महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-135
| ← उद्योगपर्व-134 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-135 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-136 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
कुन्त्या विदुलोपाख्यानकथनम् ।। 1 ।।
पुत्र उवाच। | 5-135-1x |
कृष्णायसस्येव च ते संहत्य हृदयं कृतम्। | 5-135-1a 5-135-1b |
अहो क्षत्रसमाचारो यत्र मामितरं यथा। | 5-135-2a 5-135-2b |
ईदृशं वचनं ब्रूयाद्भवती पुत्रमेकजम् । | 5-135-3a 5-135-3b |
किमाभरणकृत्येन किं भोगैर्जीवितेन वा। | 5-135-4a 5-135-4b |
मातोवाच। | 5-135-5x |
सर्वावस्था हि विदुषां तात धर्मार्थकारणात् । | 5-135-5a 5-135-5b |
स समीक्ष्य क्रमोपेतो मुख्यः कालोऽयमागतः। | 5-135-6a 5-135-6b |
असंभावितरूपस्त्वमानृशंस्यं करिष्यसि । | 5-135-7a 5-135-7b |
खरीवात्सल्यमाहुस्तन्निःसामर्थ्यमहेतुकम् । | 5-135-8a 5-135-8b |
अविद्या वै महत्यस्ति यामिमां संश्रिताः प्रजाः । | 5-135-9a 5-135-9b |
धर्मार्थगुणयुक्तेन नेतरेण कथञ्चन। | 5-135-10a 5-135-10b |
यो ह्येवमविनीतेन रमते पुत्रनप्तृणा। | 5-135-11a 5-135-11b |
रमते यस्तु पुत्रेण मोघं तस्य प्रजाफलम्। | 5-135-12a 5-135-12b |
सुखं नैवेह नामुत्र लभन्ते पुरुषाधमाः । | 5-135-13a 5-135-13b 5-135-13c |
जयन्वा वध्यमानो वा प्राप्नोतीन्द्रसलोकताम् । | 5-135-14a 5-135-14b 5-135-14c |
मन्युना दह्यमानेह पुरुषेण मनस्विना । | 5-135-15a 5-135-15b |
आत्मानं वा परित्यज्य शत्रुं वा विनिपात्य च। | 5-135-16a 5-135-16b 5-135-16c |
इह प्राज्ञो हि पुरुषः स्वल्पमप्रियमिच्छति। | 5-135-17a 5-135-17b |
प्रियाभावाच्च पुरुषो नैव प्राप्नोति शोभनम् । | 5-135-18a 5-135-18b |
पुत्र उवाच। | 5-135-19x |
नेयं मतिस्त्वया वाच्या मातः पुत्रे विशेषतः । | 5-135-19a 5-135-19b |
मातोवाच। | 5-135-20x |
अतो मे भूयसी नन्दिर्यदेवमनुपश्यसि। | 5-135-20a 5-135-20b |
अथ त्वां पूजयिष्यामि हत्वा वै सर्वसैन्धवान्। | 5-135-21a 5-135-21b |
पुत्र उवाच। | 5-135-22x |
अकोशस्यासहायस्य कुतः सिद्धिर्जयो मम। | 5-135-22a 5-135-22b |
राज्याद्भावो निवृत्तो मे त्रिदिवादिव दृष्कृतः । | 5-135-23a 5-135-23b |
तन्मे परिणतप्रज्ञे सम्यक्प्रब्रूहि पृच्छते। | 5-135-24a 5-135-24b |
मातोवाच। | 5-135-25x |
पुत्र नात्मावमन्तव्यः पूर्वाभिरसमृद्धिभिः । | 5-135-25a 5-135-25b 5-135-25c |
सर्वेषां कर्मणां तात फले नित्यमनित्यता। | 5-135-26a 5-135-26b |
अथ ये नैव कुर्वन्ति नैव जातु भवन्ति ते। | 5-135-27a 5-135-27b |
अथ द्वैगुण्यमीहायां फलं भवति वा नवा । | 5-135-28a 5-135-28b |
नुदेद्वृद्धिसमृद्धी स प्रतिकूले नृपात्मज । | 5-135-29a 5-135-29b |
भविष्यतीत्येव मनः कृत्वा सततमव्यथैः । | 5-135-30a 5-135-30b |
प्राज्ञस्य नृपतेराशु वृद्धिर्भवति पुत्रक । | 5-135-31a 5-135-31b |
निदर्शनान्युपायांश्च बहून्युद्धर्षणानि च। | 5-135-32a 5-135-32b |
