रगुणहाराम्यां गुणक उरवत्ताध्य इति बयाणां
- भाज्यानां साधारणो गृणः साध्यते । अत्र स्फुटगुणात्तवीयो गुणोऽपः ।
- अवोऽतर गजेश( ११८) संख्यः । तृतीयच्छेदो माज्यः । स्फुटगुणस्य रददृव्यत्यष्टि -
- (१७२३ २.) संख्य्छेदो माजकः । स्फृटगृणस्य च्छिद्ररूपमुनीन्दु ( ५७१५ )
- सख्यस्य सप्तरस (६.१) सख्यस्य पृवीयगृणस्य च विरेषो दभ्यथनुप् (१६५२)
- संख्यः । एष क्षयक्षिपः । एमिमन्यिमाजकक्षयक्षेपर्निरमकपकारेणाऽऽनीवस्वज्ज
- गुणः शऋ(१४) संख्यः । अस्य च गजदा (११८) सख्यस्य भाजकस्य च वधो
- व्यर्था. १६५२) संख्यः । अयमवास्मेन सरस ( ६७ ) संस्पेम तृरीयगुणिन
- युवः पूर्वव च्छद्रपमुनीन्दु(१७१९ संख्यः । अयम रफृटगुणः । अयमेवात्र
- याणां भान्यरार्छनां साधारणो गुणः । एवमेदंविधपशषेषुं गुणाः स्याः
- ॥ १७ ॥ १८ ॥
- अथ पएवाक्तनिरमरन्यायेन चतुयुंगसंवन्धिनोऽधिमास्रावमदिविसयहमगणा -
- शन्भान्यराशीन्कल्पयित्वा चतु्यगकतेवन्धिनः सू्यमासचान्दरवासरमूमिचावनईि -
- वसादीन्मगहारराश्च परिकल्प्या्िकावममागादि र्षानपि क्षयक्षेपाश्परिकलम्य तत्र
- कटटाकारफखमन्यान्कांश्चन विङषानपि दशंपिष्यनाद्वधिमासेष।वखम्बनेन
- प्भ्रवयमायंया प्रकटयति -
- क
- आधेकाथ्रानयधिमासान्रविमासाद्िनग्णांश्च यो ब्रते । ।
- सटिलनिधिमेखलायां स भवाति सांँवत्मरा्रणीभ्रूभा ॥ १९॥
- कुडूकारदिरोमाणेः । ९७
- स्पष्टार्थयमार्या ॥ १९ ॥
- अथेवत्प्रस्तुदपपन्यमङ्गाथंमायतवियमाह-
- सिद्धहतमाधिकरेष द्धा विन्यस्य खाद्विषट्कनसैः ।
- नवसेषुद्व्याद्विरसेहत्वा नन्दा्टवाह्वितकरसेः ॥ २ ॥
- खचतष्काङ्गक पक्षैः कमेण विमजेत्फले पथग्भवतः ।
- दोषे गताधेमाक्ता रविमाप्ताश्च क्रमादिह भवन्ति ॥ २१ ॥
- तद्यो यमाद्वसेहव्वा पिमजेत दीतकरमासेः ।
- ठृग्धं फलं सरूपं हषे साति त वेदिवसबृन्दुमू ॥ २२ ॥
- चतुर्शवि (२४ ) भक्तमुदिषट्मविकमासगेषमुपयपोभावेन दषा
- स्थापयित्वा वद्पर्॑शोरा्ी ख।द्रिषटकनवेः ( २०६७० ) मपचेषुदव्यादि-
- रसश्च ( ९६७२५०९ ) क्माद्धत्वा नन्दा्टवाहिवकरतसेः `{ ६६३८९ )
- सचतृष्काङ्गकुपकैश्च ( २१६०००० ) साति समवे कमेण विमजेत् अव
- उन्पाम्पां प्रयोजनं नास्ति । इह रेषो कमाद्रवाविमासा गतरदिमासाश्च
- भवन्ति । अतर गवाधिमासवुन्दं फे सति रवेमास॒चयः कृट्टाकाराच्यो
- गुणः । अथ गताधिमास्तगतराकिमासयोगं वसृदव्यषाव्िहूपाङ्कतपाप्रीऽथि-
- ( १५७७९१७८२८ ) संख्थेश्तुर्ुगादनेहंतवा रसतरिगुणरामाभिवेदुपुष्करसा-
- यकैः ( ५३४६२३२६ ) चतुयुंगचन्द्रमसिर्विभनेत् । अव्र फं उन्धं फृठं
- चान्द्रभासशेमे विद्मने वस्य भागहारध।दृनाधिकेमनपेक्ष्य सवदा खूप ( १ ).-
- युक्तं कार्यम् । वदुशन्तावधिकानां गदानां चन्द्राणां मास्ानामनुपावतिदः
- सावनादईनसमृहः स्यात् ॥ २० ॥२१॥२२॥
- उदेशकः- स याद्विनन्दविधराममहीष्रकषख्यो
- दष्टो मयाऽत्र मतिमज्नाधेभासरेषः।
- अस्मादिमनाधेकमातचयान्बेवस्व
- न्भाक्ांश्च तदयतिभवानि वदृरहानि ॥ २३ ॥
- अव्राविमासरेषो ऽं ( ७३१९७१२ ) । अयं सिद( २४ )हवः सर्पा.
- एवानवाग्रा्रै ( ०४९८८ ) संहः । अयमुपर्यधेमवेन ( ३०४९-
- ८८ । ८०४९८८ ) द्विषा विन्यस्वः । अनोपारेराशैः खाद्विषट्कनतैः
- ( २०६७० ) गृणिवः खरपाविधृविदि कृररख।भिष्ट् ( ६३०४१०१९६० )
- ९८ पहालक्ष्मभुक्तावटीस हितिः -
- संखुपः। अस्मिनन्दा््वह्निवकैरसैः ( ६६२८९ ) विभक्ते शेषः तपा्टा-
- ष्टि [ १५८७ ] सख्यः । अं गता्िमास्वयः । अथाघोराशिनवखेषुदभ्य -
- द्विरपेः { ६७२५५०९ ] गुणिवः पक्षाङ्गष्टान्विमूनिमूमिरिदिगिषुनल { २० ५.-
- १०७१७४८९२ ] सख्यः । आशषिन्वतुष्काङ्क [ ङ्गः ] कप्तौ: [ २१६
- ०००० ] विभक्ते रेषो दव्पडूगशग्धीषु [ "५४८९२ † संख्यः । अथं गव-
- रवेमासनिवहः । अथ गवाधिमासागवरार्वमासतयोगो नवा षुरसेषु [ ५६५७९ ]
- सख्यः । अयं गतचान्द्रमासमूहः । एष चतुयुगमूमसावन्ईनेगुभिवः सूर्या
- न्धिखाङ्नादरवखाववाराङ्नष्ट । ८ ९२५७७०१२७९०४३२ ] सख्यः ।
- असिमन्वतुयुंगचान्दमासीर्विभकते उन्धं सृदराष्टाप्रद्रयारि १६७०८११ सेख्यम् ।
- अत्र रेभोऽषटिवानवेदाभिद्व्यद्वि ७२३४९१६ संख्यः । अत्र रेषेऽस्वीपि उन्ध
- रूपयुक्त सूय।ध्ख वचा १६७०८ ५२ संषयम् । एतद्रतानां दरन्ताबधिकानां
- चान्द्राणां मासानां तैरारिकासेदं भृसावनदिनवृन्दुं मववि ॥ २३ ॥
- अथाऽऽवया तयद्र्नखवविरम्बनन काच्चिलसश्नन् स्फृरयाव-
- अवमाग्रारि्ानं विनेष्टदिवतेर्बहास्तदशणि ।
- आधिमासानापि यातान्यो वाक्त स एव देवज्ञः ॥ २४ ॥
- अवर चत्वारः प्शचाः।एवेष्ववमाभ्रादिषटदिने यो वक्ति स एव दैवज्ञ इवि प्रथमः,
- अतेष्टाक्नामिवि जास्येकवचनमे । भावमदिनिरेषादारमीविरिषटदिवसेर्यहास्वच्छेषग.
- ताधिकमासाश्च विज्ञेयाः । अतोऽवमाम्राजज्ञातरे्टरिवसेदनाऽ्वमाम्ादेव यहान्
- यो दद्व स एव दव्ञ इदि दिरीयः ! अत्र यरहशब्देन मगणाद्या वान्छिता
- वाः सचन्द्रो च्चप्रावा बुधदकशीभोचसहिवा मध्यग्रहा उच्यन्ते । अथावमा-
- ्रादागैरिष्टदिवतैषिनाऽवमाग्रादेव म्रहेपान् यो बा स एव देवन
- इवि तृदीयः । अथावमामावगवेर्दिवसेर्नाऽवमायदिव यतानभिमासरान्
- यो वक्रि स एव दैवज्न इवि चतुर्थः । अत्र॒ परश्नचतुष्टयेऽपे दवज्ञशब्देन
- कुटटाकारज्ञ उच्यवे । ९वमुचरतरापि वृषटव्यम् ॥ २४ ॥
- अथैषां परभानां मङ्गाथमायापश्चकमाह- `
- अवमाभं वेदहतं चन्द्राभेगणे षुनन्द्नागघ्मू ।
- रामरसेषुखपवंतनेाङ्कहतं गताव हषम् ॥ २५ ॥
- इडाकाररिरोमाणिः । २५
- बेदंहेतं क्षयरोषं मनिषङ्गुणछृति विलो चनाद्विरारेः ।
- निहतं नखाशभ्रखेषुस्वराम्बरा कारवेदस्षमक्तमू ॥ २.६ ॥
- रोषं गतावमोनं तद्वियादिष्टदिवसरसषातम् ।
- गतमवभं कदिनहतं क्षयाययक्छ भचक्रसंग(णतमू् ॥ २७॥
- कुदिनिहतावममक्तं फटं मचक्ादिको मवति खेटः
- १ युग।वमहतं तच्छेषं संमबेत्फठ लब्धम् ॥ २८ ॥
- वर्ण॑स॒रेभाद्कगणेयातान्यवमानि ताडयित्वाऽय ।
- गुणपरपश्चखरोलद्धिरसेटन्धा गताधिमासाः स्युः ॥२९॥
- उदि्टमवमशेषे बेद्[ ४ ]हवं वतश्वन्द्राभिगुणेषुनन्दनागे; [८९५३३६१ ]
- हप राम्रपेषुखपवतनेबाङ्घः ( ६२७०५६३ ) हतं कायम् । अत्र शेषे
- गवावमादैनं मवि । एवत्कं भववि । अथोदिष्टनवमरं वेद ( ४) हवं ववा
- मनिष१डगण छि विखो चनाद्विश्रः [ ५७२२०६६७ ] . निहवं नखाभखेष्-
- स्वराम्बराकारवेदैः [ ४००७५००२० ] समक्तं कार्यम् । अत्र रेष गव
- चान्द्दृन् भवति । कृटट।काराखूयो गुणोऽप्येवदेव । एतद्गवावमाईनोन कार्यम् ।
- अतर यच्छेषं तदिष्टदिवसतंवयं जानीयात् । अथादौतमवमदिनं युगमूमि्तावने
- गँणिप वव उद्िष्टोनाव्मरिनिरवेण युक्तं जेज्ञाप्निवस्य अहस्य युगमगणैः
- संगुणितं युगभूसावनमूभिरेरयुगावमादनेकं कापम् । अत्र उन्धं फं मणा.
