बृहद्धातुरूपावलिः

by T.R. Krishnacharya

बृहद्धातुरूपावलिः T.R. Krishnacharya १९२४

BRIHA-) AUXUPAVALI. ॐद BY . R. KRISHNACHARYA, २OPT } ETOR, THE NADA E / AS A BOOK DEPor KUR BANAM < G* -" Proofs cricted by Pundit. SAN KARASUBRAMANYA SASTRI, S4i}S{r} eacket. STJOSEPH'S -1CH SC- O०L TRK ANDRU Printed at the Bhaskaya press, Trivandrum OCT) R E K१, 192 . ( Registered according to the act xxv ०१ 488.) [XI औghts reservedb५ the author] = = = == =

=

= ! शैः । वृहद्धातुरूपाबालिः । A c कुम्भस्थल मध्वविलास पतञ्जलि अर्चिषतिमr मझियम् रामाचार्यसूनुन । टी. आरकृष्णाचार्येण विरचिता ।

• • -

+- अनन्तशयनस्थ सेnष्टजोसेफ पाठशालायाः संस्क्रुतोपrध्यायैः पण्डित शङ्करसुब्रह्मण्यशास्त्रिभिः जिता च । नान्य ::Aथा--- इदं पुस्तकम् अनन्तशयनस्वे ‘ भास्कर ' मुद्रणयन्त्रे मुद्रितम् । शके १४ ३ रक्षिलानि सवसरों आश्विनमसि । इदं पुस्तकं १८६७ तम रित्रस्ताब्दीय २५ संग्रक विभाग भू- सरेण लेखारूढं कृस्वस्य सर्वेऽधिकारः प्रन्थकर्ता । वयनकः । PREFACE. I gladly accede to the request of Pandit T. R. KRISHNA cARYA to write a preface to his new book, the Brihad . dhaturdpvali, mainly for two reasons. First, I cannot tefuse the request of { man , who by his publishing activi ties, has clone so much for the study of Sanskrit in general andl of Madhva philosophy in particula¥ . Secondly, I am convinced Lhat the Britaddhaturtpavali is an exceedingly useful book and deserves at the support and encouragement that Sanskrit scholas can give t. The name of Padit T. R. KRISHNACHARYA is ve]] known in the world of Sanskrit scholarsnoton!y in India but also in Europe and America. The Pandit comes of a poor but learned anड़ respectable family. The business of a publisher, such as Pandit KRISHIKACHARYA has been, is not the work of a poor man and the story of how young IRISHNACHARYA was led into it is interesting anळे shows the kind of staff that he is made of. A followe¥ of Sri Madhvacharya bitself, Pandit KRISINACTARY+ naturally desire to study the var lks of Mia& h va, but found that of ०ne of them was available in a printed form. This struc; bia as being extrepely deploable and he formed the determination of publishing them all himself. Consequently bot only aid be publish all the wrs of Madhvg under the title of Satyana ] , but He also pri.ted the works of Madhva's conct followersJayatFrtha, vyasarajaavamin, Raghavendrasvattin, vedirjaswamin ard othersworks which in a sense are more important than the works of the Maste himself from the poip of view of elebrate, scientific and systematic treatment the Dvaita doctrineThe Service that KRSNAc]A RYA thus did to the cause of the study of Madhva's philosophy ca < be understood when 5 is repeebered that up to his days these works were studied only in Mss , which, besides being any a time inaccurate, were by ho means accessible to al. 11 The same story was repeated in the case of the Maha bharata Commencing the study of the Mahabharडूta rom the Bombay Edition of Ganpat Krishnaji of 1882, the Pandit, found that the Adiparvan did not coatain some of the we}t known episodes, which as a boy he had hear from the PauranikasHe therefore yet t७ Tanjore and found that in the two Devanagari and Telugu Ass of the great epie that were deposited in the Maharaja' s ibrary, the missing episodes were to be seen. this {ed him to make a some what close comparison of the printed edition and the Mss. , which revealed to birm the fact that there were two distinct recensions of the Mahabha'ata, t re Northern and the Southern . He thereupon undertook the publication of the Southern recension, collected the necessary Mss and actually finished the stependous task in the short period of four years (1908-1909). A very useftri volume of Preface, Contents and Alphabetical index was tater published in 1914 and us the Mahabharka work care to an end, A the publications of Krishnachaya were printed at t#e best available press for Sanskrit. via , the Airnayasage: Press of Bombay and thus in the matter of printing nothing was left to be desired The Biladdhaturtpavali is, as I have said above, a very useful book and satisfies a long felt - want. In the course of my experience as teacher and examiner in Sans krit at the Bombay University, I have often noticed that students were mary = time barIdicapped i rendering passages from English into Sanskrit, because they were not sure whether a certain verbal form they wanted to use w४s correctTheytherefore,avoided using regular verbal forms altogether and emplayspast and potestial part ciples instead. The present brk which gives all verba forms of almost all the roots in the Deatuptha in addition to participles of the above kind, would be quite welcome to our students. I am further of opinion that as a book ० Reference the Brihaddhajuravali is almost indis enable to'every Sariskrit schola .and as such ought to find a place in our school and college libraries The study of Vyakara Ea or Sanskrit grammar plays an important part in the training of a Sanskrit schola F. The work that Mathematicsdoes in the mental development of a modern-student, vyakarana did in ancient India in the case of Saakrit pupils. Both• give accuracy to thought aga sharpness tointellect and create the habit of precise and clear judgment. , These are qualities which are so necessary in all fields of intellectual pursuit. I remember when I was studying at the Deccan College in 1918we often used to leet Sir Ramakrishna Bhandarkar in the course of his evening walks along the Deccan College road. In one of the talks that I then hadःwith himhe asked me whether I had studied Bhattoji's !" Siddhantakaumud. On my answering I had studied it in partshe exclaimed, " What, Inparts' only! I never expected this answer from a son of Balacharya! (Sir Ramakrishna was on familiar terms with my father) I have known four generations of your family and I know your people have reduced yakarana to the position of a drawer of water in your house. Young man, Vyakarata forms the basis of Sanskrit scholarship and I shall never call "a man Sanskrit schola unless he has thoroughly studied the Siddhantakaumudi. These words of the venerable old scholar made a lasting impression on my mind and I still remember very vividly indeed the whole scene. I have 'recalled this personal incident just to show the importance which Si Ramakrishna attachesand which as a matter of fact belongsto the study of Vyakarana. Vy६ ka ramahas now{fallen on en dayst is not a favourite study at presentOurBombay University neglects Vyakara na altogether, A student here may enter a collegc and pass but with a First Class degree in Sanskrit without knowing a single line of Bhat!oj, or even a single technical form in ]] grammar. The Sanskrit Honours course is at present under reconstruction and I have sent a suggestion for constituting a separate paper for vyakarana. I am not, however, sure that the suggestion would be accepted. A misconception regarding vyakarana is often found to be prevalent among scholars who have not studied the subject. They seem to think that the vyakarana Sastra is constituted by a number of rulesperhaps very elabora te, of declension and conjugation and syntax and such other matters and naively wonder why a sastra of this kind should traditionally be considered as requiring the study of twelve years and why sorne people should make it the study ¢f even their whole life. This view is based upon a serious misconception regarding the scope of the Vyakarana Sastra. A map is never called a Vaiyakarana if only he is able to decline a diffcult word ike krosto' or give off-hand the Aorist forms of even the most obscure roots, The Vyakarana Sastra, which forms the basis of Sanskrit scholarship, is not a matter of mere rules of this kind. Under it are treated some of the most important problems of the science of langsage and discussions of a highty philosophical kind, sometimes very suxle and abstruse, are carried on. It is this part of the vyakarana astra which is so useful in mental training and develop ment In conclusion I hope that this Brihaddhaturtpavali will serve the purpose for which it is intended and with pleasure I introduce it to the Sanskrit public. phinstons College, ) A, B GAJENDRAGADKAR, [, A., t. IE , A. R. A. B., 2nd July 192*. Pefe38 ७८ ८ 58 ।।$ «Fil. Bombs y. उपोद्धतः । --७२:12- ~~-~ श्रीवेङ्कटेशो विजयतेतराम् ।। भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती ॥ सुविदितमेवैतत्प्रेक्षावतां यन्मानसविचारप्रकटने बिना भाषां सुदुर्घटमत एव सकलोऽप्यबालगोपालं जनः स्वभिलाषं विशुद्धय चाऽशुद्धया वा बाचोदीर्थ ति । तत्र प्रभूतास्वपि भाषासु मधुर्यं लघवर्थगाम्भीर्योधनेझगु णगणभहिम्ना संकृतभाषेच प्राधान्यमत्रग/हत इति निवेदने निवेदकस्य मिथ्या स्तुतिकरणदोषो यत्सत्यं नैव भविष्यति । ऊिंबहुना तद्धननैवेतरासा मसंस्कृतवमस्या एध विशिष्टसंस्कारवत्वं स्फुटं विंध्यते । सत्स्वपि तत द्भाधानसंस्कारकेषु महत्सु वैयाकरणादिशास्त्रेषु नैवापरा भाषाः संस्कृतष दभाजः किन्तु चिरंतनफलप्रधृता सर्वासां भाषाणां जननीपदभध्यूषुषी दे वाण्येय विशिष्टसंकधत्वबोधकसंस्कृतपदवाच्या । अत एव श्रीमद्भि रानन्दतीर्थभगवरपदैः ‘वाचारम्भणं विकारो नामधेयं मृतिकेत्येव स स्यम्’ इति श्रुतिव्याख्यानवेलायां मृतकेति संस्कृतभाषस्थपदस्य सस्य- त्वमुपादर्शि । तथाभूता चेये भारती यद्यपीदान सार्वजनीभोपयोग/भाषा मृतभषेति कैरपि व्यवह्रियते, तथापि नयं तस्य दोषः । न हि कपि माथा म्रियते । किं तु तत्प्रचारकाणां कालमहिम्न करणान्तरेण वा क्षये सैव मृतेव लक्ष्यते । पुनश्च भागधेयोन्मुखतया लब्धे भक्तिशालिनि प्रव तके सैव निजकृष्टगुणैराक्रक्ष्यत्येव चेतांसि मुद्रस्थायिनामपि विद्वदग्रेस राणाम् । इयं किं स्यन्तविचारं सौलभ्येन प्रकटयितुमसमर्थेति मृतेयु- च्यते ? मह्नमान्याः ! पश्यतास्याने व बहुभिः कृशाग्रमतिभिभिन्न विषयेषु प्रणीतान् ग्रन्थराशीन् । येनेयं मृतेति जल्पत जिव्हैव पराः स्वमापद्येत । एतद्भाषानिषुणा लौकिकेषु विषयेषु व्यवहर्तुमनया किम भी इति मृतेयम् ? । तर्हि चक्षुषी उन्मील्य प्रेक्षध्वम् तत्र तत्र स्थितान् निजपाण्डित्पतेजसा तांस्तान्दिग्भागान् प्रकाशयतो विद्वदसरान् । ये धुनापि स कैलं स्वीयं व्यवहारमनयवै नैिर्ददर्वन्ति । बर्मार्थकाममो '{ क्षाणां संपादनमप्यनयैव सुकरम् । तत्र तबर्मसंपादनं विनैतदभ्य सनं नैव शयमितिसुखेप्रमेय । यह मानवादीनि धर्मशास्त्राणि विद्य- न्तेऽस्यामेव। अर्थस्तावदस्यामेव लिखितानां सुतप्रभृतीन मैषज्यग्रन्थानां पठनेन कियाङ्गनैर्मिषभिलक्ष्यते तदपि प्रत्यक्षमेव । कामस्तघट्टस्य- नादिप्रणीतानां ग्रन्थानामवलोकनतः सुदूपाश्च इति तस्याप्येतदधीनत्वं सु व्यक्तम् । एकोऽवशिष्टो मोक्षो हि विना संकृतभाषाध्ययनं सुदुर्घट इति कथनं नैव विशेषविवरणमर्हति । अतः परुषार्थचतुष्टयं निरायासेनैवाधी- याभयसं षा भाषेयं सर्वोदरास्पदमधिरूढेति मत्राश्वर्यलेशः । -3 । भाषनामैकञ्चिक्रसुतिञ्चयो वाक्यस्मा । तत्र यथेषु सुभन्तानां बाहुल्येन तत्पदज्ञानमेव प्रधान संपदनतामह। । तथापि तेष्वषि सुबन्तेषु धातुजशब्दानमेव धिक्यात् प्रथमते ध्रतुम्वरूपज्ञानं तदर्थशनं तजश् ब्दज्ञानं च प्रथमसंपादनीयम् । तेइज्ञनोपायभूतेषु सत्स्वपि धतुङ्यादिषु बहुषु ग्रन्थेषु किमर्थमयं प्रयास इति न संशयितव्यम् । ते च मन्तः प्रबन्धः सकलशास्त्रार्थघटित निखिलसूत्रोपन्यासयुत महामतिशालि भैिर बाधिगन्तुमलम्। न तैः स्थूलमतीनां संकृतभषमभ्यस्यतां बालानां वा को यपयोग । प्रत्युत तथाभूतकठिनग्रन्थको रूपज्ञानप्रयतने तत्काठिन्याच लोकनत वैरस्यमेव संजायेत तन्मनसीत्यवधार्य प्रयासयमकृतः श्रीम ता कृष्णाचार्येणानेकविधपुस्तकच यमुद्रणवसमह लोकेन । स च प्र यासोऽध्येतृणामिदानींतननां क्रियन्तमुपकारभारमदधति प्रत्यक्षमेथा श्रिमग्रन्थमवलोकयतामतस्तद्दषथे कृतं बहून लेखनेन । स चायं कृष्णाचार्यः टोणगेइत्युपाह्वः। तत्पूर्वजाश्च भरतखण्डे द क्षिणदेशे खोलमण्डले कचेर्या दक्षिणे तटे मायूरक्षेत्रस्य पश्चिमतोऽनतिदूरे तञ्जापुर महाराजैर्महाराष्ट्रीयैर्निर्माप्य स्त्रश्रितेभ्यो वते भफिधनस्य अमे न्यत्रसन् । ते च तैरेव क्षिद्विपैः सह पुण्यपसनतो दक्षिण दिशमागतास्त मेध पारंप्यर्थं सेवमानः श्रीमन्मध्वमतानुयायिन उतरादिमष्ठशिष्या ऋशाखाध्यायिनो देशस्थाः । तद्वंश्यश्च धकर्माचरणतः पितत्रिविवमलः पौराणिको रमाचर्यस्तस्मिन्नेवाग्रहारीकृत प्रामे पातिव्रत्यादिश्रुणैर्ज- नकनन्दिनीमनुकुर्वाणया सीताबाईसंज्ञिकया भार्यया सेवमानश्चिरमुवास । तपश्च तादृशोर्महस्मनर्मध्यमः पुत्रोऽयं ग्रन्थकारः कुणाभिधो वाक्य एष स्वजनक्रनिंजज्येष्ठभ्रातुः श्रीनिवास/चर्याच्चाधीतव्यः कलिकलम- हिंस्र तद्दमेऽलब्धजीविकोपायः शास्त्रमध्येतुं मुखेन च जीविकमधिगतं पदवाक्यप्रमाणपारावारीणैर्बहुभिः पण्डितधरेण्यैरलंकृतं कुम्भघोणक्षेत्रमध्य यसत् । तत्र चारब्धशाध्य मनः शत्रयसनयोग्य एव कल जाताश्षा भ्यसनः पित्रोर्जात्रादीनां च पोषणार्थं द्रव्यसंपादन एव मतिमकार्षीत् । अहोमहिमाऽयमाकिओन्यस्य । एतदृशः सन्ति कियन्तो जन! ये विधैि नियोगतो दरिद्यपीडिता निजाध्ययनविमुखाः संजायन्ते । तत्र च दैववश स्कस्यामपि दृश।लायां लड्योषाध्ययषदोऽवाप्तस्वभ्यो विना वेदन्त भ्यसनमितरदध्ययनं विफलमिवेत्यफलथ्य श्रीमदानन्दतीर्थभगवत्पा दाचार्यप्रणीतानां दशोपनिषद्भाष्यगीताभाष्यश्रीमद्राक्षात्रभाष्यप्रभृ- तीनां द्वैतवेदान्तग्रथनां पठनमरद्धुकामः स्वगृहे ऽलब्धतत्तपुस्तको अन्थगोषनचणेभ्यो निजसतीर्थेभ्योऽप्यनवापुस्तक; कलकल-मुम्ब- य्यादिस्थलेष्वषिं मुद्रितपुस्तकलभायै कृतबहुपरिश्रमो यदा नालव्ध श्रीमन्मध्वमतीयमेकमपि मुद्रितं पुस्तकं, तदैवेतरमतपुर ध्वमतपुस्तकानि मुद्रयित्वाऽपेक्षितुंसकलजनसहजलभ्यानि विधास्य इति निरवैषीत् । प्रियपाठकाः पुस्तकसंमुद्रणं तत्रापि संस्कृतपुस्तकमुद्रणं प्राह कादीनां बहूनामनुपलम्भाकथं दुष्करं तद्वद्भरनुमातुं शक्यं, तच्च महता ऽ निकेनैव सुसंपाद्यमित्यत्र न विशयलेशः। परमयभचिनानेसरोऽसस्यपि श तरूप्यकाधिके धने पञ्चसहस्ररूपकमुद्रः पणीयं ‘श्रीमतसर्वामूल' नामकं श्रीम दानन्दतीर्थभगवद्पात्रचर्यप्रणीतानां सप्तत्रिंशन्मूलग्रन्थानां संग्रहातभकं ग्र न्थं मुद्रयितुमारब्धवान् । अहो! धैर्थमहिमाऽस्य मुद्रकस्य । यरसयमभीर प्रकृ लिभिरूपंधैर्यंशं विधातुमिदमत्यन्तमशक्यम् । मुद्रितपुस्तकानां सहजलभ्यत्वेऽ यस्य्। : षि पठेयुरको विरम ताममुद्रणोद्यमदिति धनेष्वपि केषु चित् yk { पुस्तकस्वामिषु, महता यत्तेन तालपत्रलिखितानि पञ्चषाणि पुस्तकानि संपर्धा यहुभिः पण्डितैः संशोध्य वर्षद्वयेन समाप्यत तरीसुद्रणम् । ततः *मण त नभूतान् न्यायसुधादीन्, न्यग्रामृतरङ्गिण्यादिकाम् सुदुर्लभन् ब दमन्थश्च सहजलभ्यनक्षत् ! त नि तु न केवलं भारतं वर्ष व्याप्नुवन् कित पाश्चात्यदेशेष्वपि पुस्तकागरणि विद्वन्मन्दिराणि चक्षुषीत । ऋ बहूना ग्रन्थालयेषु महराजप्रासादेषु विद्वदग्रेसरघुवेंपु चेदानीं स्थितानि मुद्रितव्रतमतपुस्तकानि श्रीमता कृष्णचयेणैव मुद्रितानि । यतवल्लूष- कृतं तत्रभवता जावीमहाशयेन संस्कृतपुस्तक़न दुर्लभानां मुद्रणेन - ण्डितघगपरि, तथैव श्रीमन्मध्वमतानुयायिनामुपर्यपि कृष्णाचार्येणनेन । अत एव मनसि स्थितं तद्विषयकमादरं प्रचिकटयिषुणा मया प्रस्तावनाले खनोपक्रमोऽथमीकृतः । न केवलमेतावतैव परिसमाप्तोद्यमकथा मद्रक यस्य । अनेन खलु दाक्षिणात्यपाठानुसारि समग्रं महभरतं संगृह्य प्र- काशि ! गणपतकृष्णाजिन मुद्रिते भारते लभ्यममे कुतोऽयं प्रयीकृ त इति यद। पृष्टं सादृशैस्तदा स एवाकथयस्महाभागः ! * यन्महभरता बलोकनेच्छया गणपतकृष्णाजिमुद्रितं भारतमभीय यदैवादिपञ्चवचथं तदैत्र तस्मिन्पर्वाणि कार्ये पौरणिकान मत ।तपादन वदनतः श्रुताः शर स्य अध्यक्ष उपरिचश्वमुन! प्रत्तयः सस्यवस्याः पाणिग्रहणं, वेद ठ्य सस्योपनयनं, फाल्गुनस्य कपटयतिवेषधरणं, देवकीवसुंद्वाभ्यां दश थाः सुभद्रायाः पाणिग्रहणमित्येवमाद्याः कथा यदा नाद्राक्षे तदैव तच वबुभुत्सया तळघरनगरं गत्वा तत्रत्ये सरस्वतीमहळू संझुक तन्नगर जन संस्कृतपुस्तकांगर तैलंग(क्षर लिखिते, मशरक्षरलिखितं चेति पुस्तकद्वयं लब्धवान् । तत्र च बर्ये ४तः सफलः कथा दृष्टा असे मुम्बापुरमुद्रितं तत्रस्यं चेक्षुभे अपि यद् दृष्ट पुस्तके तदा बहवो विसंवाद दृग्विषयं मेऽपतन् । अत औसराहदाक्षणस्यभेदेन महाभारतं द्विबिधप ठोपेतमिति ज्ञात्वा दाक्षिणस्थपठानुस/रि महाभारतमघइयं मुद्रणीयमिति निरणैषामिति । तथैव महता प्रयासेन मूढपुस्तकानि संकलय्य बहूनां प न वाटा K डितानां साहाय्यं न पूर्णसामनयन्महाभरतपुस्तकमुद्रशमनकपाठान्तरयु तम् । तद्वदेव श्रीमद्रामायणे वाल्मीकी गोविन्दराजीयेन पूर्वेण व्याख्या नेनालंकृतं नवानामन्यासां टीकानां सारं दत्वा मुद्रितम् । एतयोरस्माकं सर्वस्वीभूतयोर्मह।ग्रन्थयोमुद्रणेन न केवलं भरतखण्डं तद्यशसः पर्याप्त किंतु द्वपान्तरेष्वपि तदपरिश्रमफलभूतैरेतैर्गु भूतैरेतैर्द्धन्यैस्तत्रत्यविदुषां मन्दिराणीि व्याप्त नि । एवं स्वायुषो महान्तं भागं मध्वमतीयपुस्तकमुद्रणादिलोकोपयोगिकाएँs तिवक्ष चरमे वयसि वयसोऽनुरूपं बेदन्तपरिशीलनं कुर्वाणस्य पूर्वमध्या पकपदमधितिष्ठतो यन्मनस्यसीद्यच्छात्रोपयोगिनी महती धातुरूपावलिः कायेति तदव पुनः स्मृतिपथमारूढमतः स एवेमें ‘बृहद्धनुरूपावलिः इत्यभिधं प्रन्थं कृव। प्रसिद्धिमानयत् । यद्यपि धातु रूपपरिज्ञानाय महा महिमशालिभिः डाक्ट्रपदंवच्यैः रामकृष्णशर्मभिर्भाण्डारकरमहोदयैः कृते दे पुस्तके अलं, तथा च सकलंयेन तज्ज्ञानोपयोगाय धर्मराजनार- यणगन्धिप्रभृतिभिभ्रथितानि नैकवधानि सन्ति पुस्तकानि, तथापि साकल्ये न गझललपज्ञाने तैर्न भवति । तानि च पूरातनीं व्याकरणसरणिमनुमुस्यानि र्भितान्यत उभयविधसरण्युपेतयमावलिधतुरूपाणां महंत उपकरय स्या देखङ्गलपाठशालायामप्यधीयानानामित्यत्र नास्ति म संशयः । अत एव- स्युपकारकं ग्रन्थमिमं क्रीस्वा सफख्येयुरतिमहूतो ग्रन्थकैरपरिश्रमान् छ अ बिट्सांसश्च संस्कृतभाषाभिमानिनः । भगवथ ददतु मन्थकतुरा युदयं शतपरिमितं येन पुनर्मुद्रणदिकं मध्वमतग्रन्थान तद्धस्तन स्यादिति सा लिचन्धं भगवन्तं लक्ष्मीजानं वृषभगिरिंवासिनं वेङ्कटेशं समभ्यर्थं वि रमति । त्रिंद म|मनचरै: सतरनगरे ज्येष्टश्च- । सेतुमाधवाचार्यः गजेन्द्रगडक्षरोषाद्भः पञ्चम्यां शके १८४६ } {विद्यवचस्पतेः व्याकरनिष्णातः सातारा तमे शनिवासरे. j राज थिषष्ठशकायां ग र्वाणभष/४(य हैं ) श्रीमद्धनुभीममध्वांतर्गत रामकृष्णवेदन्यासात्मकलक्ष्मीहयग्रीवाय नमः । ममैतद्भन्थकरणे मुद्रणे च कारणकथनाय पुस्तकस्यादौ यक्ष्म- याले तत्सर्वं ततोऽप्यधिकं च राजकीयपरिषदकविद्यावाचस्पतिल. क्षणै: सकलशास्त्रप्रवीणानां गजेन्द्रगडकरोपाहूनां सतराभिजनन काळा- चर्याणां तनूजैः व्याकरणनिष्णातैः सेतुमधवचयैः संस्कृतभाषायां लिखि- ते उपोदधते, तथा तेषामेव बाळाचार्याणां तनयै - एम्. ए. पीएच्. डी. इमादत्रिर्दङ्गितैः अश्वस्थमचर्येङ्गलभाषायां लिखित उपोद्धाते च खतमवे बलं अप्पुिस्तके विद्यम। विशेधस्ते : (१) माधवीयधातुवृत्तैौ विद्यमानममूपद्विसहस्रधातूनां मध्ये अवश्य कतया भवं रुचिताः ६६२ धातोवऽस्मिन्संवीताः । (२) धातुवृत्ते: क्रम एव प्रयोऽत्रानुसृतः । (३) एकैकस्यापि धातोरादौ प्रतिस्त्रिी क्रमिक संख्या वितीर्णा स्ति । तया धातूनामन्वेषणे स्रफणे भवति (४) एकैकस्यापिं धातोः प्रदर्शयितव्यानि कर्तरि दशलक्षराण सर्वाणि रूपाणि, कर्मणि भावे व, णिजन्ते, सन्नन्ते, थडत, यङ्लुगन्ते, तृद्रम्, उणद्यन्ते च आयश्यकमिं रूपाणि तत्रतत (भिन्नभिन्न- स्थानेष्वन्वेषणप्रयासं विना) एकत्रैव प्रदर्शितनि । तत्रापि विकर णप्रस्यग्रहणां चतुर्ण लकाराणां लक्षणं प्रथमं प्रदर्शितानि । ततो विकरणप्रत्ययनर्हण षण्णां लक्षणम् । {६} क्कचिकेषांचिद्धीन मुख्यानि कतिपयानि रूपाणिं विलिख्य ग्रन्थ गौरवभिया ‘ शेषममुकधर्वन् ' इथतदेशतसङ्गतुसेलुगनि- र्देशपूर्वकं कृतः । (६) विशेषरूपण प्रक्रियाः पाणिनिसूत्रवर्तकाद्युदाद्दकपूर्वकमपुनरु- कीकृत्य तत्रतत्र टिप्पनस्थने मुद्रिताः । कठिनमुव्रण लधु विंबर णमपि कृतम् । सङ्-कृत्तद्विरणय सूत्रश्च वर्हिष स्थ वा पुनरुद हरणं पूवे यत्र तं तद्विप फूतं सस्थलप्रदशेनाथ तद्धत संख्या वितीर्णा चिदष्ठसंख्या च दर्शता । तत्र पृ० इति चिहुं कृतम् । {७) धातृषष्ठस्थनां सर्वेषामपि धातूनां वर्णानुक्रमणीरूपो धातुकोशः पृथक्संयोजित । तस्य प्रयोजनादकं ३७७ तमे पृष्ठे द्रष्टव्यम् ।। (८) धातुघटकीभूतानामित्संज्ञकवर्णनां तथाविधानां ‘‘पुषादिः शृता- दिः” इत्यादीनां गणानां च प्रयोजनं सूत्रोपन्यासपूर्वकं धातुकोश- परिशिष्टे १९३ तमे पृष्ठे मुद्रितम् । (६) अज्ञानमूलकतया, प्रभदमूलकतया, मुद्रणयन्त्रस्य देशान्तरस्थ- तया च समूभन्नानामशुद्धानां शुद्धिपत्र चान्ते मुद्रिता । धन्यवाद । (१ ) येषामनुग्रहबल देत/दृशे लोकोपकारके कार्यं प्रवृत्तोऽहं तेभ्यो मदुरुभ्यो नमः । {२ } अनन्तशयनस्थ “ भास्कर ' मुद्रणयन्त्रस्य कार्यनिर्वाहकै रा. रा. औ पझनाभय्य भय्यङ्गारैर्यथाकालं श्रद्धया कृते एतत्पुस्तकमुद्रणे नि- तरं कृतज्ञोऽहम् । (३ ) पक्ष श्री पण्डित शङ्करसुब्रह्मण्यशत्रिाभिः मल्लिखित वृहद्धातुक- पावलपुस्तकशोधनेन तत्पूर्वमुद्रण ( मुफ ) शोधनेन च वढूषकृतोऽहम् । ( ; ) एतपुस्तकमुद्रणात्पूर्वं तच्छोधनाय मन्मित्रभूतान्वैयाकरणा भेसरन् म . श . सं . कुमझुनरयणाचग्रनखेषयम् । तदा तेषां स्थितिः कुत्रेति न ज्ञाता । ते तावत् गोकर्णमठाधिपतीनां सर्वतंत्रस्वतन्त्राणां, शीि- येभ्यः सद्भिश्चादनतत्पराणां श्रीमविन्दाकान्त श्रीपदानां मठे अस्था नपण्डितसय वर्तन्ते इति मयैतपुस्तकमुद्रणानन्सरे ज्ञाताः । मत्पार्थितास्ते मुद्रित्रे पुस्तके स्थितान्यशुद्धानि प्रादर्शयन् तेन नितरामुपकृतो ऽहं तस्माति- निर्धितया तेभ्यो नमोवकं प्रशासे । xf1 (१) मठीयकार्योधरामपूर्वकमेतरपुस्तक शोधने म . श। . कुमठाना- रायणाचार्येभ्योऽवकाशं दत्तवतां पूर्वोक्तश्रीमदिन्दिकान्तस्वामिनां तथा त- थाविधानां तच्छिष्याणां श्री कमलनाभश्रीपदानां चोपहृतिं सर्वदा स्मरामि कदापि न विस्मरेयम् । ( K ) एतत्पुस्तकस्योपोद्धातं संस्कृतभाषायां विलिखितवद्धय: सकलश लप्रवीणाणां सतारानगरस्थितानां गजेन्द्रगडकरोषाहानां बाळाचीण तनूजन्भभ्यः राज क्रयिपरिषद्दत--विद्यबचपतेिलक्षणेभ्यः म , श , सं सेतुमाधवाचार्येभ्यः तथ अङ्गलभाषायामुपोद्धतं लिखितवद्धः उपरि निर्दिष्ट -सेतुमाधवाचार्याणां सगर्थेभ्यः एम्. ए. पीएच्. ड. ३स्यादि-वि- रुदाङ्कितेभ्यः अश्वत्थामाचार्येभ्यश्चास्तु प्रणतिततिः । इति विदुषामक्रसिद्सः टणपेकपाइः मद्वियं-रामचर्यतनूजः कभघ{ १२--९--२४ ऋगवयैः DYNTONE. -- >b¢- Frorm Raghuvara M. Shastri, E69-, MW. A , , . Shastri, Vedantatirtha, sahityopadhyaya, etc. Senior Professor of Sanskrit, Rajaram Colleg , KozJJA]] -४-. My Dear , I am highly grateful to receive the six parts of your Brihad•Dha ta-Rupaya. I can say without reserve that you book, so far, is of greatest help to a methodical student of the Dasagai portion of the Siddhantha-Kaunudi, and is, at the same time, calculated to be of inDense value as the best book of

ready reference on that subject, The f¢e!notes, too, are

XXI
lucid snough to fascilitate the work of a student of Panini.
You bear the credit of rendering a dificult task before an
average student So easy. Yoys ®8¥ #448
(Sd } Raghuvara NI. Sastri.
From, C. N. Ananta Ramayya Sastri Esq, M, A.,
Professor of Dravidian LanguagesHis Highness The
Maharaja's College, 'TRIVANDRUM. 20--8--1924 ,
सुगमः शब्द एतेषां रूपवानपि रूपवन् ।
कपवान्धातुरपि चेत्खननं तत्र युज्यते ।
Between the department of Sabdas and Lhat of
Dhaatus the word-building in Sanskrit is complete. The
later is much more complex than the former to Indian
and so far as I have ascertained no Europian language
equalling it in its richness of verbal formns. Nay the latter
department concerns itself with the former also to some
extent, either proceeding the Sabda as in most instances,
or on succeeding it as it does in several cases, The teed
०f a caborate treatise for the department of the roots
and verbs was very much in evidence among students,
teachers, and general readers of Sanskrit and you have
most satisfactorify supplied the want. For philology and
for research in that field, your book will remain a treasure.
As other Indo-European or other language is so rich in
synonyms which make it possible for Indian languages to
write of extreme ength. All Sanskrit and Malayalam
ibrariles in colleges, schools and elsewhere should pur
chase more or less number of copies of this book. The
indebtedness of Sanskrt schools in and outside India to
thzir great Kumbakonam benefactor will ast as long as
this work and the world continue to exist Kumbakonam,
basep£o¥rtcutely outdone the other towns in the audacity

xis

ot issuing malafd; publications--As the Tamil novels of an author ( of mischief ? ) But your works bave removed the blot of bad authors in and outside Kumbakoram re minding one of the Sloka ending. कुंभघोणे कृतं पापं कुंभघोणे विनश्यति । (SQ.) C. N. A. Ramyya sast. १ र rom S. K. Be}yaka, M. A. Ph. D., Professor of Sans krit, Deccan College, Poona (India.} Bilvakunja, Bhamburda, Poona, 28b March 192, Your ^ Brihad-Dhatrapa vali ॐ is a very useful compilation, arranged on a logical and convenient pan, and fairly accurate as fax as I have seen of it. The Rise of Paniniya terminology is a distinct advantagebt periaps a table at the end giving the current English equivalents for Paini’s technical terms would be quite welcogle. Along with your t Brihad-Sabdaroopavali " the present work is calculated to become the two unfailing guides in the intricacies & Sanskrit Grammer. (Sh) 3. K. Eeyakar, --css From Sripad Balavanta Tatke. Esg, x.x, Professor of Sans krit, Jaswant CollegeJODHPUR. {MARWAR.) ऊ----182. Dear Sir, I have carefully gone through most of the Brihad dhaturtpava, your esteemed work on grammar, giving laboriously all the possible forms of the different foods and tenses of almost all the roots used or likely to be used by poets and writers in Satuskrit literature and abre, and at very glad to note that it would be found extremely useful by students who wish, not only to pass their es minations from matricalation to M. A of Bry by the । Prndian Universities, but make a thorough study of the तिङन्तप्रकरण of the Koumudi in as it explains with lucidity the aphorisms concerned. Sanskrit; not being a current and spoken language in the strict sence of the term, re- quires a clear knowledge of grammar, especially of the no. rminal and the verbal forms and the latter condition can be more than sufficiently satisfied by its reader and writer if he, instead of trying to arrive at forms himself by the use of so many सूत्रs from the रुपुर्दt takes the help of your pre- sent sook Your Brihad»Dakurupavali, in addition to the forms of roots in all the poods of every variety, gives the Kridamba forms as well and consequently holds a helping hand to those who aspire after deriving the different wordsThe alphepatica index inserted at the end saves one the worry of unning over the pages in search. of a particular root in-that t points out to him the exact urnber before which it can be seen. I, therefore, by a survey of this book, feel no hesitation to state that it supepsedes all its predecessors and forces me to recommend

1. to those for whom it is intended.

yours sincerely, (Sd.) S. B. TATKE. < From jadamnath ChakravariEsq, B. A. (Hon. SansCal.) Head Master, Gorakhpur High Schoof, GORAKHPUR. 2-2-24 OF S; z , with reference to your printed letter of the 1st March 1824, I have much pleasure in recording here my appre ciation of your excellent publication Brihad-Dhaturoopa vali which is no doubt an invaluable addition to Sanskrit book of reference. The general get up of the book is also very good and attractive• So far as I have seen through the parts of the bcok, I have not come across any errors dese ving X

mention and I very safely recommend it to students and

teachers of Sanskrit as a trust-worthy friend in the wide ocean of Sanskrit rppts Yours faithfully, (Sa) JADUNATH CHAKRAVART, P, S. My Pandits note of appreciation is also sent herewith. {d} J. C. From, S. Subba Rao, [s , M. A. Principal, Sanskrit College Tirupathi, and Retired Superintendent of Sans krit Schools of Madras. Tirapati, 18th April 1924. I congratulate Mr. Pandit T. R. Krishnacharya or his successful publication of the Britbad-DHaturopavali { welcorne it as the one true help to a student of Sanskrit who intends learning the language on the liberal ines of modern culture, it may be pronounced as the best compa Hion for a practical as well as comprehensive study of the sanskrit vocabulary so far as it is to be etymologically learnt and acquired. As far as I knw there is no othe publication of the kind in the field. {S} S. SUBBA RAJ From PrasannaKannar Acharya, Y, E, S., M. A. Ph.D., D. Lit., University Professor of Sanskrit and the Head of the Department of Sanskrit, Allahabad 24--7--24, I have gone through portions of Brihad dhaturtpavali by Pandit T. R. Krishnacharya printed at the Bhaskत्र Press, Trivandra. it appears to be an Khe nes of Madra va's Deuvritti but deals with cssor Turber of bots and forms. Pandit Acharya has shows = great skill in prepa ring the work. His explanations of the Sutras quoted fro Y1 the Panini in the footnotes are very simple and elegant The addition of the Dhatukosha in the alphabetical order at the end of the work together with accurate references to the serial number of roots conjugated in detail, has increased the utility of the work. For practical purposes it would be useful to the students and teachers of the modern schools and collegesThe printing and the get up of the work leave nothing to be desired. {Sd) P. K. Acharya From Bhaskar R. AR r E, M. A. Senior Professor of Sanskrit, Baroda College 8th Aug. 24. To Pandit T. R. Krishnacharya, Kumbakoram. Sir I have gone through your Dhatu-rupavali. It appears to me to be a very carefully prepareदी work. students of sanskrit language who wish to study the Sanskrit verbal forms from Panini will find your work a great help to them. I hope the Sanskrit public will come to appreciate your great labour and scholarship Yours truly (Sd) R. ARTE. From, v.Anantacharya, Esg., Sanskrit Pandit, Pachai- appa’s College, Madras. 30, Ramanaik Street, NangambakkamMadras11th April 1924. Sir, I am extremely glad to have seen your book The work is prepared in a new and excellent manner. A the roots of general use in Sanskrit are conjugated very clearly in all possible forms . I am glad to say that this book has laid the whole sanskrit students' population 11 under great obligation, and your considerable long expe rienceia Sanskrit has been utilised in the preparation of this book. I am further of opinion that this work wil be very useful to all students studying sanskrit grammar and I am sure that it will provide alt students learning sans krit in English or Sanskrit cotleges with the necessary equipment for acquiring a fairly good acquaintance with stebtle and difficult sastraic points of sanskrit gramma. Because it is a selfinstructing book, the students.can learn much out of it by themselves and so diminish the labour of their instructors. From K. R, Chakravart £s Saralkavisuri. Vidy Bhushana, (Mahavidyan} Central College, BangaloreCity, 25th August 1922+ Sir, x beg to acknowledge with thanks the six parts of your Dhaturspavali, which you were pleased to send me Bome months back for any Persa. It exceedingly deligh ted me whe x went through the contents of your entre piece of work (except the seventh part). A work of this type is very rare. It is an excellent guide and serves as a book of ready reference for a Sanskrit reading publi. The metrits of this work have compelted me to write hus = औरस्त पण्डितकृष्णचयैः तिङन्तरूपारूपसागरं सम्यक् । निर्मथ्य सजनेभ्यः प्रख सुबृहती सुधतुरूपतिः ॥ ? १ ॥ इयमेह तु धातुषं दर्शयति ।केवलं विंशदम् । अपितु समये सुधानां स्वरूपमपि हन्त सर्वतो विशदम् ।। ५॥ घातूनां विषमे पथि प्रतिपदं स्वकिस्पभजां मुहूः जलभां सुखभिर्गमथ सुमहत्साहायमतमती । कृष्णाचार्यविनिर्भिता सुमहती धातुस्वरूपावलिः चित्रं शान्त्रिक घूर्वंहस्य च गर्ते स्वस्य समकार्षति ।। ३ ।। ix सूत्रं पाणिनिनिर्मिमे प्रतिपदं रूपावगस्यै सुखात् सर्वत्र/पि पुटेष्वधो विलिखितं टीकासमेतं स्फुटम् । छात्राणां न कदापि कुत्र चिदपि स्थालेशलेशोष्यतः नेये सर्वजनादृता विजयतामसेतुशीताचलम् ॥ ४ ॥ सरलकविसूरिणैतद्राजास्थानीमह्वाविदुषा । विश्चक्षभूषणेन प्रशस्तिपत्रं व्यलेखि कुतुकेन ।। ९ ।। (Sq.) K. R. GHAKRAPARTY. Froru, Brahmasri Pandit Medippalli Venkataramana Chrulu, Senior Sanskrit Pandit, Maharaja's English CollegeVAYANAGARA. 6th March 1924. Dear Sir, I herewith send my opinion / formed upon your valuable book, Brihat-Dhaturoopavali, The book speaks for itself. I have gone through many pages of the book and I am very well impresseएँ. I have shown it to the several Pandits of this place. All of them are of opinion that it is an exccelent production of your pen I am yours sincerely, (Sa.) Medappalli Venkata Ramanacharulu. From Sriyukt, yasa Somanatha Sarma Sastri, Teacher Sri Tilak Vidyalaya, Hydrabad (Sind). ओम् तत्सत् . श्रीमन्तः पङितवर्याः ! विदाकुर्वन्वेतत् यदियं बृहद्धातुरूपावकिः धड्भागपर्यन्तं मया समलोचिता । समालोपमनन्तरं स्वमन्तव्यमेतदर्थं प्रकाशयामि = यदियं श्रुइद्धातुरूबलिरभ्येतृणां कृतेऽत्युषयुक्ता तैः संग्राझाच अध्यापकानांकृतेऽपि सा. हाय्येयदिति “ इति । श्रीमतां सर्वथास्तुत्यः प्रथमसः । इतिश निवेदकः आबणशुक्लप्रतिपद् । संवत्सरो विक्रमीयः ? व्यासपद्भि: सोमदतशर्मा शास्त्री १९८१ तमः ? From Brahmasri Pandit, Ananthakrishna Narayana Sastriar Av, Senior Sanskrit Pandit, Zamorin's College, Calicut (Malabar) Chaiapuram. E--3--1924. (I) धातुरूपवलिः साध्वी प्रज्ञानां हृदयंगमा । स्वीयसौभगमत्रेणानन्दयेन्निखिलाञ्जनान् ।। (2) श्रीमकृष्णचर्घसश्चर्यमाणा हृचस्वथािकारविद्योतमान | कं वा नैष धातुरूपथशोभि ययं मरें हर्षयेकामिनीव । (8) आदौ दिमती जनान्प्रमदयन्त्याकरतो वर्णतो मध्ये स्वान्नपरिक्षमादिव कृशF श्रीधरूपावलिः । एषा संकुचिता वपुर्विभवतो वृदैव सर्वाञ्जन(न् अन्ते बोथयतीव सर्वमबनचीदृग्भवेद्वस्त्विति । () प्रकतिरुचिरमतिर्दर्शितस्वीयरूपा विविधविकृतियुक्ता सूत्ररूपेण चादै।। बिबुधकुर्वतंसत् कृष्णमाचार्थमूलात् । कृतिर्थिमिह जीयीशमायेवलोके । इति सप्रणयादरभारं सहृदयबनविधेयः । (S.) अनन्तकृष्णनारायणशी. Ki From Brahmasri, V, Annappa SastriagauVyasarana Sizona i, yakarana Trache, Chitrapur putt, Shiral Karwar, Dt, Rekhana street, Parl६kimidi, Ganjan Dt . ---2 = तत्रभवद्भिः पण्डिन टी. आर कृष्णचयैर्विरचिता वृह्द्धातुरूषा बलिरामूलप्रमलोचयत आवश्यकानां धतुरूपाणामवबोधनाय सुगम शैलीनिबद्धः समहें प्रन्थोऽयमेकएवेति, एतादृशम्य । कस्याप्यलाभेन नितरां दूयमनः संस्कृतनछत्रलोकोऽनेनथरम तृप्तिभेष्यतीतिच सुदृढं विश्व समि । राजकीयप्रवेशपरीक्षार्थं निपातेष्वन्यतमस्य अनिदिष्टमन्थविशे- श्वस्य प्रथमंकव्यञ्जरणस्थ (Elerlien Lady Grant) स्थानमाक्र० मितुं बृहच्छब्दरूपावलीद्वितीयोऽयमेक एव अन्थः समहं इत्यमूलकमेतद् शीिनः प्राथमि इम्याकरणम्भपरिचयचतः प्रतीयुरित्यभिप्रैमि । (Sh.) वास अभष्पशी. from Panditjee Somanath Sadasi VadikarSanskrit agait, Vietaria College, C walpa लष्करपतने विक्रमसंवत् १९८१ वैश्वसृष्णैकादश्याम् । बिंदुत्रयः श्रीयुत कृष्णचयः ! श्रीमद्भिः कृषया प्रहितान् बृह ज्ञानुरूपावश्याः षड् भागनकभे । काले काले पठनपाठनसमये तामुपयुञ्ज च । अतीव्रोपयुकमेतस्थुस्तकं विनिर्माय भवद्भिर्नकेवळमध्येसारः किरवक्ष्या- पयितारोषि भृशमुषकृता इति मे मतम् ।। (Sa) सोमनाथः Fyon, Sriyukta H. P. Nanakumar Sukla, Panditt High School, worokhpuz , P. न्थमहाशय ! प्रणामः । आपने इसग्रन्थको विरचितकरके अनने आधुनिक संस्कृतप्रेमियो XXX का बहुत उपकारक्रिया । । इससे आपको धन्यवाद है । ग्रन्थ अतीव प्रशम्यहै । प्रायःशुद्ध छापभी गया है । कहीकहाँt छापनेमे अशुद्धि होगइहै । और आपने संक्षेप कुछ कर दिया है | धन्यवाद ! (sa. हे प. नन्दकुमारशुक्ल ) बृहद्धातुरूपावल्याः विषयानुक्रमणिका विषयः पत्रसह्य ! १. पूर्वपीठिका २, भ्वादयः (१) प्रथमात्रिकरणम् । १८ ३. अदादयः। (२) द्वितीयविकरणम् १६९. ४. झुइयदय: (३) तृतीयविकरणम् २१९ ६. दिवादयः (४) चतुर्थविकरण १ २ ३६९ ६. म्वादयः (१) पञ्चम वीिकरणम् । २७० ७ तददय ( ६ वटुचिकरुणम् ॥ ९<< ८ - रुधादयः (७) सप्तमविकस भ् ॥ ३१ : १. तनादयः (८) अष्टमचकरम् ॥ ३३६ ५० क्यादयः (९) मधमविकरणम् ३ ४ ४ ५ १ उदयः (१०) दश मविीरणम् ॥ ६ ६ ६ १२ घनकोशः । १३ धातुकोशपरि शष्टम् ५९३ १४ शुद्रिपत्रिका में ¢ & Feel itle page up 1 ३his page , bri is a S• Gopa Yasa Pess RUM BE BOX MI श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः | श्रीलक्ष्मीनारायणभ्यां नमः । अथ वृहद्धातुरूपावलि:

