काव्यरत्नम्
| काव्यरत्नम् अर्हदासः |
॥ श्रीः॥
ॐ नमः सिद्धेभ्यः ।
अर्हद्दासविरचितं
श्रीमुनिसुव्रतकाव्यं नाम
काव्यरत्नम्।
प्रथमः सर्गः।
श्रियं स वः श्रीवृषभो विशिष्याद्
यस्यालिमालावृतवत् सभायाम् ।
बभौ नतेन्द्रोत्करमौलिनील-
प्रभावलीलालितमब्जपीठम् ॥ १ ॥
चन्द्रप्रभं नौमि यदङ्गकान्तिं
ज्योत्स्नेति मत्वा द्रवतीन्दुकान्तः।
चकोरयूथं पिबति स्फुटन्ति
कृष्णेऽपि पक्षे किल कैरवाणि ॥ २ ॥
तमांसि हत्वा जगतः पदार्थान्
प्रकाशयन्तं यमिव प्रदीपम्
ननाश मोहादभिपत्य कामः
पतङ्गवच्छान्तिजिनं भजे तम् ॥ ३ ॥
अबोधकालोरगलीढमूढ-
मबूबुधद् गारुडरत्नवद् यः ।
जगत् कृपाकोमलदृष्टिपातैः
प्रभुः प्रसद्यान्मुनिसुव्रतो नः ॥ ४॥
त्रासादिदोषोज्झितमुद्धजातिं
गुणान्वितं मौलिमणिं यथैव ।
वृत्तात्मकं भावलयाभिरामं
कृतक्रियं मूर्ध्नि दधामि वीरम् ॥ ५ ॥
स्वार्थप्रकाशिद्युतयोऽशरीरा
रत्नप्रदीपा इव मे वसन्तु ।
तमःप्रहाण्यै हृदि दीप्यमानाः
कृताधिवासाः पवनान्तरेऽपि ॥ ६ ॥
निराकृतान्तस्तमसो निषेव्या
दिगम्बरैः सन्ततवृत्तदेहाः ।
सुनिर्मलाः साधुसुधांशवो मे
हरन्तु सन्तापमदृष्टपूर्वाः ॥ ७ ॥
रत्नत्रयात्मा सुचिराय धर्मः
सार्थेन नाम्ना महितः स जीयात् ।
यो धारयत्यच्युतधाम्नि मग्ना-
नुद्धृत्य सत्त्वान् भववारिराशेः ॥ ८॥
वीरादिव क्षीरनिधेः प्रवृत्ता
सुधेव वाणी सुधिया कलश्या ।
विधृत्य नीता विबुधाधिपैर्मे
निषेविता नित्यसुखाय भूयात् ॥ ९ ॥
भट्टाकलङ्काद् गुणभद्रसूरेः
समन्तभद्रादपि पूज्यपादात् ।
वचोऽकलङ्कं गुणभद्रमस्तु
समन्तभद्रं मम पूज्यपादम् ॥ १० ॥
वीराकरोत्थं मुनिसार्थनीतं
कथामणिं श्रीमुनिसुव्रतस्य ।
सुवर्णदीप्रं नवयुक्तिरम्यं
विदग्धकर्णाभरणं विधास्ये ॥ ११ ॥
सरस्वतीकल्पलतां स को वा
संवर्धयिष्यन् जिनपारिजातम् ।
विमुच्य काञ्जीरतरूपमेषु
व्यारोपयेत् प्राकृतनायकेषु ॥ १२ ॥
गणाधिपस्यैव गणेयमेतद्
भवामि चोद्यन् भगवच्चरित्रे ।
भक्तीरितो नन्वगचालनेऽपि
शक्तो न लोके ग्रहिलो न लोकः ॥ १३ ॥
मनः परं क्रीडयितुं ममैतत्
काव्यं करिष्ये खलु बाल एषः ।
न लाभपूजादिरतः परेषां
न लालनेच्छाः कलभा रमन्ते ॥ १४ ॥
श्रव्यं करोत्येष किल प्रबन्धं
पौरस्त्यवन्नेति हसन्तु सन्तः ।
किं शुक्तयोऽद्यापि महापरार्ध्यं
मुक्ताफलं नो सुवते विमुग्धाः ॥ १५ ॥
प्रबन्धमाकर्ण्य महाकवीनां
प्रमोदमायाति महानिहैकः ।
विधूदयं वीक्ष्य नदीन एव
विवृद्धिमायाति जडाशया न ॥ १६ ॥
उपेक्षितारोऽपि फलन्त्यनिष्टा-
भीष्टानि यद् दुर्जनसज्जनास्तत् ।
वृथा कृता विश्वसृजा श्रमाय
विषद्रुकल्पद्रुमयोर्हि सृष्टिः ॥ १७ ॥
सन्तः स्वभावाद् गुणरत्नमन्ये
गृह्णन्ति दोषोपलमात्मकीयम् (?)।
यथा पयोऽस्रं शिशवो जलूका
जनो वृथा रज्यति कुप्यतीह ॥ १८ ॥
तिक्तोऽस्ति निम्बो मधुरोऽस्ति चेक्षुः
स्वं निन्दतोऽपि स्तुवतोऽपि तद्वत् ।
दुष्टोऽप्यदुष्टोऽपि ततोऽनयोर्मे
निन्दास्तवाभ्यामधिकं न साध्यम् ॥ १९ ॥
यद् वर्ण्यते जैनचरित्रमत्र
चिन्तामणिर्भव्यजनस्य यच्च ।
हृद्यार्थरत्नैकनिधिः स्वयं मे
तत् काव्यरत्नाभिधमेतदस्तु ॥२०॥
यत् स्थापनां नाम भुवं च कालं
द्रव्यं च भावं प्रति षट्प्रकारा ।
स्तुतिर्जिनस्य क्रियतेऽत्र तस्मात्
काव्यं ममैतत् स्तुतिरेव भूयात् ॥ २१ ॥
अथास्ति जम्बूविटपिच्छलेन
द्वीपेषु ग[१]र्वोन्नतमस्तकस्य ।
द्वीपस्य भर्माभरणेऽत्र खण्डे
रत्नायमानो मगधाख्यदेशः ॥ २२ ॥
यद्भूधरा भूतलसेव्यपादा
भूपा इवाक्रान्तदिगन्तरालाः ।
इन्दन्ति मत्तद्विपकैरवाक्षि-
कस्तूरिकाकाञ्चनरत्नखड्गैः ॥ २३ ॥
नगेषु यस्योन्नतवंशजाताः
सुनिर्मला विश्रुतवृत्तरू[२]पाः ।
भव्या भवन्त्याप्तगुणाभिरामा
मुक्ताः सदा लोकशिरोविभूषाः ॥ २४ ॥
उत्तुङ्गगोत्रप्रभवा भवत्यो
भजन्तु भूचक्रबहिष्कृतं किम् ।
इति स्रवन्तीरुदधिं सरन्ती-
रवैमि यत्रालिगणो रुणद्धि ॥ २५ ॥
तरङ्गिणीनां तरुणान्विताना-
मतुच्छपद्मच्छदलाञ्छितानि ।
पृथूनि यस्मिन् पुलिनानि रेजुः
काञ्चीपदानीव नखाश्चितानि ॥ २६ ॥
तमोनिवासेषु वनेषु यस्य[३]
मरन्दसा(र्द्रा ? न्द्रा)स्तरणेर्मयूखाः ।
स्फुरन्ति शाखान्तरलब्धमार्गाः
कुन्ताः प्रयुक्ता इव शोणितार्द्र: ॥ २७ ॥
अभ्रंलिहाग्राणि वनानि यस्मि-
न्नीयुर्ध्रुवं नाकतरुं निकर्तुम् ।
को दानवारिप्रतिपन्नवृत्तेः
क्षमेत सङ्कल्पितदानगर्वम् ॥ २८ ॥
पाकावनम्राः कलमा यदीयाः
पदावनम्रा इव मातृभक्त्या ।
आघ्रायमाणाः स्वशिरस्सु भान्ति
विकासिपद्माननया धरित्र्या ॥ २९ ॥
विभान्ति सस्यान्तरितानि यस्मिन्
हेमारविन्दानि मधूल्बणानि ।
आपाययन्त्या इव शालिपुत्रा-
नात्तानि धात्र्या: करसेचनानि ॥ ३० ॥
यत्रेक्षुदण्डाः कुसुमाभिरामा
वितन्वते पर्वचयाञ्चि[४]ताङ्गाः ।
मनोजराजस्य जगज्जिगीषो-
रुच्चामरोड्डामरकुन्तलीलाम् ॥ ३१ ॥
भूदेवता यद्विभवं विलोक्य
भूयोऽवधूतत्रिदिवं दधाति ।
निलीनभृङ्गस्थलपद्मदम्भा-
न्निष्पन्दताराणि विलोचनानि ॥ ३२ ॥
यस्योर्वरासारगुणस्य मूर्ताः
पुञ्जा इवाभान्ति समन्ततोऽपि ।
तिलातसीकोद्रवमु[५]द्गमाष-
गोधूमवल्लक्षवशालिशैलाः ॥ ३३ ॥
यत्रार्तवत्त्वं फलिताटवीषु
पलाशिताद्रौ कुसुमे परागः ।
निमित्तमात्रे पिशुनत्वमासी-
न्निरोष्ठ्यकाव्येष्वपवादिता च ॥ ३४ ॥
स्त्रीणां कचे माल्यमुरोजभारे
श्यामाननत्वं जघने जडत्वम् ।
अपाङ्गता केवलमक्षिसीम्नो-
र्मध्यप्रदेशेषु च नास्तिवादः ॥ ३५॥
भुजङ्गमेष्वागमवक्रभावो
भुजङ्गहारेऽप्यजिनानुरागः ।
ध्रुवं प्रदोषानुगमो रजन्याम्
(दि ? इ)नक्षयः सोऽपि दिना[६]वसाने ॥ ३६ ॥
तत्रास्ति सा राजगृहाभिधाना
पुरी वनैः पृष्ठगतैरुदग्रै: ।
पुरारिवैरप्रतिकारहेतो-
र्या मुक्तकेशव्रतमादितेव ॥ ३७ ॥
बहिर्वणे[७] यत्र विधाय वृक्षा-
रोहं परिष्वज्य समर्पितास्याः ।
कृताधिकारा इव कामतन्त्रे
कुर्वन्ति सङ्गं विटपैर्व्रतत्यः ॥ ३८ ॥
आरामरामाशिरसीव केली-
शैले लताकुन्तलभासि यत्र ।
सकुङ्कुमा निर्झरवारिधारा
सीमन्तसिन्दूरनिभा विभाति ॥ ३९ ॥
कण्डूतिशान्त्यै निजकर्णमूलं
सङ्घर्षयन्तः सरसीषु मीनाः ।
अम्भोजदण्डेषु विभान्ति यस्या-
मालानद[८]ण्डोष्विव हस्तिपोताः ॥ ४० ॥
वीथ्या हयानां दशया गजानां
श्रमैर्भटानां करणैर्नटानाम् ।
भुजाहतैर्मल्लगणस्य यस्या
जयन्ति बाह्यालिभुवो विशालाः ॥ ४१ ॥
अहो नु तीरद्रुमराजिराज-
द्विचित्रपुष्पोद्गमबिम्बितानि ।
उतोल्लसत्पन्नगभोगरत्न-
द्युतीनि यस्याः परिखाजलानि ॥ ४२ ॥
माणिक्यकुम्भोज्ज्वलगोपुराणां
रूपेण यां मूर्तिचतुष्टयाप्तः ।
आप्तः समालक्ष्य विलक्षमास्ते
पूर्वाचलः कूटविभासिभास्वान् ॥ ४३ ॥
सुरापगापूरकृतान्तराणि
शृङ्गाणि सालाग्रगतानि यस्याः ।
हैमानि हेमाम्बुरुहाणि बुद्ध्वा
मुग्धा जिहीर्षन्ति सुरर्षिकान्ताः ॥ ४४ ॥
प्रतप्तचामीकरवैकृतानि
प्राकारशीर्षाणि पुनर्न यस्याः ।
पत्या दिशां भित्तिषु लिप्तशेषाः
प्रतापपिण्डा वियदङ्गणे ते ॥ ४५ ॥
उत्तोरणानां किल मन्दिराणा-
मुद्यद्ध्वजानामसमेषु यस्याः ।
धनुष्मतो वारिभृतः सशम्पान्
निर्माय निर्भाय नमः प्रमार्ष्टि ॥ ४६ ॥
यच्चन्द्रकान्तोपलमन्दिराणां
ज्योत्स्नाप्रवाहैः परिवाहिता द्यौः ।
क्रीडाधियामप्सरसां विधत्ते
दिवा दिवा दिव्यसरःप्रमोषम् ॥ ४७ ॥
ताराफलायां वियदामलक्यां
क्षेप्तुं व्रजन्तं नतदारुबुद्ध्या ।
यच्चन्द्रशालागतबालचन्द्रं
बालं हसन्ति स्फुटमीशदाराः ॥ ४८ ॥
नैतानि ताराणि नभस्सरस्याः
सूनानि तान्याददते सुकेश्यः ।
यदुच्चसौधाग्रजुषो मृषा चेत्
प्रगे प्रगे कुत्र निलीनमेभिः ॥ ४९ ॥
विकासिनेत्राशुभिरङ्गनानां
विषक्तगात्रैरवसक्तगात्राः।
विलासिनां सूचिगृहान्धकारा
वितन्वते यत्र सदा नियुद्धम् ॥ ५० ॥
सदा पठत्कोकिलनन्दनाढ्या:
समुल्लसत्पाण्डुकभद्रशालाः
जिनालयाः सौमनसालयास्ते
जयन्ति मेरूनपि यत्र चित्रम् ॥ ५१ ॥
यत्राश्मगर्भार्कजिनालयत्विट् -
छन्नेऽभ्रमध्ये तपनो हठेन ।
दूर्वाम्बुबुद्ध्या द्रवदश्वरोध-
क्लेशासहः किं कुरुतेऽयने द्वे । ॥ ५२ ॥
चित्रं जिनेन्द्रावसथस्थलेषु
प्रमोदबाष्पोदकपिच्छिलेषु ।
भव्यैः किलोप्ताः सिततण्डुलौघाः
फलन्ति यस्यां बहुशः फलानि ॥ ५३ ॥
देवीनां मणिगृहमध्यवर्त्तिहैम-
प्रासादे सदलसकर्णिकाम्बुजाभे ।
आवासे यदधिभुवः कृताधिवासा
श्रीरासीद् ध्रुवमरविन्दमन्दिरा सा ॥ ५४॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवदभिजनवर्णनो नाम
प्रथमः सर्गः ।।
अथ द्वितीयः सर्गः।
अथाभवत् तस्य पुरस्य राजा
सुमित्र इत्यन्वितनामधेयः।
क्रियार्थयोः क्षेपणपालनार्थ-
द्वयादसत्सद्विषयात् सुपूर्वात् ॥ १॥
यं राजशब्दासहमन्यपुंसि
श्रुत्वा भयाढ्य: सुखरोचिरासीत् ।