- दिजिज्ञ।पवे( मध्यमहो मवपि । अनर यच्छेषं तद्युगावमदिवहवं कार्यम् ।
- अत्र छम्धं फं वच्छेष मवति । एतदुक्तं मवति । मधघ्यग्रहो मगणरूपशः
- तद् उन्धं मगणरेषं भववि 1 सरारयन्वकश्वेचद्रारिशेषम । समागान्व्वेत्
- वद्धागरोषम् । साटिप्वान्तद्रेत्कडारोषम् । साविकडान्वश्रेचद्विकडाशचष
- भवदीवि । अथ गतावमाद्नाने वणसुरमाङ्कगुणेः [ ३९८३६३४ ] इत्वा
- गणष्रपश्चखख्टादर५ः { ६२८०५६३ ] हरत् । अतर रन्धा मतािमास्ा
- भवन्ति । अत्र शेषे मागहाराधादा्केऽप्यथ)चरत्वेन रूपक्षेरो न कार्षः
- नन्व्ावमापरेणेव गवाधिमास्चानयने कर्वभ्ये गवावमादिनेस्वदानयनं पदिषम् ।
- “ कृथम्तद्बोच्यते-अवमाय्द्वाऽऽनातगतरवमगतापिमासन्वानविष्वापं परम्परं
- णावमाभ्माद्व गवावमास्तानयनमित्यद्षः ॥२५।२६।२७॥ १८॥ २९ ॥
- ३० भहालक्ष्मौमुक्छावटी साहितः-
- उदेशकः -पूर्णाश्रतकन यनपुनवार्थनाग-
- रमन्दुतख्यमवमाश्रमतो दिनानि ।
- एतैर्दिनाऽम्बरचरान्मगणादिरिषान्
- याताधिमासानिवहं तु वदाऽऽ विदन ॥ ३० ॥
- अत्रायमवद्निशेषः [ १३८५९५२६०० | । अस्मादृक्तवदानी.
- वान्यमीष्टदिनानि सु्याटख'धच ह | १६७०८१२ 1 सख्यानि । एभिरिषटदि-
- नेर्विनेदिष्टेनेव क्षयम्रेणे त्वदूनीवो मगणासङो रविमष्यो वर्णाद्रीषृव
- [ ४५७१५ ] सरूपः । ५५णयेषो वसुद् वद्धमग्ध्पङ्कषदी याथं ५१ ६९ ६
- २८ | सख्यः । एवं रारनन्वद्यो रविमध्यास्तत्तच्छेषाशन्द्रदयरवतच्तच्छेषा
- अप्यनियाः । अथनरोक्त रानीवा गवाधिमाताः सष्वाष्टाष्टि [ १६८७ |
- संख्याः । `
- अनोदितो गणनकम॑रपत्वहेवामृवसराहवयुगक्षयव। सरोषः ।
- पट् अवकृव सुनागकृ येखनन्दृव चख।गन्यगारिगिरिवाणनकाप्रि । ९५७७७.
- ३२५९७१८८ ६५६ | स+: ॥ ३० ॥
- अथाऽऽयया केविव्यश्नौ द्यि
- मरहमध्येक्याद्ध देद॑तस्षरान्ताहिनानि यो वदति ।
- तन्मध्यानि च तस्माप्पृथक्पुथाद्विनचयं विनास खुधीः॥ ६१ ॥
- भादृराश्यदेविवत्पर।=०।चत्पराणां षश्चंरो विवत्सा । तद्न्वाद्
- हमष्थैकपदृदषटेगरहषध्य वं गादिनार्नष्टमूरसराणि पो वदवि स सवी.
- रिषयेकः भश्च; । रिनववं वेना यरहमध्येक्य।दानीरिषटक््नपमृहं विना ।
- तस३।द् अरमध्ये क्याेव । ०१२५४५१ १। अन दित्वमविवाक्षिवम् । पेन संयुकयो
- यहयो्ध्यमौ संयुक्ताना यरा मध्यम नवि प्रथश्प्रथगपो वद्वि स सुषीरि
- त्यपरः प्रश्षः अत्रे अ-ध्क्यानयनं ११५ इथ्यरहयोरिष्टथहाणां वा
- य॒५मगणान्योजयित्वा >र-टदनानि हत्वा युगम्िनेरेष वभजेत् । अत्र उन्धा
- भगम ।स्वानपास्य रोषं ५६ ८दिभिदहतवा युगभरूरनेरव पिभजत् । अत्र
- उम्ध। र्ईषाद्यो भवन्ति । एवं विवल्मरान्पं क१।त्। 44 विवत्परशेवै युगम
- दिनाधांद्गिके सत्यध)त्रत्वेन वितत्परास्पकां वितत्वरां निरिपेत् । शवं छे
- गरहुपध्येक्यं भवति । एवपागतम्महनष्पेक्यावम्बछेनेवत्र पश्नदुयमिवि
- भन्तभ्यम् ॥ ३) ॥
- कुड्ाकारश्िरोमेः। ३१
- अथेतत्पश्चदयरभङ्गाथमायांतरयमाह-
- अरहमध्यमसंयोे वितत्परीरत्य दढदिनहन्वा ।
- नि यतहत१डिषुरसरसयदेर्विभजेत्फलं क्षयक्षेपः ॥ ३२ ॥
- तदृहृढमगणेक्यारिनर्निरपमा्गेण गुणकक कूर्यात्
- तल्िगृणो रिनानेकरः फले ग्रहाणां गतानि चक्राणि ३३१
- मभ्येकयं चक्रयुतं (तद्धगणेः पृथक पृथग्हत्वा ।
- तद्धगणेक्षेन मजत्त्तन्मध्यं फलं मपर्यायम् " ३४ ॥
- अराऽऽ्दो दढदिनदढभगगेक्ययोः स्वप दर्शयति । उद्िषटहयारुदि
- ्प्रहाणां वा युगमगणान् संयोज्य तेषां युगमटिनानामप्यपवतंकोऽस्वि चेचेन
- संयक्तानुदिष्टहमगणान्युगमिनानि चापदर्षयेत् ए रमपवारतिवानि युगदिनान्यत
- हढदिनानि । . एवमपवदिंवमिषट्रहयोरिष््रहाणां ग॒ युगभगणैस्यं दृढभगणे
- क्यम् । अपवर्तको नार्व वेदयुगिनान्येव दृहदिनिनि -। उदिष्ट्हयुगमगणयाग
- एव टृढभगगेक्यमिति । अथोदिष्रहमगणेक्यं “वत्परीछृत्य वान् हढदि
- नेत्वा उक्रवितत्पराभिः [ ४६६५६००००० ] विभजेत् । अत्र रेषे
- चक्रवितत्षराधादधिके सत्य्धोत्तरत्वेन रूपं फठे क्षिपेत् । एवमार्नतिं फल -
- मन कणक्षिपः । दढ मगणयोमो माज्यराशिः । दृढदिनचयेः माजकः । एभि
- रुकंवद्गुणफठे आनयेत् । अत्र गृण इष्टदिनसमृहः फं तु संयुकग्रहगत
- मगणाः । अथ गवभगणयुक्तं यहमध्येक्यं संयुक्तेषु ग्रहेष्वेकस्य युगभगणेः
- पथक् परथग्गृणयित्वा संयुक्तग्रहयुगभगणक्येन विभजेत् । छभ्वं सुप््यायं
- तन्मध्यं भवति संयक्तग्रहृषु यस्य यस्य युगभगण्गं तं तस्य तस्य भमणादिं
- मध्यं भववीत्यर्थः । अथर प्रक्रिया सम्यक् मदा्दिते" रादिश्वे । एवमुचरवामि
- यत्र॒ यत्र प्रक्रिथा सम्यक्पदशपिष्यते त्वे न -गोहश्यत इति मन्वव्यम् ॥
- ३२ ॥ २२३ ॥ ३४
- अथाऽभयया ्रहविकडा ाषावरङम्बनेन कांश्चनानुयागानाह
- विकलारेषादिवसान् मध्यं दिव विंनाऽन्यतच्छेषात् ।
- अवमदिनेस्तच्छषावधिभासश्च बीति यः म षती ३५.
- अश्र सप प्रश्नाः एषु विक्टाशेषाह्विसा- ` ब्रवीति स॒ छृतीति पथमः!
- [न
- विकडाशेषादेव विकटारोषवन्मध्यं यो वक्तीति द्वितीयः , विकृडाम्राद्ीवे
- ३२ महालक्ष्मीमुक्तावटीसहितः-
- रिषटदिवितेविना विकखायरदिवान्य्रहमध्यान्थो वदवीति ततीयः । विकर -
- णाऽञनवारषटारनावना विकलटाग्रेणेवान्पय्हविकडाशेषान्यो वद्वीति चतुथः ।
- ॥वकखम्रद्मगरतरमाष्टदिनितिना विकडाय्रदिव गतावमदिनिानि यः कथयतीति
- पथ्वमः । विटप्तािषादृवगतानि दिनानि विना विडिप्ाशेषादेवावमदिनरोष
- या वदृवीवि षष्ठः । विडिताम्राज्जतिम्योऽभीष्टदिनेम्यो विभा विटिषिकायादेव
- गताधिमासान् यो ब्रूवे च कदीवि स्मः ॥ ३५ ॥
- अथेतेष्वाधयोः पश्नयोरमङ्गा्थं॒गुणफठे परदशंयिष्यनादौ वद्क्त-
- कयमार्ययाऽऽह-
- अथ गुणफठे कमेण प्रतिखेटमिहेक याऽऽर्ययोच्येते ।
- दिनिकरव्रधकाग्यानां साधारणमेव ते निगयेते ॥ ३६ ॥ `
- एतदुक्तं भवति । चन्दराङ्गमरकवुधवहस्पविशनेश्वराणां वुधकाम्य्शीधो -
- च्वयोशनन्दरो चापावयोश प्रत्येक्मेका्यया गुणफठे कमेण उच्येते । रविवृषभार्ग-
- वाणा तु साषारणमदकयाऽऽयया गृणफरे कमेगोच्येते इति ॥ ३६ ॥
- रविभ्रगुवेदां नवम्बरदोलाक्ष्यत्यष्ठिनयनरारचनद्राः
- गिरिपृणवेदवदह्वयग शररूतरामाङ्कनन्दरामरराः ॥४७,
- सूयंकव्युधानां गुणः ( १५२१७७०९ ) । एषां फठं ( ५३.
- ९९ ५६.५७३ ४०७ ) ॥ ३७॥
- चान्द्रस्य दन्तिसिन्धुरनन्दाकाशाङ्गबहनिभमिरसाः
- भुयुगनवकेरुतानटखररत्वियच्छशाद्नन्द््कराः ॥ ३८ ॥
- चन्वस्य गणः ( ६१३६०९८८ ) । अस्य कठ ( २९१०६५०.
- ३४९४१) ॥ ३८ ॥
- धरणीसतस्य नखधुतिचन्द्रार्थरारदयक्षपानाथाः ।
- स्वरवियदुद्धिगणार्थी्विरुताद्विक्ष्याधराङ्वद्विथमाः ॥२९॥
- मोमस्य गुणः ( १२५५११८२० ) फं ( २३६५७१४ २५६४-७;
- ॥ ३९ ॥
- विच्छाघत्य वियदसगुणनन्द्र्ताभ्रचन्द्रररपक्षाः ।
- ऋषिखाभ्विगुणहयाचलमूताग्ध्यथाष्टरन्धतकगृणाः ॥ ४ ॥
- बुषशीोध्यस्य गुणः [ २५१०४९३६० ] । अस्य फटठं ( ६४६.
- ९८५१६५७७३४०७ ) ॥ ४० ॥
- कुट्ाकाररिरोमाणेः । २३
- सुरपृजितस्य गणरस्वाणाक्षिनवाभिबाहुरजनीराः ।
- तुरगवि यद्ण्धिपुष्कररन्धाकााष्टगगनमुनिरामाः ॥ ४१॥
- गरोर्गुणः ( १२३९२५६३ ) । फं ( ३७०८०९३४०७) । ४१
- सितक्षीघस्य य॒गाष्टकमानेवसुरसन यनकुञ्जरेशानाः ।
- हयशन्यमनुराराश्रदर यसिन्धुग्रगाङ्दुसखगजत्काः ॥ ४२ ॥
- दाक्ररीध्ोच्चस्य गुणः ( ११८२६८७८ ४ ) । अस्य कटं ( ६८२.
