करणप्रकाशः

by ब्रह्मदेवः

करणप्रकाशः ब्रह्मदेवः १८९९

N०१8 ] झ:: [Price R%4¢pee one.

:

THE हैCHOWKHALIB SANSKRIT SERIES = COLLA¢ON or RARE = EXTRAORDINARY SANSKR/W¢RKS. → है, eeeeees= = ॐ करणप्रकाशः ।

• श्री ६ ब्रह्मदेवविरचितः ।

काशिकराजकीयप्रधानसंस्कृतपाठशालायां ज्यौतिषशास्त्रप्रधानाध्यापकेन महामहोपाध्यायश्रीसुधाकरद्विवेदिना वासनाभिरासन्नमनाद्यनेकासिद्धान्तैर्विभूष्य संशोध्य च मुद्रितः । KARANAPRAKASA = BY BRAHMADEVA WITE A COMMENTARY AND LIROZ OF NUMBERS [b+D By MAHAMAHOPADHYAYA SUDHAKARA DvVApt Projecs08 Motilenotfies i Astronomy Government Sa23rib-CollegeBenares, And Febt of the Azhouldd Urversity ६ PUBLISHED AND BOLD BY THE SECRETARY, CHOWKHAMBA SANSKRIT BOOK•DEP¢T; BENARES.

• AGENT=GTTo HARRA3soWITZ, LEIPZIG: ।

| ! Parx8D BY FREEMAN & Co, d, A Tas AR , Palars woBE, BENARDS. 1899 , 6*~*~*~*~*~*~~*a? श्रीः । = = आनन्दवनविद्योतिसुमनोभिः सुसंस्कृता । सुवर्णाऽङ्कितभव्याभशतपत्रपरिष्कृता ॥ १ ॥ चौखम्बा–संस्कृतग्रन्थमाला मञ्जुलदर्शना । रसिकालिकुलं कुर्यादमन्दामोदमोहितम् ॥ २ ॥ स्तबकः२३० चौखम्बा–संस्कृत-प्रस्थमाला । ( अर्थसंख्या ९ ) करणप्रकाशः श्री ६ ब्रह्मदेवविरचितः। काशिकराजकीयप्रधानसंस्कृतपाठशालायां ज्यौतिषशास्त्रप्रधानाध्यापकेन महामहोपाध्यायश्रीसुधाकरद्विवेदिना वासनाभिरासतमानाद्यनेकसिद्धान्तैर्विभूष्य संशोध्य च मुद्रितः। काश्याम् तारा-यन्मालयेश्री०बा-हरिदासयनेनीफेनकम्पनी लिमिटेड् द्वारा मुद्रयित्वा प्रकाशितः सन् १८९९ ईस्वी । वैक्रमसंवत् १९५६ । शुभम् । राशिद्वयं स्वदेशीयाक्षभागहीनं शेषसमे भानावगस्त्योऽस्तमुपैति । भपद्यस्तार्कहीनमवशेपसमे घुमण चोदयं व्रजति कुम्भन इति रीतिर्वर्तते अगस्त्यास्तोदयसाधने ह्यत्र । अनेन विधिनाऽवन्तिकायां सार्धद्विद्विपल भागपुर्यां यदा रविः = १ । ७ । ३०’ तदाऽगस्त्यास्तः । यदा च रविः = ६ " -(१। ७ । ३०')=४ । २२ । ३० तदाऽग स्त्योदयः । अयमुद्यश्च बृहत्संहितोक्तेन “तच्चोज्जयिन्यामगतस्य कन्यां भोगैः स्वराख्येः स्फुटभास्करस्ये' त्यादिना प्रायः सम एव । अगस्त्य दयसाधनैतत्प्रकारश्च । यदा खरांशुर्भवनद्वयेन स्वाक्षांशहीनेन समस्तदानीम् । प्रयात्यगस्त्योऽस्तमयं भषट्त् तेन च्युतेनोदयमेति तुल्यः ॥ अयं प्रकार ब्रह्मगुप्तलिखितप्रकारसमः । अथैनं सांवत्सराः समवलोक्य वासनादिशुद्धं पूरयन्त्विति तान् सप्रश्रयं प्रार्थयते । सुधाकरद्विवेदी । श्रीजानकीवल्लभो विजयते । अथ सुधाकरद्विवेदिकृतसद्मासनासहितः करणप्रकाशः प्रारभ्यते । महाऽच्युतत्रिनयनाऽर्कशशाङ्कभेम- सौम्येज्यशुकशनिवागधिपागणेशान् । नत्वाऽहमार्थभटशास्रसमं करोमि श्रीब्रह्मदेवगणकः करणप्रकाशम् ॥ १ ॥ सस्यव्रतं सततमारमजनाभिरामं सीतापतिं पितृपरं परिपूर्णकामम् । साकेतकेतनमहस्करवंशगामिरामं मनोहरतनं शिरसा नमामि ॥ १ ॥ श्रीब्रह्मदेवकृतिरत्र कृतिप्रसिद्ध तैर्मानिता विबुध माध्वमतीयासिद्धः । ये साऽथ ससुगमवासनया मयैव सम्पूज्यते सुमनसां च मुदे सदैव ॥२॥ अच्युतो विष्णुः। त्रिनयनो महादेवः। अर्कः सूर्यः। ईज्यो गुरुः । वागधिपा सरस्वती । शेषं स्पष्टार्थम् ॥ १ ॥ शाकः शक्रदशो-१०१४ नितो रवि-१२ शुणश्चैत्रादिमासान्वितो द्विधे दस्ख-२हतो द्विराम-३२सहितोऽधो भृपनन्चै-९१८ईतः। लब्धोनों बिछतः शिलीमुखरसै-३५ राप्ताऽधिमासैर्युतः खत्रिन्नः सतिथिर्धिधा करसै-६२ र्युक्तस्ततोऽधः कृतः ॥ । २ ॥ । स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । आर्यभटमते युगसौरमासाः =% १८४०० ०० । करणप्रकाशे । युगाधिमासाः = १९९३ ३३६ । अनुपांतेनेकस्मिन् सौरमासे धि मानाः १५९३३३६ = १३२७७६ – ६६३४९ -- ९१८५०००० ४३२०००० २१६०००० = ६६३८९ ४६९ , ६६३८९४१३ -८६३०९७ -- ६९४२१६९००० ६९४४३२००० ६x४३२००० ८६३ १७७ ९४३ ४३२००० ९४३४२ ४३२००० ४२ ४३२००० ६९ ६९ ६२ ९१६ = ६९ ४३२०००२ ९४३ ६९ -८-६६-। एते इष्टसौरमासगुणित जाता इटाधिमासाः इसौमा (९-२ अत उपपन्नमधिमासा- ९१६ नयनम् । द्विरामा ३२ द्विनेष्टसैरमासयोजनादं ग्रन्थादिभवोऽधिमास क्षेपस्तत्साधनं तु ग्रन्थान्ते विलोकनीयम् । ततः खत्रिघ्न इत्यादि सुगमम् ॥ २ ॥ विलोचन-२ललिखवेदभू-१४०३हृतः फलान्वितः सागरषड्-६४भिरुद्धृतः। फलवमोनो भृगुचारपूर्वको भवत्ययं रव्युद्याहगणैः ॥ ३ ॥ ग्रन्थादौ भृगुवार आसीदतो भृगुवारादिकोऽहर्गणे जातः शेषं । स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । आर्यभटमते युगचान्द्राहः= १६ ०३० ०००८० । क्षयाहाः=२१०८२१८० । अनुपातेनैकस्मिन् चान्द्राहे क्षयदिनमा- नम्=२९०८९९८० १६९३००००८०.= २९०८९९८ १६०३ ००००४ ,८५१८०४३ २६७६६६८ = मध्यमाञ्चकारः । =४१८०४३६४ -४१८०४ ४१६ - १६६८८६८४ ६४४२६७१६६६४६४४६६७९१६७ ६४६६७९१६७ = १४(+९९२१-)= ११+ ९९२१४२ -) ६४ ६६७९१६७/ ६४/६६७९१६७४२९ =३(*१३३५८३३४ )=६४१४०३) । ९९२१ अनुपातेनेष्टचान्द्राहसंबन्धिक्षयाहाः=६१इइचा(१+३०३) क्षेपोपपत्तिी- न्थान्तेऽस्ति । अत उपपन्न क्षयाहानयनम् ॥ । ३ ॥ दलन-२ भो भृगणोऽर्कबिश्व-१३६ विहृतो लब्धोनितोऽह्नां मणं ऽशाद्यः सूर्यसितेन्दुजा गुरुकुजाऽऽर्काणां चलोच्चं भवेत् । नन्दष्टेषुतिथीन्दुभिर्दिनगणादसांशकैश्चोनितो भागाः साग्नि-३० हृता गृह्य दिनकरै-१२ र्भका गृशः पर्ययाः४॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । आर्यभटमतेन रविभगणाः = ४३२००० ० । युगकुदिनानि= ११७७९१७१० ० । अनुपातेनैकस्मिन् दिने भागा- त्मिका गतः १९७s९१७९०० - १९७७९१७९००३००४२९ गतिः -४६२०१e०x१२४ ३०–४३२००००४१२x है९ ३०९४२९ =२०७३६०: = १-....•(१) ३०२९ २१°३८९ २१९३८९ -- ३०२९ = १ २१°३८९ ६९९३६ उईट तत आसन्नमानानि, हैप, बैं, आचार्येणेदं, र गृहीतम् । ततः ३०२९ = ३५२९ -- २ + २ १३९ २१९३८९२१०३८९१३९ २ १३१ =२+(३०२९-२ )=२ +३०२९१३९-२४२१९३८९ २३९२१०३४९ १३९१३९ २१०३८९४ १३९ - २४२१०११-४२०७७४-२__२९४ ३९ +२९२४४०७१ -१३९२९२४४०७१ =+अश्वः स्वल्पान्तरात् । (१) समीकरणेऽस्योत्थापनेन ११९ भागादिका गतिः=१-३-२ । इयमहर्गणगुणा नाता भागाद्या १३९ ११९९८९ रविबुधशुक्रः = अहम् २ अह- भट्ट १३९ ११९९८९ एत एव शनिनीवभूभुवां चलोच्चमित्युपपन्नमानयनम् । शेषं गृहादिकरणं चातिसुगममिति | ४ ॥ अह्नां गणो गुण-हत नगचन्द्र-१७भक्तौ लब्धान्वितो गुणशशाङ्क-१३ इतो दिनैौधः। चन्द्रोंऽशकादिरिघुभूभुणनाग–८३१५भका दंशादिलब्धरहितो भवति ङवृन्दात् ॥ ५ ॥ आर्यभटमतेन चन्द्रयुगभगणाः=५७७१ ३ ३३६ । युगसावनादिव सासाः= ११७७९१७१०० । लल्लुमतेन २१० सौरवर्षेषु १९७७९७९०० x २५°१९७७९ १९७४९१७५४२९_२५९७२९x९ ४३२०००० ४३२० २८८ सावनदिवसेषु २१ कला ऋणं बीजम् । ततोऽनुपातेनैकस्मिन् दिने भा गादिका गति:=९e७९३३३६४१२४ ३० । १९७९१४९०० _९७७२३३३६४१२४३९६-९७७९३३३६४६-३४६९२००१६ १९७७९१७००६०२६२९८६२५ २६२९८६२९ ६ =१३४३८३ । एकस्मिन् दिने भागात्मकमृणं बीजम्=१९९६४ ==स्य गतिः । उभयोः संस्कारेण भागात्मिका वास्तवा २४ - २२९९७९ ? ' "'"'" " " मध्यमधिकरः । =४६७८९२९ २४० १३+. (१) २६२९८६२९ २९९७३९० ४६३७८९२ परन्तु २६२९८६२९ _ १९९१७२८ तत आसन्नमानानि १९२८७२१ ५, १ ३.... । आचर्येणेदं के गृहीतम् । (१) समीकरणेऽस्योत्थाप नेन वास्तवा भागादिका गतिः=१३+ ३४६३७८९१ २४० १७ - १७२६२९८६२६-२९९७२५० २४० उन १३+q* -(३७ -४६३५६६३५) -५५९७७ = १३+७-इद्दश्९६३६«व-पश्यX¥Cरपट ३ २१७२८४२+२४० १७. ३ १०७९६६ १३ + १३+ १७ २९९७२९°४१७ १७ ८९४१९३२९० =- =१३+ ¥७-२ द स्वल्पान्तरात्। इयमहर्गणगुणा जातो भागादिको विधुः =- १३अ + ३अभ । अत उपपन्नम् ॥ ५ ॥ १७ ८३१९ अह्नां चयो दश-१० गुणः स्वखरामस्त्र-२३० भागोनितो नवशशाङ्क -१९ हृतो लवादिः। क्षोणीसुतो दिनगणात् स्खगजाऽभ्यै-१६०८ भैक्कादारुकलिकादिफलोनितः स्यात् ॥ ६ ॥ आर्यभटमतेन कुजयुगभगणाः=२२९६८२४ । युगसावनदिवसाः = ११७७९१७९० ० । अनुपातेनैकस्मिन दिने भागामिका गतिः - २९६८२४४१२४३°६९-= १३७८०९४४ १९७९१७५०६७२६२८६२९ करणप्रकारे । ८ –६ ० =,९-अत आसन्नमानानि १, ३, ६,। आचार्येणेदं ६६

• ९+३४६३३४ गृहीतम् । तते भागात्मिका गतिः= १६

-(=-=६ (१०-१९८६१३६) १९.१३७८०९४४)१० ११५८३१४ वै९२६२९८६२/६ १९४२६२९८६२९ अथास्या-३३४६३३¥ पि विततभिन्नेनासन्नमानानि विधाय तेषामिदं ३ = eः गृहीत्वा भागात्मिका दिनगतिः =१९ -(३४ - * +K2=} ={१०-३३+३ एरब्रह} ११२९९७ =&६ (१२-% - १५---- अत्र भागात्मकं गतेः प्रथमखण्इमि २३° १९४२३४२६२९८६२९ द१०-१%) महर्गणगुणं जातं भागादिफलम्=३६१०अ -) २३० एतेन पूर्वार्द्धमुपपन्नम् । अथ गतेईितीयखण्डं भागात्मकं षष्टिगुणं जातं कला ११२१९७ X ६९--=_११२९९७ ४ १२० - लछमतेन २६ त्मकम् ३१९४२३४२६२९८६२९-१९४२३४२९९७२९० वर्षेषु वा ५६९४५ सावनदिवसेषु ४ ८ कसभीौमस्य धनं बीजम् । अनुपा- २८८ ४४४२८८ तेनैकस्मिन् दिने धनं बीजम् - । पूर्वस्थितक्षयकलात्मकगति ९२९९७२९४५ खण्डसंस्कारेण जातमेकस्मिन् दिने गतेः कलात्मकं वास्तवं द्वितीयखण्डम् - ४४४२८८ ११२९९७ १२० २९९७२९x९ १९४२३४५२९९७२९० १२४९९९६१

१२(५४२८८४१९४२३-११२९९७४९)

१९४२३४९x९२९९७२९ १९४२३x*२९९७२९ =_७१७३२ = (१ स्वल्पान्तरात् । आचार्येणेदं . ११४९२४९९९२९१६०७९ १६०८० गृहीतम् । इदमहर्गणगुणं जातं कलात्मकं द्वितीयखण्डफलम् = ते। अत उपपन्नं सर्वम् ॥६॥ १६९८० मध्यमधिकारः । रुद्रा-११हतो दैनगणो नवरुद्-११&:भक्तो लब्धाऽधिको युग-हतो घुगणो शशीघ्रम् । अंशादिकं गुणगजाद्रिनवेन्दु-१९७८३भक्त दह्नां चलाद्भवति लब्धलवादिकोन ॥ ७ ॥ आर्यभटमतेन बुधशीत्रयुगभगणाः =१७९३७०२ ० । युगसावनदिव- सा =११७७९१७१०० । अनुपतेनैकस्मिन् दिने भागात्मिका गतिः १७९३७०२०४१२४ ३ ९ ३ ९९–२१°२४४२५=४,४८९९२४ ....(१) १९७७९१७९०० ac ९२९९७२५ ९२९९७२९ –१ ४८९२४ ५२९१६२५ १++ १+ ४+ ७१० तत आसन्नमनाने १+ ८०३२९ ॐ५ ३ ध, ५४ , ....। आचार्येणास्य पुं द्विगुणलवहरयोरस्य च ५ लवहरौ निक्षिप्येदं $६ गृहीतम् । ततो भागात्मिका गतिः=४+१९३६ ९२९९७२९ ११९ ११९९२९९७२९ १८५९२५,-४+११११ -(११४४५९२४)-४+११- ७९६१९ । ११९ ११९४२९९७२९ बुधोच्चस्य २५० वर्षेषु वा ९९७६९x९ सावनदिनेषु ७ भागा धनं बीजम् । ७४२८४ अनुपातेनैकस्मिन् दिने धनं बीजमु=, । एतत्संस्कारेण जाता ९२५९७२४९ वास्तवा भागात्मिका गतिः=४+११ -७९६१९ :+७४२८८ ११९ ११९x९२९९७२९ २९९७२५४९ ११७९६१९४९--------,-७४२८८४११९ ४+ ११९ ११९४९२५९७२६९x९ ' ११९४५g९२९९७२९ =४+११-३९८०९९-२३९९०९-:४+ ११ -१९८९९१- ११९ ११२९९३६३७९ ११९ ३१२९९३६३७९ =स्वरुपान्तरात् । इयमहर्गणगुणा जातं भागादि बुध °१९°उ ६ऊँ८३ ११अ चलस्=४अ* - -अ । उपपन्नं सर्वम् ॥ ॥ अत ७ ११९ १९७८३ करणप्रकाशते ? । अहर्गणेऽधः कुयुगfऽग्नि-३४१ भाजितः फलोनितः सूर्य-१२ हृतोंऽशपूर्वकः । गुरुर्भवेदोऽलिखसागरर्तु-६४०३€ भि र्दिवागणादाप्तकलादिवर्जितः ॥ ८ ॥ आर्यभटमतेन युगगुरुभगणाः= ३६ ४ २२४ । युगसावनदिवसाः = ११७७९१७९ ० ० । अनुपोतेनैकस्मिन् दिने भागात्मिका गतिः = ३६४२२४x१२४३० ६० = २१८९३४५ = १६३ - १३ + १५३४४ । १९७९१९०० ६० २६२९८६२९ = अ -(१३-३६३५६५)= ३३-( २६२९८६२९-२६२२४९२८ ) १२४२६२९८६३९ ४४२७ = ३ -१२४२६२९८६२९ - १(१-J¥e६६५) ७४४९७ =& (१ - ३४७ + ३६ब्-६१ट ) = ,४३३ (१-+२६२९८६२९ -१४१४७५४९७ ) इ४ख ३५१४२६२९८६२९ = ५ (१ - कृ६६ ) + ६ २६२९४२९-२९४०३४७ • १२ ” ३ ४१ / ३२ ३५१ ४२६२९८६२९ ८९९३५८

( १ - ३१ ) +,

१ ' १२४३४१४२६२९८६२९ प्रथमखण्डमिदं : (१-३१: ) भागात्मकमहर्गणगुणं जातं भागादि फलम् = (अ-छ, ) एतेन पूर्वार्धमुपपन्नम् । गतेर्हितीयखण्डं षष्टि- कलात्मकg –८९९१४८४६० ६५ = ८९९३५८ शुणं नातं कलात्मक १२३४१४२६२९८६२९ ३० ३४९x९२९९३६ =॥ अथ लड्मतेन २५० वर्षेषु वा *१९३५ सावनादिनेषु १७ कला ऋणं बीजम् । अनुपोनेनैकस्मिन् दिने बीजम् =२९९२६४९ । एतत् सं- १४२८८ मध्यआrधकरः । ८९११४८ स्कारेण नातं गतेः । कलात्मकं वास्तवम् द्वितीयखण्डं = ( ३४१४९२९९७२९ ५ex२८८ - ८१९१४८४९-४१४४७४२८८ - ४४७९७४०-४६१९७७६ २९९७२९४९५ ३४१४९x९२९९७२९ ३४१४९x९२९९७२९ =८५द्दष्टंङ६°पट्ट४dइ र स्वल्पान्तरात् । इदमहर्गणगुणं जातं कलात्मकं द्वितीयखण्डफलम् = इ, । इ४ ०३९ एतेनोत्तराङमुपपन्नमिति सर्वे चतुरस्रम् ॥ ८ ॥ व्योमभ्रचन्द्र-१०० गुणितो डुगणो द्विधाऽसौ शैलाभ्रचन्द्र-१०७ विहृतः सफलोऽग्निपभिः ६३ ।। भक्तोंऽशकादि सितशीघ्रमहर्गणाद्ध- वाग्न्यष्टषक-६८३०१ विहृताच फलांशकोनम् ॥ ६ ॥ आर्यभटमतेन शुक्रशद्भगणाः=७०२२३८८ । युगसावनदिनानि =११७७९१७१०० । अनुपातेनैकस्मिन् दिने भागात्मिका गतिः _७०२२३८८४१२४३९-६१-४२१३४३२८ 7 १९७७९१७९००ग्६० -२६२९८६२९ _१०० १०० ४२१३४३२८–१०० - २६२९८६२५०० -६३ ४४२१३४३२४ ६३ ६३ २६२९८६२९ ६३ ६३ ४२६२९८६२९ =९००-६२९८६२९०० -२६९४६६२६६४= ब३१००+३६३६८३३६) ६३ ६३४२६२९८६२९ =६१३१००+३६४-१६४+३४३६६३३६)=>३(१००+१ae २३५९०४८ २३१९०४८ +१०७४२६२९८६२९)=द +६३४१०७४२६२९८६२९ >(१००१०e)+, =६इ(१००+३०६)+g.२६१६७२ । ७४१०७४२६२९८६२९ शुक्रशीयस्थ लछमतेन २१० वर्षेषु वा ५२९९७२९४७ सावनदिनेषु १९३ कला पुणात्मकं बलम् । अनुपतेनैकस्मिन् दिने भागात्मकमृणं २८८ १० करणप्रकारे । २८८X१९२३ - २४x१९३ = ९२१९७२९x९४६० -९२९९७२९९४९ । एतत्संस्कारे भागात्मिका गतिः(१००+३६६)$x१०७२२६२९८६२९ २६१६७२ =+ -( २४x१३ .. १००५२६१६७२४९५ ७४१०७४२' ९२९९२९x९ ६३ १०e' ' ७४१०७४२६२९८६२९४९ =}(१००+१६६ ००३७x१०७२४x१९३-२६२६७२४९ ७४१०७४२६२९८६२९x९ =३१००+१०६)-१७९०३२४-१३०८३६ =००+१६६) ९८४८८३९०६२९ / -८१८८३६३६श्य = दीइ(१००+२६ -६३ठव्र स्वल्पान्तरात् । इय महर्गणगुणा जातमंशादि शुक्रशीघ्रोचम्=३१०० अ+९७७प-४८अब्ज अत उपपन्नं शुक्रशीघ्रोच्चानयनम् । अत्र भागात्मकगतेरस्या ६३ ६८६६६ विततभिन्नत आसन्नमानानामेषा-६, २, ३, ४, ६, ....मस्य ६ द्वादशगुण लवहरयोरस्य ५ लवहरौ निक्षिप्यासन्नमान- २°१ मेतद्भवति तत्राचार्येणे- तद्गृहीत्वानयनं प्रथितमिति ध्येयम् ॥ ९ ॥ a ६३ दिगणोऽधः खखराम-३०० भाजतः फलाधिकः स्खऽग्नि-३० हूतोऽर्कनन्दनः। ळवादिराङ्गनवाङ्ग-६९६८ भजितात् कळद्विहीनो दिनसञ्चयाद्भवेत् ॥१०॥ आर्यभटमतेन शनियुगभगणाः =१४ ६१६४ । युगसावनदिनानि =११७७९१७१०० । अनुपातेनैकस्मिन् दिने भागात्मिका गतिः .१४६९६४४१२४३०-६० _८७९६८४ १९७४९१७९०० -६०-६२८६२ ==k+इ७९ ईईईष-३६ =३ +२६३८१९२० -२६२९८६२९=१( ३ +e८९ ) ३०४२६२९८६२९ मध्यमधिकारः॥ ११ =*a{ १ +'३० ९ -इवेंटी२६६८३५) ३३(१+- २६२९८६२९ - २४८६८९०० २ ० ० ३००४२६२९८६२९' ३००४२६२९८६२९ ) +- १५३०१२९-)=१%(१ +)- २८६०१९ इ%(१+३ठेठ ३००*३६२९८२९ ° °९०००४९२९९७२९ अत्र प्रथमखण्डमिद—( १ +२) महर्गणगुणं जातं भागादिकं फलम् =( अ + इ) एतेन पूर्वार्धमुपपन्नम् । गतेर्दितीयं खण्डे षटिगुणं २८६०२९४६० - --- २८६०३५ ९५७२०९ जातं कलात्मकम् ९०००४२६९७२९-१९०४९२९९७२५३०४२९९७२९ २१७५९८ । ललमतेन २१० वर्षेषु वा १२९९७२९४१ सावनदिनेषु । ६४९२९९२९ २८८ २०४२८८ २० कला धनं बीजम् । अनुपातेनैकस्मिन् दिने बीजम् =। ९२५९७२९४९ एतत्संस्कारेण जाते वास्तवं कलात्मकं गतेर्द्धितीयखण्डम् = २०४२८८ २९९२९x९ १४४१ ११४४१ ११४४१ ६४९२५९९७२९ ९२९५७२९ ६४२९९७२९ ६ ४९२९९७२९ ६ ४९२९९७२९ ६९१२-११४४ =- इयेंदैर्घषक =-इ इट स्वरुपान्तरात् । ३१९८३९ इदमहर्गणगुणं जातं कलात्मकं द्वितीयखण्डजं फलम् =-ई८ । एतेनोत्तरार्द्धमुपपद्यत इति सर्वं निरवद्यम् ॥१०॥ ४ ४ २८८ ६x४X१८८ द्विधा छुचुन्दः खयुगाब्धि-४४० भाजितः फलान्वितो नन्द-९ हृतो लवादिकम् । फी विधूयं सकलं प्रजायते सप्ताष्टशैलाद्रिहृतादहर्गणाव ॥११॥ आर्यभटमतेन विधूकुचयुगभगणाः=४८८२१९ । युगसावनदिनानि =११७७९१७१०० । अनुपातेनैकस्मिन् दिने भागामिका गतिः __४८८२१९१२३०५६०