स्तुतिप्रसक्ताः कवयो बभूवु-
र्यक्षोऽपि सत्यं धनदो बभूव ॥ २ ॥
कोपारुणेऽप्यक्षणि यस्य चित्रं
सकञ्चुकैः कुण्डलिभिः सनाथम् ।
शिवास्पदं काञ्चनवज्रपूर्णं
बभूव सर्वं नगरं रिपूणाम् ॥ ३ ॥
प्रयाणभेरीश्रवणेन यस्य
पलायमानानरिभूमिपालान् ।
पदाभिघाताक्षमयेव सद्यः
प्रकाशयामास समीरकेतुः ॥ ४॥
येनासिना युद्धशिरस्यरीणां
साङ्ग(च्छि ? च्छ)दे चर्मणि रक्तधारा ।
विनिर्यती तेन पथा व्यराजी-
दुद्भूतकोपाग्निशिखेव तेषाम् ॥५॥
रणेषु खड्गः करिकुम्भमुक्ता-
संपृक्तधारोऽनुचकार यस्य ।
विदारिते वक्रबिले विधातु-
र्विधुन्तुदस्येन्दुकुटुम्बकानाम् ॥ ६ ॥
कृपाणभिन्नैर्युधि वैरिवीरै-
र्विभिन्नबिम्बे सति यस्य भानौ ।
स्वयं भयेनैव बभूव भिन्नः
शशी नचेदद्य बिली किमेषः ॥ ७ ॥
बाहौ यदीयेऽर्थिसुरद्रुमेऽपि
मन्येऽसियष्टिं विषवल्लिमन्याम् ।
नो चेत् तया वैरिणि वेष्टयमाने
किं तेपिरे तस्य कुटुम्बकानि ॥ ८ ॥
यस्य प्रतापाग्निशिखावलीढं
सर्वं जगत् सत्यमिदं वदामि ।
नेदं द्विषो यं यमगुः प्रदेशं
तप्ता बभूवुः किमु तत्र तत्र ॥ ९ ॥
यस्यासिधाराविनिपातभीता-
स्त्यजन्तु पद्माकरसङ्गमानि ।
विमुक्तवन्तः किल राजहंसाः
स्वमुत्तराशाश्रितमानसं च ॥१०॥
तेजोनले व्याप्तसमस्तकाष्ठे
तत्र स्थितिं कर्तुमशक्नुवानाः ।
यस्यारयो वारिधिवासमापु-
र्नचेत् तथा के किल वारिमर्त्या: ॥ ११ ॥
उपायनाश्वेभखुरप्रहार-
मदाम्बुनिम्नीकृतपूर्णमध्यम् ।
रत्नाङ्कणं यत्सदसो विशालं
क्रीडासरोवद् विरराज लक्ष्म्याः ॥ १२ ॥
प्राणेश्वरी तस्य बभूव राज्ञः
पद्मावती नाम नरेन्द्रकन्या ।
ययाधिविन्नाजनि भूतधात्री
या चाधिविन्नाजनि भूरिलक्ष्म्या ॥ १३ ॥
लावण्यवाराशितराङ्गकल्प-
लतां नृपस्त्रीमवलोक्य शङ्के ।
तत्काम्ययाद्यापि करोति लक्ष्मी-
स्तपोऽम्बुमध्ये कमलासनस्था ॥ १४ ॥
निशाकरस्फेटनिभानि तन्व्या
नखानि पादाङ्गुलिसङ्गतानि ।
जगज्जिगीषोर्मकरध्वजस्य
प्रपेदिरे खेटकभल्लकत्वम् ॥ १५ ॥
स्वर्गापगारक्तसरोरुहाणां
सजातमेतद्द्वयमित्यवैमि।
सुराङ्गनानां कथमन्यथा स्तां
चिराय सेव्यौ चरणौ मृगाक्ष्याः ॥ १६ ॥
सपर्वरम्भासदृशोस्तदूर्वो:
सजङ्घयोरङ्गजकाहला का ।
कियांश्व पञ्चायुधपृष्ठतूणः
कियत्तरौ मन्मथदन्तिदन्तौ ।। १७ ।।
परिस्फुरत्काञ्चनकाञ्चिबन्धं
निबद्धनीवीविलसद्दुकूलम् ।
कलत्रभारं कलिकायुधोऽस्या-
श्चकार वास्त्रं किल चक्रयानम् ॥ १८ ॥
वलित्रयत्रासतरङ्गितेऽस्या
विलग्नसौन्दर्यमहाम्बुराशौ ।
उपर्युदस्तस्तनशैलतर्क्यो
रराज सेतुर्नवरोमराजिः॥ १९ ॥
भुजायता चम्पकमालिका स्यात्
कुचोन्नतः पङ्कजकुड्मलश्च ।
मृदुत्वकाठिन्यगुणौ मृगाक्ष्याः
कथं दधीतोभयमप्युभय्याः ॥ २० ॥
शुभेन रेखात्रितयेन तन्व्याः
कण्ठः स्फुटं कम्बुसमान एव ।
सुधासदार्द्रेण पुनः स्वरेण
विपञ्चिकाप्यञ्चत एव तस्य ॥ २१ ॥
यदब्जसौन्दर्यसखं मुखं च
यदम्बके मीनविडम्बके च ।
नमःश्रियः साम्यमुपागता या
सरःश्रियः साम्यमतो गता सा ॥ २२ ॥
त्रिलोकनारीतिलकस्य तस्याः
क्व केशपाशस्य पुरो भवामः ।
इतीदमद्याप्याभिनेतुमेते
सधूतयश्चामरवालहस्ताः ॥ २३ ॥
मनोजसंमोहनमन्त्रचिन्ता-
फलं नु भूपालतपःफलं नु ।
जनेक्षणादृष्टफलं नु किञ्चि-
न्न वेद्मि सृष्टेः कलशाकृतिः सा ॥ २४
निर्मुलिताशेषविपक्षकक्षो
निराकुलीभूतसमस्तभूतः।
युवा स पुष्पायुधबाणकोण-
व्यधात् परं व्याकुलमानसोऽभूत् ॥ २५ ॥
कुलागते वर्ष्मणि दृष्टशौचे
स मन्त्रिवर्गेऽर्पितराज्यभारः।
तया समं मन्मथशासनानि
बभार भावातिमनोहराणि ॥ २६ ॥
अगायदेषा स ततान तान-
मनृत्यदेषा स तताड तालम् ।
अवादयद् बल्लकिकामथैषा
स वल्लकीवानुजगौ द्वितीया ॥ २७ ॥
सह प्रयातौ दयितौ वनान्तं
सह प्रियौ केलिसरः प्रविष्टौ ।
सहाधिरूढौ रमणौ च दोलां
सह स्थितौ सौधशिरस्सु कान्तौ ॥ २८ ॥
उरोजयोरणमदेन तन्व्याः
कुतूहली यं मकरं लिलेख ।
विभावयामास स भावयोनेः
स्थूलाग्रजाग्रन्मकरध्वजस्य ॥ २९ ॥
सखीसभायां चतुरङ्गकेलौ
चुचुम्ब संरक्षितुमादृतस्य ।
हयस्य याच्ञाकपटेन कामी
मुहुर्मुहुः स्मेरमुखीं कपोले ॥ ३० ॥
मुक्तागुणच्छायाभिषेण तन्व्या
रसेन लावण्यमयेन पूर्णे ।
नाभिह्रदे नाथनिवेशितेन
विलोचनेनालिभिषेण जज्ञे ॥ ३१ ॥
अमर्षणायाः श्रवणावतंस-
मपाङ्गविद्युद्धिनिवर्तनेन ।
स्मरेण कोशादवकृष्यमाणं
रथाङ्गमुर्वीपतिराशशङ्के ॥ ३२ ॥
रहस्सु वस्त्राहरणे प्रवृत्ता:
सहासगर्जाः क्षितिपालवध्वाः ।
सकोपकन्दर्पधनुःप्रमुक्त्त -
शरौघहुङ्काररवा इवाभु: ॥ ३३ ॥
इति किलाभिमतौ सुरदम्पति-.
प्रतिमरूपकलागुणशालिनौ ।
विविधकेलिरसैः कृतसम्पदै:
सफलतां युवताप्तुपनिन्यतु: ।। ३४ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवत्पितृवर्णनो नाम
द्वितीयः सर्ग:॥
अथ तृतीया सर्गः
एषैकदा तु नवकल्पलतेव भूयो
भूयः प्रपन्नऋतुकापि फलेन हीना !
आलोक्य केलिकलहंसवधूं सगर्भां
दध्यौ धराधिपवधूरिति दीनचेताः ॥ १ ॥
आः पुष्पितापि विफलेव रसालयष्टिः
सेनेव नायकगतापि जयेन शून्या ।
काले स्थितापि धनराजिरवर्षणेव
मिथ्या दधामि हतकुक्षिमदृष्टतोका ॥ २ ॥
चिन्ताभरादिति वहन्नयनोदकां तां
कान्तोऽनुसद्य करपल्लवदत्तगण्डाम् ।
व्यग्रीभवत्परिजनादवगम्य सर्व-
माश्वासयत्युचितसूक्तिरसेन यावत् ॥ ३ ॥
तावत् तमम्बरतलादवतीर्य देव्यो
मित्रं दिने नमितया रमया समेतम् ।
मुक्त्वा श्रिया सततसङ्गतया सनाथं
भक्तुं सुमित्रामिव दीधितयोऽधिजग्मुः ॥४।
भूपोऽथ जीवजयनन्दपदास्पदास्या-
स्ताः प्राञ्जलीरभिनिरीक्ष्य विलक्षचक्षुः ।
प्राप्तासनेषु विनिवेश्य मुदेदमूचे
प्राप्ताः किमत्र सुरलोकसुखैकसाराः ॥५॥
आकर्ण्य वाचमिति तस्य सुराङ्गनाभिः
श्रीरीरिताकथयदागमहेतुमेवम् ।
मन्दस्मितद्विगुणमञ्जुलवाक्प्रसूनै-
र्वर्त्स्यत् फलं क्षितिपतेरिव सूचयन्ती ॥६॥
भूपार्यखण्ड इह भूविदितेऽङ्गदेशे
चम्पापुरे नृपवरो हरिवर्मनामा ।
आसीद् यशःकवचितावनिरस्रधारा-
संप्लावितारिनृपतद्वनितावितानः ॥ ७ ॥
ज्ञात्वा जिनाज्जननदुःखमनन्तवीर्या-
देषोऽवगीतभवभोगशरीररोगः।
मत्वा तृणाय निजराज्यपदं मनीषी
तत्पादयोः किल बभार जिनेन्द्रमुद्राम् ॥८॥
सन्त्यक्त्तसर्वविषयोऽप्यवरोधमुक्त्तो-
ऽप्येकाक्षरक्षणपरोऽप्यनिशं यतीशः ।
संभक्त्तसर्वविषयोऽजनि सावरोधः
पञ्चाक्षनिग्रहपरः परमेष चित्रम् ॥ ९॥
कुर्वस्तपो जिननिरूपितलक्ष्मलक्ष्मी-
भूतं प्रभूतविनयो विविधं मुनीन्द्रः ।
एकादशाङ्गकुशलोऽजनि हेतुयुग्म-
सामग्र्यसञ्जनिततीर्थकरत्वपुण्यः ॥ १०॥
अन्ते समाधिविधिसात्कृतदेहभारः
स्वः प्राणते तदभिधानविमानमध्ये ।
स प्राणतेन्द्र इति सेन्द्रपतिर्बभूव
लोकेषु तप्ततपसां किमसाध्यमस्ति ॥११॥
मासानतीत्य षडयं गुडनिर्विशेषी-
भूतेतविंशतिनदीपतिसम्मितायुः ।
सूनुर्भविष्यति च तेऽतुलपुण्यराशे-
स्तीर्थस्य विंशतितमो भाविता च कर्ता ॥१२॥
तस्माद् वयं जिनपतेर्भुवनैकवन्द्य-
पादारविन्दयुगलस्य भविष्यतोऽग्रे।
दास्यं विपुण्यजनदुर्लभमद्य याता
मातुर्विधातुममरेश्वरशासनेन ।। १३ ।।
इत्थं तदीयमुखचन्द्रमसः समुद्यद्-
वाक्चन्द्रिकां श्रुतिपुटेन निपीय सद्यः ।
चेतस्यवाप चपलेक्षाणयाः सनेतो
भूपश्चकोर इव भूरितरप्रमोदम् ॥ १४ ॥
भूमीपतेरनुमताभिरथामराणां
भ्रूवल्लरीविलसनेन विलासिकाभिः ।
भूपालमौलिदयिता भृतसंमदाभि-
र्भूलोकसेव्यचरणाम्बुरुहा सिषेवे ।। १५ ॥
साधः कयापि विधृतस्य सुरेन्द्रनील-
च्छत्रस्य चारुवलयस्थ महौषधीव ।
रेजे प्रकाण्डरुचिरस्य सुरद्रुमस्य
धारान्तरस्य च धनस्थ तटिल्लतेव ।। १६ ॥
दिव्याङ्गनावधुतचामरलालिताङ्गा
तिष्ठन्त्यसावरुचदुन्नतरत्नपीठे ।
लक्ष्मीः सुधाब्धिचटुलोर्मिहतेव शेषे
चान्द्री कलेव शरदभ्रचितोदयाद्रौ ॥१७॥
सा कुङ्कुमेन परया कुचयोर्विलिप्ता
कर्पूरक्लृप्ततिलका निटिले चकाशे ।
संबद्धकुन्तलभरा शिरसि द्विरेफ
व्याप्तेव पल्लवितपुष्पितकल्यवल्ली ॥ १८ ॥
तस्याः शिरोरुहमरे विनियोज्यमानं
कृष्णं कयापि वमरीरुहमावभासे ।
तापिञ्छकच्छमुपसर्वदिवान्धकार
नीलाब्जकुञ्जमुपदन्निव भृङ्गराशि: ।। १९ ।।
कर्पूरमौक्त्तिकखगेन्द्रमणिप्रक्लृप्तै-
स्ताटङ्कहारवलयैरपरोपनीतै:।
डिण्डीरितः कवचन बुद्बुदित: परत्र
शैवालितः क्वचिदहो सुवमाब्धिरस्याः॥२०॥
वामे फलव्यवहिते व्यरुचत कुचोऽन्य-
स्तन्त्रीविवादनचलस्त्रिदशाङ्गनायाः ।
वक्रेन्दुना सहचरीमभिशङ्कय याता-
मुत्कम्पमान इव कान्तिझरीरथाङ्गः ॥ २१ ॥
ताभिर्यथावसरमित्थमुपास्थमाना
सानीततुर्यवसना किल तीर्थतोयैः ।
शुभ्राम्बराभरणमाल्यविलेपना च
शिश्ये सुखेन रमणेन समानतल्पा ॥ २२
नागं वृषाधिपगजारिरमाश्च माले
चन्द्रार्कमीनयुगकुम्भयुगानि वापीम् ।
अम्भोनिधिं च हरिपीठविमानभोगि.