- १४२०५१४०७) ॥ ४२॥
- सौरस्य रन्धरसप्कवर्णा्टकवद्विखाभ्रवायुसखाः ।
- रोठाभ्रसिन्धुमुधरमुनिखरसेन्दुरसशुष्णवस्मांनः ॥ ४६ ॥
- रनेश्वरस्य गुणः ( ३००३८४७९ ) । फं ( ३६१६०७७१ ०७ )
- ॥ ४३ ॥ ि
- चन्द्री च्चस्य रस्रहरसवस॒शराराखेमदहीधराङ्कमुवः ।
- गिरिगमनसागरयहगजामार्गणतकेटोकरन्धनगाः ॥ १४ ॥
- चन्द्र च्चस्था्ि दान्याश्चीति ( सुयं सि° अ० १ खोक ३६) पाढानु-
- सारेण गुणः ( १९७६३५८ ६९६ ) । अस्थ फटे ( ७९१४६५८९४ ०७ )
- ॥ ४४ ।
- राहो्नवतिथिमभृद्वाणाकाडाद्विविष्णुपदरामाः ।
- अचलाम्बरार्णवस्वरशूपाद्विनवतुमूरसर्पार्थाः ॥ ४५ ॥
- गमे पातस्य वस्वस्नीपि । (स॒र्ये्ति० अ ° १ खोक ३३) षाठानुरोषेन राहो
- गणः ( ३०७०५७१५९) । अस्य फं ( ५८५६९७१७४०७ ) ॥ ४५॥
- अथेवे दृदिवेगु्णकटेरिष्टद्निविकराय्रहानयनमार्याम्पामाह-
- गणनिहतं विकलां कदिनोक्षभजेयदनन षरिरिष्टम् ।
- पारावारेर्विभजेत्त्फलमिषटं भवेदिषशवृन्दम् । ४६ ॥
- विकलारोषं स्वफलेहत्वा बिकलीर्तेहरेच्चकेः ।
- अवरोषमपि सम॒द्ैःर्विंभजेद्टुग्धं विलि्तिकाखेटः ॥ ४७॥
- गुणनिहतं गिकडाशेषं भूदिनेधिमजेत् । अत्र उन्पेन नास्वि प्रयोजनम् |
- अत्र परिशिष्टं यतचत्वारावरिर्विभजे । अथ विकृटशेषमेव सख्फठहवा
- विकर छतेविकडाय्रवदू्रहमगणेिमनेत् । अवापि ८ रम्बेन ) प्रयोजनं
- ५
- ६४ महालक्ष्मीमुक्तावटीसहितः -
- नास्वि । अभावशेषमपि समुदषिमनेत् । अत्र टमं विडिषराहूपो मभ्यम्रहो
- भवेत् ॥ ‰& ॥ &७ ।
- ॥ अथेवमागतामिर््हविकडाभिस्वदविकडाशेषेण चान्यग्रहमध्यवच्छेषक्षमदि
- नतच्छेषाधिमासानामानयनपरकारमायचतुष्टयेनाऽऽह-
- अहबिकला [ युग [दिनहता पिकलाय्युता धुरं मंवेत्तत्तु ।
- गिज्ञासितस्य भगणः संताञ्य ज्ञातमण्डलठेहंस्वा ॥ ४८ ॥
- लन्धं कुदिनिर्विभजेत्फलपिहं जिज्ञासितो अरहो भवाति ।
- दोषं तद्िकलाभ्ं मवत्यथ प्राक्यदृरित््वकम् ॥ ४९॥
- हत्वा युगावमदिनैर्िंमजेद्विकलीरुतेः खचरचकेः ।
- प्पे भृदिविसाते फलरोषौ स्तः क्षयाहतच्छेषो । ५० ।
- घ््वमधिमसिरैत्वा विभजेत्खचरस्य भगणविकलाभेः।
- लन्धं फल कुदिवसेर्विमजेहटग्धं भतेयुराधेमासाः ॥ ५१ ॥
- गरहविकडा युगदिनाहवा उदिष्टविकडाशेययुक्ताश्च कार्याः । एवं कते
- तदृष्ट्वं भववि । वतत ज्ञातुमिष्टस्य प्रहस्य युगभगणेः संगुण्योषिष्टबिकरम्र :
- वद्ष्र्वं भवति । ततत ज्ञातुमिष्टस्य य्रहस्य युगमगणेः संगुण्योदिष्टविकराम-
- वदूगरहयुगभगणैहं { हं ) तवा तत्र ठभ्ं॑॑च भूदिनैर्िभनेत् । अवाऽऽगदं कठं
- जिज्ञासितो मध्यग्रषठो भवति । रे वद्विकरारशेषं भवति । अथ पूर्वकं
- युगावमदिनेहतवा दिटिषीरतैरुदिष्टयेषवदृग्रहयु गभगणे विभजेत् । अत॒ उन्धे
- भृदिवसाप्वे सवि फटशरेषो कमा तादमदिनवच्छेपौः मवतः । अथ स्वं
- यगाधिमातिर्हस्वोदिष्टदिकडायवो अहस्य युगभगणविकलामिर्हरेत् । अत्रं ठउन्धं
- ® ०23 & ~
- फं च युगमदिनेहेरत् । अत्राऽऽगवं कठं गवराधिमा्ताः स्युः ॥ ४८ ॥ ४९
- ५० ॥ <१॥
- उदटेशकः- विलिपा्राप्पृष्णः षडिनषुदखष्टीभगगन
- क्षमारसंख्यादस्माचखारितम पिधत्स्वे्टदिव सान् ।
- विनेमि्भास्वन्तं विधमापि तदभरं क्षयदिनिं ।
- ततश्चैतच्छेषं वद् तदाधिमासानापि गतान ॥ ६२॥
- रवेर्विकडशेपपरदं (१९८११६०९५६) । अस्मादुकवदानीवा दिवसाः
- सर्याष्टखाद्रचष्टि ( १६७०८१२ ) संस्याः । एमिर्वेना रविविकडागरादे ॥
- वोकपरकारेणाऽऽनी ) विकडारिखिभाग्धिद्धिन्यष्टद्व्यङ्केषु ( ५९२८३ २४-
- कड़ाकाररिरोमणिः | ६५
- २३५७ ) संख्यः । विकटाचन्दरः सप्तेन्दुदरसाग्ध्यगाभ्ववखाङ्काै (७९२५
- ४७४६२१७ ) संख्यः । चन्दरविकङाशेषः संरुत्यभिविथेरुवषद्बेदा द ( ७४-
- ६४१५३२४ )प्ंख्यः । क्षयादिवसा गजार्थपुषडाक्षे(२६५५८) संख्याः । अव -
- मग्र साप्राङ्खमन्धीपुनन्दाथाष्टटोक ( १४८५९५४६०० ) सस्यम् । अिमासाः
- स॒प्रा्टाट(१६८ ७) तस्याः । एतत्तवं रविविकराग्रदेगोकवदानीवम् ॥ ५२ ॥
- $> क अ क
- अथ मगणादिशेषोर्टदिनम्रहोपायमाययाऽऽह-
- भगणय्रहमागलिपाङेषे भगणय्रभेव रच यित्वा।
- तेन दिनियहविकलाः कु याद्धमणा्खिचरांश्चाऽऽभेः ॥५३॥
- उदिष्टमगण।दिशेषं विकटाशेषं छत्वा वेनोक्तमगेणेष्टादनानि अरहार्बकरा -
- श्ाऽऽनयेत् । अथाऽऽभिर््हविकल।मियंक्त्या मगणम्हादीश्च क्यात् ॥ ५३ ॥
- अथ स्पस्वार्वकराम्रादुग्रहाणां साधारण विकामध्यानयने सां
- याऽऽपंयाऽऽह ~
- सिन्धहते विकला खन्रयरसरन्धमास्कररेभकते ।
- यच्छेषं तद्धप्वा रोलाकाज्ञाम्बुषिस्वराभ्ेकरेः ॥ ५४ ॥
- खखखतुंनन्दुसूर्योदिमनेच्छेपं अहो विलिपात्मा ।
- सिन्ध (४ ) हे विकारे सखवरयरसरन्धमास्करे ( १२९६००० ).
- भक्ते सति तच्छेषं सठाकाशाम्बृधिस्वराथिकरे ( २३५७४०७ ) ईत्वा सल -
- खतुनन्दसूये।( १२९६००० ) भजेत् । र्पेन प्रयोजनं नासि । शेषं
- विकटाल्को मध्यग्रहो मवति । अबरेदुभनुपसंषेयम् । यस्य विकटाग्माच्यदेवमा-
- नीविं मध्यं वत्तस्येवोपै ॥ ५४ ॥
- अथाऽऽयया घनक्षिपविषयपरनमाह
- यो वेददिवसखटो विकलारोषोनयुगदिनाघेन ।
- मारतवषं सोंअश्पनभजति धनक्षेपमार्मवेदित्वम् ॥ ५५ ॥
- विकडारेषोनयुगादनषेन दिवसतेटो यो वेद् सोऽशिन्भारवषर्ये धन-
- @ ७५ ®.
- क्षेपमार्मवोकत्वं भजि ॥ ५५ ॥
- अधैवतश्नमङ्काथपायदियं सार्षमाह - ।
- क्षि किन कि
- निजनिजगरणफलरज्ञी निजनिनहढदियस्षभान्यराशिम्यामू ॥ ५६ ॥
- महालक्ष्मीमुक्तावटीसहितः-
- ९५१
- >
- बद्यािहावरेषो खचराणां गणफठे ऊमा द्वतः ।
- ताभ्यां जलारेषिमक्तो विभोरदिंका्योनयुगदिनिस्योभो ॥ ५४॥
- हृत्या दिभजद्दृढदेनमान्याभ्यामन् ये च परोरी ।
- तत्नाऽऽद्धिमिं दिनं स्यादपरं खेटो विमोर्भिकारूपः ॥ ५८ ॥
- अत्र युगदिनचतूर्थाशः सवेषां दृढदिवतः । स्वस्वावकरर्टिवयुगमम-
- णचतु्थाशः स्वस्वभाज्रा शः । एवंविधाभ्यां निजानिजदृढादवि षभाज्यराशेभ्यां
- कमातपू्वोक्तो निजा्मेनगुणफखराशी ज्यात् । इहावरेषौ कमात्चराणां
- निजनिजगृणफठे मववः । वाम्थां करमाज्जङानीषे ( ४) मकौ द्वृदषटो
- विमौकमरोनयुगदिनस्वोमो इत्वा निजनिजदृढ भाग्याम्यां कमाद्विमजेत् ।
- अतर उन्धाभ्णां प्रयोजनं नास्वि । अव पे च परश प्वस्वाऽऽदिमं दन
- त्यात् । अपरं विोर्बिकाहूपः बेटः स्यात् । विभीर्विका विकडा ॥ ५६ ॥
- ५९७ ॥ ५८ ॥
- अथ स्वस्वदिकठाशेषेनयुगदिनेः सवषां साधारणं विकडामाहानभनप
- क्षारं सार्धगाऽऽय ाऽऽ्ह-
- अथद्ा दारध(४.मकान्स्वस्वेवेरप्तञ्चहनयुगादेदस्राच् ।
- रामाङकम्तदसुराराशेग्भः(१०५८५९३) संताड्य चकङ्कि-
- त्राः ( १२९६०० ) ॥ ५९ ॥
- विभजेत तन्न दोषा भवन्ति खचरा विछिकिकात्थानः
- रपघ्ेऽथ; अत्रानन्तरोके पकारदयेऽपे धमगक्षेपलाद्िकटाग्रह
- एका विकठाअधेका भवेत् ॥ ५५ ॥
- अथाऽऽंया दिकडाग्रयाश्रयणे दिनिविकठारेषविषयौ प्रश्चावाह -
- विकेकाअ्हाद्दिनाषं विकटारेषं च यो मणयि शीघ्रम् ॥६०॥
- चवुखुदधिमेखलायां चतुरमनीषो भवत्यसौ भुमौ ।
- स्प्ार्थदपायां ॥ ६० ॥
- - अथेततन्नमङ्ार्थमष्पथमिार्यामाह- |
- अहेविकलाः कदिनहता भमगविलिपाहता दिनं टन्धपम् ,६१॥
- दडाकारश्षिरोमभिः। ६७
- रोषेऽज् साति तु ल्पं सेकं कार्यं ततो दिषसवन्द्¶् ।
- देषोनभागहारे विकलारेष) भवेद््रहेऽप्यस्य ॥ ५२॥
- भूदेनहवा यरहमिक्डा विकटीरुवधरहयुगमगणहव।; कार्याः । अते
- शेषाः वि उन्वभेवेषटठं रन मवति । रेषे समि तु रन्धं सेकं क्यम् । ठतः
- स्वेष्टद्विसवृन्द भवि । भव रेषाभावे विकृङुशेवो नास्वि। शेषे सवि त
- शषानं ।वकङार्वमरहयुगपर्थयवन्द् रिकलाग्रं भेत् । अत्र सेषाभावः का
- दाचित्कः ॥ ६१॥ ६२ ॥
- अथाऽऽपयकेस्पेव प्रहुस्यकदिनिजातमगणरारिभागकटाव्रिकटाशेषयो -
- गादष्टदिनानि यो वेति सं एव कटटाकारं वेरेत्याह-
- चक्रसद्नार।।टृम्ता वृछप्तकाग्रक्थतोऽभमिमतदइिवसान् ।
- या जानापि स्त भ्रम्यां कुटूटाकारं स एवं जानीते ॥ ६३ ॥
- अवत्तारिकय। गरताथयम् ॥ &३ ॥
- अथेतत्श्नमङ्गाय सार्षामार्यामाह-
- अत्रायरेक्ये कुदिनै तिहते रोषं मवेरक्षयसेपः !