1. =३६३९८६५--३+३३९३१३

ईष । १९९१७९०० १२ करणप्रकाश } १२९२९३१४४९-२६२९८६२९ -१ -- ६९२०१ - + ९४२६२९८६२९ -९४२६२९८६२९ =६(१+३३६९६२प)=(१+१a-६e+इद१९६३५) =३(१+१+ ६५२०१४४४० -२६२९८६२५ ४४०४२६२९८६२९ =१(१+४४० +=&२६२९८६२९ १+१)+। ४७७९६३ ९४४४०४९२९९७२९ भागात्मकं गतेः प्रथमखण्डमिदं ६ (१+८१० ) दिनगणगुणं जातं । भागादि फलम् =६( अ +, इ ) । एतेन पूर्वार्धमुपपद्यते । भागात्मकं गतईतयखण्डमेद षटिगुणं जातं कलामकम् ४७७९६३८ -- _४७s९६३४६० - ४७७९६ । लङमतेन २५० वर्षेषु वा ९४४४९x९२९९७२९ -३४२२४९२९९७२९ ९२९९७२५४९ सावनदिनेषु ११४ कला विधूच्चस्य क्षयं बीजम् । २८८ ४२८८ अनुपातेनैकस्मिन् दिने बीजम् =। एतसंस्कारेण जातं क ९२९९७२९x९ लात्मकं वास्तवं गतेर्वितीयखण्डम् = - ४७७९६३ - ११४५२८८ ३४२२४९२९९७२९ ९२९९७२९४९ - ४७७९६३४९-३४२२४११४४२८८-२३८९८१९-२१६६९१२ ३४२२४९x९२९९७२९ १७३९७०९२९० =पृष्ॐ१९३षठ="७६७ स्वरुपान्तरात् । इदमहर्गणगुणं जातं द्विती- यखण्डभवं कलात्मकं फलम् =उलट® । एतेनोत्तरार्धमुपपद्यत इति सर्व निरवद्यम् ॥११॥ अहर्गणो नाग-८हतो विभक्तो रुपेनचन्द्वैः १५१ फलमंशपूर्वम् । गजाब्धिविश्वेषु-५१३४८ हृताद्दिनौघात सांशं भवनं पतितं समः स्यात् ॥१२॥ आर्यभटमतेन युगचन्द्रपातभगणाः= २ ३२२२६ । युगसावनदिनानि मध्यमाधिकारः। १३ =११७७९१७५० ० । अनुपातेनेवस्मिन् दिने भागात्मिका गतिः ३२२२६४१२४३० -६० ==३३३३४४३५ १५७७११७९००६० । अत आसन्नमानानि १, ६६, उर्दू: ट इंश् फ्••• १४ ॥ १+ ६+ आचार्यणेदं वर्षषु गृहीतम् । ततो ७७२६ १९ द्दटेंट इ जाता भागात्मिका गतिः = ६+३३३ हु३३-६६३ =,६+९३३९६४१९१-८४२६२९८६२९ १९१४२६२९८६२९ _८२१०३९६७५६-२१०३४९०००e १९१४२६२९८६२९ ७५१११४२६२९८६२९ +; ७७९ २९९७२९४९ २८८ अथ लल्लुमतेन राहुमध्ये २१० वर्षेषु वा । सावनदिनेषु ९६ कला ऋणं बीजं तदेव पाते धनं बीजम् । अनुपातेनैकस्मिन् दिने पाते धनं भागात्मकं वीजम् । _९६४२८८ ९६४२४ ९६४२४ ५२९९७२९x९४६०९२९९२९X९x९ २६२९८६२९९X९ उभयोः संस्कारेण जाता वास्तवा भागात्मिका गतिः ९६४२४ =१६. +; ७७९६ १५५' १९१४२६२९८६२९° ९४२६२९८६२९ = e.७७९६४५+१९१४९६४२४. ,८. ३८३४० + ३४७९०४ यूपऽ १९१४९४२६२९८६२९ -१५५' + १९८९९४६१८७९ = ३६४+व्र हृ६६३६वेंटउप= ६ड्+य g३४ट स्वल्पान्तरात् । इयमहर्गणगुणा जातं भागात्मकं पातमानम्=क्+ष ४८ । इदं भच क्रत् पतितं तमोमानं भवतीत्युपपन्नं सर्वम् । तमो राहुरिति ॥ १२ ॥ करणप्रकाशे । रुद्रा ११भूपतय१६रदा३२नगशरा५७भानै भवा-१९स्तारका२७ व्योमाक्षीणि२०नस्त्र२०विधौ हुतभुजविश्वे१३खदस्रा २०रसा:६ । भूपुत्रेतुरगायुगानिष्टकुगुणाः३१सूर्य१२बुधोखे सदा षड्-६दनौ२रससाधका५६मुनियमाः२७क्षप्य गुरौ भादयः ॥१३ आशा १० भवा ११ वसुइशो-२८ ऽप्यमाः-२८ सितोत्रे रामा ३ यमौ २ छतभुवो-१४ ऽग्निवशो-२३ ऽर्कसुनौ । रूपं १ शरा ५ नवयुगानि ६४ नृपा १६ विधूचे पाते शशी १ हुतभुज-३ स्तुरगेन्दवो-१७ ऽकः १२ ११४॥ ग्रन्थादै ये ग्रहास्त एव क्षेपाः पठिताः । ते च भाद्या रव्यादीनामेते र=११ । १६ । ३२ । १७ ॥ चं= ११ । २७ । २० । २० ।। मं= ३१३ । २० । । ६ ॥ बृ= ७ । ४ । ३१ । १२ ॥ । वृ= ६ । २ । १६ । २७ । शु= १ °। ११ । २८ । २८ ॥ =३।२।१४२३। रा=१।३१७१९ ॥ चं. उ=१॥१॥४९॥१६ ॥ १० १४ शके चैत्रशुक्लप्रतिपदि भृगैौ रव्युदये भादीन् व्यादीनार्यभट- मतानुसारेण प्रसाध्य तत्र ‘शाके नखाब्धि–४ २ ० रहिते शशिनोऽक्षदौ -२९ स्ततुङ्गतः कुतशिवै–१४४ स्तमसः षडकैः ९६ ।। शैलाब्धिभिः ४७ सुरगुरोर्णते सितोच्चात् शोध्यं त्रिपञ्चकु-१९ ३ हतेऽभ्रशराति २५० भक्ते ॥ स्तम्बेरमाम्बुधि-४८ हते क्षितिनन्दनस्य सूर्यात्मजस्य गुणितेऽम्बरलोचनै-२० १श्च । व्योमाक्षिवेद-४ २० निहते विदधीत लब्धं शीतांशुसूनुचलतुङ्गकलासु वृद्धिस् ॥' इत्यादिना लड्मतेन बीजानि संस्कृय भाद्य रव्यादिक्षेपाः पठिताः तदानयनं च ग्रन्थान्ते विलोकनीयम् ॥१४॥ मध्यमाधिकारः। सुर्याद्भक्तिकलाः कमानवशराः ५९ वङ्गत्रयो ७९० भृगुणा ३१ वाणाम्भोधियमः २४५ शरा ५ रसखगा £६ दस्रौ २ रस्सा ६ वह्नयः । नागाः ८ सायकवह्नयो ३५ रसयमा २८ दन्ता ३२ नभः ० कुञ्जराः : पूर्ण ९ रूपयुगानि ४१ रूपशशिनः ११ प्रोक्ता विलिसा इमाः ॥१५॥ स्पष्टार्थम् । सूर्यादीनां मध्यमाः कलाद्या गतयश्चेमाः । र= ६९८ चं= ७९० ॥ ३१ ॥ मं=३१२६ ॥ बु= २४ ९। ३२ बृ= १।१॥ शु=९३।८।। श = २०रा=३॥ ११॥ चं. उ.=६।४ १॥ आर्यभटानुसारेण महीमितादहर्गणात् कलादीन् ग्रहान् सांध्ये भुक्तयः पठिता इत्यत्र वासना प्रसिद्धेव ॥११॥ अवन्तिकादक्षिणसौम्यरेखा प्रदेशतः पश्चिमपूर्वदेशे । भुक्तयध्वघाताय खगजी-८७र्विभक्ताः फलं विलिप्ताः स्वस्थूणं ग्रहेषु॥१६॥ इति श्रीकरणप्रकाशे मध्यमाधिकारः । स्पष्टार्थम् । अत्रोपपातः । विष्टपरिधिना गतिकलास्तदा देशान्तरयेननैः किम् । लब्धा देशान्तकलाः षाष्टिगुणा विकला जाताः =। भून्तिxडे०यX६० अत्र स्थूलतया सर्वदेशेषु स्पटभूपरिधिः=४८०० कल्पितः । ततो आता देशान्तरविकलाः=अक्ति8थ्योx६९ = भुक्तिx«यो , अत उपपन्नम् । श्रीमत्कुमालस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितो मध्यगतौ तु हेतुः स्पष्ट ४८०० इति करणप्रकाशस्य सञ्चासनायां मध्यमाधिकारः समाप्तः । १६ करणप्रकाशे । अथ स्पष्टाधिकारः । रूपाग्नयो नषयमाः शरलोचनानि नन्देदयो दिनकराः श्रुतयः क्रमेण । ज्यार्धान्यमूनि वसुशैललवा इनोउं खेटं मृदुश्चरहितं मृदुकेन्द्रमाहुः १॥ ज्यार्धानि ३१ ।२९।२५।१९।१२४ सूर्यमन्दोघांशाः ७० । स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । पञ्चदशपञ्चदशभागानां खार्कमितव्यासाचें ज्योत्पत्तिवि धिना जीवाः प्रसाध्य ता अधोऽधो विशोध्य वृत्तपादे रूपाग्नयो नवयमा इत्यादि ज्याद्धनि षट् पठितानि । आर्यभटेन मन्दोचस्यात्यल्पगतित्वात् रविमन्दोच्चभागा ये वसुनगमिताः पठितास्त एव स्वल्पान्तरात् सुस्थिरा एवा चार्येणापि पठिता इति सर्वं स्फुटमेव सिद्धान्तविदामिति ॥ १ ॥ केन्द्रे त्रिभादधिके सति दस्तदेव राशित्रयात् समधिके पतिते भषकात् । षड्भोनिते, षडधिके रहिते भचक्र अन्दाधिके भवति बाहुरिझवशेषम् ॥ २ ॥ अत्रोपपात्तिः । अयुग्मे पदे यातमेष्यं तु युग्म-इत्यादि भास्करविधिना स्फुटैवेति ॥ २ ॥ भागीकृते तत्र शरेन्दु-१६ भक्ते भुक्तज्यका संगुणितेऽवशेषे । भोग्यज्यया वाणशशाङ्क-१५ भक्ते भुक्तज्यका योगयुते भुजज्या ॥ ३ ॥ सष्टार्थम् । ज्यादैभ्यः पठितेभ्यश्चापतो ज्यानयनमनुपातेन स्पष्टमित वासना सिद्धान्तविदां विदितैव किं लेखप्रयासेनेति ॥ ३ ॥ स्पष्टाधिकारः । १७ ज्य विशोध्य शरचन्द्र-१५ ताडिते भोग्यखण्डविहृतेऽवशेषके । शुद्ध खण्डपरिमाणसङ्गै वणशीतकिरणैर्युते धनुः ॥ ४॥ स्पष्टार्थम् । ज्यासाधनवैपरीत्येनास्य वासना प्रकटैवेति ॥ ४ ॥ दोज्यं रवेः शत-१०० गुणा गुणनन्द-९३ भक्ता चन्द्रस्य पञ्च ५-शुणिता द्वि-२हृता फलं स्यात् । लिप्तादि तेन रहितौ सहितौ रवीन्दू केन्द्रे क्रमात् क्रियतुलादिगते स्फुटौ स्तः ॥ ५ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः। आर्यभटानुसारलल्लमतेन यद्यपि रविमन्दपरिधिभा- गाः १३ ३। तथाप्याचार्येण ते भागाः १३ ३=* एते गृहीताः। त तोऽनुपातो यदि भांशैः सूर्यकेन्द्रज्या तदा रविमन्दपरिधिभागैः किम् । लब्धं मृदुभुजफलम् =ऽध्याये । प्रथमज्यार्धानुपाततो भुजफलस्य भा- गादिचापं षष्टिगुणं जाता । रविमन्दफलकलाः =y• बाहेर =°°बुक । एवं चन्द्रस्य मन्दपरिधिभागान् ३१ प्रकल्प्य तन्म – ३१ ज्याकेx१९४६० –९ ज्याके । अत उपपन्नं यथो तम् । धनर्णवासना चातिसुगमा । आर्यभट्टमतेन चन्द्रमन्दपरिधिभा गः = ३१ १ एते सन्ति ॥ ५ ॥ १९४६० ४३१ ३१४३६ भोग्यज्यका शक्र-१४ हृता खरांश भंवा-११ हता बाण-५ हृता हिमांशोः । फलोनयुक्ते मृगकर्कटाचे केन्द्रे गती स्पष्टतरे भवेताम ॥ ६ ॥ १८ करणप्रकाशे । ९१९ भो ९०० भोग्यज्यका भोग्थखण्डं केन्द्रज्यासाधन । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । पञ्चदशभिरंशैर्वा नवशतकलाभिर्भाग्यखण्डं तदा रविं- केन्द्रगतिकलाभिराभिः १९ किम् । जातमद्यतनःश्वस्तनकेन्द्रज्ययोरन्तरम् = । अस्मात् पूर्वप्रकारेण ‘दोज्य रवेः शतगुणा गुणनन्दभक्ते’त्या ९९ भ X १०० ~ भी दिनाऽद्यतनश्वस्तनमन्दफलकलान्तरं गतिफलम् = ; ९००४९३ - १४ स्वल्पान्तरतः । एवं चन्द्रस्य केन्द्रगतिः=च म ग –च उ ग = ७९०’ । ३६’-६” । ४१’=७८३ । १४” = ७८३’ इ४' =*३९। अद्यतनश्वस्तनकेन्द्र ७८३९ भो ज्ययोरन्तरम् = । चन्द्रस्य पवगुणिता द्विदतेत्यनेनाद्यतनश्व- १०४९०० स्तनमन्दफलकलान्तरं गतिफलम् - ७८३९ भ ४९- ७८३९ भो १०४९००४२ ३६९० = ७८३१९भः ७२०= ११ भ स्वल्पान्तरतः । अत उपपन्नं गतिफलानयन म् । धनर्योपपत्तिः सिद्धान्तोक्त्या स्फुटेति ॥ ६ ॥ भुक्तिर्रहाणां रविदोःफलमी ३६००७२० खखाङ्गभूदस्त्र-२१६००हृता फलं स्यात् । कळादिकं तद्रविवविधेयं खुर्यादिकेषु स्ववृणं ग्रहेषु ॥ ७ ॥ रविदोःफलं राविमन्दफलं कलात्मकं शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः। आचार्येण रविमन्दकलासमा एव स्वल्पान्तरतो रविम- न्दफलोत्था असवः स्वीकृताः । ततो घ्रात्रासुभिर्गुहभुक्तिस्तदा भास्वत्झ लोत्थासुभिः किम् । लब्धा भुजान्तरकलाः ='झ४मा । पूर्वमहर्गणो त्था ग्रहा मध्यमार्कोदये ते भुजान्तरसंस्कारेण स्पष्टार्कोदयकाले क्रियन्ते । ‘मध्यमार्कोदयात् प्राक् स्फुटार्कोदयःस्याढणे तत्फले वे यतेऽनन्तर' मि त्यदिभास्करेक्तन धनर्णवासना चातिसरला ॥ ७ ॥ म स्पष्टांधिकारः । १९ त्रिष्ठाऽक्षभा सङ्कणिता खचन्द्रं-१० गै ८ त्रिभिः सत्रिलवैः ३। २० क्रमेण । अभीष्टदेशे क्रियपूर्वकाणां विनाडिकाः स्युश्चरखण्डकानाम् ॥८॥ स्पष्टार्थम् । ‘दिङ्नागसत्र्यंशगुणैर्विनिघ्नत्यादिभास्करविधिना सुगमा वासनास्येति॥८॥ व्योमाद्वािरैः ५७७ सहितोऽब्दसङ्को भवन्ति षष्टया ६० विहृतोऽयनांशाः। देया बुधैर्लझचरापमानां सेि©य ग्रहे दृग्बलनादिकेषु ॥६॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । ४४ ४ शके ह्याचार्यमतेनायनांशाभावः प्रत्यब्दमेका कला गतेिश्चlतत अयनांशकलाः=इश-४४४ = श-१ ०१४+१ ०१४ -४४ ४= (इ श-१०१४)+(१० १४ -४ ४ ४ )=ग्रन्थारम्भतोऽब्द गणः +९७० । एताः षष्टिभक्ता जाता अयनभागाः =अत्र दृ१ि७० । अत उपपन्नम् । इदमेवानयनं ग्रहलाघवे गणेशदैवज्ञेनापि निबद्धम् ।।९॥ भुजीकृतस्पष्टसहस्ररश्मेर्भसंख्यया यश्चरखण्डकैक्यम । तन्नोग्यखण्डशबधात् खरामै-३० गतेन युक्तं तु चरर्थकं स्यात् ॥१०॥ स्पष्टार्थम् । उपपत्तिश्च । परमभुजराशित्रयमध्ये त्रीणि चरखण्डानि । अतो भुज- राशिसंख्यासमं चराचैक्यं कृतम् । त्रैिशङ्कवैरेप्यखण्डं तदा भुजशेषांशैः किम् । लब्धं शेषसम्बन्धि फलं पूर्वागतचरखण्डयोगे युक्तं जातं पलात्मकं चरमित्युपपन्नम् ॥१०॥ द्विष्ठा युतनाः शरशीतभास१५ श्वरार्धनाडीभिरिह क्रमेण । द्विग्नाः प्रमाणं द्युनिशोर्भवेत् तत् सौम्येऽन्यथा दक्षिणगोलगेऽर्के ॥११॥ २२ करणप्रकाशे । स्पष्टाधर्म । ‘चरघटीसहिता रहिताः क्रमात् तिथिमिता घटिकाः खलु गोलयोरित्यादिभास्करविधिना स्फुटैव वासना ॥११॥ तुलादिमेषादिभपङ्कसंस्थे क्रमाद्गृहे दक्षिणसौम्यगोलौ । कर्यादिषदस्थितिभाति याम्यं सौम्यायनं स्यान्मकारादिषजे ॥१२॥ स्पष्टार्थम् ॥१२॥ भुक्तिश्वरार्धेन हता विभक्त स्खखङ्गरामैः ३६०० कलिकादिलब्धम्। सूर्येऽस्तगे स्वं खचरे त्वादावृणं तुलादावुदितेऽन्यथा स्यात् ॥१३॥ स्पष्टार्थम् । यदि षत्रिंशच्छतपलैशृंहगतिस्तदा चरपलैः किम् । लब्धाश्ररसम्ब न्धिकलाः।‘आदौ स्वदेशेऽथ निरक्षदेशे सूर्योदयो व्यस्तमतोऽस्तकाल' इत्यादिभास्करविधिना धन“पपत्तिः स्कुय ॥१३॥ अकॅनशीतांशुकला विभक्तः स्खदस्रथैलै-७२० स्तिथयो गताः स्युः। फलं गतैष्ये गगनाङ्ग-६० निने गत्यन्तरेणापहृते च नाड्यः ॥१४॥ सद्यार्थम् । द्वादशभिरंशैर्वा खकरनगकलाभिः सूर्यचन्द्रविवरकलाभिरेका तिंथिरिति प्रकटैव वासना । गत्यन्तरानुपातेन गतैष्यघटीसाधनं चातिसुगमम् ॥१४॥ कला ग्रहस्यास्बरपूर्णनागै-८०० विभाजिता भानि हृते गतैष्ये । भुक्त्या दिनान्यर्कशशाङ्गयोगे योगस्तथान्ये गतियोगभक्ते ॥१५ प्रहस्य कलाः खखगजैर्भक्ता लब्धानि भानि गतानि नक्षत्राणि स्युः । शेषकलाा गतकलास्ता हरतः शुद्धा एष्यकलाः । ते गतैष्ये कले भुक्या अहस्य गत्या हृते दिनानि गतैष्यानि भवन्ति । एवमर्कशशाङ्कयोगकलाः खखगजहता लब्धो योगो गतो भवति । शेषं गतकलास्ता हरात् पतिता एष्यकशः । एवं ये अन्ये गतैष्यकले ते रविचन्द्रगतियोगहृते गतैष्य दिनानि भवन्तीत्यर्थः । स्पष्टधिकरः ।