स्थानानि रत्ननिकरं च विधूममग्निम् ॥ २३ ॥
स्वप्नेऽथ सा सदृशताप्रणयादिवेता-
नेतान् गजेन्द्रगतिरात्तवृषाधिपत्वा ।
शातोदरी सविभवा सुकुमारगात्री
चन्द्रानना सकलविष्टपसेव्यपादा ॥ २४ ॥
मीनेक्षणा घटकुचा ह्रदनिम्ननाभि-
र्गाम्भीर्यपर्यवसितिः सुनितम्बपीठा।
मानोन्नता च कृतभोगिपतिप्रमोदा
चेतस्विरत्नममला क्रमशो ददर्श ॥ २५॥
राज्ञी विबुध्य सुरवल्डभिकासुगीतैः
कादम्बिनीकलकलैरिव केकिकान्ता ।
उत्थाय तल्पतलतः सुसमाप्य कृत्यं
प्राभातिकं सपदि वल्लभमाससाद ॥ २६ ॥
अर्धासने प्रियनिवेशितवल्लभायै
स्थित्वा क्षणं श्रुतिसुखं विनिवेदितायाः।
स्वप्नावलेरिति जगाद फलं कुचान्ते
दन्तार्चिषा विरचयन्निव चर्चिकां सः ॥ २७ ॥
नागेन तुङ्गचरितो वृषतो वृषात्मा
सिंहेन विक्रमधनो रमयाधिकश्रीः।
स्रग्भ्यां धृतश्च शिरसा शशिना क्लमच्छित्
सूर्येण दीप्तिमहितो झषतः सुरूपः ॥ २८ ॥
कल्याणभाक् कलशतः सरसः सरस्तो
गम्भीरधीरुदधिनासनतस्तदीशः ।
देवाहिवासमणिराश्यनलैः प्रतीत-
देवोरगागमगुणोद्गमकर्मदाहः ॥ २९ ॥
एवंविधस्तव भविष्यति तीर्थकर्ता
पुत्रो जगच्चयविनेयजनैकमित्रम् ।
मर्त्यामरोरगखगप्रमदातिशायि-
पुण्यातिशायनघनायितचारुमूर्ते ! ॥ ३०॥
एतन्निशम्य वचनं रुचितस्य देवी
रोमाञ्चकञ्चुकितचञ्चुरगात्रयष्टिः ।
आकर्णितान्यभृतमञ्जुरवा वनान्ते
माकन्दवल्लिरिव कोरकिता बभूव ॥ ३१ ॥
देवोऽथ पूर्वगदितस्त्रिदिवादुपेतो
देव्या वपुः करिवपुर्वदनादविक्षत् ।
पक्षेऽपरे नभसि मासि तिथौ द्वितीये
योगे शिवे श्रवसि भे विरतौ रजन्याः॥ ३२ ॥
विज्ञायासनकम्पतः सुरपतिस्तस्यावतारं प्रभोः
स्वर्गादेत्य चतुर्विधैः सह सुरैरस्याम्बिकां कल्पजैः ।
आकल्पाम्बरगन्धमाल्यनिवहैरभ्यर्च्य नामं स्तबं
गानं नर्तनमारचय्य जनकं चाहत्य भूयो गतः॥३३॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवद्गर्भावतरणवर्णनो नाम
तृतीयः सर्गः ॥न्यग्रोधशाखेव रराज सान्द्र-
च्छायां दघाना पुरुषोत्तमं तम् ।
पत्रोदरेऽथार्तवमुष्णशीत-
मुच्चैःस्तनीयं नुदती प्रियस्य ॥ १ ॥
सा गर्भिणी सिंहकिशोरगर्भा
गुहेव मेरोरमृतांशुगरभा ।
वेलेव सिन्धोः स्मृतिरत्नगर्भा
रेजेतरां हेमकरण्डिकेन । २ ॥
वल्ली वसन्तात सरसी धनान्तात्
सम्पन्नयाच्चन्द्रजसोऽब्विवेला।
यथा तथाजावत सा कृशाङ्गी
गर्भार्भकादुज्ज्वलरूप्सम्पत् ।। ३ ॥
जिनस्य माहात्म्यपदेन ह्यष्टौ
सामीप्यलाभेन कुचौ तदीयौ ।
न बभ्रतुः श्यामलतां मुखेऽल्या-
मप्येष जो हर्षयतीह कास्कान् ॥ ४ ॥
सुतस्य गम्भीरतरस्य सङ्गात्
तस्योदरिण्या अपि राजपत्न्या: ।
नाभिर्न तत्याज गभीरभावं
गुणं त्यजेत् को गुणिसङ्गमेन ॥ ५ ॥
गर्भेऽपि बोधत्रयनायकोऽय-
मितीदमावेदयितुं किलास्याः ।
वलिप्रभावाद् वलयो न नष्टाः
सनाभिनाशं भुवि के सहन्ते ॥ ६ ॥
तत्सङ्गमे सर्वसमृद्धिहेतौ
निरन्तरं सत्यपि कुक्षिरस्याः ।
समृद्धिमल्पामपि न प्रपेदे
भाग्यानुसारीणि फलानि कामम् ॥ ७ ॥
स्मरज्जनानामपि नाशयन्त-
मन्तस्तमो नूतनरत्नदीपम् ।
साक्षाद् दधत्या जिनमन्तरस्या:
स्प्रष्टुं तमो नैष्ट भियेव जातु ॥ ८ ॥
गर्भस्य लिङ्गं परमाणुकल्प-
मप्येतदङ्गेष्वनवेक्ष्य रक्षी।
जगत्त्रयोद्धारणदोहदेन
परं नराणां बुबुधे ससत्त्वाम् ॥ ९ ॥
सम्बन्धदुःखाखिलजीवमुक्त्ते-
र्हेतुं तमक्षार्थगतस्पृहं च ।
प्रसोष्यती तेन समाभवत् सा-
प्युपाधिवत् स्वच्छतरं हि वस्तु ॥ १० ॥
गुणान्वितोऽपास्ततमःप्रपञ्चः
प्रकाशितात्मेतरवस्तुरेषः ।
बभौ जिनेन्द्रो जठरे जनन्या
दीपो यथा स्फाटिकपात्रमध्ये ॥११॥
तद्गर्भवासे निवसन्नपीशः
स भास्वराङ्गो निहतान्धकारः ।
तत्याज बोधत्रितयं न तेज-
स्त्यजेत् करण्डेऽपि मणिर्महार्घः ॥ १२ ॥
मासान् पुरे पञ्चदशानुसन्ध्यं
बन्धुर्महेशस्य वसून्यवर्षत् ।
सौधा यदंशुच्छुरिता विरेजुः
शैला यथा कर्बुरिताभ्रलिप्ताः॥ १३ ॥
स्वनामसार्थीकरणाय भक्त्ति-
च्छलेन गत्वातिबलेन राज्ञा ।
विधित्सितं पुंसवनादिकर्म
पुरैव शक्रः स्वयमस्य चक्रे ॥ १४ ॥
मुग्धामरीगानसुधानिपान-
मुदश्छलान्मीलितचक्षुरेषा ।
विचिन्वती क्षेमवतोऽपि सूनोः
क्षेमित्वमायात् समयं प्रसूतेः ॥ १५ ॥
अवाप्य चैत्रासितपक्षपूर्णा-
मथो तिथिं सश्रवणामसूत ।
असावहम्पूर्विकयेव सूनुं
भानुं यदैवेन्द्रदिशा तदैव ॥ १६ ॥
बभुः स्त्रियस्तं निहतान्धकारं
नवोदितं विश्वजनैकमित्रम् ।
विलोकयन्त्यः सरसीव सौधे
फुल्लाक्षिपद्मा इव पुष्करिण्यः ।। १७ ॥
गृहान्तराले शशिकान्तभित्ति-
विषैव निर्वान्ततमःप्रपञ्चे ।
सुराङ्गना कापि तदा प्रदीपा-
नबोधयत् केवलमङ्गलार्थम् ॥ १८ ॥
हतान्धकारेऽपि शिशुप्रभावाद्
गृहोदरे तद्द्युतिपूर्णमेतत्
अजानती काचन रत्नदीपा-
नतिष्ठिपद् भक्तिभरेण मुग्धा ॥ १९ ।।
अरिष्टहर्म्यस्य सवज्रवेदे-
बालाङ्गनीलद्युतिपूरितस्य ।
मध्ये विरेजुर्नवदीपमाला
माला मणीनामिव वारिराशेः ॥ २०॥
कुमारजन्मादिमवार्तकर्त्रे
कृताङ्गभूषो ह्यषितः क्षितीन्द्रः ।
विधूतपत्रोद्गतकोरकस्य
विधामधान्नीपतरोर्मुहूर्तम् ॥ २१ ॥
गन्धाम्बुसिक्त्ता विरजाः पुरश्रीः
श्रीखण्डपङ्केन विलिप्तदेहा ।
दुकूलमुक्तावलिमाल्यरम्या
भृशं बभूवात्मपतेः प्रियाय ॥ २२ ॥
प्रत्यङ्गणं कल्पितपञ्चरत्न-
रङ्गालयश्चक्रुरनेकभङ्गाः।
जिनेन्द्रजन्मावसरप्रणश्य-
त्पयोधरस्रस्तधनुर्विशङ्काम् ॥ २३ ॥
उत्क्षिप्तचित्रध्वजपङ्क्तयोऽपि
समीरमार्गे जिनजन्मह्यष्टाः।
चञ्चत्पताकाग्रमिवाभ्यनृत्यन्
परस्परं गाढमिवालिलिङ्गुः ॥ २४ ॥
मृदङ्गमन्द्रध्वनिमांसलेन
गीतेन नृत्यद्गणिकानिकायः।
उद्वेलमुज्जृम्भितरागवार्द्धे-
स्तरङ्गमालाकृतिमाललम्बे ॥ २५ ॥
भव्याश्चिरं दुस्सहगन्धबन्ध-
मुक्त्यर्थिनोऽस्मिन्नुदिते विमुक्तिम् ।
यास्यन्ति यत्तन्न ययुस्तदेव
क्षितीन्द्रबन्द्यो यदिदं हि चित्रम् ॥ २६ ॥
श्रीखण्डषण्डेन जिनस्य गात्रे
सौरभ्यमिभ्यं प्रहितोऽवगन्तुम् ।
प्रभूतभीतेरिव कम्पमान-
श्च(का ? चा)र चारुर्मलयाद्रिवातः ॥ २७ ॥
प्रकाशते भानुसहस्रतुल्यं
तथाप्यहो नेत्रसुखैकहेतुः ।
कुमारकोऽसाविति लज्जितः किं
बभूव मन्दोष्णरुचिर्विवस्वान् ॥ २८ ॥
शुचित्ववृद्धेरसपत्नहेतो-
र्जिनस्थ भक्त्या शुचयः कुरुध्वम् ।
प्रदक्षिणं यूयमितीव वक्तुं
प्रदक्षिणत्वेन शुचिर्दिदीपे ॥ २९ ॥
रजांसि धर्मामृतवर्षणेन
जिनाम्बुवाहः शमयिष्यतीति ।
न्यवेदयन्नम्बुधरा नितान्तं
रजोहरैर्गन्धजलाभिवषैः ॥ ३० ॥
जिनस्य कालारिरिति प्रसिद्धिं
विबुध्य भीता इव सेवनाय ।
वनाय सर्वे सहसावतेरु-
र्वसन्तमुख्याः सममेव कालाः ॥ ३१ ॥
अहो विभुङ्क्ते सवितारमेषा
तमीश्वरं द्वेष्टि च पश्यतेति ।
द्विरेफवृत्तिं जिनजन्मदम्भा-
दम्भोजिनीमुत्पलिनी जहास ॥ ३२ ॥
अप्यद्ययावन्मधुपाननिष्ठाः
सम्प्रत्यपाप इति गानभङ्ग्या ।
भृङ्गा वदन्तो विविशुः प्रतीत्यै
पद्माभिकुण्डेषु परीत्य विद्मः ॥ ३३ ॥
मुक्ता रजोभिर्बहुकण्टकैश्च
जिनप्रभावेन समुज्ज्वलात्मा ।
वसुन्धरापि प्रमदेन जाता
सस्यच्छलाङ्कूरितरोमराजिः ॥ ३४ ॥
स्वभावशुद्धा अपि सर्वजीवा-
श्चिरं रजोभिः परिभूयमानाः ।
न केवलं निर्गलितेषु तेषु
दधुः प्रसादं ककुभोऽपि सद्यः ॥ ३५ ॥
गृहेषु शङ्खा भवनामराणां
वनामराणां पटहाः पदेषु ।
ज्योतिस्सुराणां सदनेषु सिंहाः
कल्पेषु घण्टाः स्वयमेव नेदुः॥ ३६ ।।
पुष्पाः पतन्तो नभसः सुधांशो-
रेणस्य सिंहध्वनिजातभीतेः।
पदप्रहारैः पततामुडूनां
शङ्कां तदा विद्रवतो वितेनुः ।। ३७ ।।
अभ्रात् पतन्तो मणयस्तदानी-
मुच्चण्डघण्टाध्वनिताडनेन ।
भिन्नेन्द्रकोशालयतो जनानां
मतिं वितेनुर्गलतां मणीनाम् ॥ ३८ ॥
जाते जिने मा जनि भूजनानां
विपत्कणोऽपीति विभुत्वशक्त्या।
बन्दीकृतानीव भुवि ग्रहाणां
बलानि रेजुर्मणयो विकीर्णाः ॥ ३९ ॥
देवोत्तमाङ्गान्यखिलोत्तमाना-
मानम्यपादस्य विभोः प्रणामैः
सार्थं स्वनामेव विधातुकामा-
न्यानेमुरत्यद्भुतमात्मनैव ॥ ४०॥
जिनामृतांशोरुदितात् त्रिलोक्या-
मुत्कूलितस्य प्रमदाम्बुराशेः ।
प्रत्युज्ज्वलद्वीचिवशेन सत्यं
भद्रासनानि द्युसदां विचेलुः ॥ ४१ ॥
विज्ञाय तेनाधिपजन्म पीठा-
दुत्थाय सप्तेत्य पदानि नत्वा ।
प्रादापयन्मेघहयोऽतिमेघां
प्रस्थानभेरीमभिषेक्तुकामः ॥ ४२ ॥
शङ्खादयोऽर्हज्जननं प्रणादै-
रेकैकलोकं स्वमबूबुधंस्ते ।
तत् सर्वलोकानभिषेकयात्रां
सा बोधयामीति मदादिवाप ॥ ४३ ॥
ज्योतिष्कवन्योरगकल्पनाथा
भेरीप्रणादादवगम्य यात्राम् ।
विभूषिताङ्गाः सपरिच्छदाः खे
विलोकयन्तः शतमन्युमस्थुः ॥ ४४ ॥
सामानिकैर्दिक्पतिभिः पदाति-