- ञयद्रयङ्का द्विक विश्वेगणितं ~हचक्रमस्य भाग्यं स्यात् ॥६४॥
- कृ दिनच्छेदस्तवेतंगंणकं कुर्यादस्ावमीषदिनम् ।
- अचा दिष्टे म।गादि्रेषयेमे सपि समवे स पिनार्ेभक्ते सवि यच्छि
- ष्यते दद् चऋणक्षेपः स्यात् । नो देद्धगणादिरषयोम एवात कऋणक्षेषः
- स्थात् । धद्यङ्कािकृरि्ै ( १३१७९७३ ) गणितानि अरहृयुगचक्राण्यत्
- भाज्यराशिभवेत् क्षितिदिनानि भाजकः स्यात् । पएवेस्तु पुपोक्तमार्गेण गुण.
- मानयत् । एवमागवोभयं गण पएवे्टदिनानि स्युः । अने वारकटूटाकसे द्वि.
- विधः। अ्रोदिष्टभगणादिशिषावखम्बनेनेकः; । उदिष्टग्रहावछम्बनेनाप्र; 1
- एवं वेख।कट्राकारोऽपि देविदन्यः । अद्र व्वृदिष्टयह्यभरणेन वारेडाकृटश
- कारो वावृत्तरव पदृश(धष्येते । णते तृद्विष्टमागाद्यम्राभ्रषणाऽऽनीयमान्।
- यो वारवेखाकृटटारारौ ०) कमण प्रद्रेभवे । वारकुटटाक रमतूमगण शेषावडम्ब-
- नोहेरकः-देवेनद्राचितवार पूप ्षमये राजीवबन्धोरभू
- च्चक्राग्रं नियुताहता्टककरक्माभृन्मही (१७२८०००० ०) समितम्
- ~ भरयोऽष्यतदभस्सितेन्दुकुज विदा रावसाने सम
- तव्कान्वद् बारकटटकविषा ्यास्त त सस्तवेः ६४ ॥
- ३८ महालक्ष्मीमुक्तावलीसाहितः-
- अथैवद्दिपश्नभङ्गगयाऽऽ्यात्िपकमाई-
- खचराणां युगमगणा मान्यो र!रिम॑वेत्तदा्नीं तु ॥ ६५॥
- भगण चदि तद्धगणाभ्रं भवेदणक्षेपः ।
- मवनीमता भगणा भान्यो रारिभवेचदानीं तु ॥ && ॥
- मवने तृदिषटे तद्धवनाभ्रं भवेहणक्षेपः
- मागामरे तषष्टि तद्धागायरं भमवेदणक्षपः ॥ ६७ ॥
- भागीभृता भगमा मान्यो राहिमवेत्तदानीं तु ।
- रिप्तामर तूदिडे तष्धिप्ताथ्रं मवेदृणक्षेपः । ॥ ६८ ॥
- लिप्तीमृता मगणा मान्यो राशिमवे्तदानीं तु ।
- विकला तद दिष्टे तद्विकर्ं मवेहणक्षेपः ॥ ६९ ॥
- विकटीभरता भगणा मान्यो रारिमवेचदानीं तु ¦
- यगभ सावनदिवसान्येवं स्या द्र(ज कोऽत्र सवत्र ॥ ७० ॥
- एमिर्भाजकमान्यक्षपेयो मवाति वधंकः सोऽत ।
- आदिमिक।लस्तस्मिन्दढदिविसान्वद्धिरमगणान्युक्खा ॥ :१॥
- अमिंहितवारस्तांस्तान्काकनन्यांश्च साधयप्राज्ञः ।
- भगणशेष उद्दिष्टे सावि ददुद्िष्टं भगणशेषं क्षयक्षेपः स्यात् । वेदा पुन.
- हाणां चतुयुगमगाणा मान्यरािः स्थात् । अत्र हिशन्दो हेष । यस्मादुहि.
- टमगणदोषभृणक्षेपो मवति वस्माद्खहयुगभगणा माज्वराशः स्याति ।
- राशिक्षेप उदिष्टे तवि वदृदिषटं राशिरेषमृणक्षिपः स्पात् । वदनींतु ददृश.
- ( १२ ) गुणिवयुगमगणा मान्यः स्यात् । मागशेष उदिष्टे वु वदुर
- भागरेषमृणक्षेपः स्यात् । वद्नीं तु षष्टयु्तरशवत्रया ( ३६० ) हता युग-
- भगणा मान्यः स्यात् । कृडाशेष दष्टे तु पदुदिष्टं कख क्षेषमृणक्षेपः स्यात् ।
- तदानीं तु खलषहवन (२१६०० ) निहता युगमगणा मान्यः स्यात् ।
- विकृडाशेष उद्षटे सवि तष्टं विकटाशेषमृणक्षेषः स्पात् । वदान तु
- खत्रयसङ्कमकां ( १२९६००० ) भ्यस्वा अरहचतुयुंगमगणा मान्यराशिः
- श्यात् 1 अवर सद्र चतुयुंगमूदिनान्येव भागहारो मवेत् । एवं प्रदशिवैरेतेमा
- ज्पमाजककषेपैः पु्ोक्तपकरेण यो गुणो भवति स॒ इहोहेशकश्छोकपथमक-
- यिववारान्वान्वः पथप्रकारः स्यात् । अथ वस्िनाधकृषठेि मविगृणिवान्डढ
- कुडूाकाररिरोमाभेः । ३९
- दिदसतान् निक्षिष्योदेशकश्डोकान्दरोकवारान्वान्वानन्यान् कानपि कृट्टकग-
- णिवज्ञः साधयेत् । एतदुक्तं भवति । टृढदिनेषु सपहतषु यच्छिष्यवे वद्बड -
- म्बनेन दृढदिवस्ानां कियदीमिरावृत्तिमिरुदिष्टवाराः त्यायान्त्यिडाच्य
- ताववीभिरावृत्तिमिगृणिवान्हढदिवसान् गुणयित्वोदेशक्ोकान्तरोक्तवावार -
- सानानन्यान्कडानपि साधयेत् । अवर फठं वदुदिषट्मगणाद्शेषवशाद्यथा
- क्रमं यरहमृकतमगणादिभिभवति । न्याः -अकोदेशकश्छोकस्थो रिभगणदोषाऽ
- यम् ( १७२८००००० ) । अयमन कणक्षेषः । रवियुगभमगणाः खरतुष्कर `
- दृणवाः [ ४३२०००० ] भाज्यराक्चिः । युगमूदिवहाः " वसुद्चशदि-
- रूपाङ्कसपादिविथयः ( १५७७९ १७८२८ ) भाज्यराक्िः ! एमिर्माभ्य-
- माजकक्ेेः पूरदवदानीवो गुणः खाम्षि ( ४० ) सरूपः । अयमेोदेशकोक
- पथमोक्तगुरुवारान्तान्तः सष्टचािर्दिनिगणः । एप प्रथमकाडः। असिमिनेक.