1. •

२१६०० अत्रोपपत्तिः । यदि चककलाभः सप्तविंशतिभानि तदा ग्रह है। भिः किम् । लब्धानि गतभानि = == २७ नक़ ग्र |शयं यज्ञमानभर रात कलास्ताः खखगजेभ्यः शुद्ध एष्यकलाः । ततो ऽनुथतो यदि प्रह भुक्या एकं दिनं तदा गतैष्यकलाभिः किम् । एवं लथानि भले ः नानि । अथार्कशशियोगरूपग्रहान्नत्रयत् योगः साध्य इति । । गतैष्यकलातोऽर्कशशिगतियोगतो | दिनानि पूर्ववदनुधातेन साध्यानीनि सर्व सुगममिति ॥११ व्यकॅन्डुलिप्तः खरसाग्नि३६०भक्ताः फलं विरूपं नग–७क्तप । प्राहुर्मुनीन्द्राः करणं बवाद्य तिथेरिवात्रापि भवन्ति नाश्रयः ॥१६|| सद्यार्थम् । अत्रोपपत्तिः । एकस्यां तिथौ करणद्वयं भवति । कृष्णपक्षभूतये। त्तरदलाच्चत्वारि स्थिरकरणानि भवन्ति । अतः पूर्वाधेि प्रतिपदः । चैकं स्थिरकरणम् । तदुत्तरदलतः सप्तनलकरणनां प्रवृत्तिः । तियां गकलाः=१२४६ °=७२० । एतदर्थं करणभोगकलाः३६ । अत्रे ० एतत्कलाभिरेकं करणं तदा व्यर्केन्दुलिप्ताभिः किम् । ढळधगतकरणेभ्यः स्थिरकरणसङ्ख्यां रूपमितां विशोध्य चलकरणसङ्ख्याभिः सप्तभिभाभि र्विरूपं फलं विभज्य शेषं ववादितो गतकरणं ज्ञेयम् । रविचन्द्रगत्यन्तर१ः शतोऽत्रापि गतैष्यनाड्यो भवन्तीति सर्वं निरवद्यम ॥॥ १६ } नीहारांशौ परिलघुतनीौ या तिथिर्भूतसंशा जूनं तस्यां भवति शकुनिर्नाम भागे द्वितीये । ये तिथ्यधं तदनु भवतस्ते चतुष्पादनागे किंस्तुलाख्यं प्रतिपदि दले आन्धि सन्त घदस्त ॥१७ नीहारांशौ चन्द्रं परिलघुतने परिक्षीणशरीरे कृष्णपक्ष ४५णैः । शेषं स्पष्टार्थम् । शकुनिः । चतुष्पादः । नागः । किंस्तुमभिति अस्य स्थिराणि करणानि सन्तीति ॥१॥ २२ करणप्रककाशे । सूर्येन्दुयोगे व्यतिपातवैधृतौ भार्ये भचक्रे गतियोगभाजिते । न्यूनाधिके गस्यगतं दिनादि पातः स्फुटः कान्तिलवैः समैः स्यात् ॥१८॥ इति करणप्रकाशे तिथ्याद्यधिकारः ॥ २ ॥ यदा रविचन्द्रयोः सायनयोर्योगो भषट् चक्रे वा भवति तदासन्ने व्य तिपातवैधृतौ पातौ भवत इति सर्वे भास्करीयपाताधिकारतः स्फुटमिति।।१८॥ श्रीमत्कृपाणेस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितो भादिविधौ तु हेतुः ॥ इति करणप्रकाशस्थ सद्वासनायां तिथ्याद्यधिकारः समाप्तः ॥२॥ अथ पञ्चतारास्पष्टाधिकारः । नागेश्वरा११८दशयमा२१०गगनष्टचन्द्राः १८० स्खझ६० रसानलयमा २३६ मृदुतुङ्गभागाः । शैब्यू गुणा मुनिनगा-७७ स्त्रिकृता ३ द्विदस्राः २२ षट्कुञ्जरा ८६ दिनकरा-१२ श्च कुजादिकानाम् ॥ १ ॥ शैब्यू गुणाः शीघ्रान्त्यफलज्याः खार्कमितव्यासदले भौमादीना- मेताः । भीौ=७७ । व=४३ । गु=२२। गृ=८६ । श=१२ । शेषं सद्यार्थम् । अत्रोपपत्तिः । मन्दोच्चानामत्यल्पगतित्वात् स्थिरांश आचार्येण पठिता यथा लठेन च स्वतन्त्रे “वस्वीशा दशबाहवोऽम्बरधृतिः खाङ्का रसध्याश्विने मन्दांश’ इति पठिताः । यद्यपि लछमतेन युग्मैजपदीय शीघ्रपरिधिभेदेन भिन्न भिन्नाः शीघ्रफलभागास्तथाप्यत्राचार्येण स्थूलतया स्थिरान् प्रकल्प्य खार्कव्यासदले पूर्वोक्ता भौमादीनां शीघ्रान्त्यफलज्याः पठिताः । लङमतेन युग्मान्ते शैब्यू गुणाः भौ=१३ । बृ=३१ । गु= १६ । शु=९९ । श=६। ओजान्ते भौ=६१ । बु=२९ । गु=१९ । स्पष्टधिकारः । २३ शु=६७ । श८८ ॥ एते सार्धचतुर्भिर्गुणिता जातः शीघ्रपरिधिभागः ते खार्कत्रिज्याहता भांशहूता युग्मान्ते शश्नान्यफलज्याः । भौ=७९३ । वृ=४ ३३ । गु=२४ । शु=८३ । श=१३३ । ओजान्ते भ८७६३ । वृ=४ ३३ । गु=२२३ । शु=८९३ । शं=१२ ॥ स्वल्पान्तरादेना- न्तीयशीखान्त्यफलज्यासमा आचार्योक्ताः सन्तीति सुधीभिर्येयम् ॥ १ ॥ शीघ्रोचं ग्रहवर्जितं चलभवं केन्द्रं भुजज्या ततः प्राग्वद्वाहुलखोनितास्वरनव-६०ज्या कोदिजीवा भवेत् । ऐक्यं यच्छलघातकोटिगुणयोः केन्द्रे मृगावेऽन्तरं कक्षीवैौ सति तद्वजोत्थगुणयेईंगैक्यमूलं धृतिः ॥ २ ॥ चलघातञ्जलगुणः खार्कत्रिज्यायां शीघ्रान्त्यफलज्या । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । ‘स्वकोटिजीवान्त्यफलज्ययोर्यो योगो मृगादावथ कर्क यादौ । केन्द्रेऽन्तरं तद्भुजजीवयेर्यङ्गैक्यमूलं कथितः सकर्णः ॥ इति भास्करविधिना कीनयनस्य वासना स्फुटैवेति ॥ २ ॥ दोज्य हता चलगुणेन तु कर्णभक्ता चापीकृताऽsफलमस्य दलं लवाद्यम् । स्वर्गं प्रहे क्रियतुळादिगते स्वकेन्द्र कृत्वा ततो व्यपनयेन्मृदुकेन्द्रभागान् ॥ ३ ॥ ततो मन्दोच्चादर्धशीत्रिफलसंस्कृतमध्यग्रहं व्यपनयेत् शोधयेत् । ततो मृदुकेन्द्रभागान् विधाय बाहुगुणः कार्य इत्यग्रेसम्बन्धःशेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । ‘घाताद्धजज्यान्त्यफलज्यया कर्णाङतादित्यादिना भास्करोक्तेन स्फुटा । धनणवासना च गोलयुक्त्या सिद्धान्ताविदां विदि तैवेति । ‘मध्ये शीघ्रफलस्यार्धमिति सूर्यसिद्धान्तप्रमाणेनादौ मध्ये शीघ्र फलार्धसंस्कारः कृतः । ततः कर्मद्वयेऽपि समानं मन्दफलं स्वल्पान्तर- तोऽङ्गीकृत्य मन्दफलार्थसंस्कारो न दत्त आचार्येण किन्तु मध्यमे सम्पूर्ण मन्दफलमेव दत्तमित्यग्रछोकेन सर्वं स्फुटमिति । अयमेव विधिर्द्रहलाघवकारेण गणेशेनापि स्वीकृत इति ॥ ३ ॥ २४ करणप्रकाशे । प्राग्वद्वाहुणस्ततः शरथ-हतो भक्तो गजाम्भोधिभिः ४८ पाणेन्दुभि-१५६रष्टशून्यशशिभिः१०८खाङ्गाग्निभिः३६०षड्रसैः६६ ।। भौमान्मन्दफलं लवाद्यमखिलं तन्मध्यसे पूर्ववत् तस्माच्छीघफलं तदत्र सकॐ कार्यं स्फुटः स्याद्धहः ॥ ४ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । आचार्येण भौमादीनां परममन्दफलानि भागात्मकानि १२०४९५० १२०४९९ भी=१२०४९=२९ । ऽ ==। गु ='। शु '१२०४९ १२०४९१ =हैं। श==। एतानि स्थिराणि कल्पितानि तानि च ल- छोक्तेभ्यो भिन्नानि । ततोऽनुपातो यदि खार्कमितकेन्द्रदोर्यया एतानि मन्दफलानि तदा स्वकेन्द्रदोज्थया किम् । परममन्दफलानां पञ्चमांशेन परममन्दफलानि त्रिज्यां चापवर्यं लब्धो दोर्यायाः सर्वत्र पञ्चगुणः । हरस्थाने च गजाम्भेध्यादय इति सर्वमुपपद्यते । मध्यमे संस्कारस्तु पूर्व श्लोक एव प्रतिपादित इति ॥ ४ ॥ ४८ १९६ १०८ ३६९ ७ ६६ - ११ । दला-२ हतं स्वबुकेन्द्रजभोग्यखण्डं नन्दै-९ नृपै-१६ र्चसुयमेन्दुभि-१२८ रङ्गरामैः ३६ । वाघ्राश्विभि-२००४ विभजेत् कुसुतादिकानां भुक्तेः फलं कथितवत् स्वमृणं कलादि ॥ ५ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । यदि पञ्चदशभागैर्वा नवशतकलाभिर्भाग्यखण्डं लभ्यते तदा भौमादिमृदुकेन्द्रगत्या किम् । लब्धमद्यतनश्वस्तनमन्दकेन्द्रज्ययोर न्तरम् । तस्मात् पूर्वलोकेन यद्हमन्दफलं लवाचं तत् षष्टिगुणं जात मद्यतनवस्तनमन्दफलकलान्तरं गतिफलम् । एवं भौमस्य केन्द्रगतिः -१९१८- =ङ ग ग ग = ३१२६ =२८ स्वल्पान्तरात् । गतिफलम् = *२८xभ४६५४६०

• = २८ भ

९००X४८ ३४४८ पद्याञ्चकार । २१ = इ H = स्वल्पान्तरादत्राचार्येणे ३ ३ गृहीनम् । एवं सर्वे गतिफलम् = ॐ हराः स्वल्पान्तरत उपपद्यन्ते । तद्यथा बु के ग = ६० । स्वल्पाः । - ६० भ४९४६० - ६१ भ - ६० भो – २ भो . स्वसान्तरतः ९००x१९६ ३ १९५६ - ४६८ - १६१० ५ भो ४९४६० * भो २ भा २ भो गुके ग८१ स्वल्पा.। गतिफलम् =९००x१०८८३३४= १२९१२८ = स्वल्पान्तरतः । ६० । शु के ६० स्वरूपाः ग -२ भ ग८ । फ = भ४९४६०-६० भ ९००४ ३६०३ ३६० ३६ २ भ४९४६०- २ भा २ भ श के ग८ २९ स्वल्प. । ग फ = == . स्वसा ९०९ X ६६ ४ १९८ २९९० अत उपपनं सर्वम् ॥ ९ ॥ तदूनशीघ्रोधगतिः कुरामैः३१क्षुण्णाऽऽशुचापागतखण्डनिज्नी। अष्ट-८माकर्णेन हृताऽऽशुभुक्तेः फलं त्यजेत् खेटगतिः स्फुटा स्यात् ॥६॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । त्रिज्यया १२० यद्याद्यज्या-३१ समं भोग्यखण्डं तदा शीघ्रफलकोटेज्यया किं लब्धं शनिफलज्यासाधने तास्का लिकं भोग्यखण्डं तदेव स्थूलतया शीघ्रफलज्यासाधने धूलीकर्मणि उप- ३१ कऽयाशीफ़ लब्धभोगखण्डसममाचार्येण स्वीकृतम् । एवं भोखं = . १२ १२०ोखे कोज्याशीफः । ततः ‘फलांशखाङ्कान्तरशिञ्जिनान्नी द्राकेन्द्र ३१ केगxकोज्याशी_केगx१२०भोखें भुक्तिरित्यादिना ==ि स्फुटकेन्द्रगतिः ३१शक ३१केशxभीख४१२०३१केगxभोड्३१ ॐगxभोळे =३१३१xशक्र =इagशकि =स्वल्पान्तरा । ४ क ततः शीघ्रोच्चभुक्तेः स्फुटकेन्द्रगतिं विशोध्य शेषं स्फुटा खेटगतिः स्यादित्यादि भास्करविधित एव स्फुटम् । तात्कालिकभेग्यखण्डज्ञा- नार्थं मदीयं चलनकलनं वा मन्मुद्रायितसिद्धान्ततवविवेकस्य ४ ० १ पृष्ठं = यक २६ करणप्रकाशे । ३४३८(१८ ११९ . १९१ १९९१ १९२१ विलोक्यम् । अत्राचार्येण प्रथमचापं पञ्चदशभागात्मकं खर्कमितव्यास दलपरिधौ कल्पितम् । तत्र परिधिः =२१६९९४१२९१८=७२९°X २० । ततो यदि चक्रांशैरयं ७२०७२° परिधिस्तदा पञ्चदशभागैः किं लब्धं प्रथमचापम् = ७९९x९७६१९–२४२*१०=० = ३१ स्व ल्पान्तरात् । अतोऽस्मिन्नपि परिधावाद्यज्यासममेवाद्यचापं स्वल्पान्तरा- द्भवति - इति सर्वमनुक्तमपि बुद्धिमता ज्ञायत एवेति सर्वे चतुरस्रम् ॥ ६॥ यदऽधिकं शीघ्रगतेः फलं स्यात् तदाऽऽशुभुक्तिं फलतोऽभिजह्यात् । शेषं कलार्ध विपरीतगया दिने दिने व्योमचरो भुनक्ति ॥ ७ ॥ स्पष्टार्थम् ॥ ७ ॥ रामाङ्गशीतकिरणैः १६३ शरद्चन्दै-१४५ स्तवेदुभिः १२५ शरनृपै-१६५ स्त्रिभवैः ११३ क्रमेण । व क्क प्रयान्ति चढकेन्द्लवैः कुजाद्या शक्रच्युतैः क्रमगतिं च समाश्रयन्ति ॥ ८ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपश्यर्थं प्रहलाघवे मत्कृता त्रिनृपैः शरजिष्णुभिरित्यादि- श्लोकस्योपपत्तिर्द्रष्टव्या ॥ ८ ॥ रसर्तवः ६६ तिमयूखदन २१ यमेन्दुतद्युतयो ११२ द्विवाणः ५२ ।। वैग्निचन्द्ध १३४ दिवसा निरुक्तः सद्भिः कुजादूचक्रगतौ क्रमेण ॥ ४ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । पूर्वश्लोकेन भौमस्य वक्ररम्भकेन्द्रांशकाः=१६३ । । एते चक्रच्युता मार्गकेन्द्रांशकाः=१९७एभ्यो वक्रकेन्द्रांशकाः शुद्धाः शेषं वक्रस्थितिपर्यन्तं केन्द्रांशाः =१९७ - १६३ = ३४° एषां कलाः = २०४२ यदि मध्यमकेन्द्रगत्या(१९९१८ }–(३१'। ३६"}= २७। स्परः २७ १६६२ ४२/ अनयेकांदेनं लभ्यते तदा केन्द्रान्तरकलाभि-२०४ ०' राभिः किम् । लब्धाः २७॥ स्थूला दिवसाः =२०५०=१२२५०° ७० । मध्यममन्दस्यष्टके = न्द्रगतिभेदेन आचर्येण १६ दिवसाः पठिताः । एवमन्येषां स्थूला दिवसा उत्पादनीया इति । ललेनापि रसरसाः क्रमतः शशिबाहवो यमनिशाकर शीतमरीचयःइत्यादिना एत एव दिवसाः पठिताः ॥ ९ ॥ नागाश्विभिः -१८ गुणाष्ट २८ शरनकै२०५ र्मनुभि- क्षमाभि-१८३ नखें-२० श्वलभवैर्निजकेन्द्रभागैः। अभ्युद्मः सुरपतेः ककुभि च्युतैस्तै श्चकाद्भवेन्नियतमस्तमयः प्रतीच्याम् ॥१० स्पष्टार्थम् । अत्रोपपयर्थ ग्रहलाघवे मत्कृता क्षितिजोऽष्टयमैरुदेति पूर्वे’ इत्यादि श्लोकस्योपपतिर्विलोक्या ॥१०॥ रूपेषुभि-५१ घ्रणयमै-२३ रुदयो झऋग्वोः पश्चाच्च्युतैर्भगणतोऽस्तमयोऽपि तैः प्राक् । संजायते द्विदहनैः ३२ कुनगै-७१ रहोभि रादिश्यतेऽस्तमितयोरुदयस्तयो ॥११॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च पूर्वोकवत् सुगमा ॥११॥ व्योमाक्षिक्षितयो १२० नृपाः १६ खदहनाः३०स्तम्बेरमाः ८षड्गुणाः ३६ पश्वद्वस्तदिनानि भूमितनयादीनां भवन्ति क्रमान् । षष्ट्यी-६० रचलान्निभि-३७वेगगुणैः ३७२ शीतांशुवाणाक्षिभि-२५१ वैशम्भोधिगुणै-३४२ रहोभिरुदितास्तेऽस्तं प्रयान्ति स्फुटम् ॥१२॥ अष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । पूर्ववत् केन्द्रान्तरेण मध्यमकेन्द्रगत्या चानुपातेन स्थूला दिवसाः पठिता इति “अभ्राङ्गः क्षितिपा नभोहुतभुज’ इत्यादिलचोदित दिवससमा एवेति ॥१२॥ २८ करणप्रकाशे । वक्रदयास्ताधितोऽधिकोनाः स्वशीम्रकेन्द्रस्य कला विभक्ताः। ॥ भवन्ति मन्दस्फुटभुक्तिहीनस्वशीघ्रगस्या दिवसा गतैष्याः ॥१३॥ इति करणप्रकाशे स्पष्टाधिकारः ॥ ३ ॥ स्पष्टार्थं केन्द्रगत्याऽनुपातेन वासना चातिसरला ॥१३॥ श्रीमत्कृपालोस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः स्पष्टगतौ तु हेतुः ॥ इति करणप्रकाशस्य सद्वासनायां स्पष्टाधिकारः समाप्तः ॥ ३ ॥ सूर्य तुलाजादिगते दिनार्धजे छाये युते दस्र-२ हृते पलप्रभा ! छायाऽर्क-१२ घक्यपदं धृतिर्भवेत् कर्णार्क-१२ वर्गान्तरजं पदं प्रभा ॥ १ ॥ स्पष्टार्थम् । विषुवद्दिने दिनदले द्वादशाङ्गुलनुभा पलभेति प्रसिद्धा । विषुवद्दिनं तु वर्षांमध्ये सायनमेषतुलादिगते रवौ द्विर्भवति । अतस्तदुद्वयोर्भयोय गाईसमा पलभाऽङ्गीकृताऽऽचार्येण ततः पलकणोनयने पलकर्णतश्छाया- नयनं च प्रसिद्धमेव । भानौ गते क्रियतुलादिमहर्दले ये छाये तयोर्युतिद ले विषुवप्रभा स्यादिति लछानयनमेवाचार्योक्तमिति ॥ १ ॥ सूर्या-१२ क्षभासंगुणिते त्रिभज्ये लम्बाक्षजीवे पलकर्णभके । अक्षज्यकाया धनुरक्षभागा याम्याः स्वार्को-२०शविवर्जिताः स्युः॥२॥ अक्षभागाः स्वस्य खार्क-१२० लवेन विवनितास्तदा वास्तवा अक्ष- भागाः स्युरित्यर्थः । शेषं स्पष्टम् । अत्रोपपत्तिः । अत्र भूषष्ठस्थस्य शङ्कवंशेन विषुवदिने पलभा विदि ता तद्वशतो मध्याहे रवेः पृष्ठीया नतांशा अक्षभागा माताः । अतो रविडग्लम्बनेन ते हीना गर्भाभिप्रायेण वास्तवा अक्षभागाः स्युः । तत्रा क्षमाभागा गणितागता द्विगुणाः स्वल्पान्तरात् जाता षष्ठीयनतांशज्या=२अ । स्पष्टाधिकारः । २६ ततोऽनुपातो यदि खार्क-१२० मितया पृष्ठीयनतांशज्यया रवेः परमं लम्बनं तदूतिपञ्चदशांशसमं स्वल्पान्तरात् कलाचतुष्टयं लभ्यते तदा पुष्टी यनतज्यया किम् । लठ्धा लम्बनकलाः षष्टिहृता जातं भागार्धे दृग्लम्ब २ अ४४ अभ नम् = =.। अतः ‘स्वखाकाश’ इत्यत्र ‘खखाङ्कांश’ इति १२०४६० ९०० पाठः साधुरिति सुधीभिभृशं विचिन्त्यम् ॥ २ ॥ ग्रहस्य दोज्य शरनेत्र-२५निम्नी दस्त्राङ्ग-६२ भक्तऽऽप्तफलस्य चापम् । क्षेपोनयुक्तं स्युरपक्रमांशास्तेषां तु दिक्षगोलवशात् खगस्य ॥ ३ ॥ खगस्य सायनखचरस्य गोलवशात् तेषामपक्रमांशानां दिग्भ्येति । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः। खार्कमिते व्यासदले परमक्रान्तिज्याः = ४९-६ =१५। ततोऽनुपातो यदि त्रिज्यया जिनज्या तदा सायनखेटदोर्य या किं क्रान्तिज्या ="= लब्धा १९९४वज्य १४३१४ ज्य ४x१२० ४x१२० – १४१३ x_९४१x१३४वज्र्या–२५ वज्रों - २९ ज्य स्वल्पान्त ४x४०४९ ६२ ४X४० ८०० ३ ३ रात् । अस्याश्चापमपक्रमांशा भवन्ति । आचार्येण सूर्यसिद्धान्तादिवन् स्वल्पान्तरात् कदम्बश्नोतीयशरसंस्कारेणैव स्फुटा क्रान्तिः साधितेति सर्वे निरवद्यम् ॥ ३ ॥ लङ्कोदयाः कुञ्जरशैलदस्त्रा २७८ गोनन्दपक्षा-२९९ स्त्रिरदा ३२३ विनायः । ऊनैश्चरायैः सहिता बिलमै व्यैस्ताः स्वदेशे भवनोद्याः स्युः ॥ ४ ॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च निरक्षोदयासूनां विनाडीकरणेन स्फुटेति ॥ ४ ॥ सूर्येण भोग्यान् भवनस्य भागान् स्वभोदयनन् विभजेत खरामैः ३०॥ लब्धं त्यजेदिष्टविनाडिकाश्यो भानौ क्षिपेद्रोग्यमथावशेषात ॥ ५ ॥ करणप्रकाशे । स्पष्टार्थम् ॥ ९ ॥ त्यक्कयान् भोदयशुद्धतुल्यान् राशीन क्षिपेद्भास्वत स्राझि-३० निम्नान् शेषाद् विशुद्धोदयमानभक्ताद्भागादि लब्धं च विलक्षमिष्टम् ॥ ३ ॥ स्पष्टार्थस् ॥ ६ ॥ तदैव भार्धान्वितमस्तलग्नं गम्यं रवेः स्यादुदयादूगते यत् । प्रायद फलं तद्युतिरेव युको मध्योदयैरिष्टविनाडिकाः स्युः ॥ ७॥ स्पष्टार्थम् ॥ ७ ॥ सवितुरगतकालापेष्टकालः खरामै-३७ गुणित उदय भक्तांशान्वितोऽक विलनम् । जुविवरांशैः सङ्कणः स्वोद्योऽसौ खशिखि-३० विकृतललैकभे लग्नभान्वोः ॥ ८ ॥ स्पष्टार्थस् ॥ ८ ॥ कान्त्यक्षयोगविवरं समभिन्नगौले. नष्टं विशोध्य नचते-९० रवशेषमीव्यं । भकेऽविनष्टभवनत्रितयोत्थजीवे १२० सूर्या-१२ हते दिनदले खख भागृती स्तः ॥ ६ ॥ अनष्टमविनष्टं च नतांशा दिनार्धजाः । शेषं स्पष्टम् । अत्रोपपत्तिः। पलावलम्बावपमेन संस्कृतौ नतौन्नते ते भवतो दिवादले इत्यादिभास्कर प्रकारेण सुगमा । तत उन्नतांशज्यया नतज्यात्रिज्ये तदा द्वादशाङ्गुलशङ्कुना किम् । इत्यनुपातेन छायाकर्णे भवत इति सर्वं सुगमम् ॥ ९ ॥ कालो गतः प्रागपरत्र शेषः स्याबुन्नतस्तद्रहितं दिनार्धम् । नतो रस-६ मा घटिका लवाः स्युजवा नतस्योत्क्रमतो विधेया॥१०॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । स्यादुन्नतं शुगतशेषकयोर्यदल्पमित्यादिना सुगमम् । इष्टान्याज्ञानार्थं नतोत्त्रमज्या सावितेति ॥१०॥ ३१ इ मक स्पष्टाधिकारः । मेषादिगेऊँ चरखण्डीचया त्रिज्या युतऽस्या रहिता तुलादिगे। तया नतज्योनितया हृताऽन्यका स्यादिष्टकणों द्युलश्रवोहता ॥११॥ नतज्योनितया नतोत्क्रमज्याहीनया । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः। ‘नतोत्क्रमज्या शर इत्यनेन हीनाऽन्त्यका वाऽभिमता ऽन्त्यकास्या' दित्यनेन भास्करविधिना साधिताचार्येणेद्यान्या ततो द्युज्या- ऽनृपतेनेष्टहृतिः=अx ) वृतिश्च= अन्या ४ । त्रिज्यार्कघातः श्रुति- हृन्नरः स्यादित्यादि भास्करविधिना मध्याह्नशङ्कुः = ४२ त्रि ऋतिः कर्णः। मध्याह्नशङ्कुः कोटिः । तच्छइकुतलं भुजः। एवमिष्टहृतिः कर्णः। इष्ट शङ्कुः कोटिः। तच्छङ्कृतलं भुजः । इति जात्यद्वयमक्षक्षेत्रत्वात् सना- तीयम् । ततोऽनुपाते यदि ऋतिकर्णेन मध्यशङ्कुस्तदेषुटुतिकर्णेन किम्। स शं xइ ह = : १२४त्रित्रि _४इ मॅxछ जात इष्टशङ्कुः= =१२xत्रि xइ ` यदीष्टशङ्कुना त्रिज्या कर्णस्तदा द्वादशाङ्गुलशङ्कु १२xत्रिX मक नाकम् =अन्या । लठ्ध इष्टच्छायाकर्णः = । अत उपप स्रम् ॥११॥ इटोन्नतो व्योमगजोन्डु-१८५ ताडितो भक्तो घुमानेन फलज्यया हृतr । त्रिज्या दिनार्धश्रवणेन सङ्गुण ऽङ्गुळादिरिष्टश्रवणोऽथवा भवेत्॥१२॥ इष्टोन्नत इष्टोन्नतकालः खनागेन्दुभि-१८० राहनो घुमानेन दिनम्न माणेन हृतः । फलस्य ज्यया त्रिज्यादिनार्धमाकर्णाहतिर्हता श्रवणो भवेदित्यर्थः । अत्रोपपत्तिः । दिनार्धमानेन िनवतिरंशास्तदेष्टोन्नतकलेन किमिति स्थूलानुपातेनेष्टान्त्यचापसमा भागाः फलसंज्ञकाः= अन्या x कुछ x मक" त्रि भन्दा X मक इ इ ३ र्भ ९० xई । १८०xइ छ। अस्य ज्या फलज्या इष्टान्त्या स्थूलतो भवति ततः पूर्वश्लोकविधिनाऽचा ऍणान्त्यां स्थूलां त्रिज्यां प्रकल्प्य साधित इष्टच्छायाकर्णः= ३२ करणप्रकाशे । अन्नक='उचक। अत उपपन्नं यथोक्तम् ॥१२॥ अन्या दिनार्धश्रवणेन निर्मी हृतेष्टकर्णेन फलोनिताऽन्या । शेषस्य यद्युपमथ क्रमेण रस-६ बृतं ता नतनाडिकाः स्युः ॥१३॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । एकादशश्लोकोक्तविधिवैपरीत्येन सुगमा ॥१ ३॥ दिनार्धकर्णेन हता त्रिभज्यका विभाजितेऽश्रवणेन तत् फळम । क्रमेण चापं दिनखण्डसङ्गं खनन्द-६० भक्तं घटिकाः स्युरुन्नताः॥१४॥ इति करणप्रकाशे त्रिप्रश्नाधिकारः ॥४॥ अत्रोपपत्तिः । द्वादशश्लोकोक्तविधिवैपरीत्येन सुगमा ॥१४॥ श्रीमत्कृपालेस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः प्रश्नविधौ तु हेतुः । इति करणप्रकाशस्य सद्वासनायां त्रिप्रक्षाधिकारः समाप्तः ॥४॥ तिथिगतैष्यघटीगुणिते गती गगनषड्-६० विहृते च कलादिना । विरहितौ सहितौ रविशीतगू समकलौ ग्रहणे भवतः सदा ॥१॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च चालनविधिना स्फुट ॥१॥ भुक्तिदंश-१० शसहिता दलिता च भानो विंस्वं विधोर्गुण-३ हता विहृताऽब्धिशैलैः ७४॥ आशा-१० हते युगकरै-२४ विषयाद्विभि ५७ पस्ते भक्ते गती फलकलविवरं त्वगोः स्यात् ॥२॥ ते रविचन्द्रयेनंती आशा-१० हते क्रमेण चतुर्विंशत्या विषयाद्रि मि-७९ चेंते फलकलानां विवरं तु अगो राहोर्विम्बं स्यात् । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । भानोर्गतिः स्वदशभागयुतचंता वेत्यादिमास्करे- क्तेन रविचन्द्रविम्यानयनं स्फुटम् । भानोर्गतिः शरहता रविभिर्विभक्ते चन्द्रग्रहणाधिकारः । ३३ बैं ९५ रणे २ चग त्यादिभास्करविधिना भूभाकलात्मकविम्बम् = 2 १२ १५ २४९५ चण ५२ x रग १० चग _१० रण -= । अत उपपन्नं सर्वम् ॥ २ ॥ १९x९ २२४२ ७९ २४ आचरणं तिमिरं हिमरश्मेस्तीव्रकरस्य सुधाकरबिस्वम् । आवरणावरणीयकयोः स्यान्मण्डलयोगदलं तु तदाख्यम् ॥३। तदाख्यं मण्डलयोगदलं वा मण्डलयोगखण्डम् । शेषं स्पष्टार्थम् ॥३॥ पातोनशीतद्युतिबाहुजीवा नन्द -६ हता वेद-४ हृता शरः स्यात् । तद्दिग्-चिपातेन्दुवशच्छरोने छनं भवेन्मण्डलयोगखण्डम् ॥ ४ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । अत्र चक्रशुद्धः पातस्तेनान्येषां सपातेन्दुरत्र विपातेः न्दुतुल्यः। ततोऽनुपातो यदि त्रिज्यातुल्यया विपातचन्द्रदोऽर्यया परमः कलात्मकः शरः खभ–२७० कलासमो लभ्यते तदेष्टविषातचन्द्रदोर्यया २७०४विपाद्यज्य ~ ९ ४ ज्य किम् ।लब्धः कलात्मकः शरः=s°च । अत उपपन्नं शरानयनम् । शेषोपपत्तिः स्फुटैव सिद्धान्तविदाम् ॥ ४ ॥ ग्राह्यस्य बिम्बादधिकं यदा स्याच्छत्रं तदानीं ग्रहणं समग्रम् । यदः पुनर्मानदलैक्यसून चिक्षेपतो न ग्रहण तदा स्यात् ॥ ५ ॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च स्पष्टा ॥ ९ ॥ श्राद्धेन ग्राहकथं युतीने स्वप्ने ताभ्यां क्षेपवर्गे विशोध्य । सूठे षड्-िदने वियोगेन गयोर्भकं स्युः स्थित्यर्धमद्र्धनाड्यः ॥५॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपात्तिः । “ मानाधयोगान्तरयोः कृतिभ्यां शरस्य वरेण वि वर्जिताभ्या' मित्यादिभास्करविधिना स्फुटा ॥ ६ ॥ स्थित्यर्धमद्धैजनाडिकाहता भुक्तिर्विभक्का खरसैः ६० कलादिकम् । आदौ क्षयोऽन्त्ये धनमर्कचन्द्रयोः पातेऽन्यथा स्याव स्वमृणं ततोऽसकृत् ॥ ७ ॥ करणप्रकाशे ३४ स्पष्टार्थम् । उपपात्तश्च ‘ स्थित्यर्धनाडीगुणिता स्वभुक्ति' रित्यादि ना ‘ एवं विमर्दार्धफलोनयुक्तेत्यादिना च भास्करविधिना स्फुटा ॥७॥ तिथ्यन्तमूनमधिकं स्थितिखण्डकाभ्यां प्रग्रासमोक्षसमयं क्रमशो वदन्ति । स्थित्यर्धयोरिह युतिं खलु पर्घकालं मद्र्धसंयुतमदर्शनकालामिन्दोः ॥ ८ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । ‘मध्यग्रहः पर्वविरामकाले' इत्यादिना भास्करोक्तेन स्फुटैव ॥ ८ ॥ अभीष्टहीनस्थितिखण्डनि गत्यन्तरं षष्टि-६०हृतं भुजः स्यात् । तात्कालिकेन्दोरिषुरेव कोर्टिस्तद्वर्गयोगात् पदामिष्टकर्णः ॥ ६ ॥ अत्रोपपत्तिः । “ वन निघ्नाः स्थितिखण्डकेनेत्यादिना भास्क- रोक्तेन तथा ‘ कोटिश्च तत्कालशरोऽथ कोटीदोर्वर्गयोगस्य पदं श्रुतिः स्यादिति भास्करोक्तेनैवेष्टकर्णानयनवासना सुगमैव ॥ ९ ॥ गत्यन्तरे मर्ददलाहते च प्राग्वद्विधेया भुजकोटिकणः । पिधानसन्दर्शनकाळजाः स्युशंसो विकर्णस्तनुयोगखण्डः ॥१०॥ गत्यन्तरे मर्ददलाहते प्राग्वत् षष्टिहृते भुजः स्यात् । तत्कालशरश्च कोटिस्तद्वर्गयोगपदं कर्ण इति प्राग्वद्भुजकोटिकर्णाः साध्याः । पिधानसन्दर्शनकालजाः संमीलनोन्मीलनकालभवाः । तनुयोगखण्डो मोनैक्यार्थ विकर्ण इष्टकर्णरहितस्तदा ग्रास इष्टग्रासो भवतीत्यर्थः । अत्रोपपत्तिः । संमीलनोन्मीलनकाले वीटे स्थितिखण्डे मर्दार्ध एव । अतस्ते एव गत्यन्तरगुणे षटिहृते तत्कालयोभुजौ भवतः । कणनं मानै क्यार्धमिटग्रासो भवतीति सर्वा वासना स्फुटैव ॥ १० ॥ अहर्दलाद्रात्रिलावसानं यावत् कपालं कथयन्ति पूर्वम् । ततो दिनार्धम्तमपूर्वमिन्दोर्भानोर्भवेतां ग्रहणेऽन्यथा ते ॥ ११॥ चन्द्रग्रहणाधिकारः। इन्दोश्चन्द्रस्य ग्रहणे दिनाधाद्विात्रिदलपर्यन्तं पूर्वं ततो रात्रिदलादि नलं यावदपूर्व पश्चिमं कपालं कथयन्ति सिद्धान्तविद इत्यध्याहार्यम् । भानोर्बहणे ते द्वे कपाले अन्यथा विपरीते भवतः । अर्थात् दिनदद्याद्वा- त्रिदलपर्यन्तं पश्चिमं रात्रिदलादिनदलं यावत् पूर्वं कपालमिति वेदितव्यम् । अत्रोपपत्तिः । याम्योत्तरवलयेन गोलस्य प्रायश्चिमन्नितिनगतैौ यो भारौ तावेव पूर्वपश्चिमकपालत्वेन व्यवहूितौ । तत्रस्था ग्रहाश्च तत्क पायया एवोच्यन्ते । चन्द्रग्रहे दिनार्धाङ्गान्निदलं यावत् तावच्चन्द्रः पूर्व कपाले ततः परं पश्चिमकयाले । एवं रविश्च रात्रिदशाद्विनदलं यावत् तावत् पूर्वकपाले ततः परं पश्चिमकपाल इति सर्वे गोदविदामतिरोहितमे- वेति ॥ ११ ॥ स्पदेकालधनतज्यकाभेरप्रभा णता विभक्ता । निजाक्षकर्णेन फलस्य चापं याम्योत्तरं पश्चिमपूर्वयोः स्यात् ॥ १२ ॥ नतज्यकाभिर्नतकालोत्क्रमज्याभिः । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । अत्र नतकालोत्क्रमज्यासमा सममण्डलीयनतभागेत्क्रम औवा स्थूलाऽऽचार्येण स्वीकृता ततो ज्याऽक्षज्यागुणा द्युज्यया हृता जातमक्षवलनं स्थूलं द्युज्यास्थाने त्रिज्यां परिकल्प्य नव वैद्यक्ष नबिछङ्कधा= ब&सलमा1 उत्क्रमज्यया वलनं न समीचीनं भवती- त्येतदर्थं भास्करीया वलनवासनाऽवलोकनीया । आचर्येण च ‘ स्पर्शा दिकालमनतोत्क्रमशिञ्जिनीभिः क्षुण्णा ऽक्षभा पलभवश्रवणेन भक्ता’, इति लल्यानयनानुसारेणोक्रमज्ययेह वलनमानीतमिति । इदं वलनं पूर्वकपाले उत्तरं पश्चिमे दक्षिणमिति सिद्धान्तविदां विदितमेवेति सर्वं स्फुटम् ॥१२ प्राह्यात् सत्रि-३गृहाद्विलोमविधिना दोज्य विधेया ततः प्राग्वत् क्रान्तिरसौ प्रहत्रययुतस्येन्दोर्दिवि स्यादिह । योगोऽपक्रमश्चापयोः समदिशोः काय वियोगोऽन्यथ । तज्ज्या वेद-४टुताऽङ्गुलाद्विलनान्येवं भवन्ति स्फुटम् ॥ १३ ॥