गन्धर्वहस्त्यश्वरथाद्यनीकैः ।
शरीररक्षश्च समन्वितोऽयं
शच्या सहास्थाय गजं प्रतस्थे ॥ ४५ ॥
सार्थैः सुरेन्द्रैस्तरिभिर्विमानैः
सांयात्रिकोऽयं जलधिं विहायः ।
सन्तीर्य चिन्तामणिमीशितारं
सञ्चेतुमेयाय खनिं कुशाग्रम् ॥ ४६ ॥
इन्द्रोऽथ रुद्रविभवं गणिकानिकाय-
सङ्गीतकेलिरुचिरं रचिताष्टशोभम् ।
भक्त्या परीत्य पुरवन्नृपवासमीश-
मानेतुमन्तरचिरेण ससर्ज कान्ताम् ॥ ४७ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवज्जन्मोत्सववर्णनो नाम
चतुर्थः सर्गः ॥
अथ पञ्चमः सर्गः।
अदृश्यरूपाथ गृहे प्रविश्य
ददर्श बालामृतभानुमारात् ।
शची जनन्याः स्थितमम्बरान्ते
सुधारसस्यन्दिनमीक्षणानाम् ॥ १॥
वहन्त्यसौ भक्त्तिरसप्रवाहे
दिदृक्षमाणेव दृढावलम्बम् ।
समर्प्य मायाशिशुमम्बिकायाः
पुरो जहारोन्नतवंशमेनम् ॥२॥
पाण्योर्जिनं न्यस्य निरित्य हार्म्याद्
व्रजन्त्यसौ वल्लभमाभिमुख्यात् ।
द्विरेफमध्याम्बुरुहेव रेजे
सरोजिनी भानुमभिस्फुरन्ती ॥ ३ ॥
जिनास्थचन्द्रेक्षणमात्रतोऽभू-
चतुर्निकायामररागसिन्धुः ।
विशृङ्खलो यत्र मुखस्मितानि
वितेनिरे फेनविभङ्गलीलाम् ॥ ४ ॥
दिवौकसां बालसुधामरीचि-
र्जयस्वनापूरितदिक्त्तटानाम् ।
हृदक्षिहस्तान् कुमुदेन्दुकान्त-
कुशेशयार्थान् कुरुते स्म सद्यः ॥ ५ ॥
जिनाङ्गलावण्यरसप्रपूर्णे
निश्शेषमस्मिञ् जगदन्तराले ।
विभासुरं तन्नगरं सुराणा-
मजीजनत् पाशिपुराभिशङ्काम् ॥ ६ ॥
जिगाय शच्या शतमन्युहस्त-
द्वये कृतस्तन्नयनाचिताङ्गः।
जिनार्भको भृङ्गकुलाभिरामं
दामोत्पलानां मणिभाजनस्थम् ॥ ७ ॥
विभूषिताङ्गाः सपरिच्छदाः खे
विलोकयन्तः शतमन्युमस्थुः ॥ ४४ ॥
सामानिकैर्दिक्पतिभिः पदाति-
गन्धर्वहस्त्यश्वरथाद्यनीकैः।
शरीररक्षैश्च समन्वितोऽयं
शच्या सहास्थाय गजं प्रतस्थे ॥ ४५ ॥
सार्थैः सुरेन्द्रैस्तरिभिर्विमानैः
सांयात्रिकोऽयं जलधिं विहायः ।
सन्तीर्य चिन्तामणिमीशितारं
सञ्चेतुमेयाय खनिं कुशाग्रम् ॥ ४६॥
इन्द्रोऽथ रुद्रविभवं गणिकानिकाय-
सङ्गीतकेलिरुचिरं रचिताष्टशोभम् ।
भक्त्या परीत्य पुरवन्नृपवासमीश-
मानेतुमन्तरचिरेण ससर्ज कान्ताम् ॥ ४७ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवज्जन्मोत्सववर्णनो नाम
चतुर्थः सर्गः ॥
अथ पञ्चमः सर्गः।
अदृश्यरूपाथ गृहे प्रविश्य
ददर्श बालामृतभानुमारात् ।
शची जनन्याः स्थितमम्बरान्ते
सुधारसस्यन्दिनमीक्षणानाम् ॥ १ ॥
वहन्त्यसौ भक्तिरसप्रवाहे
दिदृक्षमाणेव दृढावलम्बम् ।
समर्प्य मायाशिशुमम्बिकायाः
पुरो जहारोन्नतवंशमेनम् ॥२॥
पाण्योर्जिनं न्यस्य निरित्य हार्म्याद्
व्रजन्त्यसौ वल्लभमाभिमुख्यात् ।
द्विरेफमध्याम्बुरुहेव रेजे
सरोजिनी भानुमभिस्फुरन्ती ॥ ३ ॥
जिनास्यचन्द्रेक्षणमात्रतोऽभू -
च्चतुर्निकायामररागसिन्धुः ।
विशृङ्खलो यत्र मुखस्मितानि
वितेनिरे फेनविभङ्गलीलाम् ॥ ४ ॥
दिवौकसां बालसुधामरीचि-
र्जयस्वनापूरितदिक्त्तटानाम् ।
हृदक्षिहस्तान् कुमुदेन्दुकान्त-
कुशेशयार्थान् कुरुते स्म सद्यः ॥ ५ ॥
जिनाङ्गलावण्यरसनपूर्णे
निश्शेषमस्मिञ् जगदन्तराले ।
विभासुरं तन्नगरं सुराणा-
मजीजनत् पाशिपुराभिशङ्काम् ॥ ६ ॥
जिगाय शच्या शतमन्युहस्त-
द्वये कृतस्तन्नयनाचिताङ्गः।
जिनार्भको भृङ्गकुलाभिरामं
दामोत्पलानां मणिभाजनस्थम् ॥ ७ ॥
जिनाङ्गदीप्त्या पिहितस्वकान्ति-
र्विकस्वरस्फारसहस्रनेत्रः ।
सुराधिनाथः शुशुभेऽञ्जनाद्रि-
यथैव फुल्लस्थलपुण्डरीकः ॥ ८॥
करारविन्दद्वयभृङ्गराशिं
जिनं पदाब्जद्वितये प्रणम्य ।
चकार देवाधिपतिर्द्वितीय-
मनर्घ्यचूडामणिमुत्तमाङ्गे ॥ ९॥
अथैष संसारमहाम्बुराशिं
समुत्तितीर्षुर्जिनपोतमेनम् ।
दधत् कराभ्यां दृढमुत्सवेन
स्वसिन्धुरस्कन्धतटं निनाय ॥ १० ॥
द्वात्रिंशदास्यानि मुखेऽष्ट दन्ता
दन्तेऽब्धिरब्धौ बिसिनी बिसिन्याम् ।
द्वात्रिंशदब्जानि दलानि चाब्जे
द्वात्रिंशदिन्द्रद्विरदस्य रेजुः ॥ ११ ॥
अस्पृष्टनीरेजदलं नटन्त्यो
नट्यः सुराणामभितो नृसिंहम् ।
रंहो वितेनुर्निजवल्लभाशा-
प्रकाशमानाब्जनिवेशनानाम् ॥ १२ ॥
ईशाननाथः स्वयमातपत्रं
दधौ तदूर्ध्वोभयकल्पनाथौ ।
प्रकीर्णके प्राक्षिपतां परेऽपि
यथावमासन् करणीयभाजः ॥ १३ ॥
संसारगर्तापतिताखिलैक-
हस्तावलम्बं जिनराजमिन्द्रः ।
हृदा च दोर्भ्यामवलम्बमानः
पथा सुराणामथ संप्रतस्थे ॥ १४ ॥
आकारमात्रेण तुषारशैल!
का कूटराशेस्तव तुल्यतेति ।
आकर्णयिष्यन्निव विप्रलापा-
नाकाशमार्रोऽक्रमताभ्रनागः॥ १५ ॥
आरुह्य नानाविधवाहनानि
जिनाग्रवामेतरपृष्ठदिक्षु ।
क्रमेण वन्योरगकल्पवासि-
ज्योतिष्कनाथा व्यचलन् ससैन्याः॥ १६ ॥
नभोन्तरे नाथतनुप्रभाभिः
प्रपूरिते प्रोज्ज्वलरत्नकूटाः।
बभुर्विमानाः कुलिशास्त्रभीतेः
समुद्रमग्ना इव सानुमन्तः ॥ १७ ॥
जिनाङ्गदीप्त्या दधुरभ्रवीथ्यां
तरङ्गितायां सितचामराणि ।
सुरावधूतानि कलिन्दकन्या-
तरङ्गदोलारतहंसलीलाम् ॥ १८ ॥
चला न्यलीयन्त जिनाङ्गरोचि-
र्वीचीप्रपञ्चेऽगरुधूमलेखाः ।
हरेर्विभीताः फणिराजपत्न्य-
स्तरङ्गकुञ्जेष्विव यामुनेषु ॥ १९ ॥
नभस्थलेनागरुधूमलेखाः
स्फुरत्स्फुलिङ्गाः शशिशङ्कयामी ।
सितातपत्रग्रसनाय धाव-
द्विधुन्तुदा वान्तविषस्फुलिङ्गाः ॥ २० ॥
अङ्गारविक्षिप्तदशाङ्गधूपः
सङ्क्रान्तसन्ताप इव क्षणेन ।
आश्लिष्यदुत्थाय पटीरहार-
कर्पूरकल्हारपयोरुहाणि ॥ २१ ॥
गद्येन पद्येन च दण्डकेन
शशंस गीतेन च गाथया च ।
मरुद्गणोऽयं न परं परोऽपि
गुहामुखोद्यत्प्रतिशब्ददम्भात् ॥ २२ ॥
वियत्तलं वीतघनाधनौघ-
मपि प्रपूर्णं जिनदेहभासा ।
विभिन्ननीलाञ्जनसन्निभेन
पुनर्घनापूर्णमिवाबभासे ॥ २३ ।।
जिनाम्बुदोऽसाविभदानवृष्टि-
र्नटीतटिद् वाद्यनिनादगर्जः।
विमानमालारुचिकार्मुको दि-
व्याकालिकीं प्रावृषमाततान ॥ २४ ॥
अभ्राण्यदभ्राणि सुरेभदन्त-
प्रोतानि रेजुः परितो जिनेन्द्रम् ।
उत्क्षिप्यमाणानि मुदामुनेव
चन्द्राश्मदण्डातपवारणानि ॥ २५ ॥
सेनापदामर्दितपाण्डुमेघान्
मुक्त्तागुरूनभ्रतले बिडालाः ।
हठेन दध्यन्नधिया व्रजन्तः
स्कन्धाधिरूढाननयन्त मन्युम् ॥ २६ ॥
प्रयाणवेगानिलनीयमानाः
पयोधराः श्यामतनूनिभेन्द्रान् ।
सगर्जितानूर्जितदानवर्षान्
स्वबन्धुबुद्ध्या ध्रुवमन्वरुन्धन् ॥ २७ ।।
सदाभियुक्त्तापि तदामरौघै:
सहोत्पला भानुसुता प्रतीये।
जिनाङ्गरोचिर्निचयेन दिग्धा
विबुद्धहेमाम्बुरुहा द्युसिन्धुः ॥ २८ ॥
विशालमाकाशतलं चकाशे
विभुप्रभाश्यामलतारकौघम् ।
विपाकनीलैर्विपुलैः फलौघै-
र्विलम्बमानामभिभूय जम्बूम् ॥ २९ ।।
स्वशून्यवादे परमागमेन
सद्यो निरस्ते विशदान्तरस्य ।
व्योम्नो विरेजुः पुलकोपमानि
जिनप्रभाश्यामलतारकाणि ॥ ३० ॥
मुग्धाप्सरा कापि चकार सर्वा-
नुत्फुल्लवक्रान् किल धूपचूर्णम् ।
रथाग्रवासिन्य रुणे क्षिपन्ती
हसन्तिकाङ्गारचयस्य बुद्धया ॥ ३१ ॥
मन्दाकिनीसालिसितारविन्द-
धियान्यया मूर्ध्नि कृतो मृगाङ्कः ।
अमन्यतापूर्णसुधं तमन्या
सनीलनीरेरुहदुग्धकुम्भम् ॥ ३२ ॥
अगच्छिदर्हद्द्युतिभानुजायां
सुरद्विपद्युत्सुरसिन्धुसख्याम् ।
मज्जत् प्रतीहारसुरासुराणा-
मनीकमाद्रिं कथमप्यनैष्ट ॥ ३३ ॥
गिरीशमुद्यद्द्विपदन्तवृत्तिं
रवीन्दुतारामरसेव्यपादम् ।
दिगम्बरैरावृतमेनमारा-
दपश्यदग्रे प्रभुतुल्यमिन्द्रः ॥ ३४ ॥
सजातरूपोऽपि गिरिः प्रवृत्त-
दिगम्बराक्रान्तिरुदग्रकूटः ।
अघान्तकं पापभियाभ्ययासीत्
किमित्यमर्यैर्भणितः क्षणाप्तः ॥ ३५ ॥
द्युमण्डलं मध्यगतस्य मेरो-
र्मणिप्रभापञ्जरभासमानम् ।
विभोरमुष्योपरि हेमदण्डां
बभार नीलातपवारणाभाम् ॥ ३६ ।।
अगाह्यतः पाण्डुवनं समन्ता-
दुपर्यटन्त्या सुरसेनयाद्रेः ।
सजीवचित्राङ्कितमन्दवायु-
चलोत्तरीयश्रियमावहन्त्या ॥ ३७ ॥
अनीकिनीमत्र वने समस्तां
सुरद्रुमच्छायसुखे यथार्हम् ।
निवेशयन् पाण्डुशिलामवाप
पूर्वोत्तरस्यां दिशि तस्य जिष्णुः ॥ ३८ ॥
शतार्धमष्टौ शतमुज्ज्वलाया
विशालतामुन्नतिमायतिं च ।
क्रमेण यस्याः खलु योजनानि
वदन्ति सर्वज्ञजिनेन्द्रपादाः ॥ ३९ ।।
आद्यद्विकल्पेशपरार्ध्यपीठ-
मध्यस्थजैनासनरम्यमध्या ।
सतोरणा रत्नमयाञ्चला या
समङ्गला शुक्त्तिसमाकृतिश्च ॥ ४० ॥
या चाबभासेऽमरकल्पितेन
महाभिषेकोत्सवमण्डपेन ।
ज्वलन्मणिस्तम्भसहस्रमुक्त्ता-
वितानचित्रध्वजभूषितेन ॥४१॥
अभ्रेऽवलम्बरहिते सुचिरं सुमेरु-
क्ष्माभृत्प्रदक्षिणकृतिश्रमभारशान्त्यै ।
प्राप्तोऽष्टमीन्दुरिव पाण्डुवनं शिलैषा
प्रादात् सुरेन्द्रनयनोत्पलषण्डहर्षम् ॥ ४२ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवन्मन्दरानयनवर्णनो नाम