- गुणे सपेष्वन्ष्यङ्काद्रिरवान्प्यजङ्काभ्रि ( ९४४७९४९७ ) संख्ये दढदिने
- दृते सम्वाङ्कान्ध्यङ्कादिेदाभ्धिग्रहाश्चै ( ३९४४७९१९७ ) संख्य ।
- य॒केवासरावततानः सृषटयादिर्दिनिगणः । एव द्वितीयकाटः । अथ पूर्व॑पागते
- गृणे ४० चतुगुंणद्ढदिने क्षिते वसुरसाषटादरन्द्रङ्कादिमूनेतिथि ( १५७७९
- १७८६८ ) संख्यश्नन्दयारान्व।न्वः सुश्यादि्दिनगणः । अय तृतीयकाठः ।
- अथ गृणे ४० प्श्चगुणदृेदिने क्षिष्वे वचखत्यब्डमाभद्न्यवादविधाति ( १९-
- ७२६९७३२५ ) संख्यः कृजवारान्वान्तः सुष्टयादिर्दिनन््नः । एष चतु-
- थकाठः । अथ गुणे षड्गणदृढदिने क्षिपे दिवसृशेखरसादिवसुरसतुति
- ( २३६६८७६८ २ ) संख्यः ) । बुधवारान्वान्वः स्ष्टयादिर्द्नग्प्नः ।
- एष प्श्चमकाटः । एवमेतेषु पञ्चकारेषु यथास्वभगणेवि ( सू्यंति० अ? 9
- च्ो० ५३ ) सरय॑सिद्ान्तोकपकरेणाऽनीतं रविभगगशेषं नियुवाहवा्टकर-
- ह्मामन्मही ( १७२८००००० ) संमितं भवति । एवं सूर्यस्य रश्याशे"
- ैरनयषां मगणादिशेषवारकुट्टाकारः करैष्यः , अथ वारकुटृटाकासेखाकटूटा-
- काराः कावा विशषः । उच्यते वारान्वकाडजनिवं अहं बा मरहभगण।-
- दिदेषं वाऽवखम्म्य वारकृटूटाकारः प्रवर्वते । बारान्तकाडादृन्यकाठजनिवं अहं
- वा भगणादिरषं वाऽवरम्ब्य वेखाकुदूटाकारः पवर्तत इति । अथ -तेररूर्रा
- करिः पतृश्यते । चाऽऽो वेखायां प्रहमगणादिशेषाणि ज्ञातम्यानीति वदा
- नयनमुभ्यते । भागानुनान्धजावो सूपगुणच्छेदगुणस्यांशयुवेष्व्िनवृन्दं दवत्येन्
- ४० महालक्ष्मीमृक्तावलीसाहितः-
- च्छेदेन गणयित्वा वर्दंशयुक्तं छता वच्च प्रहयुगभगणैः संगुण्य ततत्यण्छेद्
- निहतयुगमूदिनेर्विभजेते } ठन्धं भगणा वन्ति ¦ वसिन्द्रादृश्ादिगुणिवे पूवं
- बद्वभक्त च रन्ध रथादयः । रषं नारयादिशचिपम् । उदत्हरणम् ' अत्र
- कृतिपतस्वच्छेद्ांरसाहिवोऽभीष्ठा दिनगणः ( १३५२।१।१ ) अ्रोपसिषङ्क
- स्थो सूपगुणः घ चाप्र दीषुदिश्च ( १३५२) संख्यः । मध्यमपाङ्क
- स्थाऽ्शाः । स पुनरिह खूप ( १) मिवः, अधःपङ्किस्थच्छेदः । व॒ पुनरत्र
- दिकर्भिवः। अथ हपगुणे ( १३५२ ) तवत्येन श्छेदेन (२ ) गणिते
- ( २७०४ ) वक्येनांशेन च (१) युके जावो राशः पञ्चाप्रम ( २७-
- ०५ ) संमितः । अस्मिन्बुधयगभगणेः खवतष्क्रदाणवै ( ४३२०००० )
- गुणिते ( ११६८५६००००० ) वत्त्यच्छेदेन द्धिकिन (२) मृणिते्यंमृदिनेः
- पड्वाणरसाथारन्यहटेषुिथ्य्नि ( ३१५५८ ३५६०६) संख्येर्विभक्ते उम्धा
- भगणाच्लयः । रशेषं दन्वखाग्यङ्न्खाषन्दुदी ( २२१८०९३०३२ )
- संख्यम् । तद्व वृधस्य मगणाग्रम् । एतसिन्द्रादृशदिगुणिवे पूरववद्विभक्ते
- च रभ्धं रार्यादया मदन्ति । रेषे रार्यादिशिषं मवति ६५॥ ६६॥
- ६७ ॥ ६८ ॥ ६९ ॥ ७> ॥ ७१ ॥
- अत यद्धगणशेषं वदध॒नेदिश्येव-
- लङ्कामध्माहनकालठ हिणिकिरणतनजन्भनो मण्डलाय
- द॒न्ताम्रागन्यङ्खाष्टक्षितिनयनमजसख्यमसिदमृष्मात् \
- दन्ताभ्रागन्यङ्खाष्ठक्षिनिनयवभुजासंख्यमाकीदपुष्मात् ।
- पणयानस्य यातानापिमतदियसब्युहमंरोन युक्तं
- वेाकुरोपदेरो शल्वदवद्वगतश्वेछया जुहि सीप्रम् ॥५७ २
- अथेतत्पश्चमङ्गमय सार्धमा्यद्ियमाह-
- वेलाकृट्टाकारे छेदाभ्यस्तः कुबासरष्छेद्ः ।
- परक्षेपभान्यरारी एनरस्मिन्वारकुट्टबद्भदतः ॥ ७३ ॥
- एषेः संपायेते यो फलगुणक्छो तयोः फलं तत्र ।
- उदिष्टरोषवरतो गतमगणादिवेदिह गणस्तु । ७४ ॥
- छेडहपो दिदसमणः शिष्ट तच्छेदयोगिनोऽशाः स्युः ।
- अस्मिन् देखाकृट् करे मण्डटादिशेषानयने
- ‹ मागानुबन्धजातो ूपगृणच्छेद्सगुणः सांशः ।
- कुड़ाकारशिरोमणिः । १
- श्यत यच्छेदस्तेन गुणिवा युगमूदिवतता भाजको मवति । नारद्
- टाकारि भगणादिेषेषु क्षि्षु सस्तु तत्र यो क्षेपमाज्यावुक्तो वावक्रापि समा:
- नो । एतेरमाजकक्िपमाज्येयो फठगुणावुखेवे वथाः फं विह भगणशेष
- उदष्टे सति अरहमृक्तमगणा भवन्वि । राशिशेषे तृदष्ट वत्कठं ग्रहभुक्तरारयः ।
- भागशेषे पएनरुद्ि्े तत्पनर्थहमुकतमागाः । टिप्वाभ्रे पुनरुदिष्टे वत्त ्रहभुक्त कि)
- ठिम्वाः । विखिप्वाभ्रे तृदिषटे सवि वत्फटं यहमुक्(कि)विखिष्ा भवन्वि । अत्र यां
- गृणस्वसिस्तु भगणाद्यग्रानयने भागानुबन्धजावात्यत्र यश्छेदस्तेन विहवे सवि
- ठन्धमि्दिनानि भवन्ति । शिष्टं वच्छेद्सेबन्धिनोंऽशा भवेयु : । उदाहरणम् - बध.
- स्यादिष्टं भगणेपमिद्म्(२२१८ ०९३०६३२) । अयमृणक्षेपः । अत्र मगणशेषो
- दिष्टत्वादृबुषस्य युगभगणा ईम (४३२००००) भाज्यराशिः । इह चक्शेषा
- नयने भागानुबन्धजावाकित्यतर च्छेदो द्वि(र.संभितः । अतो द्विगुणिवा मृदि
- वसा एते ( ३१५५८ ३५६५६ ) भाजकराशिः । रएवमेतेः क्ेपमाज्यमभाजकेः
- परववदानीवं फठं ति ( ३) संमितम् । एवद्वचमृक्तमगणाः । गुणः पञ्चा
- भभ ( २७०५ ) संमितः । एवर्सिमिवह चक्रशेषानयने भागानुबन्धजाता
- वित्यव द्वि (२) संमितेन च्छेदन विभक्ते ब्ध द्विषुविश्च [ १३५२] संख्यं
- जावम् । एतद्भीष्टद्विनिगणः . शिष्ट तच्छेद् (२) संबन्ध्यंशो छप (१) मितो
- जातः। एवं च्छेदांछसहिषां दिनगणोऽये (३३५२।१।२) इत्थं वारद्धंशे
- कुट्टाकारः परदिवः । एवमनेन न्यायेन वारज्ंशवारचतुरंशवाररश्वांशषार -
- पडंशादिषु कृटटाकारो योज्यः ४५३ ॥ ७४ ॥
- अथ वारषष्टचेशे दिष्ताशेष।भयणेनाहशकः-
- टित्ताषामर्धराज्राप्मभुति विघाटका सप्तरात्यां गतायां
- सैकायां ख।भ्रतकनिगुणरूतराराशभ्ररैठेकनागाः।
- छिप्ताप्र सूयसूनोः सममवदमुना वासरानरायुक्तान्
- टिपान्तं सुयसनं कथय विधटिका कुटटेदिन्ममाऽऽद्खा ।।८५।
- उत्रैईं॑रानेश्वरस्य कर शेषम् ( ८१७०८५४३ ३६०० ) अय.
- मणक्षेप; । तस्य युगभगणा मृजङ्कषट्१अ्रसवेदनिशाकराः ८ १५४६५६८ )
- ( सृ्य॑सि° अ० १शो० ३- ) भानज्यराशिः। वारस्य खखपटूरामांशो (३६०७)
- अिनादीतिखखषडरामगृणिता युगदिवता इमे ( ५६८ ०५०४१८८ ०८०० )
- माजकराशिः । एमिः क्षेपमाज्वमाजङेः पृववद्नोवो गुणो मूखाद्कार्दे
- द
- ४२ महालक्ष्पीमुक्तावठीसहितः -
- ष्वारूति ( २२५०७९०१ ) संख्यः । असिमिन्वसषडुरामोर्धेमकते उन्धमभीषटदि
- नगणो द्ीषुद्विषट् (५२५२) संख्यः । शिष्टा विनाडिकाः सेकसप्तशत ७९३ ।
- ३६०० संख्यः । एवै सच्छेदां रासहिवोऽभीष्टदिनगृणः ६१५२ । ७९१ ।
- ३६०० । फटं छववेदार्थकं (१२६४१) संख्यम् । एतत्काडालकं सोरमध्यम् ।
- अथानुकेडासु कमदनृषावादारोपिवासु षडाश्षयः (६) । एकोनरविक्षद्धागा (२९).
- शवलः , ४1] कडाश्च ¦ एवमिद् सयादिकठान्तं सीरमध्यम् ॥ ७५ ॥
- क = क
- अथ भ्र. भ्रयणेन वरवेखाकुटृटाकारनयने प्रथमो ग्रहस्य भगणादिशेषं
- ज्ञातव्यम् । अतस्तदुदिषटमरहानुगृण्येन धीमवास्प्यह्लमित्यार्ययाऽऽह-
- स चरादंलम्बकृटट्टे परिवताद्म्रमादितो ज्ञेपम् ।
- तत्परिदतायग्रं सुषियोद्यं कथितखे चरेन दरात् ॥ ७६ ।।
- अञ्न ॒परिदवाचग्रमूह्यमित्येतत्परिवतधिग्रेणानन्वरं तदु शाद्ेखावारकूटटा-
- कारादप्यू्यादित्यस्योषखक्षणम् । स्ायमृहेन सिद्धोऽ्धंः । वारकृट्टाकारे
- मगणाल्पके प्रह उदे सणि ग्रहस्योदिष्टान् समणांश्तुयैगदिनिर्ुणयित्वा वस्य
- चतुर्मगमगणे विभज्य ठन्धं कुतरविनिधाण शेषं दस्य चतुर्युगमगणेभ्यस््यजेत्
- ततस्तच्छेः भमति , अतत्रैयमामतं मगणशेषं क्षयक्षेपः । प्रहस्य चतुर्युगभगणा
- माज्छराशिः . चतुर्युगदिन"नि भाजकूराणिः ! एभिः पुरर दृगुणफले कुर्याव । वयो-
- गणो ऽकोष्टदविनिगणो मवि । फं मरहम भगणा भवन्वि । जय परिमर्द रा-
- यन्ते ग्रह उदि तं ग्रः राशीरुत्य भूदिनैः दगृण्य राशीरवेस्तस्य युगपरि
- श्छि चवा फठं छवित५।८ टि त्वाऽद शेषं स पागहाराज्जद्यात् । तच्छेषं त रशियेषम् ।
- अभ राशिरोषमुणकषेपः । रीरा युगपरिवर्दा भाज्यः । मूदिनानि भाजकः ¦
- एतेः प्रागृक्तददृगुणफटे कुर्यात् । वव गुणोऽभीष्टदधिनिमणः । फं तु गवराि.
- गणः । अथ चकरादौ भायान्े मरह उदे वं भागीरृत्य क्षिविवासरेस्ताइपित्वा -
- भागीरतेस्वस्य युगचकर््यवच्छिदयाऽऽं कुषविद्विन्यस्य शिष्टं स्वहारका-
- च्छोधयेत् । तच्छेषं तु मागशेषम् अवर मागशेषमणक्षेपः मागीरुतग्रहस्य
- युगमगणः भाज्यः । क्षिदिवासरा भाजकः । एमिरुकङदृगृणफडे कूर्यात् ।
- पयोर्गृणोऽमीष्टदिदसचय : , इह फं तु गरमागगणः । अथ पर्यायौ करान्ते
- ग्रह उदे वं करीरत्य मूदिवपैः संवाइच कखीरुतैस्तस्य युगपयविभ॑क्ता
- कुडाकाररिरोमाणेः । ४६
- छञ्वं कविदसाऽवरिष्टं स्वच्छे च्छोषयेत् । तच्छेषं तु कलाशेषम् । अव
- कठाशेषमृणक्षेपः । कटीरतस्तस्य॒युगपर्याया मान्यः । भूतिव्त
- भाजकः । एतेः परागुक्वद्गुणफठे विद्याद् । वयोर्मुणोऽभीष्टद्िवससमूहः ।
- अचे फं तु गतकृटापतमूढः । अथ पर्याया विलिष्ठान्वे ग्रह उष्ष्टे वं
- वििपीरत्य मूरदनेदर्धयित्वा विलिरीरवैस्तस्य युगप्यायः परविभज्य न्धं
- फठमन्यत कृनाचेत्ाखयित्व। शिष्टं स्वमाजकत्तशोषयेत् । तच्छेषं त् गिक
- खखषृम् । इह विकटा शेषमृणक्षेपः । विदि्ठीरवग्हस्य यगपयाया भाज्यः ।
- भृसवनर्नानि भाजकः । एमिः पू्धीक्तमाभण गुणफरे क्यात् । तत
- गृणाअमेमववास॒रनिवहः । फं तु यरहमूकविकखवन्दुम् । अत्र एवत्र यदं.