> ३६ करणप्रक । चन्द्रग्रहणे ग्राह्यश्चन्द्रः सूर्यग्रहणे व ग्राह्यः सूर्यस्तस्माद्राशित्रयस- हिताद्दोज्य विलोमविधिना कार्या । अर्थात् सत्रिभग्रहस्योत्क्रमज्या साध्या ततस्तस्याः प्राग्वत् क्रान्तिः काये । अस्यापक्रमस्य पूवगताज्ञवलनचा पस्य च समदिशोर्योगोऽन्यथा वियोगः कार्यः । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपात्तिः । सात्रिभग्रहस्य दोज्य खेटकोटिज्या भवति सा जिनज्या गुणा युज्याहृताऽऽयनं वलनं वास्तवं भवति । आचार्येणात्रापि लल्लस्य ‘ ग्राह्यात् सराशित्रितयाङ्जज्या व्यस्ता ’ इत्यानयनानुसारेणोक्रम- ज्या जिनज्यागुणिता स्थूलतया च त्रिज्यामितया युज्यया हृता । एवं त त्क्रान्तिज्या जाता तच्चापं क्रान्तिरायनवलनांशाः सात्रिभग्रहदिक्का जा- ताः । प्रथमं चापसंज्ञकमक्षवलनचापं साधितम् । तयोः संस्कारेण स्फु- टवलनभागानानीय तज्ज्न्या त्रिंशदङ्गलव्यासदले परिणामिता जातं स्फुट .३०४ तया_नज्ञ्या वलनम् =। अत उपपन्नम् ॥ १३ ॥ १२९ स्वाध्यं-शयुक्तं दिनमुन्नताख्यं दिनार्धभक्तं विहृतिस्तथाऽऽप्ताः। मानार्थमनैक्यदलेषुकर्णदो कोटयः सन्ति तदङ्गुलानि ॥ १४ ॥ दिनं दिनमानं स्वयचतुथासेन सहितमुन्नतकालयुक्तं च यद्भवेत् त- दिनार्धभक्तं विवृतिरर्थात् छेदः स्यात् । शेषं स्पष्टम् । अत्रोपपत्तिः । अत्राङ्गुललिप्ताः साध्यन्ते तत्रोदये सार्थकलाद्वयेनै- ( २३=* ) कमङ्गलं मध्याह्न साधकलात्रयेण चेकमङ्गलं कल्पितम् । अवान्तरेऽनुपातः । दिनार्धसमोन्नतेनाङ्गुललिप्तान्तरमेका कला तदेष्टोन्नतेन किम् । लब्धं सार्षद्वययुक्तं जाता अङ्गुललिप्ता विवृतिः द + उन्न =५+ विहृत्यैकमङ्गलं तदा मानार्षादिना किय- हि उन्न-४ न्त्यङ्गुलानि । इत्यनुपातेन तदङ्गुलानि जातानीति सर्वमुपपद्यते ।।१४॥ आदौ व्योमगुणा-३० जुलैः परिमितं मनैक्यखण्डाङ्कैः पश्चाद्राह्यदलाङ्गुलैश्च वलयं संसाधिताशं लिखेत् ।। चन्द्रहणाधिकारः ३७ है आवे प्राचि यथादिशे स्वचलनेऽन्द्वर्विमोक्षादिगे पश्चात् स्पार्शिकमोक्षजेऽन्यदिशिी ज्यघात् क्रमात् प्रार्थयेत॥१५॥ अत्र स्फुटं वलनं त्रिंशदङ्गुलव्यामार्थं परिणतं प्रागेव कृतमतः प्रथमं वृत्तं बलनदानार्थं त्रिंशदङ्गुलव्यासदलन विलिखितं ततो ‘ ग्राह्यार्धमुत्रे ण विधाय वृत्त’ मित्यादिभास्करविधिनेव सर्व कृतमिति स्फुटम् ॥११॥ शिलीमुखस्यात्र ककुप्पदेशाद्यम्याश्च सौम्याश्च समान्यकाष्ठे । मध्यं नयेत् पश्चिमपूर्वकाष्ठे तिग्मद्युतेश्चन्द्रमसोऽन्यथा स्यात् ॥१६॥ शिलीमुखस्य बाणस्य ककुप्प्रदेशादिप्रदेशाद्यास्याढा सम्थात् मध्यं मध्यवलनं समान्यकाण्डे समभिन्नदिक्के क्रमेण पश्चिमपूर्वकाठे प- श्चिमपूर्वाभिमुखे नयेत् प्रापयेत् । तिग्मद्युतेः सूर्यस्यैवमेव ज्ञेयम् । चन्द्र स्य चातोऽन्यथा विपरीतं स्यात् । अर्थात् शरं विपरीतदिक्कं प्रकर्ष्य ततः पूर्ववन्मध्यवलनं देयमित्यर्थः । अत्रोपपत्तिर्भास्करीयपरिलेखलेखनतः ‘शरा यथाशा ग्रहणे खराशः श्चन्द्रग्रहे व्यस्तदिशस्तु वेद्यःइत्यादि वचनतश्च स्फुटा ॥१६॥ वृत्ते द्वितीये वलनाग्रकेन्द्रस्पृक्सूत्रचिह्नात् प्रथमन्यबाणं । केन्द्रान्न्यसेन्मध्यशरं च मध्येऽर्केन्द्वोः स्वकीथान्यदिशि क्रमेण॥१७॥ स्पष्टार्थम् ॥१० ग्राह्यवृत्तेऽथ बाणाऽग्रतः खण्डिते ग्राहकार्धप्रमाणेन सूत्रेण वा । स्पर्शमोक्षौ भवेतां दिशौ लक्ष्यते मध्यमग्राससंस्थानमाकारतः ॥१८॥ स्पष्टार्थस् ॥१८॥ प्राग्ग्रासे बाहुरिन्दोः स्ववलनककुभि प्राचि पश्चात् स मोक्षे केन्द्रात् पूष्णोऽन्यथा स्यात् स्वदिशि दिनपतेः कोटिरिन्दभुजभ्रात्। व्यस्ता मध्यात् प्रसार्य श्रुतिमनृजुगतां कोटिकणप्रयोगाः दिग्रासादिसिद्ध्यै सुमतिरनुलिखेद्धाहकार्धेन वृत्तम, ॥१९॥ स्पष्टार्थम् । उपपतिश्च भास्करपारिलेखात् स्फुटा ॥१९॥ ३८ कर्णप्रकारा । २५ दिनगणे शशिरैजिनो-२४७१निते शत-१००णे द्विननेषुयमौ२५६२द्युते। फतुङ्गभुजङ्गशरा-५८७धिके खगजचन्द्र-१८०हुतेऽथ दिगणे॥२०॥ अहर्गणे शशिशेलनिभो-२४७१ निते ततः शतघृणे द्विनवेष्टयमै २१९२ ते सति यत् फलं तेन तुरङ्गभुजङ्गशरै-१८७ श्चाधिके सहिते दिवागणे खगजचन्द्र-१८० हृतेऽथ यत् फलं तदगविभजेदित्य स- स्बन्धः इत्यर्थः।। अत्रोपपत्तिः । अत्र सपातार्कस्याहर्गणसम्वन्धिनो दिनानि साध्यन्ते। तत्रार्यभटमतेन रविभगणाः =४ ३२०० ० ० { पातभगणाः = २३२२२६। द्वयोयोगे सपातभगणाः= ४१९२२२६ । यदि युगकुदिनैः सपातार्क- भगणदिनानि लभ्यन्ते तदैकेन दिनेन किम् । लब्धं रूपमिंतेऽहर्गणे सपातार्कदिनमानम् - ४५९२२२६४१२४ ३०. ६९ - २७३१३३९६ १९७s९१७९९०६० २६२९८६२९ = +३६३४३द=२) १ २९+ १ + २१ ५९. ११ ९ ८४८१ १ ३ उंदी रूपं पृथकृस्थं कृत्वाऽस्य विततभिन्नस्यासन्नमानानि, ईप , २६, ७३१ .. एतानि स्वल्पान्तराद्वास्तवभिन्न-( वाभि ) समानि । अतः वाभि =