पञ्चमः सर्गः ॥
अथ षष्ठः सर्गः।
अथामरेन्द्रेण गजेन्द्रतो जिनः
संनीयमानः प्रति पाण्डुकं महत् ।
निराकृतोग्रो मधुनेव मन्मथो
नितम्बमुच्चैः शुशुभे हराचलात् ॥ १॥
नगेन्द्रफालस्थलबहपट्टिका-
शिलोपरि स्थापित एष जिष्णुना ।
जिनार्भकः प्रोतपुरन्दरोपल-
स्फुरन्मनीषामपुषद् दिवौकसाम् ॥ २ ॥
तरङ्गितज्योतिषि तच्छिलातले
सरोजरागद्विपवैरिविष्टरे ।
तरङ्गिताम्बौ त्रिदिवौकसां सर-
स्यलिर्यथा कोकनदेऽशुभद् विभुः॥ ३ ॥
जिनेश्वरः पाण्डुशिलाप्रमान्तरे
रराज माणिक्यमयासने स्थितः ।
हरिर्यथा विद्रुमरागरञ्जिते
फणीन्द्रभोगे कलशार्णवान्तरे ॥४॥
जिनेन्द्रपाड्डोर्मणिपीठरश्मिभिः
प्रवेणितः कान्तिरयो व्यराजत ।
यथा निमज्जद्वनिताङ्गकुङ्कुम-
द्रवैर्जलौधो यमुनात्रिमार्गयोः ॥५॥
बभौ नगेन्द्रः प्रभुपीठपाण्डुक-
प्रभावितानैः परितस्तिरोहितः ।
यथैव तापात्ययसान्ध्यशारदै-
र्घनाघनौधैर्युगपत् समावृतः ॥ ६ ॥
अथेन्द्रवाचा मणिदण्डभृद् विभुं
देद्दक्षयोपव्रजतो मुहुर्मुहुः ।
धनी दिगीशान् सपरिच्छदान् हठा-
निजे निजेऽस्थापयदाशु धामनि ॥ ७ ॥
जिनाभिषेकाय सुराङ्गनाजनं
सुरप्रतानं सुरनायकानपि ।
अशेषकृत्यं जिनभक्त्तिभात्रितान्
यथाईमग्राहयदेष कृत्यवित् ॥ ८ ॥
अनन्तरं दक्षिणवामभागयो-
र्जिनस्य पूर्वाभिमुखस्य सुस्थिते ।
शचीपतीशानपती ससम्भ्रमौ
निजासने सम्मुखमध्यरोहताम् ॥ ९ ॥
अनेकतीर्थोपहतैरथाम्बुभि-
र्घटोद्धृतैः स्नापयितुं जिनार्भकम् ।
यदारभेते स्म मुदा सुरानक-
स्तदाप्सरोगीतरवाप्तदिक्तटम्॥१०॥
तदा ऋभूणामुभयी घटा घटैः
पयांसि नेतुं घटिता प्रयत्नतः ।
सुमेरुचूलादि सुधार्णवावधि
प्रबद्धनीलो(त्प? प) लतीर्थपद्धतिः॥ ११ ॥
बभुर्व्रजन्तो मणिकुम्भधारिणः
सुधाशिनः पाण्डुवनात् पयोवनम् ।
जिनेन्द्रभक्त्या जलनीतये स्वयं
प्रवृत्तपत्राङ्गसुरद्रुमा इव ॥ १२ ॥
भुवा च भीत्या भिदुरात्मकं सुराः
स्वभावतो व्द्यक्षमुखैर्विवर्जितम् ।
विशालमाद्यन्तविदूरमद्भुतं
गभीरमापुरत्वरया पयोनिधिम् ॥ १३ ॥
निपीड्य लक्ष्मीमपहृत्य चक्रिरे
ठकाः स्वकं जीवनमात्रशेषकम् ।
अपीदमायान्त्यपहर्तुमित्यगा-
दपांनिधिर्वेपथुमूर्मिभिर्न तु ॥ १४ ।।
मरुत्सु कुम्भान् युगपत् क्षिपत्स्वलं
जलाय संक्षोभामिषेण सागरः ।
जिनोत्सवार्होऽहमभूवमित्यभू-
न्मुदा समुन्मेषित एष केवलम् ॥ १५ ॥
विनिन्युरेकं मुखयोजनं घटै-
र्दधद्भिरष्टादश योजनानि च ।
जलानि सर्वाण्यपि दुग्धवारिधेः
स्वकेन मार्गेण धराधरं सुराः ॥ १६ ॥
जिनोऽयमक्षीणमहानसर्द्धिभाग्
भविष्यतीत्यस्य विवक्षया स्फुटम् ।
वितीर्णमप्यम्बुधिना पयोऽखिलं
जिनाधिपायाक्षयतामयात् पुनः॥ १७ ॥
अथामरेन्द्रौ सुरवृन्दढौकितान्
भुजैरनेकैर्विकृतैः पयोघटान् ।
विधृत्य जन्माभिषवं विधीच्छया
सुनिर्मलस्यापि जिनस्य चक्रतुः ॥ १८ ॥
सुवर्णगारुत्मतरूप्यकुम्भिभि-
र्भुजासहस्रैरमराधिपावुभौ ।
व्यराजतां पाकशलाटुपुष्पिभि-
र्लतासहस्रैरिव कल्पशाखिनौ ॥१९॥
शिशुश्च शैलश्च धृतिं परीक्षितुं
ध्रुवं सुरेन्द्रद्वितयेन वारिधेः ।
निपीड्यमानौ युगपत् सुधाजलै-
रुभावभूतां समधैर्यसम्पदौ ॥२०॥
वहत्पयःपूरशतानि पाण्डुकाद्
बभुस्त्रिलोकैकगुरोर्जिनेशिनः ।
भरेण भिन्नादभितो विनिस्सरत्-
प्रभूतनिर्यासरसप्रवाहवत् ॥ २१ ॥
नगेन्द्रसम्पत्तिदिदृक्षया ध्रुवं
पयःप्रवाहाः परितोऽपि सम्भ्रमात् ।
हटत्तटीशृङ्गशिलागुहासरो-
वनेषु पर्याटुरनेकधा चिरम् ॥ २२ ॥
वहत्पयःपूरशतोऽभितो बभौ
सुमेरुराच्छिद्य पतत्रयोर्द्वयम् ।
पुनश्च केनापि चलिष्यतीत्ययं
गिरिद्विषा राजतरज्जुबद्धवत् ॥ २३ ॥
विरेजुरुन्मग्ननिमग्नमूर्तयो
मुहुर्मुहुर्ज्योतिषलोकसंश्रिते ।
पयःप्रवाहे परितोऽपि तारका
यथैव विस्पष्टविनष्टबुद्बुदाः ॥ २४ ॥
निशाकराहस्करभार्गवासितै-
रलक्ष्यत क्षीरतरङ्गिणी क्षणम् ।
सिताब्जरक्ताम्बुजकैरवोत्पलै-
र्विराजमानेव वियत्तरङ्गिणी ॥ २५ ॥
वहन्ति नानामणिमेदिनीप्रभा-
प्रबद्धदुग्धाम्बुधुनीशतान्यभुः।
सुरेन्द्रभीताचलपालिनेऽब्धये
नगाधिपक्षितविचित्रवस्त्रवत् ॥ २६ ॥
महीभृता तेन तदोपदीकृताः
पयस्तटिन्यो भुवनैकपालकम् ।
सुगोत्रलावण्यनिवासमर्णवं
समेत्य वर्याः स्वमयं व्यधुः क्षणात् ॥ २७ ॥
अथामरास्तीर्थजलैः सुरेश्वर-
द्वयेन सृष्टे जिनगन्धवारिणि ।
पटीरकर्पूरनिषद्वराविले-
ऽप्यहो ममन्जुर्हतपापकर्दमे ॥ २८ ॥
बभौतरां पाण्डुकसंज्ञिता शिला
समीपकीर्णैः स्नपनोदबिन्दुभिः ।
यथा शरच्चन्द्रकलोडुभिः श्रितै-
र्यथाच शुक्तिर्नवमौक्तिकैश्च्युतैः ॥ २९ ॥
प्रमार्ज्य निर्मज्जनशीकरांस्तनौ
दुकूलचेलाञ्चलपल्लवेन तम् ।
शची विमुग्धा जगदेकवृद्धम-
प्यलंचकाराखिलबालभूषणैः ॥ ३० ॥
निसर्गरन्ध्रश्रुतिसंश्रयाभ्यां
रराज रक्तोत्पलकुण्डलाभ्याम् ।
जिनाधिपः पल्लवितद्विपार्श्वो
यथा रसालः शिशिरात्ययस्य ॥ ३१ ॥
हारस्य मुक्ता गलशङ्खमुक्ता
इव प्रभोरङ्गमरीचिवश्याः ।
उरःकपाटीयमुनादान्त-
र्वितेनिरे बुबुदपङ्क्तिलीलाम् ॥ ३२ ॥
महीधरे तत्र निषेदिवांसं
तमालनीलाकृतिमुद्वहन्तम् ।
पयोदबुद्धया श्रितमिन्द्रचाप-
म(सि?स)स्मरद् रत्नमयः कलापः ॥ ३३ ॥
बालामृतांशोर्ध्रुवमस्य पाद-
मेकान्ततः पङ्कजरुक्मशान्तेः ।
निबन्धनं बन्धुहिताय भानु-
र्भेजे ज्वलन्नूपुरवेषधारी ॥ ३४ ॥
कलङ्कमुक्त्यै सकुटुम्बमिन्दु-
नखच्छलेनाभजदस्य पादौ।
सदाश्रयं सोऽपि न मोचयेति-
च्छलेन नीलोपलकिङ्किणीनाम् ॥ ३५ ॥
मुहुर्विलिप्तोऽपि जिनेन्द्रगात्रे
शचीशरत्नोज्ज्वलभासि शच्या ।
सितानविभ्राजिपटीरपङ्क:
स्फुटोऽभवत् केवलसौरभेण ॥ ३६॥
अथाखिलेन्द्रैः सहितोऽमरेन्द्रः
समर्चनाभिः स्तवनैश्च नाट्यैः ।
समाप्य जन्माभिषवं समग्रं
कुशाग्रमेनं पुनरानिनाय ॥ ३७ ॥
ऋभुक्षिचक्षुर्द्युतिसिच्यमानो
जिनो बभौ देवगजे निषण्णः ।
तदापि पाण्डूपरि रत्नकुम्भ-
शतक्षरत्क्षीरनिषिच्यमानः ॥ ३८ ॥
पुरं नृपागारमपि प्रवेश्य
पुरैव यक्षेन्द्रकृते सुरेन्द्रः।
निवेशयामास स हेमपीठे
सभागृहे रत्नमये जिनेन्द्रम् ॥ ३९ ॥
ततः सुतास्येन्दुविलोकमात्र-
प्रवृद्धहर्षामृतसिन्धुमग्नौ।
विलोक्य मातापितरौ स्मितास्यो
निवेदयामास समस्तमिन्द्रः॥४०॥
माता स्वयं च परिरम्भमिषेण देवं
रोमाञ्चनीपकलिकानिकरैः कृतार्ध्या ।
प्रीत्याभ्यषिञ्चदमितप्रमदाश्रुनीरैः
स्वच्छैरतुच्छकुचकुम्भपयोद्वितीयैः ॥ ४१ ॥
मणिकाञ्चनदिव्यवस्त्रदानैः
पटुभेरीपटहोत्थितारवैश्च ।
युगपत् परिपूरिताखिलाशं
विदधे स्वःपतिरस्य जातकर्म ॥ ४२ ॥
करिष्यते मुनिमखिलं च सुव्रतं
भविष्यति स्वयमपि सुव्रतो मुनिः ।
विवेचनादिति विभुरभ्यधाय्यसौ
बिडोजसा किल मुनिसुव्रताक्षरैः ॥ ४३ ।।
देवर्मिज्जनमण्डनादिकरणे प्रौढाः प्रहृष्टाशया
देवांश्चापि विनोदकर्मणि समानाकृत्यवस्थां गतान् ।
देवस्यास्य नियुज्य निर्जरपतिः प्रत्युद्ययौ स्वं जगत्
प्रीत्यानुव्रजतो विसृज्य विबुधान् फालाग्रबद्धाञ्जलीन् ।
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवज्जन्माभिषेकवर्णनो नाम
षष्ठः सर्गः॥
अथ सप्तमः सर्गः।
न निर्जरैर्वर्जितसेवनोऽयं
न कान्तिसम्भावितशुक्लपक्षः।
नच प्रदोषावसरं प्रपन्नः
क्व विद्म बालेन्दुरियाय वृद्धिम् ॥ १ ॥
कराङ्गुलिं लिप्तसुधां स लीढ्वा
बबन्ध मातुः स्तनयोर्न बुद्धिम्।
सुरेन्द्रवन्द्यः सुरदेहतायां
चिरानुभूतामृततृष्णयेव ॥ २ ॥
जिनार्भकस्येन्द्रियतृप्तिहेतुः
करे बभूवामृतमित्यचित्रम् ।
चित्रं पुनः स्वार्थसुखैकहेतु-
स्तच्चामृतं तस्य करे यदासीत् ॥ ३॥
उल्लोकितैरुत्पललोचनायाः
ससम्भ्रमोत्क्षेपणकौतुकेषु ।
रराज राजाङ्गभवोऽन्तरिक्षे
तटिल्लताश्लिष्ट इवाम्बुवाहः ॥ ४ ॥
नराधिपेनोरसि नीयमानो
बभार हारान्तरनायकत्वम् ।
भेजे चलत्कुण्डलतां भुजाग्रे
चूडामणित्वं शिरसि प्रपन्नः ॥ ५ ॥
करात् करं बन्धुजनस्य गच्छन्
रराज विभ्राजितहेमसूत्रः ।
स लेखवन्द्यः कृतहेमलेखो
वणिग्जनस्येव निकाषपट्टः ॥ ६ ॥
स जानुचारी मणिमेदिनीषु
स्वपाणिभिः स्वप्रतिबिम्बितानि ।
पुरः प्रधावत्सुरसूनुबुद्धया
प्रताडयन् नाटयति स्म बाल्यम् ॥ ७ ॥
शनैः समुत्थाय गृहाङ्कणेषु
सुराङ्गनादत्तकरः कुमारः ।
पदानि कुर्वन् किल पञ्चषाणि
पपात तद्वीक्षणदीनचक्षुः ॥ ८॥
स पांसुकेलौ सुरतर्णकानां
करावकीर्णैर्नवरत्नचूर्णैः ।
कृतोपवीतो व्यरुचत् कुमारः
सदिव्यधन्वेव नवाम्बुवाहः ॥ ९ ॥
अशेषविज्ञोऽनिमिषैः परीक्षा-
प्रदित्सयेवैष विधीयमानान् ।
नियुद्धमुख्याखिलबालकेलीन्
निरूपयामास नरेन्द्रसूनुः ॥१०॥