- ्फृख वत्तत्तव तवे शेषामावेऽमष्टद्नानि भदन्त । तच तत रेषेस्रावित
- सेक वचत्फटममीष्टदिनानि मयन्वि । अथ ग्रहस्य रारिस्थानभात रद
- पुनरुष्टास्वस्थ राशीन् दृढरदिवः वध्य ददृणयि ( १२) रविभजव् ।
- अत्र ठज्धं भगणरोषम् । अथ रश्यो भागन्वे मरह उदिषटे वं भागीख्त्य
- टृढदिनेहत्वा खाङ्गमिपेः ( ३६० ) दिभनेत् । उम्वं मागरेवम् ¦ अथ रा-
- स्यादौ कडान्ते यह उषष्टे वे करीरृत्य दृढदिनेर्ता खलनपनेतरैः
- ( २१६०० ) हरेत । रन्धं म॒गणशेषम् । अथ रदषा्रौ विदिष्तन्ते अह
- उद्षठि त॑ं॑वििव्वीरुत्य इढदिनेहत्वा खाप्राङ्गगङ्मकः ( १२९६०० )
- विभजत् इह! ठ्म्पं भगृणसरेषम् । अच. सर्वव भगणयषभृणक्ष 1१ ।
- रहस्य दृढमगणा मान्यः । दृढरिविसा माजकः । एरि्गंमकफटे र्यात् ।
- तयो्गुणोऽभिपेददिनन्रजः फं गतभगण।; । अत्र सवत दिवदाश्वतु्युमममः
- णाश्चापवर्विवाः कमाद् हढदिवतसा दृढ भगणाश्च भवन्ति । अथ मरहृश्य माग
- स्थानमा उद्षटे वानृदिश्म् माभ्रान् दृढदिनेरत्वा अरवा विभजेत् । उन
- रादिशेषम् अथ मामादो टिष्वास्थानान्षे मरह उदे वं रिप्तीरूत्य दढ.
- दिनैर्दवा खाप्राश्मूभि [ १८०० ] र्विभजेत् । उन्पं रा्चियेषम् । अथ
- मागादौ विषटिष्शन्दे मरह उदे प वििप्पीरत्य दढवासरेहता खला ्र्ठ-
- दिग्भि (१०८०००) र्विभजेत् । रन्धं रारिशेषम् ¦ अतर सर्वै
- राद्िशेषमृणक्षेपः ¦ रारिरषदृढषण्डडा भनज्यः । दृढदासरा - भजक्ः ।
- ४४ महालक्ष्मीमुक्तावटीसषहितः-
- वैगणफठे कूर्यात् । वयोर्मुणो बाञ्छितदिनोषः । फं गतरारिगणः ।
- तच सर्वव चतूर्युगुदिवस्ता रारीख्वाश्चतूयुंगमगणाश्चापवार्विताः कमाद् इढदिवसा
- रारीषछवा दृढमण्डटाश्च मवन्वि ॥ ७६ ॥
- भथ राश्यादििपन्वग्रहाभयव।रकृट्टाकारावरम्बनेनादेशकः-
- चापे भागा बिंरातििषिके ह आसीत्घरे्मध्यमं सोम्यवारे ।
- भृयोऽप्येतम्जीबवारे कद् स्यादृजुषाः कारो तो गतान् पययांश्च । ७५॥
- अतेदं रश्याद्िकरान्वं गुरोमष्यं (८२० । २) } एततकड। छतं ऽय प्रषट्-
- कातिथि (१५६०२) संख्यं जावम् । एवद्वत्येः सपतेषवन्ध्यङ्काद्रेखना-
- ग्ण्य्भ्रिमि ( ३९४४७९४५ ) ईंढ रने हवं चक्रकृटा{*(२१ ६००).
- विभ्रक्तं दाधाचरयोगेन सह षड्थीगन्यष्टगन्यद्कन्ध्य्ट दै ( २८४९३८ ३५६ ).-
- संख्यं जावम् । अयमिह कणक्षेपः । गुरोश्वतुर्युभमगण वतुर्थाशा्वा अत्रत्या
- एत(९१०२५)हढभगणा मान्यराशि, । इह पवा करान्पेवाति (३९४४५७९ ४५७)
- टढदिनानि भाजकराशिः । एवैः पूथवदानीतो गुणादिदिखा्टरीन्ददच ( २५.
- १४३८०३३ ) सख्यः । अये सुष्टच।रिरटदनिग्णः । अयमेव बुववारन्वान्तः-
- परथमकाटः भत्र फृठं सप्ति खाष्टाथ(५८ ० ३ ७)तख्यम् । एतदेवात गृषटभकतमम-
- णाः । अथेकार्दनददयुकः पथमका एव गुरुवारान्वावतानः सृष्टचारिद्तीयः
- काः । स च ाष्टान्ध्यद्ीन्दरङ्काथीन्विषद्(६४५९१७४८ ०) संष्पः। आ-
- न्काठे गृरोर्गवभगण।दृष्यङ्काखाङ्केन्द्राः( १४९०९२ ) । एवं प्रह भ थव।९कट्-
- टाकारः प्रदासवः । अनया (रीत्या) अरहाश्रपकेडाकृदूराकारोऽप्युमेथः । अवर
- यौ यरहाभ्रयेण वारदेडारकुटूटाकारो वों कद्ाचिद्धवतः । कदाचिदृष्यभिवरवः ।
- वस्माचादस्मी वीनो ॥ ७७ ॥
- अथ सूयान्द्वसरानचन्दरादिष्टमहराश्यादिमध्यदृतार्कवत्तराश्वन्द्र दीष्ट-
- रहगवभगणादीश्च यो वद्वि स निरग्रकटृट।कारे प्रवीण इत्येके परभ्नपार्यषा
- सपष्टयापि -
- सुर्याम्द्पूर्तिकाले चन्द्रादीष्टग्रहं समाखोक्य ।
- अकेष्टयातमगणानाचष्टे यः स॒ दुक्षिणः कृटुटे ॥ ७८ ॥
- अवतारिकिा गृदार्थयम् ॥ ८८ ॥
- दिनिकरमगणाख्छेदश्चन्दरादीष्टमदस्य चक्राणि ।
- अथेत्पभ्नमञ्जनाय् सा्षामार्यामाह्-
- कुडकाररिरोमभिः। ४५
- मान्यक्षपस्तद्यो अहम ध्यमसिद्धेवासनां दृष्ट्वा. ॥ ५९ ॥
- तेर्जनिते गुणकाीये चाकौन्दा गतेष्टमगणाश्च ।
- अत्र क्षषोत्पादनं विनाऽन्योऽथं; सुबोघः । अपस्तदेव परदश्यवे । अहस्थ
- राशिस्थानमात्र उदष्टे रप्युषष्टान् राशीन् युगरविभगभेः सचतुष्करदाणवेः
- ( ४३२०००० ) संगय्यदुदूभिमिमन्य रन्धं मगगशेषालसकः क्षयक्षेषः
- ( १२९६००० ) । अथ राश्पादौ भागन्वे ग्रह उषिष्े व मागीरत्य पूर्वव.
- त्तगृण्य चक्रमागे ( ५६० ) विभन्य उन्धभरधस्तेपः । अथ राश्यादौ विक-
- ठान्वे अह उदष्टे तं विकरीरत्य चके [वि ] जामि ( १२९६०००)
- विभज्य उन्बभणक्षेपः ॥ ७९ ॥
- अचर र।।तैस्थानमावेचन्दरपण्यारखम्बननोटेशकः-
- सुय्द्पूत) मगटाज्छनस्य मपन्वकं दषटमतोऽश्णाग्दान् ।
- यातानयेन्दोमग्णांध तूर्ण॑भाख्यातु कुट्टे करालो मर्वश्वेत् ॥ ८० ॥
- व भाज्यश्वतुुममगणाः । भाजकं रविभगगाः । अवोक्तपक्रियानीवे
- नियुवाहवधृषि ( १८००००० ) संख्योऽयृपक्ेपः एेरानीवाः सृथान्दराः
- खतयततिथि ( १५००० ) रषाः । चन्द्रगतमगणा रदेष्वभ्रनख ( २००-
- ५३२ ) संख्णाः ॥ ८० ॥
- भथ फलज्ञातमृणानवनमाप वाऽह -
- लग्धे भाजकगुणिते वारक्षपेण सस्रते भक्तं ।
- भाग्येन लम्यते यत्तदगुणकारो मवेदिति ज्ञेयम् ॥ ८१ ॥
- अस्यस्त्वर्थं उदाहरणे" न्यज्यवे । निरग्रविषये पूरवखिखिवोहैशकश्छो -
- कोऽयम्-
- चन्द्रेराः (१११) केन गुणिता हप (2) युक्ता दिखाभिष्ैः (३०२) ।
- भक्ताः इद्धा गृणकठे नू
- (३ तृणं निरभपित् ॥
- अत्र कृट्टाकारगणिवसिदधे गुणफरे शरधुति ( ; ८५) गजक ( &८ )
- सर्ब । एवमाग।छन्बाद् गृणानयनाथमियम्। । । उन्बभिद् ( ६८ ) मेवद्नेन
- भाजकेन ( ३०२ ) गृणिषै ( २०५३६ ) इदमनेन धनक्षेपेण १ धन्णु-
- _ वेप्रत्मिन चस्छवम् , ( २०५३६ ) । एवद्नेन ( १११ ) माजफेन विभज्य
- न्धम् ( १८५ ) । इदं कट्टाकारमधिदसिदगुणकार तुल्यमेव ॥ ८१ ॥
- ४६ महालक्ष्मीमुक्तावटीसाहेतः-
- अथाऽऽयया विकडाशेषाद्विकरदधानयनमृच्यव इति प्रविजानीवे-
- विकलारदापादिकलकाः कलाः कलप कवापग्रं च ।
- भानि तदयं भगण।अ्पपि था पयुस्तदुच्यते कम ॥८२॥
- अथ प्रतिज्ञावमर्थमायादितुष्टयेन तार्धनाऽऽह --
- विश्बधघदिकलाथरत्छकद्धम क्रावरोषदेदांरे ।
- पष्टेस्त्थक्ते विकलास्तदमादवस। ह[६]तिःमविक लञ्च ॥८ ३ ।
- खाद्गर्हताकलायं द्दरदां ९ालिचन्द्वंगणितात् ।
- खरमाेहतावरोष खरभभ्यः रोधिते कलारोषम् ॥ ८४ ॥
- तद्यगदिवसाम्थासः सकलाभ्रः ष्टिमाजते।ऽङा्रम्
- विभ्वहततदगां राव्छगणाप। च्छेषहीनहारांऽशाः ॥ <५ ॥
- तद्ादनरवगंः सां राप्रः साभेभिह। मारम् ।
- तन्त्य २।ऽकौप्ते रेषे हारोच्चराधिते मानि ॥ ८६ ॥
- तद्भमिक्षावनवधः सह रेषोऽकैर्हतो ममणरोषः ,
- तयोर ( १६ ) गुणताद्िकडाओेपाचत्वारिं शर् धिकृशतद्वयन् (२४०)
- भकचोऽवरेष्स्वस्य यश्वतुथ।शस्तासिमन्पष्टे [ ६० ] स्त्यक्तं यच्छिष्पते तदि
- कडा भवन्ति । अथ तासां गपमृदविनानां च नौऽभ्यासः स विकडाशे-
- पृयक्तः ष्या ( ६० ) मश्च काप: । अन यदे वद्विकलायेषं
- भवपि । अथ तस्य चतेथयाल्रपर्शगृणितात्प्टया मक्ताद्यदवशिषऽ्यवे
- तरिमन् षष्टय(स्त्पकते ष।ऽवशेः स ठा मदन्ति । अथ वास्तां युगदिनाग-
- मपि गो वधः स॒ टिप्रशिषयुक्तपष्टच। मक्त्य कार्यः| उन्धं मागचेषं मवति ।
- अथ तस्य बचतुथाशलगोद्श्गुणाछिथा ८३० ) इक्ायच्छिशं वरसि.