पुरुषार्थमभिप्रेतं समाहर्तुमिहार्हसि। | 5-135-33a 5-135-33b |
स्पर्धिनश्चैव ये केचित्तान्युक्त उपधारय। | 5-135-34a 5-135-34b 5-135-34c |
तेषामग्रप्रदायी स्याः कल्पोत्थायी प्रियंवदः । | 5-135-35a 5-135-35b |
यदैव शत्रुर्जानीयात्सपत्नं त्यक्तजीवितम्। | 5-135-36a 5-135-36b |
तं विदित्वा पराक्रान्तं वशे न कुरुते यदि। | 5-135-37a 5-135-37b |
निर्वादादास्पदं लब्धा धनवृद्धिर्भविष्यति। | 5-135-38a 5-135-38b |
स्खलितार्थं पुनस्तानि सन्त्यजन्ति च बान्धवाः । | 5-135-39a 5-135-39b |
शत्रुं कृत्वा यः सहायं विश्वासमुपगच्छति। | 5-135-40a 5-135-40b |
।। इति श्रीमन्महाभारते |
5-135-1 कृष्णायसस्य लोहस्य । संहत्य णिण्डीकृत्य ।। 5-135-3 एकजं अभ्रातृकम् ।। 5-135-5 सर्वावस्था गार्हस्थ्यादिरूपा। तावेव धर्मार्थावेव। अचूचुदं प्रेरितवत्यस्मि ।। 5-135-6 समीक्ष्य क्रमोपेतः द्रष्टुं योग्येन पराक्रमेण युक्तः । अस्मिन्काले चेत् कार्यं कर्तव्यं युद्धं न प्रतिपद्यसे ।। 5-135-7 आनृशंस्यं शत्रुषु स्वदेहे वा दयांकरिष्यसि तर्हि त्वं असंभावितरूपस्तिरस्कृतरूपो भविष्यसीति संबन्धः ।। 5-135-8 स्वरीति। उभयलोकानुपयुक्तेपि पुत्रे वृथा वात्सल्यं खरी करोति तद्वदहमपि स्यामित्यर्थः ।। 5-135-10 धर्मार्थेति। त्वया भाव्यमिति शेषः ।। 5-135-15 प्रस्थातव्यमेवेति शेषः ।। 5-135-17 स्वल्पमैश्वर्यं अप्रियमनिष्टं इच्छति मन्यते प्राज्ञः। यस्य तु अल्पमेवैश्वर्यं प्रियं तस्य ध्रुवं निश्चितं तदेवाल्पं प्रियत्वेन गृहीतं अप्रियमनर्थकरं स्यात्। तेन राज्ञाऽल्पसंतुष्टेन न भवितव्यमित्यर्थः ।। 5-135-18 अभावं नाशम् ।। 5-135-19 पश्य हितत्वेनेति शेषःक ।। 5-135-20 अतो वचनात् मे मम भूयसी नन्दिः समृद्धिः भवितेति शेषः। यत् एवं कारुण्यं देहे कृपां अनुपश्यसि हितत्वेन । एवंसत्यपि त्वमेव चोद्यं पूर्वपक्षं चोदयसि प्रेरयसि कारुण्यं कुर्विति। अथापि वज्रहृदयाहं ते तुभ्यं चोदयामि ।। 5-135-21 सैन्धवान् हत्वा कृच्छ्रेण भाविनं ते तव विजयं यदा पश्यामि द्रक्ष्यामि अथ त्वां पूजयिष्यामीति योजना ।। 5-135-22 एतां अवस्थां दारुणामात्मनि आत्मना स्वयं विदित्वा । मे मम भावश्चित्तं राज्यान्निवृत्त इत्युत्तरेण संबन्धः ।। 5-135-29 वृद्धिः पीडा। वृधु हिंसायामित्यस्य रूपम्। समृद्धिरैश्वर्यम्। आत्मनः पीडां परस्यैर्श्वं च नुदेदित्यर्थः ।। 5-135-35 तेषां क्रुद्धादीनां अग्रप्रदायी। भक्तं वेतनं च सर्वेभ्यः प्रथमं देयम्। न चेत्सद्यः कुपितास्ते त्यजेयुरित्यर्थः ।। 5-135-36 एनं निर्वादैः परिनिष्ठितैर्दूतैर्निर्वदेत् परिनिष्ठां प्रापयेत्। साम्ना दानेन वा तं पर्यवस्थापयेदित्यर्थः । अन्ततः फलतः तत् शर्त्रार्वशीकरणं भविष्यति ।। 5-135-37 तत्रोपायमाह निर्वादादिति। एवं परिनिष्ठिततया आस्पदं स्थानं प्राप्तं चेत् शत्रुणाऽनुपद्रुतस्य धनवृद्ध्यादिकं सर्वं सेत्स्यतीत्यर्थः ।।
| उद्योगपर्व-134 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-136 |