--> [पूर्वपीठिका 1] भूयो धतबः । क्रियावाचिनो भ्वादयो धातुसंज्ञाः स्युः । धातवो दशगणतया विभज्यन्ते । ते च-(१) म्यादयः शक्विकरणाः। (२) अदादयो लुचिकरणाः । (३) जुहोत्यादयः लूविकरणाः । (४) दिवादयः इयन्विकरणः । (५) स्यादयः शुचिकरणाः । (६) तुदादयः शविकरणाः । (७) रुधादयः क्षम्पिकरणाः । (८) तनय उविक- रणाः । (९) यादयः आविंकरणः । (१०) चुरादयः स्यार्थिकाणि- विकरणः । इति । प्रायः सर्वेभ्यो धातुभ्यो दश लकारा भवन्ति । लट् । लिट् । छुट् । लट् । लेट्। लोट् । लङ् । छिन् । लट् । लङ् । इति वश लकाराः । एषु पञ्चमो लकारश्छन्दोमात्रगोचरः । अतोऽत्र स न प्रद- ईर्यते । विध्याशीभेदेन लिङ् द्विविधः । तथाच लोकेऽपि दश लकाराः । लः ः कर्मणि च भावे चाकर्मकेभ्यः । लकाराः सकर्मकेभ्यो धातुभ्यः कर्मणि कर्तरि च स्युः । अकर्मकेभ्यो भावे कर्तरि च । लडा धृवद्धातुरूपाचश्याम्--- दीनां लकारा इति प्राचां संज्ञाः च ताभिरिहापि व्यवहारः । विप्तस्झि सिप्थस्थमिब्वस्मस्ततांझधास्रायध्वमिद्वहिमहिङ् । एतेऽष्टादश ला देशाः स्युः । एतेषां “ तिङ्' इति प्रत्याहर्लब्धा संज्ञा । तछानाधात्मनेपदम् । तङ्प्रत्याहारभूताः त आतां आ । थास् आथारु ध्वम् । इदं वहेि महि । इति द्वितीयास्त्रयस्त्रिका लादेशः प्रत्ययाः, शानच्कानची च आत्मनेपदसंज्ञाः स्युः । लः परस्मैपदम् । आत्मनेपदभिक्षाः तिथ् तम् दि । सिप् थ थ 1 मिष् वस् मम् । इति प्रथमे त्रयस्त्रिका लादेशाः परस्मैपदसंज्ञः स्युः । अनुदसङित आस्मनेपदम् । अनुदात्तेल उपदेशे यो छिन्। तदन्ताच्च धातोर्द्धस्य स्थाने आत्मनेपदप्रत्ययाः स्युः । ‘एध-वृद्धौ’ अनु दात्तेत् । ‘डीइ-विहायसा गतौ' ङित् । स्वस्तिजितः कंत्रंभिक्षाये क्रियाफले । स्वरितेतो जितश्च धातोरात्मनेपदप्रत्ययाः स्युः क्रियाफले कैतृगामिनि संसति । अन्यैगामिनि तु परस्मैपदप्रत्ययः इत्यर्थः । ‘प्रचंष्= पाके’ स्वरितेत् । चेट् तःसुसन्ताने ' ऑिन् । इत्यादय उभयपदिनः । शेषात्कर्तरि परस्मैपदम् । आननेषदनिमित्तहीनाद्धातोः कर्तरि परस्मै पदं यत् । तिङस्त्रीणि त्रीणि प्रधममध्यमोत्तमाः। तिङ उभयोः पदयोः अंयस्त्रिकाः क्रमात् प्रथमपुरुषमध्यमपुरुषोत्तमपुरुषसंज्ञाः स्युः । तान्येक वचनद्विवचनबहुवचनान्येकशः । लब्धप्रथमपुरुषादिसंज्ञानि तिङस्त्रीणि त्रीणि वचनानेि प्रत्येकमेङ्कवचमादिसंज्ञानि स्युः । शुष्मश्रुपपदे सभामा- १: यश्च यजते" इत्यत्र यथाफलस्य स्वर्णेभ्य आतृगामित्वादात्मनेपष्टम् । २, ‘‘होत ज्यया यजतीत्यत्र फलस्य यजमानभाभिस्थेन परस्मैपथम् । एवं ‘देवदत्तः पचते’ ‘‘सूदः पचति’’ इत्यत्रापि द्रष्टव्यम् । पूर्वपीठिक । नाधिकरणे स्थानिन्यपि मध्यमः । तिङाच्यकारकयाचिनि युष्मदि प्रयुज्यमानेऽप्रयुज्यमाने च मध्यमपुरुषः स्यात् । स्वं भवति । भवसि इत्येव वा । अस्मद्युत्तमः । तथाभूतेऽमदि उत्तमपुरुषः स्यात् । अहं भवामि । भवामि इत्येव वा। शेषे प्रथमः । मध्यमोमयोरविषये प्रथ- मपुरुषः स्यात् । स भवति । केवलं भवति इति वा । तिदरशित्सार्वधातुकम् । तिङः शितश्च धात्वधिकारोक्ता एत संज्ञाः स्युः । कर्तरि शप् । कथं सायंधतुकं प्रत्यये परे धतुभ्यः शष् स्यात् । शषावितौ । ‘अ’ मात्रं शिष्यते । यस्मात्प्रत्ययविधिस्तदादि प्रत्ययेऽअम् । यः प्रत्ययो यस्मा क्रियते तदादि शब्दस्वरूपं तस्मिन्प्रत्यये परेऽङ्गसंशं स्यात् । भवामि भवि प्यामि इत्यादौ केवलं धातुः, विकरणप्रत्ययविशिष्ट 'भव’ इत्यादयश्च अङ्क- संज्ञाः स्युः । सार्वधातुकार्धधातुकयोः । अनयोः परयोः इगन्ताङ्गस्य गुणः स्यात् । ‘नी "=नर्थेति । नेष्यंति । आर्धधातुकं शेषः । तिङ्- शिश्नयोऽग्नयः धातोरिति विहितः प्रत्ययः आर्धधातुकसंज्ञः स्यात् । पुग न्तलघूपधस्य च । पुगन्तैस्य लघूपधस्य चाङ्गस्येको गुणः स्यात्सार्व धातुकार्धधातुकयोः । ‘बुध्’ बोचूंति । बोधिष्यति । अलोन्यापूर्व उपधा । अन्याद्वर्णात्पूर्वो वर्णः उपधासंज्ञः स्यात् । ‘बुध्’ इत्यत्र उकार उपधा । अत्र प्रथमं विकरणप्रत्ययार्दाश्चत्वारो लकाराः, ततस्तदनङ्कः षड् इत्येवं क्रमेण दश लकाराः कथ्यन्ते । १. सार्वधातुके शपि परे इमन्तरङ्गगुणस्योदाहरणम् ॥ २. आर्धधातुके ‘स्प'। प्रत्यये परे इगन्ताङ्गुणस्योदाहरणम् । ३ अर्तिह्लीरी-त्यादिना विंधथि भान: ‘पु३ ’। ४. लयूषधगुणस्येदहरणम् । गृह्छतु रूपावल्याम् परमफ़ेद १. लढः परिनिष्ठितः प्रत्ययः । एकवचने द्विवचने बहुवचने । प्रथमपुरुषे ति (ति) तम् अँन्ति () भध्यभपुरु सि (सिप्) थस् ५ उत्तमपुरुषे मि (मिप्) वस्मम् २. लोदैः प्रत्ययाः-- प्र० हूँ-तीत्। तीम्। अम्लु । म० हैिं-तात् । तम् । त ॥ १, वर्दमाने लट् । वर्तमानक्रियाश्रुतेर्धातोर्लट् स्यात् । अष्टाविंd । २. तिषु सि मिथु इयैते श्रम: प्रख्य : पित: । ततफले तु द्वेष्टि ब्रेक्षि दैमि ४ स्यादं गुणः ॥ ३. सन्त प्रययवयवस्य शस्त्र ‘अन्त' इयादेशः स्यात् । ४. लोट् च । त्रिभिनिमन्त्रणमश्रणाधीष्टसम्भ्रश्नप्रार्थनारूपेथयेषु चाव्येषु श्रोयेषु वा लीड् स्यात.। विधिः = धृत्यादे: कार्येषु भूत्रर्तनम् । निमन्त्रणम् आव. यके आह्वभोजनदं दैहित्रादेः प्रवर्तनम् । आमन्त्रणम्युये कियताभिस्य . भ्यनुज्ञानम् । "अधीध्रः-सरकारपूर्वको व्यापारः । स प्रभ:== इदं कार्यं न ना ? इति विचार्य निर्धारणम् । प्रार्थनया ५ ईः । द इकारस्थ छः स्यात् । ६ तुध्योस्तातङाशिंष्यन्यतरस्याम् । आशिषि तुधस्याप्त वा। स्यात् । आशिषि लि लोट। एनं आशिषि भषतः ७ लोझ लषत् । ले टे लक्ष इव कथं स्यात् । तस्थस्थमिष त तं तमः ? लोि लहरों आदेशभूतान त थ ध नि इत्येतेषां चतुर्णा तम् तम् त अमू दैत्यावेश: ®ः । रूङ् लिङ् छङ्कः . इ ते ड़िख लक।स: ८, सेपिछ । लोटः सेः दि: स्यात् । सः अपिश्च भवति । अषितफलं सु-सार्याङ्गकमपि । अपिशर्वधातुकं हिंदूस्यात् । क्ङिति च । गिकिनिडून्निर्मितेभलक्षणे शुणझी न स्तः । इति स्तुहि इत्यादौ गुणनिषेधः । पूर्वपीठिका ! उ० औनि । आव । आम था । । ३. लैङः प्रत्ययाः भ९ हूँ। ताम् । अन् । म० स् । तम् । त । उ २ ध । म । ४. त्रिधिलिङः प्रत्ययाः प्र० यत् । याताम् । थैम् ॥ १० यास् । यातम् । यात ॥ । उ० याम् । याव । याम । ५, लिटः प्रत्ययः-- १ मेर्निः । लोट मेंः निः स्यात् । आङसमस्थ षिच्च । लोष्टः उत्समपुरुषप्रत्ययानां आडागमः स्यात् । सः पित्र भवति । पिंयफलं तुग्-द्वेषाणि दोषाश्च द्वेषम् इत्यत्र गुणः । अनद्यतने लछ। अनद्यतनभूतार्थवृतेर्धातोर्लइ स्भ्रातृ । अतीतरा- वैरस्यामेन भागामिरात्रेरययामेन च सहित दिवसः अद्यतन । तद्भिन्नोऽनङ्- तनः । ३, इतश्च । द्वितों लस्य परस्मैपदमिकारन्तं यत्तदन्तस्य लोपः स्यात् । ‘ति’ इत्यत्र अन्तस्य इकारस्य दोषे ‘म्’ इति भवति । ४. विधिनिमन्त्रणमन्त्रणाधीष्टसप्रश्नप्रार्थनेषु लिङ्। विध्या- दिष्वर्थेषु लिङ् स्यात् । ५ । यश्च परस्मैपदेष्वत्तो ङिच्च । लिङः परस्मैपदानां यासुद्धगमः स्यात्स चोदसों ङिश्च । ‘ति’ इत्यस्य यासुडागमे अस् तिं इति भवति । सुइ तिथोः / लिस्तकारसकारयोः सुट् स्यात्। तथा च यस् स् ति इति भवति । लिङः सलोपोऽनन्त्यस्य । सार्वधातुकालेऽनन्त्यस्य सस्य लोपः स्यात् । इति सकारद्वयस्यापि निवृत्तैौ या ति इति भवति । ततः इतश्च । इति इकारलोपे ‘यात् इति भवाते ॥ ६. यास् +ति इति स्थिते सलोपे । या + झि इति स्थिते झेर्जुस् । लिों झेर्जुस् स्यात् , या+खस् इति आते उस्यपद स्तात । अपदान्तादवर्णादुप्ति परे पररूपमेकादेशः स्यात् । इति ‘आ’ इत्यस्य पररूपे युस् इति भवति ५ परोक्षे लिट्टे । भूतानद्यतनपरोक्षार्थत्तेर्धातेॐिटं स्यात् । प्रयोक्तृरेि - निद्रयागोचरत्वं परोक्षत्वम् । लिट् च । लिडादेशस्तिवर्धधातुकड्ज्ञ एव स्यात् तु सर्वधातुकसंज्ञः । बृहद्धतुरूपबर्याम् प्र० (णच्)। अतुम्। उम् | मठ थे (थ)। अर्थम् । अ ॥ उ० अ (णल्) । च। म } १• परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः। लिटस्लिधादीनां नवानां णलू अतुस् उस् । यच् अङस् ऑ। णच् में म इति न आदेशा: स्युः । २ आर्धधातुकस्येडुलादेः। वलादेरार्धधातुकस्य इडागमः स्यात् । भ भ म स्य प्रभृतीनां प्रयथासं बलादित्वादिङगमे । इथ इत्र इस इस्य इत्यादये भवन्ति । एतच सेधतुभ्य एवं । एकाच उपदेशेऽनुदतत्। उपदेशे यो धातुरेकाजनुदातश्च ततः परस्य बलादेरार्धधातुकस्य इम्न स्यात् । सेडानियोः संग्रहः। ऊद्दन्तैर्योतिरुक्षgशीस्तुऽविभूत्रिभिः। बृऽभ्यां भ्य चिनैकचोऽजन्तेषु निहतः स्मृताः ॥ १ ॥ ऊकारान्तान् प्रकारान्तान् य् रु श् ड् स्रं तु ऽ डीइं श्रि शृङ् श् इत्येतश्च विना अन्यै अजन्ता धातव: निहतः अनुदात्ता: । तस्म अनिg: । अकारन्त: अकारान्ताः सृञ्जयतिअन्तश्च धातव उदाराः । तस्माते सेट: । इळन्तेशु अञ्चदशाह । शक्तृ-प्रच्-छुचिरिद्-वच्विड्-विड्-प्रच्छि-व्यञ्-निभिर्-भः । भ-शु-प्रस्ज-मस्जिन्य-यू-ई-टु-विजि स्वक-सव-जः ॥ २ ।। अङ्-आद्-चिद्छिद्-कृदि-नुदः-पञ्च-मदविद्यतिर्-चिन । श-सदी स्वयति:-स्कन्दि-दी-कुं-शुद्धि-३ बन्धिर-युधि-धीरधि-व्यध-शुषः-संधिसिद्धपती । मन्य इन्न-क्षि-सृपि-तप-तप-स्तृष्यसेि-दृश्यते ॥ ४ ॥ प्रि-ल-व-दूष्-स्वप्-द्वीप-धूभ्–र – लभ्-स्-मन-थम-रभिः । कुक्षि-दंश-दिशी-दश्-टू-रिंश---विड्-स्पृशाः-ऋषिः ॥ ५ ॥ त्रि-दुष्-द्वि-दुष-पुष्प-पिष्ट-विषशिष्-शुष्-ठिंध्यय-प्राप्तिः । वसति-६ इ-दि हि-डुङ्-लङ्भिह-ई-डूि-हिंस्तथा ॥ ६ ॥ पूर्वपीठिका । लिटि प्रत्ययाङ्गपरिष्करणं तिसृभिः विधाभिः संभवति । तत्र प्रथमा-धातोः अनुदात हलन्तेषु धातोः अधिकं शतम् । (एताधिक्षशतादन् हलन्ता धातवः सेडः) अनिधातुष्वपि काञ्चिद्विशेषमाह- कुसुभृवृस्तुद्रस्त्रश्रवो लिटि । एभ्यो लिष्ट इन स्यत्। क्रादीनां चतुर्ण प्रहणं नियमार्थम् । प्रकृत्याश्रयः प्रत्ययाश्रयो वा यवानिग्निषेधः स छिटि चेत्तर्हि कादिभ्य एव । नान्येभ्यः। स्तुद्वसृक्षुषां ग्रहणं यालि भारद्वाजनियमप्रापितस्य वमादिषु क्रादिनियमश्रापितस्य चेहो निषेधार्थम् । अच्चस्तास्वथट्यानिटो नियम्। उपदेशेऽशन्तो यो धातुस्तासौ नित्यानिट् ततः परस्य थल इण्न स्यात् । उपदेशेऽत्वतः । उपदेशेऽकारवतस्तासौ नित्यानिटः परस्य थल इण्न स्यात् । अतो भारद्वाजस्य । तासौ निलानिटः ऋदन्तस्यैव थलो नैटू भारद्वा- जस्य मतेन । तेन अन्थस्य स्यादेव । अयमत्र संप्रदः - अजन्तोऽकारवान्वा यस्तास्यनि थलिं वेष्टयम्। कृदन्त ईनित्यानिट् क्राद्यन्यो लिटि सेड् भवेत् ॥ १. गद्-+-गल् इति स्थिते - लिटि धातोरनभ्यासस्य । लिटि अभ्या सभित्रस्य धात्ववयवस्य प्रथमस्य एकाचः ते स्त: । आदिभूतादचः परस्य तु द्विती यस्य । गद् गद् अ इति भवति । पूर्वाभ्यासः । अत्र ये हे विहिते तयोः पूर्वा sभ्याससंज्ञः स्यात्। अनेन प्रथमस्य ‘सद्’ इत्यस्य ‘अभ्यास' इति संश। हलादिः शेषः । अभ्यासस्य आदिर्हल् शिष्यते अन्ये हलो कुप्यन्ते । ग ग अ इति भवति । शीर्वाः खयः। अभ्यासस्य शऍवः खयः शिष्यन्ते । ‘हलादिः शेष’ इत्य स्यापवादः । स्वस्य स्म =पस्पर्छ। अभ्यासे चर्च। अभ्यासे झलां चरः स्युः अशश्च । झशां जशः, खयां चर इत्यादिविवेक आन्तरतभ्यात्। भण् भण्=ब- भण्। कुदोषचुः। अभ्यासस्थकवर्गहकारयोश्चवर्गादेशः स्यात् । ग गद्= जगद्। हस् ह ह हस्जइस् । हृस्वः। अभ्यासस्याचो हस्वः स्यात् । भू = कू कृ = कूचुकून्+अ=चुकूज । एच इग्घ्रस्वादेशे । आदिश्यमानेषु इस्वेषु मध्ये एचः इगेव स्यात् । वेष्ट्वेष्ट् वेष्व्वे वेष्ट्= विवेष्ट्+ए= वि वेटे । अत उपधायाः। उपधश्च अतो वृद्धिः स्यात् तिति णिति च प्रत्यये परे । गूइद्धातुरूपावस्याम् द्विर्वचनेन। द्वितीया-एत्वभ्यासलोपाभ्याम् । सृतीया-- औस्प्रययौ भ्वस्त्यनुप्रयोगाभ्याम् । अगणल्) अ इत्यत्र णलो णित्वात् उपधभूतम्य गकारौतराकारस्य शृङ्गं ‘जगाद इति रूपम् १ णकुत्तमो वार। उत्तमपुरुभक्षयचन यले प्रत्ययो व शिन्स्यात। जगाद-जगद । अत आदेः । अभ्यासस्थ आदेरको दीर्घः स्यात् । अrd -+-अ इति स्थिते अत् अत्=अ अत्==#f अत्सवर्दीर्घ आह --अ==आइल । तस्यास्तु द्विहुलः । झि४को धातोर्दीर्घभूतादकारात्परस्य नुट् स्यात् । अई=अद अर्द= ऑ अर्ड= आ अईआ न् अर्दे +अ=आनदं । २ लिटि द्वितीया विधा । अत एकदमध्येऽनदेशादेर्लिटि । स्विनिभिप्तदंशादिकं में भवति अदी तदत्रयबस्था असंयु कहलभध्यस्थस्य अहारस्य एकारः स्थात् अग्रस लेपश्च केलि लिटि। असंयोगाल्लिट् कित् , । असंग्रेगात्परोऽपिल्लिट् कित् स्यात्। नद-ने- दतुः । नेदुः / ननद इयत्र तिबदेशस्य एकः पित्रात् कित्वाभावान्न एवाभ्यासै- लोपौ न स्तः । थलि च सेडि संबादेशथलः पिवेऽयं एवाभ्यासस्ट्स । भवतः । मेदिथ। लिण्नि भित्तदंशादिवत् चकरातुः इत्यत्र एल्भ्यमलोपी म सुतः। ततर्दतुरिल्लभ संयुक्त इल्मश्रस्थत्यादकारस्य एभ्यसले` में । आमनेपदे लिटि सर्वेषामपि प्रख्यश्रान'मपित्वात्सर्वत्र एत्वभ्यासलोप ! दैथे । दधाते देख़िरे । लिटि तृतीया त्रिध धः । वक्षअयाट्टमय लिटि । ‘ल’ था; अनेकार्थकथाओं अम् स्फक्फिटि । इजादेश्च शुश्मतनुच्छः । इदियो भlतुर्गुरुमान् लकस्यभ्यः तत आरभ्. स्पर्लिटि । ययाखश् ! द्वथ् ब्ध अस् एभ्य: आम् स्यान्निष्टि । उ+ळ् इति स्थिते उ आ थ इति भवति । ऋश्चानुप्रयुज्यते लिटि । आमन्तलिपराः ईश्वस्तयोऽनुप्रयुज्यन्ते । उ आम्य इह अवसिं अश्न अनुप्रयुज्यमानात् कुआतोर्लिङि परे द्वित्वादिकं भवति । आप्रस्थयधस्छुभऽनुग्र- योगस्य । आम्प्रकृया तुल्लमजुप्रयुज्यमानकृषsारभनेष स्यात् । अन्ते , ओम्प्रकृतिकस्य चक्षधतेः परस्मैपदित्वत् कृमऽपि परस्मैपदमेव भवति । शुधतो द्वैिवे ऋ छै। उरस्। अभ्यासवर्णस्य अत स्यात् प्रत्यये परे क छ । कुङ्- (g» }रिति ध्रुवम् ॥ ‘ उपभाद्युद्भिः । कर्’ अत्रछार । उभ् + चंकार=खबर । एवं उक्षांबभूव । उक्षामास । अनुप्रयोगसामर्थाद् अस्तैर्भ भावो भ। शिअन्ता: सन्नन्ता: यङन्ताः इत्यादयः अनेकाः शतधः। १A पूर्वपीठिंका । ६. लुटः प्रत्ययाः प्र० है। तीरौ । तारः । म० तैसि । तास्थः। तास्थ । उ० तास्मि । तस्याः । तास्मः । ७. कूटैः प्रत्ययः प्र० स्थैति । स्यतः। स्यन्ति । म७ स्थसि । स्यथः स्यथ । उ० सैयामि। स्यावः । स्यामः । ८. औशीलिङः प्रत्ययः प्र० येत् । यास्तांचें । यासुः । म७ यास्। यास्तभ् । यास्त ॥ उ ० यासम् । यास्व । यास्म । १ अनद्यतने छुट् । भविष्यत्यनद्यतनेऽर्थे धातोर्लट् स्यात्। २. स्यतासी लछुटोः। धातोः लुङ् टोः परतः 'स्य’ प्रख्यथः स्यात् । त्रुटि परत: ‘तास्’ प्रत्ययः स्यात् जिये+ ङडादेशतिप्रत्यये गुणे च, जे +स् +ति इति भवति । कृष्टः प्रथमस्य डारौरसः । ४ट: प्रथमपुरुषप्रस्थकानां तिं तस् अन्ति इति त्रयाणां ॐ रौ । रस् इति त्रय आदेश: झमास्युःजे तास् डा इति , डादेशस्थ डिवसमध्यदः भस्यापि टेर्लोपः । तास् इत्यत्र ढिभूतस्य ‘भा' इत्यस्य लोपे जे त् + आ :जेता इति भवति । ३ तास्+ इति स्थिते रिं च। तासेरस्तेश्च लोपः स्यात्रादौ प्रत्यये परे। इति ‘स्' इत्यस्य लोपे तारौ इति भवति । ४, तासस्त्योर्चापः । तासेरस्तेश्च लोपः स्यात् सादौ प्रत्यये परे। ५ लुट् शेषे च । भविष्यदर्थाद्धातोर्लट् स्यात् क्रियार्थायां क्रियायां संख्यामसत्यां च ' । ६: स्यतासी ललुटोः(पृ०९) इति ‘स्य’ प्रत्ययः ७. स्य + म इत्यत्र अतो दीघ यसि । अतोऽङ्गस्य दीर्घः स्यात् यज्ञादौ सार्वधातुके परे । इति दर्थे ‘स्यामि' इत्यादि । ८ आशिषि लिश्लोटौ (पृ० ४) । ९. विधिलिङि उके याङ परस्मैपदेझ्दात ङिश्च (पृ० ५)। सुट् तिथोः (पृ० ५) । इति सूत्रे अत्र प्रायै । यास् स् ति इति स्थिते । लिङशिषि आशिषि लिच्छ स्सिऽर्थधातुकसंज्ञः स्यात् इति आशीर्लिङः आर्धधातुकत्वात् लिङः सलोप (पृ० ५) इति भ प्रवर्तते । किं तु स्कोः संयोगाद्योरन्ते च। पदान्ते झलि च परे यः संयोगः तदाद्योः सङ्गरककारयोर्लोपः स्यात् । इति प्रथमं द्वितीयस्य सस्य, शतः प्रथमस्य च लोपः स्यात् । ‘याति’ इति जाते । इतश्च (५० ५) इति इद्ध- रणे भस् । १०. तसस्तामादेशे यस् स् ताम् इति जाते स्कोरिति- यासुट वृह्द्धातुरूपवळ्यांम् ९. परस्मैपदे लुङः प्रत्ययाः सप्तविध ।। १. तमु प्रथमा-सिच लेपेन । प्र० है । # म् । ङस् । म० प् | तम् । त ! उ० अम् । व ! म । २. द्वितीय विश्व –च्लेरङ्देशेन । संकरस्य लोभं रूपम् ! १. ॐ इं । भूतार्थभृत्तेर्धातोडैड् स्यात. २. लिल लुङि। कुङि परे धातो; शबादीनां स्थाने ‘च्छुिट्' प्रत्ययः स्यात् । कलेः सिन्। स्थ –+चेंडू=स्था च्लि लुइ८था सिच् यङ गतिस्थभूपाभूभ्यः सिचः परस्मैपदेषु । एभ्यः खियो लॐ स्यात् । गापानिह ढंगदेशपिबती शुष्वेते । द्घाध्वप् । दरूपा धरूपाश्च धतवे‘धृ’ संज्ञः स्युः दपदैपौ वर्जयित्वा । कुड्रूड्लुवडुदातः । एषु परेष्वङ्गस्य अङ्गमः स्यात्स चेदाते fङ्घ । इति धातोरडागमे अ ’स्था +- = अस्थात् १ विभाषा घ्राधेट्शाच्छासः । त्रा धेट शो छ एभ्यः परस्य सियों लाइव स्यात् । अत्रज्ञ ! fचेंजङ्गभावध-बर्थों विषy । इसके । ३. इतश्चे (पृ० ५)सि ‘सि’ इत्यस्यान्तरोपः । ४. तस्थस्थमिपा--(पृ० ४ मिति तादेशः ५ सिअभ्यस्तविदिभ्यश्च । सिवोऽभ्यस्ताद्देिश्च परस्य ङिसम्बन्धिभी झेर्जुस् स्यात् । आतः । सिंउकि आद तदेव झेर्जुस् स्यात् । अस्युः । आदन्ताभित्रेभस् अश्नन् यदि । ६. अस्यतिवक्तिरूथतियऽऽ युद्धलेर स्याद् । लिपि सिचिह्वश्च । तथा । पुधदिद्युताद्युदितेः परस्मैपदंडु । इयमम्बिकरणषु " बादेः युतादेऋदितश्च धातो: परस्य च्लेरङ् स्यादपरस्मैपदेषु। लर्तिशस्त्यर्ति भ्यश्च । एभ्यश्लेरङ् स्यात् । तथान-अङ्गदेशी धातवस्सावत्-अङ्क-दूषये । वनं ==परिंक्षषणं । ख्या=प्रकधने । विंध=gथदेहे ! भित्र स्=क्षरथे । भूत घयम् । दिार्श्वौ पुष=पुष्टाथिल्यारभ्य धृ= अभिकाङ्क्षामिंद्यन्झ: ६४ भाद पुयाद्; । युसादयस्तु-वादौ धूल = <प्तत्रिस्याभ्य इपू==प्रभों इस्त; ६३ थतः। प्रश्न त्रुञ्जय चङि हुतादिभ्यो छकः परस्मैपर्छ वा स्यात् । नेि पहले पूर्वपीठिका ११ - प्रत अत् । अताम् । अन् । म९ अस् । अतम् । अत ॥ उ० अम् । अद्य । अम ॥ ३. लुङि तृतीया विधा---लेश्ठंडादेशेन ।। प्र० अत् । अताम् । अन् । म७ अप् । अतम् । अत ॥ उ० अचम् । अव । अम ॥ १- लुङि चतुर्थी विधा-सगदेश इडागमाभ्याम् । प्र० सीत् । सिष्टाम् । सिषुः । म० सीः } सिष्टम् । सिषु ।। उ० सिषम् । सिष्व । सिध्म । १. लुङि पञ्चमी विधा-साँदेश इटभायाभ्याम् । मैपदपक्षे अ । थश्च-अर्धेतत् । घृतदीनमात्मनेपदपक्षे तु-इष्ट सिष। एकादशी विधा । अयोतिष्ट । हृदितस्तत्र तत्र द्रष्टव्या: । इत्यादी गयर्थकी अद्ध स धातू शसुन्अनुशिष्टै च । इयेतेभ्यो नियमहू । इरित धा' इरितो धातोलेरेडे वा स्यात् । भूस्तम्भुर्मुचुम्लुचुग्रुचुग्छुचुग्लुञ्झुश्विभ्यश्च । अइ वा । ’ णिश्रिद्रुभ्यः कर्तरि चङ । णिजन्तात् ध्यादिभ्यश्च उलझाडू स्यान्नर्थे लुङि परे। चङि । वडि परे अग्भ्ग्रासमयययस्य एकाचः प्रश्रमस्य हे स्तः अजादेस्तु द्वितीयस्य । सु =नवणे । द्वित्वम् खु ढ् हलादिः शेषः (पृ० ) इङ् अङ्गमः अमुष्- अझ् । अचि ङ्धातुश्रुवां य्वोरियङ्गवङौ भृगययान्तस्थं इयणवर्णास्तथातोर्ट्स इत्यस्य चाङ्गस्थेयदुवङौ स्तोऽजादौ प्रत्यये परे । इति उवइ । अनुक्षुब् + अ= असुधैवत् । विभाषा धेदव्यों। अस्य च्छैश्वर्यु दा स्यात् । घेपन (२६४) अदधत् । वङभावपक्षे प्रथम विश्व अधत् । क्षय सेस्तु (३१५) द्वितीयाध्यायपिं विधे । २ यमरमनमातां स च । एष सं स्थात् 'एभ्यः सिच इट् ‘ च परस्मैपदेषु । यथा-अयंसत् । ३. शल इगुण- धमिटः क्सः। इगुपधो यः शलन्तः तस्मादनिटः च्लेः सादेशः स्यात् । झुश= १ २ बृहद्धातुपावयास म° सत् । सताम् । सन् । म २ स । सतम् । सत । उ ० सम् | सब ! साम ।। . लुडि षष्ठी विधा---अनिड्भ्यो धातुभ्यः सिधलोपाभावेन । प्र० सीत् । स्ताम् । सुः ॥ भ९ सीः । सम् । स्त । उस सम्। स्व । स्म । ७. लुङि सप्तमी विधा--सेभ्यो धातुभ्यः सिफैलोपाभावेन । ५ • इत् । इष्टाम् । इषुः । में ९ इंस् { इष्टम् । इष्ट । ज९ इंधम् ? इष्य | इम । १०. लैंडः प्रत्ययाः- प्र० ॐयत् । स्थताः । स्यन् ॥ सः स्वः। स्थतम् । भ्यत ॥ उ ० स्थम् । म्याव । स्याम ॥ । आझाने रोदने य (२४८) अक्ष | १. सिज्लोपःअहार्देशः, सहदेश: सगागमः, महादेवः इति पञ्चविधस्खनन्तभूतेभ्यः अनिञ्भ्यो ऽद्भ्यः इयं विंधा भवति । श्रेष्ठ श्रजहलन्तस्यात्रः । बदेनेजहलन्तस्य चाङ्गस्य स्थाने छुद्धिः स्यात्सिद्धि परमैपदेषु । डुपचष्==पाके (३१३ अप्राक्षीत् । अपकम् ॥ २. ओझल ५झझ भिधयनन्तर्भूताः सेट धातवोऽस्यां गण्यन्ते । विधुळे गया(म् (३) असे . ? अभिष्ठाम् । १. लिङनिमिते क्रियातिपक्षौ द वेजुङमादिभविष्यत्यर्थं व्यङ् स्यात् फिया य अनिषाको पक्षमादासा ॥ ४. स्यतासी लुद्रः । ।पृ० ५) इति । स्य: । इतश्चे (पृ० ५ ) ति इकारलोपः , ५. तस्थस्थमिपा {पृ० ४ ) मिति तामादेशः । पूर्वपीठिका । १३ आत्मनेपदे । १. लट? प्रत्ययाः । म० ते । इंते । अन्ते | म० से । इथे । ध्वे । उ० इ । वहे। महे । २. लटः प्रत्ययाः । प्र० तम् । इताम् । अन्ताम् । म० स्वं । इथाम् । ध्वम् । उ० ऐ' के आधहै । आभहै । । ३. लडरः प्रत्ययाः । सं० त। इतीम् । अन्त ॥ म० था । इथाम् । ध्वम् । उ० इ । वहि । महि ।। ४, विधिलिङः प्रत्ययाः । प्र० ईतें । ईयाताम् । ईडें । म७ ईथाः। ईयाथाम् । ईध्वम् ॥ उ ० ईयै ' । ईवहि । ईगहि । १. टित अमनेपदानां टेरे । टितो लस्यात्मनेपदानां टेरेत्वं स्यात् । २. सार्वधातुकमपि (g० १) । इति ङिद्वत्वे आतो ङितः । अतः परस्य हितामाकारस्य ‘इ’ स्यात् । आताम् इत्येतत् इ” ताम् इति भवति । लोपो व्यों बेलि । चकारयकारयोर्लोपःस्थाद्वलि । इति यलोपः। इताम्, तत: टेरेत्वम् । ३. झोन्तः (८९ ४) इयन्तदेशः । टेरेत्वम् ॥ ४. थसः से । टितो लस्य थास ‘से’ स्यात् । ५. आमेतः लोट एकारस्थssम् स्यात् । ‘ते’ इत्यत्र यस्य एकारस्थ आम् भाचे ‘ताम्' इति भवति । ८. सवथा घमौ । संवाभ्यां परस्य लङः क्रमात् व अम् इत्येतौ स्त. । ‘से’ इत्यत्र एकारस्य चकरे 'स्व' इति, ‘चे’ इत्यत्र थकारास्पर स्य एकारस्य अम् भवे ‘ध्वम्’ इति न भवति । ७. एत ऐ । लोडुत्तमस्त्र एत ऐ' स्यात् । आमेत इत्यस्यापवादः। ८. अतो डितः। (पृ ० १३) ९, लिङः सीयुट् । लिङभनेपदस्य सीयुडागमः स्यन् । सीय त इति । भवति । लिङः सलोपोऽनन्यस्य (५० ५ } । इति सतोष: लोपो व्यो- र्वलि (पृ० १३ } । झस्य रन् । लिङो झस्त्र रन् स्यात्। ११: इटोऽत् । लिड्डा देशस्य इष्टः अहं स्यात् । संय् + ई =सीथ् + अ = सरलेपे वक्षस्वभावात् थलोपाभावे ऽथ इति भवति । १ ) बृहद्रूपवर्या} म्--- ५. लिटः प्रग्रयाः । प्र० : आते इरे ॥ म० से । आथे । ध्वै ॥ ७० ए। बड़े । महे | ६. लुटः प्रत्ययाः । प्र० ता । तारों । तारः । म० तासे । तासाथे । ताञ्चे । उ० dहे . । ताम्वहे । ताम्भते ! ७. लूटः अस्यथः। अ० स्थैते । स्येते । स्यन्ते । ० स्यसे । संयेथे । स्यध्वे । उ० स्ये । यावहे । स्यामहे। ८. आशीलैिंडः प्रत्ययाः। प्र० सीटें । सयीस्ताम् । सीरंन् । म७ सीडैः । संयाम्याम् । सीवम् ॥ ४० सीग्र । सीवहिं । सीमहि । ९. आत्मनेपदे लुङः प्रत्ययाः पक्षत्रिभाः । १. लिटस्तझयोरेशिरेच् । लिडादेशयोस्तझयो: एश रैल् एतौ । १ धि स्त्र में भी प्रयये परे सलोपः स्यात् ? ३. ह एनि । तसयः सस्त्र ३: स्यादैर्ति परे । d ४ स्य+त =हेित आत्मनेपदानां टेरे (३० १३ ' १ ' · स्य -+ आताम्र, -आतो ङितः (पृ० १) स्य इञ्च ताम् =लोपो व्य:-(५० ११) स्थं इतम्=zत्वम् । आङ्गणः । इति शुप:। ६ अतो दंशं यभि (४९ १) । । लिङः सीयुट्। (Z• १३ सुट् तिथोः (पृ० ५)। यू4+ त= थलोपः । सस् त=आदेशप्रत्यययोः । इएकत्र राभ्यां परस्य अपदस्तस्य भावै: अस्य य। वचथ यः प्रकारः तस्य मूर्धन्यादेशः स्यात्। इति सुष्ट: सकारस्य षत्वे श्रुवे ध 'डी' इति भवति ! ४, सीय्+आतम् । तकराप्राज्ञ सुखागमे सी यस्ताम् इति भवति । १. अस्य ग्रन् (पृ० १३} सीयुट् । यल्पः १• सीष्टवत् । पूवपीठिका । १५ ८. लुङिः परस्मैपददारभ्याष्टमी विधा च्लेरेंडादेशेन न्त } म, म त । भस् ३ताम् । इथाम् । ध्वम् उँ, माहं ९. लुडि नवमी विधा । श्लेश्चैङादेशेन । प्रत्यया अष्टमीचत् । १०. लुङि दशमी विधा । अनिञ्भ्यो धृतुभ्यः सिलोपाभावेन । प्र० स्त । साताम् । सत । म७ स्थाः । साथाम् । ध्वम् । उ० सि । स्वहि । स्महि । ११. लुडि एकादशी विद्या । सेयो धातुभ्यः सिज्लोपाभावेन । ५० इष्ट । इघाताम् । इक्षत । म७ इष्ठाः । इषाथाम् । इयें ॥ उ० इषि । इष्वहि । इष्महि । १२ . लुङि द्वादशी विधा । सादेश ईडभावाभ्याम् । प्र० सत । सातम् । सन्त | म° सथाः। साथम् । सध्द्रम् ॥ उ० सि । सावहि । सामहि । १०. लुडः प्रत्ययाः--प्र० स्पॅत ! स्येताचें | स्यन्त || में ७ स्यथाः । स्येथाम् । स्यध्वम् । उ० स्ये । स्याघहि । स्थामहि । १. इथं द्वितीयाया; संवादिनी । तत्रोताः सर्वे विंधयोऽश्राम्यनुसंधेया: । अधोवह १ अबोचेत (K. । अयोयन्त । २. ईथं तृतीयश: संवादिनी । तत्र तानि सर्वाणि सूत्राणि अत्राप्यनुसंधेयानि । यथा –गद= व्यतयां वाचि (६७) इत्यस्मात् णिचि, अति अगदेताम् अजीगढन्त । ३. इथं षषरायाः संवर्दिनं । यथा-अमृत ( अक्षताम् । अषक्षत । ४• इयं सप्तम्या: संवादिनी । यथा-अयाधिष्ट । अश्राधेिश्वतम् । अबाधिषत । ५. धि च (पृ० १४)। इति सलोपः। ६ . इयं पञ्चम्य : संवादिनी । यथा-विशe अतिीने (४९१ ) अदिक्षत । अंड्रियताम् । अदिक्षन्त : ७, स्यतासी (४० १) ८, आतो. ङितः (पृ १३) छछल डल्य्-(ऋ० १० ) । --१ ३ बृहद्धातुरूपविश्याम् भावकर्मणी । सर्वधातुके यक् । धातोर्घञ् स्यात् भाधकर्मवाचिनि सार्वधा तुके परे ॥ भावकर्मणोः । एतयोर्विवक्षितयोः सतेः आत्मनेपदं स्यात् । भावार्थकलकाराणां युष्मदस्मद्भयां सामानाधिकरण्याभावात् प्रथमपुरुष एव । तिङ्वाच्यभावनाया लिङ्गसंख्याम्ययायोगान् एकवचनमेव । यथा-वया भूयते । मया भूयते । तेन तथा तैर्वा भूयते इत्यादि । e कमीणि तु पुरुषत्रयं वचनत्रयमपि । हेतुमण्णिजन्ताः । तत्भयोजको हेतुश्च । कर्तुः प्रवर्तयिता हेतुसंज्ञः कर्तृसंज्ञश्च भवति । यथा-देवदत्तो गच्छति । गच्छन्तं देवदत्तं यज्ञदत्तः प्रेरयति । अत्र देवदत्तः कर्ता । तस्य प्रवर्तयिता यज्ञदतः हेतुसंज्ञा भवतिं कर्तृ- सझर्छ । हेतुमति च । प्रेरकव्यापारे मेषणादौ वाच्ये धातोर्णिच् स्यात् । चावितौ । ‘‘इ’ ’भात्रं शिंप्यते । यथा-गमि इति । अयं णिजन्तो धातुः । तस्मात् शषि गमि अ इति स्थिते सार्वधातुके --(पृ० ३). ति गुणे अयादेशे सिपि च ‘शमयति” इति भवति । अत्र भामय’ इत्येत- दङ्गम् । णिचश्च। णिजन्ताद्धातोरात्मनेपदं स्धदकर्तुगामिनि क्रियाफले । गभयते इत्यपि । गभि इत्यस्य । अनेकत्वात् लिटि आम्प्रत्ययकृभ्व स्यप्रयोगाभ्य रूपनिष्पतिः । गमयांबभूव । गमयाञ्चकार गमयामा सत्यादि । लुहि तृतीयानबम्यैौ विषे । अजीगम-अजीममत । पूर्वपीठिका १७ अथ सन्नन्तः। धातोः कर्मणः समानकर्तृकाद्च्छायां वा । इषिकर्मभूत- व्यापारवाचकाद्धातोः सन् प्रत्ययो वा स्यात् इच्छायाम् । आर्धधातुकं शेषः (पृ० ३) । इति सन आर्धधातुकत्वम् । आर्धधातुकस्येडुलादेः । (५० ६) इति इटि, ‘इस’ इतेि भवति । पठितुमिच्छति इत्यर्थे पद्म इस इति स्थिते सन्यङोः । सन्नन्तस्य यङन्तस्य च प्रथमैकाचो दो स्तः। अजादेस्तु द्वितीयस्य । लिटि उक्ताः सर्वेऽपि विधयोऽत्र ग्राह्यः । पद्म पञ्पपठ्"इस इयत्र सन्यतः । अभ्यासस्यात इकारः स्यात्सनि । पिपठिस, षत्वं “पिपठिषु' इत्यङ्गम्+ति=पिपठिषति । पवितुमिच्छति इति वाक्यं वा के पूर्ववत्सनः । सनः पूर्वो यो धातुस्तेन तुल्यं सन्नन्तादप्या दमनेपदं स्यात्। सनः पूर्वो धातुः परस्मैपदं चेत् सन्नन्तात्परस्मैपदं भवति । अथ यङन्तः । धातोरेकाचो हलादेः क्रियासमभिहारे यङ् । पौनःपुन्ये भृशार्थं च द्योत्ये एकचो हलादेर्धातोर्यङ् स्यात् । पुनः पुनर्भवति इत्यर्थं भूधातोः यङ् भयति । सम्यङगे (पृ० १७) रित द्वित्वम् । जश्त्वम् ।। द्भूय इति जालेगुणो यङ्लुकोः। अभ्यासस्य गुणः स्यद्यङि यङ्लुकि व । ‘बोभूय” इत्यङ्गम् । ङित्त्वात । चोभूयते। बोभूयेते। इत्यादि । भातोरनेकाच्स्वात् लिटि तृतीया विधा। अथ यङ्लुगन्ताः । यङोऽचि च । यथाऽच्प्रत्यये परे छुक् स्यात् । चकारान्निमित्तं विनापि छ । चर्करीतं परस्मैपदमदादिवच्च । इति परस्मैपदप्रत्यया १. ‘अर्करीतम्” इति श्रइङ्गन्त य संज्ञा । १८ बृहद्धातुरूपावल्याम् एव । अदादाविव शपे कुछ । प्रत्ययलक्षणेल यङन्तात् द्विस्वम् । अभ्यासकार्यम् । धातुत्वाल्लडादयः ।। पूर्वपट्टिका संपूर्णा । अथ भीमदर्यः ॥ १ ॥ [१] भू-सत्तायाम् । अकर्म । सेट्। परस्मैपदं । १. लट् म० भवंति । भवंतः । भवेन्ति । म० भवासि । भवथः भवथ ॥ उ० भमि । भवावः । भवामः ॥ २. लोट् । प्र० भवतु भवतात् । भवताम् । भवन्तु । म० भवे--भवतात् । भवतम्। भवत । उ ० भवनि । भवाच । भवाभ ॥ । ३. लइ } प्र० अर्पवत् । अभवताम् । अभवन् । म ० अभव । अभवतम् । अभवत । उ० अभवम् । अभवाव। अभवाम ॥ ४.विधिलिछ। प्र० १. भूति इति स्थिते कर्तरि शए(पृ० ३) इति शब्प्रयये भू अ ति इति जाते, सार्वधातुकार्धेतुकयोः (५० ३) इति गुणे अवादेशे अभवति’ इति रूभम् । अत्र 'भव' इत्येतदकम् । . भश्च सससजुषा रु:। पदान्तस्य संस्था सजुष्शब्दस्य च रुः यत् । खरवसानयोर्विसर्जनीयः । खरि अवसाने च परे रेफस्य विसर्जुनीयः स्यात्पदान्ते । ३ अतो गुणे । अपदान्तादकाराद्रणे यतः पररूपमेकादेशः स्यात् । * . अतो यत्र यश्चि (पृ० ९) ५. अतो हेः अत: परस्य हेर्छदं स्थत् । ६ आमि छ । उपसर्गस्थाभिमितात्परस्य लोड्देशस्य नस्य णः स्यात् । प्रभयाणि । ७. छङछङधङ्गदात्तः (पृ० १०) ।

• वादयः ॥ १ ॥ ॥ १९

भवेत् । भवेताम् । भवेयैः ॥ म० भवेः । भवेतम् । भवेत । उ० भवेयम् भवेव भवेम ॥ | ५. लिट् । प्र० बैभूव। बभूवेंतुः। बभूवुः । म० बभूविरें । बभूवथुः। बभूव । उ० बभूव । बभूविव । बभूचिम । । ६. छ । म० भवितy । भावितारौ । भवितारः । म० भवितासि । भवितास्थः । भवितास्थ । | उ० भवितास्मि। भवितास्वः । भवितास्मः । । ७. लुट् । भ७ भविऍयति । भविष्यतः । भविष्यन्ति । म० भयेष्यसि । भविष्यथः ? भविष्यथ ॥ उ० भविष्यामि । भविष्यावः। भविष्यामः । । ८. आशीर्लिङ् । प्र० भूर्यात्। भूयास्ताम् । भूयासुः । म७ भूयाः । भूयास्तम् । भूयास्त ॥ ७० भूयासम्। भूयास्व । भूयास्म । ९० ४६ । प्र° १. भवन+यात् = अतो येयः । अतः परस्य सार्वधातुकावयवस्य या इत्यस्य इय् स्थः । अत्र #इथ् + त ! अद्वर्णः भवेथ् । लोपो व्योर्वलि। (पृ० १२' इति यलोपः भवेत् ॥ २. भव + युः इति स्थिते, पूर्ववदिथादेशगुणाभ्यां भवेयुरिति भवति । ३. भू-+ -णल्। भुवो चुग्लुइलिटोः ! भुब वुगागमः । स्फुङलिटोरचि । भूच् +अ= लिटि धातो {g« ७) रिति द्वित्वम् । भूद भूव् अ । हळादिः शेषः (पृ० ७ } । भू भूव् अ । ह्रस्वः (पृ० ७) । भु भूव् अ ! भवतेर. । भवतेरभ्यास्रकारस्य अः स्याल्लिटि । भभूव् अ। अभ्यासे चर्च (५० ७) । बभूव। ४. बभूव् + अतुस्वभूवतुः । ५ बभूव 4थः = आर्धधातुकस्येडुलादैः {g• ६} । इति इव । बभूविथ ! ६. तसः वळाद्यर्धधातुकत्वादि । भविता । ७. स्यस्य आर्धधातुकत्वादि. । ८, किदाशिषि । आशिषि लियो यासुट किस्थात् । क्ङिति च (पृ० ४)। इति ‘भू' इत्यस्य । भूयो न । 12ap :Blaa :t phy?A!4A ! £k!zeeks •zes | ose :2 १2» ¢a HA, 12¢j£te a = ६ ४९ । ¥z to ys :D»h fac} !9& *e! PLZफेate ५%2: -sab% ।neuth = Aj# ४/ } ! %a !e® !o»bljagn 9 -l} 5&els » _ £ ¥gEL16 ¢l¥ ¥b, th ३l३ (१» •B! @f . t& °4> <J* £ & + Xx + sus ! C ३ (३ ९ } ५Kabula kl$ ४३ >t€ + ¢6+ °J३ ५ ! ! १ •R he also 1 : ४ .x + X } |estauntalakEEleelatie :ee •x ¥ 1a५J» %juitf8ffse status ><!= १ : af ¥E2= ; | nal '254 :*£ ¢l ) en :*gsue>&s» #ts = !]] ¢J!gune= ; !) । '\n = । ॐhe¢hala है । = II४ । । ५२lkedalkalnalk १ १:text& ( ०४ ० ० : ईEx. ५६ • .]tExa had & } & ¥IBL£ ¥ ! (०% •३ : :a]AM£ ४३ ? (४८ ०३) :e=2€ >£ • ४ । l+ = 'set 1514 p t +l£ 1 : : }* । : * { lasik । Kana • । ¥ $22 •At ) :blahaba; } ¥e I । LL Sys <e last ५३ l ! + unf » ]g ४ ३३E :epf

• & १ u>e£Y ।'+++r* 'Euka 49 १०% ०३) :E}ई

eak;&# &3® ¥ { % °3} Renuk। 3X S|२४३४ &j€ !polla-Feel ! talk । !C%et । ६ । ८lहै -2 :→ | a&lk । #4: { Earate 1 Eage!