. ३११वाभि = १२

वा, ३११४८ वाभि= २४८ वाभि =९६ । अथ वाभि=ई=४४ । अतः १ ०४ वाभि = ४ इयोर्योगे २१९२ वाभि =१०० । अतः वाभि = ३६६६; तत एकाहर्गणे सपातार्कदिनमानम् = १+३६१ । इदमहर्गणगुणं सपातार्कदिनानि = अ+ ३६ .छ। । प्राचीनैर्वराहाचैः सपातार्कस्य षभिः पभिर्मासैरर्थात् खगजचन्द्र-१८० दिनैरेकैकः पर्वपतिरङ्गीक्रियते । ते च पर्वेशाः सप्त सन्ति ।(मन्मुदायित-भोत्पलविवृति-सहित-वराह-बृह त्संहिताया राहुचारे १२८- १२९ पृष्ठे विलक्ये) । शशीिशैलजिन । सूर्यग्रहणाधिकरः। ३९ ऐक्षेपस्य तथा तुरङ्गभुजङ्गशरधनक्षेपस्य साधनं ग्रन्थान्ते भविष्यति । इह तु दिनगणस्य गुणहारावेत्रोषपन्नाविति ॥२०॥ फलमगै-७ विभजेत् कमलासनाद्भवति पर्वपतिस्त्ववशेषकः। ब्रुहिण -चन्द्र-पुरन्द्र -वित्त पा वरुण - पावक-दण्डधराधिपाः २१ स्पष्टार्थम् । उपपत्तिश्च पूर्वञ्चकेनातिसुगमा ॥२१॥ आद्यन्ये . चाऽऽधूम्रवर्णानुरूपं खण्डग्रासे शृङ्गवृन्दकारि । श्रास रक्तश्यामवर्णेऽधिकोऽधीत सर्वग्रासे पिङ्गलः शीतरश्मिः॥२२॥ इति करणप्रकाशे चन्द्रग्रहणाधिकारः ॥५॥ भृङ्गवृन्दानुकारि भ्रमरपुञ्जसदृशमर्थात् कृष्णामित्यर्थः । शेषं स्पष्टार्थम् ॥२२॥ श्रीमत्कृपालेस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितश्चन्द्रयुतौ तु हेतुः । इति करणप्रकाशस्य सञ्चालनयां चन्द्रग्रहणाधिकारः समाप्तः ॥५॥ अथ सूर्यग्रहणाधिंकारः । तिथेनैताद्वाण-५ हृताहार्धे तेनोनितः प्राचि युतोऽपरत्र । सूर्यस्ततः क्रान्तिलवा युतीनाः स्वाक्षेण तुल्यान्यदिशोद्भवाः स्यु ॥२॥ तिथेर्नतादर्शान्तकालिकनतवालधख्यात्मकात् पञ्चभक्ताद्यष्टहार्ध फलं तेन प्राचि प्राकपाले सूर्यो हीनोऽपरत्र पश्चिमकपाले युक्तस्ततो ये क्रान्तिलवास्ते तुल्यान्यदिशोः स्वाक्षांशेन युतोना लवा वित्रिभनतलवाः स्वल्मान्तरतः स्युरित्यर्थः । अत्रोपपत्तिः । नतघटिकाः षड्गुणा भागास्ते त्रिंशदृता राशयः स्युरेवं नतघटिकाः पञ्चभक्ता नाडीवृत्ते रविगतध्वस्रोतयाम्योत्तरवृत्तान्त- गीता राशय एव स्वल्पान्तरादर्कदशमल्नान्तराशा वा वित्रिभालोन्तर शाया जातास्ततः संस्कारेण वित्रिभमानं स्फुटम् । वित्रिभक्रान्तिपलभागानां संस्कारेण वित्रिभनतांशाः साधिता इति सर्वमुपपन्नम् ॥ १ ॥ ४० करप्रकाशे । लवोनपूर्णाङ्ग-९० जुशिञ्जिनीहता गृहाद्यभय खखषट्सणो३-६००वृता। ऋणं धनं स्याद्घटिकादि लम्बनं तिथौ हि पूर्वापरभागयोर्मुहुः ॥२॥ लवाः पूर्वीगता वित्रिभनतांशाकुंतैरूनः पूर्णाङ्का नवतयो वित्रिभोन्न- तांशास्तेषां शिञ्जिनी वित्रिभशङ्कुः सा पूर्वागतस्य गृहाद्यस्य नतकाल- पञ्चमांशसमस्य वित्रिभाकान्तरस्य मैौव्यं ज्यया हता षत्रंशच्छतै र्विह्ना लब्धं घटिकादि लम्वनं पूर्वापरकपालयोस्तिथौ ऋणं क्रमेण धन स्यात् तच्च मुहुरसछन् साध्यमित्यर्थः।। अत्रोपपत्तिः । ‘त्रिभोनलग्नार्कविशेषशिञ्जिनी छताहता व्यासदलेन । भाजिते' त्यादिभास्करप्रकारेण लं = च्या विरु¥िविज्ञ४४ =४ बयागृx या (९०-ल ) = याकूxबया ( ९९० - ल ) इत्युपपनं लम्बना- १२° ४१२९ नयनम् ॥ २ ॥ ३६ ०७ लस्वनेन गुणिता ग्रहभुक्तिव्यमषङ्क-६० विहृता च कलाद्यम् । तद्विलम्बनचशाच्छुशिभान्वोः स्वर्णमत्र तमसोऽपरथा स्यात् ॥ ३ ॥ स्पष्टार्थम् । उपपत्तिश्च लस्बनघटीचालनानयनेन स्फुटा ॥ ३ ॥ भुक्त्यन्तरं लवगुणेन हतं विभक्तं व्योमाभ्रनागशशिभि-१८०० नॅवदिङ्नतिः स्यात् । तात्कालिकामृतमयूखशो युतोनो नल्या समान्यककुभोर्भवति स्फुटोऽसौ ॥ ४ ॥ लवगुणेन पूर्वागतवित्रिभनतांशज्यया दृक्षेपेणेत्यर्थः । भुक्तयन्तरं रविचन्द्रगत्यन्तरम् । शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपात्तिः । गत्यन्तरपञ्चदशांशसमाः परमा नतिकलाः =च। त्रिज्यया १२० परमा नतिकलास्तदा दृकूपेण किमिति लब्धा नति कलाः=गसंलवण=गमं लवण । शेषोपपात्तिः स्फुटेति ॥ ४ ॥ १९ १९४१२० १८०० सूर्यग्रहणाधिकारः। ४१ स्थितिविमर्ददले शशिपूर्ववत समभिधाय यतश्च तिथेः स्फुटात् । स्थितिलोनयुतादिह लम्बने स्थितिदले च मुहुर्मुहुरानयेत् ॥ ५ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः। ‘तिथ्यन्ताद्गणितागतात् स्थितिदलेनोनाधिकादिति भा- स्करविधिना स्फुटा ॥ ९ ॥ प्राग्लस्बनं मध्यबिलप्यनाद्भवे दनल्पमल्पं यदि मोक्षलम्वनम् । ऋणाख्ययोः स्यादधिकं बिमोक्ष प्रश्नाखमल्पं यदि वा धनाख्ययोः ॥ ६ ॥ प्राग्रासं स्पर्शकालिकामित्यर्थः । शेषं स्फुटम् ॥ ६ ॥ तदन्तरेण स्थितिखण्डनं निजी युतं स्फुटं स्यादियुतं ततोऽन्यथा । युत्या युतं लम्बनयोर्धनर्णयो यं विधिः स्यात् खङ मर्दाखण्डयोः ॥ ७ ॥ धनणेयॉलेम्यनयोरेंत्या योगेन स्थितिखण्डनमिष्टं युतं तदा स्फुटं स्थित्यर्ध स्यात् । शेषं स्पष्टम् । अत्रोपपात्तिः । स्पर्शकालः=दर्शान्त-स्थि + स्मालं मध्यका= दर्शान्त + मठं स्फुटस्थि=आका-पका= स्थि+ ( मलस्पालं ) अन्न प्रार्क पाले यादि स्पार्क > मलं वा, स्पालं < मतं तदा ऋणधनचिह्नप्रहणेन स्फुस्थि=स्थि+ (मी-पालं )= स्थि +लों । मोक्षे तु स्फुटस्थित्यर्ध म् = मोका–मका = दर्शा-स्थि + मौलं-( दर्शा + मलं ) =स्थि + ( मोन्-मलं ) अत्र प्राकूकपाले झणलम्बने यदि मौलं < मलं तदा मौक्षिकं स्थित्यधं स्फुटम् = स्थि + लअं । अतो ४२ करणप्रकाशे । ऽन्यथा स्थित्यध लम्बनान्तरमृणं भवति । यदि मध्यस्पर्शकालिकयोवी मध्यमोक्षकालिकयोर्दम्बने धनणे भवतस्तद तयोरन्तरे तद्योगो भवतीति । एवं मर्दखण्डयोः स्फुटयोर्मध्येऽपि विधिरित्यादि सर्वं स्फुटमिति सर्वमुप पद्यते ॥७॥ स्याद्वाहुरत्रभमतः स्फुटेषुजः स्थित्यर्धनिनोऽपहृतः स्फुटेन सः। स्फुटस्ततो ग्रासविधिर्यथोक्तवत् ततोऽप्यनेहा विपरीतकर्मणा ॥ ८॥ तत इष्टप्रासाद्विपरीतकर्मणाऽनेहा इष्टकालः साध्य इत्यर्थः । अत्रोपपात्तिः । ‘शेषं शशाङ्कग्रहणोक्तमत्र स्फुटेषुजेन स्थितिखण्डकेन' इत्यादिना भास्कराविधिना स्फुट । तत्रैव भास्करविधा मदीय विशेषश्च चिन्त्यः । (मन्मुद्रायित—लछसिद्धान्तशिष्यधीवृद्धिदतन्त्रस्य ३१ पृष्टे म दीया टिप्पणी विलोक्य ) ॥ ८ ॥ मातण्डंबिम्बस्य दिवाकरां-१२शः संलक्ष्यते न खलु खण्डितोऽपि । सुतीव्रभावान्महसः सुधांशोः सुनिर्मलत्वादपि षोडश-१६शः ॥ ९ ॥ इति करणप्रकाशे सूर्यग्रहणाधिकारः ॥ ६ ॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च ‘ इन्दोर्भागः षोडशः खण्डितोऽपि तेजःपुञ्जच्छ न्नभावान्न लक्ष्यः-' इत्यादिभास्करोक्तेनोपलब्धिरेवेति ॥ ९ ॥ श्रीमत्कृपालोस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः सूर्ययुतैौ तु हेतुः । करणप्रकाशस्य सद्वासनायां सूर्यग्रहणाधिकारः समाप्तः ॥३॥ अथाद्यास्ताञ्चकारः ऊनो ग्रहो लघुगतिस्तरणेरुदेति आच्यामतोऽधिकगतिस्त्वधिकः प्रतीच्याम् । शक्रस्य दिश्याधिकभुक्तिखगः स ऊन ययस्तसुनगरय्यधिकोऽपरस्याम ॥ १ ॥ उदयास्ताधिकारः । ४३ तरणेः सूर्याल्लघुगतिरल्पगतिर्गुहो यथा भौमगुरुमन्दा वक्रिणौ बुध- शुक्रौ च यदा तरणेरूनो ऽल्पस्तदा प्राच्यां दिश्युदेति रात्रिशेषे । अधि कगतिर्गुहश्च यथा चन्द्रो ऽवक्रिणो ज्ञशुक्रे च यदा रवेरधिकस्तदा प्रती च्यामुदेति । एवं सो ऽधिकगतिर्गुहो यदा रवेरूनस्तदा शक्रस्येन्द्रस्य दिशि अर्थात् प्राचि ऊनगतिश्च रवेर्यदाधिकस्तदाऽपरस्य पश्चिमायां दिश्य स्त यातीत्यर्थः । अत्रोपपत्तिः । ‘ रवेरूनभुक्तिर्गुहः प्रागुदेतीस्यादिभास्करप्रकारतः स्फुटैव सिद्धान्तविदामिति ॥ १ ॥ कालांशकैर्दिनकरै-१२ र्नवाभिः ९ कुचलै-११ र्विश्वै-१३र्दिनै–१५ स्तुरगशीतकरैः १७ क्रमेण । शीतांशुयुकगुरुसोमखतार्किभौमा हीनाधिका दिनपतेः स्युरदृश्यदृश्याः ॥ २ ॥ स्पष्टार्थम् । कालांशाश्च प्राचीनैरेतावन्त एवोपलब्धा इत्यत्र तेषां वा- गेव कारणं कालांशानां स्थिरत्वे नान्यत् कारणं वक्टुं शक्यत इति । च न्द्रादीनां कालांशाश्च । चं १२ मे १७ । बु. १ ३ । गु. ११ । शु. ९ । श. ११ । भास्करादिमतेन बुधशुक्रकालांशा भिन्नाः सन्ति ॥२॥ प्रहस्य ज्योगहेत । त्रेभज्यका क्षेपाहता rr शैलनवाधि-२९७ भिर्भजेत् । लिप्तादि बाणायनयोःसमाशयोः कुर्याद्दणं भिन्नदिशोर्धनं ग्रहे ॥ ३ ॥ त्रिभज्यका ग्रहदेज्यरहिता कार्या । एवं भुजकोव्युत्क्रमज्या जाता सा क्षेपेण ग्रहशरेणाहता तां शैलनवाश्वि-२९७ भिर्भजेद्रणक इत्यध्याहा र्यम् । लब्धं लिप्ताद्ययनदृक्कर्मकलाः स्युरिति। शेषं स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । स्थूलतया धूज्या त्रिज्या गृहीता । नाडीमण्डल्लासव एव क्रान्तिवृत्ते कलाः कल्पिता उत्क्रमज्ययाऽऽयनवलनं च साधितम् । तत “ आयनं वलनमस्फुटेपुणा सङ्गणं शृणभाजित ’ मित्यादिभा ४४ करणप्रक । स्करविधिना स्थूला आयनदृक्कर्मकलाः –आवx श, -भुकोउज्याx जिज्याxश-भुकोउज्या ४१९१xश १९२० १२० १२१ १२९४ १२° x –भुकोउज्या xश—भुकडच्या या स्वल्पान्तरात् । २९७ अत उपपन्नमायनदृक्कमकलानयनम् । धन“पपत्तिः स्फुटा ॥३॥ झेपेऽप्तभासङ्कणितेऽर्क-१२ आजिते लब्धं कलावं स्वमृणं विधीयते । याम्योत्तरं झेपभवं नभश्वरे प्रचीस्थिते पश्चिमभागगेऽन्यथा ॥ ४ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । इदानीमक्षी दृक्कर्म साध्यते तत्र क्षितिजे स्थूलतया ऽक्षजं वलनमक्षज्यासमं गृहीतम् । ततो ‘लम्बज्ययाऽक्षतं चेत् स्याद्वलनं किं स्फुटेषुणा ’ इत्यादिभास्करविधिना मध्यममेव विक्षेपं स्वल्पान्तरात् स्फुटं परिकल्प्य त्रिज्यासमां द्युज्यां च गृहीत्वाऽक्षजडकर्मकलाः =अकन्याथा=। अत उपपन्नमानयनम् । धनणपपत्तिः सि- १२ द्वान्तयुक्त्या स्फुटा ॥ ४ ॥ एष्योऽल्पादधिकाद्तोऽर्कखणयोर्युः स्याद्विनाडीगण युक्तोऽसौ चिबरोदयैर्विधिरयं पश्चात् सचक्रार्धयोः । एकर्कस्थितयोस्तयोः पुनरसौ साध्योऽन्तरस्थैर्लवैः कालांशाश्च दशो-१० तृताः स कथितापैस्तैर्बह नेक्ष्यते ॥५॥ स्पष्टार्थम् । ’उऊनस्य भोग्योऽधिकभुक्तयुक्त’ इत्यादिभास्करविधिना दृग्रहार्कमध्ये विनाब्यः साधिताः कालांशाश्च दशहृता विनाड्यो जाता स्तदपे साधितदृग्रहार्कोन्तरविनाडीगो रविप्रभाच्छन्नमूर्तत्वाद्ग्रहो नेक्ष्यत इति सर्वा वासना स्फुटैवेति ॥ १ ॥ इष्टांशकश्योऽभ्यधिका भ्रघांश यदा तदाख्यानि गतान्यहानि। आपलभाॐ श। उदयास्ताधिकारः । ४: अस्तेऽल्पका गम्यदिनान्यहि विलोमतस्तान्युदये ग्रहाणाम् ॥ ६ ॥ धृवांशाः कालांशाः पठिता इष्टांशेभ्योऽभ्यधिकास्तदा तदन्तर्वतािदि नानि गतानि अल्पाद्म्यानि अस्ते अवेहि जानीहि । यदि कालांशाः पठिता इष्टांशेभ्योऽभ्यधिकास्तदा एष्यदिनानि अपास्तदा गतदिनानी त्यर्थः । उपपत्तिरर्थत एव स्फुटा ॥ ६ ॥ उक्तेक्षितकाललवन्तरलिप्त भुक्त्योर्विवरेण हृता ग्रहभाम्वोः । वक्रोपगते द्युचरे गतियुट्या गम्यानि गतानि च सन्ति दिनानि ॥७ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्चानुपाततो गतगम्यदिनानयनस्य स्फुटा ॥ ७ ॥ यदा खरांशुर्भवनद्वयेन स्वाक्षांशहीनेन समस्तदानीम् । प्रयात्यगस्त्योऽस्तमयं भषङ्गात् तेन च्युतेनोदयमेति तुल्यः ॥ ८ ॥ इति करणप्रकाशे उदयस्ताधिकारः ॥ ७ ॥ स्पष्टार्थम् । ( मन्निर्मितगणकतरङ्गिण्यां ३१-३३ पृष्ठानेि विलो- क्यानि ) अत्रोपपत्तिः । अगस्त्यस्य याम्याः शरांशाः=८० लछमतेन तज्ज्या =११८ । यदि लम्बज्ययाऽक्षज्या तदा शरज्यया किं लब्धा स्थूलाऽ ज्याअ ४११८ =। अत्र स्वल्पान्तरात् प्रथमज्यखण्डानुपाते क्षदृकमेज्याड्याल नाक्षज्या= ३२ । लम्बज्या च स्थूला=१२० । ततोऽक्षदृक्कर्मज्या =३१४अ ४११८ । एतच्चषांशः स्थूलाः अ ४११८- अ. स्वल्पान्तरात् । १२०४१९ १२॥ स्वल्पान्तरात् कालक्षेत्रयोः समविभागकल्पनया द्वादशकालांशस मान् क्षेत्रांशान् प्रकल्प्यास्तभानुः=८०°-१२- ऑ=६ ८° -अअत्राक्ष- दृकर्मणः स्थूलवात् ६८° स्थाने ६०° एते गृहीतास्तारतम्यादाचार्येणात उपपद्यते सर्वम् । उदयभानुरस्तभानुहीनभार्धसमः स्वल्पान्तरादिति ॥८॥ अ १९ ४६ करणप्रकाशे । - . श्रीमल्छुपालतनयेन येने नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः खेटगमे तु हेतुः । इति करणप्रकाशस्य सद्वासनायामुदयास्ताधिकारः समाप्तः ॥ ७ ॥ अथ शृङ्गोन्नत्यधिकारः । अक्षप्रभा क्षेपहता यमस्वरै -७२ भक्ता फलेनोनयुतं स्फुटं भवेत् । इन्दोश्वरार्ध राविवत् प्रसाधिते भिनैकविक्षेपशशाङ्कगोलर योः ॥ १ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । अत्र शरकलावशेन स्थूलत्वात् कुज्याकलासमा एव चरा सवः साधितास्ते षड्भक्ताः शरजनितं पद्यात्मकं चरं स्यात् । तत्संस्का रेण मध्यक्रान्तिभवचराखी स्पष्टं चरं स्यादिति । श. क=श । ज्याश= =xa६ । कुज्याः =विxx विxश x३१x१५ विxश एतच्चापभागाः= = । एते षष्टिगुणः कुज्या १२४६°४१५x ३१ १२४६० का=। एते षड्भक्ताः शरजं पलात्मकं चरम् =x¥। अत १२ उपपन्नमानयनम् । धनापपत्तिरतिसुगमा ॥ १ ॥ प्राग्वत् प्रागुदयेन्दुलनयोः पश्चात् षड्भयुतास्तचन्द्रलक्षयोः। यः कालोऽन्तरज्ञः स उन्नतो भवेत् साध्याऽतः स्वचरार्धतोऽर्कवत् प्रभा ॥ २ ॥ प्राक्षितिज उदयेन्दुः प्राग्ढग्रह आयनाक्षजवृकर्मसंस्क्रुत इन्दुः । लग्नं चानयोर्मध्ये प्राग्वत् ‘अनस्य भोग्योऽधिकभुक्तियुक्तो मध्येया व्य' इत्यादिना कालश्चन्द्रस्योन्नतकाले भवेत् । पश्चिमक्षितिजे षड्भयु- तास्तचन्द्रलग्नयोर्मध्ये प्राग्खदुन्नतकालः साध्यः । तत उन्नतकाळात् स्पष्टचरार्धतश्च शब्दें त्रिधाय अर्कवत् प्रभा छाया चन्द्रस्य साध्येत्यर्थः । विxश श्वङ्गयन्नस्यधिकारः। यत्वं उपपतिश्चात्रातिसुगमा ॥ २ ॥ चन्द्रार्कयोः क्रान्तिलान्तरैक्यतो जीवा विधेया समभित्रगोलयोः । चन्द्रष्टभाकर्णगुणा विभाजिता स्यालम्बमव्य फलमिन्दुदिग्भवेत् ॥ ३ ॥ स्पष्टार्थम् । अत्रोपपतिः । सूर्यास्तकाले सूर्याचैव सूर्यभुजः क्रान्त्यंशा द्विगुणाः त्रि ४२क़ स्वल्पान्तरात् क्रान्तिज्या= २रकां । अग्रा=। चन्द्रग्रा=रचालि। अभयोः संस्कारेण रव्यपेक्षया चन्द्राग्रा=विल४२( रक्रां चंक्रां ) =लिल*संस्कारज्या । इयं चन्द्र- च्छायाकर्णगुणा त्रिज्याहृता जाता रव्यपेक्षया चन्द्रकर्णवृत्ताग्रा इकxसंस्कारज्या =। इयमक्षप्रभया याम्यया संस्कृता जातो लघुशङ्- प्राच्यपरसूत्रान्तररूपो भुज इत्यरौ संबन्धः ॥ ३ ॥ चान्द्रेऽपमेऽल्पे समादिग्भवेऽन्यथा तद्यम्ययाऽक्षप्रभया च संस्कृतम् । स्यादङ्गुलादिः स भुजो दिवाकराः कोटिस्तयोर्वर्गयुतेः पदं श्रुतिः ॥ ४ ॥ समदिग्भवे चान्द्रेऽपमे सूर्यकान्तितोऽल्पे पूर्वागतं कर्णवृत्ताग्रारूपं फलमिन्दुदिकादन्यथा विपरीतदिकं ज्ञेयं तद्याम्ययाऽक्षप्रभया संस्कृतं सो ऽङ्गुलादिभुजः स्यात् । दिवाकरा द्वादश लघुशङ्कः कोटिः । तयोर्वर्गयुतेः पदं श्रुतिः कर्णः स्यादिति । अत्रोपपत्तिः । “ त्रिभज्याहृताऽर्कोग्रका कर्णनिघ्नी ' त्यादिभास्कर विधितो लघुशङ्प्राच्यपरान्तररूपे बाहुः सूर्यापेक्षया चन्द्रस्य साधित इति पूर्वश्लोके ऊपपादितः । ततः सूर्यास्तकाले रविशङ्कभावापवीतश दशैव चन्द्रशङ्कतस्तयोर्वर्गयुतेपदं कल्सितरविचन्द्वयोरपवीतं ४८ करणप्रकारो । विवान्तरसूत्रं स्यादितेि सर्वे स्फुटमेव ॥ ४ ॥ भानुवार्जितसुधाकरांशकाः स्यात् सितं तिथि -१५ विभाजिताः सिते । व्योमकुञ्जरशशाङ्क-१८७ वर्जिताः स्यात् तथैव बहुलेऽसितं भवेत् ॥ ५ ॥ सित शुक्लपक्षे भानुवानंतसुधाकरांशकाः सूर्यानचन्द्रांशकाः पञ्चद- शभक्ताः सितं सिताङ्गुलानि स्यात् । बहुले कृष्णपक्षे तेऽन्तरांशा व्य मकुञ्जरशशाङ्कतो वर्जितास्ततः पञ्चदशहृता असितं स्यादित्यर्थः । अत्रोपपतिः । पञ्चदशभिरंशैरेकं सिताङ्गुलं प्रकल्प्यानुपातेन शुळाडू लानि भवन्ति शुऋपसे। कृष्णपक्षे तु सितम्= हैं । इदं द्वादशशुद्धं जातमासितम्=१२ =*=* । अत उपपन्नं स- १८०– १९ वैम् ॥ ९ ॥ बिन्दोर्बाहुः संनिवेशो यथाऽऽशं पश्चाद्देशे प्राङ्मुखी कोटिरस्मात् । च्यामिन्दोः पाश्चिमाशामुखी स्यात् कर्णस्तिर्यग्बाहुकोट्यश्रमध्ये ॥ ६ ॥ स्मप्यर्थम् ॥ ६ ॥ कर्णकोवियुजि षड्भरङ्कैर्मण्डी शशभृतः समालिखेत् । आनयेदपरतः सितं विधोः कर्णमार्गगमथासितेऽसितम् ॥ ७ ॥ स्पष्यर्थम् ॥ ७ ॥ सिताङ्ग-विश्लेषलेन नन्दा ६ हृता धिकाः स्यात् परिज्ञेखसूत्रम् । नीतेन शुक्लदनुकर्णगत्या वृत्तं लिखेत् तेन सितप्रचिट्यै ॥ ८॥ इति करणप्रकाशे ऽङ्गक्षत्यधिकारः ॥ ४ ॥ सिताङ्गयोरन्तरान नव हृता लब्धिश्च सिताङ्गनान्तरार्धेनाधिका परि लेखसूत्रं स्यादिति । प्रहयुयधिकारः । ४६ अत्रोपपत्तिः । सितोनाः षट् विभास्वभासूत्रयोरन्तरं कोटिकर्णयोः स्यात् । भुजश्च षट् । ततो ‘भुनाद्वर्गतात् कोटिकर्णान्तराप्त' मित्यादिना कोटिक ३ ४ पुंयोगः= | कर्णः = *=+डू=+ई। अत उपपन्नम् । ९८९, शेषोपपत्त्यर्थं भास्करन्नतिर्नरीक्ष्या । श्रीमत्कृपालस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः शृङ्गविधौ तु हेतुः । इति करणप्रकाशस्य सद्वासनाय शृङ्गोन्नत्यधिकारः समाप्तः ॥८॥ अथ प्रहर्यधिकारः । अनपभुक्तौ स्वचरेऽर्पभुके नेऽथ चक्रिण्यधिकेऽनुलोमात् । चक्रस्थयोः नगतावनतल्पे गम्या युतेः स्या गताऽन्यथा स्यात् ॥ १ ॥ अनल्पभुक्तावधिकगतौ खचरेऽल्पभुक्तेर्गुहादूनेऽल्पेऽथ वक्रिणि खगेऽ . नुलोमादबक्राङ्गहादधिके द्वयोर्वक्रस्थयोर्नेहयोः शीङ्गतावपगतेर्गुहाद नल्सेऽधिके ग्रहयोर्युतिर्गम्या एष्या स्यादतोऽन्यथा तु गता स्यादित्यर्थः।। अत्रोपपत्तिीहगतिसंस्थानतेऽतिस्फुट ॥ १ ॥ अघक्रयमेकगयाश्च भक्क झुसयन्तरेणाऽन्तरलिप्तिकाः स्युः । दिनानि चक्रिण्यथ.भुक्तियुत्या शैया युतिस्तैरगता गता था ॥ २ ॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्चाभिमठोकोपपात्ततः स्फुटा ॥ २ ॥ गतिरतरलिप्तिकाहता गतियोगाऽन्तरभाजिता तथा । अगते स्वमृणं गते का योगे वक्रगतेऽन्यथा समौ ॥ ३ ॥ १७ करणप्रकाशे । गतिश्रृंहयोरन्तरलिप्तभिर्हता एकस्मिन् ग्रहे वक्रिणि गयेयगेन- न्यथाऽन्तरेण भाजिता । लब्धाः कला अगते गम्ये योगं स्वं कार्या गते पोगे च ऋणं कार्याः । वक्रगते ग्रहे तु अन्यथा विपरीतं कार्याः। गभ्ये ऋण गते धनं कार्यास्तदा ते खेटौ समौ भवत इत्यर्थः । अत्रोपत्तिः । यद्येकस्मिन् ग्रहे वक्रिणि गतियोगेनान्यथा गत्यन्त रेणेकं दिनं तदा ग्रहान्तरलिप्ताभिः किम् । लब्धानि गम्यगतदिनानि अधीक | तत एकेन दिनेन ग्रहगतिकलास्तदा पूर्वागत गतगम्यर्दिनैः किम् । लब्धाश्चलनकलाः = अगx पंक ३॥ । धनर्णवासना चातिस्फुट। नखदिनेशरसऽर्केदिवाकरा दशगुणाः शठ घाणकलाः कुजात् । ९०|१२०|६०|१२०२ २० गंजमें गयो, वा युगयमाधुरसाऽम्बरभूमय दक्षता इह पतलवावृताः ॥ ४ ॥ ४०|२०|००६ ११०० कुजादीनां मध्यमाः परमाः शरकलाः कु. ९०। बु. १२० ।। गु. ६९ । शु. १२९ | श. १२९ । पातभागाश्च कु ४० । वु. २९ । गु. ८० । शु.६ ° । श. १०० ॥ अत्रोपपत्तिः । शीघ्रप्रतिवृत्तगोले ये शराः परमा उपलब्धास्ते पठि तास्तथा ग्रहमन्दोचवत्कुजादिपातानामत्यल्पगतिस्वात् स्वसमयोपलब्धाः स्थिरा भागाः पठिताः । तथा च स्वतन्त्रे छळुः । नन्दसूर्यरससूर्यभानवो दिग्गुणाः शेरकळाः कुजादितः । वेदलोचनगजाङ्खेन्दवः पातनाः स्युरथ दिग्गुणा लवाः ॥ आचार्येण लीदिता एव पठिता इति ॥ ४ ॥ युगाश्विनेः चक्रुतिरथोदा स्तम्बेरमाम्भोनिधयः खरामाः । व्यभेन्दुनिभ्न निजकर्णभकः कुलादितो रविस्कळा भवन्ति । ग्रहयुत्पधिकारः । ५१ ८० २५ ४८० a ४८० २४ । ३६ । १७ । ४८ । ३० एताः संख्या दशगुणा निजनिज शीघकर्णभक्तास्तदा भौमादितः क्रमेण विवकला भवन्ति इति । अत्रोपपत्तिः । ‘पञ्चभिर्दशभिरिन्द्रियेन्दुभिव्यमबाहुभिरथेषुछोचनेः। चन्द्रयोजनतनुर्हतास्फुजिीवसम्यशनिमेममूर्त्तयः ॥’ इति चोदितेन स्वसान्तराक़ौमादीनां तनुयोजनानि { = * = १९ स्वरूपान्तरात् बु =६ = ३२ ॥ गु= = ४८ ॥ । शु=*६ = ९६ ॥ श = <= २४ ॥ ततो ‘योजनानि दशभिर्युतानि वा मध्यमाः स्युरथ मानलिप्तिकाः । ताडितास्त्रिभवनज्यया पुनर्भग्रहान्तरविभाजिताः स्फुटः’ । इति लो दितेन भौमादीनां स्वल्पान्तरात् मध्यविम्बकलाः । भौ. २। बु. ३ ।। गु. ४ । ३० शु. १० । श. २ । ३० स्फुटविस्वकलाश्च भ ४= २४१२० = २४४१० । बु=३ ४ १२०-}६४१°। आचार्येण गुरोर्मध्यमविस्वकलः = ३ ११ शुकस्य च ४ एताः कल्या गृहीतासत पूर्वविधिना =। स्फुटविम्बकलः। गु= ३३+१२०५ex १० ४x१२० = ४८४१९ । श २१x१२० –३०x१० । अत्र गुरु क शुक्रबिम्बयोन्डेन सह महान् विरोधः सुधीभिर्मुशं विभावनीयः ॥ १ ॥ भौमसूर्यसुतवाक्पतिपाताः संस्कृताश्चलफलेन यथा ते । स्युः स्फुटा शचितपातळवाः स्युः स्वीयमन्दफळयुक्तविीराः ॥६॥ स्वीयमन्दफलयुक्तविहीना व्यस्तमन्दफङ्संस्छता इत्यर्थः । अत्रोपपत्तिः । अत्र चक्रशुद्धः पातः पातत्वेन गृहीतः । अत्रः ‘पाते ऽथ वा शत्रफलं विलोममिति भास्करविधिनाऽत्र यथा संस्कृताः पात लवाः स्फुटंग्रहशोधनार्थं स्फुटः भवन्ति । बुध शुकपातयोर्मन्दफलसंस्का- एक कि कि ५२ करणप्रकाशे । राथै ‘ये पातभगणाः पठिता बभूवोस्ते शीघ्रकैन्द्रभगणैरधिका चात्र यतः स्यु' रित्यादि भास्करवचनं सभाष्यं विद्धोक्यमिति ॥ ६ ॥ स्वं स्वे पातं सहराकलिकात् सौम्यभृग्वोश्वलोञ्चत् स्यका दोज्य निजशरहता शीघ्रकर्णावृता च । क्षेपः स्पष्टो भवति दियो पातोनितव्योमगस्य नया सूर्यग्रहणविधिना संस्कृतः शीतरश्मेः ॥ ७ ॥ सदृशकलिकात् स्पष्टग्रहात् । शीतरश्मेश्चन्द्रस्य वाणो मत्या संस्कृतः tफुटः स्यात् । अत्रोपपत्तिः । मन्दस्फुटात् खेचरतः स्वपातयुक्ताङ्जज्या पठितेषुनि स्नीत्यादिना चक्रशुद्धपाततःस्फुयआचार्येण शरभागाःसाधिताःचन्द्रस्य च नतिर्महत्त्वात् स्वीकृताऽन्येषां स्वाल्यन्तरा त्यक्ता तेन भौमादीनां गणि तागतः कोप एव स्फुटो नतिसंस्कृतो ज्ञेयः ॥ ७ ॥ शरयोः समभिक्षगोलयोर्विघरैक्यं भवति प्रहान्तरम् । अस्मिंस्तनुखण्डयोगतो भेदोऽल्पे खरस ६० हूँते कराः ॥ ८ ॥ समभिन्नगोलयोः शरयोः क्रमेण विवरमैक्यं च ग्रहान्तरं भवत् । अस्मिन्नन्तरे तनुखण्डयोगतो मानैक्यार्हतेऽल्पे भेदो भवति । अधःस्थे नध्र्वस्थश्छाद्यत इत्यर्थः। ग्रहयोर्दक्षिणोत्तरान्तरं शरयोः संस्करसमं कलात्मकं षष्टिहृतं हस्ता भवन्ति । अत्रोपपत्तिः । अत्रैकमङ्गुलं सार्वंद्विकर्छ ५ गृहीतं तच्चतुर्विंशतिगुणं ह स्ताङ्गुललिप्ताः=६ ० । अतः कलात्मकमन्तरं षष्टिकृतं हस्ता भवन्ति । शेषोपपत्तिरतिसुगमा ॥ ८ ॥ पळप्रभानेन कलेवुणा गै७२ ईतेन संस्कृस्य चरं ततो दिनम् । प्रहस्ययुगलगताऽन्तरद्य् यैतौ भवेद्दश्ययुतौ विधिः स हि ॥ ६ ॥ प्रहयुत्यधिकारः । ५ कलेषुणा कलात्मकशरेण पञ्प्रभगुणेन वगै ७२ र्हतेन फलेन प्र हस्य मध्यमक्रान्तिभवं चरं संस्कृत्य स्फुटं चरं साध्यं ततः स्फुटाच्चयत् । दिनं दिनमानं साध्यम् । ग्रहस्यैष्यो भोग्यकालस्तात्कालिकलग्न नस्य गत- कालेनान्तरोदयैश्च युक् एवं युतौ युतिसमये ग्रहस्योन्नतकालो भवेदिति शेषः । एवं दृश्ययुतौ स चन्द्रशृङ्गवेन्नतिवद्विधिर्नुहवचोकनाथं कार्य इति शेषः ॥ ९ ॥ अत्रोपपत्तिः । आचार्यस्य शृङ्गवेन्नत्यध्यायस्य प्रथमस्छोकेन स्फुटच- रोपपत्तिः स्फुथ । तेनैवाध्यायेनान्यत् सर्वं च स्फुटमिति ॥ ९ ॥ यदा समकल राञ्जावूनौ तत्काललग्नतः । अधिक चाऽस्तलनात स्तस्तदा दृश्ययुतिर्भवेत् ॥ १० ॥ स्पष्टार्थमुपपत्तिश्च स्फुटा ॥ १० ॥ असमदिशोः शरयोर्युतिभाज निजनिजबाणदिशि धुचरौ स्तः। समककुभो स्वादु यस्य शरोऽहप ऽपरदिशि सोऽन्यनभश्चरतः स्यात् ॥ ११ ॥ स्वष्टार्थम् । अत्रोपपत्तिः । भास्करग्रहयुत्यधिकारतः स्फुटा ॥ ११ ॥ समकलयोर्नेहयोरुदयो यः स्फुटसनयोरुदयात् समयेन । स भवति येन सति-प्रहभेदे स तिथिरतः कुरु चुम्बनपूर्वम् ॥ १२ ॥ समकलयोरेकस्थानस्थितयोर्नेहयोर्य उदय उदयकालो भवेत् तस्मात् उदयादुदयकालावेन समयेनानयोग्रीहयोः स्फुटं स युतिकाछो ग्रहभेदे सति भवेत् स एव तिथिर्दशन्तः कल्प्यस्ततः सूर्यग्रहणवटुम्बनपूर्व स्वनादिकं कूर्वेित्यर्थः। उपपत्तिरत्रातिसरला ॥ १२ ॥ ५४ करणप्रकरौ । आसीत् पार्थिववृन्दवन्दितपदस्भोजद्वयो माथुरः श्रीचन्द्रख्यबुधो गुणैकवसतिः ख्यातो द्विजेन्द्रः क्षितौ । नत्वा तस्य सुतोऽग्निपङ्कजयुगं खण्डेन्दुच्चूडामणे- “सैः स्पष्टमिदं चकार करणे श्रीब्रह्मदेवः कृती ॥ १३ ॥ इति श्रीब्रह्मदेवगणकविरचिते करणप्रकारो ग्रहयुत्याधिकारः६॥ समाप्तश्चrsणं करणप्रकाशः । स्पष्टार्थम् ।१३॥ श्रीमत्कृपालोस्तनयेन येन नयेन सत्येन सुधाकरेण । सद्वासनाऽकारि बहुत्र तेन विदोदितः खेटयुतौ तु हेतुः । इति करणप्रकाशस्य सद्वासनायां खेटयुत्यधिकारः समाप्तः ॥९॥ श्रीसुधाकरकलासुधाकरा वासना बहुविधा बुधा वराः । भास्करीयकृतिकुल्यमण्डिताः साम्पिबन्तु सततं सुपण्डिताः ॥ --- ->C=>-क्षपसाधनम् । }; अथ करणप्रकाशारम्भे १०१४ शके चैत्रशुक्रप्रतिपदि भृगों सृ यदये आर्यभटमूलकलङ्कमतेन कल्यदरहर्गणः साध्यते । = १ ९ १ ४ ३१७९ • = क. च. = ४ १९३ १२ ८३८६ ४ १९३ क. सौमा=६०३१६ क. सौ. दि=११०९४८० क. सौxिञ्च_२४०९१०८८२९२४० -१९४३=अधिमासाः । युसुदि १९९९२५०००० अधिशेषं च=७६९६ २१२८० ।। कल्यादितश्चन्द्राहाः=११४६४३०+१९०९४ ८०=१९१९८६ ९ । क. यदि xयुक_३९०२४९८२९१८८०० =२४ ३ ४४=क्षयाहाः । यु१६०३००००८०-८२४ ३ . यदि क्षयशेषं च=१९४८९७१ २८० ।। कल्यदरहर्गण=११९९८६ ०-२४३४४=१९३१११६ । एकादिगुणा अहर्गणाः । एकादिगुणा युगसावनदिवसाः। १९३१९१६ । १ ३°६३°३२ ! २ ४९९४९४८ । ३ ६१२६०६४ ॥ ४ ७६९९८० ॥ ९ ९१८९०९६ [ ६ १०७२०६२| ७ १२२४२१२८ ८ १३७४३६४४ | } १९६१९१६° १९ १९७९१४९०० / ३ ३१९९८३९९०१ | २ ५७३३७९२९०० { है १३११६७०००० } ४ ७८८९९८७९०० }६ ९४६s९०५°१७ ६ १९०४९४२२९ ea ॥ ७ १२६२३३४०००० । ८ १४२१२९७९०० ३९२७१७५०२ १० वेपसrधनम् । अधिशेषम्=७६९६२१२८० ६१ ३८४ ८१२ ६ ४ ९ ४ ६ १७७११६८ ११११२० ० ० ० ० )९ ० ०२१६ ४ ३२००(२३ २ ४ ६ ६१६ ३ ३६९६ ३११ ०४ २१९२४ ३ २ ० ० यदि युगसौरदिनैरिदं पूर्वागतमाधिशेषं तव ६१ हरेण किम् । लब्धं ३२ विलोमेन स्वात्यष्टिनव ९१७ भागयुतं च स्वरुपान्तराज्जातं तदेव ३२ द्विनमासयोजनाई क्षेपमानम् । (द्रष्टव्यो मध्यमाधिकारस्य २ छोकः।) एवं सञ्चारेण १४ हरसंबन्धि पूर्वागतं क्षयशेषम् क्षयशेषम्= ११४८९७१२८० ६ ५ ६ १९१८८९१ २ ९२९६८२७६८ १६०३ ० ० ० ०८s )९९१३४ १६१९२० ६ २ स्वरुपान्तरात् ९६ १८० ० ० ४८ २९१४ १९७१२ अस्य द्विनस्य १२४ त्रिखवेदभू १४ ० ३ भागः शून्यसमः स्वल्पा न्तरात् तेन तिथिगणे योजनाई क्षेपमान ६ २ मिदमेव । ( द्रष्टव्यौ म ध्यमाधिकारस्य २-३ छकौ ) क्षेपसाधनम् । १७ अथ विक्षेपानयनम् । अह ८ १९३१९१६ र ४३२०००० ३०६३°३२ ४९९४९४८ ६१२६०६४ १००२००००० ) अहxभ = ६६१६१४९१२००००० ( ४११२१११६३२६ ६३२१६३०° ३०४४७९१२ रके = १९१६ ३२५९६' १७४९१७९ १५६६८७६७० १४०२७९ ४६७८७९९० ३१९९८३५० १९१८९६°° २२ ८२२७२९० १९७७९१७६९ २४४९३४५० १७ ७२१७२ ८७०४२६२९ २६११२८२९० १९७३९१७९ १०३३३६१०९ ९४६७५०५० ८६६१४९० १९६८७००° ४७३३७९ ४६३११९९ १९८३९० १४७९३४०° ८८२°४००० 6७९९४७९ ९७२४२९० ९४६७९०९° २९७०२०९ आचार्येण ५e विकल्पस्थाने ५७ विकला गृहीताः ५८ द्वेषसाधनम् । अथ चन्द्रक्षेपनयनम् । - १९३१९१६ = ९७७९३३३६ ९१८९०९६ ४९९४९४८ ४९९४९४८ ४५९४९४८ ७६९७९८० १०७२०६१२ १०७२०६१२ ७६९७९८० 1 ।। युङ्-१९७०९१७५००)अहxश्चभ-४८४९०१८१३७३७३(९६०९४११२८१९४२ ७८८९९४७९ ९५९४२४३१ ९४६७९०९५ शक नखाद्धि ४२७ रहिते १ १८६७७४१३७ इत्यादि लोकेन चन्द्रस्य ७८८९१९८७२ कलान्भकं बीजDणम् ७४6२२६२३ (१०१४-४२° ) x २९ ६३११६७०० २९ १९७०९९२३७६ =५९’=५९२४ " ३१४११८४७९२ अहर्गणोत्पन्नश्चन्द्र = ११२८°१९°५३|३८८४७९०ङ६२ ,,}१९७०९९२३७६ वाजEणस= ९९२५ |१९७७९१७९ वास्तुवन्तूलैप११२२०१९|३०६७९२३९ भाषाएँलझेपेण संहेकविकलान्तरम् । २६७७९१७५ १४९०००६०१२ ४४७००१४०३६० ३१९९८३९० १३१४१८३०३ १२६२३३४०० ५१८४९०३६० ३१९०९४२१६०० २९७e९१७९ १९३३०२४६६ १४२०१२५७९ ११२८९८९१९० ६७७३९३४६००० ६३११६७०० ४६२२६४६ ३१९९८३९० २४६६८९० .. क्षेपसाधनम् । ५६ अथ भामक्षपानयनम् । १९३१९१६ स= २२९६८२४ ६१२६०६५ ३०६३ ९३२ १२६९२१८ ९१८९०९६ १३७४३६४४ ३०६३ ९३२ ३०६३ ९३२ युञ् = १७७७९१७९००)अहx भौम =३९१७६२२७०१८४२२२९।३।११२६॥३ १९९८३९० ३६१७८७३० ३१९९८३५० ललमतेत श्रमस्य ४६२४२०९ कलात्मक वीजं धनम् ११५९८३९१ १४६४९४५९२ =(१०१४-४२०)४४८ १४२०१२९७९ २९० ४४४५९७६८४ - १९४x४८. -१२