गतोनपादायुतवत्सरस्य
श्रितं ततो यौवनमस्य गात्रम् ।
मधुर्यथा नन्दनपारिजातं
शरद् यथा सान्ध्यसुधामयूखम् ॥ ११ ॥
अधर्मता निर्मलता च नित्यं
पयः सुधा वङ्निकरो हितत्वम् ।
समाकृतिः संहननं च पूर्वं
सुगन्धिता निन्दितकैणनाभिः ॥१२॥
परश्शतैरम्बुजकम्बुमत्स्य-
श्रीवत्समुख्यैर्वरलक्षणैश्च ।
सद्व्यञ्जनैश्चोनसहस्रको१ण-
मसूरिकाद्यैरुपलक्षितत्वम् ॥ १३ ॥
विलोचनासेचनकं स्वरूपं
वचांसि पीयूषरसालघट्टाः ।
जगत्त्रयीमप्यतथाविधातुं
पटीयसी काचन दिव्यशक्तिः ॥ १४ ॥
युतः स्वभावातिशयैरमीभिः
कृतोन्नतिर्विंशतिचापदण्डैः।
विषाग्निशस्त्रादिविघातदूर-
स्त्रिदोषवैषम्यभवामयारिः ॥ १५ ॥
त्रिंशत्सहस्रीमितवत्सरायुः
स्फुटातसीसूनसमानवर्णः ।
तदायमुत्सृष्टधनुःशरस्य
स्मरस्य शङ्कां जनयाम्बभूव ॥ १६ ॥
पित्रापि निर्वर्तितदारकर्मा
ततः स यूनामधिपोऽपि वृद्धाम् ।
अग्राह्यत स्वामधिराजलक्ष्मीं
पुरैव राजा जगतां त्रयाणाम् ॥ १७ ॥
पुण्यैकलभ्योऽधिकसौख्यहेतु-
र्विचित्रवर्णो विशदान्तरङ्गः ।
नृपासनस्थोऽनमयत् त्रिलोकीं
सदीपवर्तीन् निधिवत् पदाग्रे ॥ १८ ॥
आस्थानलक्ष्म्याः सगुणोरुकान्ति-
नृपावलीमौक्तिकहारमध्ये ।
स्थितो दधौ नायकरत्नशोभा-
मसौ महानीलरुचिर्नृपेन्द्रः ॥ १९ ॥
स चन्द्रपाषाणसभापयोधौ
सचामरोल्लोलतरङ्गमाले ।
शेषोपमस्फाटिकविष्टरस्थः
श्रिया सनाथो हरिवञ्चकाशे ॥ २० ॥
चकम्पिरे हेममयाः किरीटा
मुहुः सभासौधसदां नृपाणाम् ।
जिनोक्तिपीयूषजुषां यथामी
मरुद्वशाज्जाह्नवपद्मकोशाः ॥ २१ ॥
जिनाम्बुदः पीठनगाधिरूढो
दिवौकसामेष धिनोतु वृन्दम् ।
प्रवर्षणैर्वागमृतस्य चित्रं
प्रमोदयामास च राजहंसान् ॥ २२ ॥
स्वस्थैरदुस्थोऽतनुसौख्यकृष्टै-
र्जुष्टामृतैरष्टगुणाभिरामैः।
वृतोऽजरैः सिद्ध इवैष रेजे
विलोकयल्लोँकगतिं समस्ताम् ॥ २३ ॥
नरोरगस्वर्गिमनोरमाभि-
रुपास्यमानः स बभौ सभायाम् ।
जयार्थमुन्मुद्रितशस्त्रकोशो
जगत्रयाणामिव पुष्पकेतुः ॥ २४ ॥
उपायनीकृत्य गजाश्वरत्ना-
न्युपागतानामधिपं नृपाणाम् ।
न केवलं मार्गरुधो नगेन्द्रा
निपेतुरेषां दुरिताद्रयश्च ॥ २५ ॥
भक्तुं जिनेन्द्रं व्रजतां नृपाणां
चमूपदोधूतपरागपाल्या ।
विहाय चेतांसि पलायमान-
कपोतलेश्याकृतिरन्वकारि ॥ २६ ॥
चित्रं कृपालोर्जिनपस्य राज्यं
यत् प्राप्तबन्धानपि पापदस्यून् ।
बाधां दुरन्तां ददतो नितान्तं
विमोचयामास जगज्जनानाम् ॥ २७ ॥
जिनेऽवनिं रक्षति सागरान्तां
नयप्रतापद्वयदीर्घनेत्रे ।
कस्यापि नासीदपमृत्युरीति-
पीडा च नाल्पापि बभूव लोके ॥ २८ ॥
अधर्मता खड्गिनि तस्य राज्ये
पयोधरे सत्पथरोध आसीत् ।
वधूकटाक्षे श्रवणातिपातो
गजे कदाचिद् यदि दानलोपः ॥ २९ ॥
रतिक्रियायां विपरीतवृत्ती
रतावसाने किल पारवश्यम् ।
बभूव मल्लेषु गदाभिघातो
भयाकुलत्वं रविचन्द्रयोश्च ॥ ३० ॥
इति निरुपमभक्त्या सानुरक्तयावनम्र-
त्रिभुवनपरिचूडाचित्ररत्नांशुवर्त्या ।
विलिखितपदपीठे राजपीठे स तस्थौ
दश दश शतसङ्ख्यान् वत्सरान् पञ्च चैव ॥ ३१ ।
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवत्कौमारयौवनदारकर्मसाम्राज्यवर्णनो
नाम सप्तमः सर्गः ॥अत्रान्तरे श्रुतधरः श्रुतधर्मतत्त्वै-
र्भव्योत्तमैर्दमवराख्यमुमुक्षुमुख्यः ।
आलोक्य यागक१रिपुङ्गवह२स्तहर्ष-
मापृष्ट इत्यचकथद् गजराजवृत्तम् ॥ १ ॥
राजाभवन्नरपतिः पुरि पूर्वताले
दानं ददौ निकृतनिर्मलजैनधर्मः ।
स्वैरं कुपात्रनिवहाय ततोऽजनिष्ट
सोऽयं गजः स्मृतवतः कबलं निरुन्धे४ ॥ २ ॥
आकर्ण्य तद्वचनमाप्तभवस्मृतिः सन्
सद्यः सदृग्विकलसंयममग्रहीत् सः ।
श्रृत्या जगत्त्रयगुरुस्तदिदं सभास्थो
निर्वेदमात्महृदये विभराम्बभूव ॥ ३ ॥
हन्ताशुभाशरणदुःखचले भवेऽस्मिन्
बीभत्सके वपुषि चेतननेययन्त्रे ।
प्रारम्भमृष्टपरिणामकटौ च भोगे
लोलो बसाम्यलमलं स्वहिते यतिष्ये ॥ ४ ॥
तं निश्चितात्मकरणीयतया बसन्तं
स्वान्तर्नितान्तमवधार्य विमुक्तिनार्या ।
सम्पर्कलालसधियेव चरा विसृष्टाः
सम्प्राप्य साधु जगदुर्जगदन्तदेवाः ॥ ५॥
अस्मात् तृतीयजनने जननान्धकूपा-
दभ्युद्धरेयमखिलं जगदित्युदीर्णा ।
चित्तस्थले तव कृपाच्छलकल्पवल्ली
या साद्य देव ! फलिता जगदेकबन्धोः ॥६॥
सांयात्रिकस्त्वमसि बोधनकर्णधारो
यस्मात् तपःप्रवहणो गुणरत्नवाही ।
तस्माद् विनेयवरसार्थयुतो विमुक्ति-
द्वीपं गमिष्यसि भवाम्बुनिधेरवश्यम् ॥७॥
स्वं लोकमित्थमभिवन्द्य गतेषु तेषु
देवोऽपवर्गपुरसाधननिर्गमं तम् ।
बन्धून् निवेद्य जननीजनको परांश्च
प्राज्यं नियोज्य तनये विजये स्वराज्यम् ॥ ८ ॥
तीर्थाम्बुनाथदिविजप्रभुणाभिषिक्तो
दिव्याङ्गरागवसनाभरणैः प्रसिद्धः ।
अग्रेभवां ग्रहविवर्तमिव स्फुरन्ती-
मध्यारुरोह शिबिकामपराजिताख्याम् ॥ ९॥
भूमीभृतामभृत सप्त पदानि भूमौ
विद्याधृतां वियति सप्त पदानि वृन्दम् ।
आरभ्य पाण्डुवनमप्यृतुभिः प्रपन्नै-
रानिन्यिरे तदनु नीलवनं निलिम्पाः ॥ १० ॥
रेजे नभःस्थलविराजिविमानराजि-
रश्मिप्रतानविततापविभागमेतत् ।
अत्तुं फलप्रकरमापततो विहङ्गा-
नानायविस्तृतमिवोपरि निग्रहीतुम् ॥ ११ ॥
रेजे बहिर्घटितरत्नविमानमेत-
दन्तश्चरामरगलन्मकरन्दधारम् ।
सेन्द्रायुधं सचपलं च २सवारिधार-
मभ्रच्युतं मिथ इवाहतमभ्रजालम् ॥ १२ ॥
यानादथायमवतीर्य वनस्य मध्ये
श्रीदेन दिव्यपदमण्डपिकां प्रक्लृप्त
आविश्य देवपतिदत्तकरावलम्बः
श्रीदृब्धमौक्तिकचतुष्कमलञ्चकार ॥ १३ ॥
षष्ठोपवासनियमी सुरदिङ्मुखस्थः
पल्यङ्कवान् परिहृताम्बरमाल्यवेषः ।
त्यक्ताखिलोपधिरुपेतसहस्रभूभृ-
दुच्चार्यमाणवरसिद्धनमस्कृतिश्च ॥ १४ ॥
उत्खाय पञ्चभिरुञ्चितमुष्टिबन्धैः
कैश्यं स पञ्चभवमूलचयं यथैव ।
वैशाखकृष्णदशमीदिवसेऽपराह्णे
दीक्षामुपादित युतश्रवणे सिताशौ ॥ १५ ॥
लोकत्रयैकगुरुरेष पुरैव पूर्ण-
चारित्रशीलगुणसंयमभारवाही ।
प्राप्ताखिलर्द्धिरुपजातचतुर्थबोधि-
रत्यन्तगौरवपदं पुनरास देवः ॥ १६ ॥
रेजेतरां दशशतैः श्रमणैरुपेतो
नेत्रैरिवामरपतिः किरणैरिवार्क: ।
परिवाम्बुलमरैरिव चक्ररत्नं
शेषः फणैरिव निधानमिवैष यक्षैः ॥ १७ ॥
यस्माद् बभूव लवनं नियमेन तस्मि-
न्ने: पुष्पधन्व धुनतः पुरतो जिनेन ।
तस्मात् तदादि किल नीलवनाभिधानं
तस्याभवत् त्रिभुवनप्रथितं वनस्य ॥ १८ ॥
पश्चाज्जिनालकभरं मणिभाजनस्थं
रक्तोत्पलस्थमिव भृङ्गकदम्बमिन्द्रः।
चिक्षेप दुग्धजलधौ जयघोषघूर्णद्-
बम्भाप्रणादबधिरीकृत्तसर्वलोकम् ॥ १९ ॥
यो यत्र यत्र जिनकुन्तलकर्बुरोऽभू-
च्छैवालमञ्जरितवत् स हि तत्र तत्र ।
क्षीराम्बुधिस्त्रिदशलोकमनांसि कर्षन्
वातावधूर्णितघनावृतवद् बभासे ॥२०॥
तं पारणां वृषभसेन इति प्रतीतो
राजाथ राजगृहनामनि राजधान्याम् ।
श्रद्धादिसप्तगुणवान् नवभेदभिन्नैः
पुण्यैरकारयदुपस्थितपूर्वपुण्यः ॥ २१ ॥
आश्चर्यपञ्चकमभूदथ रत्नवृष्टि-
राच्छादिताम्बरतला च लतान्तवृष्टिः ।
व्याप्तश्रुती विबुधदुन्दुभिनिस्वनाहो-
दानस्वनौ सुरभिशीतलमन्दवायुः ॥ २२ ॥
मुनिपरिवृढो निर्वर्त्यैवं तनुस्थितिमुत्तमां
मृदुमधुरया वाचाशास्यं विधाय यथोचितम् ।
मुनिसमुदयै रक्षिव्रातैश्च पौरनृणामनु-
व्रजितचरमः पुण्यारण्यं गजेन्द्रगतिर्ययौ ।। २३ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवत्परिनिष्क्रमणवर्णनो
नामाष्टमः सर्गः ॥
अथ नवमः सर्गः।
आलोक्य देवमथ पाटितपञ्चबाणं
प्रायेण नश्यति मधौ मधुरा(स्र१ ? स्त्र)बन्धौ ।
वेलामुपेत्य किल विस्फुरितप्रतापः
सद्योऽग्रहीदरिपदं विपिनं निदाघः ॥ १॥
वाताश्ववेगजरजःपिहिताभ्रभाग-
मागत्य सर्वमपहाय २मधोर्द्रुतस्य ।
ग्रीष्मस्तुतोद पिकभृङ्गबलान्यधाक्षीत्
केलीवनानि रुजति स्म च पुण्डरीकम् ॥ ३ ॥
तद्भावि दुःखमिव वीक्षितुमक्षमत्वात्
क्षिप्रं मधौ ब्रजति तीव्रनिदाघयोगात् ।
संतप्यमानमखिलं तरुवल्लिजातं
तापज्वरीव ददृशे मधुविप्रयोगात् ॥ ३ ॥
ग्रीष्मे विदीर्णवनभूमिविशालदर्यो
रेजुः कनत्कनकशेवधिदीप्रगर्भाः ।
मान्याभिरुग्रकरपादहतेः प्रवेष्टुं
क्लृप्ताग्निकुण्डशतवद् वनदेवताभिः ॥ ४ ॥
मिथ्यात्वकर्मकृतयाशुभयेव दृष्टया
जन्तुप्रजापरमतत्त्वधियाप्यतत्त्वम् ।
ग्रैष्म्या तृषा मृगगणा मृगतृष्णकाम्भः
सेदुर्नदीरयधिया बत धावमानाः ।। ५ ॥
तृष्णातुरः स्वयमपि द्युमणिर्बभूव
सन्तापवांश्च समयेऽत्र न चेत् कराग्रैः ।
पङ्काविलान्यपि जलान्यपिबत् किमर्थं
प्रालेयशैलतटमध्युषितश्च कस्मात् ॥ ६॥
शङ्कामयं जनितवान् जगतो वनान्तः
किं पाटलाः कुसुमिता दवपावकाः किम् ।
किं वल्लिकाः स्तिमित२भृङ्गगणाः किमेते