Ip>ड़े

॥ +k%a!he 1 ३lhalla & / sajax ० ॥ pa०Ja | Hehelk & । :eelba = ॥ Eagla | Ex€Jala । Labelta ek # '०४ ॥ kak । ३.१ Haa ०४ | } . } ¥p?t :. ० + ॥ £z.ka ! 1.! ३ । pela -'nalkA£lb£1$# वादयः | । १ |।। २१ । १ १ ११ डॅम् । भूत्यै । सम्भूय । भवितुं । *वित्री । भूर्युः। भविष्णैः ।। भावुकः । विभू ।. प्रभु : । विभुः । प्रभुः । भूः। भूतिः । भावः । प्रभवः। भर्घः। भवनंने । भुवने । भूमिः । भूरिः। अद्वैतः । एवं सर्वेभ्योऽपि धातुभ्यः यथासम्भवं कृत्यः कृतः उणादयश्चोक्षाः । नुम्वा स्याच्छीनयोः परत: । इति ब नुम् ।१. तुमुन्ण्वुलौ क्रियायां क्रियार्थायाम् । समानकर्तृकेषु तुमुन् । बटाद्यर्धधातुकत्यादिट्। मिरवत् कृन्मेजन्तः इयव्ययत्वम् । २ समानकर्तृकयोः पूर्वकाले । समानकर्तृक योर्धात्वर्थयोः पूर्वकाले विद्यमानाद्धातो: क्त्वा स्यात् । इति य । किंत्वान्न गुणः। ‘यूकः किति। श्रिअः एकाचः उगताश्च परयोर्गिकिसरिन स्यात्। इति इडभावः। क्वातोसुम्कसुनः । इत्यध्ययत्वम् । अव्ययकृतो भावे । इति भावार्थको -- ऽयम्। ३२ समासेऽनयपूर्वा वो यट् । ४ vवुल्तृचौ । वर्तमनाले कर्नर्थे धातोरेतौ स्तः । इति तृच् । ५. झभ्यो डीष् । ६ लाजिस्थश्च ग्स्नुः। चढवः । । : पृ० २१’ इति मे नष्ट ७, भुचश्च। इति तच्छ- लादिषु इष्णुच् । ४. छषपतपदस्थभूवृषहनकमगमशून्य उकञ्। जित्वा अन्यो ब्णिाति (पृ० २०) इति वृद्धिः । ९. सुवः संशान्तरयोः। इति किप् । किषः सर्भस्य लोपः । १०, चिग्रसस्योइयसंशयम् । एभ्यः परस्य भुवो #ः । टिलोपः। ११ सम्पदादिभ्यः फिञ्वा वक्तव्यः । १२. मियां क्तिम् । इते अकर्तरि कारके भावे च सर्वधतुभ्यः क्तिन् । १३. भवति अस्मिन् अनेनेति वा इयें भिणीभुवोऽनुपसर्गे । इति घन्। उपसर्गे तु कवरट् इत्थम् । १४. अज्विधिः सर्वधातुभ्यः । इत्यच् । १५ बहुमन्यथापि दृश्यते । इति युच। युवोरनाकौ । १६. भूघूम जिभ्यश्छन्दसि इति क्युन्। १७ भुवः कित् । इति “ मिः'। १८. अदिशविभूषिभ्यः क्रि । १९. अदिभुवो ङतच । . २२ वृह्द्धतुरूपविश्याभ्र अथ भावे । १. भूर्यते ॥ २, भूयताम् ॥ ३. अयस ॥ ४. भूयेत । ५, बभूवे ॥ ६. भावितो-भाविता ॥ ७. भाविष्यते-भविष्यते । । भाविषीष्ट-भचिषीष्ट । ९. अश्नवि ॥ १०. अभाविष्यत--अभविष्यत ॥ अनुपूर्वस्य मंचतेः सकर्मकत्वात् , कर्मणे । १. प्र० अनुभूयते । अनुभूयेते । अमुभूयन्ते । प९ अनु- भूयसे । अनुभूयेथे । अनुभूयध्वे । उ० अनुभूये । अनुभूयावहे । अनुभूयामहे ।। २. प्र० अनुभूयताम् । अनुभूयेताम् । अनुभूयन्ताम् । म० अनुभूयस्व । अनुभूयेथाम् । अनुभूयध्वम् । उ० अनुयै। अनु भूयावहै । अनुभूयामहै ॥ ३, प्र० अन्वभूयत । अन्वयेसाम् । अ वयन्त । | म७ अन्वयथाः । अन्वयेथाम्। अन्वयवम् ॥ उ० अन्वये । अन्वभूयायहि । अन्वभ्यामहि ॥ ४ . प्र० अनु- भूयेत । अनुभूयेयाताम् । अनुभूयेरन् । म० अनुभूयेथाः । अनुभूये- याथाम् अनुभूयेध्वम् । उ० अनुभूयेय अनुभूयेवहि । अनुभूयेमहि । - - - - - - "-- --- -• • •. ----- ~====cc०० ० ० १. यकः किंवत गुण: । २• स्यसिच्सीयुट्तासिषु भाव- कर्मरुपदेशे ऽज्झनग्रहदृश च त्रिष्वादि ध्र । चपदेशे यत् तद्- सानां इमादीनां य चिवाकार्यं स्यात् स्यादिषु परेषु भावकर्मेश्रोणंथभनयोः स्यादीनामिडमश्च । अयमिष्ट चिण्वद्भक्षत्रियाश्रशिक्षषुषrतदभकं न । चित्रद. वपक्षे अचो ढिणाति (पृ० २०; इति इदिः। चण्वद्भावपक्षे तु न शुद्धिः । भविता इत्येव । ३. चिण् भावकर्मणोः । तेलिण् स्याद्धर्मक्षमिनि सशब्दे परे। चिणो लुक्। धिष्णः परस्य तद्यदस्म कुङ् । ४, ‘ अञ्चभूध' इति यक्साहिस धातुरम् । भावकर्मणोः पू• ११) इतीि हैंमनेपद 1 प्रक्रिया पूर्व ठिकाय ‘ए’ २, भतौ च अष्टम । ५: अग्न + अभूग + त + अन्यैश्चत् । वादयः ॥ १ ॥ २३ ६, ५० अनुबभूवे । अनुर्बभूवाते ! अनुबभूविरे ॥ १० अनुबभूविषे । अनुबभूवाथे । अनुबभूविध्वे -अनुचचूंविधे ॥ ७० अनुबभूवे । अनुय- भूविवहे । अनुबभूविमहे ॥ ६. प्र० अनुभविता । अनुभावितारौ । अनुभावितारः ॥ । १० अनुभावितासे । अनुभावितासाथे । अनुभावि- ताध्वे उ० अनुभाविताहे । अनुभावितास्वहे। अनुभावितास्महे । चिण्व- ड्रात्राभावपने-अनुभविता । अनुभवितासे ।) अनुभवितास्महे ॥ इत्यादि । ७, प्र० अनुभाविथ्यते। अनुभावप्येते। अनुभाविष्यन्ते। स० अनुभा चिष्यसे। अनुभाविष्येथे। अनुभाविष्यध्वे । उ० अनुभात्रिप्ये। अनुभावि प्यावहे। अनुभाविष्यामहे । चिण्वद्भावभवपक्षे-अनुभविष्यते। अनु- भविष्येते इत्यादि । ८. भ० अनुमांविषीष्ट । अनुभाविषीयास्ताम् । अनुभाविषीरन् । म९ अनुभाविषीष्ठाः । अनुभाविषीयास्थाम् । अनु अनुभाविषीद्रम्-अनुभाविषीध्वम् ॥ उ० अनुभाविषीय । अनुभावि वीवहि । अनुमाविषीमहि । पक्षे--अनुभविषीष्टेत्यादि । ९. प्र० अर्धभावि । अन्वभाविषाताम् । अन्वभाविषत ॥ म० अन्वभ- विष्ठाः । अन्वभाविषाथाम् । अन्वभाविह्वम् - अन्वभायिध्वम् । उ ० १. आर्धधातुकरत्वात् शप् न । अत ‘बभूवु’ इयेया । आर्धधातुकस्ये द्वलाः (४० ६) । इति इट्। बभूव् ३ से इति स्थिते । आदेशप्रत्यययोः (४० १४) । इतेि धवम् ॥ २. विभाषेटः । इरा: परो य इट् ततः परेषां वङलिं वा मूर्धन्यः स्यात् । ३ः स्यसिच्सीयुट्--(पृ० २२) इस्या- दिना व चिण्वत् विमद्भावपक्षे वृद्धिः। ४. प्रयश्रवयवत्वाश्रयम् । ५.. पूर्ववत्पर्यम् । ६ विभाषेटः (६९ २३) इति धस्य वा मूर्धन्यः । ७ चिण भावकर्मणोः (पृ० २२)। छछि दशमी विधा । जिणो- कुरु (g° १२) । इतीि तशब्दस्य छ । बृहद्धातुरूपावल्याम्- सन्नन्ते । १. धुभूषति भूषतः । बुभूषति ॥ २ . बुभूषतु घतात् । बुभूषताम् बुभूषन्तु । ३. भबुभूषत् । अबुभूषताम् । अबुभूषन् ॥ ४. बुभूषेत् बुभूषेताम् । बुभूषेयुः ॥ ५. बुभूषे श्चकार । बुभूषाञ्चक्रतुः | बुभूषाञ्चकु ! पक्षे---ऽभूषाम्बभूव ।। बुभूषामास ।। इत्यादि । ६. युसूषिता । बुभूषितासि । बुभूषितास्मि । ७. बुभूषिष्यति । बुभूषिप्यतः । बुभूषिष्यन्ति ॥ ८. बुभूष्यात् । बुभूष्यास्ताम् । बुभूयासुः ॥ ९. अखंडैषीत् । अबुभूषिष्टाम् । अबुभूषिषुः ।। १०. अबुभूषिष्यत् । अबुभूषिष्यताम् । अवुभू- भूषितम्यम् । बुभूषणीयम् । बुभूषन् । बुभूपितम् । बुभूषितुम् बुभूषिवा । सम्बुभूप्य । बृभूपुः । बुभृश। १. पूर्ववत्समः (पृ० १७) इति परस्मैपदम् । इको झन्छ। इम्ता अझलादिः सन् कित्स्यात् । किमत्र गुण: । खनिग्रहगुहश्च । ग्रहेर्नुहे: उगतादेकाचश्च सन इण् स्यात् इति नैट् । २ ६ बुभूव’ इत्यत्र अनेकाश्वः काप्रथया-पू०८ दिति या ईक्षस्य नुप्रयोगश्च । ३. बुभूध + a{ इति स्थिते अतो लोपः। आर्धधनुषदेशों यदकारान्तं तस्य अकारस्य लोपः स्यादार्धधातुके पैरे । सुष्+ता इति ते । आर्धधातुकस्येडुलादेः। (ऋ०६) इति इटि बुभूत्रित य एवं बुभूषिध्योती. थादि। ४ .सप्तमो झुइ । ५, सनाशंस भिक्ष उः । एभ्यः टप्प्रत्ययः स्यातच्छीलादिष्वर्थेषु ६ अ प्रत्ययात् , । प्रथ्यन्तेभ्यो धातुभ्यः नियाम- रभ्ययः स्यात् । खादथ ॥ १ ॥ २७ याङ १. बोभूयते । बोभूयेते। बोभूयन्ते ॥ २, बोभूयताम् । चोभूयेताम् । बोभूयन्ताम् । ३. अघोभूयत । अबोभूयेताम् । अबो- भूयन्त ॥ ४. बोभूयेत । बोभूयेयाताम् । बोभूयेरन् ॥ ५• बोभू- याञ्चक्रे । बोभूयाञ्चक्रते। बोभूयाञ्चक्रिरे । बोभूयाम्बभूव । बोभूया- मास ॥ इत्यादि ॥ ६. बोभूयिता । बोभूयितासे । बोभूयताहे । ७. बोभूयिष्यते । बोभूयिप्येते य चोभूयिष्यन्ते ८. बोभूयिषीष्ट । बोभूयिषीयास्ताम्। बोभूथिवीरन् ।। ९. अबोभूथिए । अबोभूयिथा- ताम् । अबोभूयिषत ॥ १०. अबोभूयिष्यत । अबोभूयिप्येताम् । अबोभूयेिष्यन्त || ग बोभूथितव्यम् । बोभूयनीयम्। बोभूय्यम् । बोभूयितम्। बोभूय मानः । बोभोयितुम् । चोभूयित्वा परिवोभूय्य ५४ १. प्र. बोभवीति-बोभोति । चोभूतैः। बोभूयति ॥ म० बोभ दीपि-बोभोषि । चैथःबोभूथ । उ९ बोभवीमि बभेमि । बोभूवः।। १. थखो (डित्वात् अनुज्ञडित आत्मनेपदम् । (पृ० २) इस्या- स्मनेपदम् । खञ्जन्तवस्त्रक्रिया । (ऋ० १७ ) २, चर्करीतं परस्मैपदमदादिवच्छ । इति परस्मैपदम् । य" झ व । यश्चन्तrषस्य कैलादे: पित: सार्वधातुकस्य ईड् स्यात् । ३. अपित्वादाद् १ । ४ भ्रदभ्यस्तात् । अभ्यस्तात्परस्य झस्य अत् स्यात् ॥ २८ बृहद्धातुरूपावस्था- बभूमः ( २. बोभवीतु-बोभोतु, बोभूतत् । बोभूताम् । बोभु- वतु । म७ वोभूहिबलान्। उ० बोभवानि ॥ ३. अषोभ वत्-अबोभोत्। अबोभूताम् । अबोभवुः ॥ ४. बोभूयात् । बोभूः याताम् । बोभूयुः ॥ ५, बोभवाञ्चकार । बोभवाञ्चक्रतुः। बोभवा चक्रुः । बोभवाम्बभूव बोमषाम्बभूवतुः बोभवाम्बभूवुः । बोमवामास । बोभवामासतुः। बोभवामासुः ॥ ६. बोभयितुं ॥ ७. बोभवि- ष्यति ॥ ८, बोभूयात् । बोभूयास्ताम् ॥ ९, प्र० अबोभूर्वात् अबोभोत्। अबोभूताम् । अबोभूवुः । म९ अबोभूवी-अबोभोः । अबोभूतम् । अबोभूत ॥ उ० अबोभूवम् । अबोभूव । अबोभूभ । १०. अबोभविष्यत् । इत्यादि । कुसु---बोभवितन्यम् । बोभवनयम् । योभुषितः । बोभुवत् । बोमुचती । बोभूत्वा | परिचोभूय । बोभवितुम् । १. व्यतिभवते । व्यतिभवेते । व्यतिभवन्ते ॥ २. व्यति- भवताम् ॥ ३. व्यत्यभवत ॥ ४. व्यतिभवेत ॥ ५. व्यतिब भूवे । व्यतिबभूवाते । व्यतिबभूविरे ॥ ६. व्यतिभविता । म९ व्यतिभवितासे । ७, व्यतिभविष्यते ॥ ८. व्यतिभविषीष्ट । ९. प्र० व्ययभविष्ट । म० व्यत्यभविष्ठ; । उ० व्यत्यभविपि । १०. व्यत्यभविष्यत | धातुभ्यां य्वोरियङ्गवङौ । (पृ० ११) इति उबङ्। १ . तातछअपि ईद् न। र हिरपि ॥ ३ अनेकत्वादाम् कृभ्य अनुप्रबोध ( ४. बलाद्यार्धधातुकवादिद् । ५ . कर्तरि कर्मव्यतिहारे। जिया- विनिमये द्योत्ये कर्तर्यात्मनेपदं स्यात् । अर्थयोग्ययाः क्रियाया • अम्र्थेन मं भ्वादयः ॥ १ ॥ २९ सत्ताद्यर्थनिर्देशश्चोपलक्षणम् । यागात्स्वर्गा भवतीद्यदौ उत्पद्यत इत्याद्यर्थनिर्देशात् । उपसर्गास्तु विद्यमानस्यैव अर्थविशेषस्य द्योतकाः। यथा--प्रभवति=प्रकाशते, उत्पद्यते, लोति वा । सम्भवति=अकटै- ककोटिकसंशयविषयो भवति । परार्भवति=पराजयते । अनुभवति=ऽर्प भुले । अभिभवति=हिनस्ति पराजयते बा। उद्भवतिउत्पद्यते । परि. भवति=तिरस्करोति । प्रतिभवतिउत्तमर्णाधमर्णयोर्मध्यस्थीभवति । [२] एधधृदौ । अकर्मकः । सेट् । आत्मने ० । । १. प्र० एधते । एधेते । एर्धन्ते । म० एधसे । एधेथे। एध ध्वे। उ० एधे । एषीवहे। एधामहे ॥ २. ५० एधताम् । एधेताम् । एधन्ताम् । म० एधस्व । एधेथाम्। एधध्वम् ॥ उ० एयै । एधा- बहै । एधामहै । ॥ ३. प्र० एधतें । ऐधेताम् । ऐधन्त ॥ म० ऐधथाः । ऐधेथाम् एधध्वम् / उ० ऐधे । ऐधावहि । ऐधामहि ॥ ४. प्र० एधेत । एधेयाताम् । एधेरन् । म० एधेथाः । एधे- याथाम् । एधेध्वम् । उ० एधेय । एवहि । एधेमहि | परस्परकरणं च क्रि प्रविनिमय: १ हिमवतो गङ्गा प्रभवति । । १. भीमो । हिडिम्बं इस्तुं प्रभवातेि । ३ नीषु चापलं सम्भवति । ४ रामः शशून , पराभवति । ५. सुखमनुभवति । ६. रावणेन परिभूतो विभीषण: । ७, एध + अन्ते इति स्थिते अतौ गुणे (पृ० १८ । एधन्ते । ८, अतो श्रीघ यञ्जि {9०९) , ९ , आद्धजीनाम् । अज्ञाईनाम ! स्थाट्ठञ्- दिछ १ आ+एव - + तळ्आश्वआटेsचि परे वृद्धिरेकादेशः स्यात् । 'थत ’ । बृहद्धातुरूपावल्याम् ९. प्र० एधाञ्चक्रे । एधाञ्चक्रते । एधाञ्चक्रिरे ॥ म० एधा ऊचकृषे । एधाञ्चक्रथे । एधाञ्चकृषे । उ० एधाञ्चक्रे । एधाञ्- कृवहे । एधाञ्चकृमहे । भवतेरनुपयोगे-एधास्यैभूत्र एधम्बभूवतुः । एषाम्बभूवुः। इत्यादि । अस्तेरनुप्रयोगे-एधामास । एघामासतुरि स्त्यादि ॥ ६. म७ एधितुं । एधितारौ । एधितारः । म० एधितासे । एधितासाथे । एधितीध्वे ॥ ७० एधिताहे । एधितास्वल्हे । एधिता स्महे ॥ ७. एधिष्यते । एधिष्येते । एधिष्यन्ते । म० एधिष्यसे । एधिष्येथे । एधिष्यध्वे । उ५ एविष्ये। एधिष्यावहे एधिष्यामहे । ८. प्र० एधिषीष्ट । एधिषीयास्ताम् । एधिषीरन् । म९ एधिषीष्ठाः । एधिषीयस्थाम् । एधिषीध्वम् । उ० एधिषीय । एधिषीवहि । एधिषी महि । ९. प्र० ऐधिष्ठं। ऐधिषाताम्। ऐधिषत । म० ऐधिष्ठाः। ऐधि षाथाम् । ऐधिङ्ग्-ध्वैम् ॥ उ० ऐधिषि । ऐधिष्वहि । ऐधिष्महि ॥ १०. प्र० ऐधिष्यत ऐधिष्येतां । ऐधिष्यन्त ।। म० ऐघिप्यथाः । ऐधिष्येथाम् । ऐधिष्यध्वम् । उ० ऐधिष्ये । ऐधिष्यावहि । प्यामहि । १. ऋधातोद्वेि कृ“ इति जाते, उरत् पृ०८) । इति प्रकरस्य अझरेतत: चुत्वे, इको यणचि। इति श्रत्कारस्य रेफे च ‘बी’ इति भवति । एधा+ची == एषाढके । २. इणः षीध्वंङगछटां धऽन्न। इण्णन्तादपरेषां वीक्ष्यंछ लिटां धस्य मूर्धन्यः स्यात्। इति धस्थ ढ: ॥ ३ . मषतेरळेश्च परस्मैपदित्वत् भ त्रर्पि परस्मैपदमेव न ४ : ताश्वः स्यस्थ च वाद्यार्धधातुकत्वादि । ५ धि च (५० १४) इति सलोपः। ६. अयथावयवश्चत् आदेशप्रत्यययोः (पृ० १)। इति घवम् । १७. डि एकादशी विधा । ८ । आत्मनेपदेष्वनतः । अक्षराक्षस्य आत्मनेपदेषु शस्य ‘अत् ' इत्यादेशः स्यात्। । ९ इणः षीध्व मित्र इभित्र वदः ॥ १ ॥ ३ १ भावे-एध्यते ॥ २. एध्यताम् ॥ ३. ऐध्यत । ४. एध्येत । लिडादिषु कर्तृवत् । ९. ऐध' ॥ णिचिएधयति -ते । ५. एधथा चकार-एधयाञ्चक्रे । ९. ऐदिधत् -ऐदिधत । सनि-एदिधिषते । ५. एदिधिषांचक्रे । ८. एदिविषीष्ट । अजादित्वात् यङ्यङ्कौ न स्तः । कृत्सु-एधितव्यम् । एधनीयम् । एध्यम् । एधितः । एधमा नः। एधितुम् । एधनम् । एधित्वा । समेध्यः । एध!=समित् । एध यितव्यः । [३] स्पर्धे=सङ्कर्षे । अकर्म७ । सेट् । आत्मने० सङ्कर्षः पराभिभवेच्छा ! * कर्मणो धाऽर्थेनोपसङ्हात् अक र्मकत्वम् । १. प्र० स्पर्धते । स्पर्धेते । स्पर्धन्ते । म० स्पर्धसे स्वैथे । स्पर्धध्वे । उ० स्पषं । स्पर्धात्रहे स्पर्धामहे ॥ २. भ०} स्पर्धताम् । स्पर्धेताम् । स्पर्षन्ताम् ॥ म० स्पर्धस्व स्पर्धेथाम् । स्पर्धध्वम् ॥ उ० स्पर्धे। स्पर्धावहै । स्पर्धामहै ॥ ३. प्र० अ स्पर्धत । अस्यैताम् अस्पर्षन्त ॥ म० अस्पर्धथाः। अस्पर्धेथाम् । अस्पर्धध्वम् । ७० अस्पर्छ। अस्पर्धावहि। अस्पर्धेमहि ॥ ४. प्र० स्पर्धेत । स्पधेयाताम् । स्पर्धेरन् । म० स्पर्धेथाः। स्पधेया थाम् । स्पर्धेध्वम् । उ० स्पर्धेय | स्पर्धेवहि । स्पर्धेमहि ॥ एव इणिह गृह्यत इति भते तु’ ‘वम् ’ इयपि। १. चिण भावकर्मणोः । (पृ० २२) दशमी द्विधा ।

• बातोरर्थान्तरे वृत्तेः धवर्थेनोपसंप्रहत् ।

प्रसिद्धेरावित्रिक्षात: कर्मणोऽकर्मक क्रिया । ३ २ बृहद्धातुरूपावल्याम् ५' ५० पस्पैवें । पसर्धते । पस्पधिरे ॥ म७ पस्पर्धषे । पस्पर्धाथे। पस्पर्धिध्वे । उ० पस्परें । पस्qधैिव । पस्पर्बिभहे ॥ ६. प्र० स्पर्धिता । म० स्पर्धिता । उ० स्पर्धिताहे ॥ ७. प्र० स्पार्धष्यते । म० स्पर्धिष्यसे उ० स्पार्धिष्ये ॥ ८.. प्र० स्पर्ध- षीष्ट । स्थार्धिषीयास्ताम् । स्पर्धिषीरन् । म० स्पर्धिधष्ठिाः स्पर्धषथाि स्थाम् | स्पर्धिषीध्वम् । अ० स्पर्धिषीय । स्पर्धिषीवहि । स्पर्धिषीम हि ॥ ९. प्र० अर्पर्धिष्ट । अपर्धिषाताम् । अस्पर्धिषत ॥ भ० अस्पर्धिष्ठाः अस्पर्धिषाथाम् । अस्पर्धिध्वम् । उ० अस्पधिंषि । अस्पर्धिष्वहि । अस्पर्धिष्महि । १०. प्र० अस्पर्धिष्यत । म० अस्पर्धिष्यथाः ॥ ३० अस्पर्धिष्ये | भावे-स्पर्धार्यते ॥ ३. अस्पर्धेत । ५ पस्पर्छ । ९, अस्पॅधिं । णिचि-स्पर्धयति--ते ॥ ३. अस्पर्धयत । ५. स्पर्धयाञ्चकर-चक्रे । थाम्बभूव । यामास । ९. अपस्पर्धत्-त ॥ सनि-पिछुपार्जुिषते । ५. पिंस्पर्धिषज्वलै-मास-बभूव ॥ ६. स्पर्धेषिता । ९. अपिस्मार्चिषिष्ट । यडिन्-पास्पॅध्येते ॥ ५ , पीप- धचक्रे ॥ ८. पास्पर्धिषीष्ट । ९. अपास्पर्धिष्ट । यज्ञाकि- पास्पर्धाति-पास्पर्छि। पास्पर्छः। पास्पर्षति ॥ ३. अपास्पर्ध-अपास्पदं । १. शऍर्वाः खयः। (पृ० 0} इलादिः शेषः । (पृ० ५)इत्यस्य अप- ( नद। २. एकादशो झुइ। ३• चिण् भावकर्मणोः । (पृ० २२) ४. सभ्यतः (पृ० १७) पूर्ववत्सनः । (पृ० १५५. दीर्घा कितः । अकिलोऽभ्यासस्य दीर्घः स्याद्यङि यङ्ङकि च । ६ . स्पर्म ईपर्छ भ= पस्पर्धे य=यस्य हलः । हलः परस्य यशब्दस्य स्लेषः स्यादर्धधातुके पस्पर्ष = मास्पर्छ + आधीपास्पर्धाञ्चक्रे । घादयः ।। १ ।। ३३ भ० अषापाः- अषास्पदं { ९, पास्पर्धाञ्चकार !} कृत्सु-स्पर्धितव्यम् । स्पर्धनीयम् । स्पध्यै । स्पर्धितः। स्पर्धभान, । स्पर्धितुम् । स्पर्धित्वा । संस्पर्छ । स्पर्धा } स्पर्षयितव्यम् । स्पधेयमनः। पिस्पर्धिषु । पिस्प- र्षिषुः । आ– आस्फालने, आस्पर्द्धते । अपद्ध । [४] गाउँ-प्रतिष्ठालिप्सयोर्जन्थे च । सकर्म७ 7। सेट । आत्मने० ।। १. गाधते ॥ २, गाधताम् ।। ३. अगधत ।। ४. गधेत ॥ ५. प्र जगाथे । जगधाते । जगाधिरे ।। स० जगा धिषे । जगधाथे । जगाधिध्वे । उ० जगाथे । जगाधिवहे । जगा धिमहे ।। ६. प्र० गाधिता || म० गाधितासे ।। ७. गाधि प्यते ॥ ८, गाधिषीष्ट ॥ ९, प्र० अगाधिष्ट। अगाधिषाताम् । अगाधिषत । म७ अगाघिष्ठाः । अगाभिषाथाम् । अगाधद्वभु- ध्वम् / उ० अगाधिषि || १०, अगधिष्यत ।। कर्मणि-–गाध्यते । २. गाध्यताम् । ९. जगाथे । ९. अगाधि । शिचि~~गाधयति -ते ॥ ५, गाधयाञ्चकार --चते । ९. अजगघत्--त । सालि--जिगाधिषते । २. जिगाचिभताम् । ३. अजिगाधिषत । ९. जिगधिषाञ्चने---जिगाधिपम्बभूव -जिग- घिषामास । ९. अजिगाधिविष्ट है यडिज्जारौध्यते । ५, जा गधावके । ९. अजागाधिषु । यङ्लुकि --जागाधीति--जागा- द्धि सं० अधासि । जागधीषि । १. गुरोश्च हलः । गुरुमतो हलन्तात् स्त्रियाभकरप्रत्बयः स्यात् । २. 'जिगधिष’ इत्यस्य सनन्तस्य धातोः अपेकच्या कोप्प्रत्ययवि-{q०८) ति आम् । ३. ईधंऽकितः । ४. यस्य हलः । ३ ४ यूहद्धातुरूधावयाम् छेत्सु--गधितम्यम् । गाधनीयम् । गध्यम् । गाथभानः । गाधितुम् । गाधित्वा । प्रगjध्य । गधनः । गघ । [५] बधृ=लोडने १ लोडनं प्रतिघातः । सकर्मo । सेट् । आमने । सर्व ‘गाधति" (४) वत् । बाहुः । सम्–परस्परपीडने । सम्बाधते । सम्बधः=सङ्कटं न तु सस्याध इत्यमरः । [६] नाभृयाच्चापंतापैश्वर्याशीप्पु । सकर्मकः । सेट् । आशरथे आ- त्मने० नाथते इत्यादि सर्वं ‘गाधति' (४) वत् । याच्चोपतापार्थयोः परस्मैपदम् । १. नाथति ॥ २. नाथतु !! ३. अनाथत् ।। ४. नाथेत्॥ ५. ननाथ । ननाथतुः ॥ ६. नाथिता ॥ ७. नाथि ष्यति ॥ ८. नायात् ॥ ९. अनथीत्। १०. अनाथिष्यत् । यज्ञकिं-नागाति-नानार्थातिं इत्यादि । [७] दध-धारणे । धारणमिह धरणम् । सकर्म० सेट्। आमने ० | १. प्र० दधते । दधेते। दधन्ते । म७ दधसे । दधेये । दवध्वे ॥ ॐ ० दधे । दधावहे । दधामहे ॥ २. प्र० दधताम् । दधेताम् । दधन्ताम् । म० दधस्व । दधेथाम् । दधध्वम् ॥ ७० दधे। दधावहै | दधामहै ॥ ३. प्र० अदधत । अदताम् । अदधन्त ॥ म९ अदधथाः। अदधेथाम् । अदर्श्वध्यम् ॥ उ० अदधे । अदधावहि । अदधामहिं || ४. प्र० दधेत । दधेयाताम् । दवेरन् ॥ म० दधेथाः। दधेयाथाम् । दध्वम् । उ० दधेय । १. अनुदात्तेतश्च हलादेः । अकमेकान् स्यात् । युष् । इति २. गुरोश्च हलः । इति स्रियामकारप्रत्ययः । ३ उपतापो = रोगः । ४. सप्तमो ऽङ् । भ्वादयः ॥ १ ॥ ३५ दधेचाहि । दधेमहि । ॥ ५. ५० देधे देधते । देघेरे । म७ दे- धिषे । देधाथे । दैविध्वे । उ ७ देधे । देधिवहे । देषिमहे ॥ ६. प्र० दधिता । म दयितासे ॥ उ० दधिताहे ॥ ७. प्र० दधिष्यते ॥ म० दर्चिष्यसे ॥ उॐ दधिष्ये ॥ ८. ५० दधि षीष्ट / दधिषीयास्ताम् । दधिषीरन् । म७ दधिषीष्टः । दधिषीया- स्थाम् । दधिषीध्वम् । उ ७ दधिषीय । दधिषीमहि । दविषीमहेि । ९. प्र२ अदधिष्ट । अदधिषाताम् । अदधिषत । भ० अदधिष्ठाः । अदधिषाथाम् । अदधिदृम्-बम् ॥ उ० अदधिषि । अदधिष्वहि । अदधिष्महि । १० प्र० अदधिष्थत । म७ अदविष्यथाः ॥ उ० अदधिष्ये ॥ कर्मणि -दध्यते ॥ २. दध्थतम् ॥ ३. अदध्यत ॥ ४. दध्येत । लिङादिषु देथे इंस्याद्देि कर्तरिवत् ॥ ९. अदधि । अदधिषतम् इत्यादि विशेषः । णिचि-~_१. भयति-ते । ५. द्धयाञ्चकार-ईक्रों ! ९. मंदीदधत्-त । सानेि--- दिदधिषते । ५. दिधिषञ्चक्रे । ९. अदिदाविषिष्ट ॥ म० डूम्-ध्वम् ॥ यङि-दादध्यते ॥ ५. दादधाञ्चक्रे । ६. दादधिता । ९. अदादधिषु ॥ म० डूम्-ध्वम् । य इडुकि "—दादधीति-दादद्धि इत्यादि । कृत्सुदधितकेयम् । दवसीथम् । दाध्यम् । दधितः । दधमानः । दथिरवा । सन्दभ्य । दधितुम् । दधानः । [८] स्कुदि-आप्रवणे । आप्रचणभुस्लवनमुद्धरणं च ! आवेऽकर्मकः । द्वितीये सकर्मकः । सेट्। आमने० ।। . १. द्वितथो लिट् एवाभ्यासलोपाभ्याम् । २ खछि एकादशी विधा । ३. चिण् भावकर्मणोः । (ge २२) ४. तृतीयो नवमश्च छइ । बृहद्धनुपवर्ण १. स्कॅन्दते ॥ म० स्कुन्दसे ॥ ७० स्कुदे ॥ २. स्कुन्दताम् ॥ ३. अस्छन्दत ॥ ४. स्कॅन्देत ॥ ५. ५० चुकु- दे । धुस्कुन्दाते । बुस्कुन्दिरे ।। स७ जुस्कुन्दिषे ॥ उ० चुस्कु दे। चुस्कुन्दिवहे ।। ६. स्कुन्दिता ॥ ७. स्कुन्दिष्यते ।। ८ . प्र° स्कुन्दिषीष्ट । म७ स्कुन्दिषीष्ठाः । इम्-ध्वम् । उ० स्कुन्दि धीय । । ९. अस्कुन्दिष्ट ॥ १०. अस्कुन्दिष्यत { कर्मणि--मुकुन्द्यते । २. स्कुद्यताम् । ९. अस्फुन्निद । लिडादिषु कर्तरिवत् । णिचि---स्कुन्दयति--ते । सनि --चुस्कुन्दि धते । ५. चुस्कुन्दिषाञ्चक्रे । ९. अचुस्कुन्दिषिष्ट । यङि--चो- स्न्द्यते 1 ५. चोस्कुन्दाञ्चक्रे । ९. अचेस्कुन्दिष्ट । यङ् लुकि~~चोकुन्दीति--चो स्कुन्ति । ३. अन्चोस्कुन् ? । कृत्सु--कु- न्दितव्यः । स्कुन्दनीयः । स्कुन्द्यः । स्फुन्दितः । स्कुन्दमनः । स्कुन्द नम् । स्कुन्दनः । स्कुन्दितु ! स्कुन्दित्वा । प्रस्छुन्छ । [९] वदि=अभिवादनस्तुत्योः । सकर्म७ । सेट्। आमने ० ।। १. वन्दते ॥ २. वन्दताम् . अवन्दत ।। ४. बन्देत ॥ ५. ववन्दे ॥ म० बचन्दिषे न मे य उ ० बबन्दे । ववन्दिवहे ॥ ६. वन्दिता ॥ ७. वदिष्यते ।। ८. वन्दिषीष्ट । ध्वम् ॥ ९. असन्दिष्ट ॥ १०. अवश्ष्यित । कमणि-वन्यते । णिमचि-बन्दयति-ते । सनि-विवन्दिधते । यञ्जि-वावन्वते । यञ् लुकि-बावन्दीति- वावन्ति इत्यादि । कुसु-वन्दितव्यः । कडनीयः । १, इवितो जुम् धतोः । (८ । २, शऍड्रः यः (५० 9) ऊचुः ६ ७ श्रादयः ॥ | १ बन्धः । बन्दितः । वन्दमानः । वन्दितुम् । वन्हित्वा । प्रबन्ध । बन्दभम् । वैन्दारुः । [१०] भदि-कल्याणे सुखे च । अकर्म ०१ सेट् । आत्मने० ॥ भन्द ते ॥ बैभन्दे ॥ इत्यादि ‘वन्दति’ (९)वत् ॥ भद्रम्भ । रौद्रा- करोति=मुण्डयति । माङ्गल्यमुण्डनेन संस्करोतीत्यर्थः । [११] मदितुतिमोदमदस्रमकान्तिगतिषु । स्तुतिगयोः सकर्मकः । अन्यत्राकर्मकः । सेट् । आइभने० । भोदकैङ्कर्षः । मदः–गर्वः । स्वनः=आलस्यम् । मन्दते । ममन्दे ॥ इत्यादि‘वन्दति’ (९)वत् । मन्दुरा । सन्→िरम् । मन्द्रम् । मन्दः मन्दारः । [१२] स्पदिकाकिञ्चच्चलने ' । चलनंकम्पनम् । अकर्म • । सेद् आत्मने० ॥ स्पन्दसे ॥ ! पर्सपन्दे ।। इत्यादि‘वन्दतेि'(&}वत् । णिचि- स्पन्द”ति ॥ [१३] लिदिपरिदेवने । परिदेवनं=शोचनम् । सकर्म ७ । सेट् ॥ आस्म ७ । क्लिन्दते । चैत्रम् ॥ ५. चिलिन्दे ।। ९. अनिन्दिष्ट । [१४] मुदहंवें । अकर्म७ सेसेट्। आत्मने० ।। १. मोदते ॥ २. मोदताम् ॥ ३. अमोदत ॥ ४. मोटेत ।। १ पृचश्चरारुः। तत्र वन्दारुभि: सह भ:ि ७। २५) । २. अ- थासे चर्च। पृ० ७ ३: भद्रञ्चेति वक्तव्यम् । इति डाच्प्रत्ययः । ४, इषिम " त्यसदिन हिरव् ॥ ५. स्पायितश्चीत्यादिना रं । । श पॅर्वाः खयः (पृ० ७ ' ७ निगरणस्वलनार्थेभ्यश्च। भक्षणर्थेभ्यश्चटनाः रैभ्यश्च 'यन्तेभ्यः परस्मैपदमेव स्यात् । ८. एकादशो छ। ३८ वृह्द्धतुर्दष्घयाम् ५. ५० *मुमुदे ॥ म० मुमुदिरे ।। उ० मुमुदे । मुमुदित्रहे । ६. मोदिता ॥ ७. मोदिष्यते ।। ८. मोदिषीष्ट । म० मोदिषी- द्वम् ॥ ९. प्र० अमोदिष्ट । म७ अमोदिवम्--'अमोदिध्वम् । उ० अमोदिषि ॥ १०. अमोदिष्यत ॥ भावे--मुद्यते ॥ २. मुद्यताम् ॥ ३. अमुञ्चत ॥ ४. मुचेत ।। । ५, मुमुदे ॥ ९. अंमोदि । णिचि-ध्मोदयति-ते ! ५. मोदया- ङकार-श्चते । सनि---मैसुदिपते–मुमोदिधते । । ५. मुमुदिक्षञ्चते - मुमोदिषाञ्चने-बामास-षाम्बभूव । यद्धकि-मोमुदीति-मोमोत्ति । छत्सु - मोदितध्यम्। मोदनीयम् । मोद्यम् । मोदितैः—मुदितः । मोदमानः । मोदितुम् । मोदनम् । मुदिस्त्रा । मोदिवा । - मुद्य प्रमोथ। मुर्गीहर्षः । मुदिरे.=मेघः । मुहूः। मुदा । १५] दद-दाने । सकर्मo । सेट्। आमने = १. ददते ॥ २. ददताम् ॥ ३, अददत ॥ ४, द्र देत || ५, दददे । दददाते । दददिरे । म७ दददिर्षे । दददथे ।

• गोपाङ्गनानां मुमुदे विलोभ्य भट्टिः १ {२ । १५ ) १. विण भrधकर्म

णोः। चिणो लुक (पृ० २२) ३ श्लोड्युपधाद्धलाद्रेः संश्च । उदरे. कारोपधात् हलादेः रङन्ताद्धातोः परौ तृचसन सेठी धा कितौ स्तः। किंस्वपक्षे लघूपधगुणो न। ३• उदुपधाद्धादिकर्मणोरन्यतरस्याम् । ठळपाइप ! भाषादिकर्मणो: सेट् निष्ठा वा किन्न स्यात् / ४. सरुपदादिभ्यः किप् । इति । स्रिय कि ? ५ इसिदिमुदी – स्यादि' फिर च । ६: न शसदद्या दिगुणानाम् । शसेर्ददेर्वेश्वरादीनां गुणशब्देन भावितस्य च योऽकारस्तस्य एत्वाभ्यासलेपौ न । बदः ॥ १ ॥ दददिध्वे ॥ उ ७ दददे। दददिवहे । दददिमहे ॥ इत्यादि । ‘दधति’ (७) वत् । [१६] ष्घद-आस्वादने । सकर्म० । सेद् । आमने० । । स्वदते ॥ ५. सस्वंदे ॥ ६ स्वदिता ॥ ७. स्वदिष्यते ॥ ८, स्वदिषीष्ट । ९. अस्वदिष्ट ! कर्मणि-–स्वद्यते । णिचि- स्वादयति--ते । सनि--सिस्वदिषते । यङि--सास्वद्यते । यङ्- लुकि--सास्यदीति-सास्वाति । कृत्सु--यदितव्यम् । स्वदनयम् ।। स्वाद्यम् । स्वदितः । स्वदमानः । स्वदितुम् । स्वदनम् । स्त्रदः ।। स्वदित्वा । आस्वाद्य । {१७उर्दआने क्रीडायां च । अकर्मकः । सेट् । आमने० ॥ १. जैर्दते ॥ २. ऊर्दताम् ॥ ३. और्दत ॥ ४. बैं त ॥ ५. →→→च ठे-ऊदम्बभूव-ऊर्दामास । इत्यादि । । ६. ऊर्दिता ।। ७. ऊर्दिष्यते ।। ८. ऊर्दिषीष्ट । ऊर्दिषीयास्ताम् ॥ म० ऊर्दिषीध्वम् । ९. आदिंडै । और्दिशताम् । और्दिषत ।। म० और्दिङ्कम्-ध्वम् । उ२ और्दिषि ॥ १०. और्दिष्यत । कर्मणि ~~ ऊर्धते । ९. और्दि । णिचि--ऊर्दयति-ते । ९. और्दिर्दव्-हा ॥ १. हलादिः शेषः । २. उपश्रायां च । धातोरुपधाभूतयो रेफवकारयोर्द- परय। परतः इको दीर्घः स्यात् । इति उकारस्य दीर्घः॥ ३. अ + ऊर्दत ==आ –{२ति वृद्धेिः। ४. इजादेश्च गुरुमत--(पृ० ८) इत्याम् सृभ्यस्त्यनुप्रयोगश्च । यत्र कश्चित् वस्तीनां मध्ये कुल एव रूपं लिख्यते तत्र प्रत्येरपि रूपाणि वाचके रूधानि । ५. वडेि एकदशी विधा । ६ . उर्दू + {णच् भ् + ऊर्दि’ इत्ययं ४० बृहद्धातुरूवल्याम्- सनि---ऊहिंदिते । ५. ऊर्दिविषाञ्चक्रे । अजादिवाद्य-यष्टकं न ऊदतव्य: ऊर्दनथिम् । ऊर्थम् कुत्सु--। । अर्दितः । ऊर्दमानः।। ऊर्दितुम् । ऊर्दनम् । अर्दित्वा । समूचें ॥ {१८ कुदे~ीडायाम् । अक्रम ० सेट । आत्मने ७ ।। ) । १. कूर्दते ॥ २. कूर्दताम् ॥ ३. अकूर्दत ।। ४. कूर्दीत ॥ ५. ५० चुकूर्दे के स० चुकूर्दिथे । उ ० चुकूर्दिवहे । ६. कूर्दिता ॥ ७. कूर्द्धिष्यते ॥ ८. कूर्दिषीष्ट । ९. अङ्क र्दिष्ट ॥ १२ अकूर्दिष्यत । भावे --कूर्धते । णिचि --कूर्दयति- ते । सनि–चुकूर्दिषते ! यडि -चोर्धते । थर्छाक-- -चोडू दंति-चोर्ति । कृत्सु--कृर्दितव्यम् इत्यादि । [१९] पूदक्षरणे । सकर्म० ! से । आत्मने । अयं हिंसायामपि वर्तते । १. सूर्दते । २. सुदताम् ॥ ३. अभूदत ॥ ४- ॥ ५. ५० सुधूढे । म० सुधृदिषे । उ० सुधूढे । सुधू- ॥ ६. भूदिता ॥ ७. सृदिष्यते । । ८. मूदिषीष्ट । ९. असूदिष्ट । म० डूम्-ध्वम् ॥ १०. असूदिप्यत । । सनाद्यन्ता धातवः धातुसंज्ञः । तस्माऊँछि, लि लुङि। इति श्री, इति णिश्रिङ–(E० ११) इति वहि, अङि (पृ० ११) इति द्वित्वे कर्तव्ये अदेखियस्य " इति द्विवयैकाचः * { ’ ’ इतेि भस्म द्वेि शते, नन्दः संयोगादयः । अथः पराः संयोगादथो भदरः द्विने भवन्ति । इति ‘ दि’ इख्यस्यैव द्विवे, उर्+दिदि +अत् इति जातेणेरनिटि (८०९५) इति णिलोपे, आडजादीनाम्। आटव (२) । “ और्दिदत् ’ । १ धास्यादेः षः सः । घादयः ॥ १ ॥ ५ १ कर्मणि - सूद्यते । णिचि -– सूदयति-ते । ९. अस्पदत् । सनि-भ्रूडेंदिधते । यदि –सोसूद्यते । यङ्ङाकि -सोऽदीति-सो- पूति । कृत्सु–सूदितव्यम् । सूदनीयम् । सुद्यम् | सूदितः । सूदि तुम् । सूदित्वा । निघूद्य । मधु सूदते । हिनस्ति इति=-मधुसूदनः । सूदयति क्षारयति रसान् इति सूदः=पाचकः ? सूदितुं हिंसितुं शीलम- स्याऽस्तीति सुदी । [२०] हाद=अव्यक्ते शब्दे । अकर्म७ । सेट्। आमने० ॥ । हादते । जहादे । इत्यादि ‘गाधति' (४) बत् । भावे-- हाद्यते । सनि -जिह्मादिषते । णिचि-हृदयति-ते ॥ ९, ’ अजि इदत्-त । यद्वि--आहाधते । यङ्लुकि~-जाहादीति-जहाति ॥ कृत्सु-चूदितव्यम् । तदनीयम् । इद्यम् । दमानः । हादितुम् । द्वदित्वा । प्रह्माद्य । द्वादः, निर्हादः शब्दः । हृदः। हादिनी=वन्नम्, तडिद्वा । हादिन्यौ वप्रतडितौ इत्यमरः । [२१] इलादी=सुखे । अकर्म० । सेट्। आमने० ।। हुदते । । जहादे ॥ इत्यादि हादत’ (२९) वत् । णिचि –९. अजिह्मदत् । निष्ठायाम् प्रहृक्षः । प्रह्वादः । आहादः । ह्रादिनी । १. णौ चड्युपग़ाया ह्रस्वः। चङ्क्ष यदी सस्योपधाया ह्रस्वः स्यात् । २. स्तौतिण्योरेव षण्यभ्यासात् अभ्यासेणः परस्य स्तौति- एयन्तयोरेव सस्य षः स्यात् षते सनि नाभ्यस्य। ३. ७वीदित निष्ठया । धनतेरीदितश्च निष्ट या इण्न स्यात् । द्वा-त इति स्थिते द्वादो निष्ठायाम् इति उपधाया हवेहद त इति जातेरदयां निष्ठrतो नः पूर्वस्य न दः। रेफदकाराभ्यां परस्य निष्ठातस्य नः स्यात् निष्ठा पेक्षया पूर्वस्य दकारस्य च । इति दतयोर्नकरे, हृन्नः । ४२ बृहद्धातुरूपवत्याम्-- [२२] स्वाद–आस्वादने । सकर्म०। सेट् । आत्मने० ॥ १. स्वदते ॥ ५. सस्वादे ॥ इत्यादि ‘हृदति' (२१) थत् ।। [२३ ] पर्द-कुत्सिते शब्दे । गुदरवे इत्यर्थः । अकर्मी० सट् आमने ० १. पदेते ॥ २. पञ्चतम् ॥ ३. अषर्दत ॥ ४. पदंत ॥ ५. पपदं । पपईते । पदिरे ॥ ६ . पर्दिता ॥ ७, पर्दिष्यते ॥ ८ . पर्दिषीषु ॥ ९• अपर्दिष्ट ॥ १०. अपर्दिष्यत । भावे--पद्यते ।। णिचि– पर्दयति-ते । सनि--पिपर्दियते । । यडि–पापर्धते । - यङ्लुकि–पापदति-पाषति । कुत्सु –पर्दिसुम् ? पर्दित्वा । प्रपञ्च । पृदाकुः=सर्पः |} [२२४] यतीन्प्रयते । अकर्म७। सेट् । आत्मने० ॥ १. यतते ॥ २• यतताम् ॥ ३. अयतत ॥ ४. यतेत । ५. येते । येताते हैं येतिरे । म० येतिषे । येताथे । येतिध्वे ॥ ॐ ० येते । येतिवहे । ऐसिमहे ॥ ६. यतिता ॥ ७. यतिष्यते । ८. यतिषीष्ट । ९, अयतिष्ट ॥ १०. अयतिप्यत । भावे-यत्यते । णिचि-यातयति-ते। ९ . अयीयतत् । सनि यियतिषते। यडि-याययते । यङ्लुकि-यायतीति-यायसि ।। कुत्सु यतितव्यम् । यतनीयम् । यैव्यम् । यतैः । यसबान् । यतमानः । थतनम् । यतितुम् । यतित्वा । प्रयय । `लः । ऐतिः । अ,-बी- १. अत एकहल्मधेये -(पृ० ८) इति एत्त्राभ्याश्वलोपौ । २. तकिशलिच्चतियतिजनिभ्यो यद्वाच्यः । ३. जीवित - " इति (२१) ने । ४ यजथाजयतविच्छप्रच्छरक्षो नङ। ५. इन अर्ध धातु यः । ट धादयः ।। १ ।। ४३ भवने, आयतते । आयत्तः प्र=प्रयतते । प्रयतेथा महाराज (भट्टिः १९ ५ ११.) [२५] अथ-शैथिल्ये । शैथिल्यं=विलिष्टता अगाढता वा । अकर्म ० ।। सेट् । आत्मने० । १. श्रन्थते ।। ५, शश्रन्थे । इत्यादि ‘वन्दति’ (९) यत् ॥ भावे-श्रन्थ्यते । णिचि-श्रन्थयति-ते । सनि-शिंश्रन्थिषते । यडिग् शाश्रन्थ्यते । यङ्लुकि-शाग्रन्थीति-शाश्रन्ति । इत्यादि । [२६] कत्थ-लाघयाम् । सझर्म० सेट। आमने० । १. अस्थते ॥ २. अस्थताम् ॥ ३. अकस्थत ॥ ४. कथेत ॥ ५, प्र० चफस्थे । म० कथिषे । उ० चकस्थे । चकथिवहे । ६. कास्थिता ॥ ७. कस्थिष्यते ॥ ८, कत्थिषीष्ट । ९. अकस्थि५ ॥ इम् -ध्वम् ॥ १०, अकथिष्यत । कर्मणि --कथ्यते । णिचि –कथयति -ते । सनि--चि- कथिषते । यडिय-–चाकथ्यते । यङलुकि--चाकथीति -चाकत्तिं । कृत्सु-कथितव्यम् । कथनीयम् । कथ्यम् । कस्थितः । कत्थमानः । कथितुम् । कथनम् । कस्थित्वा । चिकस्थ्य के विकॅथी । विकत्थनः । [२७]अत-सातत्यगमने । सकर्म७ । सेट् । परम ० ॥ १. अतति । अततः ! अहन्ति ॥ २. ऑ० असतु-अतसीत् । अतताम् ? अतन्तु । म९ अत-अततात् । अततम् । अतत । उ० अतानि ! अताव । अताम ॥ ३. प्र० आंतत् । आतताम् । १. आतम् । म ० आतः । आततम् । अतत || उ २ आतम् । १. वौ कषलसकथनंभः । ३ ते ३ उपपई तचंछीलादिषु धिष्णुन् । २ वाधरूपविधिना युच् १ ३. आङदीमाम् (२) आ अत : =‘आतत्'। ४ ६ वृह्द्धतुरूपवर्ण आताध । आताम । । ४ . ५० अतेत् । अतेताम् । अतेयुः । म९ अतेः। अतेतम् । अतेत । उ० अतेयम्। अतेव । अतेम ॥ ५. प्र० आंत । आततुः। आतु ॥ भ० आतिथ । आतथुः। आत ॥ उ० आत। आतिव। आतिम ॥ ६. ५० अतिता । म० अतितासि । । उ० अतितास्म ॥ ७. अतिप्यति ।। ८. अत्यात् । अत्यास्ताम् । अयासुः ॥ ९. आतीत् । आतिष्टाम् । आतिषुः ॥ १० आतीः । आतिष्टम् । आतिष्ट । उ० आतिषम् । आतिष्व । आतिष्म । १०. आतिष्यत् । कर्मणि–अश्यते । २. अत्यताम् । ३. आत्यत । ४. अत्येत । ५. आते । आताते । आतिरे । ६. अतिता । अतितासे ।। ७. अतिष्यते । ८. अतिषीष्ट । ९. औति । आतिषाताम् । आतिंपत । १०, आतिप्यत । णिचि--अतियति ग्रामं देवदतम् । 4. आता श्चकार । ९. आतित । सनि–अतितिषति । ५. अतितपाईंकार । ९. आतितिषीत् । अजादित्वाद्ययलुकै न । यति+अतति= व्यत्यतति । कृसु-आतितव्यम् । अतनीयम् । अन्यम् । अतितः । अतन् । अतन्ती । अतिष्यन् । अतिप्यन्ती- अतिप्यसी । अतित्वा । अन्वय । अतितुम् । अतिथिः । पादाभ्यामततीति - पदातिः । १. लिटि पालि द्विवे अत् अत्=अ अत्--इति झने, अत असे (४० ) अ अत् अ-सवदीर्घ 'आत’ इति रूपम् । २. लुङि स्रिय , सिव इडामे , विषोद्युक्तस् असितसिनोऽपृक्ते ।। विश्वमानसिचोऽस्तेश्च परस्यापृक्तस्य हल ईडागमः स्यात् इति ईटि, आइज्ञा दीमा - (२)मित्याहारभे, आतिस् ईद इति जाते, इष्ट ईंति। इष्टः स्म शस्य लोपः स्याद्दष्टि परे । इति सलोपे ‘आतीः' म सप्तमोऽों छ: . ३ चिण् भाधकर्मणः। चिणो टुछ । (पृ० २ २) ४, निगरणचलनार्थेभ्यश्च (१२) इति परस्मैपदमेव । ५ गत्यर्थत्वात् न गतिहिंसार्थेभ्यः । इति कर्मव्यतिहारे न अत्मनेपदम् । ४५ धदथः । १ ॥ [२८] चिती=संज्ञाने । अकर्म: । सेट् । परस्मै० ॥ १. चेतति ॥ २, चेततु ।३. अचेत ॥ ४. चेतेत् ॥ ५. ५० चिचेत । चिचिततु’ । चिचितुः । म० चिचेतिथ ।। चिचितथुः। चिचित । उ० चिचैत १ चिचितिब । चिचितिम ॥ ६, प्र० चेतिता । म० चेतितासि ॥ ४० चेतितास्मि ॥ ७. चेति प्यति ॥ ८, चित्यात् । चित्यास्ताम् । चित्यानुः t! ९. प्र० अचे. तीत् ! अचेतिष्टाम् । * अचेतिषु । म० अचेतीः । अचेतिष्टम् । अत्रेतिष्ट । उ० अचेतिषम्। अचेतिष्ब व अचेतिष्म ॥ १०. अचे- तिष्यत् । भावे-चियते । ५. चिचेते । ९. अचेति । णिचि-चेतयैति । ५. चेतयाञ्चकार-चक्रे । ९. अचीचितत्-त । सनि-चिचितिषंति - चिचेतिष्ठति । यड़ि-चेचित्यते । यङ्ङकि-चोचिंतीति-चेचेति । कुत्सु-चेतितव्यम् । चंतनयम् । चेत्यम् = चित्तेः । चित्तवान् । चितिर्ल--चेतित्वा । विचित्य । चेतिनु । चेतन् । चेतन्ती । वेतनैः । चिहुँ । चेतैः । चित्तम् । [२९] च्युतिर=आसेचने । आसेचनमाद्रकरणम् । सकर्म • । सेट् परस्में : { १. छदिः सप्तमी विधा । * एवं तेऽचेतिषुः सर्वे (भट्टिः १५। १०१) २• अणावकर्मकाञ्चित्तवत्कर्तृकत्। अग्रे यो धातुकर्मीक: चित्तवत्कर्तृकश्च तस्मात् एयन्तापरस्मैपदमेव भवति । ३. णिश्रिद्रस्त्र- (पृ० ११) इति चङ् । तृतीयोछड् ४ रणोद्युषशtत्। ११४) इति तिस्वविकल्पः । ५. ७वीद्वितो निष्ठायाम् २१) । इत्यसिंह । ६छ रलो व्युपधात्-- (१४) ७ बहुलकात्कर्तरि ल्युट्, ८ सम्पदादित्वाद्भावे किंप् ९. असु । ४ ६ बृहद्धनृपावल्याम्- १. च्योतति ॥ २, च्योततु ॥ ३. अस्योतत् ॥ ४, योतेत् ॥ ५० म० चुच्योत । चुच्युततुः। चुच्युतुः । म० चुच्य तिथ । चुच्युतथः । चुच्युत ॥ उ • चुच्योत ।। चुच्युतिव । चुच्यु- तिम ॥ ६. च्योतिता ॥ ७, च्योसिष्यति ॥ ८. युयात् । नृत्या स्ताम् ॥ ९. अच्योतीत् । अच्योतिष्टाम् । अच्योतिपुः । इत्यादि । अङ्पक्षे तु-अच्युतम् । अच्युतताम् । अच्युतन् । म९ अच्युतः । अच्युतसम् । अच्युतत । उ० अच्युतम् । अच्युताय । अच्युताम ।। १०. अच्योतिष्यत् । - कर्मणि-च्युत्यते । चुच्युते । णिचि-च्योतयति-ते । सनि- चुच्छंतिषति-चुच्योतिषति । यडि-चोच्युत्यते । यङ्लुङि चोच्युतीति चोच्योति । कुत्सु-व्योतितव्यः । च्योतनीयः । च्युतिः । च्योतन् । च्योतन्ती । च्युतित--व्योतितम् बलेन । व्योतित्वाच्च्युतित्वा । विच्युत्य । च्येतितुम् । [३०] इच्युतिक्षरणे । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ! श्च्योतति ॥ । चुश्च्योत । इत्यादि सवै ‘च्योतति’ (२९) वत् । [३१] सन्थ=विलोडने । सकर्म७ । सेट् । परस्मै ० । १. सप्तम छ। इदं कवचमकश्चोती (भ:ि ६ । २९ } २ इरि- तो वा (पृ० ११) इयङ् व । द्वितीये छ । इदं शोणितमभ्यग्रं सम्प्रहरs च्युतसयोः (भ:ि ६. २८) । ३. रलव्युपधात् (१४)—इति तिस्त्र विकल्पाहुणविकल्पः। ४ उदुपधाद्धदिकर्मणोरन्यतरस्याम् । (१४) ५. शीर्वाः खयः ( ५० ७) स्वदयः ।। १ । । १. मन्थति । २. मन्थतु । ३. अमन्थत् । ४. मन्थेत् ।। ५. ममन्थ । ममन्थतुः । म० ममस्थिथ ॥ उ० ममन्थिव । ६. मन्थिता । ७. मन्थिष्यति । ८. मर्यात् । मथ्यास्ताम् ॥ ९ अमैन्थीत् । १० . अमन्थिष्यत् । कर्मणि---मैथ्यते । ६ . मन्थित । ९. अमन्थि । णिचि ---मन्थयति-ते । सानि-- मिमन्थिषति । यडि---मामथ्यते । यङ्लुकि--मामन्थीतिमामन्ति । कृत्सु मन्थितव्यः । मथितः । सन्थन् । मैथिच-मन्थित्वा । विमथ्य । मथितुम् । सन्थानः । [३२] कुथिहिंसासंक्लेशनयोः । सकर्म७ । सेट् ( परस्मै ० ॥ १. कुन्थति ॥ ६. चुकुन्थ ॥ ८, कुन्थ्येत् ॥ ९. अकुन्थीत् ॥ इत्यादि ‘मन्थाति’ (३१) वत् । कर्मणि -झुन्थ्यते । णिचि--कुन्थ- यति-ते । खनि--वृकुन्थिषति । यद्विचोकुन्थ्यते । यङ्लुकि चोकुन्थीति-चोकुन्ति । कुसु-कुन्थितयः इत्यादि । [३३] पृथिवहंसासंक्लेशनयाः । समी० । सेट् । परस्मै । सर्वे ‘कुन्थाति’ (३२) बन् । [३४] पिधृत्याम् ? सकर्म७ । सेट् । परस्मै० । । १. सेधतिं ॥ २३ सेधतु ॥ ३. असेधत् ॥ ४. सेधेत् ॥ ५ प्र० सिषेवें । सिषिधतुः । सिषिधुः ॥ म० सिषेधिथ। सिषिधथुः । १. अनिदित हल उपधायाः क्ङिति। हलन्तानामनिदितमान मुपधाया नस्य लोपः स्याकिति ङिति च प्रत्यये परे ॥ २. सप्तमो छ । ३. अनिदिताम् -(३१) ४. गोष धाथफान्ताद्वा । सेट् कृत्वा वा किन्न स्यात् । स्विषहे अनिदिता-(३)मिति न लोपः । ५. इदिवानलप न मे ६, लिटि धातोः-(पृ० ७) इति द्वित्वम् । सिध् सिध् ह्लादिशेषे सिसिध्। अदेशकावा (५० ७) षत्वे लघूपधगुणे ४८ बृहद्धरूपावल्याम् सिषिध । उe सिषेध । सिषिधिव । सिषिधिम ॥ ६. सेधिता ॥ ७. सेधिष्यते ॥ ८, सिंध्यात् । सिध्यास्ताम् । सिध्यासुः । ९. असेधी । असेधिष्टाम् । असेधिपुः ॥ १०, असेधिष्यत् । कर्मणि -सिध्यते । ५. सिषि । ९. असेधि । णिचि सेधयति-ते ॥ ९, असीषिञ्चत् । सानि --सिसिधिषंति-सिसेधिषति । सिसिधिषाञ्चकार । ९. असिसिधिषीत् । यडिन्---सेषिध्यते । ५. सेषिधाञ्चक्रे । ९. असेधिषिष्ट । यङ्लुकि--सेषिधीति-सेपेद्धि । कुसु---सेधितव्यम् । सेधनीयम् । सेध्यम् । सिधितः। सिद्धः । सिद्धवान् । सेधन् । सिंधिवा-सेधित्वा । सिद्धा । सेधितुम् । निषेधै- ति प्रतिषेधति-निवारयतीत्यर्थः । आसेधति-निरुणद्धि । उत्सेधतिं=उन्न- यति । अपसेधति-अपनुदतेि |} [३५] पिशाखे माङ्गल्ये च । शास्त्र–शासनम्। माङ्गल्यम्-मङ्गल क्रिया। सकर्मी० । वे । परस्मै० ॥ १. सेधतिं ।। २. सेधतु ॥ ३. असेधत् ॥ ४. सेत् । ५. प्र० सिषेध। सिषिधतुः । सिषिधुः । सः सिषेधिथु-सिषेद्ध ।