११५३" १२

२९० ८८९१९९३६८ = ६ |५४। ३" | ४४४९९७६८४ अह. मौ= ३११।२६।’ । १३३९१७२२०८ व. १ झे = ३१३ । २० । ४ । ३७९२९ ४७३ ६:१४१९७०८ आचार्योत्क्षपेणैकविकलान्तरम् ॥ - १४०४२९९१२४० १९७s९१७९ २२६३४१६२ १९९१७९ ६८७४९८७४० ४११२९९२५४'०० ३१९१८३९० ९९६१९७४ ९४६९०९० १०४०६९४०० ६२४४१६४००० ४७३३७९२९ १११०४११९ क्षेपसाधनम् । अथ बुधोश्चक्षेपायनम् । अह = १९३१९१६ लु उ. भ = १७९३७०३० ३०६३०६३२ १०७२०६१२ ४१९४९४८ १३७८३६४४ १०७२०६१२ १९३१९१६ युकु = १९९१७९००)अहxडु व भ८२७४७०८३३१२२३२०१७४०९६१७।९३।१६ १९७७९१७९ ११६९१६९८१ ११०४९४२२१ लक्ष्मतने दुध्रञ्चबीज कलमकं) ६४६२३९६२ धनम् ६३१२६७०९ = (१०१५-५२०)४४२० १९०६८६२२३ २९० १४२०९२९९७९ ९९४x४२ ३९६४४७ ४६७३६९८२० २९ २९ १२ ३९१५८९९७९९ १७३५७२९६४ २९ ८६७३६४८२ =१६°। ३७’ । ५९’ १०४०८३७७४४० ग. भौ=६१७ । २३ । १७ ९४६७९०१० वा =७ ५ । ३१ । १२ ९४०८७२८४० अयमाचार्योक्तसम एव ५ २८२२६१४९२'०० १९७७९१७९ १२४४७०१०२ ११०४९४२२५ १४०१९८७७०० ८४०९९२६२००० ४८८९९४७९ ९१३९९३८७० ४७३३७९२९ _" ४६९६३४९०० २७९३४०७०००० १५७७९१४५ १२१९४८९९० ११०४१४२२९ ११११४७२९ क्षपसrधन । ६१ अथ गुरुपानयनम् । अह ८ १२३२९९१६ = ३६४२२४ ६१३६ ०६४ ३९६३०६२ ६१२६०६४ ९१८९०९ ४९९४९४८ युकु = १९७७९१७९०९)भक कैटभ = १९७८९४८८३८४३९३।६४४८६ ४७३३७९२९ ८४४३९६३३ ७४७९९८७९ १९४३७५८९ ४७३१ ७९२९ ४१०००६०८४ ललमतेन बीजं कलात्मक सृणम् ३२ _(१०१४-४२०) x2७ १६२००१३१.६८ २५० ८१०७०६९८४ =१९४४४७ ९७२००७३०'०८ १११’,४०", ९४६७९०५० २९० २५२५६८००८ मह. छ = ६ । ४ । ४८ । ७ ७९७७०४०२४० = १। ५१ । ४० ६३११६७०० 1. ओ == ६ । २ । १६ । २७ १२६९३७०२४० भयमचार्योक्तक्षेपसम एव ७९९२३२१५४'०० ६३११६७०० १३२८०९११४४ १२६२३३४०० २८२१७४४०० १०९३४६४००० ९४६७५०५० १४६२९९९० ६४ क्षेपसाधनम् । अथ राहुपानयनम् । ८ १९३१९१६ ५ ५ ८ २३२२२६ ९१४९०९६ ३९६३°३२ ३०६३० ३२ ३०६३०३२ ४९९४९४८ _३०६३०३२ युङ्= १५७७९१७९००)अहxपाभ = ३९९६९७८३४६१६२२५+२२१४४२ पातक्षेप ३१९९८३९० पात = १०l२२५४४२ ००७५३३४ अथ चक्र शुद्ध जातो ३१९९८३९९ राहुः = १७९१८ ललमतेन राहुबीजं } ४९१९९८४६ कलामकमृणम् ७८४९५८७९ –(१०१५-४२०)x९६ ६२६३९७११६ २९९ १२ १९४९६, १२९२७९४२३२

२२४६

२९० ६२६३९७११६ ३°४८I६” ७५१६७६१३९२ रा ६३११६७०० अह रा = १ । ७ । ९'। १८ १२०९०९९३९२ बीजम् = ३ । ४४। ६" ३६१२८६१७६० व. मी १३ १ ७ ॥ १२ ३१९९८३९० अयमाचयन्तक्षेपसम एव ४९९४९११७ ३१९५८३९० १५३८६७६७६० ८६३२०६०९६९० ७८८९९८७९ ७४२४७३०६ ६३११६७०० १११३०६०६०० ६६७८३६३६००० ६३११६७०९ ३६६६९३६० ३१५९४६९० _ "| १११०५ ९२५ क्षेपसाधनम् । ६५ अथ चन्द्रोच्चसपानयनम् । भइ = १९३१९५६ च ख भ = ४८८१९ १३ ७८३६४४ १७३१७१६ ३०६३ ०३२ १२२२१६८ १६३९२१२८ _६१२६०६४ युफु = १९७७९१७९८०)भइ x य उ भ=s¢ss१२१००५०१४७३१०१०२०७ ६३११६७०० उच्चपः ३ ११६९४८२१° उद्यम् = १।१०।२०७ लल्लमतेने बुधोचबीज कलदमके ॥ ११०४९४२२५ मृणम् ६९९३९८५० (१०१४-४२०)४४१४ ४४३७९२९ २९० १३६०२३२९०४ ५९४x११४. १२ -२७०. '१९ २९२ > २७२०४६२००८ =४° । ३० । ९२ १३६०३२९°४ अहं च उ = १ ॥१९ । २० । ८ १६३२२७९९०'४८ १99९१७५ बीजम् : = ४ । ४० । २ ७४३६१९०४८ था. ऑ = १ । १ । ४९ । १६ १६३९८४५१४४० अयमाचयक्तितम एव ' १९७७९१७५ ५२९२७६४४० ३१७५६९५८६४०० ३१५९८३५० १९८२३६४४०९ ११८९४१८४००० ११०४९५२२९ ८४८७६१.९०० ३६ रूपसाधनम् । अह = चन्द्रग्रहणस्य २० श्लोक । आर्यभटमते सर्वे युगपादाः समाः । अतः कलियुगादे सपातार्क भगणाः=३४४९९२२२६ एते द्विगुणाः सप्ततष्टाः शेपमितः पर्वपतिः । अ 1=३४४५९२२२६४२–१३६९६६७८८६८२८३ ३९ । एते स तस्तं द्विगुण सतष्टाः शेषं शून्यम् । अतस्तत्र वर्तमानो विधिः पर्वपतिः । अथ कलेरहर्गणस्य २७३१ ३ ३१६ एतैर्गुणनार्थं न्यासः । १९३१९१६ य = २७३१३३९६ ९१४९०९६ ७६९७५८० ४५९४९४८ ४९९४९४८ १९३१९९६ ४९९४९४८ १०७२०६१२ ३०६३०३२ २६२९८६२९अहxड =४१८३०८४१७२७६९६(१९९०६०९ २६२९८६२९ १९९३२२१६७ १३१४९३१२९ २३८२९०४२२ २३६६८७६२९ -- १६०२७९७७६ ११७s९१७९९ २४४४०२६९६ २३६६८७६२५ १२११९०७१ क्षेपसाधनम् । ६७ अतो ग्रन्थारम्भे सपातार्कदिनानि वर्तमानानि=१९९०६ १० ए तानि १८० हृतानि लब्धाः पर्वपतयः ८८३६ शेषदिनानि चेत्तमान स्य=१३० । लब्धाः पर्वपतयः सप्ततटाः शिष्टे २ तत्संवन्धीनि दि नानि=३६० वर्तमानपर्वपतिदिनसहितानि जातानि विधितः सपातार्क दिनानि=३६ ७+१ ३ १८४९° । अथाचायोक्तप्रकारतः १०० (भह-२४७१ )_१००अ - २४७१x१०० -१००४ -९६ ( स्वल्पान्त २९९२ २९९२ २५९२ २९.२ रतो वर्तमानलब्ध्यर्थं ९९ रस्थाने ९६ गृहीता ) अत्र १८७ अधिके । कृते जातम् =३६-९६+१८७८६६=+४९१ । अनेनाधिकेऽहर्गणे जातानि विधितः सपातार्कदिनानिः =अ+१००४ +४९१ । अत्र प्रथमं ख- एडद्वयमहर्गणसम्भूतमहर्गणसंवन्धिनः सपातार्कदिवसास्ते पूर्वगतेर्द्रन्था रम्भे विधितः समागतैः सपातार्कदिवसे ५९० रेभिः सहिता जातानि पर्वान्ते सपातार्कदिनानि=अ+६६०स्+४९० । पर्वसमाप्तिः प्रतिपदि भवति अतस्तदा पूर्वीगतानि सैकानि जातान्याचार्यानीतसमानेि सपातार्कदि- नानि=अ+३६२+४९१ । खगनचन्द्र १८० हूनानि रूठ्धाः पर्वपतयो भवन्तीति सुधीभिभृशं विभावनीयम् । - १००अ २९९२ इमे आसक्षमनम् । ६६ श्रीगणेशाय नमः । अथ प्रसङ्गवाद्ग्रहगणितोपयुक्तत्वादासन्नमानाक्रिया प्रदर्शयेते, ३७ १+=१+=१ + =१+ ६३ ' ६३ '६३ =१ २६ १ + १ + १+! ३७ ३७ ३७ १+ २+, २,-= २६ =१+१--