- सििशवसत्यक्ते शेषा मामा मवन्वि । अथ रेषाणां युगमूदिनानां चाभ्यास
- स॒भागरेषश्चिशद्धकश्च कायः । टन्धं राशगेषं भेदति । अथ राशचैशेषच-
- तु्थौे दादशमक्ते यः रेषस्व(स्मिन् द्वादशेभ्यस्त्पफे यच्छिष्य३ वद्राशयो
- भवन्ति । अथावशेपाणां मृदिनानां च यः संवर्गः स राक्षरोषयुकतो दाद
- कामि दभमक्श्च कायः | उन्धं गणस भवति । ननु विङडाशेष्।हिव्तानि
- व्यष्दिना पृदकिन सदमेतत्िदधं रच्िमनेन सिद्धत्ताधनेन । चत्यम् ।
- तच कुटूटाकारगणिवमन्त विपरीरगणिरभित्यदोषः ॥ <२९॥ ८३ ॥ ८४ ॥
- ८५ ॥ ८६& ॥
- कुडाकाररिरोमाणे । ७
- पर्वं विकडाशेषाहिवसानित्येवमा्ट्ना ज्ञातग्रहविकलाग्माचिज्ञासिवम -
- हमगणादिशेषानवनमूक्तम् । इदानीं प्रकारान्तरेण तदेव विबक्षस्तदिषयनन्यो.
- गमापया स्वष्टयति-
- पर्वं विकलाश्ञेपा्रादन्यस्ये्टमगणरोषादीन् ।
- अविलम्बितं मणति यः कृट्टकंविदां सिन्धुरः स मवेत् ॥ ८७ ॥
- अथेतत्मश्नमञ्जनायाऽऽयांदयमाह -
- कथितविकलावकेषास्थिरगुणणितेष्वमीष्ट चक्षु ,
- भरेषु भ॒मिदिवसेयः दषस्तद्गुणोक्तविकलाभ ॥ ८८ ॥
- क्षिपिदिनिमक्ते हेष वेदहतेऽभीषटखचरमगणाभम् ।
- रार्यादिक्षषगणने चेवं रव्यादि ( १२३१६०२ १६० ०-
- १२९६००० ) गणितपरिवर्दैः ॥ ८९ ॥
- इति श्रीदेवराजविरचिते कुटशकारशिरोभणो
- कि
- निरषरिच्छेदो दिवीयः ॥ २॥
- दिष्टस्य ्रहदिकडाेषस्य यः स्थिरगुणः पै रबिमगुविदां नवम्बर.
- त्वेवमादिना पिपस्वेन गुणितेष्वभीष्टम्रहयुमगणेषु मः रेपस्तद्गुभिवोहिष्ट-
- मिकङावशेषस्थिरगुणगणितेषु जिज्ञासिवस्य ददरशगुणितयुगचकेषु मूदिनभक्तेषु
- यः शिप्यवे पेन गृणिषे तृदिष्टविकखरेषे मृदिनभक्तं यच्छिष्टं तदद्विहपं
- जिज्ञासिवस्य रारिरोषं भवति । अनया दिशा मामादिशेषाश्चराऽजनेषाः
- ॥ ८८ ॥ ८ ९ ॥
- अथ संप्रदायाबिच्छेद् थं भास्कराचायरूतटाखाबवीगवानि सोदहरणानि
- निरम्रकृट क सजामि कविविहिख्यन्वे -
- ॥
- भान्यो हारः क्षेपकश्चापवत्यः केनाप्याद्ां समवे कृटटक। थम् !
- येन च्छिनो भाज्यहारो मवे न क्षेपश्वतद्दृष्टमहिष्टपेव ॥
- $ = &
- परस्परं भाजिवयोयंयोयः रेषस्तयोः स्यादृपवर्घनं सः।
- स्वेनापपर्तेन विभाजिवौ बो तो मान्यहारं दृदंज्ञको स्वः ॥
- ४८ महालक्ष्णीम॒क्तावटी सहितः-
- मिथो मजो दृढ भाज्यहारो यावद्धिभाग्ये मवतीह कूपम् ।
- फटान्पधोऽधस्तदधो निदेश्यः क्षेपस्तद्न्ते खमुषान्तिमेन ॥
- स्वो्यं इतेऽनयेन युते वदन्तं त्यजेनमृहः स्थादिति राशियुग्भम् ।
- ऊर्वो विभाग्येन दृढेन वष्टः; फलं गुणः स्षाद्धरो हरेण ॥
- एवं तदबात्र यदा समास्ता; स्युरुन्धयन्ेदिषमास्तदानीम् ।
- यद् गतो उञ्धिगुणो विशोध्पो स्ववक्षणच्छेषमितो तु तो स्वः।॥
- ध्रीमास्करीयलीलावसत्यां कुटूटाकाध्याये श्टो ° १-५॥
- इति कृरणसच्राणि पञ्च ॥
- भवेन निक्यत
- एषामर्थः- संभवे सवि कट्टाकार्थमादो केनाप्पपवर्ितेन माञ्यो भाजकः
- क्षे पकश्चापवर्तनीयः । येनापवर्षकेन भाग्यमाजको विभक्तो तेन बिमक्तः शेषो
- न॒दध्येच्वेततददृष्टमदिष्मेव । लिछमित्पर्थः । ययोः प्रस्परभक्तयोर्यच्छेष
- तत्तयोरपवर्वकं स्यात् । यौ भाज्यमाजकौ सेनापव्ंकेन भक्तौ तौ दढसंज्ञ
- भवेताम । एतदुपलक्षणम् । भाज्वभाजकयोर्योऽपवतेकस्वद्िभक्तः केपेोऽपि
- टृढसंज्ञ इवि । वो दृढभाज्यमाजको परस्परं पाशद्धिमजेदयावद्विभाग्ये
- [ +»
- रपं भवति । अत्र विभाज्यश्ब्देन भाज्यभाजकयोः परस्परभजनात्तावृभा-
- वप्यभिधीयेवे । परस्परभजने कियमाणे याति फडानि रम्पन्ते ताभ्य
- धोऽघो निषेयानि । तेषामधों दढक्षेपस्तथा निधेयः । अन्ते ख निषेयम् । क्षेप
- स्याधः रून्ये निषेयमित्यर्थः । उपान्विमेन ` स्वोष्वं ह}ऽन्त्मेन युते तदृनतय
- त्यजेन्मृहुः स्याति राशियुग्ममिवि › वह्ल्युपतंहार उच्य) । प्रकृस्ष्टथः
- मभिहितः । उर्षवरारिष्ढेन मान्येन तनुवः फलं भरेत् । अधोराशिदढ
- भाजकेन गुणः स्यात् । एवं पङ्क्तो सगायां वेद्तम्यम् । विष्मायांतु तस्या
- मेवमागतौ उन्धिगुणो कमादूटढभाज्यभाजकाम्थां विशोष्य सिद्धेष्टो उभ्धिगृणो
- भवत इवि ज्ञेयम् । अत्र कृट्टाकारे निरमरे संमधिकवपृषीत्यादिनियमो नासि
- ॥ १॥२॥३॥४॥५॥
- उदेश्कः. एकर्मिरातिय॒तं इातद्यं यदुगरणं गणकं पञ्चपष्डियुक् ।
- प्ञ्चवार्जेतरातद्र यादधतं गुद्धभेति गणकं वदाऽऽरा तप्र ९२॥
- श्रोमास्करीयलीटावस्णं कुट्टकाध्याय -
- कुडाकारशिरोमाणेः । ४९
- न्यासः- भाज्यः २२१ । हारः १९५ ¦ केषः ६५ । मान्यमाजकयोः
- परस्परमक्योः केषं १३। अनेनापवर्विता टढसंज्ञा माज्यमाजकक्षेपाः कमे
- णमे १७-१५-५ , प्रस्परमजनार्थमुपय्ोभावेन बिन्यस्तो भाज्यमानष्ौ
- १७ । १५। अनयोः परस्परभक्तथोरटन्धे क्मेणोपय॑घोभवेन निहिवे १।
- ७ । अनयोरधः क्षेपो दत्तः ।७।५। एषामृघः दन्य निक्षिप्तम् १।७।५। ०
- अथ वल्त्युपरसेहरे ख्वे जातो ररी ४०।३५) पमो दढभानकाम्वां
- १७।१५ तष्टो जवा उन्बिगुणो ६।५, अत्रापि तैराभिकमार्ः पूर्बद्यो-
- ज्यः । नन्वेवं मपिकृलपनायासतमन्परेण कृटटकेगणिते दिद्यमने किमर्थुमार्य,
- मटाचायदिमिम॑विकलमनाऽङ्खीरुता । अत्रोच्यते , साग्रे ताबदवर्यं मतिकल्प
- नया मावितम्पम् । अतः सामनिरभ्रषोदुयोरपि साऽत्वत्पङ्खीरेत्यदोषः ॥९०॥
- इत्यत्रिकुलाभरणस्य स्कन्धत्र्यवेदिनः सिद्धान्तवल्लभ इति प्रसिद्धापरनाम्नः
श्रीवरदराजस्य तनयेन देवराजेन विरचितायां कुट्टाकारशिरोमणि
- टीकायां महालक्ष्मीमुक्तावल्या निरग्रपरिच्छेदो द्विवीयः ॥
मिश्रश्रेढीमिश्रकुट्टाकार परिच्छेदः
[सम्पाद्यताम्]- अथ मिश्रश्रेढीमिश्रकुट्टाकारपरिच्छेदस्तृतीयः ।
- अथ मिश्रश्रेढीमिश्रकुट्टाकार परिच्छेदो व्याख्यायते। अस्मिन्परिच्छेदे
- पश्नवद्धक्गषु यथतिमवमुपकरणानां वर्मवर्ममृरषनवनमृउसंकटितविपिवनवर्ग
- चिविषनवनविविधनभे्दफटनामानयनविधिरार्यम्टीभे गणिवसरि दषट्पः -
- इह तु मन्थविस्वरभयान परद्रर्वे ।
- अत्ाऽऽ्दावार्यया प्श्चवयं व्यञ्ञपवि
- अथ संकटितघनेक्याद्षनपदयोग।च्च वर्गघनयोगात् ।
- विकलावरेषजताद्दिनमभ्यृह्यं विेकिना पंसा ॥ १॥
- अत्र प्दरब्देन विकटा रैषो(शेषरूपो) गच्छ उन्यते । विकडाबयेष-
- जातादुगैवनयोगाच्च विवेकिना पा दिनमप्युष्वम् । अत्र॒ यद्यपि संकाडिता-
- दियोगों मृख्यवच्णा विक बशेषजतो न भववि वथाऽपि योगिनां वज्जात।
- त्वमबरभ्न्य तथोक्तम् ॥ १॥
- एषां मङ्खा्थमायामाह-
- कयितमिह ययदेक्यं ताश्मिस्तर्समिश्च विहितघनमूले +
- पूर्णतया घनमृटं ययत्तत्ताद्ेठिमिका रष ॥ २॥
- \$
- महालक्ष्णीमुक्ताविटीसहितः-
- इष्ट यद्यद्रकयं कथितं वर्सिमस्वर्सिमश्च दिहिषरधनमटे सति पणतथा यद्य-
- द्घनमृखं तचदत्र दिखिधिकाशचेषं भदेत् ¦ विखप्तेका रेषाञ्जातार्द्टाईनानयनं
- प्रागेवोक्तम् ; अवस्तदे न वक्तव्यम् ॥ २॥
- अथ प्रश्चान्वरमायंवयाऽऽह -
- धनचितिघनदर्गक्शा्धिपूर्वरिप्ता्संमवादिवसान् ।
- स्यः स्यीक्षवे य. सर देद्' एद [मणितानि वेद् दसुमत्यार्पं ॥ ३ ॥
- यो विपृदटेप्वाग्रऽसवादघनविविषनवगोरेक्यािवसान् सद्यः समी
- क्षत स
- भूवति
- एव दसुभत्णं गणितानि ठेद । दिपृवं छिम्ता विरटिप्पाः ॥ ३ ।
- एतत्पश्नषङ्खथमावांपाह-
- धनाचेतिषनदेभक्ये छुतवर्गपदेऽज सो मवेच्छेषः
- एतस्य वदभ यत्तद्दिकृटादहोषः स्यात् ॥ ४॥
- र्पष्टऽथ; ॥ ४ ॥
- अथाऽध्यरां प्रन्नन्तरमाह~
- टिम्ताषशटयंरागरे जातात्संकलितघनाचितिघनेकाव् ।
- यो भवाति चितिषनोऽस्यायो एेननिवहं वद्त्यसां घीमावर ५ ५॥
- ॥ ५ ॥
- मथेवत्श्नधङ्गाथगाह् -
- १डगृणितादुददि्त्पृण घनथूलभिहं च यत्तस्मात् ।
- वेगभवं शठं यच -भादृद्िष्नात्पदं दििप्ता्रमर् ।। ६।॥
- दृह १५३गुणिवादुदष्टाद् यत्ूर्णं घनं वस्पादूर्गभवं -ठं विदेष्ाभ्र
- ६ ॥
- अथयाऽऽर्षया प्र्नान्वर व्यनकि-
- पदर्तिक्कूल्निरयाछ्धिप्ताषष्यं रारोषसंज।तात् ।
- इष्छाद्मानःः नदह: रास््सं सादया सुखदन दिज्ञतुष्् :॥
- अन्न पदशब्दो गच्छवचनः ! रिप्वाप्ट्यशशेभजावास्पदरूतिहक 8
- वानां समासा््दिनगिवहः सरिया सुखेन रदिञ्ञातुं रक्यम् । शक्यमित्य
- व्ययम् । शक्यधरबिन्दसुरयिरिपि कादि ॥ ७ .