• सिंघेथ ‘। १ सप्तम कुछ । २. वध लाभोः (पृ० २५) ३. रलो

थुपधात् – (१४) इति किंस्वविकल्पः । किंत्वपक्षे--विङति च (पृ० ४) इति गुणनिषेधः । अकित्त्वपक्षे लघूपधगुण:। ४ . नित्यं कीटिल्ये गतौ । ५. बिध' इत्यकारेस्वपक्षे रूपम् ६. पिंधु ' इति उदिस्थपक्षे यस्य विभाषा । यस्य कचिद्विभाषयेद्विहितः ततो निष्ठाया इन स्यात्, । ७. उदितो धा । उदितः परस्य क्वः इङ् स्यात् । ८, भूतगणभ्यषेधेत् (भ:ि- १ । १५) + ६. स्वरतितिसूयतिधूदितो वा । स्वरस्याऽदितश्च परस्य धलादेरार्धधातुकस्ये स्यात् । चादयः || १ || ४९ सिषिधथुः । सिषिध । उ० सिषेध 1 सिषिधिव--सिध्वि ! सिषिधि म--सिषिध्म ॥ ६. सेधित-सेद्धा च ७, सेधिष्यति--सेत्स्यति ॥ ८. स्रिख्यात् । सिद्धास्ताम् ।। ९, असेधीत् । असेधिष्टाम् ! असेधिषुः । पने-अंसैसीत् । असैद्धम् । असैचुः ! १०. असेधिष्यत्--असेस्यत् । कर्मणि--सिद्यते द ॥ ५. सिषिधि-सिषिसे । ९ , असेवि । असेधिषाताम्-असित्साताम् । असेधिषस-असित्सत ॥ म० असेधि- दुश्-ध्वम्- असेङ्कम् ॥ णिचि-- सेश्रयति-ते । ९. असीषिधत्-त ॥ कृत्सु-सिद्धः । सिद्धवान् । सेधितुम् । सेवुम् । सिधवा सेधित्व सिद्ध । निषिध्य-निषेध्य । [३६[ खादृ=भक्षणे । सकर्म । संट्र । परस्मै ० १. खादति । २. खादतु ॥ ३. अखादत् / ४. खादेत् । ५. म० चखाद । चखादतुः । वखदु: । म० चखादिथ । चखादधुः । चखाद । उ ७ वखाद । चखादिव । चखादिम ॥ ६॥ खादिता ॥ ७, खादिष्यति । ८. खद्यात् । आस्ताम् । ९. अखदीत् । अखदिष्टाम् ॥ १०. अखादिष्यत् । कर्मणि- -- खाद्यते । णिचि--खदर्येति । ९. अचखदत् । सनि--चिखादिषति । यङि --चाखायते । यङ्लुकि---चखादति १. सप्तम लुङ् । ५. घछे ङ । 3. असै +सिड्) स् + ताम् इति स्थिते झलो झलि। शलः परस्य सस्य लोपः स्याज्झलि इति सतोयें=अज्ञे तम्==धवै जइये च रूपम् । ४. यस्य विभाषा (३३) ५ स्परतिति३५) ति वेट्। ६ , कुहूश्चै:-(ge ७) । ७. सप्तम छ ईं। ८ निगरणचलनार्थे- भ्यश्च (१२) इति णौ परस्मैपदमेव । १. नाग्लपिंशस्थूदितम् । पिथ्यग्योपिनः शस्तेः ह्रदितां च उपधाया ह्य न स्यात् चइप गौ इति ह्रस्वो न । बृहद्धातुरूपांल्म चाखाति । कुमु -खादितव्यः । खादनीयः । खद्यः । खादितः । खादन् । खादन्ती । खादित्वा । सर्छद्य } खादितुम् । खादकः । [३७] गदव्यक्तायां वाचि । सकर्म ७ । सेट् । परस्मै० } १. गदति ॥ २. गदतु ॥ ३. अगदत् ॥ ४. गदे त् ॥ ५. म७ जगद । जगदतुः । जगदुः । म९ जगदिथ । जगदथुः । जगेंद ॥ ० अगेंद जगद । जगदित्र । जगदिम ।। ६. गदिता ॥ ७. गदिष्यति ।। ४. गद्य । गत्रताम् । ९. अर्गादत् ि। अगादिष्टा । अगादिपुः । पक्षे~~भगदत् ॥ । अगदिष्टाम् । अगदिषुः ॥ १०. अगदिष्यत् । प्रणिगर्दति ॥ कर्मणि---गद्यते ॥ ५. जगदे । ८. गदिषीष्ट । ९. अगादि ॥ णिचि -पादयति-ते । ९. अगदत्-त । सनि जिगदिषति । ९. अजिगदिषी । यडिय-जापद्यते । ५. जाभ- दाञ्चक्रे । यङछुके - बागदीतिज्जागसि । कुसु~-गदितव्यः । गदनीयः । गर्थे । प्रगाथम् । गदितः । गदी । गदन् । गदन्ती । गवितुम् । गदित्वा । निगद । निगदः । निगदः ॥ .

। १. अत उपश्रयः (५० 3) इति घृद्धिः । आदेशादिवाद्देवाभ्यास- लोपः न । २. आविष्ठार्वधातुकत्वान्न वृद्धिः। ३ णकुरुभं वा (पृ० २) इति णित्वविकरुपात् णिवपक्षे वृद्धिः । अन्यदा न । ४, वदमजे--(पृ० १२) ति हलन्तलक्षणा घृद्धिः । ५. अत इलाजैर्लघोः । हलादेर्लघरझरस्थ इशाद परस्मैपदपरे सिचि वृद्धिर्वा स्य । पौलस्यं यागदीका श्रित (भ&िः १५. १०२) । ६. नेर्गदनदपतपदसुमास्थातेहान्तिथातिवातिद्रातिप्सातिवपतिवह- तिशाम्यतिचिनोतिदेग्धिषु च न उपसर्गस्थान्निमितत्परस्थ नेर्नस्य णः स्याद्दादिषु । ७. गदमदचरयमश्चनुपसर्गे । एभ्योऽनुपसर्गेभ्यो यत् । गद्यमेतत्वयः मम (भट्टिः ६. । ४७) । वाथः ॥ १ ॥ ५१ [३८] रद=विलेखने । विलेखन-भेदनम् । सकर्म • । ते सेट् । परस्में : { १. रदति ॥ ५. प्र० ररासद । रेर्दतुः । रेटुः । म० रोदेणें । रेदथुः । रेद । उ० रराद-श्रद ! रोदिव । रोदिम । अन्यत्सर्वं ‘गदति’ (३७) वत् । रदनैऋदन्तः ॥ [३९] णद-अव्यक्ते शब्दे । अकर्म७ । सेट् ! परस्मै२ ।। १. नर्देति ॥ २. मदतु ।। ३. अनदन् ॥ ४. नदेत् । ५. नेनाद नेदतुः । इत्यादि ‘दति’ (३८) वत्। नदी । नादः । प्रणेदति । परिणदति । निर्णदति । अन्तर्णदति । [४०] अर्दऋतौ याचते च । * अयं हिंसायामपि । सकर्मी० । सेट्। परमें २ ।। १. अर्हति ॥ २. अर्दतु ॥ ३. आर्दत् । ४. अर्दत् । ५. प्र० आर्नर्द। आनर्दतुः। आनद्धेः । म० आनर्दथ । आनर्द थुः । आनई । उ० आनई । आनर्दिव । आनर्दम ॥ ६ . अर्दिता ॥ ७. अर्दिष्यति ॥ ८. अद्यत् । अद्यास्ताम् । ९, आदर्षे । आर्दिष्टम् । १०. आदिष्यत् । कर्मणि-– अर्धते ।

• .

१. अत एकहमध्य -(८० ८१ इत्येवाभ्यासलोपैौ । २. थालि स्त्र सेटि (८० ८) ३ करणाधिकरणयोश्च । इति भुः । ४ णों नः । धातोरादेर्नस्य ण: स्यात् । ५ उपसङखमासेऽपि णोपदेशस्य । उपसर्गस्थान्निमितत्परस्य णोपदेशस्य धातोर्नस्य णः स्यात् । ॐ रक्षस्सहस्राणि यतुर्दशादत् (भट्टिः १२. ५३) । ६. अर्द + अ इति स्थिते, द्वित्यै द्वादिशेथे अ अ→+ अ इति जातं अत आदेः। १८९ ७ ) इति अभ्याखाफरस्य दीजें आ अ + अ इति संवत । तत: तस्मान्नुड् द्विहलः । द्विदले आrतदशंभूताद कारापरस्य सुट् स्यात् इति आन् + अ* +अ - आमदं । ७. सप्तमो लुङ् । ५२ वृहद्धातुरूपवल्याम् णिचि—अर्दयति-ते । सानि--अर्दिदिधति । अजादित्वाथयङ्ग्यकौ । न स्तः | कॅन्सु—अर्दितः । समैर्णः । न्यर्णः । व्यर्णतः प्रार्थिते वा । अभ्यर्णः=निकष्टम् । अर्दितुम् । अर्दित्वा । प्रार्थ ! अभिपूर्वः समीपम्राज्ञौ । अभ्युदेति ॥ ( [४१] नदं-शब्दे । अकर्म • । सेट् । परस्मै० ॥ १. नर्दति ॥ २ नर्दतु ॥ | ३. अनर्देत् ॥ ४. नदेत् ।। ६. म० ननदं । ननर्दतुः । ननQः ॥ ६. नर्दता ॥ ७. नर्दिष्यते ॥ ८. नद्यत् । । नद्यास्ताम् । ९. अनर्दत् । प्र--नर्दत=प्रनर्दति । योपदेशत्वाभावाश्र णस्वम् । कर्मणि---नखंले । णिचि---नर्दयति- ते । सनि- निनर्दिषति । ग्रडि. -नामर्चते। यइलाक—मानदंति नानर्ति । कृश-नर्दितः । नदित्वा । विनर्ध | नदितुम् । गेहेनर्दी । {४२] गर्द-शब्दे । अकर्म० । सेट् । परस् ० ॥ ‘नर्दति ’ (४१) वत् । जगदं । गर्दभः । [४३] तदैहिंसायाम्। सकर्म७ । ते सेट् । परस्पं० ॥ सर्व 'नर्दति' (४१) बत् ! [४४] कर्द-कौक्षे शब्दे । अकर्म = । सेट्। परस्मै० ॥ कर्दति । च कर्द ! इत्यादि ‘नर्दति’ (४१) वत् । कर्दमः ॥ [४५ ] अतिबन्धने । सकर्म ० । सेट् । परस्मै७ ॥ १. अन्तति ।। २. अन्ततु ॥ ३. आतत् ॥ ४. अन्ते ॥ ५. आनैन्त । आनन्ततुः। आनन्तुः ॥ इत्यादि ‘अर्हति’ (४०) वत् । अन्तः। अन्तिमम् । अन्तिकम् । १. अद्भः संनिविभ्यः । अभेश्चाविदूर्यं । एतदपूर्वादलैं#िgय इस स्यत् । रदrख्या -(२१) मिंत णत्वम् । २. सप्तम लुइ । ३. तस्माइ द्विहलः (५० ८ । भ्वादयः ॥ १ ॥ ५ ३ (४६] इदि=परमैश्वर्यं । अकर्म० । रोट् । परस्मै ० । । १. इन्दति ॥ २, इन्दतु ॥ ३. ऐन्दैत् ॥ । ४. इन्देत् ॥ ५. इन्दंश्चकार ॥ ६. इन्दिता ॥ ७. इन्दिष्यति ।। ८, इन्द्यात् । इन्द्यास्ताम् ।। ९. ऐन्दीलें ॥ | १०. ऐन्दिष्यत् । भावे-इन्द्यते । । णिचि इन्दयति--ते । ९. ऐन्दि→त् । सनि--इन्दिदिषति । कुसु--इन्दित्वा । सभिन्द्य । इन्दितुम् । इन्दन् । इन्द्रः। इन्दिरा ॥ [४७ ) णिदि-कुत्सायाम् । सकर्म । सेट् । परस्मै० ।। १. निन्दति ॥ ५. निनिन्द || ६. निन्दिता । ९. अनि न्दीत् ॥ इत्यादि ‘कुन्थति' (३२) चत् । पॅणिदति । निन्दकः । निन्दा । [४८] ङ नदिसमृद्धौ । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. नन्दति ॥ ५. ननन्द ' । इत्यादि ‘कुन्धति’ (३२) वत् । ऍनन्दति । अभिनन्दति=संवर्धयति, तुष्यति वा । नदः । नदी ।। नन्दनः । ननान्दा । आनन्दथुः=आनन्दः । [४९? चदि-आझादने दीप्तौ च । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ।। १. चन्दति । चचन्द ॥ इत्यादि ‘कुन्थति ’ (३२) वत् । चन्द्रः । चीन्दिरः । चन्द्रिका । चन्दनम् ।। १ आ+इन् + अ +अत् इत्यत्र आटचे । (२) ति वृद्धौ अतो गुणे-पू० १८)इनेि पररूपं रूपम् ॥ २. संयोगे गुरु। इति इकारस्य गुरु- स्वात्, इजादेश्च गुरुमत.-(५० ८) इत्यम् ॥ ३. सप्तमो टुडू । ४. तृतीयो लुङ् । ५० उपसर्गादसमासेऽपि -(३९) इति णस्वम् । ६ गुरोश्च हलः (३) इति अकारप्रत्ययः । ७ णोपदेशत्वाभावान्न णः । ८. मुकुन्दमुखचन्दिरे चिरमिदं चकोरायताम् । इति भामिनीविलाये जगन्नाथः । ६ ४ बृहद्भानुरूपविल्या [५०] =दि=आह्वाने रोदने च । आह्वाने सकर्म७ ! रोदने त्वकर्म० । से । परस्मैपदी । १. क्रन्दति ॥ २. क्रन्दतु ॥ ३. अक्रन्दत् ।। ४. क्रन्देत् ॥ ५. चक्रेन्द | ६. क्रन्दिता ! ! ७. क्रन्दिष्यति । ८. क्रन्द्यात् । क्रन्द्यास्ताम् ॥ ९, अलैंग्वेत् ॥ १०अक्रन्दिप्यत् । कर्मणे क्रन्द्यते । ५. चक्रन्दे। ९. अक्रन्दि । णिचि---द्वन्द- - यति-ते ॥ ५, क्रन्दयाञ्चकार । ९. अचक्रन्दत् । सनि-- चिक्रन्दि भति। ९. अचिक्रन्दिवीत् । याङ–चक्रधृते । ऽकि चाक्रन्दति–चाक्रन्ति । ऋतु- क्रन्दितव्यः । क्रन्दनयः । क्रन्द्यः । क्रन्दितः। क्रन्दन् । क्रन्द्रितुम् । क्रन्दनम् । सक्रन्दनः—इन्द्रः। क्रन्दि- वा । आक्रन्द्य । [५१] विलुदि–परिदेवने । सकर्म० । सेट् । परस्मै० } । १. लिन्दति ॥ ५. चिहिंद ! ९. अक्लिन्दी । इत्यादि ‘क्रन्दत्ति’ (५०) वतृ । आस्मनेपदं (१३) ॥ [५२] शुन्ध-शुद्धौ । अकर्म७। सेट् । परस्मै । A शुन्धति ॥ ५ शुशुन्ध । ८. शुध्यम् । शुध्यास्ताम् ॥ युधितैः । शुधित्वा । इत्यादि वक्ष्यमण ‘कुञ्चति’ (७७)वत् । [५३] लोकृ=दर्शने । सकर्म ०१ सेट् । आरमने० ।। १. लोकते । २. लोकताम् ॥ ३, अलोकत ॥ ४. लोकेत । । ५. नृलोके चलतेकाते। ६ लोकिता ७. लोकिप्यते । ८. कि १ चमकद विना कुररीव भूयः । इति रधुङसँ। २. सप्तमो लङ्क , । ततोऽनन्दीद्दशीवः (भट्टिः १५ । ९४) ३. अनिटिस –(३१) मिति नरस्मैप: । ४. शुद्ध इति तु दैवादिकस्य । ५ एच इत्रस्वदेशे {9० ) । भवाद. ॥ | १ H ५५ पीष्ट । ध्वम् ॥ ९. अलोकिष्ट । १०, अलोकिष्यत । कर्मणि – लोक्यते । णिचि---लोकयति--ते । ९. अटुलोकत् --ते । सनि खुलोकिधते । यष्टि-लोलोक्ष्यते । । यज्ञ किलोलेकीति -- लोरोक्तिः । कुत्सु--लोकितव्यम् । लोकनीयम् । लोक्यम् । छक- मानः । लोकनम् । लोकित्वा । आलोक्य । लोकितुम् । लोकः । आलोकः ॥ [५४श्लोङ=संघाते। संघातो ःथः । स च अध्यमानस्य व्यापारो अन्थि- तुर्वा। आधेऽकर्मकः । द्वितीये सकर्मकः । सेट् । आत्मने० ॥ लोकते । शुलोके । इत्यादि ‘लोकति’ (५३) बत् । उप श्लोकयति=लोकैरुपस्तौति - इत्यर्थः । [५५] शुकिशङ्कायाम् । अकर्म ०। सेट् । आत्मने० ॥ १. शझते | ५. शशी । शशङ्कते । शशङ्किरे ॥ इत्यादि ‘वन्दति’ (९) वत् । कर्मणि--शक्यते । णिचि--शङ्कयति-ते । सनि--शिशाङ्कधते । यडि--शशक्यते । यङ्ङकि--शाशङ्कति शाशक्तिः । शङ्का । शङ्ला । शङ्कः । [६६] अकिध्यक्षणे । सकर्म७ । सेट् । आत्मने ॥ १. अङ्गते ॥ ५. आनी । आनञ्जते । आनङ्गिरे ॥ ६. अकिता ।। ७. अक्षिप्यते । ८. आऊिषीष्ट । ध्वम् । ९. आङ्गिष्ट । डूम्--ध्वम् ॥ | १०, आलिप्यत । कर्मणि–अड्क्यते । णिचि- अङ्कयति-ते । सनि---अविकिंचैते । कृत्सु--अङ्कितव्यम् । अङ्कनी- ---

---

---

१. अर्जे केऽपि शशङ्किरे । २१ तस्मान्खइ डिहळः। (पृ० ८ ३: नन्द्रि (१७) इति निषेधा, कांदे द्विवेंचनम्। कुञ्चुः(पृ० ) ७ ५६ वृह्द्धतुरूपघट्यम् यम् । झनम् । अङ्कथम् ? अङ्कितः ! अङ्कमानः । अङ्गिवाः । माझ्य । अतुिर् । अङ्क । अङ्करः ॥ [५७] चक=तृणैौ प्रतिघाते च । अकर्मo । से। आमने० ॥ १. चकते ॥ २. चकताम् ॥ ३. अचकत ॥ ४. चकेत । ५. चेके । येकाते । चेकिरे ।। ६. चकिला ॥ ७. चकिप्यते । ८. वकिधीष्ट । म' ध्वम् ।। ९. अचातिष्ठ । म० इम्म्भवम् ।। १०, अचाक्षिष्यत । भावे--चक्यते । णिचि-चक्रर्थेति । सनि- चिचकिषति । यङि–चाचक्रयते । यङ्लुकिञ्चचकीति -चालुक्त । कृत्सु-~चकितव्यम् । चकनीयम् । चाक्यम् । चकितः । चकमानः । चकिस्वा । अचक्य । चकितुम् । चकार । [५८] लघिषंतौ । भोजननिधृत्तौ च । अकर्भ० १ सेद् । परस्मै० ॥ १. लहृते ॥ । ५• ललड्डू ॥ ६. लङ्गिता ॥ इयादि ‘वन्दति' (९) वत् । लङ्घनम् ॥ [६९ ] लाघुसामर्थे । अकर्म० । सेट् । आरमने० ॥ १. साधते ॥ ५. लला । इत्यादि ‘गाधति' (४) वत् । [६० ] झाधृ=कथने । सकर्म ० । सेट् । आमने० के आधते ॥ श्लाघे ॥ इत्यादि गधति” (४) बत् ॥ १. ‘‘प्राञ्जनम्’ इत्यत्र , ‘कृत्यच ' इति णत्वस्य , “इजादेस्सङम” इति हिंयमादर्शभिः ॥ २. मन्दिवाशिमदि-इक़ादिना उरच् । ३. धeादिश्वाग्भिस्यं तस्माद्रस्थः । ४, कठिचकिभ्याभरच् । इत्योरन् । ५ किलङ्कयिङश्र्णवम् । (त्रावाल्मीकिः) । अन्ये स्वलद्भिक्षुः शैलान् । (भ७ि: १५ । ३२) ६. कश्चनं परमौषधम्। (कृषु । १७ स्वदथः ॥ १॥ [६१] फकनचैर्गतौ । नीचैर्गीतिर्मन्दगमनमसव्यवहारश्च । अकर्म७ ।। सेट् । परस्मै० ॥ १. फक्कंति ।। २. फक ॥ ३. अफझत् ॥ ४. फत् ।। ५. पफक्क । पफक्कतुः । पफक्कुः ॥ ६. फकिता ॥ ७. फलिष्यति । ८. फकथात् ॥ ९. अफ्रीकी । १९• अफकिष्यत् । इत्यादि ‘नर्दति’ (४१) वत् । सनि---पिफक्किषति । यडि-~षाफल्यते । यङ्लुकि--पाफलति, पाफक्ति ॥ [६२ ) त तकिकृङ्कजीवने । अकर्म: । सेट् । परस्मै० ॥ १. तङ्गति ॥ ९• तनहुँ ? ततह्रतुः ॥ इत्यादि ‘वन्दति’ (९) वत् । आतङ्कः | [६३] धुकध्भषणे। भषणं श्वरखः । अक्रमी० । सेट् । परस्मै० ।। ‘फकति’ (६१) वत् । [६४] शावृ=संयातौ । सकर्मo । सेट् । परस्मै० ॥ १. शाखति ॥ २. शाखतुं || ३. अशाखस् ॥ ४. शाखेत् ॥ ५, शशश्न च शशाखतुः। शशाङः ६, शाखिता ।। ७. शाखिष्यति । ८. शाध्यत् । शाख्यास्ताम् । ९. अशाखीत् । १०. अशाखि- यत् । शाखो । शाखा अस्य सन्तीति शासी । {६५ ) उखगतौ । सकर्म७ सेट् परस्मै० ॥ १, गुरोश्च हलः (३) । इयकरप्रत्ययः । ५८ बृहद्धरू9त्रयम् १. ओखति || २. ओखतु ॥ ३. औरंवत् ॥ ४. ओवेत् । ५. प्र० डेबोख । ऊचतुः । ऊवुः । म० उवोखिथ । ऊर्वोर्थः । ऊख । उ० उवोख । अख़िब । अखिम ॥ ६. ओखिता । ७. ओखिष्यति । ८. उख्यात् । उख्यास्ताम् । ९. औखी ॥ १० औविष्यत् । कर्मणि--उख्यते । ५. ऊखे । ऊखते । ९. औखि । औखिषाताम्। णिचि --ओखयति-ते । ९. औचिखत् । सानि ओचिखिधात में है. औचिखिषत् । ९. औचिखिषीत् । कृत्सु--- ओखितव्यम् । ओखनीयम् । ओल्यम् । उखितः । ओखन् । ओ- खितुम् । ओखिल्वा । प्रोख्य | [६६] अखिगतौ । सकर्मo । सेट्। परस्मै० ॥ १० उद्वति ॥ २. उर्छतु ॥ ३. ओङत् ।। ४. उत्रे । ५. उंचकार ॥ ६. उताि ॥ ७. उद्धिष्यति ।। ८. उड् ख्यात् ॥ ९, औीत् ॥ १०: औौलिष्यत् । कर्मणि--उद्यते । ६. उङ्किता । ९. और्हि । [६७] अगिगतौ । सतर्म० । सेट् । परस्मै७ ॥ १, पुगन्तलघूपधस्य च (पृ० ३) इति गुण: । ६, ४--उखत् ।। आष्टश्च (२९) इति वृद्धिः ३ द्वित्वे उ उ --हृलादिशेधे ७ उर्दू = लघूपधगुणे उ ओख अभ्यस्यखवणं ।। सूत्रैवान्तस्य अभ्यासस्य इयङ्कवी स्तोऽसवर्णेऽचि के व् कोख् अडचोख । ४. उख् उ = ३ उ~==-सवर्ण ६धं == क + अनुस्=ऊचतुः ५ . छुद्धिः सहभो त्रिध । ५. इदं वेल (८० ८) इल्याम् । भ्वादयः ॥ १ ॥ ५९ १. अति ॥ ५ , आनङ्ग ॥ । ६, अङ्गिता || ९. आीत् । ६८} झगिगतौ । सङ्कर्म०। सेट् । परस्मै० ॥ ‘उद्वति’ (६६) वत् ॥ [६९] वर्च=दीप्तौ ! अहर्भ० । सेट् । आत्मने० ॥ १. दर्यते ॥ ५. बघवें । इत्यादि पदंति’ (२३) बत् । वर्चः=दीप्तिः। वर्चस्कम्=पुरीषम् । बैङ्घर्चसम् । हस्तिवर्चसम् । [७०] लोवृदर्शने । सकर्मी० । सर । आमने० ॥ ‘लोकति’ (५४वत् । आ-आलोचने; लोन्क्षते । [७१] पचि=व्यक्तीकरणे । सकर्म७ । सेट्। आभने ७ ॥ १. पञ्चते ॥ ५. प्रपञ्चे । इत्यादि ‘वन्दति’ (९) बत् ॥ पकः | पुश्चन् ! पलिः । [७२] ऋजगतिस्थानार्जनोपार्जनेषु । सकर्म७ । सेट् । आमने ० ॥ १. अँजते ॥ २, अर्जताम् ॥ ३, आंजेत ॥ ४. अर्जत । ५. अनुजे । म० आवृजिषे । उ० आनूजिवहे ॥ ६. अजंता ॥ १ अङ्ग+अअङ्ग =अ अङ्ग = अन्न आदेः (पृ० ७ ) आ अतस्मा- -नुद् द्विहलः पू० ८) आन्-+अङ् + ण-आनह्नः । २. ब्रह्महास्तिभ्य वर्चसः । ३. ‘आलोचते सदा नीतिम्’ इति कत्रिकर्तृभे । इत्थं नृपः पूर्वभवकुलचे' (भट्टि: १ २३ ) ४ लघूपधगुण: ५. आडजtदीनम् (२। ६• असंयोगालिबू क्रिन् ! (पृ० ८ इति लिट: किल्याह्नणrभावे द्वित्वे अज उरत् (७० ८) इति अभ्याघइवर्णस्य अवे रपरस्वे, अर् === हदिशेषे =अ ऋ=अभ्यसंदउँ आ ४ । ऋकरैकदेशस्य रेफस्य ह्रस्वैन प्रहृयोम द्विह्वत् सुटि भ्रमृजे' इति भवति । बृहद्धतुम्बपत्रर्यम् ७. अर्जष्यते ॥ ८, अर्जिषष्ट । ध्वम् ॥ ९. आर्जिषु ॥ टुम् ध्रुवम् । १०, आर्जिष्यत ॥ कर्मणि-झुज्यते । ९. आजिं । णिचि- अर्जयति । सनि- अर्जिजिषते । कुत्सु—अर्जितव्यः । अर्जतः । पूज्यः । अर्जमानः । अर्जित्वा के प्रर्थे । अर्जितुम् । अञ्जनम् । ग्र-कुज्यते=प्रज्येते । [७३] भुजीभवने । सकर्मी० । सेसेद् । आसने० ॥ १ . भजेते ॥ २. भजेताम् ॥ ३. अभजंत ॥ ४. भजेत ! ५. बभुजे । म० बभुजिचे ॥ उ० बभृजिव्हे ॥ ६. भर्जिता । ७, भर्जिष्यते ॥ ८. भर्जिषीष्ट । ९. अभर्जिg । दुर्-“यम् । १०. अभीप्यत ॥ कर्मणि ---भृज्यते । ९. अभी । णिचि - भर्जयति - ते ।। ९. अबीभृजत् -त । सनि–-विभजंधते । यङि --बरीभूज्यते f यङ्लुकि ~ बैरीभूजीति-बरभृजीति । बभृति । वर्भत | बरिभर्ति ।। बरीभक्ति । छेत्सु--भर्जितव्यम् । भर्जनीयम् । यम् । भुक्तम् । भञ्जित्वा । संभृज्य । भर्जुिनु । भैर्गः [७४] एनृ=दीप्तौ । अकर्म% । सेट् । आत्मने० / १. एजते ॥ २, एजताम् ॥ ३. ऐजत ॥ ४, एजेत ।। ५. एजाञ्चक्रे ॥ | ६. एजिता ॥ ७, एजिष्यते ॥ ८. एजिषीष्ट । । ९. १ रीक् दुपधस्य च । ऋदुपधस्य धातोरभ्यासस्थ (गागमः स्याद्यङ्- ङको: २३. श्रिकौ च लुकि । ४टुपधस्य धातोरभ्यासस्य वङ् (२ रीकै एते आगमाः स्युः । ३ वीदित (२१) इत्यानित्वम् । ४ थसि कुस्त्वम् धादयः ॥ १ ॥ ऐजिट् ॥ इम्, दैवम् ॥ १०, ऐजिष्यत । प्र+एजतेपेजेते ! भाचे--एज्यते । ९. ऐति । णिचि--एजयति-ते । ९. ऐजिजतुं । सनि -‘एजिजिषते । कृत्सु– एजितव्यम् । एजनीयम् । एऽयम् । एजितः । एजमानः एजित्वा । उदेश्य । एजितुम् । [७५] भ्रातृ-दीप्तौ । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. भ्राजते ॥ २. भ्राजताम् ॥ ५ बभ्राजे । इत्यादि । ‘गाधति’ (४) वत् । भावे –श्राज्यते। णिचिआजयति-ते । ९. अभिश्रजत्-त--अबिभ्राजत्- त । सनि-विभ्राजिषते । यडिर-बाभ्रा- ज्यते । याक-याभ्राजीति-बाभ्राक्ति । कृषु–श्राजितव्यः । आज नीयः । प्रायः | भाजितः । आजमानः । भ्राजित्वा । विभ्राज्य में भ्राजितुम् । बिश्ना. विभ्राजौ । भ्राजिष्णुः । {७६] शुचशोके । अकर्मक्ष ! सेट् । परस्मै ० |} १ . शोचति ॥ २. शोचतु ॥ ३. अशोचत् |४. शोचेत् । ५. प्र० शुशोच । शुशुचतुः। शुचुः ॥ म० शुशोचथ। शुशु चक्षुः । शुशुच ॥ J ० छशोच च शुचंब । शुचिम ॥ ६. शोचिंता शोक्ता ॥ ७, शोचिष्यति ।। ८. शुच्यात् । शुच्यास्ताम् ॥ ९. अशोचीत् । १०. अशोचिष्यत् । भावे--शुच्यते ॥ ९, अशोचि के णिचि ---शोचयति-ते । ९. अशश्चत् -त । सनि –शुशुचिषति--शुशोचिषति । याडि १ एङि पररूपम्॥ २ नालपी--३६) हि नोपश्राइस्त्र ३. भ्राजभासभाषेत्यादिना चङ्परे णकुपधाद्वस्वविकल्प: । ४० भ्राजभासधु- विद्युतोर्जिgजुग्रावस्तुवःक्रिए. । इतेि किg । ५- तादावार्धधातुके चेडिते केषांचिन्मतम् । बृहद्धातुरूपायथम् शोशुच्यसे । यङ्लुकि--शोशुचीति-शोशोक्ति । कुसु---शोचित त्रैयम् । शोचनीयम् । शोच्यम् । पुंचितम् -शोचितम्। शोचम् । शोचितुम् । कूचिवा-शोचित्वा । शुक्लं । रौद्रः। युक्तः । शोकः । अनु-पश्चात्तापे-सकर्म०-अनुशोचति । [७७] कुझाव=कौटिल्याल्पीर्भावयोः । सकर्म०। सेट् परस्मै० ॥ १. कुछसि ५ २. फुञ्चतु ॥ ३. अकुर्वन् । ४. कुश्चेत् । ५. चुकुछ । ६. कुञ्चिता ॥ ७. कुछष्यति ॥ ८, कुच्यादें ॥ ९. अकुचीन् ।। १०. अकुविष्यत् । कर्मणि--कुध्यते । णिचि- कुञ्चयति–ते। ९. अचुकुर्यात् –त । सनि --ऽकुचिषति । यछि चकुच्यते । यद्वकि-चोकुञ्चति---चोकुङ्क्त। कृसु--कृछिलव्यः । कुञ्चनीथः । कुञ्च्यः । कुचितः । कुञ्च । कुञ्चितुम् । कुचित्वा । संकुच्य । [७८ ] लुओ=अपनयने । सकर्म ० । सेट् परस्मe a ‘कुश्चति’ (७७वत् । केरुङ्छति । कुचिश्या-झुक्षिवत्यै । [७९) अञ्चु-गतिपूजनयोः सकर्म% से । परस्मै ७ । १. अध्वति ॥ ५. आनव ॥ ६. अश्चित ॥ ८. गTत । नलोपः। अच्यात् । पूजनार्थे तु-अध्यात् ॥ ९. अर्थात् । १. उदुपधात्-(१४) इत्यादिना विश्वत्रिकप: । २ रलो व्युप धात् –(१४) इति या कित्वम्। ३. शुशुचेर्दश्च इति स्त्रीप्रत्ययों दकारादेशः उपधादधैिश्च ) ४. ‘आकुञ्चिताभ्यामथ पक्षतिभ्यू ’ इति नैषधे । ५ अनिदिता (३१ । मिति नछोपः ॥ ६. सेरळीत्कर्णनसिफामित्यादिमहाकविप्रयोगमध्यक्षयन्तः केचन ‘‘अपनयनम् " इह छेदनमित्यभिप्रयन्ति । अपनयनार्थंषि दश्यते - यथा, चुकोच यत्रकुचितEझुन्मदः कोपि तृचंन्हृदि सम्यगर्तताम् । इति धातुकाव्ये । ७. वश्चिञ्च्युतस्व । इति सेट वः कियविकल्पभा, पक्षे लोपः। ८ नचैः पूजाथाम् । इति नलोपो न। भ्वादयः ॥ । १ । कर्मणि---अन्यते-अच्यते । णिचि – अवयति-ते । सनि अञ्चिचिषति । कृत्सु--अवयंम् । अङ्कितः । अधैिर्देवा-अक्षा । पूजार्थं च-अचित्वा । अश्चित । गतौ तु समकैः । {८०] गुजि=अव्यक्ते शब्दे । अकर्म०। सेट्। परस्मै ० ॥ । १. गुह्वति । जुगुळु । इत्यादि ‘कुन्थति’ (३२) वत् । [८१] अचे-पूजायाम् । सकर्मी० । सेट् । परस्मै० ॥ , १. अर्चतेि ॥ ३. आवेत् ॥ ५. आनर्च ॥ ६. अर्चिता ॥ ९. आर्चा । कर्मणि--अच्र्यते । णिचि--अर्चयति-ते । ९. आर्चिचत् । सनि --अविचिषति । कृत्सु--अर्चेितव्यः । अर्चनीयः । अर्थः । अर्चितः :। अर्चन् । अर्चनम् । अर्चवा । प्रार्थे । अर्चितुम् । [८२] वाच्छि=इच्छायाम् । सकर्म • । सेट् । परस्मै० ॥ } १. वाञ्छसि ॥ २. वाञ्छतु ॥ ३, अबाब्छ । ४. वाल्छेत् ।। ६. बवाघ्छ ।। ६. वाञ्छिता ॥ ७. वाञ्छिष्यति ॥ ८. वाञ्छयात् ॥ ९. अवाञ्छीत् । कर्मणि--याज्छयते । णिचि बाध्छयति-ते । सनि–विवाञ्छिषति । यछि--वावाञ्छयते । यञ् छकि---वाचीति--यवांष्टि ॥ कृत्सु-वाञ्छितम् । यष्छन् ? याच्छिवा । विवाञ्छय । बान्छा । १. चजोः कुण्यितः । चस्य जस्य च कुत्वं स्यात् धिसि ण्यति स्व' प्रत्यये परे । इति कुवम् । ९. ऽदिते घा (३५) । इति इड़िप्पः । ३ यस्य विभाषा-३५) । अथोऽनपादने । अष्। निष्ठातस्य न: स्थातम त्वपादाने । इति प्रश्नः । अपादाने तु उदकमुदकं कूपत्। ५ तमनुद्ध द्विहलः (४० ८) ५. अस्त्र द्विजातीन् (भट्टि: १ . । १५} ।। ६४ वृद्धातुरूपावल्याम् [८३] मुच्छीमोहं समुच्ययोः । अकर्म ७ । सेट । परस्मै ० ।। १. मूच्छति ॥ २. मूच्र्छतु ॥ ३. अच्छी ॥ ४. मूर्छ त् ।। ५. म० मुमूच्छे । म० मुसूछिथ ॥ उ० मुमूर्छ । मुसू च्छिव ॥ ६. मूछता ॥ ७. मूच्छिष्यति ॥ ८. मूच्छर्यात् । । मृच्छयस्ताम् ॥ ९. अमूच्छत् । १०. अम्मूच्छिष्यत् । भावे सूच्छर्यते । णिचि-मूच्र्छयति-ते । ९. अमुमूच्र्छत् -त । सनि मुच्छिषति । यद्वि--मोमूच्छर्यंत । यङ्लुकि –भोसूञ्छंति मोमोर्त। कृत्सु-मूर्छितघ्यम् इत्यादि । मूर्तः। मूतवान् । मृच्छित इति नु-मूच्छ अन्य संजाता इत्यर्थे इतच् । [८४ ) उच्छि-उच्छे । उच्छकणश आदानम् । सकभी सेट्। परस्मै० ॥ १. उरूच्छति । उच्छाञ्चकार । इत्यादि ‘उइति' (६६) धात् ॥ कर्मणि--उच्छयते । णिच ---उच्क्ष्यति -ले । सनि~-उछिछि- पंति । कृत्सु-उच्छितव्यमित्यादि । [८५] छूज-अव्यक्ते शब्दे । अकर्म०। से । परस्मै० ॥ १२ कूजति ॥ २ कूजतु ॥ ३, असृजत् ॥ ४. कूजेत् । ५. चुकूज ॥ ६ . कूजिता ॥ । ७. झुबिष्यति ॥ ८. भूयात् ॥ १. तेनाभूच्छंदसौ क्षतः (भट्टिः) । २. न पादपेन्मूलन रहे। शिलेखये भूच्छंति मारुतस्य (ङवशे) । ३. उपधायां च--(१७) इति दीर्घः । ४. ईडभावे मोमूर्छति इति स्थिते, रालोषः । रैफापरथे: ४ओस्में ५ः स्यात् = झदावनुनासिकादौ च प्रत्यये। इति छसोपे धूपधगुणे च ‘भोमोति’ इति रूपसिद्धिः ॥ ५. मूर्छ==त इति स्थिते, आदितश्च । आकारेतो मिथ्या अष्प स्यात्। इति इग्निषेधे, राल्लोपः। (पृ० ६४) इति छलोपे । मूर+= *भूतें इति भवति। अत्र न यास्यापूर्छिमदाभ्र। इति निष्ठातस्य नस्यं न । वाथः ॥ १ ॥ ६५ ९. अकूत् ।। १०. अकूजिष्यत् । भावे-कूज्यते । णिचि—कूजय ति-ते । सनि–चुकूजिषति । यङि -चोळूज्यते । यङ्लुकि- चोकूजीति -वोक्ति । कुसु– कूजितक्यमित्यादि । [८६] अर्जअर्जने । सकर्म ७ । सेट् । परस्मै० । अर्जति । आनजे इत्यादि 'अचेति’ (८१) बत् । [८७] गर्ज-शब्दे । अकर्म • । सेट् । परस्मै० ॥ १. गर्जति ॥ ६. जगर्ज ॥ इत्यादि ‘भदंति' (४१) वत् । सानि-जिगर्जिषति ।। [८८] तर्फभर्सने । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ तर्जति । ततर्फ । इत्यादि ‘नर्देति’ (४१) यत् ॥ [८९] अज=गतिक्षेपणयोः । गतवकर्म७ । क्षेपणे सकर्मी० । सेद् ।। ज्यादेशे अनिट् । परस्मै } १. अजति । अजतः । २. अजतु ॥ ३. आजत् ।। ४४ अजेत् ॥ ६. भ७ विर्वाय । विध्यतुः। विंध्युः । मe विषयिथः बिवेयै-औजिथ | यिव्यर्थः । विध्य । उ० विद्वय-विवय । १. अजेय्घअपः अजेः वी इत्ययमादेशः स्यात् आर्धधातुकविषये घॐ अयं च वर्जयित्वा । इति वृथादेशे द्वित्वे ह्रस्वे च विव= अन्चो Sिणाति (४० ६०) । इति वृद्धौ विवै +अ=आघादेशे विवाघ , २. क्रतों भारद्वाजस्य । (पू० ७ ) इति ‘वीइयं थलि चैट् । इपक्षे-विची +.इथ इयश्र सिबादेशस्य थल: असंयोग(ऋ० ८jदिति कित्वाभावाङ्गणे अयादेशे ‘विवयिय' । ३ अनिष्टपक्षे पूर्ववद्भुणे 'विवेथ' 1 ४. बलादार्धधातुके वेष्यते इति व्यादेशाभावपक्षे आक्षिथ । ५, बिबी अ इको यणचि । विंध्य' ) ६. णलुत्तमो वा (६० ८)। ६६ इतुरूपवम् विव्यिय-आजिव । विधियम--आजिम ॥ ६ . वेता । वेतारौ। बेतारः । पक्षे---अजिता । अजितारौ । अजितार इत्यादि ।। ७. बेष्यति । । वेष्यतः । चेष्यन्ति । पक्षे--अजिष्यति । अजिष्यतः । अजिष्यन्ति । ८, बीयत् । वीयास्ताम् ! बीयासुः । ९. अवैपीतं । अवैष्टम् । अवैषुः । पक्षे--आजीत् । आजिष्टाम् । आजिपुः । इत्यादि ॥ १० अवेष्य-आक्षिष्यन् इत्यादि । कर्मणि-बीयते । ५. विन्ये । ६. बाधिता । ७. वायि- प्यते-वेष्यते -अजिष्यते ।। ८. आयिषीष्ट-चेषीष्ट-अजिषीष्ट । ९. अबायि । अवायिषाताम्-अवेषाताम्-आजिबातम् । १०, अवायिष्यत अवेप्यत-आजिष्यत ? णिचि --वाययति-ते । सनि--विवीघति अजिजिषति । यङि-“वैवीयते ! अजादित्वान्न यङलुगस्ति । कृत्सु-वेतव्यम्-अजितव्यम् । वयनीयम् । चेयः । वीतः--अजितः । अजन् । वेष्यन् । वेतुम्-अजितुम् । वीस्व-अजित्वा । प्रवीय-आज्य। अजिरम् । वेणुः । आजिः । अजः समजः । समाजः । समज्या । [९०] खजितिवैकल्ये 1 अकर्मकः । से । परस्मै० । खलति । चखङ्ग । इत्यादि ‘तङ्कति’ (६२) बत् ॥ [९१] एजूकम्पने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै ० ।। १. एजति ॥ २, एजतु ॥ ३. ऐजत् || ४. एजेत् ॥ ५, एवकार-बभूव-मास ॥ ६. एञ्जिता ॥ ७. णजिष्यति ॥ ८. एज्यात् ॥ ९. ऐजीद ।। १०. एंजिष्यत् । अन्यसर्वम् आस्म नेपद ‘एजति’ (७४) बत् । सनि--एजिजिषति । णिचि एज्ञयेति । जनमेजयः । लिङाशिषि ( q० ९ ) इति आशीर्विद्धः आर्धधानुकर्मा यदेशः २. कृछि षष्ठी विधा। ३. छडेि सप्तमी विधां । ४. स्यासिच्सीयुट्ताक्षियु (g• २१) इत्यादिना धा चिण्वदिट्। ५, निगरणचलनार्थेभ्यश्च (१२) । श्रादयः ।। १ ।। [९२] क्षि=क्षये । अकर्म० । अन्तर्भावितण्यर्थस्तु सकर्मकः । अनिट । परस्मै७ ॥ १. क्षयंति ( २. जयतु ॥ ३. अक्षयत् ॥ ४. क्षयेत् । ५० प्र० चिक्षाय । चिक्षियतुः। चिक्षियुः । म० चिक्षयिथ-चिक्षेथ । चिक्षियथुः। चिक्षिय । उ० चिक्षाय-चिक्षय । चिक्षियिच । विक्षि यिम ॥ ६. क्षेता ॥ ७. क्षेष्यति ।। ८. क्षीयत् । क्षीयास्ताम् ।। ९. अंसैषीत् । अत्रैष्टाम् । अथैषुः । म९ अथैषीः । अक्षष्टम् । अत्रैष्ट । उ० अथैषम् । अनैष्व । अत्रैष्म ।। १०. अ६ । भावे---क्षीयते । ५. चेक्षिये । ९. अक्षायिं । णिचि क्षाययति-ते ॥ ५. भाययाञ्चकार--चने ॥ ९, अचिक्षथत्-त । सनि-चिषति । यडि- -चेद्दीयते । यद्वाकिं--चेक्षयति- चेक्षेति । कृसु क्षेतज्यम् । क्षयणीयम् । क्षेतुं योग्यं क्षेयम् । क्षेत्रं शक्यं कुर्रम् । क्षणैः-क्षितः । क्षौम इति ‘नै-क्षये’ इत्यस्य रूपम् । क्षिल्या प्रक्षाय । [९३] व्रज=गत । सकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ॥ १. सार्वधातुके-‘पृ० १) ति गुणः, अयादेशः । २, अकृत्सार्वधा- तुकयोर्दीर्घः । अजन्ताङ्गस्य दीर्घः स्यात् न तु कृत्सार्धधातुकयोः। ५. बढी विधा । ४. अज्झनगमां सनि । अजन्तमां इन्तेरजादेशगमैश्व दीर्घः स्याउझझदौ सनि । इति दीर्घः। ५. सार्वधातुके->(पू९ ३) ति गुणः । ६. क्षय्यजयौ शक्यार्थे इति यान्तदेशनिपत: । ७ निष्ठायामण्यदर्थे । ण्यदर्थं भावकर्मणी । ततोऽन्यत्र निष्ठायां क्षियो दीर्घ: स्यात् । क्षियों दद्यात् । दीर्धातिक्षयों निष्ठातस्य नः स्यात् भावकर्मणः । ८ श्रयदर्थं रूपम् । १, यो मः। बृहद्भानुरूपावल्या १. व्रजति ॥ ५ . वम्राज ॥ ७. अत्रजी ॥ इत्यादि ‘गदति’ (३७बत् । अश्या । त्रजः । परिश्राद्धं । परि=सन्यसने । परिव्रजति । अनु=अनुगमने; अनुव्रजति । अप=अषगमने; अषत्रजति । [९४] वेष्ट=चेष्टने । सकर्म० । सेट् । आमने० ॥ १. चेष्टते ॥ २. बेष्टताम् ॥ ३. अवेष्टत { ४. वेठेत / ५. विवेटे में विवेष्टाते । विवेष्टिरे ॥ ६. वेष्टिता ॥ ७, वेष्टिष्यते ॥ ८. वेष्टिषीष्ट ॥ ९. अवेष्टिषु ॥ १० अबेट्टिप्यत । कर्मणि वेष्ट्यते । णिच--वेष्टयति-ते । ९. अवचेष्टत्-त । अविवेष्टत्-त । सनि--विवेष्टिषते । याडिः--वेवेष्यते । यज्ञकिं –चैवेष्टीति- ॥ कृत्सु-वेष्टितव्यः । वेष्टित्र । संवेष्ट्य १ वेष्टितुम् । वेष्टमानः [९५] चेष्ट-चेष्टायाम् । अकर्म ० १ सेट् । आत्मने० के ‘वेऽति ’ (९४) वत् । चेष्टा । [९६] घडथळने। अकर्मo । सेट् । आमने४ ॥ १. घट्टते ॥ २. जघवें । इत्यादि ‘कथति’ (२६) वत् । णिचि -घट्टयति । आर्मनेपदं नास्ति । घट्टः । [९७] स्फुट=विकसने। अकर्म७ । सेव् । आमने० ॥ १. स्फेष्टते ।। २. स्फोटलाम् ॥ ३. अम्बेष्टत ॥ ४. स्फ टेत ॥ ५ पुस्फुटे । इयादि । १. यदत्रजे--(पृ० १२) ति वृद्धिः । २. परौ भुजेः षः पदाम्ले । श्री: जिंदीघ्रौ स्तः पदान्ते तु षष्ठ । इति क्रिमि यत्रं दधुश्च । ३. विभाग वेष्टिचेष्ट्योः । अभ्यासस्य अत्त्रं वा स्यात् त्वक्षरे थी । ४, त्रिशक्वल रैभ्यश्च (१२) । धादयः ॥ १ ॥ । ६९ [९८] हिडिायनादरयोः। अकर्म७। सेट् ! आमने० या हि- एडते । जिहिण्डे । इत्यादि ‘क्लिन्दति’ (१३) वत् । [९९] पिडि=सह्यते । सकर्म० सेट् । आत्मने ० ॥ पिण्डते ॥ पिपिण्डे ॥ इत्यादि ‘क्लिन्दति’ (१३) वत् । पिण्डः ॥ [१००} चडि-कोषे । अकर्म० सेट् । आत्मने० । चण्डते ॥ चचण्डे ! इत्यादि ‘वन्दति’ (९) बत् । चण्डनः। चण्डालः । खाण्डी । चण्डल | [१०१] तडिताडने । सकर्मी० । सेट् । आस्मने ० ॥ तण्डसे ॥ ततण्डे ! इत्यादि ‘वन्द ति’ (९) चत् । तण्डः । वतण्ड=-ऋषिः । वितण्डा। तण्डुलम् ॥ {१०२] अष्ट=गतौ । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ।। १. अटति ॥ २, अटतु । ३. आटत् ।। ४. अटेत् ।। ५. आट आहतुः । आहुः ६. अटिता । ७, अटिष्यति ॥ ८. अबात् / ९. आटत् । आटिष्टाम् । आटिषु । १०. आटिष्यत् । कर्मणि--अठ्यते । ५. आटे । ९. आर्टि। णिचि ---अघटयति-ले । सनि - अटिटिषति । याङि--- अष्टाद्येते । यङ्लुकि---आदीति-आ - ड्डि । कृतघ्--अटितव्यम् । अटनीयम् । इत्यादि ‘अतति’ (२७) वत् । अटतीतेि अष्टा । कुलभ्य अद्य कुलटा । परि=पर्यटने, पर्यष्ठति । [१०३] रष्ट-परिभाषणे । अकर्मकः । सेट् । परस्मै० ॥ रटति । रराट । रेटेतुः । इत्यादि ‘दति’ (३८) घत् । , १ सचित्रिमूखयट्यर्यश्रांतिभ्य उपसंख्यानम् । यश्च स्यात् । एष्याद्यानां प्राणमनेकारवत्, अझ ; अ ऊऍडू इम्येतेषां लङ्घयभवस्व प्राप्ते वचनम् । नित्यं कौटिल्ये गतौ (३४) । गर्थेभ्यः क्रियासमभिहारेपि अङयेथे केषाञ्चिन्मतम् । अष्टाध्यमानऽरयन ससीतः सहलक्ष्मणः । (भटिं: 'S = वृहद्धातुरूपावल्याम् १०४] पढ-तृचौ । अकर्म७ । सेट् । परस्मैe ॥ १. गटति ॥ ६, ननाद । मेटतुः ॥ इत्यादि 'रदनेि' (३८) वत् नेहः। भष्टी } प्रीणयति ॥ [१०५] लुट=विलोडने । सकर्म ० ! सेट् । परस्मै ७ ॥ । १. लोटति १ ५. लुलोठ। कुछूटतुः ॥ । ६. लोटिता ॥ ७, लोटिष् ति ॥ ४, चुट्थात् ॥ ९, अलोटीत् । इत्यादि ‘शोचनि’ (७६) बत् ।। {१०६ चिपरप्रेष्ये। अकर्म७ । सेट्। परस्मै० ॥ १. बैटति ॥ ५. चिंचे । चित्रितुः ॥ ६. चेटिता ।। ९ . अचेटी। । भाषे--चिठ्यते । । णिच~~चेष्टयति-ले । सनि-- चिचिट अति-{ बंचेटिघति । याड़ि-चेचिच्यते । यइज़ाकि-~-श्चेचिति चेट्टि । कुसु-चेष्टितन्यम् । चटनीयम् । चेयम् । चिटितः । चेट्न् । चेट्नी । चेटित्वा । विचिथ । चेटेतुम् । चेटः । चेटी । [१०७] = तैौ । सकर्म ०१ अनि । परस्मैe ॥ १. प्र० अंयति । अयतः । अयन्ति । म७ अयसि । । अयथः । अयथ था। उ० अयामि ! अयावः । अयामः ।। २. अयतु-तात् । भ० अय अयतात् । अयतम् । अथत । उ ० अयानि । ३ . म० आयत् । म९ आथः । आयतम् । आयत | उ० अपथम् । आयाव । आयाम ॥ ४, अयेत् ॥ ५, ५० इयाय ।

