महाभारतम्
पञ्चमपर्व
महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-054
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

सञ्जयेन पाण्डवेषु जयसाधनसामग्रीमभिधाय तेषु धार्तराष्ट्रकृतापकारनुस्मारणपूर्वकं धृतराष्ट्रगर्हणम् ।। 1 ।।

सञ्जय उवाच।	5-54-1x
एवमेतन्महाराज यथावदसि भारत। युद्धे विनाशः क्षत्रस्य गाण्डीवेन प्रदृश्यते।।	5-54-1a 5-54-1b
इदं तु नाभिजानामि तव धीरस्य नित्यशः। यत्पुत्रवशमागच्छेस्तत्त्वज्ञः सव्यसाचिनः ।।	5-54-2a 5-54-2b
नैष कालो महाराज तव शश्वत्कृतागसः। त्वया ह्येवादितः पार्था निकृता भरतर्षभ ।।	5-54-3a 5-54-3b
पिता श्रेष्ठः सुहृद्यश्च सम्यक्प्रणिहितात्मवान्। आस्थेयं हि हितं तेन न द्रोग्धा गुरुरुच्यते ।।	5-54-4a 5-54-4b
इदं जितमिदं लब्धमिति श्रुत्वा पराजितान्। द्यूतकाले महाराज स्मरसे स्म कुमारवत् ।।	5-54-5a 5-54-5b
परुषाण्युच्यमानांश्च पुरा पार्थानुपेक्षसे। कृत्स्नं राज्यं जयन्तीति प्रपातं नानुपश्यसि ।।	5-54-6a 5-54-6b
पित्र्यं राज्यं महाराज कुरवस्ते सजाङ्गलाः। अथ वीरैर्जितामुर्वीमखिलां प्रत्यपद्यथाः।।	5-54-7a 5-54-7b
बाहुवीर्यार्जिता भूमिस्तव पार्थैर्निवेदिता। मयेदं कृतमित्येव मन्यसे राजसत्तम।।	5-54-8a 5-54-8b
ग्रस्तान्गन्धर्वराजेन मज्जतो ह्यप्लवेऽम्भसि। आनिनाय पुनः पार्थः पुत्रांस्ते राजसत्तम ।।	5-54-9a 5-54-9b
कुमारवच्च स्मयसे द्यूते विनिकृतेषु यत्। पाण्डवेषु वने राजन्प्रव्रजत्सु पुनःपुनः ।।	5-54-10a 5-54-10b
प्रवर्षतः शरव्रातानर्जुनस्य शितान्बहून्। अप्यर्णवा विशुष्येयुः किं पुनर्मासयोनयः ।।	5-54-11a 5-54-11b
अस्यतां फाल्गुनः श्रेष्ठो गाण्डीवं धनुषां वरम्। केशवः सर्वभूतानामायुधानां सुदर्शनम् । वानरो रोचमानश्च केतुः केतुमतां वरः ।।	5-54-12a 5-54-12b 5-54-12c
एवमेतानि स रथो वहते सह यो रणे। क्षपयिष्यति नो राजन्कालचक्रमिवोद्यतम् ।।	5-54-13a 5-54-13b
तस्याद्य वसुधा राजन्निखिला भरतर्षभ। यस्य भीमार्जिनौ योधौ स राजा राजसत्तम ।।	5-54-14a 5-54-14b
तथा भीमहतप्रायां मञ्जन्तीं तव वाहिनीम् । दुर्योधनमुखा दृष्ट्वा क्षयं यास्यन्ति कौरवाः ।।	5-54-15a 5-54-15b
न भीमार्जुनयोर्भीता लप्स्यन्ते विजयं विभो। तव पुत्रा महाराज राजानश्चानुसारिणः ।।	5-54-16a 5-54-16b
मत्स्यास्त्वामद्य नार्चन्ति पञ्चालाश्च सकेकयाः। साल्वेयाः शूरसेनाश्च सर्वे त्वामवजानते ।।	5-54-17a 5-54-17b
पार्थं ह्येते गताः सर्वे वीर्यज्ञास्तस्य धीमतः। भक्त्या ह्यस्य विरुध्यन्ते तव पुत्रैः सदैव ते ।।	5-54-18a 5-54-18b
अनर्हानेव तु वधे धर्मयुक्तान्विकर्मणा। योऽक्लेशयत्पाण्डुपुत्रान्यो विद्वेष्ट्यधुनापि वै ।।	5-54-19a 5-54-19b
सर्वोपायैर्नियन्तव्यः सानुगः पापपुरुषः। तव पुत्रो महाराज नानुशोचितुमर्हसि ।।	5-54-20a 5-54-20b
अपरोहं महाराज साक्षाच्चैनं ब्रवीम्यहम्। द्यूतकाले मया चोक्तं विदुरेण च धीमता ।।	5-54-21a 5-54-21b
यदिदं ते विलपितं पाण्डवान्प्रति भारत। अनीशेनैव राजेन्द्र सर्वमेतन्निरर्थकम् ।।	5-54-22a 5-54-22b
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि यानसन्धिपर्वणि चतुःपञ्चाशोऽध्यायः ।।

[सम्पाद्यताम्]

5-54-3 एष कालः कलनावुद्धिस्तव नैव स्थास्यति ।। 3 ।

उद्योगपर्व-053

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

उद्योगपर्व-055