शान्तोल्मुका विशदभस्मचया इतीत्थम् ॥७॥
सन्तप्तरेणुनिकरं कृपयेव वाता
निन्युः सुशीतलजलां द्युनदीं निदाघे ।
एकान्ततप्तवसुधास्थितिभीतभीता
द्रागद्रवन्निव तदा मृगतृष्णिकौघाः ॥ ८॥
हा हन्त तृड्भरविदीर्णगला मृगाली
पङ्काविलोष्णसलिलं वनपल्वलानाम् ।
अल्पं कथञ्चिदपिबत् कृपयावगम्य
केनाप्युपाहृतमिवोद्धकषायतोयम् ॥ ९ ॥
धात्री दरीमुखगतैर्विपिनस्थलीनां
व्यादीर्णवेणुगलितैर्मणिभिर्विरेजे ।
मा लोकमित्र ! शिखिनो मम पीडयेति
दीनं प्रकाशितरदेव दिनाधिपाय ।। १०॥
सन्तापिताः स्वरिपुराहुमहारुषेव
चण्डांशुना सशराहुकुलाः फणीन्द्राः ।
शङ्कगतान्यशरणा व्यलुठंस्तदीये
पादाग्र एव कृतवक्रपुटप्रमोकाः ॥ ११ ॥
इत्येष तीव्रतरभावनिपीड्यमान-
निश्शेषजीवनिवहोऽपि निदाघकालः ।
निन्येऽत्र जीवनिवहै: सुखमात्तयोगः
पुण्ये जगद्गुरुरवास्थित यत्र शैले ॥ १२ ॥
गम्भीरगर्जितभरादथ कम्पमान-
चक्राङ्गबालविरहिव्रजमब्दकालः ।
छिद्राविशत्फणि समृत्यमयूरयूथ-
मुन्मीलदोष्ठपुटचातकमुद्बभूव ॥ १३ ॥
प्राजीजनन् प्रसृतसर्वसमुद्रदेशाः
शक्रेण सिन्धुजलमग्ननगग्रहाय ।
क्षिप्तोरुजालधिषणां पुनरुत्पतन्तः
खं नीयमाननगशेमुषिकां नवाब्दाः ॥ १४ ॥
नो विद्म साभ्रमपराम्बुनिधेरटन्ती
विद्युत्वतां किमु ततिर्बडवानलार्ता ।
बार्दन्तिसन्ततिरुत द्युनदीक्षणार्थं
व्यारूढपाशिवनितामकरीततिर्वा ॥ १५॥
नीरन्ध्रमभ्रपटलं पिहिताखिला
भ्रेजेतरां विधृतदीर्घतराम्बुधारम् ।
देव्याः क्षितेरुपरिलम्बितदीर्घमुक्ता-
मालं विशालमिव धातृकृतं वितानम् ॥ १६ ॥
रेजुः प्रसृत्य जलधि परितोऽप्यशेषं
मेघा मुहुर्मुहुरमिप्रसृताभ्रभागा ।
आदानवर्षणमिषात् पयसां पयोधिं
व्योमापि मान्त इव संशयिनाशयेन१ ॥ १७ ॥
कान्तारभूमिषु विदीर्णदनिधान-
देदीप्यमानमणिराशिमुपोपविष्टाः ।
अङ्गारपुञ्जमनसा किल सेवमानाः
शाखामृगाः शुशुभिरे नववृष्टिशीर्णाः ॥ १८ ॥
नीलोपलोर्ध्वनिलयैर्मणितोरणाग्रै-
रन्तर्बहिः परिमुहुर्विचरद्वधूकैः ।
किर्मीरिता जलधराः सुरचापरम्या
विद्युद्युता विविदिरे२ नगरेषु वर्षै: ॥ १९ ॥
उन्मार्गवर्त्यपि जगज्जनमान्यवृत्ति-
रुल्लासभासुरकुजोऽप्युरुबाष्पसीतः।
अम्भोमुचामशमयत् प्रचयो रजांसि
प्रत्याहतामलदिगम्बरदर्शनोऽपि ॥२०॥
किं केतकी कुसुमिता किमयं तडित्वान्
सम्बाधतो जलमुचां पतितः पृथिव्याम् ।
किं वा धृतेन्दुशकलस्तमसां समूहः
किं शाकिनी शिंतरदा तरुणादनाय ॥ २१॥
गोत्रारिगोपकरका व्यरुचन् धरायां
मेघागमेन दयितेन कृताङ्कपाल्याः ।
व्योमश्रियः स्तनतटत्रुटितोरुहार-
स्रस्तावकीर्णनवविद्रुममौक्तिकाभाः ॥ २२ ॥
आलप्य खल्वतितरां चतुरैरमुष्मि-
न्नारूढधन्वनि सतामवमानहेतौ ।
काले हि राजविकले कलुषात्मनीति(:)
कामं पिकोऽभवदुरीकृतमूकभावः ॥ २३ ॥
प्रत्युन्मिषन्नवकदम्बरजोभिरुच्चै-
श्चक्रे दिगम्बरहृदप्यनुरक्तमाशु ।
चित्तान्यरञ्जयत रागिजनस्य तस्ये-
त्याश्चर्यमत्र किमु पश्चिमगन्धवाहः ॥ २४ ॥
इत्यम्बुवाहसमयोऽपि विजृम्भमाणो
। वज्रानलं जनपदेषु ससर्ज नेषत् ।
चकेऽतिवृष्टिमितरां नच दुर्दिनानि
तस्य द्रुमूलगतलोकमतेः प्रभावात् ॥ २५ ॥
सुश्लिष्टकान्तमथ सीत्कृतगर्भकण्ठं
निःस्वेददीर्घसुरतं स्वदमानवह्नि ।
कर्पूरखण्डविकलक्रमुकोपभोगं
कश्चिद् बभूव विषयः समयो जनानाम् ॥२६॥
उच्चाटनाय शरदः सितसर्षपौघो
निर्दग्धुमब्जनिलयानिलयं तुषाग्निः ।
आलम्भचूर्णमसहायजनस्य कामं
प्रालेयशीकरमिषेण कुतोऽप्यपप्तत् ॥ २७ ॥
रेजुः प्रभातसमयेषु लतावनद्धाः
क्षोणीरुहस्तुहिनवारिकणैर्विकीर्णैः ।
आलिङ्गितस्तबकचारुकुचा रतान्त-
प्रादुर्भवद्भिरिव घर्मलवैर्युवानः ॥ २८ ॥
कालेऽत्र तीव्रहिमभाजि न वासरेन्द्रः
सान्द्रांशुकोऽपि सहते स्म हिमाद्रिवासम् ।
दूरस्थमप्यथ ययौ मलयाचलेन्द्रं
गोशीर्षकोटरफणिश्वसितैः कवोष्णम् ॥ २९ ॥
लौध्रेण सौरभसनद्रितदिङ्मुखेन
रेणूत्करेण पिहितानि वनानि रेजुः ।
लोकातिदुःसहसहस्यभयादिवात्त-
पत्राचारुतरभूरिनिवारकाणिः ॥ ३० ॥
सन्तापिता १रतिपतस्त्रिजगज्जयार्थं
नाराधिकाः सुनिशिता इव निर्विचारम् ।
कातर्यमम्बुजदृशो दिदिशुर्जनामां
काश्मीररेणुकलिताङ्गलता हिमर्त्तौ ॥ ३१ ॥
कान्तावियोगदहनेन नितान्तदग्धाः
पान्थास्तुषारपतनेन विशीर्यदङ्गाः ।
ऊष्मायमाणवदनाः श्वसितैरशङ्कं
चूर्णोपलाः समभवन् सलिलोपसिक्ताः ॥ ३२ ॥
सत्यं तुषारपटलैः शमिनो न रुहा:
सिद्धे: पुनः परिचयाय हिमर्त्तुलक्ष्म्या ।
छन्ना दुकूलवसनैर्नु पटीरपङ्कै-
र्लिप्ता नु मौक्तिकगुणैर्यदि भूषिता नु ॥ ३३ ॥
इत्थं सुदुःसहतुषारतुषावपातै-
निर्दग्धनीरजकुले समयेऽपि तस्मिन् ।
म्लानानि नैव कमलानि महानुभावो
यस्याः स्थितः स भगवान् सरितः प्रतीरे ॥३४॥
कायक्लेशाभिधाने तपसि जिनपतिर्निष्ठितो वर्षमेकं
बाह्यान्तर्विग्रहद्वादशविधतपसां मध्यमेऽप्यग्रय इत्थम् ।
दीक्षाकल्याणमादौ समभवदभवद् यत्र तत्रैव भूयो
नीलारण्ये शरण्ये भवचकितधियामात्तपुण्ये वरेण्ये ॥३५॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवत्तपोवर्णनो नाम
नवमः सर्गः॥श्रीमन्तमेनमखिलार्चितमात्मधाम
प्राप्तं स्वयं सपदि तद्वनभूजषण्डम् ।
शाखाकरेषु धृतपुष्पफलप्रतान-
मासीदिवार्चयितुमुद्यतमादरेण ॥ १॥
तस्यैव कीलकलनाः किमु पल्लवानि
तस्य स्फुलिङ्गनिकरो ननु कुड्मलानि ।
तस्यैव धूमविततिर्न पुनर्द्विरेफा
दत्त्वा वने यमनलं मदनो निमग्न: ॥ २ ॥
अस्मिन्नमूनि न पलाशदलान्यघारे-
रुद्वेलशान्तरससागरविद्रुमा नु ।
वान्ता मृगैश्चिरबिरोधलवा मिथो नु
वन्यैस्ततार्चनमणिप्रकरा तु रेजुः ॥ ३ ॥
अध्यास्य चम्पकतरोस्तलमात्तपृष्ठो
धर्म्याणि बिभ्रदवलम्बितशुभ्रलेश्यः ।
शुद्धात्मतत्त्वमिव जातविवर्तमीशो
ध्यानं दधे दुरितधूननचुञ्चु शुक्लम् ॥ ४ ॥
स्त्यानत्रयं जिनपतिः क्रमशो रजांसि
साम्नि त्रयोदश पुरा हतसप्तमोहः ।
मोहैकविंशतिमपि क्षपयन् ददाह
क्षीणेऽथ षोडशचिदीक्षणरोधविघ्नान् ॥ ५॥
घातीन्यपि प्रबलशक्त्यतिगर्वितानि
देवस्य योगकरवालदितान्यभूवन् ।
वर्त्मात्मनः किमिति चिन्तनयेव दग्ध-
रज्जूपमं सममघातिबलं बभूव ॥ ६ ॥
इत्यस्तपापरिपुराप सहैव लब्धि-
र्वैशाखकृष्णदशमीश्रवणेऽपराहे ।
साक्षायिकीनवदशातिशयान २पदं च
प्राप्तोदयं नभसि पञ्चसहस्रदण्डैः ॥ ७ ॥
अत्रान्तरे सकललोकपतेरमुष्य
शक्राज्ञयाचरितवान् धनदः सभां ताम् ।
तस्याः प्रमाणमुदितं मुनिभिः पुराणै-
रथ्यर्घयोजनयुगं बहुरत्नमय्याः ॥ ८॥
रेजेतरां दिविजराजदृषत्प्रतिष्ठा
३संसन्मही विनयसङ्कुचिताखिलाङ्गा ।
व्योमस्थलीव भुवि यः समवाप्य सेव्यः
सोऽयं स्वयं गुणनिधिः समगच्छतेति ॥९॥
प्रासादचैत्यपरिखालतिकाद्रुमक्ष्मा
जाता ध्वजधुकुजहर्म्यगणक्षमाश्च४ ।
पीठानि चेति हरसङ्ख्यभुवस्तदन्त-
रेकान्तकेलिसदनं जिनबोधलक्ष्म्याः ॥ १० ॥
प्रासादचैत्यनिकरः परिखा व्रतत्यो
वृक्षा ध्वजः सुरकुजाः क्रमशोऽष्टभूषु ।
आसन् गृहाणि च गणास्त्रिषु विष्टरेषु
श्रीधर्मचक्रविविधध्वजमङ्गलानि ॥ ११ ॥
सालैश्चतुर्भिरपि पञ्चभिरप्युदार-
वेदीभिरुन्नतिरवापि चतुर्गुणैव ।
लोकोन्नतादपि जिनाधिपतेरमुष्मा-
ज्जैनप्रदक्षिणकृतेः फलमीदृशं हि ॥ १२ ॥
आवेष्ट्य संसदवनीतलवारिवाहं
प्रारभ्यमाणसुकृतामृतपूरवर्षम् ।
सालेन सर्वमणिचूर्णमयेन तेने
तेनापि तानसुरकार्मुकसम्पुटश्रीः ॥ १३ ॥
लोकेषु कूटरहितेषु महामहिम्नो
देवस्य तस्य निकटेऽपि कृताधिवासाः ।
प्रासादचैत्यनिलया: प्रथयांबभूवुः
कूटान् दिगम्बरपथप्रतिरोधिनो धिक् ॥१४॥
मार्गेष्वपि त्रिषु चिरभ्रमणेन खिन्ना
भिन्ना पुरैव भवलालनया द्युसिन्धुः ।
शङ्के जिनेन्द्रचरणं शरणं प्रवेष्टुं
सम्प्राप सम्प्रति सभां जलखातकात्मा ॥१५॥
वल्लीक्षितौ सुमनसो रतिवल्लभस्य
भल्लक्रियागतजगल्लयपातकानि ।
संलप्य भृङ्गरणितेन विशुद्धिहेतोः
किं लोकनाथमभजन् सुमनोनिषेव्यम् ॥१६॥
कङ्केलिसप्तदलचम्पकचूतषण्डाः
कामारिसन्निधिवशादिव शान्तकामाः ।
पुष्पाणि वामचरणाहतिचाटुवाद-
च्छायाकटाक्षनिरपेक्षमधुर्वधूनाम् ॥ १७ ॥
अर्चा जिनस्य वनचैत्यमहीरुहाणा-
मच्छिन्नधारमकरन्दमुचां तलेषु ।
चक्रुर्निरत्ययतपात्यययोगनिष्ठा-
निष्कम्पगात्रजिनयोगिवराभिशङ्काम् ॥ १८ ॥
ज्ञानोदये जिनपतेः स्थिरभावमाप्ते
लोके स्वयं च तडितः स्थिरभावमाप्ताः।
प्रायः प्रलम्बितघनास्तमुपासते स्म
प्रेङ्ख़त्पताककनकध्वजदण्डदम्भात् ॥ १९ ॥
भव्यावलेर्दशविधामरभूजकृत्यं१
वाञ्छां विनैव विदधात्ययमेक एव ।
यत्ते तदेनममितोऽप्यभजन् जिनेन्द्रं
२रुद्रान् गुणैर्विगुणिनः समुपाश्रयन्ते ॥ २० ॥