१. यो' देशवत् उपसर्गाखमासेपी -- (३९, ) ति णत्वम्। २. प्रक्रिया 'क्षयक्षि’ (९२) व्रत । वादयः ॥ १ ॥ ७१ इथतुः। हैथुः । म० इययिथ-इयेथ। इयर्थः । इया ॥ उ० इयाय-इयथ । इषिय । इयम ॥ ६. एता ॥ ॥ ७. ए भ्रति !! ८. ईशत् । ॐयास्ताम् ॥ ९, ऐषीते। ऐष्टाम् ऐषुः ॥ १०, ऐष्यत् । कर्मणि -- ईयते । सनि - ईषिद्धेति । णिचि-आययति । कुत्सु एतव्यम् । अयनीयम् । अयम् । अयन्ती । इया । प्रेत्य । अस् ितुम् । तुम् । उत् --उदये । ध्द दर्येति ॥ [१०८] ईगतौ । सकर्म० । अनेिट । परस्मै० ॥ ५. अयाँ प्रकारे- त्यादि लिटि विशेषः । अन्यत्सर्वं (१०७) धातुबन् ॥ [१०९१ मडि=भूषणम् । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ मण्डति । समण्ड । मभण्डतुः । इत्यादि ‘क्रन्दति’ (५०) धत् । मण्डनम् । मण्डनः । मिंमाण्डिक्षति । [११०] स्फुटिर=विशरणे 1 अकर्म७ । सेट् । परस्मै ० ॥ १. स्फोटति ॥ ५. पुस्फोट / इत्यादि ‘च्योत ति’ (२९) वत् । [१११] मुडि=खण्ढने ! संकर्म ० सेट् । परस्मै ० || मुण्डति ॥ मुमुण्ड । इत्यादि ‘न्थति’ (३२) वत् । [११२] पठे=व्यक्तोयां वाचि । सकर्म ०१ सेट् । परस्मै० । इति । ५. पपाठ । पेठतु ॥ ९. अर्पठीत्-"अपाठीत् । इत्यदि ‘दति ’ (३८) वत् । पाठः मठनम् । १. षडूो लुङ् । ४. अज्झनगमां सनी--(९२)ति दीर्घ: ३.

• अयमुदयति चन्द्रश्चन्द्रिकाधौताभिश्वः परिणतबिमलिनि म्यति कर्दीर रः । ४.

इजादेश्च गुद्धसत--(पृ० ८) इत्याम् । व्यपदेशिधद्भावेन इजादित्वम् । ५० अतो हलादेर्लघोः। हलादेर्लघोरेकारस्येडादौ परस्मैपदे परे सिचि ऋद्धिर्न स्यात् । विद्याम् [११३] कुष्ठि=प्रतिघाते। गतिप्रतिघात इति केचित् । सकर्मक्ष सेट पर० ॥ कुण्ठति इत्यादि ‘कुन्थति' (२२) यत् । [११४] द्युमैचिद्दरे । अकर्मी०) से । परस्मै७ ।। १. क्रीडति ।। २.। क्रीडतु ।। ३. अक्रीडत् ॥ ४. ीडेत् ।। ५• चिक्रीड । चिक्रीडतुः ॥ ६. क्रीडिता । ७. क्रीडिष्यति ।। ८. क्रीड्यात् |ः ९ ’ अक्रीडीत् ।। १०. अक्रीडिष्यत् ।। सीडते । अनु क्रीडते । परिक्रीडते । आक्रीडते । अव्यक्तशब्दे तु परस्मैपदम्- सङ्ङति चक्रम् । भवे--औद्यते । णिचि-क्रीडयति -ते । सानि--चिक्रीडिषति । यडिः -चेत्ञ्यते । यदछकि-“वेडीति- चेते थे । कुत्सु–क्रीडितव्यम् । क्रीडनीयम् । त्र्यम् । क्रीडन् । क्रीडितुम् ! क्रीडिया । सङ्गीव । क्रीडमम् । क्रीडा ! आक्रीडन्त्यन्नेति आोड=उद्यानम् । [११५] तेषुक्षरणे । सकर्म० । अनिट् । आरमने० ।। । १. तेपते ॥ २, तेपताम् ॥ ३, अतपत ॥ ४. तेपेत ॥ ५, प्र० तितिषे । तितिषते । तितिषिरे । म७ तितिपिषे । तितिषाथे । तितिपिचे ॥ उ० तिनिपे । तितिपिवहे ! तितिपिमहे ॥ ६. तेप्तE ॥ ७, तेभ्यते ॥ ८. सिटैंसी ॥ ९, असिप्त । अतिप्साताम् । अति प्सत ॥ १०अतिप्स्यत । कर्मणि--तिप्यते । णिचि--तेपयते- ति । यडि-तेतिप्यते । यद्धकि-तेतिपीति-तेतेसि । सनि-- तितिप्सते ॥ छत्सु --तेपितव्यम् । तेपनीयम् । तेप्यम् । तिप्तः । तेपमानः । तेपितुम् । तेपित्वा । संतिष्य । १. सप्तमो लुइ। २. क्रीडोत्रसम्परिभ्यश्त्र। अन्यादिपूर्वकात् चका- दार्वांश्च क्रीडतेस्तइ । ३. स्मोऽयूझन इति वक्तव्यम् । अत्र संऽतं- यस्य कूजतीत्यर्थः । ४. लिहू लिच्चारमनेपदेशु ! इसमीपाद्धलः परौ शलrी लिंङ् आत्मनेपदपरः सिन्चेस्थेतौ कितौ स्त: । भिन्न गुण! ! ५. इस कलि (३५ । इस सलोपः। छर्छि दशमी त्रिधा । ७४ बृहद्यातुवर्य घते-तित्रप्सते । याङि- तानप्यते । यङ्लुकि--तत्रपीति-तात्रतं । कृसु--प्रपितव्यम्-त्रप्तव्यम् । श्रपणीयम् । भाष्यंम् । त्रसैः । त्रपि तुश्-त्रसुर । त्रपिवा-त्रप्वा। त्रपौ । अपत्रपिष्णुः । त्रपु । [११८] कपि=चलने । अकर्म० ५ सेट् । आरमने० ॥ १. कम्पते ॥ २. कम्पताम् ॥ हैं. अकम्पत ॥ ४. कम्पेत । ५. चकम्पे । चकम्पाते । चकम्पिरे ॥ म० चकम्पिरे ॥ ७० "चेक- पे । चकम्पिवहे ।। ६. कम्पिता ॥ ७, कम्पिष्यते ॥ ८. कम्पि- पीष्ट ९. अकम्पिष्ट ॥ घ्यम्-ङ्गम् ॥ १ ०, अकास्पिय्यत ? अनु. कम्पते-लक्ष्यते । भावे – -कम्प्यते । ९, अकरिष । । णिचि -- कअॅप. यति । सनि -चिकम्पिषते । यङि ---चाकम्प्यते । यङ्लुकि > चाकशीति--वाकन्ति । कुसु--कम्पितयः । कम्पनीयः । कम्पमाभः । कम्पितः । कम्पिल्वा । प्रकमध्य । कम्पितुम् । “प्रः। कम्पनः । कॅपिः । वृषाकपिः । कपिलः । कम्बलः । [११९] क्लीवृअशष्ट्यै । अकर्म० १ सेट् । आत्मने । १. क्लीबते ! २. क्लीबताम् ॥ ३. अम्लीयत ॥ ४. क्लोचेत । ५. चिलीचे ॥ ६. जीविता ॥ ७. जीविष्यते ॥ ८, कीबिषी । ९. अक्लीबिष्ट । म० कम्-ध्वम् ॥ १०. अलीवियत । भावे- १ आखु शृयपिरपिलपित्रएिचमश्च क इति भावे ण्यत् । २, यस्य विशष (३५। इठि इग्निषेधः । ३ बिद्भिदादिभ्योऽञ् ४. निगरणच लनार्थेऽथश्च । ५. नामिकम्पिस्म्यजस्रकमहंसदीपः र: । इति रः । अक्रतुं मारुतिर्दीप्रम् (भ;ि ७ २३ } । ६. कुटिकयोर्नलोपश्च । इतेि इम्रस्यय भूपश्च । ७, युषो धर्मः तस्य अपि अकम्पिती भृषाकपिः। विष्णुः स्वधा । खाद्यः ॥ १ ॥ ७५ याङि-यदुक-कुसु—च ‘क्रीडाते’ (११४) बत् ) विशेषस्तु णिचि-क्लीबयति ते । सनि - चिक्लीविषते । कीबमानः । क्लीबः । [१२०] क्षीवृञ्भदे । अकर्म७ । सेट् । आरमने० ॥ क्षमते इत्यादि ‘क्लीवति’ (११९) वत् । [१२१ ] द्युभि=प्रतिबन्धे । अकर्म: । सेट् । आमने० ॥ १. स्तम्भते ॥ २, स्तम्भताम् ॥ ३. अस्तम्भत ॥ ४. स्तम्भेत ॥ ५. तस्तम्भे ॥ ६. स्तम्भिता ॥ ७. स्तम्भिष्यते | । ८. स्तम्भिषीष्ट ॥ ९. अस्तम्भिg ।। डूम्-ध्वम् ॥ १०. अस्तम्भिष्यत । उत्तम्भैते । भावे-स्तम्भ्यते । णिचि-स्तम्भयति-ते । ९. अत स्तम्भत्-त । सनि-~-तिस्तम्भिषते । याङि-तास्तम्भ्यते । यङ्- ज़ाकि--तास्तम्भीति-तास्तम्ब्धि । कुत्सु--स्तम्भितज्यम् । स्तम्भनी यम् । स्तम्यम् । तम्भमानः । स्तम्भितः । स्तम्भित्वा । संस्तभ्य । स्तम्भितुम् ॥ [१२२] जूभिऋात्रविनामे । गात्रविनामो भृम्भणम् । अकर्म७। सेट्।। आत्मने० ॥ १. * नृम्भते ॥ ५ जनृम्भे ॥ ६. नृम्भिता ॥ ८. गुग्धि षीष्ट । ध्रुवम् । ९. अजुम्भिष्ट । भावे--गृश्यते । णिचि नृम्भयति-ते। ९ अजगृम्भत्-त । सनि–जिगृम्भिषते । याठि -- जैरीनृम्भ्यते । यङ्लुकि–जरीनृम्भीति-बरीनृधि ॥ १. धात्वादेः षः सः। इति सर्वम् । स्फारं प्रति। निमित्तभूतषकरा भायात् टङ्कार: तकारो भवति । २ उदः स्थास्तभोः पूर्वस्य । इति पूर्व- झषणं: । * मयूरगलकाः कलकलः समुद्धृम्भते (अर { रा. ४ । २७) । ३• रीगृ दुपधस्य च (७३) । भ्वादयः ॥ १ ॥ ४७ जोगोनि ॥ कुत्सु-गोपायितव्यः-ोपितव्यः । गोषाधनीयः–गोपनीयः । गोप्यः गोपायितः–गुप्तः । गोपायन् । गोपायितुम्-गोक्षुम् । गोपायनम्। गोपायित्वा-गोपिवा-शुष्वा । सङ्गपाथ्य-सङ्गुष्य-सञ्जय ॥ गुप्तिः । कुप्यग्धनम् | (१२४] धूप=सन्तायै । सकर्म ० । सेट् । परस्मै० ॥ १, धूपयति । ॥ ५• दुधूप । दुधूषतुः । दुधुपुः । पक्षे — धूपायाञ्चकारेत्यादि । ‘गोपायति’ (१२३) यत् । [१२५] जप=यक्तायां वाचि मानसे च । सकर्म • । सेट् । परस्मै० ॥ १. जपति ॥ २. जपतु ॥ ३. अजपत् ॥ ४. जपेत्। ॥ ५. प्र० जजाप । पतुः । जेपुः । म० जेषिथ । जेपथुः । जेष ॥ उ० जजाप -जजप । जेपिव । जेपिम ॥ ६. जपिता ॥ . ७ जपिष्यति ॥ ८, जप्यात् । जष्यास्ताम् । ९. अजपीत्-अजपीत् । अजापिष्ठाम्--अजपिष्टाम् ॥ १०. अजपिष्यत् । कमण--अप्यते । णिचि-ज्जापयति-तं ९. अजीजपत्- त / सनि--जिज्ञपिंषति । । यद्धिर जर्जयैते । यङ्लुकि--जञ्जपीति-जलसि में कृसु--जपि- सद्यः । जपनीयः । जप्यः । जपितः । जपन् । जपितुम् । जपित्वा- जप्स्वा । सञ्जय ॥ जङ्गबँक । ॐणेजपः=सूचकः । उपजपंति-भेद- यतीत्यथः । अभिजपतिमञ्जयतीत्यर्थ । १. राजसूयसूर्यमृषोद्यरुन्ध्यकुप्यकृष्टपच्याध्यश्याः । इति गुपू धातोः क्यप् प्रकृतेदनम्रस्य ककाश्च निपात्यते । २. लुङि सप्तमी विधा । अतो हलादे -(११२)रिति घुलविझतपः । ३. जपजभदहदशभकपर्शा च । एषामभ्श्वनस्य नु । ४ यजजपदशां यङः । एभ्यो यङन्तेभ्य ऊकःस्यात् तच्छीलादिषु । जञ्जपूकोऽक्षमालावान् (भ:ि ५ ६ १) । ५. स्तभ्धकर्णयोर भिजपः। इत्यलुक । ६ . मुख्याः कपीनामपि नोपजष्या: (भट्टिः १२ । ४९)। ५४ बृहद्धनुःप्रवक्ष्याम् - {१२६ जपन्ग्रहायां वाचि । सक० परस्मै० ॥ १. जपति ॥ ५. जजल्प ॥ ६. जल्पिता इत्यादि ‘जपति’ {१२५) वत् । जपक=वाचालः । [१२७] लपव्यक्तायां वाचि । सकर्म७ 4 से। परस्मै ७ ।। १. लपति ॥ ५. ललाप । लेपतुः । लेपुः ॥ ६. लपिता । इत्यादि ‘गदति’ (३७) वत् । आलापः । प्रलापः । अनुलापः । वि लापैः ? विप्रलापः । सर्लोपः। सुप्रलापः । अपलापः । [१२८] चुबिध्वक्रसंयोगे । सकर्म७ । सेट् । परस्मै ७ ॥ १. चुम्बतिं ॥ ५. चुचुघ । इत्यादि ‘कुन्थति’ (५२) चत् ॥ [१२९] शुभ=भासने । अकर्म७ । सेट्। परस्मै७ । शोभति ॥ शुशोभ । इत्यादि ‘शोचति’ (७६) वत् । शुभम् । शोभनम् । शुभम् । [१३०] घूर्ण=अमणे । अकसे ० / सेट् । आमने० ॥ १. घूर्णते ॥ ५. जुषेणें ॥ ६. घूर्णिता ॥ ७, घूर्णिष्यते ॥ ८. घूर्णिषीg ॥ ९. अॅघूर्णिष्ट ॥ १०. अचूर्णिप्यत । भावे घूर्यते । णिचि--चूर्णयति-ते । इत्यादि। सनि –जुघूर्णिषते । यात्रि-जोधूर्यते । यङ्लुकि –जोधूर्तीति-जोधून्ति इत्यादि । [१३१] पण=ब्यवहारे स्तुत च । सकर्म० । सेट् । व्यवहाथै आ मने० के स्तुतौ परस्मै० ।। १. अरुणकीभिः खड्सनः (भgि: ७ । १९) २. विनष्टचेता विलप रामः (चम्पू . र ३ । ३५ } । ३ एकादश लक्ष् । स्वादयः ।। १ ॥ ७९ व्यवहारार्थं --१. पणते ॥ २. पणताम् ॥ ३. अपणत ।। ४. पणेत ॥ ५. पेणे । पेणाते । पेणिरे ॥ ६. पणित ॥ म० पणितासे ॥ ७, पणिंप्यते ॥ ४ , पणिषीष्ट । ९ . अपाणीिषु ॥ १०. अषषिष्थत ॥ • स्तुत्यर्थे —१. पणायैति ॥ २. पणायतु ॥ ३. अषणयत् । ४. पणयेत् ॥ ५. पणायावकार-घृणायामासेत्यादि । ६ . पणायिता । पणायितासि ॥ ७. पणायिष्यति ।। ८, पणाय्यात् ।। ९. अपणा- थीत् । १०, अपणासयिष्यत् । आयादय आर्धधातुके वा इति आयम त्यथाभावपक्षे आमने० ६. पेणे ॥ ६. पणितासे || ७, पणिष्यते ॥ ८. पणिषीष्ट । ९. अषणिष्ट । १०. अपणिषष्थत ॥ कर्मणि स्तुतौ पणाय्यते-पण्यते । व्यवहारे पण्यते । ९. अपणायि । अपाणि । णिचि-कुंथणायथतिते पणयति-ते । खनि-पिपणायिषति । पिप णिघते । याङि-- पम्पण्यते । यङ्लुकि -~ पम्पणीति-पम्पण्डि । छत्सु--ध्यायति’ (१२४)बत् । परैथोगौः । व्यवहर्तव्य इत्यर्थः । पार्थेय:=स्तुल्यः। विषेणिः । आषणः । वणिकं । {१३२] भाम=कोधे । अकर्मo । सेट् । आत्मने० ॥ भामते ॥ ५. बभासे ॥ इयादि ‘गाधति' (४) बत् । सनि-–बिभामिषते । यङि--आभाभ्यते । यड़कि---बाभाभीति- बाभान्ति । भाम भाभयक्रोधः । भामिनी । देवदत्ताय भामते ॥ १. शुपूधूपे–(१२३)त आथप्रव्यथः ॥ २. अपथपण्ये---ति स व्यव- हर्तव्ये निपातः । ३ अन्यत्र धतेि रूपम् । ४. विविधमत्र पणन्ते इति विपाणिः।। ५. पोरिजादेश्च वः । इति इस प्रलयः आदेः पकारस्म च बकारः । ८ ९ बृहद्धनुषबट्याम्- [१३३ ) क्षमूसहने । सर्मe | बेट्। परस्मै० । १. क्षमते ॥ २, क्षमताम् ॥ ३. अक्षमत ।। ४. क्षमेत । ५. म० चक्षमे । नक्षगते । चक्षभिरे । म९ यक्षमिधे-चक्षसे । चक्षमाथे । चक्षमिध्व-चक्षीध्वे ॥ उ० चक्षमे । चक्षमिवहे-चक्षणैवहे । चक्षमिमहे-चलॅण्महे ॥ ६. क्षमिता-क्षन्ता ॥ म९ क्षमितासे- क्षन्सासे । उ० अगिताहे-अन्ताहे ॥ ७. क्षमिप्यते-हंस्यते ॥ ८, क्षमिषीष्ट-जैसीष्ट ॥ ९. अक्षमिष्ट । अक्षभिषाताम्। अक्षमिषत । पते--अर्शस्त । अक्षेसातम् । अ→सत । इत्यादि । १०. अक्षमि- प्यत-अक्षस्यत । कमणि-क्षम्यते । २. क्षम्यताम् । ९. असैमि । णिचि क्षमयैति । ९. अचिक्षमत् । सनि---चिक्षमितेचिर्भासते । याङि-- चंक्षम्यते । यङ्लुकि ---वक्षमीति-चंक्षन्ति । झुसु--अमितव्यम्- क्षन्तव्यम् । क्षमणीयम् । क्षम्यम् । क्षान्तम् । क्षमितुम्-क्षन्तुम् । । क्षमिवा--क्षान्वा । क्षममाणः क्षमकः । क्षम् । शान्तिः । क्षभः । [१३४] कटुकान्तौ । कान्तिरिच्छा । सकर्म७ । सेट्। आस्मने० | १२५ ।। . कामयते ॥ कामयताम् ॥ ३. अकामयत २. १. श्वश्च । मान्तस्य बातोर्नुकारादेशः स्यात् मकर वकारे च परे । अक्रुधा स्म ध्यायेपि । इति मस्य म:। २. नोदात्तोषदंशस्य सन्ति - स्यानाचपैः उपधाया वृद्धिने स्थब्रिणिं चितिं णिति कृति च। कमेर्णि७५ संदर्भ । अन 'उपधया (४० १) इति वृद्धिः । स्वादयः ॥ १ ॥ ८१ कायेन | ५, कम्युञ्चते-याम्बभूव-यागस । पक्षेप० चौमे । चश्मासँ । चकमिरे ' ॥ १० चकमिषे । क्रमाथे । चकमिध्वे ॥ ७० चकमे । चकमिवहे । चकमिमहे ॥ ६. कामयिता-कभिता । ७. कामयिष्यते--कमिष्यते ।। ८. काम यिषीष्ट । हृम्-- ध्वम्--कमिषीष्ट । हुँम्--ध्वम् ॥ ९. अचीकंमत-अचकमत । १०. अकामयिष्यत--ऽक - मिष्यत । कर्मणि ---काम्यते-कम्यते । ९. अक्षामि । णिचि- कामयति । सनि-चिकामयिषते-चिभिधते । यङि चैङ्कम्यते । य लुकि –घेऊमीति-चक्ॐन्ति । कुसुमयतयः-क्रमितव्यः, काम नीयः-कमनीयः। कास्थः-कम्यः मितः-कान्तः ! कामयमानः । कम यितुम्-कमितुम् । कामयित्वा-कमित्या-कान्त्या । प्रकाम्य-प्रकम्थ। कभैः। कामयिता--कामिता । कसनैः ! कार्मुकः । कामुकी । कर्नतुः । कसः ॥ | [१३५१ कण-शब्दे । अकर्म७ सेट् , परस्मै० १. कास्यनेकाज्ग्रहणं कर्तव्यम्। इति आमि अयामन्ताल्घाय्ये विष्णुपु । आम् अन्त अछि आय्य इनु इष्णु एषु णेरयादेशः स्यात् । उपधा- वृद्धिः कामयम्’ इति स्थितम् । सत; छुश्चनुप्रयुज्यते लिटि । (Z० ८) इति कृभ्वस्त्यनुप्रयोगे रूप. । २. आयाद्य आर्धधातुके वा । इतेि णिङ. भावपक्षे रूपम् । ३ णिश्री (पृ० ११) ति कर्तरि ' चङ, काम् इ अत इति स्थिते, णेरनिटि (पृ० २५) इति , कम् अत इतेि जाते, णौ चङ (० ४१} (ति वस्त्रे चडी (५० ११) ति द्वित्वे ईशदिोये च फकम् अत इति भवति । ततः सन्घलघुनि चङ्परेऽनग्ये । चड्” “ यददं तस्य योऽभ्यसो लघुपरस्तस्य सनीवSत्रकार्यं स्थाणणावग्लोपेऽक्षति । इति खन्नस्वे सभ्यत: (पृ० १७) इति इत्वे दीर्घा लघोः (पृ० १५) रिति दी’ अभ्यासचुवे अडागमे च अचीकमत इति रूपसिद्धिः । ४. णिङन्तस्य धातोरेकाच (पृ० १५) इति एकाच्त्वाभावाथङ् न । किं तु णि भrषपक्ष एथ । ५. नमकथि--(१३१८) इतिं रः । कम्नाभिरभृतः स्त्रीभिः (भष्टि: ७ । २४ ) । हैं, यु । ७ लषपतपदस्थाश्रुदृषहनकमगमशून्य उकम् । ८, अजिंदृशिझम्यमि--इत्यादिना उप्रयग्रस्तुगगमश्च । - 1 ८२ वृह्द्धतुर्कपावल्याम् १. कणति ॥ २. । कणलु ॥ ३. अकगत् ॥ ४. हणेत् ॥ ५, चक्कण ।। ६. गणित || ७, इणिभ्यसि ॥ ८. झ्ण्यात् !! ६, अंबाणीत् ॥ १०. अक्रणिप्यत् । वै_कण्यते । ९. अत्राणि । णिचि---कणयति । सनि–चिकणिपति । यडिय---वाक्कण्यते । यङ्- लुकि~~चाकणीति-चाकन्ति । कुसु--कणित्वा । प्र । क्वणि- तुम् । निघणःनिक्वणः इत्यादि । {१३६] भगशब्दे । सकर्म७। से। परस्मै० ॥ १. भणति ॥ ५. बर्मेण । बभौतुः ॥ इत्यादि (गदति’ (३७) वत् । भाणः । भणितिः | [१३७ओऍ=अपनयने । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ।। १. ओणति | ३. औणत् ॥ ५. ओणाञ्चकार ॥ ६. ओणिता । ९. औीत् । इत्यादि । [१३८] कनी=दीप्तिकान्तिगतिषु। अकर्मe । सेट् । परस्मै० ॥ १, कनति ॥ ५, चकान । चकनतुः । इत्यादि ‘गदति ’ (३७) वत् । कन्या । कन्याया अपत्यम्=कानीनः व्यासः कर्णश्च । कनकम् । क्रीन् । [१३९] ©नःशब्दे । अकर्म० सेद् । परस्मै० ॥ १. स्तनति ॥ ५ . ततान । तम्तनतुः । इत्यादि गदतेि। (३७) वन् । अभिनिष्टानैः-वर्णः । तनः स्तन्यम् । स्तनितम् ॥ १. बदव्रजेति-(पृ० १२) वृद्धिः। हि सप्तमी विथ । २. बभाण व न से मायम् (भट्टि; १४ । ४६ \ ३ ३. अदेशादिवदवभ्यासलोप न । ४• इजादेश्च शुरुमत – 9° < , इयाम् । ५. कमद्धमयशोभराविवरान्कृपानेिभेरन् । इति धीपरिणये ॥ ६. ऋकारस्य स्तकरभावे प्रक्रिया ‘स्तम्भते’ (१२१) इति वत । ७. अभिनिखः स्तनः शब्दसंज्ञायाम् । अस्मस्तनः सस्य मूर्धन्यः स्यात् शब्दस इअम् ि! भूदथः ॥ १ ॥ १३ . {१४०] चणु-अदने । सकर्म० सेट् । परस्मै० ॥ १. चमति ॥ २ चमतु ॥ ३. अचभत् ॥ ४, चमेत् । ५. चचाम । चेमतुः ॥ ६. चमितासि ॥ ७. चमिष्यति । ८. चम्यात् ॥ ९, अचमीत् । १९. अवमिष्यत् । आचार्मेति ॥ २. आचामतु ॥ ३. आचामत् ! ! ४. आचा मेत् ॥ ५. आचचाम । आचेमतुः ।। ६. आचैमिता ॥ ७, आच- मिष्यति ।। ८, आचम्यात् ॥ ९, आचमीत् ॥ १०: आचमिष्यत् । कर्मणि--चम्यते । आचम्यते । ५ . चेमे-आचेमे । ९. अचौमि आचामि । णिचि--वामरैति--आचामयति । सनि--चिचमिषति । यङि चञ्चम्यते । यङ्ङकि -चञ्चमीति-चञ्चन्ति । कुसु-चर्म तव्यम् । चमनीयम्-आचमनीयम् | चाम्यम् -आचाम्यम् । चान्तः आचान्तः । चमन्-आचामन् । चमिवा-चान्स्वा । आचम्य । चमितुम् । [१४१] अपादविक्षेपे । सऊर्भ० । सेट् । परस्मै । १. क्रभीति ॥ २, क्रामतु ॥ ३, अक्रामत् ।। ४. क्रामेत् ॥ ५. भ• चक्राम । चीमतुः । चक्रमुः म७ चक्रमिथ | उ २ चक्राम-चक्रभ || ६. ऋमिता ॥ ७, क्रमिष्यति ॥ ८. ठम्यात् ॥ ९, अक्रमीत् । १०, अक्रमिष्यत् । १. ध्रियुक्मुच्चम शिंशति । एषामचो दर्ध: स्यात् शिति । आडि चम इति वक्तव्यम् । २ विभवान्न दीर्घः। ३ नोदत्तोपदंशस्थे (१३३) स्यत्र अन वसे राति पर्युदासान वृद्विान वेधे: । ४. न कस्यमिचमाम् । इति मित्त्वनिषेध:। ५. क्रमः परस्मैपदेषु। क्रमेर्दीर्घः स्यपरस्मैपदपरे शिति । ६. शिाद्रिश्नपरस्मैपदेष१eान्न दीर्घः। ७, सप्तम झुइ । स्नुक्रमोरनामनेपद निमते । अत्रवे । ह्यन्तक्षणश्वजणियेदिताम् । द्दभयातस्य क्षणदेर्यन्तस्य श्वयतेरीदतश्च वृद्धिर्न यदिडादौ सिचि । इति न वृद्धः । ८४ बृहद्भानुप्रवक्ष्याम् १. क्राम्यति ॥ २, क्रम्यतु ॥ ३. अक्राम्यत् ॥ ४, ऋा स्येत् = १, कॅमते ॥ २, क्रमताम् ॥ ३. अक्रमत ! ४, क्रमेत । ६. चक्रमे । चक्रमाते । स्वमिरे ।। १० चक्रमिपे ! चक्रमर्थं । चक्रमिब्वे ॥ उ० चक्रमे । चक्रमिबद्धे । चक्रमिमहे ॥ ६. न्ता ॥ ७, क्रेस्यते ॥ ८, कंसीष्ट ॥ ९. अनूस्त । । १०. अनूयत ॥ कर्मणि – १. क्रभ्यते । २. कम्यताम् । ३. अक्षम्यत । ४. क्रम्येत । ५, चक्रमे । ९. अक्रमि विचि---क्रमयति- ते । सनि–चिकमिषति । चिक्रसते । थर्ड --चङ्गम्यते । यङ्लुकि चङ्कमीति-नन्ति । कृत्सु- - क्रमेितव्यम् । क्रमणीयम् । ऋश्यम् । कैन्तः । तान्त्र-कन्वा--क्रमेव । क्रमः । क्रिमिः । प्र, उप- आरम्भे प्रक्रमते प्रक्रम्यते । उपक्रमते उपक्रम्यते । परा पराक्रमे=परा- क्रमते । आ आक्रमते क्रभ्यते चा, सूर्यः । आहुर • .भने’ इत्या मनेपदम् । सम् सङ्गमे, संक्राम्यति संक्रामति । विविक्रमे, विक्रा म्यति, विक्रमति, पादकरणक्रचिकमे तु चेः पादविहरणे । इत्यामनेपदं स्यात् । साधु ‘‘विक्रमते" याजी ॥ उत्-उकमणे उस्तोभति । अनु-अनुक्रमणे (अनुसरणे) अनुमति अति=अतिक्रमणे (टङ्कने) वि+अति=व्यतिक्रमे । निः=भिप्तमे । परि --अस्ति इत्यादि । दृचिसर्गतायनेषु क्रमः । एष्वर्थेषु ऋमुधातोः अस्मनेपदम् । धृतिः १. था भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुअलिश्रुटिलषः। एभ्यः ३घस्य कश्रयै सार्वधाभुके परे ॥ २. अनुपसर्गाद्वा । इति ऋभो विकलेटम नेपदश् । ३. अस्यात्मनेपदित्वात् स्नुक्रम (पृ० ८३ । रल ईijभत्र । ४ पोरदुपधात् । पवन्ताददुपधातयत् , ५ यस्य विभावः ई. क्रमश्च त्चि । अम उपधाय वा दर्धि: स्यात् झलादौ वि परे । स्वादुः ॥ ॥ १ ॥ अप्रतिबन्धः, सर्ग उत्साहःतायनं स्फीतता | बृस्यादिविधयमस्मिनेपदं परोपाभ्यां योग एव भवति । [१४२} अयतौ । सकर्म७ 1 सेट् आत्मने० ।। १. अयते ॥ २. अयताम् ॥ ॥ ३. आयत । ४ . अयेत ।। ५० अयाचते-बभूव-आस ॥ ६ . अयिता ॥ ७. अयिप्यते ॥ ८. अयि- षीष्ट । ९ *आयिष्ट । ढंग्-वम् ॥ १०. आयिष्यत ।। प्लायते । पलायते । कर्मणि--अथ्यते ! ९. आयि । णिचि-आययति--ते । सनि–अयिथिषते । कुत्सृ–अयितव्यम् । अयनीयम् । अय्यम् । अयितः । अयमानः । अयितुम् । अयित्वा । पछथ्य । थरा-अप- सरणे, पैायते । [१४३३ दयदानगतिरक्षणहिंसादानेषु । सकर्म७। से । आत्मने । ५. दयते ॥ ५. →याञ्चक्रे । ‘दधति'(७वत् । र्देशः । द् । [१४४] ऊयी=तन्तुसन्ताने । सकर्मo । सेट् । आत्मने ७ । ६. ऊयते ।। २. ऊथताम् ॥ ३. औयत ॥ ४. अथेन ॥ ५. ऊयाञ्चक्रे ॥ ६. ऊथिता |} ७, ऊयिप्यते ! ८. अयिषीष्ट । ९. औयिष्ठं औौयिषाताम् ॥ १०, औौयिष्यत । कर्मणि --ऊरयते । णिचि- ऊययति–ते । सनि--ऊयियिषते । कूचि--ऊचितव्यम् । अयनीयम् । ऊर्यम् । ॐः । ऊयमान । ऊयितुम् । ऊयित्वा , समूथ्य। अतः । ३ १ दायादाश्च । इयम् । ते आयष्ट म। रुतिस्तश्र . भटि; १५ । १०४। २. विभाषेटः १५० २ ३ } 1 ३. ‘उषसर्गस्ययतौ" इति लवम् । ४. दायसश्च। ५. स्पृहिणूझीयदिना आफू ५. कृछि एका ६ विधा छ। ६ ईदियात बीदेत-इति निष्ठायामनिट् । बृहद्र तुरूपदृश्यम् {१४४५) पूषी-विधारणे दुर्गन्ते । अकबीर। सेट् । आणनेः। १. पूयते । पूयताम् ॥ ३. अपूयत ॥ ४. पूयेते । ५. पुपूये ॥ ६ पूयित ॥ ७. पूयिष्यते ।। ८. पूयिषीष्ट । द्वम्-दघम् । ९, अपूयिष्ट । हम् - ~त्रम् । १०. अपूयिष्यत ॥ भवे--पूयते । णिचि--पूययति-ते । । सनि-पुपूयिषते । । यङि --पोपृश्यते । यङ्लुकि-~पोपूयीति-पोपोति । कृत्सु --पूयितव्यम् । पूथनीयम् । पूय्यम् । पूतः । पूयित्वा । पूतिः । पृथः । [१४६] स्फायी—चूर्छौ । अकर्मी० के सेट् आत्मने० ॥ १. स्फयते ॥ ५. पम्फाये | ६. कायिता ॥ ७. स्फायि- ष्यते ।। ८, स्फयिषीष्ट । डूम्-ध्वन्॥ ९. अस्फायिष्ट । दुम् भुवम् ॥ १०. अस्फायिष्यत । भवे-स्फार्यते । णिचि--झर्व यति । सनिपस्फयिषते। यङि -“पास्फथ्यतेयङ्ङकि–पास्फा- यति । पास्फीति । कुसु--फायितव्यम् । स्फायनीथम् । स्फार्यम् । स्फायमनः । स्फीतैः ? स्फीतवान् । स्फयितुम् । स्थायित्व । वि स्फार्य ! स्फारः ! [१४७तापृशन्तानपालनयोः। सकर्म । सेद् । आत्मनं । । १. तायते ।। २, तयतीम् ॥ ५. ततये स्फयि’ (१४६) धत् । ९, अतयि - अतायिष्ट । णिचि तायप्रति -ते । यइलुकिं तातायीति-ताताति । १. फ़यों वः । णौ ॥ २. ईड भी वें प(स्फात् ति' इति स्थिते कथं व्योर्चयि । इति यलोपः। ३ स्फथः सं निष्ट्रथाम् । ४. कश्चन स्तेऽन्यत्र सश्चतम् । ५ . ६थजनश्रुधथूर्तियिष्यायियोऽन्यतरस्यम् । एभ्यश्लेश्चिमी संथादेकवचने तशब्दे परे। बिणे क्रुक् (८९ २२) इति धिणि रूपम् । एकादश लुङ् । ८७ व!दयः ॥ १ ।॥ । [१४८] वल=संवरणे । सञ्चरणे च । सकर्म७ । सेट् । आत्मने० ॥ बलुते । वलताम् । इत्यादि ‘चकति’ (५७) वत् । बिशेषस्तु वैबलेन बालः । वारः वालेः । बलयः । इत्यादि । [१४९] कल=शब्दसंख्यानयोः शब्देऽकर्म७ । संख्याने सकर्म० । सेट्। आमने० ! १. कलते ॥ २. कलताम् ॥ ! ३. अझलत ॥ ४. कलेत । ५. चफले । चकलाते । चकलिरे ॥ ६. कलिता ॥ ७. कलिष्यते ॥ ८. कलिषीष्ट । ९, अलिट् । १०. अकलिप्यत । अन्यत्सर्वं ‘चकति’ (५७) चत् । कालः । काली । कालिः । कलिका ।। १५०) देव–देवने । अकर्म७। सेट् । आसने४ ॥ १. देवते ॥ २. देवताम् ॥ ३ . अदेवत A ४. देवेत । ५, दिदेवे ।। ६. देविता ॥ ७. देविष्यते । ८. देविषीष्ट । ९१ . अदेविष्ट ॥ १०. अदेविष्यत । इत्यादि ‘वेष्टति’ (९४) वत् । कुसु--देवनीयम् , देवितुम् देवनमित्यादि परि-विलापे । परिदेवते । पैर्यदेविष्ट । इत्यादि । [१५१] ईटीईष्र्यायाम् । सकर्म० ! सेट । परस्मै० ॥ १. इयैति । २. ईष्र्यतु ॥ ३. ऐप्थेत् ॥ ४, ईष्र्येत् ॥ ५. ईष्र्याञ्चकारथ्र्याम्बभूव=थैमास ॥ ६. इंभ्यिता ॥ ७. इंड्थि व्यति ॥ ८, ईष्र्यात् । ईष्र्यास्ताम् । ९. ऐष्यत् । ऐयिष्टाम् । ॥ १०. ऐष्यिष्यत् । कर्मणि ईष्र्युते । ९. पेट्यि । १. न शसददवादिगुणानम् । इति लिटि एवभ्यासोपैौ न। २. भणैदेविष्ठ स पुरः इति भःि । ८८ वृह्द्धातुरूद्वयम्-- +. णिचि---ईष्र्ययति । सनि --प्यािययिषति-ईष्यषिर्षति । कृत्सु इष्यलच्यg । इष्टैणीयम् । इयम् ? इष्यतः | इष्यन् । इयतुम् । ईर्थिव। } सभीर्थे । ईथं । देवेंदत्ताय ईष्र्यति ।। । [१५२] अछ=भूषणपर्याप्तिवारणं उ । सकर्म७ सेट् । परस्म ९ ॥ संवें ‘अष्टति’ (१०२) चत् । ९. मा भवान् आलीजें । अल कम्। अलका । आलिः । आली । [१५३] बि फलस्वचिशरणे । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. फलति ॥ २. फलतु ॥ ३, अफझन् ॥ ४. फलेत् । ५. पफाल । फेन्नतुः । फेछुः } स० केलिथ । फेलधुः ॥ ॐ ७ पफाल -पफल। फेलिव || ६. फलिता । ७, फलिष्यतेि । ८. फेल्थात् । ९. अफलीत् । १०. अफलिष्यत् | भावे --फल्यते । णिचि- फलयति । ९. अप्रीफलत् । सनि---पिंफलिषति । थङि---पम् यते । यङ्ङकि--पग्फुलीति--फम्फुलित । कृत्सुफलेतव्यम् । फलनीयम् । फाल्यम् । फूलः । फुल्लवान् । फलितुम् । फलित्वा । प्रफुल्य ॥ [१५४ ] मीलनिमेषणे । सकर्म० । सेट्। परस्मै० ॥ १. मीलति = २, मीलतु ॥ ३. अमीलस् ॥ ४. मीलन् ॥ ५. ॐ येंतेस्तृतीयस्य । तृतीयैकान्च इति पडे ॥ २ तृतीयव्यञ्जनस्येतिं पक्षे । ३ ऋधद्रवेयस्यार्थानां यं प्रति कोपः । ४. अतो न्तस्य । अत: समीपे ये रौ तदन्दस्याङ्गस्य वृद्धिः स्यात् परस्मैपदपरे सिवि । ५ तूफले (११७ति एवाभ्यासलोप । ६ वरफळश्य इति याङ यङलक च अभ्यासस्य जुक । उस्परस्यातः । इत्यभ्यासपरत्र चरफलपरकरस्थ उवम् । ७. अनुषस्फुल्ले१४१ ति निपातः । A " भ्यायः || १ । | । ८९ ५. मिगील ॥ ६. मीलिता ॥ ७. मीलिप्यति ॥ ८ . मील्यात् । ९. अमीलीत् ॥ १०• अमीलिप्यत् । । कर्मणि--मील्यते । णिचि- मीलयति-ते । सनि--- मिमीलिषति । यङः-–मेमील्यते ! यङ्- लुकि-मेमीलीसि । मेमील्ति । कुछ --मीलितव्यम्-मीलनीयम् । मील्यम् ! मीलिव । सम्मील्य । मीलिङ्गम् ! प्र-प्रमीलायाम्-प्रभी लति । प्रमीला । तन्द्री प्रमीलेत्यमरः । नि--निमीलने । निमीलति । उत्-उन्मीलने, उन्मीलति । [१५५] शूल-सुंजायाम् । सङ्घाते च । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ शूलति । शुशल । इत्यादि “कूबति’ (८५) चत् । धूळकरोति । [१९६) मूलप्रतिष्ठायाम् अकर्म७ । सेट् । परमै० ॥ मूलति । मुमूल। इत्यादि ‘कूजति’ (८५) बत् । उन्मूलयति= उप!टयति इत्यर्थः । [१५७फल=निष्पतं । अकर्म७। सेट् । परस्मै० ॥ १. फलति || ६० पफाल । फलतुः पेर्तुः । शेषं ‘गदाति' (३७) वत् । फलतीति फलम् । फैलिनः । प्रतिफलतिप्रतिबिम्ब्यते । [१५८] फुढ=विकसने । अकर्मo । सेट् परस्मै० } फुलति । प्रफुल्ल । इत्यादि ‘कुवति’ (७७) यत् । [१९९१ खेळ=चलने । अकर्म७ सेट् । परस्मैप० ॥ १. “'शलापाके’ इति डाच्प्रत्ययः २. कल्पद्रुम येशबलेन फेछः (भट्टिः ३ + ४२) । ३. फल बर्हथमिनर्वक्तव्यः । इति वत्वर्थे इन । 12 वृह्द्धातुरूपाचश्याम् १. खेलति ॥ २. खेलतु ॥ ३. अखेलत् ॥ ४, वेलेत् ॥ ५. चिखेल । चिखितुः । ६. खेलिता। ७. खेलिष्यति ॥ ४. खंत्यात् ॥ ९. अखेली ॥ १०, अखेलिप्यत् । } भावे-खेच्यते । णिचि-खेले यात । सनि-चिलिषति । यड़ि-चेल्यते । यङ्लुकि-चखेलीति चेल्ति । कुरसु - खलेतव्यम् | खेलनीयम् । वेल्यम् । वेलन् । खलितुम् । खेलित्वा । प्रवेक्ष्य। खेल । {१६०] स्खलसचलने । अक्रमी० १ से० । परस्मै० ॥ १. स्खलति ॥ ५ . चखाल । चखलतुः । ‘गदति' (३७) वत् । णिचि- स्खलयति । १६१) इल-विदरये । अकर्म । सेद् । परस्मै७ ॥ १. दलति । २. ददाल । देलतुः ॥ इत्यादि ‘ददति’ (३८ वत् । णिचि--दलपैति } । (१६२] चरतीौ भक्षणे च । गताबकर्मकः। सेट् । परमै७ ।। १. चरति ॥ २. चरतु ॥ ३. अचरत् ॥ ५. चरेत् ॥ ५, चचार । बेरतुः । चेरुः । स७ चेरिथ । चेरथुः । चेर । उe चचार चचर । चेरिव । चेरिम ॥ ६, चरित ॥ ७. चरिष्यति । । ८. चयत् । चर्यास्ताम् ॥ ९. अचरीत् ॥ १०. अचरिष्यन् । उत्पूर्वकस्य, उच्चरते, सम्-सञ्चरते । कर्मणिचर्यते । णिचि-- १. निगरणाचछनार्थेभ्यश्चेति परस्मैपदम् । २. श्रष्टादित्रन्मिथ्यम् । ३. घटदित्वाग्मियम्॥ ५. सप्तमे लुइ । वदव्रजेति वृद्धि: । ५. उद्धः सकर्मकात् । समस्तृतीययुक्तात् । पितृवाक्यमुश्चरते । रथेन सकरते । । $ वादयः ॥ १ ॥ चरयति-ते । सानि--चिचरिषतिं । याङ– चढूर्यते । यङ्ङकि चञ्चुरीति-यचूर्ति । कुसु-चरितक्ष्यम् । चरणीयम् । धैर्यम् । संञ्च र्यम् । आँचः। आचार्यः । चरितः । चरत् । चरितुम् । चरित्व । सञ्चर्य ! चराचरः । चरिष्णुः । चरित्र । चारित्रं । गोचरो= विषयः । सञ्चरो=मार्गः । [१६३] छिडू=निरसने 1 सत७ । सेट् । पर ० ॥ १. ष्ठीवति ।। २, ष्ठीवतु ॥ ३. अष्ठीवत् ॥ ४. श्रीयेत् ॥ ५. टिचैत्र-तिष्ठेव । टिटुिवतुः-तिष्ठिवतुः ॥ ६, ष्ठेवित ॥ ७, छेविष्यति ।। ८, टीव्यौत् ।। ९. अठेवीत् ॥ १०, अप्ठेविष्यत् । कर्मणि--ठीव्यते । णिचि~-छेचयति ते । याङ-टेष्ठीव्यते-तेठी- ठ्यते । ऊद्भाविनां वकारान्तानां यङनास्ति । सनि-टेष्ठिविषति: तेष्ठिबिषति-दुष्ठंचूषति-लुञ्चूषति । कृत्सु--सेवितध्यम् । टीवनीयम् । ष्ठीव्यम् । ठेवित्वा-४ठूत्वा । निष्ठीय । घ्यूतैः । ऋचूतिः । ष्ठीव- नम्-ष्ठंघनम् । १. लुपस्स दधरे- तिं भावगर्हयमेव यह । चरफ्लोचे (१५३) । ईचभ्यःसस्य नुन् । उपरथन । (१५३) इत्युत्वम् । हलि चेति दीर्घः । २ गदमदचरयमश्श्वनुपसर्गे । इति यत् । ३. अनुपलगे इति वचना- झोंपस oप्रदैः ४ आङि चागुरौ। इस गुरुभिक्षार्थे यत् ॥ ५. गुर्वर्थं तु ण्यत्. ६. अर्तिलूधूसूखनसहचर इत्रः । ७ स्वार्थेऽण र ८. टिबुक्ल वितं दोषः । सुखभ्रातृष्टिघृष्वकर्नानां सत्वप्रतिषेधो वक्तव्य इत सस्वः निध९. हलि च इतै दीर्घ: । १० . रूनीवन्तर्धभ्रस्जदम्भुर्भि स्वृचूर्णाभरज्ञपि सनाम् । इवन्तेभ्यः इवादिभ्यश्च सन इट्टा स्यात् । इति इद्मक्षे ‘वेद्विषति' इङभावपक्षे छत्रोश्शङनुनासिके च। सतुकस्य छस्य वस्य च क्रमात् य ऊचु एतव्देशौ स्तोऽनुनासिके की झलादौ च क्षितिं । इतं कटिं यणदेशे द्विर्वचनम् । ११. उदिस्वादि बिकस्यात् इष्पक्षे न क्व सेडि–ति कित्व निधङ्गः । ३४ उभावपक्षे तु फिरधाठ यणदेशः । १९. यस्थ विभाषा (३५) इंस्थानंट ! २३ वृहन्नातुरू५घर्थम्--- ( [१६४] जिञ्जये। अकर्म० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. ५० जयति । भ० जयासि । उ ० जयाभि ॥ २. जयतु-dत् ॥ ३. अजयत् ॥ ४. जयेत् ॥ ५. प्र० जिगञ्ज । जिग्यतुः । जिग्युः । म० जिगैथिथ-क्षिपेथ । जिग्यथुः । जिंग्य ॥ उ० जिगायें-जिगय । जियैिव । जिथिम ॥ ६. प्र० जेता । म ० जेतासि । उ ० जेतास्मि । ७. जेष्यति ॥ ८. * जीयात् । यास्ताम् । ९. अजैषीदें । अजैष्टम् । अजैषुः । १०अजेष्यत् । भावे-जीयते। ५ जिग्थे । ९. अजायि । णिचि-जापैयति । ९. अजीजपत् । सनि-जिगीषति । ९. अजिगीषीत् । याङजेबीयते । यङ्लुकि जेजयीति-जेजेति । विजयते । पराजयते । कृत्सु-- जेतव्यम् । जयनी यम् । जय्यम् । जेयम् । जितम् । जितः । जयन् । तुम् । जित्वा । विजित्य । जिष्णुः ।