- अथेषलसशभनमङ्ा्थ^ णामा
- रुरिपद्रसकटठिदेर्ये पचतं स्याल रानसिरमक्ते ।
- सेककिवे न यनंहुते दिदहिवपद् रोधाञदिकलाञ्रम् ॥ < ॥
- कुट्राकारशिरो माणे । ५१
- छतिवगः । पद् गच्छः । संकटिवं प्रसिद्धम् , रेक्यं योगः । विक।-
- रोषभवानां ऊतिपदसंक।3तनापेक्ये छूशान्भि ( ३ ) भक्ते चाति उम्धं
- संकडिवं स्यात् । अथेबमागते संकरटिते नयनहवे विहितवर्भमूे च॒ सत्यत्र
- रोषं विकट भवि <
- अथाऽऽयय। प्रन्नानवरणह- .
- योऽम्बरचरेन्द्रष्िपापुर्णरसांरावशषजातेन ।
- वगचितिघनेन दिनं वियाद्वियाविशेषवानेषः ॥ ९॥
- डिषापृणरसांशा विचिष्ठाः । शिष्टं स्पष्टम् ॥ ९॥
- अथेवत्यश्नमङ्खाथमार्यामाह -
- जिगृणाद्रगचितिधनाद्पर्णत्वेन घनपदुं भवति ।
- तद्महविकलाहोषं भवतीति विपश्चिता विनिद्रयम् ॥ १० ॥
- निगृणाद्विकडय्रभायादूवर्गमि तिधनायत् पूर्णत्विन वनमृखं मवति वद्य
- विकखरोषं भवतीः दिःश्चिता विनिङरैषम् ॥ १०
- अथाऽऽपया प्रन्नान्वरमाह-
- घनवगंवर्माचि।तेषनसक छितप्तमा सतः समादिशत् ।
- ख चरनििप्ताम्रभवाव्कछयमपि गद् दिनि बुषेः हाक्यम् ॥ ११ ॥
- समासो योगः । खचरवि ठेप्ताग्रवशात् समृदिष्टाद् पनवर्गंवगवितिषन
- संव तमातो वधैर्द्न कथमपि कथाणितुं शक्य ॥ + १ ॥
- अय वतमश्न^ द्धम प।माहइ-
- अजोषिष्टे राशां सागरभकछे फं भवति यत्तत् ।
- वर्गाचितिघनस्त्वमुना विकलां साषयेदनुधः प्राग्वत् ॥१२॥
- अभो राशौ साणरेतुभिम॑कते यकडं भवति वदििकूजग्रजोवौ श्म.
- . - षिदिषनः । मून, वृषः प(३दिकराम्रं तचयेत् ॥ १२॥
- अथाऽऽ्यया प्रर्नान्वरमाहि-
- डातिथ नसकलितैक्यात्व चराविकिप्तावहेषसंभूतात् ।
- वाप्तर चय ददृधो वाभीक्ो भवति भृतटे स पुमान् ॥ १६॥
- स्पष्टोऽयं; ॥ १३॥
- अथवसशभनङ्काथमायामाह- ठ
- कतिघनकषक लिेकये वहिन ह° भवति वर्गसंककितपू ।
- तस्मादूरगनचराणां प्रागवद्धिककवशोषमानेयम् ॥ १४॥
- ५९ महालक्ष्मीमुक्तावलीसाहितः-
- वर्गसैकटिरतं वगंविषिषनम् । दिष्टे सख्ष्टम् ॥ १४॥
- अथाऽऽर्यया प्रभ्नान्वरमाह-
- विकलरेषष्टशभेल्यां विक ल।वरेषभक्तायाम् ।
- यत्तनांरमख।भ्यामत्तरतश्चेष्टदिनचया वाच्यः ॥ १५ ॥
- "* इष्टं व्यकं द्खिपं सपुवमुत्तरगृणं समुखमध्यम् । इष्टगुणतामष्टषनम् "
- इत्यायमदीयसूनानीवमिष्टवनमत्र भ्नदीरब्देनोच्पते । विकुटाशेषस्य रूगांश-
- थये शत्यं शादी राजाता जनेढी | विकलठरेपेशं श्री । तस्यां चिङुखवश-
- वभक्त[यां राद्धायां सत्यां यत्फटं भवति तेनांशाद्माचरश्च कथतेरिष्टरिन-
- निचयो बाच्यः॥ १५ ॥
- अथेतत्श्चमज्जनावाऽऽयामाह-
- अशाहते फलरौरा विमुखे चत्तरहते हते द्राम्याम् ।
- रूपयर्तऽरकगुणिते यत्स्याद्कलाय्मैव बद्धरति ॥ 1६॥
- उ दिष्टे फखर। ख वषदषटनांशेन गुणिपेन वदुदिष्टेन मृचेन हीने बद्दिषनो-
- तरेण भक्ते वतो द्।म्यां (२) गुभिते तवो प् (१) सहिते पनश्वांश (श) गणिते
- यत्स्पात्तदिकडारं भवति । उयक्त्यथनेवदुदाह.णेन परररर्यते । अव्र प्रहस्य
- कालित) विक्डाशेषः शत [ ३०० | स्थः । अस्य चतथ।सः पश्वविंशति-
- ( २५ ) संख्यः । इदमिष्ट५ । अतर पथमं भेढौफडमानीषते । इष्टम् (२५) ।
- एपद्व्य॑कम् । उतु ववि ( २४ ) संष्यम् । एवह द्वादश | १२ | पख्पम्।
- हृद्मज्र काल्पतनोतरेण तरिकेण गुणव षटूनिश( ३६) त्तख्यम् । एष्त्क
- सपन मुखन चतुष्टथन (४) युकं चत्वारस (४० ) त्सम् । इर मध्व.
- नम् , एवदुदिष्टेन पश्चद्विंखवि (२५) सस्पेनांरेन गृणिवं सरहस्च ( १०००)
- सुघ्यं जातम् । इदमन विकटारोषेधांरभरेढा । इवं दिषूटशिषे, शः
- ( १०० ) संख्येन भक्ता शुष्यति । अव फं दय (१०) संघ्यम् , =.
- श्वे मते चोरे च काथिते सवि रिकटायमानेतुं राक्यम् । वस्मात्छाथेवर-
- भिश्वतुभिर्दिकराय्नभानीयवे । इह फररारदस ( १०) संस्थः । अयमरन्
- चतृष्टयेन् ( ४) गणितश्रत्वाररिश्च ( ४०) त्सख्यः । अयं मृद्ेन चतृष्टपै+ (४)
- हीनः षटृनिंश (३६) त्ख्य; । अधमत्तरेण तरिकेण (३) भक्ता इ दश-
- ( १२) संख्यः । एष् दम्यं गुणिवश्वतु्ि्ति [२४] संरूभः । जपं ह्पेग
- ( १) साहिवः प्चियवि ( २५) संख्यः । अप पुनरभ्यं सेन चतुष्टयेन ( ४)
- गुणितंः रात ( १००) संख्यः एष प्रहस्य विकलाशेषः ॥ १६ ॥
- [ * आर्यमटीये गणिवपादे श्लोक १९ ]
- अथाऽऽर्य्यंयोपयोपसंहरति-
- दिङ्पाजेण मयाऽस्मिन्कुटूटाकारः प्रदार्हतो भन्ये ।
- शेषोऽखिलो विषो माष्यादो इइयतां विपथिद्धिः ॥ १७ ॥
- माप्यमार्यमदीयविषयं भासकराचायाविरचितम् । अदिदिशब्देन भट्टह् -
- गुपविरचिवब्रह्नाकदान्वादिरमिधीयवे । शिष्टं सूबोधम् ॥ १७ ॥
- अथष अन्थो न स्वतन्ः, किंत्वायभरराचार्यप्रणीवकृटटाकाराकषिय सूतरयु-
- ग्पस्य कुटूटाकाराशिरोमणिनामधेयो ग्याख्यानाशेष एवेत्यायंयाऽऽ्ह-
- आचाया्थमटोदितकट्टाकारार्थसजयुगलस्य । |
- कद्टाकारदिरोमणिनामा व्यारूयाविरेष एवैषः ॥ १८ ॥\
- हयमवतारिकया विवुवाथां ॥ १८ ॥
- अथेमं म्रन्थममभ्पस्यतां कठं द्रयितुमायामाह
- कृट्टाकाररिरोमणिमेममम्यस्याति श्ठेन यो मनसा `
- तरणेः प्रसादतोऽयं सहस्रा वान्निकरिरोममिमंवति ॥ १९ ॥
- इवि श्रीदेबराजिरावेते डट्टाकारशरोपणों मिश्नम्नेढःमिश्र टटका -
- रपरे च्छेदृस्तृवीयः ॥२॥
- इमं कृटटा रशिरोमाण दृढनाम्याप्रतेन मनसा योऽभ्यस्याति सं्ीटपि स
- तरणेरादित्यस्य परसादवः सदसा वान्तिकाशचरोयणिमवति । तान्त्रिको ज्ञातसिद्धान्तः ॥ १९ ॥
- अथाऽऽर्ययोपसंहरति-
- सद्वर्णसूत्रकलिता समवृत्ताऽतुला नवा ।
- समर्पिता महालक्ष्म्यै टीका मुक्तावली मया ॥
- इत्यत्रिकुलाभरणस्य स्कन्धत्रयवेदिनः सिद्धान्तवल्लभ इति प्रसिद्धापरनाम्नः
- श्रीवरदराजाचार्यस्य तनयेन देवराजेन विरचितायां कुट्टाकारशिरोमणि
- टीकायां महालक्ष्मीमुक्तावल्यां मिश्रश्रेढीमिश्रकुट्टाकारपरिच्छेदस्तृतीयः ॥ ३ ॥
- समाप्ता चेयं महालक्ष्मीमुक्तावली नाम कुट्टाकारशिरोमाणिटीका
स्रोत
[सम्पाद्यताम्]टिप्पणी
[सम्पाद्यताम्]इस ग्रन्थ का यह पाठ कम्प्यूटर द्वारा (OCR द्वारा) निर्मित है। अतः इसका शुद्धीकरण आवश्यक है। कृपया यह सद्कार्य करें।