१+ ऍ

१+ १ + २६ १+१ १+ २ =१+२ १+ १+१२ २+ -१– =१+--१– १+ १+ २+ २९४

१+२

१ + – १ + २+ २+ =१+१-- १+ १+ २ / २+8 १* अत्र प्रथमळव्घिग्रहणेन मानम्== }। प्रथमलब्धिद्वयग्रहणेन मानम्=१+Z-वै । प्रथमलब्धित्रयग्रहणेन मानम् १+३+=ई। । + ७० आसन्नमनस् । प्रथमलब्धचतुष्कग्रहणेन मानम्=१+.१ — = | १+ १+ प्रथमब्धिपञ्चकग्रहणेन मानमू=१+२.= हैं। प्रथमब्धिषट्कग्रहणेन मानम्=१+१,– = ३७ । १७ १+ २+ 8 २५ = एवमत्र ३, -३, ६, ७, ३७, वास्तवभिन्न । । स्या ६ स्यासन्नमानानि कथ्यन्ते । अत्र इदं मानं वास्तवभिन्नमानादल्पम् । ३ इदं चाधिकं द्वितीयखण्डस्याधिक्यात् । ३ इदं चाल्पं तृतयिखण्डस्याल्पत्वात् । एवं पाव्यक्तभजनरीत्या स्फुटम वगम्यते याद्विषमासन्नमानानि वास्तवभिन्नादल्पानि समानि चाधिकानि सन्तीति। की एवं वर्णविन्यासेन अ =ग+-3. - घ+ च+ छ48 ज + द+ , न+' " पूर्ववलब्धिग्रहणेनासन्नमानानि आसन्नमानम् । ७१ ग ग घ+१ .च ( ग घ+१ )+ ग , छ{ च गव+१ )}+(गघ+१) १ घ च घ+१ छ( चघ+१ )+ अत्र तृतीये माने तृतीयलब्धिद्वितीयमानांशवधः प्रथममानांशयुक्तो हंशः । तृतीयलब्धिद्वितीयमानहरवधः प्रथममानहरयुक्तो हि हर इति दृश्यते । एवं चतुर्थमानादिषु च रीतिद्वंश्यते तेनासन्नमानद्वयज्ञानाल्लब्धि भ्योऽन्यासनमानानि सुखेन ज्ञायन्ते । अथ पूर्वागतप्रथमद्वितीययोरासन्नमानयोरन्तरेण याह्निमुत्पद्यते तत्रां शस्थाने रूपमिति दृश्यते । अथ कल्प्यते त्रीण्यासन्नस्थितान्यासन्न मानानि *a। के। के। अ२ कध कः एतत् सम्बन्धिनी लब्धिश्च छ, तदा पू २ भ३ _ लअ२ + अ, कल+क, " अ२ ० s =2 आ,अ २ , लभः + अ _लअकe + अ-क, n (लअ-क२+ ऊ, क२) क२ कe क२ ॐ लक२ +क, कe { लक क; ) =+ अ-क, 4 भ६२ । अत्राशमानं १, १३- अअनयोरन्तरांशमान 7कe {लक२+ क !) कः ’ क२ सममत इष्टपृष्ठस्थयोरन्तरे यदशमान तदेवाग्रिमेष्टयोरन्तरे भवत्यंशमानम्। परन्तु प्रथमद्वितीयासन्नमानयोरन्तरे वंशमानं रूपसमं पूर्वसिद्धं तेनासन्न स्थयोर्दूयोरासन्नमानयोरन्तरे सर्वदशमानं रूपं भवतीति सिध्यति । अथ पूर्वयुक्तितः अ, क, १ अ, क,८१ अतः पूर्वयुक्तितः अ, क, एतो वा अ, क, एतौ परस्परं ढौ भविष्यतो यतोऽन्यथा तदपवर्तना- केन रूपमपवर्यं भवति तदयुकमित्यत आसन्नमानेषु सर्वेषु हरीशं दुवे भवत इति सिध्यति । ७२ आसन्नमनम् । . > कल्प्यते ,क, कई ’ के आसन्नस्थानि मानानि तदा पूर्ववत् क=सक वास्तवभिनं च, ल स्थाने ळ4इ, इत्यस्योत्थापनेनं जातं ( ल + इ ) अ२ + अ Fइ ) क ई–पाल्पसंख्या ( ल + + क अतः भिन्न -भe= लअ२ + इअ२ + अ अ२ क२ लक२ + इक२ = क१ क२ + '" लक-अ२ + इक२१२ + अ क२-लक२अ-इक२ अ२–भ३क, क२ (लकः + इक + क ) क२५क अ२_ -कः( ल इ +क क(लक२ + इक२ + क. क२ क२ + ) एवंः - - •_लअ२ + अ , लक२ + क१ लअ२ + अ १ + अ३३ लक२ + क + क२३ - लकअ२ + लक, अ+लक-अ-ई + लक३अ + अ क + अक३३ कe ( लक२+ क + क३इ) लक२अ२+ लक२, + लक२अ२३ + लक अ२ + अ क + कभs कe ( लक्र२+ क + कइ ) _ई ( अ, कe-क, अ:) कe (लक + क + क२इ) कe ( लक२+ क + क३इ) प्रथमान्तरस्यांशमानादस्यान्तरस्य मानमल्पं तदीयहरमानादस्य हमानं चाधिकमत उत्तरत आसन्नमानानि सूक्ष्माणि वास्तवभिन्नस्य नि कटस्थत्वादिति सिध्यति । अथैषां सिद्धान्तानां सूत्राणि । आसन्नमानस्य हशमाने अप्राप्तिगुण्ये साहिते क्रमेण । पृष्ठस्थितासनहरांशकाभ्यां तदा हरीशौ भवतोऽग्रिमस्य ॥ १ ॥ आसन्नमानयोरासन्नस्थयोरन्तरे भवेत् । आसन्नमानम् । ७३ अंशस्थाने सदा रूपं चिन्त्यमेतच्च सर्वदा ॥ २ ॥ सर्वेष्वासन्नमानेषु हरीशौ भवन दृढीौ । तथोत्तरोत्तरं सूक्ष्माण्यासन्नानि भवन्ति हि ॥ ३ ॥ कल्प्यते = ; इदमासन्नमानं वास्तवभिन्नात् किञ्चिदल्पम् । र अस्य भिन्नस्य हरमानं क,। अस्मादयं तदा ? अस्मात् के; इदमेव निकटतरं वास्तवभिन्नस्य। यद्येवं न तर्हि क, कई अनयोरन्तरान् ई , क, अनयो रन्तरमल्पतरम् । म ; यतः ; < ई वाभि < के३ ( कई=अग्रिमासन्नम् ) म ) भ अतः ; ० केद= कक > २ - ३ अ२ स वा ककई के३३ भ३कख क्टर वावा , क १ >ड्सकस अथ क° > र। अतः १ > अः र-क,स । इदमसम्भवं यतः अ,र, कश्स अनयोरभिन्नसंख्ययोरन्तरं रूपाल्पमवशिष्यते ॥ , ६ ; कल्प्यते क', के३ आसन्नस्थमासन्नमानद्वयं तदा के ॐ इदं वास्तव- भिन्नवर्गादधिकं यदि ; > क, अन्यथाल्पमिति । यतो यदि सावयवल क अ, ब्धिः = ल तदा वास्तवभिन्नम्= =क्स की लक२•क. अतः __-याभि.कई __क_(कः अ अ-वाभि ) म, बाभि. क २kवाभि म२ क२ अ, (लक२+क, क२ (लअ२ + अ ) । अथ क, (लअ२ + अ, ) भ३ (लक२ + क ) -दक्षिणपक्षस्थसंख्ययोरन्त रोशमानम्=अ, आ,( लक, +क, ) - क, क, ( लअ +अ, ) = अअ लॉक' + २ अ अ लुक क +अभाक ७४ चक्रवालोपपत्तिः। अभ३ १ , : क, क१ - क, क२ ल२अः – २अ, अःलक, क, - क१क ,अ] = लअक, ( अ, क, - अक) - अ क ( अकर - अनेक ) = ( लअक क- अ, क, ) ( अ,क, - अ.क, ) अत्र ( लअक, - अ, क, ) इदं सर्वदा | धनमेव यतः ल > १ ल२ > १ अथ अ, > अ. । क२ > कन अथ म२ .अ.क, > क. अ। अथ अ क ,-अ, क, = क(- ) १२ क १ कर इदं तु यदा तदा धनमतस्तदा कनेक३ चनम ( आँ, * इ-वाभि' ) इदं वा क-वाभि९ इदं धनं भविष्यति । ततः केक > वाभेइदमुपपन्नं भवति । अतः सूत्रावतारः । आसन्नमानहरते यद्भिन्नस्य हरो भवेत् । अल्पः साऽऽसन्नमानात् स्यान्नाह सूक्ष्मतरो विदः ॥ १ ॥ द्वयोरासन्नयोरासन्नस्थयोराहतिर्भवेत् । कृतेर्वास्तवभिन्नस्याधिका पूर्वाधिकेऽश्रिमात् ॥ २ ॥ अथ प्रसङ्गाच्चक्रवालोपपत्तिः । कल्प्यते प्र, प्रकृतै थे, क्षेपे क, कनिष्टं, ज्ये, ज्येष्ठं तथा तस्यामेव प्रकृतौ रूपसमे कानिडे इ, ज्येष्ठम् । इ -प्र= क्षेपस्ततो भावनया क, , । ज्ये, से ' आभ्यां नूतनकनिष्ठज्येष्टक्षेपाः १, इ, ई–प्र = इक+ज्ये । ज्ये= क प्र+इज्ये । हे =ओ (इ२–प्र.) ‘इष्टवव गेंहूतः क्षेप” इत्यादिना से इष्टं प्रकल्प्य जाताः कनिष्ठज्येष्टक्षेपाः =इ. क + थे. । 4 = प्र.क है ,उथे, से" =£zत्र अतोऽत्र चेत् कचक्र घालोपपत्तिः ७५ प्र इ२ - म निष्ठमभिन्नमपेक्षितं तदा प्रथमकनिष्ठं तथा केनचिदिष्टेन गुण्यं ज्येष्ट युक्तं क्षेपभक्तं यथा विशुध्येत् । तदर्थमाचार्येण कुट्टकः कुतः | अत उपपन्नं स्वज्येष्ठपदक्षेपान् इत्यादि भास्करोक्तं चक्रवालम् । एवमभिन्नं यत्कनिष्ट मुत्पद्यते तत्र क्षेपश्च ¥ ॐ अयम् । अत्र भाज्यसंख्या यदि विपरीतशोधनेन मिड़ा स्यात्तदा क्षेपद्रुता लब्धिः क्षेपविजातीयातो 'व्यस्तः प्रकृतितश्च्युत इति युक्तमुक्तं भास्क राचयैः । अथ नूतनः क्षेपः अयं सर्वदाऽभिन्न एवागच्छति तेन इ-प्र इयं क्षेपेण निःशेषा भवतीत्यस्य कारणज्ञानार्थं कतिपयद्वदाङ्कसिद्धान्तान् प्र तिपादयामि । कल्प्यते अ, क, संख्ये मिथो दृढे । क, ग अनयोर्जातश्च अ, सं ख्यया शुध्यति तदा अ संख्यया ग संख्या निःशेषा भवति । अ = क इति कल्पनीयम् । तथा परस्परभजनाखूब्धयः लू, ले, ऊ, इत्या दयः शे, शे, शे, इत्यादयः शेषाश्च कल्प्यास्तदा क=अ. ल+शे, अ= शे ल+, श = चे+शे", प्रत्येकं ग संख्यया समृण्य अ संख्यया यदि विभज्यते तदा झग=ग. ल+ ':ाग = ".शं ले + "वे ग. को' x^ ,....... शे_ ग.> , ग.वे' •००.०..५ अथ ! इयं सं ख्या भिन्ना तेन "वे इयमपि अभिन्ना भविष्यति, ततः ॐ इयं चा भिन्ना ततः "*" इयमपि अभिन्न सिध्यति । एवं सर्वे शेषा ग गुणिताः अङ्गताः शुष्यन्तीति सिध्यति । अथ अ, क संख्ये मियो डढे तेनान्तिमः शेषो रूपसमतद्गुणिता ग संख्या, अविकृता अहूता शुद्धा भवतीति सिध्यति । . कम गx ७६ चक्रवालोपपत्तिः। क२ क२ - २ भ२ अथ वा यदि भिन्नस्य यत्र हरौ मिथो दृढौ पृष्ठस्थासन्नमा नम्तदा =ी आसनसिद्धान्तेन = क् अक अत्र अकः-अहंक=+१ इदं ग गुणितं जातम् । अ कहेंग-अ-क ग=+ अत्र वामभागस्था संख्या अभक्ता निःशेषा भवतीत्यतः ग संख्यापि अभक्ता निशेषा भवतीति लाघवन सिध्यति । पूर्वकनिष्ठज्येष्टवशेन पूर्वक्षेपः = प्रकरे - ज्ये अतो ज्येष्ठकनिष्ठ महत्तमापवर्तनवर्गेण क्षेपोऽपवर्यस्तेनेष्टवर्गेण हृतः इत्यादिना लघुसेपे सु खेन कनिष्ठज्येष्ठे ज्ञातुं शक्यते । एवं यदाऽपवर्तनाभावस्तदैव लघुतमक्षेप तत्कनिष्ठज्येष्ठे गृहीत्वा ततो ह्रस्वज्येष्ठपदक्षेपेभ्यः परस्परं दृढेभ्यः कुट्टकः कर्तव्यः । अतोऽत्र ये कनिष्ठज्येष्ठक्षेपास्ते परस्परं दृढा एव । ३. कभीज्ये नूक क्षे-ये ततोऽभिन्नं नूतनकानिष्ठम् = अस्मादिष्टमानम् - क अस्य नूतनज्येष्ठस्या १&की¥ स्यांशमाने हयुत्थापने छते जातमंश- जये. क. क्षे-ज्यै' + प्रक _ ये. नूक . दो-दो _ झे ( थे. नूक -१ ) मानम्= अथेदमंशमानमभिन्नं क्षेपकनिष्ठे च मिथो दृढे तेन कनिष्ठभक्त (ज्ये. नूक -१)मिदं शुध्येदेव पूर्वयुक्क्या, ततो जातमीशमानं नूतन- ज्येष्ठस्य = से शैल । अत्र ल= ज्ये सूक-१= अमित्रसंख्यासमा । अथ नूतनज्येष्ठांशमानं हरेण क्षेपसमेन भक्तं जातमभिनं नूतनज्ये ध्मानम् =ल,ततःप्रकृतिकनिष्ठज्येष्ठाणामाभिन्नत्वान्नूतनक्षेपोऽप्यभिन्न एवे त्यर्थत एव सिध्यति । इदं ज्येष्ठलेपयोरभिन्नत्वसाधनं पूर्वेर्ने क्वापि स्टष्टमतो मदुक्तं बुद्धिमद्भृिशं विचिन्त्यम् । नूतनज्येष्ठज्ञानं च नूतनक निष्टवर्गादिना विनैव मत्कृतमतीवोषयुक्तमिदम् । पूर्वज्येष्ठहतं नूनकनिष्ठ रूपहीनितम् । पूवह्रस्वहृतं लब्धं नवीनज्येष्ठसंमितिः ॥ आसन्नमूलमानम् । अथ यद्यासन्नमानेक्तविधिनाऽवर्गस्य मूलमानीयते तदाऽधोलि- खितक्रियोत्पद्यते । तस्यां च शान्तो विततभिन्नो न भविष्यति यतस्तथा त्वे करणी परिच्छिन्नमाना भविष्यति तच्चासम्भवम् । अतो विततभि- नेऽनन्ते पुनस्ता एव लब्धय आवर्तरूपा आगमिष्यन्ति । ताभिरुत्तरोत्तरं करणीमानासन्नमनानि सूक्ष्माणि भविष्यन्ति । यथा /११ = = /११/० /९३-३, (/११-३),९११+३) ३+ ३+ /११९३

३+ २== ३+१~= ३ +२== ३+३

/११+३ </२१+३ '११+ ३-६ ३+११ - ३ ३* ३+ ३+ ३ + ३ + ३ + ३ + ३+ २/११+३) /११ + ३ /१३ + ३ ३ + = ३ + १---~ इत्यादि ३+- १ ३+ ३+८९१-३ ६+२= ११९३ एवमत्र ३, ३, ६, इत्यादिलब्धिग्रहणेनैकादशमूलस्यासन्नमानानि आसन्नमानोक्तयाऽऽगमिष्यन्ति । एवमक्षरविन्यासेन न +० /न-अ = अ + अ अनेक यदि शे=न - ऑरें तथा

न इत्यस्य निरश्रमूलमं=अ । न+अ . /न + अ-शे कं. __ _ /=+’ यदि अं= शेक-अ। क क </न न• = ८ आसन्नमूलमनम् । तथा रे=गई।अत्र न इत्यस्य निरग्रमूलं अ-संज्ञकेन युक्तं शे-संज्ञया भक्तं यन्निरग्रलब्धं भवेत्तत् क-संज्ञे बोध्यम् । एवं तथैव

• • • ==+ <नई ==+", यदि अ=शै.क-",

न - ३/ के न न-र्भ तथा रे" = } i °, अ, इ, उ, ", ••• अत्र न इत्यस्य यन्निरग्रमूलं तव भू–संज्ञकेन युक्तं शे–संज्ञया भक्तं यन्निरश्रलब्धं तत् कसंज्ञे क्षेयमेवमग्रेऽपि बोध्यमित्येवं यद्यप्यत्र स्फुटं दृश्यते शे, शे, मे', इत्यादीनां तथा अ, , ", इत्यादीनां च धनत्वं तथापि सष्टार्थे सयुक्तिः प्रदर्शर्यते । कल्प्यते कस्याष्यासन्नमूले क्रमेण त्रयाणां राशिसमूहानां मानानि । ( १ ) १, , , ,'", ( २ ) अ, क, के, के, के, ( ३ ) कल्प्यते (१) अस्मिन् क्रमेण किमपि राशित्रयमानं अ, , उ, ऊ, तत्सम्बन्धिराशीत्रयं (२) अस्मिन् क्षे, ऐ, औ", क, , के, क, , च यशित्रयं (३ ) अस्मिन्, तथा क,, के, के, वशादासन्नमूलस्या सन्नमानानि ®, , ड्, चेति । तदाऽऽसनमानानयनविधिना ५ +प =* पुं, अथ के, स्थाने यदि सावयवा वास्तवा लब्धिः ९ ९ १००० b • •• • • 4 44 १ पे ले , + ल . न +’, - न*+* * इयं गृह्यते तदा /न समय पं(/न+", )+/, ५ /में न ++ ल ल(/न+ #4)+ "ल , ७६ आसक्षमूलमानम् । पक्षौ समच्छेदीकुत्यामम्भवसम्भवयोः पृथक् पृथक् समीकरणं कृत्वा । जातं समीकरणद्वयम्।अ प्+शै', प=नलोअ, ले+शै", ल=पी। ततः

1. ,( प. छं-५. छ )=प. पे-ल. लं. न= छल (जसे-न)

शे, ( प. छे-पी. ल )= ल°न -५२= लैं (न- ) बा, च्छ' (टु-) = च्छे' ( गई - ) अतः ”(रू- ) = कर्तृ-न । अत्र यदि ए> ¢ तदा ३ अ' ५. ५ ल. ल > न यदे च ले तदा लेते ८ न आसन्नमानान्तिमसूत्रात् । तेन अ, इत्यस्य मानं सर्वदा घनम् । । एवं तुर्दशे"( स-लै ) = च (न - ^ ) अतः च्ले ( - ) = ल ( न - ) अत्र ल, ल, स । वेदा धनं तथा यदा रु>* तदा न > # यदा च स< # तदा नस्लर अतः शे, इत्यस्य मानं सर्वदा धनं सिध्याति, अथ (१) अस्मिन् ९, अ एतद्वयं धनं तथा (२) अस्मिन् १, शे, इति च धनमस्तीति स्फुटं दृश्यते, तेन किमपि राशित्रयं गृहीत्वा पू र्वोक्तरीत्या यदि क्रिया कर्तव्या तदा तृतीयो धनात्मकः सिध्यति । अतः ( १ ),( २ ) अनयोः सर्वे राशयो धनात्मकाः सन्ति । (१) अस्मिन् महत्तमपदमानं “ अ ण भविष्यति यतः पदानां । ८७ आसन्नमूलमानम् । . रचनानुसारेण शे, शे, = न-अ, परन्तु शे, शे, इदं धनं तेन न > अ, अतो निरश्रमात् अमानात् आँ, इदमल्पमेव । ( २ ), ( ) अ नयोः किमपि पदं २अ-अस्मादधिकं न भविष्यति यत रचनानुसारेण अं,++,-शे, के, । अथों,, अं, एतद्द्वयमपि “अ”अस्मादल्पमतः शे , इदं वा के, इदं इयमपि २ऑ–मानादयं भविष्यति । यदि शे" = १ तदा अं, = अ। यतः पूर्वयुक्त्या अॅ,+शे, प्ल-ल’ अतो यदि शे"=१ तदा ",+एको भिन्नो रूपाल्पः= परन्तु ब्ठं अयं “ अ ’ अस्मात् सू क्ष्मोऽस्य,न मानमेव तेन च > अ । अतः ५,८अ । ( १ ) अस्मिन् प्रथमं पदं विहायान्यत् किमपि यदि + अ + अस्मात् शोध्यते तर्हि शेषं (२) अस्मिन् तत्सम्बन्धि यत्पदं तस्मादल्पं भविष्यति । यतः पूर्वयुक्या अ,लं¥रो" = ऐ अतः ल=(^_५,) तेन "* -", यतः क्ले = १ परन्तु ॐ > अ। अतः अ-रों, श> सुतरां शे" अस्मादल्पम् ।(१) अस्मिन् सर्वाणि पदानि “अ” मानादल्पानि (२) अस्मिश्च २अ-मानादल्पानि । अस्थानेषु अमानादल्पाः भिन्न भिन्नः संख्याः २अस्थानेषु च २अ-मानादल्पाः भिन्न भिन्नाः संख्याःस्थातुं योग्याः। अतः श्रेढीद्वये भिन्ना भिन्नाः संख्याः २अ तुल्यस्थानतोऽल्पेष्वेव स्थानेषु स्थातुं योग्या नाधिकेषु । अतः श्रेढीद्वये कतिपयपदानन्तरं पुनः पुनस्तान्येव मानानि आगमिष्यन्ति । कल्प्यते ( १ ), ( २ ), ( ) श्रेढीषु क्रमेण पदानि । अ१, अ२, अ३)....अन-१ , अन ) अन + १७ ....अस-१, अम’ अम+१ ॥ त१ , त२, त३ ,....तन-१, तन , तन +१, ....तम-१, तम , तम+१ , .... क१, क२, क१ ,....कन-१, कन, करने १•...कम-१ , कम, कभ+१५ • पूर्वयुक्तित इदं सिद्धमेव यतः पुनः पुनस्तानि मानानि भविष्यन्ति । कस्यते न( -) एतदन्तर्गतेषु पदेषु एतद्द्वयसहितेषु पद- , म१ मानानामावत्तों जातस्तदा । । आसवमूलमनम् । ८१ 4 अम =:अन , अम+१ =अन+१, अम+२=अन+२ , ५०............. कम =कन , कम +१=कन+१ , कम+२=कम + २ १ ............ तम् =तन १ तम+१=तन +१ , तम्+३=तन +२, ................ एवं सति अभ-१ =ोंन-१, कम-१ =कन-१२ , तम-१ =तन-१ , एवं भविष्यति । क्रियाकरणानुसारेण तन-१ तन=ना - अने) तन-१ तम = ना - अः । परन्तु तम=तन तथा अम= अत । अतः तम-१-तन-१ । पुनः अन-१+ अ =तन-१ कन-१ , म–१ - अ = तम-१ कम-१ अतः अम-१- अन-१= तन-१ ( क म-१-कन-१ ) न् अम–१

”१=कभ-१- कन-१ इदं शून्येन वा केनचिदभिन्नेन

समं भविष्यति । परन्तु पूर्वयुक्तया अ- अन-१ तन-, अ-अ-१८ तम-१ अर्थात् <तन-२।अतः अस-१-अ-१ < तन-२॥ अम-१ अः १ तेन कम-१–क न-१ १ |न-१ परन्तु पूर्वासिद्धमिदं अम-१ - अन-१ शून्येन वाऽभिन्नेन सममतः समीकरणविषमीकरणयोरैक्यात् अमि-१ - ऑन-१ इदं शून्येन समं भ विष्यति तेन अभ-१ = अन–१ अतो यदि न–पदमात्रत्तं तदा न–१ प- दमपि आवतं भवति । परन्तु एतादृशी स्थितिस्तदैव यदा न > ३ यतः पूर्वयुक्तिर्या प्रतिपादिता सा पदत्रयाधिकपदेष्वेव ।। एवं क्रियाकरणेऽभिन्न निरग्रा लब्धिः २अ-समा भविष्यति । यतो यदि अन्तिमा समग्रा लब्धिः _</न+अ ना+अ तदा ततोऽनन्तर एवं भविष्यति ततः पूर्वयुक्त्या । आसन्नमूढमानम् । अ+अ=तम कम तमत=ना–अ’ अत्र, सर्वत्र ना=अवर्गसंख्यामानम्।