• १२

[१६५] जीव–प्राणधारणे । कर्मणो धात्वर्थेनोपसंग्रहादकर्मकः । सेट् । परस्मै ० | न हूं। १. सन्लिटोर्जः ? जर : सर्पिलग्रिमसो योऽभ्यसतत. परस्थ कुरवं स्पात । २. जि वि अल ==इको यणचि। ३ भरद्वर्जनदिद्विकल्पः । ४. णञ्चमो वा (पू५ ७) ५ क्रादिनियमादिट्। एरनेकाच शांत या

• अकुत्सार्वधrतुकयो--(९४)रति दीर्घः। ६. लुष्टि यी निश्च ।

ऊि +णिच् इयत्र सार्वधातुकार्धधातुकयोरिति गुण, जो + इ इस स्थिते ' ीनां । एषामेव आस्वं स्याएg । इत्यचे अ इ इत भवति । तत: अर्तिहंब्लीरीक्नूयीक्ष्मथ्यतां पु ल धौ । इति पुरागमे अभ् +३= जाषि= शप्=ज्ञापयति । ८ इको झष इशान्ता झलादिः सन् फिस्र्यहः इति किश्चन गुण: । अझमगमां खनि । अजन्तान इन्तेर देशमेश्च दर्षिः स्थल सन । सन्लिटोति कुत्वम्। ९. विपाभ्यां जेः आभ्यां परम्प जिघ्रतोरात्मनेपदं स्यात् । श्वादयः ॥ १.} ॥ २९ ३ १. जीवति ॥ ५. जिजीव । जिजीवतुः ॥ । ६. जीवितार ॥ ७. जीविष्यति ॥ ८. जीव्यात् ॥ ९, अजीवीत् । १०. अजीविष्यत् । भावे- जीव्यते । णिचि--जीवयति । आजीिवत्-अजीजिवत् ॥ सनि—जिजीविषति । यडि--जेबीच्यते । ऊभाविवकारान्तत्वाच लुङ् नास्ति । कृत्सु --जीवितव्यम्। जीवनीयम् । जीयम् । जीवितः। जीवन् । जीवितुम् । जीवितम् । जीवनम् । जीवित्वा । उपजीव्य । यावज्जीवम् । जीविका। जीवातैः ॥ जैवातृकः—आयुष्मान् । उप- आश्रये, उपजीवति-आश्रयति / उपजीवी। उपजीव्यः । {१६६] पीव=स्थौल्यै । अकर्मe । सेट् । परस्मै० ॥ १. पीवति ॥ ५. पिपीव ॥ ६. पीविता इत्यादि ‘जीवति’ (१६५)वत् । णिचि-चङि अपीपिवत् । पीवा । पीवरः । [१६७] पुर्व-पूरणे । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ ऍवति ॥ ५, पुपूवे । पुपूर्वतुः ॥ ६, पूर्छिता ॥ ७. पूर्व प्यति ॥ ८. पूर्यात् / ९. अपूर्वात् ॥ १० अपूर्विष्यत् । कर्मणि-- पूर्यते । णिचि-पूर्वयति -ते । सनि--पुर्विषति । । यडि--पोपूर्यते । यङ्लुकि-–पोपूवति—पोपूर्ति । कृसु-पूर्वित- व्यम् । पूर्वणीयम् । पूर्वम् । पूर्वतः । पूर्वन् । पूर्वितुम् । पूर्वत्वा । प्रपूर्य । पूर्वः। पू। पुरी । [१६८] चर्च=अदने । सकर्म० सेट् परस्मै० ॥

---

---

१. भ्राजभासभाषदीपजमीिलपीडमन्यतरस्याम्। एषामुपधा या हस्यो वा स्याक्षरे णौ । इति उपधहस्वविकल्पः । २. यावति विन्दयोः इति णमुल । ३. जीचेरातुः ॥ ४. उपधायां च (१७) इति दीर्घः । वादयः । १ । । ९५ यङि-–देधिम्यते यङ्लुकि --- देधिन्वीति-देर्विन्ति । कृत्सु धिन्वितव्यः । धिन्त्रनीथः धिन्ध्यः । धन्वितः! धिन्वन् । धिन्वन्ती धिन्वितुम् । धिन्वनम् ! धिन्विस्य सन्खन्थ्य । [१७१] अवशगतिकान्तिीत्यवगमप्रेयशश्रवणस्त्रस्यgयाचनाये च्छादीप्यवाप्त्यालिङ्गनहिंसादनभागवृद्धिषु । सकर्मo । सेट् । परस्मै० ॥ १. अवति ।। ५. आय ॥ ६. अचिता । ॥ इत्यादि ‘अश्वति’ (१०२) बन् ॥ ॐ; } उवौ । उबः। ऊति जनः} ओमैं । औतुः । कृष्णोर्तुः-क्षुधातुः अविः। अवैनिः। अवनी। अधी=Eतुमती । {१७२] धावुगतिञ्चद्योः। गतावकर्मकः । सेट् । उभय७ ॥ १. धावति। ॥ २. धावतु ॥ ३. अधावत् । ४. धावेत् ॥ ५. दधाव ॥ ६. धाविता ॥ ७. धाविष्यति ।। ८. धाव्यात् ॥ ९. अत्रैवीत् ॥ १०. अधाविष्यत् । आत्मनेपदे १. धावते २. धाव ताम् ॥ ३. अधावत ॥ ४. बाबत ।५. दधाथे ॥ ६. धाविता ।। ७, धाविष्यते ॥ ८. भाविषीष्ट । ९. अधाविष्ट । ] १०. अधावि- प्यत कर्मणि-धान्यते । ९. अधावि । णिचि-धार्द्धयति । सनि- दिधाविषति-ते । याङि-दाधाव्यते । यङ्कुकू नास्ति । कृसु-धावित- भ्यम् । धावनीयम् । धाव्यम् । धौतें : । धृतवान् । धाविवा-घौत्रं । १. ज्वरत्वरस्रिव्याधिमधामुघथायाश्च ज्वरादीनामुपधधकरथाट् स्यात् क् शलादावनुनासिकादौ च प्रत्यये । इति झिपि कटू । २. अवरे- टिलोपश्च । इति मन्। ३. खिलानिगमिभखिसच्याविधाकाशेभ्य- स्तुन्' । इति तुन् । ऊत्य । ४. अयोध्योः समले व । ५. अतिसु भृधस्यश्यवितृभ्योऽनिः । इयनिः । ६ अबि तूस्तृतन्त्रिभ्य ईः। इति । ७. सप्तमी विघ । ४. एकादसी त्रिधा । ९. चार्थवपरस्मैपदमेव १५, थस्य विभाषा। इयमिव । च्छवो शथ् (१६३) एत्येधत्यू इति श्रुतिः ।। ११. उदंतं वा (३५) इति इद्धकल्पः। ऽभाने छछूोः शूदे। ५६ बृहद्धतुरूपवस्थाम् अनुधाव्य । धावितुम् ? धावन् | धावमानः । अनु-अनुधावने ; अनु- आचति । अष - पलायने : अपधावति । निर्-मार्जने ; निर्धावति । [१७३] शिक्ष=वित्रोपादाने । सकर्मe । सेट्। आत्मने० ॥ १. शिक्षते ॥ २. शिक्षताम् ॥ ३.अशिक्षत १ ४. शिक्षेत । ५. शिशिक्षे । शिशिशेते ॥ ६. शिक्षिता ॥ ७. शिक्षिप्यते ॥ ८. शिक्षषीष्ट ।। ९, अशिक्षिषु ॥ १० . अविक्षिप्यत । कर्मणि- शिक्ष्यते । णिचि-शिक्षयति-ते । सनि-शिशिक्षिषते । य-िशशि- क्ष्यते । यद्धकि-शैशिक्षति-शशिष्टि । कृत्सु-शिक्षितव्यम् । शिक्ष णीयम् । शिक्ष्यम् । शिक्षमाणः शिक्षितुम् । शिक्षित्वा। संशिक्ष्य । शिक्षा । [१७४] भिक्ष--यात्रायाम् । सकर्म७ । सेट् । आत्मने० ॥ भिक्षते । इत्यादि शिक्षति'१७३)यत् । मित्रैः भिक्षाः । मिी । मैक्षम्। १७५] दक्षव्वृद्धौ शीन्निर्थे च । अकर्म७ । संट् आर्मने० ॥ दक्षते । दददे ! इत्यादि ‘कत्थति' (२६) वत् । दक्षिणः । दक्षिणा। दक्षिणीयः । दक्षिण्यः । । [१७६] दीक्ष=औण्डेयोपनयननियमव्रतादेशेषु । अकम७ । सेट् । आभने ० ॥ १. दीक्षते । इत्यादि ‘शिक्षति’ (१७३) वव् / [१७७] ईक्ष दर्शने । सकभी० । सेट् आमने० ॥ १. सनाशंसभिक्ष उः (पृ० २६) । वादयः ॥ १ ॥ ९७ ईक्षते ॥ ५ ईक्षवते ।। ६. ईक्षिता ॥ ७. ईक्षिष्यते ॥ ८. ईक्षिषीष्ट । ९. ऐसिंधु ॥ १०, ऐक्षिण्यत । कर्मणि-ईक्ष्यते । ९. ऐक्षि । णिचि-ईक्षयति-ते । ९• ऐचिक्षत् -त । सनि-द्वीचिक्षिपते । कृत्यं -ईक्षितव्यम् । ईक्षणीयम् । ईक्ष्यम् । ईक्षितः । ईक्षमाणः । ईक्षितुम् । ईक्षित्वा समीक्ष्य । ईक्षणम् । प्रति-प्रतीक्षय-प्रतीक्षते। उप-उपेक्षते । परि-परीक्षायां-परीक्षते । उत् +प्र. उत्प्रेक्षायां-उस्प्रेक्षते । अन–अन्वी क्षते ! इत्यादि । [१७८] ईषतिहिंसादर्शनेषु । सकर्म ० । सेट् । आत्मने ० ॥ ईक्षते इत्यादिईक्षति(१७७)वत् । सनि-ईबिषते । ईश्व। मनीषा। [१७९] भाष=ब्यक्तायां वाचि { सकर्म • । सेट् । आत्मने० ॥ भाषते ॥ ५, बभाषे ॥ इत्यादि ‘गाधति’ (४) वत् । आ--आलापे--आभाषते । अप-निन्दायां-अषभाषते । वि-विभाषा- धिकरूपः । परिस्-परिभाषा-सङ्गतः । परिभाषणं सानिन्द उपालम्भः । [१८०१ भास्सृ=दीप्तौ । अकर्म० ०१ सेट आमने० ॥ भासते । बभासे । इत्यादि ‘गाधति’ । (४) बत् । णिचि अधीभिसत् -अवभासत् भाः भासौ भासः । भास्वैरः । भासुरः । [१८१] णाखुशब्दे । अकर्म७। सेट् । आताने० । नासते । ननासे । इत्यादि गधति’(४)वत् । णिचि---अननासत्-त । नासा । नासिका । नास्यं । नस्यम् । १ टुङि एकादशी विवा। २ स्थेशभस्स पिसकस वरच । ३. गों नः । धरतोरादेर्नस्य भ: स्यात् , । A3 २९८ जुहृद्धातुरूपाययाम् [१८२! आहुः शसि=इच्छायाम् । संक्रम ० १ सेट् । आरमने० ।। १. आशंसते ॥ २, आशंसताम् ।। ५. आशशंसे । औश शंसाते । इत्यादि ‘कम्पति’ (११८) चत् । सनि-आशिशंसिषते । आशंसुः । आशस्य ॥ [१८३] ग्रसु-अदने । सकर्म७ । सेद। आमने ० ॥ ग्रसते ॥ ५ जभसे || ६ ग्रसिता ॥ ७, असिष्यते ।। ८. प्रसिषीष्ट ।। ९. अप्रसिद्धं है १०, असिप्यत । कर्मणि –अस्थते । णिचिॐ ग्रासयंति । सनि—जिघ्रसिषते । याङि --जाग्रस्यते ? यद्- लुकि -जाग्रसीति-जाश्रांत । श्वसु -- ग्रसितव्यम् । प्रसनीयम् । प्रस्य । अह्नः । प्रसिया-- प्रश्वा च प्रसितुम् । असमान् । ग्रासः । प्रसिष्णुः । [१८४] ई-चेष्टायाम् । अकर्म ० । सेट्। आहमने० ।। १. ईक्षते ॥ २. ईइताम् ॥ ३, येङ्कत ॥ ४. ईहेत ॥ ५. ईदृर्द्धते ॥ ६. इंहिता ॥ ९. ऐहृिष्टै । इत्यादि ‘ईक्षति' (१७७) बत् । सनि –ईजिहिपते ! ईद् ॥ [१८५३ महि=बृद्धौ । अकर्म० । सेट् । आत्मने ० ॥ १. न शसददवादिगुणानम् । इयत्वाभ्यािसपी त । १. सना- शंसभिक्ष उः (पृ० २६) । आशंसुः क्षेममश्मनः (भ:ि ७ २४) । ३. स्पषि- रूप पम् । ४. लुङि एकादशी विधा के ५ निगरणचलनार्थेभ्यश्च ६. यस्य विभाषा । ७. अदितो व (३५) इतीङ्किथः । ८, इंजदयश्च गुरुमतोऽनृच्छः । ९, ऐईष्ट तं कारयितुं कृतास्मा (भःि १ 1 ११। ) धाथः ॥ १ ॥ है - मंहते ॥ २. मंहताम् ॥ ९५. ममंहे ॥ ६, मंहिता ॥ ९, अमंहि९ ॥ इत्यादि । ‘शङ्कति’ (५५) वल् । सनि--मिमंहिषते । यडिमामंयते । यङ्लुकि--- मामंडूति-मामण्ठि । १८६] गई—कुत्सायाम् । सकर्म । सेट् । आत्मने० ॥ १. गीते ॥ ५. जगहें ॥ इत्यादि ‘स्पर्धति’ (३) वत् । गहीं । सनि—जिगर्हिषते | [१८७काकाकगृ=दीप्तौ । अकर्म७ । सेट् । आस्मने ० ॥ १. काशते ॥ ५. चकोशे ॥ इत्यादि ‘गाधति’ (४) बत् । काशः । नीकाशः काशिः । काशी । । १८८] ऊहविती । सकर्मी० सेट् । आत्मने । १. ऊंहते ॥ २. ऊहताम् ॥ ३. औहत ॥ ५. ऊहाञ्चक्रे । । ६. ऊहिता।। ८. अहिषीष्ट । ९. औहिष्ठं ।। इत्यादि ईहति’ (१८४) वत् । सनि-ऊज़िहिषते । समूहूते-सब्रूहति । ८, समुह्यात् । समुह्य । [१८९] गाङ्-विलोडने । सकर्म७ । वेट्। आत्मने० ॥ १. गाहते ॥ २. गहताम् # ३. अगाहत ॥ ५० प्र० १ कुडिः एकादश विश । २. स्चकाशिरे दौहृदलक्षणानि चम्पू • रा. १ ॥ २५ ३. लुद्धिः एकादशं विंध। औ तिष्ठ तान्वीरविरुद्धञ्चद्धन् (भeि: १३ ४८; ४. उपसर्गादस्थस्यूयोर्वा वचनम्। इति से।पसर्गादस्मादु क्षयधदम् ॥ ५. उपसर्गाद्रस्व ऊहनेः । १० 5 बृहद्धातुरूपावल्याम् => जगाहे । जगहाते । जगाहिरे ॥ १० जगाहिषे-जधक्षे । जगादाथे । जगहिर्तृ-ध्वे -जधंधै । उ० जगाहे ।। जगाहिबहे -जगाळूहे । जगा हिभहे -जगादाहे ॥ ६. गाहिता-गाढों । ७. गाहृिष्यते-घाक्ष्यते । ८. गाहिषीष्ट । दृग्-वम्~घाक्षीष्ट । घासीद्धम् । ९. अगाहिष्ठ-अगढ । अगाहिप्रता- अघाक्षाताम् । म९ अगाहिंडूस्-ध्वम्-अधाम् । १९. अगाहेिष्य-अघायत | कर्मणि--शाश्वते । णिचिगाहयति -ते । सनि –जिगा- हिथते - जिघाक्षते । यडिज्जासह्यते । यङ्लुकि~-आगाहीति जागढि ॥ कुत्सु--गाहितन्यः–गाढव्यः । गाहमीयः । गाढधः । गाढः । गाहितुम् -गङ्गम् । गर्हित्व -गङ्गा । गाहमानः । अव -अस्र- गहे= अवगाहते~-वगाहते । [१९०] सूर्हणे । सकर्म७ । सेट् । आरमने० ॥ १. गर्हते ॥ २. गहूताम् ॥ ३. अगईत ! ! ४, गहुँत ॥ ५. ५० जगृहे । जगृह्यते । जगृहिरे (? भ० जगृहिये-जघृक्षे । अगृहथे । जगृहिर्तृ-ट्वे-जधृढे । उ० जगृहे । अगृहिवहे-जगृहे । जगृहिमहे--जगृह्हे ॥ ६. गर्हितान्गर्दा । ७, गर्हिष्यते-घर्यते । १. जग्राहृ + से = हो ढः। अगढ से = एकात्रो बशो भग्न झषन्तस्य स् । धातोरच यज्ञो य एक झषन्तः तदवश्रवस्थ बश: स्थाने भष् स्थास करे उद्दे च परे । जघाडू रे = षढोः कः सि। श्रम ढस्य च कः स्याक्षकारे परे। जघाझ से =सस्य षत्वे कर्मयोगे क्षकारे = अधाओं । २ विभाषेटः ) इति ढञ् निकरुपः । ३ जगाह धवे इति स्थिते, इकारस्य इकार , धस्य धुन ४ः, गक रस्य भ७धकार, पूर्वस्य इकारस्य दो ढे परस्य लोपः स्यऐ परे। इति श्लोपः। ४ महोता =गाह + त = श षस्तथोर्धाऽधः धः झष परभृतथय: स्यतु दधातेः। गढ+धाधाः =त्वे =गाढ़ दा= द्वये + गाढा । संदर्भ ॥ १ ॥ १० १ ८. गर्हिवी-भृक्षीष्ट । ९. अगद्दिष्ट--अधुक्षत । १०, अगर्हिष्यत अधक्ष्येत ॥ कर्मणि--गृह्यते । णिचि -–गर्हयति-ते । सनि जिगर्हिषते--जिघृक्षते । याडिः--जरीगृह्यते । यद्यकि--जगृहीति जरीगृहीति-र्गिर्हि इत्यादि। कुसु-~हंतव्यः-गर्डव्यः । गर्हणीयः । गर्घः । गढीमाषः । गर्हिवा-शुदा वा । गर्हितः। चिगी । गर्हितुम् गर्छ । [१९१] पृथिअविशॐदनार्थं । सकर्म० । से । परस्मै० ॥ । १. धोषति ॥ २, घोषतु ॥ ३. अघोषत् ॥ ४. घोषेत् ॥ ५. जुघोष । जुजुषतुः ॥ ६. शोषिता ॥ ७, घोषिष्यति ॥ ८. धुष्यात् । ध्रुप्यास्ताम् ॥ ९. अघ्र्योत् । अध्वुषताम्-अघोषतुं । अघोषिष्टम् । १०. अधोषिष्यत् च कर्मणि - घुष्यते । णिचि - घोषयति । ९. अजूदुषत् । सनि--जुधुर्विषति-जुधोपिषति । यङि--जोखुष्यते । यङ्लुकि -ओघोटि-जोयुषीति । फुर्सु-- घोधितव्यम् । थोषणीयम् । त्रोप्यम् । घोषन् । नृषिर्तम्-वक्यम् । घुष्टा रजुः । उत्पादितेत्यर्थः। बुषिया--योषित्वा । बोषितुम् । घोषणम् । - अधः । [१९२] अळूच्यासौ । सकर्म७ । सेट् ! परस्मै० ॥ १ सेवे रूपम् । एकादशी विधा । २. अनिष्पक्षे शल इगुपधा- दनिटः क्सः । (पृ० ११) द्वादश र्इ । ३. चिशध्दी-=प्रतिज्ञानम् । ततो- न्यस्मिन्नर्थे । ४ हरितो वा (पृ० १ १) इति अङ्क पक्षे ह्नितया बिधा । ५. अभावपक्षे सप्तमी विधा ६ रल ४थुपधात् (१४) इति यामुन: किञ्च विकल्पः । ७ धृषिरघिराबदने । निष्ठायामनिट् स्यात् विंश्छदमभिनेयें । बृहद्भानुपावरुयाम् १. अक्ष्णोति । अयुतः । अक्ष्र्णीवन्ति । म९ अक्ष्णोषि । अणुथः । अक्ष्णुथ ॥ ७० अक्ष्णोमि । अक्ष्णुबः ? अक्ष्णुमः ॥ २, म° अक्ष्णोतु-अक्ष्णुतात् । अक्ष्णुताम्। अक्ष्णुवन्छु म • अणुहि अक्ष्णुतात् । अक्ष्णुतम् । अक्ष्णुत । उ० अशनि । अक्ष्णवाव । अक्ष्णचाम ॥ ३. ५ २ आश्रौोत् । आणुताम् । आदषुबन् । स० आक्ष्णोः। आणुतम् । आक्ष्णुत । इ० आणवम् । आक्ष्णुव । आदर्भ } ५. अश्यत् । अणुयाताम् ? अदणुयुः ? भ° अक्ष्र्याः ? अक्ष्य्यातम् । अक्ष्णुयात ।। उ ७ अक्ष्णुयाम् ? अक्ष्णु याव । अक्ष्णुयाम । नुप्रययाभावष शषि---१. अक्षति ॥ २. अक्षतु | ३. आक्षत् ॥ ४, अभेत् । ५. औनक्ष । आनक्षतुः । आननुः । म २ आनक्षिथ-अनष्ठ । आनक्षथुः । आनक्ष ! उ ० आनक । आनक्षित्र-आन१व । अन् क्षिम-आनद ॥ ६. अक्षिता । अक्षिसानै- अष्टा। अप्य् ॥ ७. आक्षिप्यति--अक्ष्यति ॥ ५. अदशत् । अयास्ताम् ॥ ९, आक्षत् । आसिष्टाम् । आक्षिपुः | आसीत् । आीम् । आसुः । १० । आक्ष ष्यत् --आश्यत् । कर्मणि–अक्ष्यते । ९. आक्षि । णिचिल-अक्षप्रति-ते । । सनि- अचिक्षिपति-अचिति । कृत्सु - अक्षितव्यम् -अष्टव्यम् । 1 १. अक्षाऽन्यतरस्याम् ? अक्षधन; ओ । प्रत्ययः म्या { 'झञ्जी साव• भादुके परे = २. अचिनुधतु-इयदि उघड । ३. आङ्ग्रामस्य षि वे (ऋ०५) । ति पिंपळुण: । ४. अङजादीन्नाम “ २ } '* तस्म द्धिइलः (पृ० %) ? ऊर्दियद्रेषु अषको अनक्ष, ४ - झकोः संयोग- धन्ते च (६९ ९ ) इति कलोपे आनध्+थः = डुन ध्रुः= अनश्व । . सेद पक्षे दृपम् । ८. ५निटप्रश्च रूपम् । वदः ॥ १ ॥ १०३ अक्षऍथम् ! अयम् ! अष्टः । अष्टैिः ? अक्ष्णुवन् --अक्षन् । अक्षितुम् अङ्कम् । अवि-अट्ठा । समक्ष्य । [१९३] तकूतनूकरणे । सकर्म७ । वेई। परमैं० ॥ । तैक्ष्णोति ॥ २. तक्ष्णोतु ॥ ३. अतक्ष्णोत् ॥ ४. :णुयात् ।। तदनुयाताम् ।। १. मैक्षति इत्यादि । | ५, ततॐ । ततक्षतुः । ततक्षुः ॥ सं० ततक्षिथ-ततश्च । ततक्षथुः । ततक्ष । उ० ततक्ष ! तसक्षिव--ततक्ष्य । ततक्षिम-ततम् ।। ६. तक्षित-सष्ट । ७. तक्षिष्यति-सक्ष्यति ।। ८, तथ्यात् । तक्ष्यास्ताम् { ९. अतांक्षीत्। अताष्टम् । अतासुः पञ्च- अतक्षन् । अतक्षिष्टम् । अतक्षिषुः |। १०. अतक्षिप्यत्--अतक्ष्यत् । कर्मणि--तक्ष्यते । णिचि--तक्षयति-तक्षयते । सनि--तितक्षिषतिः तितक्षति। थरि –तातथ्यते। यङ्लुकि---तातहूति-तातष्टि। कुसु- लक्षितव्यः--तष्टव्यः । तक्षणयिः । तयः तष्टः । तक्ष्णुवन्-तक्षन् । तक्षितुम् । तथैम् । तक्षिस्वाह--तष्टा । प्रतक्ष्य । तक्ष । पञ्चानां तक्ष्णां समाहारः, पक्षतक्षः । ग्रामस्य तदा आमतक्षः । q१९४] उक्ष-सेचने । सकर्म७ से । परस्मै० ॥ १. उक्षति ॥ २. उक्षतु ॥ ३. औदैत् ।। ४. उसेत् ॥ ५. उक्षाञ्चकार ॥ ६, उक्षिता ॥ ७. अक्षिष्थति ॥ ८. उक्ष्यात् । १. तनूकरणे तक्षः। इनुः स्याद् शकॅिवषये । २. ऽनुनययाभावे शषि सार्वधातुके रूपम् । ३) आर्धधातुकें रूपम् । ४ . ऑदित्वाद्वेट्। ५. सिचि इभधपक्षे धदव्रजेति ऋद्धिः । ६ सिंचे इंट्पक्षे नेटीति वृद्धिनेि कृपम् । ७, शैक्षन् शोणितमम्भ।दाः (भf*: १५ । । भवदथः = १ । । । १ ०५ [२००] ईक्ष=डच्छे । सकर्मी० । सेट्। परस्मै० ॥ १. ईति । ५. ईथश्चकार । इत्यादि ‘ईष्येति’ (१५१)वत् । [२०१] उषट्सहे । सकर्म० सेट् परस्मै० ॥ १. ओपैति ॥ ३. औषत् । ५. ओवेंचकार उघोखें । ऊपतुः । अधुः ॥ ९. शैषिष्ट । इत्यादि ‘ओखति ’ (६५) वत् । [२०२] वृषु=सेचने में सकर्म ७ । सेट् । परस्मै० ।। १. वर्षति ॥ २. वर्षतु-तात् ॥ ३, अवर्षत् ॥ ४, वर्षत् ॥ ५० वबयै । धवृषतुः । ववृषुः । म० वयर्षिथ । ववृषथुः । ववृष ।। उ० ववर्ष । बह्वधिच । वधैषिम ॥ ६. वर्षिता ॥ ७. वर्षिष्यति ॥ ८. वृष्यात् । वृष्यास्ताम् ।। ९. अवैषत् ॥ १०. अवर्षिष्यत् । कर्मणि--वृष्यते । ९ . अपि । णिचि-वर्षयति--ते । सनि- विवर्षिपति । याडि---वरीवृष्यते । यङ्लुकि - बर्दाशीति--वरिपृषीति- वरीवृषीति । त्सु--वर्षितव्यम् । चर्षणीयम्। वृष्यंम्वर्यम् । वृष्टः।। वर्षन् । वर्षित्व-वृष्टं । अभिवृष्य । [२०३] वृषुसङ्कर्षे । सकर्म७ । सेट्। परस्मै० ॥ चर्षति । जघर्म इत्यादि ‘वर्षति’ २०२) वत् । १. उकुछः कणश आदने कणिशाद्यर्जनं शिलम्। ३. लघ्षधगुणः । ३. उषविदजागृभ्योऽन्यतरस्याम् । एभ्यो लिट्चुम्वा स्यात् । इति विकल्पेन आम् । केषाञ्चकार समभिः दशधकम् (भट्टिः ६ । १) ४. आमभावपक्षे लिहि' धrतोरिति द्विर्वचनादि । ५ सप्तमो छुट् । ३ रीगुथुपदस्य च (७३) । ७. विभाषा *वृषोः । इति व क्यम्। पक्षे -ऋहलोरें । ८. यस्य विभषा (३९) ९. अदित बा (३५) 14 १ ७ ६ वृह्द्धतुरूपवस [२०४] बस्छं=अदने । अकर्म । सेट् । परसै० ॥ । १. घसति । २. घससु ॥ ३. अघसत् ॥ ४. घसेत् ॥ ६. बस्ता ॥ ७, घस्थति ॥ ८. आशीर्लिङि अस्य प्रयाग नास्ति । ९. अपसृत् ॥ १०. अघस्स्यात् । खनि-- जिघत्सति । कृसु- घस्तव्यम् । धम्तम् । धसन् । घस्तुम् । घस्त्वा । निघस्य । घस्मरः । [२००५] ह्यसेच्छूसने । अकर्म७ । सेट्। परस्मै० ॥ १. हसति ॥ २, हंसतु ॥ ३. अहसत् ॥ ४. हसेत् ।। ५. जहास । जहसतुः । जहसुः ।। ६. हसिता ॥ ७. हसिप्यति ।। ८. हस्यान् ॥ ९. अहसीत् ॥ १० . अहंसिष्यत् । इत्यादि ‘गदति’ (३७) वत् । हसः । हासः । हस्तः। उप-उपहसे (हास्यपूर्वकमिन्दने) उपहसति । [२०६] शंसुस्तुतौ । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. शंसति ॥ २, शंसतु ॥ ३. अशंसत् ॥ ४. शंसेत् ॥ ५, शशंस । शशंसतुः | शशंसुः || ६. शंसिता ॥ ७. शंसिष्यति । ८, शvयात् ॥ ९. अशंसीत् । १०. अशंसिष्यत् । कर्मणि शस्यते । णिचि--शंसथति-ते । सनि- शिशंसिषति । यद्धि -- शाशस्यते । यद्धछाकि--शशंसीति-शाशंस्ति । कुत्सु-- शंसितभ्यः । १. अयं न सार्वत्रिकः। लिट्यन्यतरस्यामिल्यदेर्घस्लादशभिधानात् । अत एव अस्य लिटि प्रयोगो नास्ति । २. लस्यार्धधातुके। खस्य तः स्थासादावार्ध धातुके परे। ३: ऋदिंदवाद । द्वितीयो छ। ४, परानीकं जहास च (भ=ि १४ । ४४ )। ५ . सप्तमो लुङ् । एदित्वात् लथन्तक्षणे--(१४१)ति न वृद्धिः । ६, अनिदितामिति नलोपः ॥ ७. सप्तमे लड् । प्रशंसत्सं निशाचरः (भ:ि {५। १५) ।