आकीर्णकेतुचमरीरुइतालवृन्त-
कालाचिकाब्द३कलशातपवारणादिः ।
हर्म्यावनी जिनजितद्रुतपुष्पकेतोः
सेनानिवेश इव चेलकुटीचितोऽभीत् ॥ २१ ॥
देवेन्द्रनेत्रकुमुदोत्सवचन्द्रिकाया
देदीप्यमानमणिवैकृतगन्धकुट्याः ।
उच्चैर्ऋतोरिव विदिक्षु भृशं विरेजुः
कोष्ठाः प्रकीर्णकवदुज्ज्वलरूपभाजः ॥ २२ ॥
तेषु प्रदक्षिणमनुक्रमतो मुनीन्द्राः
कल्पाङ्गनाश्च नृवधूसहितार्यिकाश्च१ ।
ज्योतिष्कभौमभवनामरिकाश्च भोगि
भौमोडुकल्पसुरमर्त्यमृगाश्च तस्थुः ।। २३ ।।
वीथीषु नाथचतुरानननिर्यदुक्ति-
पीयूषनद्युभयचारुतटानुकाराः ।
अष्टायतस्फटिकभित्तय आवितेनु-
र्वृद्धेशभूतिविनिवेशितयष्टिशङ्काम् ॥ २४ ॥
यच्छ्रूयते सुरपथात् सुमनस्स्रवन्ती
स्रस्ता तरङ्गिततनूरिति पुस्तकेषु ।
तत्त्वेतदित्यनुमिमे भगवत्सभाया
यत् तीर्थपद्धतिचतुष्टयमर्कशिल्पम् ॥ २५ ।।
वाराशितीर्थकरवारणसंख्यरूपा
देवादिरुद्रनगकज्जलभूधरास्तम् ।
दैर्घ्यस्पृहो निखिलदिग्गतहेमरूप्य-
नीलाश्मगोपुरनिभादभजन्त दैवम् ॥ २६ ॥
सम्प्राप्य चारुगुणरत्ननिधिं जिनेन्द्रं
लोकैकमङ्गलममुं समपक्षरागात् ।
शतानि मोक्तुमथ नो निधिमङ्गलानि
द्वारेषु तस्थुरखिलेष्विह को वितर्कः ॥ २७ ॥
ज्योतिष्कयक्षफणिकल्पसदः क्रमेण
तेजस्विनः प्रतिदिशं मणिदण्डहस्ताः ।
द्वारत्रयद्वितययुग्मयुगेषु तेनु-
र्द्वा:पालकृत्यमपि जन्मशतैरलभ्यम् ॥ २८ ॥
नुन्नाम्बरं प्रतिदिशं नवगोपुराणा-
मष्टान्तरेषु बहिरादिमगोपुराच्च ।
नानाविधाभिनवशिल्पमनोभिरामं
माणिक्यतोरणशतं पृथगाविरासीत् ॥ २९ ॥
आद्यन्तरे निहतदुर्मतिमानगुम्फाः
स्तम्भाश्चतुर्थ इह राजतनाट्यशालाः ।
षष्ठेऽपि नाट्यनिलयाः किल सप्तमेऽस्मिन्
स्तूपाश्च तोरणशतान्तरिता बभूवुः ॥ ३ ॥
दुःखौघसर्जनपटूंस्त्रिजगत्यजेयान्
साक्षान्निहत्य चतुरोऽपि च घातिशत्रून् ।
स्तम्भा जयादय इव प्रभुणा निखाताः
स्तम्भा बभुः प्रतिदिशं किल मानपूर्वाः ॥३१॥
संसारदुस्तरमहार्णवमग्नजन्तू-
त्तारकनावि सदसीश्वरकर्णधारे ।
स्तम्भश्रियं विदधुरुज्ज्वलरत्नमान-
स्तम्भाः समीरचलकेतुपटाभिरामाः ॥ ३२ ॥
मानाधिकौ१ कनकगोपुररूप्यसाल-
व्याजैन मानमवितुं बहुरूपभाजौ ।
मन्ये सुमेरुविजयार्धनगौ स्म मान-
स्तम्भानुपेत्य भजतश्चतुरोऽपि भीत्या ॥ ३३ ॥
मज्जत्पुरन्ध्रिकुचकुङ्कुमलालितानि
पर्यन्तखातसलिलानि वितेनुरेषाम् ।
आलोकनेन सुचिरोपचिताभिमानै-
र्लोकैर्विवान्तदृढमानरसाभिशङ्काम् ॥ ३४ ॥
विश्रामसुन्दरमृदङ्गनिनादगर्जा
विद्युल्लतायितनिलिम्पनटीसनाथाः ।
नाट्यालया विजितशारदवारिवाहा-
श्चित्तक्षितौ नवरसान् ववृषुर्जनानाम् ॥ ३५ ॥
सौवर्णधूपघटनिर्गतधूमजालं
सौरभ्यशालि ददृशे जिनपूजनाय ।
आयज्जनस्य सुचिरं हृदयारविन्द-
गन्धाधिवासितमिव द्रवदन्धकारम् ॥ ३६ ॥
जैनी सभा जिनपदाम्बुजसेवयैव
सेत्स्यन्ति मङ्क्षु नव केवललब्धयो वः।
इत्येवमुन्नतनवाङ्गुलिसंज्ञयो(च्चैः ? चे)
स्तूपच्छलादुपयतां जिनसेवनार्थम् ॥ ३७ ॥
रेजे विशालगणभूतलवेष्टितस्य
पीठत्रयस्य शिरसि द्विपवैरिपीठम् ।
धर्तुं जिनेश्वरमुपागतभद्रसाल-
रुद्धत्रिसानुकनकाचलचूलिकेव ॥ ३८॥
तत्र त्रिकालविषयाखिल वस्तुवृत्ति-
१साक्षी प्रबोधमहसा सकलं स जानन् ।
जिज्ञासयोपगतसङ्घचतुष्टयस्य
तज्ज्ञापनोत्सुकतयेव चतुर्मुखोऽस्थात् ॥ ३९ ॥
भामण्डलेन निकटोच्चलचामरेण
संवेष्टितो दिवि जिनाधिपतिश्चकाशे ।
हंसान्वितेन शरदम्बुदमण्डलेन२
नीलाम्बुवाह इव कोऽपि कृतोपवीतिः३ ॥ ४॥
अस्याशरीरपदलिप्सुतया शरीरं
बोधासिना हतवतो भुवनैकमल्लम् ।
वीरस्य पार्श्वमुपयन्ति तदा तदीय-
दिव्यायुधान्यनुचकार लतान्तवृष्टिः ॥४१॥
दिव्यध्वनिश्च सुरदुन्दुभिनिस्वनश्च
सन्त्यक्तशासनतदीयफलाभिलाषम् ।
उत्पद्यमानमुभयं४ युगपज्जहार
श्रोत्रं मनश्च सुतरां परिषज्जनानाम् ॥ ४२ ॥
सर्वज्ञपादरतयो वयमप्यशोका
मुग्धाङ्घ्रिजातरतयः किल तेऽप्यशोकाः ।
इत्यालपन्नलिनिनादपदादशोकः
प्रत्युन्मिषत्कुसुमकैतवतो जहास ॥ ४३ ॥
छायां तिरस्कृतवतो जगदेकभर्तु-
श्छायां प्रदातुमितमेतदलं ललज्जे ।
छत्रत्रयं न यदि शारदनीरदाभं
श्यामं जिनाङ्गरुचिसङ्गनिभात् कुतोऽभूत् ।।
स्त्रीबालवृद्धनिवहोऽपि सुखं सभां ता-
मन्तर्मुहूर्तसमयान्तरतः प्रयाति ।
निर्याति च प्रभुमहात्मतयाश्रितानां
निद्रामृतिप्रसवशोकरुजादयो न ॥ ४५ ॥
मिथ्यादृशः सदसि तत्र न सन्ति मिश्राः
सासादनाः१ पुनरसंज्ञिवदप्यभव्याः ।
भव्याः परं विरचिताञ्जलयः सुचित्ता-
स्तिष्ठन्ति देववदनाभिमुखं गणोार्व्याम् ॥ ४६ ॥
इत्यद्भुतां त्रिभुवनैकंपतेः सभां ता-
मागत्य वीक्ष्य निखिलं हरिणा जिनेन्द्रम् ।
आकीर्णपुष्पमवनम्य पुनर्ममज्जे
हर्षाम्बुधौ भवसमुद्रतितीर्षुणापि ॥ १७ ॥
साक्षायिकाचलदृशोज्ज्वलसंयमेन
सप्तर्द्धिसम्यगवबोधचतुष्कभाजा ।
श्रीमल्लिनाथगणिनाथ तदीरितेन
पृष्टः समस्तविदसौ निजगाद तत्त्वम् ॥ ४८ ॥
अथ समयविदिन्द्रादेशतो वाद्यदेवै-
र्विनिहतजिनसंख्योदारभेरीप्रणादः ।
विघटितगिरिसन्धिर्विश्वविश्वैकभर्तुः
स्त्रिभुवनमपि यात्रारम्भमावेदयत् तम् ॥ १९॥
समवसरणमभ्रे भव्यपुण्यैश्चचाल
स्फुटकनकसरोजश्रेणिना लोकवन्द्य: ।
सुरपतिरपि सर्वाञ् जैनसेवानुरक्तान्१
कलितकनकदण्डोऽयोजयत् २स्वस्वकृत्ये ।। ५.॥
सितचमररुहाली पार्श्वयोश्चिक्षिपाते
सुधिय ३उपरि शुभ्राण्यातपत्राणि देवैः ।
उदधृषत तथाष्टौ मङ्गलान्यप्सरोभि-
र्दिशि दिशि धृतमग्रे धर्मचक्रं च यक्षैः ॥५१॥
सपदि पवनदेवाः शर्करालोष्टधूली-
कृमितृणमपनिन्युर्भूतलान्मेघदेवाः ।
सुरभिसलिलसेकं चक्रुरत्रेदमासी-
न्मुकुरतलवदच्छाकाशदिक्स्पर्धयेव ॥ ५२ ॥
धरणिरमरवृष्टैरुद्गमैः सोपहारा
सुरमणिमकुटार्चिःशक्रचापार्चितं खम् ।
सुरनरजयशब्दस्तोत्रकिम्मीरभेरी-
मुखरवमुखरं चाप्यास दिक्चक्रवालम् ॥ ५३ ॥
गलितचिरविरोधाः प्राप्तवन्तश्च मैत्रीं
मिथ इव जिनसेवालम्पटाः संपदिद्धा: ।
षडपि च ऋतबस्ते तत्र तत्रान्वगच्छन्
व्यवहरदयमीशा यत्र यत्रैव देशे ॥ ५४ ।।
न परमखिललोकः प्रातिकूल्यं विहाय
त्रिभुवमतिलकं तं वायुरप्यन्वियाय ।
दिविजसरसि मग्नः पुष्पगन्धोपवाही
मधुकरकुलशब्दच्छद्मना संस्तुवानः ॥ ५५ ॥
अपिच सदसि भर्तुः कच्छपाङ्कस्य रेजुः
सवरुणबहुरूपिण्यन्वहाराधितस्य ।
गणधरपदभाजोऽष्टादशैतच्छताङ्का
न परमवधिनेत्राः केवलज्ञानिनोऽपि ॥ ५६ ॥
शतविगलितमाना वादिनस्तुर्यबोधा-
स्त्रिशतगलितसंख्या विक्रियार्द्धि प्रसिद्धाः।
अधिकशतचतुष्काः केवलिभ्यो बभूवु-
स्त्वधिगतदशपूर्वास्तुर्यबोधत्रिभागाः ।। ५७ ।।
त्रिहतहयसहस्राण्यर्धलक्षं च लक्षं
त्रिगुणितमपि लक्षं शिक्षकाचार्यकाश्च ।
उपगतगृहमेधाः श्राविकाश्चाप्यसंख्याः
सुरसुरसुकुमार्यः प्राप्तसङ्ख्या मृगाश्च ।। ५८ ॥
इति विषयमशेषं विश्ववन्द्यो विहृत्य
त्रिचरणपरिशिष्टं नूनमब्दायुतं सः ।
सुजनहृदयवप्रेषूप्ततत्त्वार्थसस्यः
प्रविशदमाणिचूलं प्राप सम्मेदशैलम् ॥ ५९ ॥
तत्र स्थित्वैकमासं व्यपगतविहृतिः फाल्गुने कृष्णपक्षे
द्वादश्यामर्धरात्रौ सदशशतमुनिर्जन्मभे घात्यरातीन् ।
आरूढा योगिधामाद्विचरमसमये सप्ततिं द्विःप्रयुक्तां
शुक्लध्यानासियष्ट्या स चरमसमये वृत्तसङ्ख्याञ् जधान ॥
ईषत्प्राग्भारसंज्ञेऽष्टमधरणितलेऽमर्त्यलोकप्रमाणे
सिद्धक्षेत्रे विशुद्धः स जयति तनुपातान्त्यभागे कृतौकाः ।
किञ्चिन्न्यूनान्त्यदेहप्रमितिघननिजाकारभाक् क्षायिकैः स्वैः
सम्यक्त्वाद्यैरुपेतोऽष्टभिरमितसुखापादकैरस्तकर्मा ॥ ६१ ॥
आस्ते तत्र स निर्वृतः सुखसुधां चर्वन् सदात्यन्तिकीं
स्वस्थः संसृतिनाटकं स्फुटरसं पश्यन् विभावादिभिः ।
सम्पन्नः सकलैर्गुणैरनुपमैः स्थानं सिताभ्राकृतेः
कीर्तेरात्मसमैः सहैव पुरुषैः शुद्धैश्च बुद्धै: परम् ॥ ६२ ॥
अर्हद्दासः स भक्त्युल्लसितमवसितं भूधरे तत्र कृत्वा
कल्याणं तीर्थकर्तुः सुरकुलमहितः प्रापदारमीयलोकम् ।
अर्हद्दासोऽयमित्थं१ जिनपतिचरितं गौतमस्वाम्युपज्ञं
गुम्फित्वा काव्यबन्धं कविकुलमहितः प्रापदुच्चैः प्रमोदम् ।।
धावन् कापथसम्भृते भववने सन्मार्गमेकं परं
त्यक्त्वा श्रान्ततरश्चिराय कथमप्यासाद्य कालादमुम् ।
सद्धर्मामृतमुद्धृतं जिनवचःक्षीरोदधेरादरात्
पायंपायमितश्रमः सुखपदं दासो २भवत्यर्हतः॥ ६४ ॥
मिथ्यात्वकर्मपटलैश्चिरमावृते मे
युग्मे दृशोः कुपथयाननिदानभूते३ ।
आशाधरोक्तिलसदञ्जनसम्प्रयोगै-
रच्छीकृतेऽद्य पृथुसत्पथमाश्रितोऽस्मि ॥ ६५ ॥
इत्यर्हद्दासकृतौ काव्यरत्ने भगवदुभयमुक्तिवर्णनो नाम
दशमः सर्गः ॥
मुनिसुव्रतकाव्यं सम्पूर्णम् ।
शुभमस्तु।