परन्तु त=ग-अ'।अतः तp=१ ततः पूर्वयुक्त्या अप्र=अ २ अ=कः । कल्प्यते य = अ+-१, क+ .१– च+- १ - ज4--- र+ यत्र अ, क,........इत्यादिलब्धयोऽनावर्तास्तथा र=त+ २, स+3– स, + स, २ यत्र त, स,......इत्यादि-लब्धय आवत्तीः । कल्प्यते ॐ इदमासन्नमानं ना अस्य अनावर्तलब्धिवशेन श्वसन्नमानं च-सु। तदासन्नमानानयनयुक्तया र-सावयवलब्धिग्रहणेन प-(१) र + ल ::::::::::::::::: कल्प्यते । इदमासन्नमानं त, स,..स. आवर्तलब्धवशेन तत्पृ- श्वसनमानं च सा तदा र सावयवलब्धिग्रहणेन । -_प र + पा ............. (२) । ( १ ) ( २ ) अम्यां वर्गसमीकरणाविधिना द्विविध–र–मानेन द्वि विधा यमितिरागमिष्यति । तयोर्या धनात्मिका सैवात्रोपयुक्ता । ( २ ) अनेन नूर' +लार=पर+हा : लर'+ (ला–प )=पा लो र + ल आसक्षमूलमानम् । ८३ प–ला ; ( लाप )+ ४लांपा _ तंतः र +x/ २ लां ४ङ्कां = ^ पूर्वप्रतिपादितसमीकरणेऽस्मिन् । शे" ( प. लै–पं. ल )= लं न–पं । आसन्नमानानयनयुक्तया प. ले–पं. ल=+ १ तेन +शे " = लन–पं पक्षान्तरानयनेन ष=['न4शे," अतो यस्या आसन्नमूलमपेक्षितं सा संख्या चेत्प्रकृतेिः कल्प्यते तदा तदासन्नमानस्य हरः कनिष्ठं लवश्च ज्येष्टं भवति तदग्रिमशेषसमे क्षेपे, इति सिध्यति, अर्थादासन्नमानस्य समत्वे तदग्निमशेषसमधनक्षेपे वि- षमत्वे तु तदाप्रेमशेषसमणेक्षेपे हशमने क्रमेण कनिष्ठज्येष्ठे भवत इति । अतो यदा तच्छेषमानं रूपसमं स्यात्तदा यदासन्नमानं तत्र हरांशमाने रूपसेपे वा रूपशुद्धे ह्रस्वज्येष्ठ अभिन्ने भवतोऽतो मदुक्तं सूत्रम् ॥ निरथं पदं यदृणात् स्यात् फलाख्यं घनाख्यं तदेवात्र शेषं तदश्रम् । पदाढ्यं धने शेषहृदश्रमन्यत् फलं तदृतं चैषां भनेन ॥ १ ॥ धनाख्यं नवं ५२ कुत्या विहीने गुणः शेषभक्तोऽन्यशेषस्य मानम् । मुहुस्त्वेवमन्ते यदा शेषमानं भवेदूपतुल्यं तदा लब्धितोये ॥ २ ॥ गुणाती विषाक्षेपके कुट्टकेन भवेतां पदे ते समा लब्धयश्श्रेत् । विधुक्षेपकेऽथान्यथा रूपशुद्ध वभिन्ने सकृत्कुट्टकेनैव तूर्णम् ( ॥ ३ ॥ आसन्नमूलमानम् । यथा भास्कराचार्योक्तप्रश्ने प्रकृतिः ६७ । अस्या निरग्नं पदम् ८।शेषं ३ ततः सूत्रानुसारेण । वी वीतो जाते गुणाती १९६७ । ४८८४ २ लब्धयः समाः सन्त्य तो जाते कनिष्ठज्येष्ठे रूपक्षेपे क १९६७ ज्ये ४८८४२ एते एव मुहुः कुट्टकविधिना समासभावनया च चक्रवलनाचायोक्तयाप्यागच्छतः। अथ प्रकृतेरासन्नमूलज्ञानार्थं मदुक्तं सूत्रम् । रूपक्षेपे कनिष्ठं यज्ज्येष्ठं तेन हृतं पदम् । आसन्नं प्रकृतेर्सेयं सूक्ष्मं बहुकनिष्टतः ॥ अत्रोपपत्तिः । कनिष्ठज्येष्ठबर्गरूपाभ्यामितिसुगमेति किं ग्रन्थगौरवेण। इढाकसिद्धान्ताः । अथ चकवालगणिते दृढाङ्कसिद्धान्तेन नूतनः शेषो निरग्रो जात- स्तदर्थे कतिपयदृढाङ्कसिद्धान्तान् प्रदर्शये । अत्र संख्याशब्देनाकेन वा सर्वत्र पूर्ण धनसंख्या प्राह्या । ( १ ) या संख्या स्वयेन वा रूपेणेव निःशेषा भवति सा दृढ संख्या यथा, २, ३, ५, ७ इत्यादयः । अतो ऽन्यथाऽदृढसंख्या ज्ञेया । यथा, ४, ६, ८, ९, इत्यादयः । (२) रूपाखेकोत्तरा अझ यथेच्छाः क्रमेण स्थाप्याः । यथा १, २, ३, ४, ५, ६, ७, ८, ९, १२ = ११, १२, १३, १४, १९, १६, १७१८, १९, २० क २१, २२, २३, २४, २१, २६, २७, २८, २९, ३० के + = ३१, ३२, ३३, ३४, ३१, ३६, ३७, ३८, ३२, ४ ° ४ १, ४ २, ४ ३, ४४, ४९, ४ ६, ४७, ४ ८, ४९, १० ( इत्यादयः ) अत्र प्रथमं २ दृढसंख्या ग्राह्या । अनया या या एकान्तरा अ पवर्यो भवन्ति तासामुपरि विन्दुः स्थाप्यः । ततोऽपरा अचिन्हिता ३ संख्या ग्राह्या । अनया या या द्वयान्तरा अपवत्यस्तासामुपरि पुन र्विन्दुः स्थाप्यः । ततोऽप्यपरा अचिन्हिता ९ संख्या ग्राह्या । अनया चतुरन्तरिता या या अपवर्यास्तासामुपरि पुनर्विन्दुः स्थाप्यः । ततोऽ परा अचिन्हिता ११ संख्या ग्राह्या । अनया या या दशान्तरिता अ पवस्यास्तासामुपरि पुनर्विन्दुः स्थाप्यः । एवं ततोऽप्यपरामाचन्हितां संख्यां गृहीत्वा क्रिया कार्या । एवं यावतीः संख्याः संगृह्य क्रिया कृता तासाम- चिन्हिता दृढा ज्ञेयाः । यथा अत्र १-९० संख्या गृहीतास्तत्र २, ३, १, ७, ११, १३, १७, १९, २३, २९, ३१, ३७४ १, ४ ३, दृढायसिद्धान्ताः । ४७ अचिन्हिता दृढा ज्ञेया यतस्ताः स्वीयेन वा रूपेणैवापवर्या भवन्त । १. २ ३ ..." ( ३ ) एकद्वित्र्यादिभेदा अभिन्न धनात्मकाश्च सन्तीति प्रत्य- क्षतो दृश्यते । अतो यादि न–संख्यकानां र–संख्यका भेदाः न भे, भू नेन द्योतनीयाः स्युस्तदा भेदनयनेन नमै . = न (न-२) (न-२) . (न-+१) एते अभिन्नाः । अतो व्यस्तगणनया एकोत्तराणां र-संख्यकानां वधः ए कावेकोत्तररसंख्यकाबधेन निःशेषो भवतीति सिध्यति । एकाद्येकोत्तर र-संख्यकानां बध लाघवेन र अनेन प्रकाश्यते । यथा १. २. ३....न = न , १.२.३...म = म_ १. २. ३...र = र इत्यादयो भवन्ति । एवमेतत्सकेतेन न अयं लाघवेन न–भावितमित्युच्यते । = न न ( न-१) (न-२) (नन्ह +१)_न ( न-२) ( न-२) . (न-र +१) १ २. ३. _स ( न-१ ) (न-२) ... ( न–२+१) (न-र. |न-र =र नर इति सिध्यति । एवम्, नभे= र नेऊन भेन-र ( १ ) ( ४ ) अ, क, ग अङ्कानां मध्ये यदि अ, क मिथो दृढीौ, क. ग अयं च अ-भक्तो निःशेषो भवति तदा अ-संख्यया ग–संख्या निशेषा भवतीति पूर्व प्रतिपादितम् । एतत्सिद्धान्तबलेनाधो लिखिताः सिद्धान्ताः ( आ ) यदि अ, क मिथो दृढौ तदा अ,न कम एतौ च दृढौ भवतः । ( का ) यदि अ, क, ग, घ.... मिथो दृढास्तदा अ,न कप ग. म ध.ब..मिथो दृढौ भवतः । + ॐढाकतवन्तः । ८७ ( गा ) अअ, अ ,कक, इत्यादिषु ११ ३००.११ क३•• यदि अ. ,....अ.....प्रत्येकं क११ , क, ....प्रत्येकेनाद्धेन ढळे तदा अ , अ, अ. .., क१ कक: ...मिथ दृढो भवतः । (१) इत्यत्र या निरग्रा लब्धिः सा नि (यू२) अनेन प्र - काश्यते । अथ अ-दृढसंख्यायाः कः स महत्तमघाते येना न यं निः- शेषो भवतीति विचार्यते । | न अत्र यावन्ति गुणकखण्डानेि अ, २अ, ३अ....इत्यादि, तत्खण्डसंख्याप्रमाणम् = नि ( नै ) = नि , । एवं यानेि अ, शु द्वानि खण्डानि तत्प्रमाणम् = नि ( ) । एवं न , न“...शु डानां प्रमाणानि विदितानि भवन्ति ततः सर्वखण्डसंख्यायोगसमः अ दृढाङ्घात महत्तमो येना न ये निःशेषो भवति । यथा - उदा. ( १ ) , १. २. ३. ...१९ = १९ अयं २ दृढाङ्कस्य केन महत्तमघातेन निःशेषो भवति । अत्र नि (९९) = ७ । नि (रं) = ३ । नि (१) १। नि(३) = ० । अतः ७+३+१= ११ अयमेव मह तमघाताङ्कः । येन अर्थात् २३६ अनेना १९ यं निःशेषो भवतीति । ( ३ ) मभे= म ( म-१ ) ( म-रे ( म-२+१ ) ,अयं पूर्वयुक्तते २ २ ३: भिन्नः । अथ यदि म–दृढसंख्या भवेत्तर्हि तदल्पाः १,२,.., र सवी मतो दृढा भविष्यन्ति । अतः ( म–१ ) ( म-२ ) ....( म–+१ ) इयं संख्या र अनेन निःशेष भविष्यातेि । अतो यादि ( ... ( म-रक्षा १ ) २३=ल, तदा मम=म. छ । अतस्तदा ममे. अयं म–दृढाझेनापवस्थं भवाति । म, अज्ञेन योऽपवयों भवति सोऽ अप' म ) नेन द्योत्यते । डढाऊसिद्धान्ताः । | ( ७ ) द्वियुङ्कपदसिद्धान्तेन (य^र )मध्य+म यम-१ र म (म-१) + -) य म-२र२+...रेम। अत्र म, म ( स-१०. म (म-१ ) ( म-२ ) एते सर्वे गुणका अभिन्नाः ।आद्यन्तगुणकविहीनाः सर्वे गुणका यदि म दृढाी भवेत्तर्हि, म-हृदाद्देनापवत्यो भवन्ति । एवं द्वियुपदसिद्धान्तेनैव याद म-दृढाऊ भवेत्तदा ( य + र + ल + व +.... ) मध्यम+र+लम+..+अप (म ) इतेि सिध्यति । अत्र यदि य, र, ल, वादीनां संख्या ना भवेत्तथा सर्वे वर्णा रूपसमाः स्युस्तदा ( १+१+.... ) म=नाम=ना+अप ( म )

. ना-ना=ना ( नाम१-१ ) = अप (म)

अत्र यादि ना, म-दृढश्चैतौ मिथो दृढ तदा पूर्वयुक्तितः ना-९-१ = अप ( म ) इति सिध्यति । अयमेव फरमट–गणकस्य सिद्धान्तः ( Fermats Theorem ) (८ ) यादि अ,+क, य+कय'+कय*+...( १ ) अनेन दृ खसंख्येव विदिता भवेत् तदा कल्प्यते यदि य=, तदाऽनेन दृढसंख्या म भवतीति । तदा म=अ,+क, न+कन+क ,न+. ... ( २ ) (१ ) अस्मिन् यदि य = न+न, म तदा (१) समीकरणस्य रूपम्=अ +क, नकनम+क, ( न+न, म ) +.... =:अ,+क ,नस्ककन-कन-+.... + अप ( म ) =म+अप( म ) अर्थात्इदं म-संख्ययाऽपवयं भवेत् । अतो न किमपि बीजगणि तेन सूत्रं कर्तुं शक्यते येन दृढसंख्यैव द्योतिता भवेत् । (९) यदि न–दृढसंख्या स्यात्ताई १+| न-१ अयं न–संख्ययाऽ प्रवत्यो भवति। अयमेव विलसन-गणकस्य सिद्धान्तः (Wilson's 'Theorem दृढाङ्कसिद्धान्ताः । ८६ य ३ १ २ १२१ ३ २ (१प अस्योपपत्यर्थं प्रथमं दीर्घवृत्तलक्षणेन ३=१ य5+२+

३य-१ध्य+२+३+...

( इय-१ ) प=( य+ . ' +.... ) प । अत्र द्वियुपदसि- द्वान्तेन दक्षिणपक्षे यं अस्य गुणकः= १ । वामपक्षे चा- (इय__१ ) पञ्चपञ्प डू य (प-१ ) +प (प-१) ,य (प-२ ) स्मिन् प्रथम पदे ययु, य' गुणकः = - ’ ( दीर्घवृत्तक्षणेन) २ पदे य' गुणकः = -(e) प (प-१ ) () ३ .... .... .... .... = प-२प अतः सरूपसमीकरणसिद्धान्तेन वामपक्षीयो य-गुणकः ={पप - घ(=p), (१’(प-२)प-प(प-१)(प-२५-३)+} + ष =१–दक्षिणपक्षीयो यप गुणकः । ततश्छेदगमेन प–प (प-१ ) प+((प-२) प. ...- {प ...(१) अत्र यादि न-दृढसंख्या तथा स्याद्यथा न-१=प । तदा (१ ) समी करणेन | न-१ = ( न-१ ) न्-१-न–१ ( न-२ ) * ( न-१ ) ( न-२) +(न-३)-- .. ( २ ) अत्र न-दृढसंख्या तेन ( न-१ ) न-१ आअस्मिन् सर्वाणि पदानि । न-अपवयनि अन्तिमं चे १न-९ दं फरमटसिद्धान्तेन रूपहीनं तदा न–अपवर्यं भवेदेवं ( न-२ )न-१, ( न-३ )न-१ इत्यादिषु च स पप प१ -१ न१ o दृढाऊसिद्धान्ताः। AN र्वाणि पदानि न-अपवत्र्यानि, अन्तिमानि २न-१, ३न -१ इत्यादीनि च रूपहीनानि न-अपवस्यनि । एवं (न-१ ) न-१, (न-२)न-१ इत्या दिषु यदि लब्धयः ल, ल, ळ, ३१ ....इत्यादयः स्युस्तद ( २) समी- करणेन ११ २ - Venkateswaran raman (सम्भाषणम्) |न-१ =ळ, न+१ -'(ल, न+१ ) ( ने- ) ( न–२ ) ( लन+१ ) = अप ( न ) + १ -नक्ष्९+( न२लन-२ ) (न-१) पदपर्यन्तम् =अप ( न )+(१-१ ) न-१-१ = अप ( न )-१ ।

१+ न-१ = अप ( न ) अनेन विलसन-सिद्धान्त उपपद्यते ।

अनेन सिद्धान्तेन निर्दिष्टसंख्या दृढा वाऽदृढाऽस्तीति सुखेन ज्ञा यते । यथा ११ इयं दृढा वाऽदृढेति प्रश्ने अत्र न =११ , [न-१ +१=१+१.२.३.४.१.६.७.८.९.१० =३ ६ २८८०१ इयं न (११) संख्यया शुध्यति । अत ११ इयं संख्या दृढास्तीति । ( ( १० ) ( १ ) सिद्धान्तेन काचिसख्या दृढकधातगुण्यगुण कखण्डरूपा भवितुमर्हति । अतः काचित् संख्या = स = अनक त . गम,....। यत्र अ, क, ग दृढाः। अथात्र प्रत्यक्षते। दृश्यते यदियं सं=अन. कत. गल, (१+अ+अ' +..+अन ) ( १+-क+क+...+कत ) (१+ग+ग' +...+गम ) एतेषां बधे यानि पदानि तेभ्यः सर्वेभ्योऽपवत्यं भवति । अतः सर्वापवर्तकानां योगः = ( १+अ+अ+... ). (१+कृ+क'+.... ) ( १++ग'+ ...). C

• • • इढाऊसिद्धान्ताः। ६१ अन + १. कन +१, गम +१, - ० = २ अ-१ क-१ ग- १ तथापवर्तकानां संख्या च= न+१ ) ( त+१ ) ( म+१ ).... यत्र रूपं सा संख्या चापि अपवर्तकत्वेन हीता । अथोपयोगिनां सिद्धान्तानां सूत्राणि । | १ } ॥ २ ॥ निजेनैव भुवा वा या संख्या शुध्यति सा दृढा सन्त्यनन्ता दृढाश्चात्र संख्याः संख्यार्णवे ध्रुवम् परस्सरं दृढा याः स्युस्तद्वर्गाद्यापि वै दृढम् अन्यवर्णादिघातोऽपि स्वीयतः स्यात्तथा दृढः दृढयोर्भाज्यहरयोर्हरच्चेद्विशुध्र भाज्यश्च यद्रुणस्तर्हि गुणः शुध्यतिं हारहृत् दृढीकयुग्मादिवधेन संख्यका पृथकू हृता याश्च निरग्रलब्धयः दृढस्य तद्योगसमानघातत स्तत्संख्यकाभावितमेव शुष्यति । आद्यो दृढश्चैपेरेण वै दृढ ॥ ३ ॥ ॥ ४ ॥ ॥ १ ॥ स्तदा परस्य प्रथमेन तुल्यः व्येकेन घाते विधुना विहीन आद्येन भक्तः परिशुद्धिमेति ताढछ सूत्रं च युक्तिश्च यद्दशाज्जायते बुधैः केवलं दृढसंख्यानां मानं नैवोपलभ्यते कश्चित् स्वयं दृढश्चेत्स्यात्तर्हि तेन विशुध्यति विधुना सहितं धीमन् व्येकतद्दृढभावितम् ।। ६ ॥ ॥ ७ ॥ ६२ वढाऊसिद्धान्तः । अथैतन्मूलकाः कतिपयासिद्धान्ताः । या या हरहृताः सन्ति तुल्यशेषा हि संख्यकाः तासां तुल्याग्रसंज्ञा स्यात्तद्धरस्य वशादिह | ८ || एकाद्येकोत्तरा अझ व्येकहारसमा गुणाः भाज्येन हारविहृतास्तर्धघ्राण्यसमानि हि ॥ ९ ॥ एकावेकोत्तरा अङ्क व्येकहारसमाश्च ये तान्येवाप्यग्रकाणांह यदि भाज्यहरौ दृढौ १ ०॥ श्रेढ्योर्डयोः पदे द्वे द्वे क्रमानुल्याग्रके यदा तदा द्वयोः सर्वपदाहती तुल्याग्रके हरात् ॥ ११ ॥ यडरवशतस्तुल्यशेष राशी तदन्तरम् तडारविहृतं शुध्येदिति चिन्त्यं विपश्चिता ॥१ २।। दृढः कोऽपि रसैर्भक्त एकाग्रो भवति ध्रुवम् पञ्चभे वा सदा विद्वान् रामानल्पः स चेद् दृढः ॥१३, कोऽपि वर्गः शरहृतो विशुध्येदथवा भवेत् एकाग्रो वेदशेषो वा दृढसिद्धन्तयुक्तितः ।।१४।। दृढाङ्घातः संख्यायाः कस्या अपि विहीनतः तत्संख्ययैव विहृतस्तदृढेन विशुध्यति ॥१३॥ इत्थं संक्षेपतश्छात्रबुद्धिवृद्धयै द्विवेदिना सुधाकरेण लिखिताः सिद्धान्ता दृढसम्भवाः । ॥१६॥ इति दृढाङ्कसिद्धान्ताः समाप्तः ॥ शुभं भूयात् । श्रीरामऽवतु । ॥ श्रीः ॥ विज्ञप्तिः। Ab • 5 १ अस्यां चोखम्बा-संस्कृतग्रन्थमालायां प्रतिमासं पृष्टशतके चन्द्रः सीसकाक्षरैरुतमेषु पदेषु एकः स्तबको मुद्रयित्वा प्रकाश्यते २ एकस्मिन् स्तवके एक एव ग्रन्थो मुद्यते । ३ प्राचीना दुर्लभाधाऽमुद्रिता मीमांसावेदान्तादिदर्शनव्याकर ण,धर्मशास्त्र,साहित्य, पुराणादिग्रन्था एवात्र सुपरिष्कृत्य मुद्यन्ते । ४ काकराजयभधानसंस्कृतपाठालयअध्यापकाः पांण्डता एव एतत्परिशोधनादिकार्यकारिणो भवन्ति । ५ भारतवर्षीयैनॅह्मदेशीयैःसिंहलद्वीपवासिभिश्च पतग्राहकैर्देयं वार्षिकमग्रिमं मूल्यम् सुद्धाः ७ आणकाः ८ । मलिकं (ह्याल्युपैल्ङ) १२ । ६ कालान्तरे प्रतिस्तबकं ७ प्रणव्ययः पृथग् नास्ति । ८ ३ "तं सुयमाणा ग्रन्थाः मुद्रिताः स्तबकाः ( १ ) संस्काररत्नमाला । गोपीनाथभट्टकृता (संस्कारः) २ (६) शब्दकौस्तुभः । भट्टोजिदीक्षितकृतःव्याकरणम) १० ( s ) श्छोकवार्तिकम् । भट्टकुमारिलविराचितम् पार्थसारथिमिश्रकृत-न्यायरत्नाकराख्यया व्याख्यया स्महेतम् (मीमांसा) (+ ) भाष्योपचूंहितं तघश्रयम् विशिष्टाद्वैत दशनप्रकरणम् । श्रीमोकाचार्यप्रणीतम् ॥ (वेदान्तः) १ (५) करणप्रकाशः । श्रीब्रह्मदेवविराचितः ६ अप्रै मुद्रणीयत्वेनाभीप्सितौ ग्रन्थौः- विधिरसायनम् । अप्पयदीक्षितछतम् (मीमांसा) न्यायकणिका । वाचस्पतिमिश्रकृता एतदन्यानि कानि चित्पुस्तकानि अपेक्ष्यन्ते चेदस्मत्कार्यालय पुस्तकानां मुद्रिता महती सूची आणकार्थे संप्रेष्य द्रष्टव्या । कयध्यक्ष-हारिदासगुप्तः मेिषणस्थानम् चखम्बा–संस्कृतपुस्तकालयस्य बनारस सिटी । THE CHOWKHAMBA SANSKRIT SERIES, BENARES. This Monthly Magazine consists of very rare and valuable ancient Sanskrit worles on Vedic Literature, Hindu Philosophy different sciencesgeneral literature and Puranas &c, that have never been published before. The monthly issue of this Magazine dealing with one subject contains too pages of Demy octave size printed neatly in beautiful types on good thick paper, after being carefully corrected by the Pandits of the Government Sanskrit College, Benares. The works included in the Magazine hitherto issued and those in course of preparation for publication are as follows: Mahiz£s 0 Books, Fascie:Mys reatzf Sale, L. Sanskararatnamala, by Gopinatha Bhatta. (Sanskra) 2. 2. Sabdakaustubha, by Bhattoji Dikshita. (Vyakarana) ro. 3. Sloka vवैrtika of Kumarila Bhatta together with the Commentary calledNyaya- } Mimansa) 9. ratnakara, by Parthasarathi Misra 4. The Vedanta-Tatwatray of Sri Lokacharyya (Vedanta) + 5, Karana-Prakash by Bramhadeva (Complete) 6. Nyayakanika of Vachaspati Misra (Mimansa) (in preparation.) । vidhirasayana of Appaya Dikshita, FOR INDIA, BURMA & CEYLON. Annual subscription (in advance) Monthly Db, (Per V. P. Post) Single copy Rs7 8 o 0 12 o I % ¢ ) FOR. FOREIGN COUNTRIES. 8. S. d. Annual subscription (in advance) Single copy ० Y5 ० I 9 PAsyagered To be had from Ad

1. . D. GUPTA, Secretary,

The Chou®M¢¢ Sanskri Bk. Deja BENARES Cry