भ्वादयः ।। १ ।। शंसनीयः । शस्थैः-शंस्थः । शस्तः । शंसन् ! शंसितुम् । शंसेित्वा शस्त्वा । प्रशस्य । नृशंसः । प्रशस्यः ! श्रेयेन् । श्रेष्ठः । ज्याथैन् । १० ७ [२०७] मह=पूजायाम् । सकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. महति । ममाह । मेहतुः । मेहुः ॥ इत्यादि ‘गदति' (३७) वत् । ९. अमहीत् । मही । महिषः । मेहान् । महती । महतो भावः-महेिमा । [२०८] रह-त्यागे । सकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. रहति ॥ ५. राह । रेहतुः । रेहु । इत्यादि ‘स्दति’ (३८) चत् ॥ ९, अरहीत् । रहः । रहस्यम् । विरहः । [२०९] वृ=िबृद्वैौ । अकर्म० । सेट् । परस्मै० ।। धृहति । ५. वर्तृह ।। ६. चूंहिता । ७. वृंहिष्यति । ८. बृौत् । ९. अर्तृहीत् । १०. अहिंष्यत् । कर्मणेि- वृह्यते । ििणचि-हयति--ते । सनि–बिर्तृहिषति । यङि–बरीबंह्मते । यङ्छाकेि—बरीबूहीति-बर्तृहति । बरीबृदि । इत्याद । कृत्सु हितव्यम् । वृंहणीयम् । बृह्यम् । वृहितः ! चूंहितम्-करिगर्जितम् । हेितुम् । हित्वा अबृह्य । परिबृढः ॥ [[२१०] अ-पूजायाम् । सकर्म० । सेट् । परस्मै० । '; शंसिदुहिगुहेिभ्यो वेति वक्तव्यम् । इति क्यपि नलोपः । क्यब भावे ण्यत् । २. प्रशस्यस्य श्र । ३. ज्य च । ४. सप्तसमो लुः । ५ वर्त माने पृयन्महहञ्जगच्छत्वञ्च । इल्यतिप्रत्यभ्रान्तो नेिपात । ६. अनि दितामित्युक्त्वान्नलोपो न । १ ०८ सुहृद्धातुरूषावल्यम् १. अर्हति । ६, आनई ॥ ६. अर्हिते ॥ ८. अझल् । ९. और्हत् ॥ १०, आर्हिष्यत् । कर्मणि–अर्धते । णिचि अर्दयति-ते । सनि~-अजिंहिषति । कुसु--अर्दितव्यः । अर्हणीयः । अर्थः । अर्हितः । अर्हनें। अर्हतो भावः- आर्हन्यम् । अर्दितुम् । अर्ह- स्रम् | अर्दित्वा । समछ । [२११] द्युतदासौ । अकर्म । सेट् । आत्मने । १. द्योतते ॥ २. द्योतताम् ॥ ३. अयतत ॥ ४. द्योतेत । ५. दिब्रूते । दिद्युताते । दिद्युतिरे ॥ ६. द्रोतिता ॥ ७. द्योति- प्यते ॥ ८. द्योतिषीष्ट ॥ ९, अद्योतिद्वं । अद्योतिषाताम् । अश्रोति मत ॥ पक्षे-अधूर्तत् । अद्युतताम्। अधुतन् ॥ १९. अद्योतिप्यत । भावं ---युच्यते । ९. अद्योति । णिचि ---द्योतयति-ते । सनि दिद्युतिषते-दिछतिषते । यङि--देवुत्यते । यङ्लुकि--देह्यतीति _ देद्योति । कुसु--द्योतितव्यम् । द्योतनीयम् । द्योत्यम् । द्युतितः । वोतितुम् । द्युतित्वा–द्योतित्वा । विद्युत्य । विद्युत् योतिः । उद्योतः -औज्ज्वल्यम् ॥ [२१२] वि मिदा=नेहने। सकर्म ७ सेट् । आत्मने ० ॥ छूतादिः । १. सप्तमो छड् २. अहैः प्रशंसाथाम्। इति शत । ३ द्युतिं- स्वाप्योः संप्रसारणम् । अनयोरभ्यसस्य सम्प्रसारणं स्यन् । इयणः सस्प्र सरणम् । थणः स्थाने प्रयुज्यमानो य इञ् स सम्प्रसारणसंज्ञः स्यात् । ४ एक- दशो लुङ् । ५ शूद्रयो लङि। द्युतादिभ्यः परस्मैपदं च श्रादुई । इति व परस्मैपदम् । परस्मैपदपक्षपुषादिद्युता - पृ० १०} दिईत लेरद्द । द्वि- तीथो दुइ । ६. रलो व्युपधt –(१४ दिति सनि क्त्वा प्रत्यये च व किस्वम् । किंस्वभावपदो गुण । किमपक्षे गुण भीचः ७ शृतेरिसङ्गादेश्च सः । भयादयः ।। १ ।। १०९ १. मेदेते ॥ २. मेदताम् ॥ ३. अमेदत ॥ ४. मेदेत ॥ ५. मिमिदे ॥ ६. मेदित ॥ ७. मेदिष्यते ॥ ८. मेदिषीष्ट । ९. अमेदिष्ट–अमिदेव् ॥ १०. अमेदिष्यत । कर्मणि-~मिद्यते । णिचि मेदयति-ते । सनि - मिमिदिषते -मिमेदिधते । याडि---मेभिद्यते । यङ्लुकिमेमिदीति-मेमेति । कृत्सु– मेदितव्यम् । मेदनीयम् । मेद्यम् । मिदितैः –मेदित.-भिन्नभं । मेदन् । मेदितुम् । मेदित्वा- मिदैिव । [२१३] जिस विदध्नेहनमोचनयोः। सकर्म० । से आरमने०७ ॥ स्वेदते ॥ सिष्विदे । इत्यादि ‘मेदति’ (२१२) वत् ॥ ९. अस्विंदत् -अस्बेदिष्ट । कर्मणि-स्विद्यते । णिचि -- स्वेदयति । ९. असिष्विदत् । सनि - सिस्विदिषते-सिम्वेदिषते । याङ---सेष्विश्रुते । य इटाकि -- सेति-कृत्सु –‘मेद ति’ (२१२) वत् । [२१४] रुचकुंदी=ौ । अभिनीतौ च । अकर्म७ । सेट् । आरभने० ॥ रोचते ॥ ५. रुरुचे ॥ ६. रोचिता ॥ ७. रोचिष्यते ॥ ८ . रोचिषीष्ट ॥ ९. अरोचिष्ट-अर्चेत् । १०अरे चिप्यत । कर्मणि- १. मिदेर्गुणः। मिंदेरिको गुणः स्यादिसंज्ञकशक्षारादौ । २. घृतादि- स्टुडि पूर्ववपरस्मैपदमञ्च थ । ३• उद्घधाद्बादिकर्मणोरन्यतरस्यम् । उदुपधापरा भr भदिकर्मणोः सेट. निष्ठा वा किन्न स्यात। कित्थपक्षे गुणभावः । “अकित्बपने गुण:। ४. अंतः क्तः । इति वर्तमाने क्तः : । रदाभ्या - (२१) मिति देकार्तकरथेनैव रूपम्। ५. क्रुद्धो लुङि (२११) इति वा परस्मैपदम् भट्ट अ । ११ बृहद्धातुरूपावल्याम् रुच्यते । णिचि--रोचयते । सानि –रुरुचिषते-श्रोचिषते । औसँय यङ्यङ्लुकों न स्तः । कृत्सुरोचितव्यम् । रोचनीयम् । रुच्यम् । रोचमानः । रोचितः-रुचितः । रोचितुम्-रुचितुम् । रोचित्वा-रुचित्र । रोचनः । विरोचनः (सूर्य) रोचिष्णुः। रोचः। रुक्मम् । रुचक्रः ॥ [२१५] घुट=परिवर्तने । सकर्म० 1 से आरमने० ० । घोटते । जुषुटे। इत्यादि शोचति’ (२१४) वत् । घोटः । घोटकः । बुटिका ॥ [२१६] शुभदीप्तौ । अकर्मo । सेट् । आत्मने० ॥ शोभते । शुशुभे ! इत्यादि ‘रोचति’ (२१४) चत् । [२१७] सँभ=सञ्चलने । अकर्म७ १ सेट् । आरमने ० ॥ क्षमते । चुक्षुभे । इत्यादि शोचति’ (२१४) वत् । णिचि क्षेभ“ति । ः । क्षुभितः-शोभितः । [२१८] स्त्रंसु=अवस्त्रंसने । अकर्म७। सेट् आत्मने० ॥ संसते ॥ ५, सस्त्रंसे ॥ ६. त्रसिता ॥ ७. सिप्यते । ८, मॅसिषीष्ट॥ ९. अस्त्रंसिष्ट--अस्रसृत् ॥ १०. अशंसिष्यत । १. न पादभ्यायमाश्यसपरिमुहरुचिसृतिबदवसः। एभ्यो ण्यन्तेभ्यः परस्मैपदं न । २. ‘‘भृशं रोचते’’ इत्यत्रैवऽयं यनिषेधः । पौनः पुन्ये लु रोच्यते। । इति स्थदेव।रोरुचीतरोरोति” इति यसँगन्तरूपं ‘‘भृशं रोचते इत्यर्थे यस इति पुंस्थाहै । ३ रोचिष्णवः सविस्फूर्जा : (भःि ७ २ ४. चलनथेि त्वामरस्मैपदमेव । ५. लब्ध्रस्वान्तध्वन्तलग्नम्लिष्टविरिञ्धकाण्डबा ढानि मस्थमनस्तमःसताविस्पष्टस्वरनायासभृशेषु । इति निपतनाद निट्त्वम् । ६, अन्नमच्चाहते भू“ि (भgि: १५ । ८४ ।॥ यादयः ।। १ ।। १११ कर्मणि---भस्यते । णिचि-तंसयति । सनि-सितंसिषते । यडेि-सनीखस्यैते । यङ्लुकि-सनीचैसीति–सनीखंस्ति । कुत्सु तंसितव्यः । शंसनीयः । ब्रसमानः । त्रसितुम् । खंसित्वा--शस्त्वा । चित्रस्य । स्रस्तः । [२१९] ध्वंसु=अवलंसने । गतौ च । सकर्म७ । सेद् आत्मने० ।। स्त्रंसति’ (२१८) वत्। याङि-दनीध्वस्यते । यङ्लुकि-दनीध्वंसीति दनीध्वंस्ति । [२२०] सम्भृ=विश्वासे । प्रायेणायं विपूर्वः। अकर्म • । सेट्। आमने० ।। ‘ब्रुष्ठति’ (२१८) वत् । विस्रम्भते। विस्रम्भः । [२२१] वृत=वर्तने । अकर्मo । सेट् आत्मने । १. वर्तते। २. वर्तताम् ॥ ३. अवर्तत । 4. वर्तत । ५५ . ववृते । ववृताते । ववृतिरे ।। ६. बर्तिता । ७. वर्तिष्यते—बैस्येति । ८. वर्तिषीष्ट । ९. अवृतौं -अवर्तिष्ट । १०. अवृस्य -अवर्तिष्यत । भावे-वृत्यते । ६. वर्तिष्यते । शिचि-वर्तयति-ते । सानि -विवृत्सति विवर्तिषते । याङ-–बरीधृत्यते । यङ्लुकि--बर्धेतीतिं-वरिवृतीति वरीवृतीति । वर्वर्ति इत्यादि । कृत्सु-वर्तितव्यम् । वर्तनीयम् । वर्यम् । बर्तमानः । वर्तितुम् । वर्तित्वा-वृत्वा । आवृत्य ॥ अति-अतिक्रमें- अतिवर्तते । अनु–अनुगमने (अनुगमनं=सहगमनं, अनुरोधः सेवा) अप-अपवर्तने (संक्षिप्तीकरणे) वि+अपः निवृत्तौ । आ-आवर्तने-आव १. नीग्वऽयुम्नमुखंमुभंयुकरपतपदस्कन्दम्। इत्यभ्यासस्य । । २. वृद्यः स्यसनः । तृतादिभ्यः परस्मैपदं वा स्यात् स्ये सनि च। ३. न शृङ्गथश्चतुर्युः । एभ्यः सकारादेरार्धधातुकस्य इण स्यात्तङानयोरभावे । ४. रीगृदुपधस्य च (७३) इति रीगागमः । १ १ २ श्रुइद्धातुरूपाचिया ते ! आवृतिः । नेि-आ=व्यावृत्त उद्-उद्वर्तने । निर-निष्पति. प्र-प्रवर्तने=प्रवर्तते । वि=विवर्तनम्--घूर्णनम् । परि -परिवर्तने=परिवर्तते इत्यादि । [२२२] वृधु-वृद्धौ । अकर्मी० सेट् । आत्मने ० ॥ वर्धते । ववृधे । इत्यादि ‘घतति' (२२१) वत् । [२२३] स्यन्द्यश्रवणे । अकर्म७ । सेट् । आरमने० ॥ । १. स्यन्दते ॥ २. स्यन्दताम् ॥ ३. अस्यन्दत ॥ ४. स्यन्देत ५. प्र० सस्यन्दं सस्यन्दते । सस्यन्दिरे ।। म० सस्यन्दिधे-सस्यन्से । सस्यन्दथे -सस्यन्दिध्वे -सभ्यन्ध्वे । उ ० सम्य- दे । सस्यन्दिबहे-सस्यन्द्वहे । सस्यन्दिभहे-सस्यन्द्महे ॥ ६. भ्य न्दिता--स्यन्ता || ७. स्यन्दिप्यते -म्यन्यते-स्यन्यतेि । ८. स्यन्दि- भीष्ट-स्यन्सीष्ट ९, अम्यन्दिष्ट-अभ्यन्त-अस्यदत् । १०. अस्थ निदष्यत-अम्यन्स्यत-अस्यन्स्यात् । भावे-- स्यन्द्यते । णिचि स्यन्दयति- ते। सानि -सिस्यन्दिवते-सिख्यन्स्यते-सिम्यन्रसति। यङि . सास्यद्यते । यङ्ङकि-सास्यन्दीति -सास्यन्ति । कृत्सु--स्यन्दि तव्यम् । स्यन्तव्यम् । स्यन्दनीयम् । स्यन्द्यम् । स्यन्नः । स्यन्दमानः । स्यन्दितुम् । स्यन्दिवा--स्थन्या व प्रस्यन् । स्यदः । स्यन्दः ।। सिन्धुः । स्यन्दनः अनुष्यन्दः-अनुस्यन्दः । निष्यन्दः इत्यादि । । १. ‘द्युदभ्यः स्यसनो:’ । इति परस्मैपदे कृते अदिलक्षणमन्तरमपि वि- करणे यानि चतुर्गहणसमध्‘श्रद्युभ्यः चतुर्थे." । ईति निषेध: । ६. ‘अञ्च चिंघर्थेभिक्तिभ्यःस्यन्दतेरप्राणिषु ” । इति निभषा षत्वम् । भ्वादयः ।। १ ।। ११३ २२४} कृ=सामथ्र्यं च अकर्म० । वेट् । आत्मने० ।। १. कल्यैते ॥ २. कल्पताम् ) ३. अकम्पत ।। ४. कल्पेत ५. ५० चक्लोपे । चक्ळ्पाते । चक्ऋषिरे । म० चक्लु पिषे-वक्लसे । चक्टपाथे । चलपिहुं- ध्वे-चक्ऋध्वे । उ० चक्लषे । वटपिवहे--चक्ळ्प्वहे । चतृपिमहे-चलप्महे ॥ ६. प्र० कल्सी । म० कस्सासि । उ० कप्तास्मि ॥ ५० कप्ता-कल्पिता । म० कल्प्तसे-कल्पितासे उ० कल्प्ताहे-कल्पिताहे / ७ . कदष्स्यति- कल्प्यते-कल्पिष्यते 1 ८. कल्पिषीष्ट--प्सीष्ट । फर्पिषीयास्ताम् कैप्सीयास्ताम् । ९ . अनूषत् --अकल्पिष्ट--अक्लप्त । १०. अक लप्स्यत् --अकल्पिष्यत--अक्लzष्स्यत । भावे--क्छप्यते । णिचि-कल्प यति--ते । सनिचिलप्सति-चिक्ळ्प्सते-चिकल्पिषते । यडेि— चलीक्लुप्यते । यङ्लुङि--चल्द्वैपीति-चलिंकृपीति--घलीलपीति । इत्यादि । कृत्सु-कलितयप्-श्रदतव्यम् कल्पनीयम् । कट्यम् । सः । कल्पमानः । कूर्पितुम् । कर्षनम् । कल्पित्वा–कृत्य । परिक्लष्य । सं-सङ्कल्पे=सङ्कल्पते । मानसवृत्या विषयीकरोति । वि- सन्देहे विकल्पते । द्युतादितादिश्च सम्पूणौ । १ कृप रो लः । कूपो यो रेफस्तस्य लः स्यात् । ९. टि च क्रूपः । लुटि स्यसनोश्च पङ्कपेः परस्मैपदं वा स्यात् । तासि च ललुपः। छपः परस्य तसे: सकारादेशर्धधातुकस्य चेन्ण स्यातङनयोरभावे । ३ अदित्वात् अमनेपदे वेट्। ॐ शुद्भ्यो लुङि। (२११) इति परस्मैपदम्। चूतादिवदह द्वितीयो छइ । ५. रीगृधुपधस्य च । (७३) ६. ऋदुपधाद्धमातृपिधृतेः । इति सूत्रे अवल्मीत्यु कस्यात्र क्यष् ॥ ७ यस्य विभाषा (३५) । 5 ११४ बृहद्धातुरूपावल्याम् (२२५ घट=चेष्टायाम्। अकर्म७ । सेट् । आत्मने० ॥ मिन् ॥ १. घटते ॥ ५. जवटे ॥ ६ घटिता || ९. अघटिषु । इत्यादि ‘कलति’ (१४९) चत् । णिचि-बटरैति-ते । सनि-जिव टिषते । याङ-जाघट्यते । यङ्लुकि-जाघडूि । घटः । घटी । सं4घटि= योजने=सद्धटयति । वीि – वियोजने=विघटयति । (२२६व्यथ=भय सञ्चलमयोः । अकर्म७ । सं । आत्मने० ॥ व्यथते । ५ . विव्यथे । दिव्ययाते । चिव्यथिरे । ६. व्यथिता ।। ७. व्यथिष्यते ॥ ८. व्यथिषीष्ट । ९. अव्यथिष्ट । इत्यादि ‘स्वदति’ (१६)वत् । व्यथा । बिधुरः । (२२ प्रथपड्याने । अङ्गः । सेट्। आत्मने । त् ि। १. प्रयते । पप्रथे । इत्यादि ‘घथति’ (११७) बत् । अत्र सर्वं सेट् । इयानेव विशेषः। णिचि प्रथयति । पृथिवी । प्रथा । पृथुः । प्रथिमा । [२२८ ) अि स्वराळसंभ्रमे । अकर्म७ । सेट् । आरभने० | मित्। १. स्वरते ॥ ६. तत्वरे ॥ ६. वरिता ॥ ८, वरिषीष्ट । ९. अस्वरिष्ट । भावेवर्यते । णिचि-ज्वरयति-ते । ९. अतिवर-त। यङि - तात्पर्यते । य इज्ञाकि-तावरीति । तातूर्ति । सनि---तिल्वरिषते । कृत्सु-- त्वरितव्यम् । त्वरणीयम् । त्वार्यम् । १. धgrइयं मितः । मित ह्रस्वः। मितमु धञ्च हलः स्था०णौ। ३ यथो लिदि । त्यथऽभ्यासस्य सम्प्रसारणं स्यात् लिटि । भ्वादय ।। १ ॥ । ११५ तूर्णः- त्वरितः स्वरमः । त्वरित्वा । प्रस्श्र्य । वरा । सत्वरम् । । तेः । तुरों की तुरः । [२२९] ज्वररोगे । अकर्म०। सेट् । परस्मै० । मित् ॥ १. ज्वरति । ५ . जज्वार । जज्वरतुः । ६: ज्वरिता । इत्यादुित्रजति (९३)वत् । णिचि-ज्वरयति-ते। ९ , अजिब्दर-त॥ [२३०] चक=तृप्तौ । अकर्म७ । सेट् । परस्मै । मित् । चकति । चचाक इत्यादि ‘गदति’ (३७) चत् ॥ णिचि--- चकयति । [२३१] लगेसडें । सकर्म७। सेट् । परस्मै० । मित् । १ लगति ॥ ६. ललग । लेगतुः ॥ ९. अलैंगीत् ॥ इत्यादि‘चरति'(१६२) वत् । णिचि --रागयति । कुसु– लगेितम् - लग्नम् ॥ (२३२] राजूदीस । अकर्मी० । सेट् । उभ० । फणादिः । १. राजति-ते ॥ २. राजतु-ताम् ॥ ३. अरजत्-त ॥ ४, राजेत्-त ॥ ५, पर० गृ० रराज । रेजतुःरजंतुः । रेजुः-- रराजुः ॥ स० रराजिथ--रेजिथ । रराजथुः-रेजथुः । रराज-रेज ॥ उ५ रराज । रराजिव-रेजित्र । राजिम-रेजिम । आम० प्र० १ रुष्यमत्वरसंघुषाऽऽस्वनम् । इति निष्ठायां बेट् । अनिपक्षे ज्वरवरे । (१७१) तिं वकारस्य ऊहि तूर्ण: । २. पूर्ववडूट् । ५. एदित्वात्हम्यन्ते-{१४१ ति ते न वृद्धिः ४ लुब्ध्रस्वते (३१७) ति सतायै अनिर्बनत्वे निधायेते । ५ फणां च सप्तन्नम् । फणादनिभं सप्त १ १६ बृहद्धातुरूपाबल्यम् रेजे । रेजाते । रेजिरे । म७ रेजिषे । रेजाथे। रेक्षिष्ये ॥ ७० रेजे । रेजिवहे । रेजिमहे । पक्षे --`राजे ! जाते ! रराजिरे । इत्यादि । ६, ५० राजिता ।। १० राजेितासि-से ॥ उ राजि- तास्मि-राजिताहे ॥ ७. राजिष्यति-ते । ८. राज्यात्- राजिषीष्ट । ९. अराजी-अंगुजिष्ट । भावे -- राज्यते । णिचि- राजयति-ते । सनि--रिराजि- षति-ते । यङि–राराज्यते । यङ्लुकि--रासराजीति-राराष्टि । कृत्सु--राजितव्यम् । राजनयिम् । नीराजनीयम् । राज्यम् । राजितः ।। राजन् । राजमानः । नीराजनम् । राजितुम् । राजिवा । नीराय ॥ राजा । अधिको राजा-अधिराजः । दन्तानां राजा=गजदन्तः। शोभने। राजासुराजः | कुत्सितो सजा=किंराजः ? रजतं इति रा संगठ् । राज्ञां समूहं राजकम् । [२३३] डभ्रातृ–ीसीौ । अक० । सेट्। थाल७ फणादि ॥ १. आञ्जते | २. भ्राजताम् ॥ ३. अभाअत ॥ ४. भ्राजेत । ५. ५७ यजे । बभ्राजते । बभ्राजिरे । पक्षे-भेजे । भेजते । भेजिरे ॥ ६, भ्राजिसा ॥ ७. आजिप्यते ।। ८. भ्रलिपीष्ट ।। ९. अक्षा जिष्ट । । १०, अभ्राजिष्यत ? इत्यादि’काशति’ (१८७) बत् । [२३४३ स्वन-शब्दे । अकर्म० । सेव् । परस्म० । फणादि ॥ १. स्वनति ॥ २. स्वनतु ।५. ५० सस्वन। सम्वननैं:- स्वेनतुः । सस्वनुः-स्वेनुः ॥ म७ सम्वनिथ-स्वेनिथ । सम्बनथुः नाम् एत्त्राभ्यासलोपं वा स्तः । १छ् ॐ सप्तमी यि ध/ । २. एकादश लy । ३. फणादित्वदेत्वाभ्यसळपॅ। ४. पूर्ववत,। ५ पूर्णा: पॅराध सस्वनुः (भहैिं: १४ । ३ ६: मृदङ्ग धीरमस्वेः भ:ि १४ । १)। अधाद्ग्रः || १ || ११७ स्वेनथुः । सघन -स्वेन । उ० सस्वान-सम्बन । सन्थनिव-स्वेनिव ।। सम्वनिभ-स्वेनिम !! शेषं ‘गदाति ’ (३७) बत् । विप्वैयति । अवष्त्र- णाति । स्वनः । स्वानः । निस्वनः । निस्वनः । [२३५] ध्वनशब्दे । अकर्म ०१ सेट् । परस्मै७ ॥ ध्वनति । दध्वान । ध्वनतुः । इत्यादि ‘गदनि' (३७) बत् ।। ध्वान्तम् –ध्वनितम् । ध्वनिः । [२३६] ज्वल=दीप्तौ । अफगे ० सेंट् । परभमै० ॥ मित् । १. जयलति ॥ ५. जज्वले । जज्वलतुः। जज्वलुः । ‘उंचरति’ (२२९) वत् । णिचि-ऊँचलयति-ते-ज्वालयति-ते । प्रैव- लयांत-ते । सनि-जिज्वालिषति । थर्ड--जाञ्चक्रयते । यङ्ङाकि जाज्वलीति-जायाति । कूत्तु-जलिसव्यम् । ज्वलनीयम् । उवाच्यम् । ज्वलितः । ज्वलन् । चलितुम् । ज्वलनम् । बलिः । अध्यय ।। ज्वाला । उवलनः । ( [२३७] चल=कम्पने । अकर्म ०१ सेट । परस्मै ०१ भित् । । बलति । चचाल । चतुः । बेङः ॥ इत्यदि 'चरति’(१६२) बत् । णिचिञ्चल”ति शाखाम् । चालयति शिलाम् । सनि-- १. चेश्च स्चन भोजने । ३१वेभ्यः स्वनतेः सस्य प्रः स्य संनियोजने । २. क्षुब्धस्यान्ते- २१७ ति तमस्यर्थं निष्टाग्रामनिवभ , अर्घल लोकस्थितये स राज (भट्ठि: १ ) ४)। ४० ज्वलङ्कह्लन्नममनुपसर्गाद्ध । इति वा सिराम् । ५ सोपसर्गस्य तु नित्यं मिस्वम् । ६ अत कदमध्ये - {z» ४} इतैि ५६धाभ्यासलोपे । ७ कपने श्रलिः ! मनः । कम्पन४२मश्र न मत् । ऋद्दल तुरूपाख्यम् - विचलिषसि । यङि -- वाचल्यते । यद्दकि--वाचीति-चालयित । चलितव्यम् । चलनयम । चाल्यम् । चलितः । चलितुम् ! वालत्वा । सञ्चय ।। चक्रुः । चेलः | चलाचलः । चलमः । [२३८बलआणने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ॥ १. बलति ॥ ५ . बचाल । चेलतुः । ‘गदनि' (३७) वञ् ।। । यकः । बाला। बलम् । कुबेराय बलिः । [२३८] परौतें । अकर्म० सेट् । परस्मै० } १. पहसि ॥ २. पततु I ३. अपतत् ॥ ४, पतेत् ।। २. प्र० पपात । पेततुः । पेतुः । स० पेनिथ । पेतथुः । पेत । उ० पपात । पेतिघ । पतिम ॥ ६. पतिता ।। ७. पतिप्यति ॥ ८, पर्यात् । पत्यास्ताम् । ९. अपतत् । अपप्तताम् ! अपप्तन् / १०. अपतिष्यत् । भावे-- पत्यते । णिचि-–पातयति-ते । ५. पातया- चकार । ९. अपाति । सनि--पिसँति-भपपतिषति । यहु - पनीषयते । यङ्लुकि ~~पनीपतीति-पनीपत्ति ! कुत्सु---पतितव्यम् । पतनीयम् । पात्यम् ! पतितः पतन्। पतितुम् । पतित्वा । निषत्य १ प्रणिपतति । उत्पतिष्णुः पrतुकः । पतत्रम् । पतङ्गः पताका ।। पन्थाः । उड्--ऊर्धयतने । उस्पतति । उस्पातः=भूकम्पादिरुपसर्गः । प्र+नि ; नमस्कार में प्रणिपतति । अनु-अनुगमने=अनुपतति । नि- अधःपतने । निपतति । [२४०] कथेसैनिष्पाके । अकर्म७ । सेद् । परस्मै० ।। १ छत्वािदव, द्विती छ लं । पतः पुम् । अङि परे पुमगम: । न्यप न मुखले फूत्र: । भट्ठि: १५ २ ७ } २९: तनिपतिदरिद्रसिधस्लभ इइश भ्वादयः ।। १ ॥ ११९ कथति ॥ ५. चकाथ । चकथतुः ॥ ९. अकथीते । अन्य त्सर्वं ‘कुणति’ (१३५) वत् । साथ: ॥ [२४१] ङ वसुउद्रिणे । सझर्भ० । सेट् परस्मै० ।। १. वमति ॥ ५ बचाम । वंवमतुः । ववमुः ६. वमिंता | ७, वमिष्यति ।। ८.वम्यात् ॥ ९. अयमीत् । १० . अवमिष्यत् । णिचि--बमयति-ते । बामर्थेति ते । उद्भयति । कर्मणि-वम्यते । बयमे । ९. अवामि । सनि-विवमिषति । यडि.चंद्रेर्यते । यस्लाकि वंवमीतिं--वंवन्ति । छत्सु -वाभितन्यम् । वमनीयम् । वयम् । दान्तः । बमन् । वमितुम् । वमिर्देव- वान्वा । वैमथुः । [२२४] भ्रमुः=चलने । अकर्म० सेट्। परस्मै० ॥ १. श्रमति ॥ २. भ्रमतु ।। ३. अभ्रमत् । ॥ ४. अमेत् ॥ श्यन्पक्षे १. अॅम्यति । अम्यतु ॥ ३. अभ्रम्यत् ॥ ४. भ्र म्येत् ।। ५• बैग़ाम १ बश्रमतुः-प्रेमतुः । बभ्रमुः-प्रेमुः । म० बभ्रमिथ- श्रेमिय । बभ्रमश्रु-श्रेभथुः। बभ्रम - ओम । उ० बभ्राम--वभ्रम । बभ्रमिव-प्रेमिव । अभ्रमिम -‘मिम ॥ ६. भ्रमिता || ७, श्रमिष्यति ॥ ८. अम्यात् । भूम्यास्ताम् ।। ९. अत्रैमीत् । १०. अभ्रमिष्यत् । वचयः१. एदित्वात् लुथन्तक्षणे(१४१)हि न वृद्धिः २ . न शसददे- (१५) ति वादित्यान्न एत्वाभ्यासलोपौ । ३. मान्तत्वात् इम्यन्तक्षणे-(१४१) ति न वृद्ध। ४. ग्लास्नाघचुवमा- मनुपसर्गाझा। इति मत्वविकल्पः ) ५. नुगतोनुनासिकान्तस्य। अमुनसि कान्तस्याङ्गस्य योऽभ्यासोऽदन्तस्तस्य नुक्स्यात् । ६. उदित बा (३५)। ७. द्वितोऽथुच् । ४. चा भ्राशे –{१४१.ति वा ३अनि रूपाणि । ९. वा गृध्रमुञ्जसाम् । एषामेवाभ्यासरूपौ वा स्तः किति लिटि सेटि थलि च । १०. हृधन्तेति(१४१)न शुद्धिः। यूहद्धनुषाथर्यम् भावे -भ्रम्यते ! णिचि-श्रमयति सनि–बिभ्रमिषति । यङि-ऽश्रम्यत । यङ्ग्छांके-बभ्रमीति--यम्भ्रान्ति । अष्ट-श्रमत्र -श्रान्वा । भ्रान्तैः । परि-परिभ्रमणे परिभ्रमति । उद्-उद्भ्रमति । [२४३] क्षर-सञ्चलने । अकर्मक । सेट् । परस्मै० ॥ क्षरति ।। ५. वक्षार ! चक्षरतुः ॥ । इत्यादि ‘मदति’ (३७) वत् सानि --चिक्षरिषति । यङि -चाक्षर्यते । यङ्लुकि चार्ति-चाक्षरीति इत्यादि । क्षारः । प्र - प्रक्षरणम् । प्रच्युतिः ! (३७) वत् । (२४४] पह=मर्षणे । सकर्म७। सेट्। आहमनेट || १. सहते ।। २• सहतम् ॥ ३. असहत () ४. हो हेम्न | ५. सेहे । सेहोते । "सेहिरे ॥ ६. सहेिता-सोउँ म९ सहि- तासे-सोढासे 4 ७. सहिष्यते ॥ ८, सहिषीष्ट ९. असहिष्ट ॥ । कर्मणि---सह्यते । णिच--साहयति-ते । सनि---सिसहिघते । । यङि–सासह्यते । यङ्लुकि-– सासहीति-सासोढि । परिघासोढि । ---सहिंतभ्यश्--सोढव्यम् । सहनीयम् । र्सलम् । सोढः । । सहमानः । सोढंम्- सहितुम् | सहनम् । सहित्य--सोडू । विष १. अमन्सत्वमित्वम् । वलनार्थत्वात् , परस्मैपदमंत्र । . उदिव। । ३. यस्य विभाष(३५) ४. धत्यादेः षः सः (१९ ५. नंभर्हिरं भटः (भट्टीि: १४, २८} ५ ३ . तीक्षसहरूभरुषरिषः ! इच्छख्यादेः परस्य तदैर्धधातुकस्य इङ स्य , . ७. इडभधपक्षे --सइ -+-त =हो ढः । सद्-+a झषस्तथोघं घः(१८९)इति तकारस्य धत्वं सद् धा धस्य दुवेम ४: = सद् ढ = हृ ढे लोपः । स ढ़ा । सहिवहोरोदधौंस्य । अनयोरवर्णस्य ओस्माटुलेर्षे क्षति । ‘ठ’ । ५ . शकिसहोश्च | इति थत् र ९. तीपक्ष है-~ति वेद, T वादयः ॥ १ ॥ १२१ । (२४५) रङीडायाम् । अकर्म: । अनि । आसमरे ० ॥ सहः । सर्वंसह । सहिष्णुः । सहनः । सासहिः । सहित्रैम् । षट् । उद्--उत्सहे=उरसहते ।। १. रमते ॥ २. रमताम् ॥ ३• अरमत ॥ ४. रमेत ।। ५. प्र७ रेभे । रमते । रेमिरे । म० "रेमिषे । रेमा । रेमिध्वे । उ० रेमे । रेमियहे । रेमिमहे ॥ ६. रन्ता ॥ ७, रंस्यसे ।। ८. रंसीष्ट ।। ९. अरंस्त । १०, अरंस्यत । भावे---रम्यते । णिचि रमयति--ते । ९. अरीरभत्--त । सनि--रिरंसते । थङि– रंगृश्यते । यसृकिरन्ति--रंरमीति । कुसु--रन्तव्यम् । रमणीयम् । रम्यम् । रतः । रममाणः । रमणम् । रमि--ऍत्वा । त्रिरभ्य । विरमति । आरमति । परिरमति ! उप-निवृत्तौ, नाशे कर्मत्यागे च । वा--परस्मैपदम् । उपरभति--ते । उपरतिः । उपरतः । उप-आ- = प्रत्यागतौ च । उपारमते । रमः । रामः-आरामःe=उ०वनम् । रमषः । रन्तिः । रलम् । सुरतः । सूरतः । रथः । रथ्या । स्र्तम्बेरमः=हस्ती । [२४६] धडू=विशरणगत्यवसादनेषु । गतं सकर्म० । अनिष्ट । परस्मै ० ॥ १२. रविकिरणसहिष्णु क्लेशलेशैरभिभम्-इति शाकुन्तले । तान्विलोक्य सहिष्णुः स्रम् (भट्टिः ७ । ४) । २• सहिञ्जहिचलिपतिभ्यो यङन्तेभ्यः किकिनौ । ३ . आर्रि”-(१६२) इति इन्नः । ४. क्षणमप्युत्सहते न मां विना (कुमारस" म्भवम् १४ \ ३६)। ५. क़ादिनियमादिट्। ६ व्यजेष्ट षट्सर्गमरंस्त नीतौ (भ:ि १। २) । ७. नुगतोनुनासिकान्तस्य (२४१) । ८. रमुधातुः उदित इति केचिदभिप्रयन्ति । तन्मतें उदितो वा । इति इङ्किल्पः । १. व्याङ्परिभ्यो रमः । परस्मैपदं स्यात् । १०. स्तम्बकर्णयोशमिजयोः । स्तम्बेरमः परि णेिनंसुरसावुपैनि । शिशुपालत्रधम् । ५। ३४) । 18 धृष्टद्धतुर्दीपावल्याम् १. सीदंति। २. सीदतु ॥ ३, असीदन् ॥ ४. सीदेत् ॥ ५. संसाद । सेदतुः । सेदुः , । म० सेदिथ--ससंथ । सेदथुः । सेद ॥ ७० ससाद-ससद । सेदिव ! सेदिम ॥ ६. सरा ॥ ७. सस्यति ॥ ८. सधात् । सद्यस्ताम् । ९. असदत् । असदताम् । १०. असदस्यत् । निषीदति । कर्मणि-- सद्यते । णिचि--साद- यति-ते । सनि-निषिषत्सति –याङि–सासद्यते । यङ्लुकि ससीति-सासति । कृत्सु--सतव्यम् । सदनीयम् । सायम् सन ।। सीदन् । सतुम् । सस्म । निषश्च । सेदिवान् । परिषद् । दिविषत् । सदः । प्र-प्रसादे । प्रसीदति । वि-विषादे। विषीदति । उद्-उत्सी दति । आ । नक्रये ! आसीदति । २४७] शल-शातने । अक्रमी० सद्. । परस्में ० ॥ १. शीर्यते ॥ २, शीयताम् ॥ ३. अशीयत || ४. शीयेत । ५० शशंद । शेदतुः । म० शेदिथं-शशदथ ॥ ६. शत्ता । शतासि । ७, शम्यति । ८. शश्वत् । शश्वस्ताम् ॥ ९० अशदत् । १. पाघ्राध्मास्थानादाण्दृश्यर्तिसर्तिशदसद पिबजिघ्रधमति युमनयच्छपश्यच्चैर्भाशयसीदाः । पादीनां पिवदचः स्यु: इत्संज्ञकशकशदं प्रयये परे नाथ हरे जय नाथ हरे सोदतिं राधा वासगद्दे - इति जयदेवः । २. इत्संज्ञकश्चकारादिप्रय थाभावात् न संशदादेशः । ३. थलि भारद्वाजनियमादि पक्षे धलि च सेटि (ऋ० ८) इत्येवभ्यासलोपी । इडभावपक्षे द्वित्यादि ससर्थ । ४. दित्वदङ। द्वितीयो छ छ। समासदत्सादितदैव्यसम्पदः (माथ - १ । ११) । ५ पाघ्राध्मे२४६)ति शीयादेश: । शदेः शितः । शिद्भाविनोऽस्मादात्मने पदं स्यात् । वैरायते महद्भिश्च शीयते वृदमपि (भ:ि १८ । १) । १. शिद्ध अॅस्वाभावात्मनेपदम् । प्रक्रिया ‘अन्नादे(२८६)ति बन्द ७. सेदिथेति वत् । भ्यादयः ॥ १ ॥ १२३ १०. अशरस्यत् । भावे---शद्यते । णिच--शादयति-शातयति । क्षानि--शिशत्सति । यद्वि-शाशद्यते । यङ्लुकि-“शाशति-शाश दीति । छेत्सु--शतव्यम्? शदनीयम् । शाद्यम् । शन्नः । शय मानः । शत्रुम् । शदनम् । शत्वा । विशश्च । [२४८] कुश=आहाने रोदने च । आधे सकर्म० । अनि । परस्मै७ ॥ १. क्रोशति ॥ २. क्रोशतु ॥ ३, अक्रोशत् ॥ ४ . कोशेत् । ६. चुक्रोश। चुक्रुशतुः। भृकुञ्छः ! म० चुक्रोशिथ ॥ उ० चुक्रोश । चुक्षुशिव ॥ ६. क्रोष्टा । क्रोष्टारं ।। म७ कोष्ठासि ।। ७ , क्रोक्ष्यति । ८. कुइयात् ॥ ९. अनुक्षत् ॥ १०. अक्रोक्ष्यत् । अनुक्रोशति= दयते । आक्रोशति=ऋध्यति, शपते वा न उपक्रोशति-निन्दति । कर्मणि –कुश्यते । णिचि-–क्रोशयति-ते । खनि-चुङ्क्षति । यङिचोङश्यते यङ्लुकि -~चोक्तृशति-चोकोडि । कृस्सु – क्रष्टव्यः । क्रशनीयः । क्रोश्यः । नष्टः । क्रोशन्। क्रोष्टुम् । छुट् । आकुछ । उपसृश्य ! उपॅक्रोशः । कोष्ट-हे क्रोष्टो । कोशी । (२४९] बुध=अवगमने । सकर्मe सेट् । परस्मै० ॥ बोधाति । ५डुबोध { इत्यादि क्रोशति ’ (२४८) वत् । समि--बुबुधिषति-बुयोधिपति । गहुँ --वोडुद्यते । णिचि बोधयंति । यद्यकिं--बोखुधीति-बोबोद्धि ॥ १. देरगतं त. । शदेगें तोऽन्तादेशः स्यात्र तु गतौ । शेतयति = नाशयतीत्यर्थः। शदयते =गमयतीत्यर्थः । २. विचुक्रुशु: भूमिपतेर्महिष्यः (भट्टि: ३ । २२) ३. षअम लुछ । ४. प्राणैरुपशोशमलीमसैब (रघु -२।५।। ५ अणावकर्मीका-(२८)खुधयुध - इति परस्मैपदमेध । १२४ वृह्द्धतुरूपवयम् [२५०] रुडूचीजजन्मनि आदुर्भावे च अकर्म० अनिट परस्मै० ॥ १. रोहति ॥ ५ . रुरोह । रुरुहतुः । म७ रोहिथ । र्हथुः । रुह । उ० रुरोह । रुसहिंव ॥ ६. रोहा ॥ ७. रोक्ष्यति ॥ ८, रुयात् ॥ ९, अरुक्षत् । १०. अरोक्ष्यत् । भावं रुह्यते । णिचि--रोहयति-रोपयति । सनि- रुत्क्षति । याङ-- रोश्छते । यङ्कुकि--रोरोढि-रोरुहीति ! कुत्सुरोढव्यम् । रोह- हणीयम् । रोद्यम् । रूढः । रोहन् । रोदुम् बलं । आरुख । रोहितः । लोहितः । आ-आरोहति । अच-अवरोहे-(ऊध्र्वस्थानदध- गमने । अवरोहति अवर्तेय ! प्र-प्ररोहति । अॅरोद्भः । [२५१] अञ्चु-गतौ याचने च । सकर्म७। सेट् । उभय ० ॥ परस्मैपदे--अछतीत्यादि (७९) वत् ( आत्मनेपदे-अझते इत्यादि ‘अङ्कति’ (५६) वत् अन्यस्सर्वे परस्मैपदवत् । सानि- अविचिषते--ति इति । अञ्जमानः शनच्च विशेषः । म-अच-छद इत्याद्युपसर्गयोगे–प्रावतीत्यादि सिद्धः । [२५२] ङ णवृथाश्वायम् । सकर्म७ । उभय७ ॥ १, याबृतिं-ते ॥ २. याचतु-ताम् ॥ ३. अशाचत्-चस ॥ ४, याचेत्--चेत / ५. ययाच-- चे A ६. याचितासि-से ॥ ७, १• छिन्नोषि रोहति तरुः- इति भर्तृहरेि : २ . र्हः : पोऽन्यतरस्याम । ३ अनासनस्थश्चैवैनमत्रन्नश्नाभिवादयेत् । इति मनुः । ४, इम्प्ररोहजटलनिश्च। भश्रिष्टद्वा-- रघु.१३ ७१ । ५ स्वच्छा मैतिकसंहतिर्दथलमा । हैमं लतामयति-इति पुष्पबाणबिखे६, तां यथते नरपतेर्नर्मसुहृन्नन्दन भूपमुखेन इह मालतीमाधवे । भ्वादयः || १|| १२५ याचिष्यति--ते ॥ ८. याच्यात्-याचिषीष्ट । ९. अयाचीत्-अया त्रिष्ट । अयाचिष्टम्-अयाचिषाताम् ।। १०९. अयाचिष्यत्--त । कर्मणि--याच्यते । इत्यादि ‘काशति’ (१८७) वत् । याचक्षुः । याचितकम् । याच्। याच्यम् । ([२५३] मेधु=सङ्गमे । अकर्म० । सेट् । उभय ९ ॥ १. मेधाति-मेधते ॥ । ५ . मिमेध-मिमिधे ॥ ८. मेध्यात्--भेधि पीg ।। ९. अमेधीलो-अमेधिएँ । कर्मणि---मेध्यते । णिचि मेधयति-ते । मेघे । गृहृमेधी । गृहमधीयम् । मेध्यम्शुद्धम् । २५४] बुधिबोधने । सकर्म७ । सेट् । उभय० ॥ परस्मैपदे –बोधति-ते इत्यादि ‘क्रोशति’ (२४८) वत् । आत्मनेपदे । ‘द्योतति’ (२११) वत् । लुङि ९, अबोधीत्-अबु धत्- अत्रोधिषु । इति विशेषः । [२५५] खनु=अवदारणे । सकर्म ० । सेद् । उभय ७ ॥ १. खनति-ते ॥ ५. P० चखान । चळ्नतुः । चख्नुः । म७ चखानिथ । चख्नधुः । चख्न । उ० चखान-चखन । स्वस्मिन् । चटिनम । आत्मने० प्र० चख्ने । बस्नान्ते । चघ्निरे । म० । १. अब मोथा यरमांघेणे नाधमे लवधकाकमा –इति मेघसन्देशे । २. सप्तमे छुई । ३ . एकादश छङ् । ४. धीरधानती मेधा - इत्यमरः । ५ गृहैः दरैः मेधते सकछतं इति गृहमेधी । प्रकरें हमेधनम् –(रघु: १ । ७) । ६ गमहनजनखनघसां लोपः क्ङित्यनङि। इद्ध औ}द क्ङित्युपधालोप: । ७ निचखान जयस्तम्भान् गङ्गास्रोतोन्तरेषु स. । (२धुः ४ | ३६) । तं विनि- बसुधाय निजघ्नतुः रघुः १२ तं तौ भुवि निचख्नतुः (भ७ि: ४ | ३ } १ २ ६ वृहातुरूपवर्याश्रु- चरूिनघे । चनथे । चन्निध्वे । उ० चढ्ने । चन्वहं । बर्लिन महे । खनिता ॥ ६. वनितासि-से । स्खलितास्मि -साहे . ।! ७. खनिष्यति - ष्यते ॥ ८. खचैत्-क्षयात् । / खयास्ताम्-खन्थास्ताम् । आमने--खनिषीष्ट । खनिषीयास्ताम् ! ९. अखनी-अखनी । आत्म ०–अखनिळू ॥ १०, अखनिष्यत-अखनिष्यत । कर्मणि-- खायते—खन्यते । णिचि-खानयति । सनि – चिखनिपति -ते । यङि-ञ्चलभ्यते - चाखायते च यङ्लुकि--वह्नीति-चवन्ति । छेत्सु--खनितव्यः । वननीयः । स्वर्य ! खतः । खन-खनमानः । सनितुम् । खननम् । खनित्वा । निस्राय-निखन्य । खनकः । । खनी। खनित्रम् । आखुः । मुखम् । परिषु । [२५६] व्ययगतौ । सकर्म । सेट । परमै ० ॥ अयं चित्तत्यागे । नित्यमास्मनेपदी । १. व्यशति-व्ययते ।५. दयाय-वन्यथे ॥ ६. व्ययिता सि-स्मि । व्ययिता-से--हे ॥ ७ , व्ययिष्यति-ते । 4. व्ययिषीष्ट । अव्यथीत्- अव्यथिष्ट । १०. अव्यथिष्यत् -त । कर्मणि–व्यथ्यते । णिचि --ठेयाययति--ते । यडि-~-वाच्यस्यते । यङ्लुकि-~वाव्य याति-बव्यति । कृसु --व्यथितज्यम् । ययनीयम् । व्य्यः-अप १. ये विभाषा । जनसनखनामाषं वा स्याद्यदै यिइति १ २ अतो हलादेर्लघोः !११२ । ३ एकादशी धिंध। ४. ' खनः ॥ ५ यस्य विभाष । ६. अर्निर्धू-१६२) इति' इत्रः ७. लङ्काया: परित्रलघुम् -- (रघुः १३ ६ १) ३ ८, लोपो व्यो-– ५ ११jरिति यलेप" । ९. भूस्त | पेच्पय माद्वाल्मीकिरिंति सोयगात् । (रघुः-५५ । ३७) । भ्वादयः ॥ | १ ॥ | १२७ श्रयः । व्यथ्यम् । व्ययन् । व्ययमानः । व्यथितः । व्ययित्वा । । संख्यथ । व्ययितुम् । व्ययी, मितव्ययी । [२५७दाङ=दाने । सकर्म० १ सेट् । उमय७ ॥ १. दाशति-ते ॥ ५. ददाश-शे ॥ ६. वाशिता । ९. अदाशीत् -अदाशिष्ट ॥ कर्मणि –दाश्यते । अन्यत्सर्वं ‘कशति’ (१८७) वत् । [२५८] गुह्=संवरणे । इह-संघरणं -गोपनम् आच्छादनम् अपह्नवः । सकर्म० । वेट उभय० |} १. गूहति-ते ॥ २. गूहेतु-गूह्यताम् ॥ ३. अग्नहृत् - ॥ ४. गूहेत् -त ॥ । ५. ५० जुगूहू । जुगुहतुः । जुशुहुः ॥ जुगुहे । जुगुह्यते । जुगुहिरे ॥ स० जुगूहिथ-जुगोढ । जुशुहथुः ॥ जुगुहिषे- जुचुसे । जुगुह्यथे । जुगुहिर्दू-ध्वे-जुधैवे । उ० जुगूह । जुगुहिब जुगुळु । जुगुहिम-भृगुदा ॥ गुहे । जुगुहिवहे--जुगुहवे । जुगुहिमहे जुगुदोहे ॥ ६. गूहिता-गोढा ॥ म० गूहितासि-गोढासि । गूहितासे- गोढासे ॥ ७५ गूहिताम्मि-गोढास्मि | तंहिताहेगोढाहे ॥ ७. गृहि- प्यति-ते । योक्ष्यति-ते ।। ८, गुह्यात् । गुहास्ताम् । हिषीष्ट- चुक्षीष्ट । हृिषीयास्ताम् । ९. अगृहीत् । अगृहृिष्टाम् । अगृहिषुः । अवुर्सीत् । अधुक्षताम् । अधुक्षन् । अगृहिष्ट । अगृहिषाताम् । अग्र १. ऊदुपधाया गोहः। गुह उपधाया ऊन्स्यात् गुणहेताव्रजादै प्रस्ये परे ॥ २. एकाच(१८९) इति गकारस्य धकारः। ३. सप्तमो छुट्ट । इष्ट पक्षे सिज्लोपे अन्य रूपम्। ४. इंडभावे शलइगुपधा- (पृ० ११) दिति क्सः । भभ्रमो छ३ । प्रक्रिया 'जघाने(१८९)। इयत्र द्रष्टव्या । १२८ वृह्द्ध(तुरूपाश्ल्याम् हिषत । अगूढ-अधुक्षत । अयुताम् ! अधुक्षन्त । म७ अगृह्याः अधुक्षथाः। अधुक्षाथाम् । अधूर्छम् -अधुक्षथम् । उ० अशुक्षि । अधुहृहि-अवृक्षावहि । अघुलहि--अधुक्षामहि || १०, अहिष्यत् -त । अषोक्ष्यत्-त । कर्मणिगुह्यते । णिचि -गृह्यति-ते । सनि

• वृक्षति-ते । यङि---जोगुह्यते । यङ्लुकि --जोगुहीति-जोगोढि ॥

कुसु---गूहितव्यम् -गोढव्यम् । यूहनीयम् ? भृशम् -गोवम् । गूढः । गृहृन्-गूहमानः । हृनम् । गृहित्वा--गूढं । निगृह्य ! गुहा । उप- आलिङ्गने =* [२५९शिवायाम् । सकर्म७ । सेट् । उभय७ ॥ १. अयंति--ते ॥ २. श्रयतु-ताम् ॥ ! ३. अश्रयत्-त ॥ ४. अयेत्-त ॥ ५. परस्मै० प्र० शिश्रय । शिथियतुः । शिश्रियुः। म० शिंश्रयिष्ट । शिश्रियधुः । शिश्रिय ॥ ७० शिश्रथ-शिश्रय । शिश्रियिव । शिश्रियिंम । आत्मने० प्र० शिश्रिये । शिश्रिया । शिश्रियिरे !! म० शिश्रियिषे । शिश्रियाथे । शिश्रियिङ्गवे ॥ ७० शिंश्रिये । शिश्रियिवहे । शिश्रियिमहे || ६. श्रयता ॥ ७, आत्रे ष्यति--ते । ८. श्रीयास्-श्रयिषीष्ट । ९. अशिश्रियत्-अशिश्रियतें ॥ १. लुग्धा दुहदिहलिहगुह्यमात्मनेपदेदन्ये । एषां सस्थ क्षुधा स्या इन्ये तहि । द्वादश कुइ। २. हलन्ताच्च । इसमीपाद्धलः परौ झलादिः सम् किंस्यात् । ३ शंसिदुहिभ्यो वा । इति क्यप् ण्यद्य । ४ शिशिरानलैर्भ तरङ्गहस्तैरुपगूह्यतीव । (रङ -१३ । ६३) ५. सार्द्धधातुकार्धधातुकयोः (४० ३) इतेि गुणे अवदेशे च क्षप्रम् । ६ कवशं गुणः। इयङ्। ७. णिश्री (ट्टः ११) ति लट् । हृतयो दुइ। ८. नथमो छइ । स्वदयः ॥ । १ ।। १२९ १०, अश्रयिष्यत्- त / कर्मणि –श्रीयते । ५, शिश्रिये । ६. श्रायिता । । णिचि-श्रययति–ते ॥ सनि--शिश्रयिर्षति-षते । शिश्रीमति-ते । यडि--शेश्रीयते । यङ्लुकि - शैश्रयीति-शेति ॥ कृत्सु---श्रयितव्यः । श्रयणीयः । अथः । श्रितः । अयन्--श्रयमाणः । अयितुम् । अयणम् । श्रयित्वा । आश्रित्य । श्रीः । श्रेणेिः । श्मश्रु । आ-आलम्बने ; आश्रयति । प्र-प्रागल्भ्ये ; प्रश्रयति । उट्-उच्चभवने =उच्छूयते । [२६०] भुञ्भरणे । सकर्म० । अनि । उभय० ॥ १. भरति--ते ।। ९५. बमार । बभ्रतुः । बक्षुः = म० बभर्थ। बभ्रथुः। बभ्र । ! ङ ० अभार-यभर । बभृव। अश्रुम ।। आम० अप्रै । बझाले । बभ्रिरे । म७ बमृधे। बभ्रान्थे । बी-ध्वे । उ० बने । बभूवहे ! बभृमहे ॥ ६. भर्ती । ७, भरिर्थयति-ते । ८. श्रियात्-भृषीष्ट । ९. अभषेत्--अधूर्त । १०, अभरिष्यत्यते ॥ कर्मणि--भ्रियते । णिचि-भारयति-ते । सनि--बिभेरिधाम्नि ते - वुर्मुखीति-ते । यडि–श्रियते । यज्ञकि–वर्भर्ति–वर्भति -बरीभ- १. सनीचस्त-(१६३) इति सन इङ्का । इङभावे हलन्ताचे१५८)ति किषम् । २• ऊद्धनो स्ये । 'ऋतो हृतेश्च स्वस्य इद् स्यात् । इतर । ३. शिख़्शयग्लिइक्षु। शे यकि यावार्धधातुकें लिछि च अष्टो रिकादेशः स्यात् । इति रिड्देशः । ५. उश्च । वर्णापरौ झलादी लिहू तड्पपरः सिञ्च इत्येतौ कितौ। स्तः। इति फिरधान गुणः। ५ षष्ठो छड़ । ६. दशमो लुङ् । इवाद्रूtत् । सिचो लोपः स्याद्धति । ७ सनीवतथं -११६३)ति वेट्। ८. इको झन्छ (पृ० २६) । इति किचे अज्झनगम(९४)मिति दी गृ इति जातेउदोष्थ पूर्वस्थ इति उस्वे रपरत्वे हलि चेति दीर्यं रूपम् । 17 १३० बृहद्धातुरूपावल्याम् रीति-बरिभरीति इत्यादि । कृत्सु-भर्तव्यः । भरणीयः । भूत्यैः । सम्भूयः-सम्भाये: } भूतः । भरन्--भरमाणः । भर्तुम् । भरणम् । भृत्या । सभृत्य । आरमभरिः। कुक्षिम्भरिः- उदरंभरिः। भारः । भरु । भरतः । बधुः । अपो भरतस्त्यश्रम्=गेषः [२६१] हृब्र्हरणे । सकर्म ० । अनिञ्। उभय० ।। १. हरति-ते ॥ ५, ५० जहार । जह्रतुः। जहुः ॥ १० जह थी । जहसुः । जह्व । उ० जहार-जहर । जह्निर्व। जहिम ।। आम ० जज्ञे । जह्रते । जझिरे । ६. हd ॥ ७. इरिष्यति ।। इत्यादि ‘भरति’ (२६०) बत् ! प्रहरति । संहरति । विहरति । परि हरति । आहरति । त्रयवहरति । अपहरति । उद्धरति । व्याहरति । अभ्यवहरति । निर्हरति । उदाहरति । उपहरति । प्रत्युदाहरति । उपसंहरति । हरिः । हृदयम् । हृदयाकुः। सुहृत्। सौहार्दम् । हार्दम् । इत्यादि । ( [२६२) धूञ्=धरणे । सकर्म७। सेट् । उमय० ।। । धरति-ते ॥ ५ प्र० दधार । दभ्रतुः । दधुः । म० दधथ् । दभक्षुः । दक्षु ॥ उ ० । दशर-दधर । दधृध । दर्धेम । ६. धर्ता । १. शृओऽसंशयम्। इति क्यप् । २. समश्च बहुलम् । इति पूयतुं । ३. फलेग्रहिशमम्भरिश । इति इन्प्रत्ययान्त निपातः। चक- रात् कुक्षिम्भरिः। कुक्षिम्भरि क्षोणिनमःपदयोः--(हीरसौभाग्यम् । सर्गः ७. श्लोकः ५) । ४ ज्योतकरम्बमुदरम्भरयश्चकोराः-इति मुशf:। ५. प्रपणं स्वकारः स्तेयं नाशन व हरणम् । भारं हरति ग्राम के पयति इत्यर्थः। अंशं हरति पुत्रः । भागं स्वीकरोतीत्यर्थः । मणि ६रति चोरः। रामनाम थापं हरति । ६. कार्दि- नियमादिट्। भ्वादयः || १ ॥ १३१ ७, धरिष्यति ॥ इत्यादि ‘भरति’ (२६०) घत् । धरा । वसुन्धरा । धर्मः। धर्मे चरति इति धार्मिकः । धर्मादनपेतं धर्यम् ॥ [२६३) णीञ्प्रापणे । सकर्म० । अनिट् । उभय ० ॥ १. नयति-ते ॥ २. नयतु-गयताम् ॥ । ३. अनयत्-त । ४. नयेत्-त ॥ ५. निनीय । निन्यतुः निन्युः । मल निनायिथ निनेथ । निन्यथुः। निन्य । उ० निनाय-निर्नय । निन्यिंब । नि नियम ॥ आत्म० निन्ये । निन्याते । निन्थिरे ॥ ६. नेता : ७. नेष्यति-नेष्यते ॥ ८. नीयात्-नेषीष्ट । ९. अनैषीत्-अनेषु ॥ १०. अनेष्यत्-त । कर्मणि-- नीयते । णिचि-घ्नाययंति-ते । सनि -- निनीषति-ते । यडेि---मेनीयते । यङ्लुकि--नेनाति-मेनेति ॥ कृत्सु -- नेतव्यम् । नयनीयः । नेयः । नीतः । नयन् । नयनम् । नीत्वा । प्रणीय । प्र-करणे=प्रणयति । अप-दूरीकरणे=अपनयति । उप-उपनयने=उपनयते । उत्-उन्नयने (उस्प्रेक्षायां ऊध्र्यक्षपणे च) उन्नयति=अपेक्षते । अमि ; अभिनये अभिनयति । अनु-अनुनये= अनुनयति । वि-विनये-विनयते इत्यात्मनेपदम् । वि=ऋणशोधना थेगणनायामपे, आर्मनेपदम्। ण विनयते ; शोधनाय गणयतीत्यर्थः । परि=परिणये परिणयति इत्यादि । [२६४] धे=ाने । सकर्मी० । अनिट् परस्मै० । १. धयति ॥ २. धयतु ॥ ३. अधयत् ॥ ४. धयेत् ॥ ५. १ अचो णिति । २ णदत्तमो वा । ३ • क्रादिनियमादिट्। ५६२ वृहं ज्ञातुरूपावल्याम् १० ६थैौ। दधेतुः। दधुः । म ७ दधिथ-दर्थंथ । दधथुः। वध । उ० दधे । दधैव । दचिम ॥ ६. धाता ॥ ७, धास्यति ॥ ८. धैर्यात् ? घेयास्ताम् ॥ ९. अर्दधत् । अदधताम् । अदधन् -- अर्थात् । अधाताम् । अधुः -अबीसीत् । १०. अधस्यत् । कर्मणि धीयेते । ९, अधायेि । णिचि-यापैठंति-से । सनि विदैसति । यङि-- देशीयते । यङ्ङाकि--दोषेति-दाधाति । कर्म- व्यतिहारे–ध्यतिधयते । कुत्सु---धातव्यम् । धानथम् । धेयम् । धीतम् । धयन् । धातुम् । धीवा / एंघीय । धेनुः । स्तनन्धयः । [२६५] ग्लैडूर्यसैंये । अकर्म० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. ग्लायति ॥ ५. जलौ । जग्रुतुः । जग्छुः ॥ १० जग्लिथ-जाल्लथ। जलथुः। जल ॥ उ० जलौ । जग्लिव । जस्लिम ॥ १ आदेख उपदेशेऽशिति । उपदेचे एभन्तस्य धrते: आrत्वं स्यान्न तु शिति । वे+ णच् ! द्विश्वदं कृते लिgsशिवह द+अ = आत अँ पालः । आदन्ताद्धातपॅल औकारादेशः स्यात् । दर्धा ॥ २. आस लोप इटि च । अजाद्योर्धधातुकयोः त्रिदिष्टः परयोरातो लोपः स्थल । ३. इंटे- पक्षे अतो लोप: । ४ इडभावपक्षे आये दया+थ =‘दधाथ। ५ अ श्वदए। दारूमा धरूपाश्च धातवो घुसंज्ञाः स्युः । एर्लिङि1 घुमंझन मधर्द च एत्वं स्यादर्धधातुके किति लिङि । ६ विभषा श्रेष्ठयोः । ।g५ ११ तृतीयो छुङ् । ७. वङ्गभावपक्षे विभवा घ्राधेट् शड्ड्सः (पृ० १०) इति सिध लुग्वा । टुङि प्रथम विश्वt । ८. सिलगभवपक्षे यभरमनर्माता (पृ० ११) मिति सक्र । चतुर्थे कुछ । ॐ . धूमस्थगाशजहसिसां हाल । एषामत ईत्स्थात् झलादौ क्ङिल्यार्धधातुकें। १०. अस्वे अतैिलली (१६४) इति पुञ्ज । ११. खनिमीमाधुरभरूभशकषतपदमच इट् । एषामच इस् स्थत्वदं सनि । १२ न ह्यपि । यषेि परे घुमास्यादेरीत्वं न १३. हर्ष- क्षयो धतुक्षभः। भ्वादयः || १ १३ ३ ६. लाता । ७. इलास्यति ॥ ८. ग्लाइथात्-प्लेयीत् । ग्लायास्ताम् ग्लेयास्ताम् । ९. अग्लासीत् । १०अग्लास्यत् । ग्लास्नुः । ग्लैः। सुग्लः । भावे-- पलायते ! णिचि --पलपैयति-ते । ग्लपयति-ते प्रग्लपयात सनि--जिग्यासति । शुडि. -जाग्लायत यJाक--- जाग्लेति--जाग्लाति । ऋभु-~लातव्यम् । ग्लानीयम् । ग्लेयस् । ग्लीनः । ग्लायन् । ग्लायतुम् £ ग्यात्वा । प्रश्नलाय ।। [२६६] म्लैर्हषंक्षये । अकर्म० । अनिट् । परस्मै७ ॥ सर्वे ग्लाथाति’ (२६५) वत् । [२६७j चैचिन्तायाम् । सऊर्भ ० । अनि । परस्मै० } १. ध्यायति ।। ५. ७० दध्यौ । दध्यतुः । दध्युः । म० दध्यिय-दध्याथ । उ० दध्यौ । दयिव ॥ ६. ध्याता ॥ ७, ध्यायति ॥ ! ८, ध्येयात् ॥ ९, अध्यासीत् । १०. अध्यास्थत् ।। कर्मणि–ध्यायते । णिचि– ध्यापयति-ते । सनि---दिध्यासति । यडिन्दाध्यायते । यङ्लुकि--दाध्येति । दाध्याति । कृत्सु -- ध्यातव्यम् । ध्यानीयम् । ध्येयम् । ध्यातः ? “ ध्यातुम् । ध्यान | निध्याय । अभि–परद्रव्येच्छायाम् (‘‘अभिध्या परभ्य विषये स्पृहा । इत्यमरः । अभिध्यायतिं ; अभिध्यानम् । [२६८] स्यैऋशब्दस श्वासयोः । अकर्म ० । अनि । परस्मै० ॥ १. स्त्यायति ॥ ५ , तस्यौ । इत्यादि ‘ग्लायति' (२६५) वत् । स्त्यायते संहन्यतेऽस्यां गर्भ इति स्त्री । १. वयस् संयोगादेः । धुमास्थादन्यस्य संयोगभेदेर्धातोरात एवं व स्यादार्धधातुके किति लिङि। इत्येवं व न २ ग्लास्नाघनुवर्मा च। इति अनुपसृष्टस्य वा मित्त्रम् । ३. संयोगादेरातो धातौऍण्वतः । निgrतस्य नः स्थतं । १३३ बृह द्धातुपाचश्याम् [२६९] कै-शब्दे । सकर्मी० । अनि । परस्मै० ॥ । १. कायति ॥ ५. चकौ ॥ ६. काता इत्यादि ‘गाथतेि '। (२७०) वत् । [२७०] गै—शब्दे । सकर्म ० । अनि । परस्मै० ।। गायति । इत्यादि ग्लायति (२६५) वत् । ८. गेयात् ॥ गेयास्ताम् । कर्मणि--गीर्यते । णिचि-पयति । सनि--जिग सति । यद्धि-“-जेगीयते । यङ्लुकि~~आगेति-जागाति | कृत्सु- गातव्यम् । गानीयम् । गेयम् । गीतम् । गायन् । गातुम् । गानम् गीत्वा । प्रगीय ग्रंथकः । गायनः । गायनी । गायक । गतिः । गTथ ! अबग,-त्रिगनिन्दायां अवगानि त्रिगायति । उद्यसि- उच्चैर्गायति । (२७१ ! =पाके । सकर्म । अनिट् । परनैौ० भृ७ ॥ अयति ॥ ५. शशी ॥ १० शश्रिथ-शञ्जाथ । उ० शश्रे । शशिव ॥ ६. श्रता इत्यादि ग्लायति’ (२६५) बत् । श्रुतं क्षीरम् । श्रणा ययगूः । [२७२) पापाने । सकर्म० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. पिबंति १ २. पिबतु । ३. अपिबत् १ ४. पिवेत् । ९ . प्र० पैयौ । पषतुः । पपुः [| म० पपिथ-पपाथ । प्रपञ्चः । पक्ष ॥ १. घुमास्थे२६४ ति इत्वम् ॥ २, न व्यषिं । (२६४) इति ईन्यं न । ३. ग: स्थकम् . ! ४. युद च ॥ ५ धात्रामा--(१९४६) इत्यादिना पिधादेशः । ३, आत औ णलः २६४} । भ्वादयः ॥ १ ॥ १ ३५ ४ / उ० पषों । पपिव । पापिस ॥ ६, पाता । ७. पास्यतेि ।। ८. पेयात् । ९. अपत् । अषाताम् । अपुः। कर्मणि–पीयते । ५. पपे । ९. अषायि । णिचि–पार्रयते। ९. अपीष्यैत् । सनि-पिपासति । यङि--पेपीयते । यद्धकि-पापेति-पापाति । कृष्ठ -पातव्यम् । पानीयम् । पेयम् । पीतम् । पिबन् । पातुम् । पानम् पत्व । प्रपाय । प्रपीय, निपीय, इति पीठे रूपे ! सुरापः। द्विपः। प्रपा । सपीतिः । पयुः । पापम् । पायः । पयः। पात्रम् । पञ्चानां पात्राणां सभाहारः पञ्चपात्रम् । [२७३] घन्धोपादाने । सकर्म ७ ) अनि । परस्मै० ॥ १. जिनैति ॥ ५. जप्तौ । जक्षतुः। जक्षुः ॥ ६. घ्राता । ७. श्रास्यति ।। ८. नायात्-श्रेयात् ॥ ९. अस्राव्-अगेंसीत्- कर्मणि-त्रायते । णिचि--श्रपयति-ते ॥ ९, अजिप्तिर्षीत्-अजि षपत् । सनि-जिघासति । यङि--जेन्नीयते । यङ्लँकि जानेति-जानाति । कुसु-~व्रातव्यम् । घ्राणीयम् । श्रेयम् । प्रातः- घ्राणः । जिघ्रन् ! धतुम् । मावा । आम्नाय । वि+आ जिवतीति व्यानः । १. एर्लिङि (२६४) इयेयम् । २. प्रथमो छुट्टी । रातिस्थे -(पृ० १०ति सिचो लुक्। ३. निगरणचलनार्थेभ्यश्च। इयत्य न पादभ्याड्--(२१४) इति निषेधादारमनेपदमेव । ४. लोपः पिबतेरीचाभ्यासस्य । पिबतेरुपधाय लोपः स्यात् अभ्यासस्य ईदन्तादेशश्च चङ्परे णौ। । ५ पात्रा-{२४६) इति जिघ्रादेशः । ६ विभाषा घ्राधेद-(पृ० १०) इति सिचो वा लुक् । ७, लुगभावपक्षे षष्ठे । कुइ। ८. आदन्तापु । जिन्नतेव । उपधाय इददेशः स्याद्वा चङ्परे णौ, ९. नुदविदोन्त्राश्रीभ्योऽन्यतरस्याम्। एध्यो निष्ठा- तस्य नो न ? १३६ गृह द्धातुरूपावल्यान । [२७४] ध्माञ्शब्दे अंमिसंयोगे च । सकर्म ० । अभि । परस्मै० ।! १. धर्मेति ॥ २. धमतु ॥ ३. अवभत् ॥ ४. धमेत् ॥ । ५. दध्मौ इत्यादि ‘जिघ्रति’ (२७३) बत् । ९. अध्मासीत् । कुसु-ध्मातः । आ -स्फीततायाम्=आथमति । उद्धमः । नाडिन्धमः (स्वर्णकारः) । [२७५] ष्ट=गतिनिवृत्तौ । अकर्म० । अनि । परस्मै७ ॥ १. तिच्छेति | २. तिष्ठतु ॥ ३. अतिष्ठत् ॥ ४. तिष्ठेत् । ६. प्र० तस्थौ । तस्थतुः । तस्थुः ! म० तास्थिथ-तथाथ ! तस्थथुः तस्थ ( ज० तस्थौ । तस्थिव । तस्थिम ॥ ६. स्थाता ॥ ७. स्थास्यति ।। ८. स्थेयात् ॥ ९. अर्थात् । अस्थलम् । अस्थुः । १०. अस्थास्यल् । १. संतिर्द्धते । २. संतिष्ठताम् । है, समतिष्ठत । ४. संति ठेत । ५ संतस्थे । ६. संस्थाता । ७ . संस्थास्यते ! ८, संस्था- सीट् । ९. समस्थित । १०. समस्थास्यत । एवं अवतिष्ठते । प्रतिष्ठते । वितिष्ठते । आतिष्ठते । तिष्ठंते कन्या छात्रेभ्यः। उपसिीते सूर्यम् । असिउँते ॥ भावे- स्थीयते । णिचि--स्थापयति-ते । ९. त् सनि--तिष्ठासति । यङि--तेठीयते । यङ्लुकि-~तास्थति- १. अतिखंयोगो नाम मुखवयुनाग्निसंयोगः । २. पाश्रमे - (१४६)ति' धभादेशः । ३. पाने -(२४६)तिं तिंष्टदेशः ४ . प्रथमो लुङ् । ५. सम- वप्रविभ्यः स्थः ६ आङः प्रतिज्ञायामुपसंख्यानम् ७, प्रशम स्थेयाख्ययोश्च । ८. उपान्मन्त्रकरणे । ५. उद्वीक्षमीणि । कुटुम् इतिष्ठते तदर्थं घटत इत्यर्थः । १०. तिष्ठतेरित् । भ्वादयः ॥ १ ॥ १३ ७ तास्थाति । कुसुस्थातथ्यम् । स्थानीयम् । स्थेयम् । स्थितः । तिष्ठन् । स्थातुम् स्थित्र । उपस्थय । स्थास्नुः । स्थायैकः । स्पेंचरः । स्थैिरः -युधिष्ठिरः । स्थेयान् । स्थेष्ठः । स्थविरः। स्थाणुः । तस्थिवान् ।। [२७३] ना=अभ्यासे । सकर्म७ । अनि । परौ० १. मैनति । मनत ॥ २, मनतु ॥ ३. अमनत् | ४, भनेत् । ५ . गतौ इत्यादि ग्लायति' (२६५) वत् । आम्नायः । आम्नाती व्याकरणे । सुतरां आम्नायते इति सुम्नं=सुखम् ॥ [२७७] दाण्=दाने । समी० । अनिष्ट । परस्मै० ॥ १. यच्छंति ॥ २. यच्छतु ॥ ३. अयच्छत् ॥ ४, यच् छेत् । ६. प्र० ददौ । ददतुः । ददुः । म० ददथ-ददाथ में ददथुः । दद । उ० ददौ । ददिव । ददिम ॥ ६. दाता । ७. दास्यति । ८. देयात्। देयास्ताम् ॥ ९, इंदात् । अदाताम्। अदुः ॥ १०. अदास्यत् । कर्मणि---दीयते । णिचि—दापयति । सनि- दित्सति । याडिर--देदीयते । यङ्लुकि---दादाति-दादेति । कुसु- दातव्यः। दीनीयः । देयम् । दनैः यच्छन् । दानुम् । दानम् । दुखf । प्रदाय । गां प्रयच्छतीति गोप्रदः । दास्या मालां संप्रयैच्छते । १. ग्ठाजिस्थश्वग्र्स्नुः । २. लषपत-इस्रादिमा खक । ३. स्थेशभरसे(१८०)ति वरम् । ४, अजिर शिशिर शिथिलस्थिर इत्यादिना निपातः। ५. एषामे२४६)ति मनादेशः । ६. भ्रमें तिं यच्छादेशः। ७. गातिस्थाश्रु-(पृ १०) इति सिचों छु । प्रथमो लुङ् । ४. दीयतेऽस्मै दनीयो विनः ॥ ५. द ड्रघोः। खुसंज्ञकस्य दक्ष इत्यस्य ‘दत्' इत्यादेशः स्यात् तादौ किति। वत्→म्, ॥ १०, दाणश्च सा चेच्चतुर्यथै । इत्यारमनेपदम् । 18 १३८ र्दृद्धातुरूपावल्याम् [२७८] स्दृशव्दोपतापयोः । अकर्म० । वेदं । परस्मै० ॥ १. स्वरति ॥ २, स्वरतु है ३. अस्वरन् ॥ ४. स्वरेत् ॥ ५. प्र० सस्वार । सैस्वरतुः सस्वरुः । म० सस्वरिथ-सवर्थ । सस्व रथुः । सस्वर ! उ० सस्वार-सस्वर । सैस्वरिञ्च । सस्धरिम ॥ ६. खत-स्वरिता ॥ ७, स्वरिष्यैति ॥ ८. वर्यात् ॥ ९. अस्यारीत् । अस्वारिष्टाम् । अस्वारिषुः । पक्षे अस्वार्षीत् । अखाष्टम्। अम्वार्थः । १०. अखरिष्यत् । कर्मणिस्वर्यते । णिचि--खारयति । सनि–सिस्वरिषति-सुर्द्धर्षति । यडि-सैस्वर्यते । यदुकि. सर्वरीति-सरिस्वरीतिसरीस्वरीति । इत्यादि । संपूर्वः आमनेपदी । संस्वरते । ५ संसस्वरे इत्यादि । कृत्सु- स्वर्तव्यम् । स्वार्यम् । स्यूत । स्वरितुम् –स्वर्तुम् । स्वारिवा-स्वृत्या । संवृत्य । स्वरुः ।। [२७९] स्पृ=चिन्तायाम् । सक० । अनिट् । परस्मै७ ॥ १. स्मरति । ५० प्र० सस्मार । सस्मरतुः । सस्मरुः । म ० सस्मारिथ–सस्मर्थ । सस्मरधुः । सस्मर ! उ ० सस्मार-सस्मर । सस्मरिव । सस्मरिम ॥ ६. स्मर्ता ॥ ७, स्मरिष्यति ॥ ८. स्मर्यात् । ९. अस्मार्षीत् ! अस्माष्टम् । अस्माथुः ॥ १०. अस्मरिष्यत् । १. स्वरातिस्ती-३५)ति वेट्। २. ऋतव संयोगादेर्गुणः । ऋदन्तस्य संयोगादेरङ्गस्य गुण: स्याल्लिटीि ! ३. *युकः किति । श्रिल एकाच उगताच परयोर्गिर्जितोरिण्ण स्यात् । इति नित्यमनिटे स्वरतिस्ती-(३५)त वैफदिपकमिष्टं च बख़िस्बा ऋदिनियमान्नित्यमिट्। ४: अद्धनोः स्ये (९६०) इति। नित्यमिट्। ५. गुणोर्तिसंयोगाद्योः। अर्तेः संयोगादेः इदन्तस्य च गुणः स्याद्यकि यादावार्धधातुके लिङि च । इतेि मुण:। ६ थुमूर्षति'(९६०} त्रप्रक्रिया । ७. यङि च । अत्रैः संयोगादेश्च धृतो गुण: स्याथङि। ८. ङि यङ विधा । भ्वादयः ॥ १ ॥ १३९ कर्मणि---स्मर्यते । णिच--भरयंति -ते । स्मारंथति-ते । सनि सुस्पॅर्षते । याहि --सास्मैयेते । यज्ञाकि सर्मरीति–सरिस्मरीति सरीमति इत्यादि । कुसु--स्मर्तव्यः । स्मरणीयः । स्मार्यः । स्मृतः स्मृतिः । स्मरन् । स्मर्ता । स्मर्तुम् । स्मरणम् । स्मरः । स्मारक । स्थुस्खा । विस्मृत्य । [२८०] सृ=ातौ । सकर्म७ । अनिट् । परस्मै० ॥ १. सरति ॥ ५. ससार । सस्रतुः । सन्न या म० ससंथ । सत्रथुः । सल । उ ० ससार-संसर । सस्व । ससृम ।। ६• सतों ॥ ७. सरिष्यति ॥ ८. सिंथात् । ९. जैसार्षीत् । १०. असरिष्यत् । कृत्सुसतव्यम् । सर्तुम् । सुवा । अपसृत्य । सारः । प्रसारः । अभिसारः । अतिसारः अतीसारः-व्याधिविशेषः । विसारः-मत्स्यः । पुरः सरतति, पुरस्सरः । अपसरः । अग्रेसरः। सृमरः । विसृमरः । स्कूबरः । अभ्य सृता इति अप्सराः। अप्सरा इव आचरति अप्सरायते । (बहुवमविवक्षितम् ) प्र-प्रसारे=प्रसरति अप=अपसरणेः अपसरति अनु-अनुसरणे—अनुसरति । सं-संसरणे (स्वाहgजन्यदेहेधारणे) संसरति । त्रि-विस्तारे-बिसरति । अभि-अभिसरति । (कान्तार्थतया सक्झेतस्थानमभिसरणम्) कान्तार्थिनी तु या याति सङ्गतं साऽभिखारिका इत्यमरः । उत्-उत्सरणे अकर्मकः । उत्सरति । (दूरीभवति) णिचि उत्सारयति । १. आध्यानार्थकत्वे घटादित्वान्मित्वम् । भित्रद्रस्वः । २. चितार्थकस्वे वृद्धिः। ३. शत्रुस्मृडशां सनः । इति सनि आत्मनेपदम् ॥ ४. यङि च । (२७८) इति गुणः॥ ५. क्रादिनियमाने स ६ रिङ्शयर्लिङ्घ्र । (२६०) इति ऋतो रिङ्कादेशः॥ ७. लुडे षष्ठी विद्या । १४ • [२८१] –तिम्र षणयोः । सकर्म७ । अनिट् । परमै० ॥ १. ऋच्छेति ॥ २. च्छतु ॥ ३. आच्छत् ॥ ४, ऋच्छेत् । ९. अ० आर । आरतुः। आरुः ॥ १० आर्थि । आरक्षुः। आर भी ऊ० आर । औरिब । आरिभ R ६. अर्ता | अरिष्यति ॥ ८. अर्यात् ।। ९. अषीत् । आष्टम् । आर्द्धः ॥ म० आधैः ॥ उ० आर्धम् ॥ १०. आरिष्यत् । समृच्छेते । कर्मणि अर्यते ॥ ६. आरे । ९. आरि । णिचि-अर्पयाति--ते । १५. अर्पया थके । ९. आर्षिपत् 1 सनि---औरिरिषति । यङि–"अरार्यते । यङ्लुकि--अररीति-अरी-अरियाति । इत्यादि । कुत्सु---अर्तव्यम् । अरणीयम् । जीर्यः । और्यः । बृहंण ! प्रवृद्ध ऋणं प्रणम् । अणणम् । तंगें । चक्रच्छन् । अर्तुम् । अरणम् । आरा-चर्मप्रभेदिका । आर्चः । तिः । आ+ऋतिः =आर्तः । वा । समृत्य । असूित्रम् । अर्भः । अर्मकः। अर्थः। अर्वा । अवतुः । अररम्=कपाट । इरिणम् । अण; } अणेवः । [२८२] वृ=सेचने । सकर्म० । अमि । परस्मै० ॥ १. अभियंvति । इत्यादि सरति (१८०) वत् । अभिधारयंति ।। १२ १. पात्रम् -(२४६ ३दिन हृष्यादेश: २. श्रीट सिपो णलि द्वित्वे उर {q० ८) इति झकस्थ अवै ह्लादिशेथ अत आदेः । इति दीधै रूपम् । हैं - ‘द्र + अनुस् इति स्थिते ‘आर’ इथलेषु द्वेिदे आ छ अनुस् इति जते किंवाह्णनिषेधे प्राप्ते नछत्यूता । तं किञ्च भदुनछते: अदधातोः कृत : गुण: स्यळिटि इति गुठे आ -- अर+अबु इति ईथि सन्- दीर्यं आरतु, ॥ ४ इङयतिव्ययतीनाम् अद छ, व्येन एभ्यस्थदे नित्य मिट् स्यात्। ५. दिनियमान्नियमः ६. पट्टी डुङ् । ७, सम गम्यू छिथाम् । इत्यात्मनेपदम् । ८. अfर्तीव्ली -(१६ इत्यादिना मुके । ९. खिमपूङ्घ्ज्वां सनि । इति इटि ऍिसु शदस्य द्विस्त्रं ह्लादिशेथ थत्वे य रूपम् । १०. स्वामी वैश्य वा १ १ १. स्वाभिवैश्याश्रमन्यत्र । १२. अत्रण माधमण्यै । १३, सत्यमित्यर्थः । १४, श्रयेणायमभिपूर्वः । वदथ ॥ १ ॥ । १४१ ([२८३] घातौ । सकर्म७ । अनिट् । परस्मै० ॥ स्रवति ॥ २. स्रवतु । ३. अश्नवत् ॥ ५. स्रवेत् ॥ ५. सुस्राव । सुश्रुवतुः। सुनुवुः । म० नृलोथ । सुश्रुव ! उ• सुस्राव- सुत्रब। सुश्रुव । सुद्युम ॥ ६, खोता ॥ ७. लष्यति ॥ ८. खुयात् ॥ ९. इंसुश्रुवत् । १०. अलष्यत् । भावे- स्नूयते । णिचि- स्रावयति । असिस्रवत् -असुस्रवत् । सनि – स्रग्भूषति । याडि-सोधे - यते । यङ्लुकि-सोलोनि-सोलवीति । छत्सु-त्रोतव्यम् । नवणीयम् । खन्यम् -वंध्यम् । खुतः वृतिः । खतः । स्रवन् । स्रोतुम् । सूत्वा ।। संसृत्य । स्रवत्यस्माद् घृतमिति सुइ ॥ [२८४] थुप्रसवैश्वर्ययोः । प्रसवोऽभ्यनुज्ञानम् । आधे सकर्मकः। स्वकर्मकः । अनि । परस्मै ० | ( १. सवति ॥ ५, सुधाव । म० डुबोथ-भृषेविथ ॥ ६. सोता । ७. सोप्यति ॥ ८. सूयात् ॥ ९ . असीबीत् । असाविष्टम् । असा- विपुः । पले-जैसौषीत् । असौष्टाम् । असपुः । कर्मणि–सूयते । णिचि-सावयति ते । खनि-सुसूयति ? यडि-सोधूयते । य -

---

---

-

---

• १. क्रादिषु पठ थल्यप्यनिट् । २, भिश्रिद्रुभ्य- पृ० ११) इति च । तृतीय कुङ । ऐ वाचं देहि वैौ नस्तव हेतोरसुश्रुवत् ( भञ्चिः । ६ । १४) । ३. स्नवतिश्रुणोन्निद्रवनिप्रतिप्लवतिच्श्वतीनाम् वा । एषामभ्यासलो- पोऽकारस्य इथे व वः स्यन्थयोरर थ!Hवझरे पर । ४ ओरावश्यक । इति ण्यत् । ५. भारदजनित्रमा ठूट ॥ ३. स्तुङधूभ्यः परस्मैपदेषु । एभ्यः सिच इट् स्यात्परस्मैपदेषु। इह इर्टि, अस्तिसिच ' - १२७इति ईट, अ सु इस् ईत इति आते सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु । इति वृद्ध इट ईटि (७२ इति सिचो लोपे अबादेशे सुवर्णदीर्थे च रूपम् । सप्तमो लुः । ७ इक्षुभयपक्षे षष्ठो लुइ । १४२ बृहद्भानुरूपावल्याम्-- लुकि - - सोषोति । कृत्सु –सोतव्यम् । सचनीयम् । साव्यः-सव्यः । सुतः । सवन् । सोतुम् । सवनम् । सुत्वा । अभिषुत्य । सुत्या । [२८५] भृ=श्रवणे ! सकर्म७ । अनिट् । परस्मै० ॥ १. प्र० णोति । शृणुतः। शृणैधन्ति । भु० शृणोषि शृणुथः । । शृणुथ ॥ उ० शृणोमि । शृणुवः-श्रुवः । शृणुमः-शमः ॥ २. श्रुणोतु । स० शृणु ॥ ७० ऋणवानि ॥ ३. अशृणोत् ॥ ४. श्रुणुयात् ॥ ५. प्र० शुश्राव । शुश्रुवतुः । शुश्रुवुः ! म७ शुश्रोथ । शुश्रुवथुः । ध्रुव । उ० शुश्राव-शुभव । शुश्रुव । शुश्रुम ॥ ६. श्रोता : ७, श्रोष्यति ॥ ८.भूयात् । भूयास्ताम् || ९. अश्रौषीत् । अश्रौष्टाम् ॥ १०. अश्रोष्यत् । प्रति, अ,-अङ्गीकारेप्रतिशृणोति. आशृणोति । समुपसर्गयोगे आरम० । अकर्मकः । संटॅणुते । संण्बाते इत्यादि । कर्मेणि--श्रूयते । ५ शुश्रुवे। ९. अश्रावि । णिचि श्रावयति-ते । ९. अक्षुषार्थवत् । अशिश्रवत् । सनि –शुश्रूषते । यडि –शोधूयते । यङ्लुकि---शोश्रवीति-शोओोति । कृत्सु-- श्रोतव्यः । श्रवणीयः । श्राव्यः । श्रव्यः । श्रुतः । श्रुतिः शृण्वन् । श्रोतुम् । श्रुत्वा । संश्रुत्य । प्रतिश्रुत्य । शुश्रुवान् । १. अधः श्रेष्ट ब । भूयः २८ इत्यादेशः स्यात् . शुश्रबन्धश्च शच्विषये । इति इनुः । २। हुश्नुवोः सार्वधातुके । जुहोतेः प्रययान्तभ्यानेकाचोऽङ्कस्य थS संयोगपूर्वावर्णस्य यण् स्त्रजादौ सार्वधातुके । इति यण् । उघडपवादः। ३. लोषचस्न्यतरस्यां यः (१७०) इति वा उरलोपः । ४, स किंस का साधु न ाहित योऽधिर्ष हितान्न यः संश्रुणुते स किंप्रभुः । किरातर्जुनीयम् (१ । ५ }) ५८ स्रवतिgणोती (२८४) तिं इत्वं वा । ६. झाश्रुस्पृदृशां सनः । इति आत्मनेपदम् । भ्वादयः ॥ १ ॥ १४ ३ ( [२८६] →=ातें । सकर्मी० । अनि । परस्मै० ॥ इवति । इत्यादि ‘स्रवातिं’ (२८३) वत् । वि-विद्वे, पला यने च=विद्भवति । उप-उपद्रवे (अनिष्टोत्पादने) उपद्रयति । [२८७पिईषद्धसने । अकर्म७ । अनि । आत्मने० ॥ १. सयते ॥ २. स्मयताम् ॥ ३. अस्सयत ॥ ४. स्मयेत । ५. प्र० सिष्मैिये । सिष्मियाते । सिष्माियिरे / म० सिष्मियिषे । सिष्मियाथे । सिष्मियध्वे । ज० सिष्मिये । सिष्मियबहे । सिष्मि यिमहे ॥ ६६ः स्मेता ॥ ७. रस्सेष्यते ॥ ८, स्मेषीष्ट । ९. अस्सेथ् ॥ १०. अमेष्यत । ! भावे--स्मीयते । सिष्मिये । अस्माणेि । णिचि जटिलो विमार्षेयते । कुञ्चिकयैनं विस्मापर्येति । सनि--विसिस्सायिषते । यङि-यङ्लुकि–कृत्सु-च ‘क्षयति’ (९२) वत् । सितः । सय मानः । इति विशेषः । सरं मुखम् । [२८८गातौ सकर्भ७ । अनि । आमने० । १. प्र० गते । शैते । गीते ॥ म० गासे गाथे । मध्ये ॥ उ० “गै । गावहे । गाभहे ॥ २. प्र० गाताम् । गाताम् । गाताम् । १. द्धार्थकयमकर्मेशः । २. अचिक्षुधातु-इति इयङ्। वीक्षमाणों भूगं रभश्चित्रभृति विसिष्मिये (भट्टिः ५ ॥ ५१) ३. भीस्थोद्रेतुभये । आभ्य एयन्ताभ्यामारभनेपदं स्याद्धेतुत एव चेद्भयस्थौ । रामं विस्मापयेत कः (भटिं: ५ १ १८ १) ४. ततोन्यत्र परस्मैपदम् ॥ ५. नमिकपी–(११८)त्यादिना रः । ६. गअ -ते =गाते । ७, गा+ अ + आते-गाते । ८. ग£ +अ +अते गाते । ९ श+आ-+इ=आव्रण: =भा+ए=वृद्धिः=‘गै’ १ १ ४ बृहद्धातुरूपवस्थाम् ०गस्य । गाथा । मध्वम् । उ० 'गै । गायहै । गामहै । ३. अगात । अगताम् । अगात { ग० अगाथाः ! अगाथम् । अगवम् । उ० अगे ५ अगावहे । अगामहे ॥ ४. ५० गेत ।। गेयाताम्। गेरन् ॥ म० गेथाः । गेयाथाम् । गेध्वम् । उ ७ गेय । गेवहि । गेमहि ॥ ६. भ७ जगे । जगते । जगिरे | जगिषे ॥ । जगे । जगिवहे ॥ ६. गाता । गातारौ ॥ ७. गास्यते ॥ ८. गासीष्ट ॥ ९ . अगस्त । अगासाताम् । अगासत । सनि-- जिग- सते । अन्यत्सर्वं गायति’ (२७०) बत् । [२८९] चेंडू=पालने। सकर्म० । अनिट्। आत्मने ।। १. जीयते । २. त्रायताम् ! ३. अत्रायत । ४. त्रायेत।। ५. प्र० तमे 1 म७ तन्निषे । वे--ध्वे । उ० तमे । तत्रिवहे ॥ ६. त्राता । ७, त्रास्यते । ८, त्रासीष्ट। ९. अत्राम्त । १०. अत्रास्यत ।। कर्मणि- –प्रभृतिषु ग्लायति ’ (२६५) वत् । विशेषस्तु त्रणः-श्रतः। नयमाणः । (२९०) पू-पवने । सकभी०। सेट् । आत्मने० ॥ १. पवते ॥ ५, पुथूवे ॥ ६. पविता ॥ ९, अर्गविष्ठ । १. ग +अ+ऐवृद्धिरेचिकनी ५ ६ दशमः छड़। ३. बै+ अ+-ते इति स्थिते अथादेशे =श्रयत इति भापम् ॥ ४. जुदाचिदोन्ही - (२७३) ति न वा॥ ५. लिटि डूिचे फुपु ५ ए इति स्थिते, ह्रस्वः (Z• ) इति अभ्यासस्य ह्रस्वे पुष्ट, अते इति ज्ञात, उवडि, पुपुव् अं ए इल जते, अतो शुणं पू० १८) इति पररूपे रूपम् ३ एकादशो छ । भ्वादयः ॥ १॥ १४५ (९१) डीङ कथिहायसा गतौ । अकर्म७ । सेद । आहभने ७ ॥ १, डयते ॥ २, डयताम् || ३. अडयत ४. ङयेत । _५, ५० डिड्ये म० डिख्यिथे । उ० डिख्ये । डिडियबहे डयिता ७. डयिष्यते ८. डयिषीष्ट ।। ९, अडयिष्ठ अडयिष्यत । भावे-ड्यते । ९. अडायि । णिचि-डाययति-ते । सनि---डिडयिषते यङि—डेडीयते । यङ्लुकि-डेडणेति डेडेति कुसु-इयतव्यम् ङयनीयम् । डेयम् डयमानः । डयितुम् । इयज्ञम् । डयित्वा उड्डीय अब-अधोगतौ=अवडयते , ३९२ ह्यनाढणयोः। समe / 'दि । परमै५ ॥ १. तति २. तरतु ॥ ३. अतरत् ४. तरें ॥ ५. ५० ततार । तेतुः । तेरुः म० तेरिथ। तेरथुः । तेर । उ५ ततार -ततर । तेरित्र । तेरिम ॥ ६. तरिहा-तेरीता। ७. तरीष्यति तरिष्थति ८. तीर्यात् अतारीत् । अतारिष्टम् । अतारिषुः । भs अतारीः ० अतारिषम् १०. अतरिष्यत्-अतीष्यत् वि+अतिपूर्वकोयममनेपदी व्यतेतरते व्ययतरत इत्यादि । कमणितीर्यते । ५ तेरे ! ९. अतारि णिचि~~तारयति-ते सनि-तितीर्षति- तितरिषतिं तितरीषति । यङि--तेतीर्यते । यड् ऋच्छस्यूतम् (१८१३) इति । लिटि गुणः। तुफले-११७) ति एत्वाभ्यासलोपौ । २: वृतो वा शृङ्घृञ्भ्यामृदन्ताश्च धातोरिदौ दर्पो वा स्थान तु क्रिटि ३. सिश्चित्र परस्मैपदेषु। बृह इटों वर्षों म स्यात् खप्तमो लङ्क उद्धरिधुरम्भोधिम् भ:ि १५ । ३३ ४, इह सनि स्र शृङथा भदन्तश्च सन इङ्च स्यात् । इति वा इदं . , 19 भ्वादयः ॥ १ || १४७ [२९५] मान=पूजायाम् । सकर्म ०१ सेट् । आत्मने० ।। मीमांसते । मीमांसाञ्चक्रे । इत्यादि ‘जुगुष्स ति' २९३) बत् ॥ मीमांसा । मीमांसुः ॥ [२९६] वधबन्धने । सकर्म : । सेट्। आत्मने० ।। १. बीभसते । बीभत्साद्यते । इत्यादि 'जुगुष्सति' (२९३) वत् ॥ बीभत्सा । बीभत्रुः । [२९७रभ-रागस्ये । सकर्म७ । अनिट् । आत्मने० ॥ १, आरभते ॥ २. आरभताम् ॥ ३. आरभत ॥ ४. आरभेत ॥ ५, आरेभे । आरेभाते । आरेभिरे । म० आरेभिषे । आरभाथ । आरेभिधये ॥ ७० आरेभे । आरेभिवहे । आरेभिमहे । ६. आरब्धा ॥ ७, आरप्स्यते ।। ८. आरप्सीष्ट । ९. आरब्ध । आरप्साताम् ।। १०. आरप्सियत है कणि- आरभ्यते । णिचि आरभयति । सनि-–आरिप्सते । यङि–•अरारभ्यते । यङ्लुकि अरारंभीति-आरारब्धि च कुत्सु--आरब्धव्यम् । आरम्भणीयस् । आरभ्य | आरब्धः । आरभमाणः | आरम्भणम् । रब्य 1 आरभ्य । रम्भा में रभसः । आरिप्सा । परिं-आलिङ्गने । परिरम्भः-परीरम्भः । सम् -क्रोधे–संरम्भः । [२९८] हु लभष्प्रापौ । सकर्म७ । अनि । आत्मने० ॥ १. माम्यधदाम्झन्थ्यो दीर्घश्वभ्यासस्य । एभ्यः सन् स्यात् अभ्या सेकारस्य दीर्घश्च। इति मानिर्जिज्ञासायां निल्यसन् । २ बधिधैरूप्ये नित्यसन् । क्ष न्यप्तः। xtते अभ्यासस्थत इकार:। ३. राभस्यमुपक्रमः । प्रायणायमळुपसृष्ट एव प्रयुज्यते । ४ रावणश्चळ्यथों योङमारब्ध थ महीं गतः । १ ४८ गृह द्धातुरूपावस्था लभते । लेभे । इत्यादि । रभति’ (२९७) वत् । अलं ‘या गौः। उपलभ्य विद्या । उपॅलभते । विप्रविसंवादे प्रतारणायां च । विप्रलभते । आ-स्पर्शने घातने च । आलभते । सुलभः। दुर्लभः । लभः । लब्धिः । [२९९] बड=परिष्वङ्गं । सकभी० । अनि । आलने० ॥ १. सृयजते ॥ २. स्चजताम् ॥ ३. अस्वजत ! ४, स्वजेत । ५. सैस्वजे-सस्वजे । सस्वजाथे सस्वजा । सस्यजिरे–सस्वज्ञिरे । । म७ सस्वजर्ष-सस्वाधेि । इत्यादि ॥ ६. स्वळ १ ७, वक्ष्यते । ८. अस्वङ्गताम् ।। अस्वथाः । अस्वङ्कथाम् । अखत्रम् । उ० अस्चद्धि । अस्य वहि। अस्वमहि ॥ १०. अस्वङ्क्ष्यत् । कर्मणि--स्वज्यते । णिचि-स्वङ्गयति–ते । असस्वङ्गत् -त। सनि-सिस्वद्धसे । यहि- सास्त्रज्यते । यद्वाक--साधीति –सास्वति । कुत्सु- स्वतः व्यम् । स्वर्जनीयम् । स्वञ्ज्यम् । स्वतः स्वजमानः । स्वङ्क्च्भ् । स्वङ्वा । परिष्वज्य । प्रायः परिपूर्व एवाथं प्रयुज्यते । यथा-परिषस्वजे । [३००] णम्=हवे । अकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ॥ १. नैमति ॥ २. नमतु ॥ ३. अनमत् ।। ४. नमेत् ॥ १, आडवे यि। अtङः परस्य लभेर्नुम् स्याद्यदौ प्रत्यये पर । २. उप प्रशखा पाम् । तथा ॥ ३ नेिन्दतीर्थः उच्चैरुपालवध स फैकयी व ' भgि: ३ १ ३ ) । ४. दंशसञ्जस्वञ्जां शपिं । एषां शषि नलोपः। इति नलोपः। ५. अन्थिग्रन्थिदभिस्वीन वेति वक्तव्यम्। इति किश्वविकल्पादपक्षे अनुनासिकलोप: । ६ दशमो लङ् । ७. णो नः ।

• बादयः । १ ।।

१४९ ५. प्र० ननाभ । नेपैतुः । नेमुः । म० नेसिथै-ननन्थ। नेमथुः । नेम V उ० मनाम-ननम। नेमिव । नेमिम ॥ ६. नन्ता ! ७. नंस्यति ॥ ८. नम्यात् । ९. अनंसीत् । १०. अनंस्यत् । नम स्यति । नमो वरिवश्चित्रङः क्यच । भावे नम्यते । णिचि--नम येति-नामयति । प्रणमर्थेति । सानि--निनंसति । यडिः--ननम्यते । यंयुकिNनमीति-ज्ञानन्ति । कृत्सु–नन्तव्यः । नमनीयः । नभ्यः । नतः । नमन् । नन्तुम् । नमनम् । नत्व । प्रणम्य-प्रीणय। नैषुः । परिणमते-अन्यथा भवति । तथा विपरिणमते । अवनमति= धो भवति। लिखनस्ते भूमेिं वहिरवनतः प्राणदयितः। इति अमरुकम् । उन्नमतिं=उच्चो भोले / स्थितः सवनतेनोद । इति रधुः । उपनमति= उपतिष्ठते । अचिरोपन्लां स ' मेदिनीम् । इति वुः ॥ [३०१] गम्लुतौ। सकर्म । अनिट् । परस्मै ० ॥ १. गच्छति ॥ २, गच्छतु || ३. अगच्छत् ॥ ४. गच्छेत् ॥ ५ . ५० जगाम। जर्मतुः । जग्मुः । म० जगमिथ- जगैन्थ। जग्मथुः। जग्म । उ० जगाम- जगम। जग्मिव। जग्मिम । १. अत एकहल्मध्ये - {पृ० ८) इति एत्वाभ्यासलोपौ । भाद्वा २. जनियमास्यलि वेट्। ३ यमरमनमाता -(पृ० ११)मिति चतुर्थी छङ् । ४. ज्वलद्वलललनमामनुपसर्गाद्ध । इति मित्यविकल्पः । ५ उपसृष्टस्य नित्यं मित्वम् । ६. वा ल्यपि । अनुदात्तोपदेशानां वनतितनौप्यदीनामनुनासि- कलोपे वा स्यात्स्यपि। शते वा अनुनासिकलोपः । लोपपक्षे ह्रस्वस्य पिति कृति तु। इति लुक् । ७. नमिफम्पि -(११८) इति रः । ८. इषुगमियम छः । एषां छः स्याच्छिति । ९. गमहनजने -(२५५) युपधलोपः। १०. ऋदिनिग्रमानें १५ बृहद्धातुरूपवश्च ६. ५० गन्ता । गन्तारौ । अ० गन्तासि । उ० गन्तास्मि ॥ ७, गमिष्यति । ८. गम्यात् । गम्यास्ताम् ॥ ९. अगमनें । अगमताम् । अगमन् ।। १०. अगाभिष्यत् । सङ्गच्छते=मिलति । क्षणमिह सज्जन सङ्गतिरेक भवति भवार्णवतरणे नौका । इति मोइनुद्रः । अनुगच्छति=अनु सरति । उद्गच्छति-उदेति । आविर्भवति । फलेन सहकारस्य पुष्पोद्गम इव प्रजाः । इति रघुः । आगच्छति=समीपं प्राप्नोति । अपगच्छतिअप्सरीति। अतिगच्छति=अतिक्रमते । अवगच्छतिध्नाति । अधिगच्छति=पा- मोति । निर्गच्छतिनिस्सरति । भावे-- गम्यते । ९. अगामि । णिचि--गमयति-ते । ९. अजगमत्-त। सनि -जिगमिषति । याङ–जङ्गम्यते । यद्वाक जङ्गमीति-जङ्गन्ति। कृत्सु-गन्तव्यम् । गमनीयम् । गम्यम् । गतः । गच्छन् । गन्तुम्। गमनम् । गघ । सङ्गं त्य-सङ्गस्य । गत्वरः । जगत् । सवत्रगः । पन्नगः । गः । [३०२] सृप्लुतौ । सकर्म ० । सेट् । परस्मै० ॥ १. सर्पति । ॥ ५. भs ससपे । भ० सँसर्पिश्च-सपित्र । ६. च8-सप्त । ७. चष्म्यति-सप्टेंति } ८. सुप्यात् । । ९. अमृषीत् । अस्पताम् ॥ १०. असष्vत् । कर्मणि--सृष्यते । णिचि--सर्पयति-ते । सनि-- सिंटुप्सति । यदुिः---सरीसृप्यते ।

---

गमेट् िपरस्मैपदेषु । गमेः परस्य सादैः प्रस्पयस्येट् स्यात् । २. छदित्वादछ। द्वितीयो छ . र ३. समो गम्यूजीिछभ्याम्। इयात्मनेपदम् । ४. पोरदुपधात् । ५ प्रणल्ये ३०० ति ते वत् । ६ दिनियमनियमिदं । ७अनुदत्तस्य वधैषधस्यन्थतरस्याम् उपदेशेऽनुदातो य इदुपधस्तस्य अम् वा स्यज्झलादावङिति परे । इयम्या । ततो यणादेशः । अन्यदा गुण: । ८. ऋदिदछु । द्वितीये शृङ् । भ्वादयः ॥ १ ॥ १५१ यङ्ङकि---सरीसृपति-सर्पीति-सरिसृपीति । कुसु--वप्तव्यः- सर्तव्यः । सर्पणीयः । त्रप्ता-सप्त । सूर्यः । सृप्तः । सृप्तिः । सर्पन् । वसु-सीम् । सर्पणम् । सृप्त्वा । उपसृष्य । सर्पिः। सर्पः। उत्सर्षति= उल्लवते । अपसर्पति=अपयाति । संसर्पति=व्यामोति । अनुसर्पति=अनुग च्छति । उपसर्पति=समीपं प्राप्नोति । विसर्प--रोगः । [३०३] यसउपरमे । अकर्म० । अनिष्ट । परस्मै० ॥ १. यच्छति || २. यच्छतु ॥ ३. अयच्छतृ ॥ ४. यच्छेत् ।। ५. म० ययाम । येनैतुः । येमुः ॥ म० मेमिर्थेभ्ययन्थं । येमथुः । येम ॥ उ० ययाम–थयम । येमिव ॥ ६. यन्ता ॥ ७, यंस्यति ॥ ४, यम्यात् ॥ ९. अंयसीत् । अयंसिष्टाम् । अयंसिषुः ॥ १०. अयंस्यत् । भावे-यम्यते । णिचि-पैमयति-आयामैयति । सनि--जिथंसति । याङि—यंयम्यते । यद्धकि-~~यंयमीति-यंय न्ति । कुत्सुयन्तव्यः । यमनीयः । यथैः । प्रयास्यः । यतः ।। यच्छन् । यन्तुम् ? यमनम् । यत्वा । संयम्य उपथभः=विवाहः । वाचंयमः । । उपयच्छेते सौतां रामः । ९. उपायेंत-उपायंस्त–उदवोढेत्यर्थः ।। इषुगमियम -(३०१मिति च्छः ॥ २, अत एकहल्मध्य- (पृ० ८) इध्येस्वाभ्यासलोपौ । ३. अजन्तोऽकारया -(पृ० १)निंति वेट्। इस्पक्षे थलि च सेटि (पृ० ८) इति एत्वाभ्याखलेषौ । ४. इड्भावपक्षे रूपम् । ५. यमरमनमाता-(g• ११)मिति सक् । चतुर्थी छड़ । ६. यमोऽपरि- वेषणे । इति मिरवम् । मित हव: ७. परिवेषणभिन्नार्थे न मिरवम् । ८. गदमदयमश्चानुपखगै । इति यत् । सोपसर्गाण्ण्यत । ९ . उपाधमः स्वक- रणे । आत्मनेपदं स्यात् । स्वकरण भार्यात्वेन स्वीकारः। १०. विभघोषय- मने । यमः सिषु किद्वा स्यात्। १५२ हृद्रतुपत्रत्याम् संयच्छते वन् िआयच्छते वस्त्रम् । उद्-उद्यमेऽधच्छते । नि सियमे, (क्याप्तौ नतभेदे च) नियच्छति । [३०४] तष=सन्तापे । सकर्म ० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. तपति । ५, तताप । तंपतुः । तेपुः ।। म० तेपिथ- ततप्थ। तेपथुः । तेप ॥ उ ० तताए-ततप । तेपिव । तेपिम ।। ६. तप्त ॥ ७, सस्यति ।। ८. तष्यात् ॥ ९. अतप्सीत् । अताप्ताम् । १०, असष्यत् । कर्मणि-तध्यते ॥ ६. तेपे ॥ ९, अन्वतप्यत । तपोऽनुतापे च । तपश्च्लेश्चिण्न स्यात् कर्मकर्तर्यनुतापे च । णिचि तापयति-तापयते । सनितितप्सति । यछि--तातप्यते। यद्वकि तातपीति-ताप्ति के कृसु--तप्तव्यम् । सषनीयम् । तष्यम् । ततः । तपन् । सप्तुम् । तप्त्वा । अतप्य । उतऍते । वितपते । निष्टपति= निष्कृष्य तपतीत्यर्थः। अनुतपतिघ्षश्चक्षपतीत्यर्थः । [३०५] त्यजध्वानौ । सकर्म० अनि । परस्मै० ॥ १. त्यजति ॥ २, त्यजतु ॥ ३. अल्कजत् । त्यजेत् ॥ ५, तत्याज । तत्यजतुः ॥ म० तयजिथ-सत्यथ ॥ ८० तत्याज--तत्यज । तत्यन्निव ॥ ६. त्यक्त / ७, स्पश्यति ॥ ८. त्यज्यात् ॥ ९ . अस्याक्षीत् । अयाक्ताम् । अस्मासुः ॥ १० , अत्यक्ष्यत् । कर्मणि- यज्यते । णिचि—याजयति-ते । सनि-तिल्वति ! याङि-- १. समुदादभ्यो यमोऽग्रन्थे । संयच्छते ==संगृह्यतीत्यर्थः । २ - क- आदौ निघनतीत्यर्थः । ३. लुङि चतुर्थीं त्रिधा ॥ ४, उद्विभ्यां तपः । अभ नेपदं स्यात् । ५. निसस्तपतावनासेचने । आसेवनं पौनः पुन्यं ततोग्यस्मि स्त्रियों के ६ बद्धजेति (g. १२) वद्धिः। १छो छुछु । स्वादयः ॥ १ ॥ १५३ तात्यज्यते । य इडुकि --तात्यीति-रात्यक्ति । तात्यक्तः । कुत्सु त्यक्तव्यः । यजनीयः । त्याज्यः । त्यक्तः । त्यजन् । त्यागी । त्यागः । याजकः ! त्यम् ? त्यक्त्वा । सन्त्यज्य । ३७६) पज्ज-सके । सकी । आनि । परस्मै० ॥ सृजति । ५. ससर्ज । ससज्जतुः । ससद्धः ।। १० सस बेथ -- ससथ ॥ ६: सज़ा ७. सध्यति ॥ ८. सज्यात् । ९: असा - ॐीत् । असाझाम् । कर्मणि- सज्यते ! ९, असङ्गि। णिचि सञ्जयति–ते । सनि-~सिसहते । यष्टि – सासज्यते । दु सासीति-सासङ्गि । झुसु-राङ्कव्यम् । सञ्जनीयम् । सक्त। नम् । सैवा-स्रक्स्या । संसथ ॥ 9-प्रसङ्गं । प्रसजति । अनु- अनुषङ्ग। अनुषजति । अमि-परामधे=अभिषजति ॥ (३०७वशिस्+वेलणे । सकर्म: । अति । परस्मै० ॥ १. पश्यैति ॥ । २. पश्यतु ॥ ३, अपश्यत् ॥ ४. पश्येत् ।। ५. प्र० ददंशं । ददृशतुः । ददृशुः । म० वदशैिथ-दष्ठ । ददृशशुः । ददृश । उ० ददर्श । ददृशिय । ददृशिम ॥ ६. द्रष्टा ॥ ७, द्रक्ष्यति ॥ ८, दृश्यात् ॥ ९. अर्देशीत् । अदर्शताम् । १. दंशसहस्वझ शषि (२९९' । इति नलो ५ : । २ वदजेति शुद्धिः । षष्ठो लुङ्। ३. जास्तलश त्रिभण । जन्सन नशश्च नलोपो वा स्यात् क्षिपरें । ४ पात्रमा--(२४६) इति पश्यादेशः । ५. लिटं दृश्--नि इति स्थिते सार्वधातुकें - (पृ० ३yति शुणे दर्श+ति इति जाते द्विवे द दशै ति इति भूते इलादिशेने तिपो णलि ददर्था” इति । ६. विभTष स्वजिदृशः । आभ्यां थल इव । स्यात् । वृजिदृशोर्सच्यमकिति । अनय रमागमः स्याज्झला- दायीति । ७. इरितो वt (पृ० ११) इति विकल्पेन अड्पक्षे रूषम् । ऋड्- शोऽङ् िगुणः । ऋवर्णान्तानां दृशेथ गुणः स्यादङि । 2 १५४ बृहद्धातुरूपवत्याम् अदीन् ॥ १० अदर्शः । उ० अदर्शम् । [ पक्ष प्र० अद्राक्षीत् । अद्रष्टाम् । अव्राङ्कः | म० अद्राक्षीः ॥ ३ ७ अद्भाष्टम् ॥ १०. कर्मणि-- दृश्यते । ५. ददृशे । ९. अदर्शि । णिच--दर्शयति ते । सनि--दिदृक्षते । यडि--दरीदृश्यते । यद्यकि--दईशीति दरिडशीति-दरीदृशीति । कृत्सु--द्रष्टव्यः । दर्शनीयः । दृश्यः । दृष्टः । पश्यन् । द्रथन् । द्रष्टुम् | दर्शनम् । दृष्टा । संदृश्य । पारं दृष्टवा=परद्धा ! [३०८] दंश-दशने । दंष्ट्रव्यापारो दशनम् । सकर्म७ । अनिट् । पर • } १. देशति ॥ २. दशतु ॥ ३. अदशत् ॥ ४. दशेत् ॥ ५, ददंश । ददंशतुः । म० दर्देशिथ -दर्दष्ट h ६. द्रष्टा ॥ ७, दंड् क्ष्यति ॥ ८. दश्यात् । ९. अदांक्षत् ि! अदष्टा । अदधुः । भ० अदांक्षीः ॥ १० , अदङ्क्ष्यत् । कर्मणि--~दश्यते । णिचि-दंश यति-ते । सनि--विदङ्क्षति । थडिः—-द्वंश्यते । य इचकि दंदशीति-दंदष्टि कृत्सु-दंष्टव्यः । दंशनीयः । दंश्यः । दंष्टः । दशम् । दंशनम् / दद्रु संदश्य भी देश्च । दन्दशूकः । उप--उपदेशे (सहभोजने) उपदशति । १. अह भवपक्षे षष्ठे लुङ् । न दृशः। 'ड्’ धातो: दालतदृषि क्सो न। १. हुशशोः : कनिष् । ३ दंशसन्नस्वन्न शषि .६९९) इति नलोपः। त्रश्चेति शस्य पत्रे, तस्थ पढेकः कः सि (१९८२ इति कस्त्रे, अनुस्वारस्य परसवर्णे क + स्यति इति जाते, तस्य आदेशमयययौः (g• १४) इति षट् कृषयोगेन ३ अरे ।। . खुपचरेह मामईब । जपजभदहो-३२५ --यङ्, । सु - ६ भ्वादयः ॥ १ ॥ [२०९ छपविलेखने । सक्रमें । अनिट् । परस्मै । १. कर्षति ॥ २. कर्षतु ॥ ३. अकर्षत् ! ४. कर्षेत् ॥ ५, चकर्ष । चकृषतुः । म९ चकर्षिथ । चकृषथुः ॥ उ ७ चकर्ष । चक्रु पिव ॥ ६. क्रुष्ट-कर्षा । क्रष्टारौ-कटुरः ॥ ७, क्रक्ष्यति-कर्मेति ॥ ८. कृष्यात् ॥ ९. अक्षीत् । अतष्टाम् । अनुक्षुः ॥ म० अक्राक्षीः ॥ - • अक्रष्टम् । पक्षे-अकार्षीत् । अकाष्टम् । अकार्मुः । म० अक्रश्नः । उ ७ अकार्थम् । पक्षे-अकृक्षन् १ अकृक्षताम् ।। १० अकृक्षः । ० अकृक्षम् । ! कर्मणि--कृष्यते । णिचि-कर्षयति-ते। सनि--चिह्क्षति । यद्धि-~-चरीकृष्यते । यङ्लुकि---रीकृषीतिः चक्रुधीति-चर्कष्टि इत्यादि। कुत्सु–कष्टव्यः-कटैक्ष्यः । कर्षणीयः । कूष्यः । कृष्टः । कर्षन् ! क्रयन्-कश्येन् । ष्टुम् । छुट् । विकृष्य । {३१० दहृ=भस्मीकरणे । सकर्म ०१ धनिट् । परस्मै० ॥ १. दहति ॥ २. दहतु ॥ ३. अदहत् ॥ ४. दहेत् ॥ ९५ . ददाह । देहतुः । देहुः । म० देहियें-वैदग्ध ॥ उ० ददाह । १ ॐ +ता इति स्थिते अनुदातस्य स्युर्युपधस्ये--(३०२) ति छ + भ + ष +त इति 'जते = इको यणचीत णि, ऋ ता ? इति जाते, ह्रस्वं कष्ट इतिं रूपम्। अमगभभवे लघूपधगुणे कष्ट इति रूपम् ॥ २. स्पृशमृशकृषतृप डषां मङ्गलं: सिज्वा वाळ्थः । इति सिंचि, अनुदात स्पेस्थमगमे स्वयम् ॥ ३ अमागमाभव रूपम् । धनुव्रैकाङ्गरुबाणगर्भम् (भट्टिः २। ५३) । ४. शल इणु- प-पू० ११)ति क्सदेशे पञ्चम कुइ । ५. अकारचव भरद्वाजनियमथल विकल्पेन इद् िरूपम् । ६ अनपते दादेर्धातोर्घः।। उपदेशे दादेर्धातोर्हस्य घ: स्याज्झलि पदान्ते च इतिं दक्षु थ ति जते झषस्तथो - (१८९)रिति थस्य भकारे घथ जवेन गकारे च रूपम् । १५६ सुहृद्धातुरूपावल्याम् देहिव ॥ ६. दग्धा ॥ ७. वक्ष्यंति ॥ ८, दद्यात् ॥ ९, अध क्षीत् । अदण्बाम् । अधालुः ॥ कर्मणि - दखते । ५. देहे । णिचि-दाहयनि -ते । सनि-दिधक्षति । याह--हृदाँते । अङ्क- छकि--दंदग्धि-दंदहीति । कृत्सु-दग्धत्र्यः । दहनीयः । दासः । दधः । दहन् । धयन् । दग्धुम् । दह्मम् । दग्ध्वा । संदश्च । दिधक्षु । [३११] मिह-सेचने ! सकर्म० । अनिष्ट । परसै० ॥ १. मेहति ॥ ६ भिमेह । मिमिहतुः । म ७ मिमेहिथ ॥ उ२ मिमिहिब ! ६. मेढी ॥ ७. मेटैयति ॥ ८, मिझात् । मिंद्मा - स्प्तम् ॥ ९. अमिक्षन्। अमिलताम् ॥ १०, अपेक्ष्यत् । कर्मणि मिख । णिच मेहयति । खनि---मिमिक्षति । यडिः--- मेमियदे। यङ्लुकि - मेमिर्हति-मेमेढि । कृत्सु - मेढव्यम् । । मेहनीयम् । मेध । मीढः। मेहन् । मेट्टम् । मीढ । मेहनम् । भेदम् । मीङ् । अवमिह्य । मेघः । मिहिर =सूर्यः । (३१२ कित-निवासे । रोगापनयने व । सकर्भ७ । सेट् । परस्मै । चिकिति ॥ ५. चिकित्साञ्चकार ॥ ६. चिकित्सिता ।। ९ अचिकिंसीत् । चिचिकित्सते=संज्ञेते कर्मणि- चिकिम्यते । णिचि चिकित्सयति-ते । सनि -चिकित्सिषति । अनेशाच्त्वान्न यङ अङ्लुके । कुसु-चिकित्सितव्यम् । चिकित्सनीयम् । चिकिथ्यम् । चिकित्सितः। । १. क्रुद्धः कुलं वक्ष्यति विप्रऽह्निः भङ्गिः १ २ २ ! २ १४ * ! ३. गर्छितं दहतीःख्यऽर्थे छः ६ ४ मेa + इति स्थिते । हे ढः इ°त ढचे धक्कारे श्रुत्वे दलोपे च रूपम् । ५ इस् ग डच सस्य षढो -५ १८९) { रसि कथं कारस्य षत्रे च रूपम् ॥ ६. पञ्चमे लुङ् । ७ निजकिट्स: २९३) इतीि नित्यसम् . । दादयः , १ ।। १५७ चिकिरसकः । चिकित्सितुम् । चिकित्सिया । विचिकिरस्य १ चिकित्सा । । विचिकित्सा -संशयः । [३१ ३] डु पचष्पाके । सक० । अनि ९ । उभयपदी । १. पचति-ते ॥ २, पचतु-पचताम् ॥ ३. अपचत्- त ॥ ४. पचेत्-त ॥ ५. ५० पपाच । ऐचतुः पंचुः ॥ म० पेचिथ– पपथ । पेचथुः। पंच ॥ उ० पपाच- पपच पेचिंच | आत्मने०. पेचे । पेचाते । पेचिरे ॥ । ६ , पता । पक्तासि || प्रकास्मि-एक्का ॥ पक्तासे ॥ पक्ताहे ! ७, पक्ष्यति-ते ॥ ८. पच्यात्-पक्षीष्ट । ९. अपाक्षीत् -अपाक्ताम् । अपाघ्रः । म० अपक्षीः । अपाक्तम् । अपाक्त ।। ७० अपाक्षम् । आमने ० अपक्त अपघाताम् ॥ १०. अपश्यत् -त । कर्मणि - पच्यते । णिचि--वाचयति-ते । सनि पिपक्षति-ते । यङि -- पापच्यते । यङ्लुकि – पापक्ति पापचीति ॥ कुसु-पक्तव्यम् । पचनीयम् । पापैयम् । अवश्यैर्धेच्यम् । पॅकः । पचन् । पयमानः । पक्तुम् । पचनम् / पक्ष चिप्रच्य । पश्चिमम् । पक्तिः । पाचकः । पाकः। मितम्पचः प्रस्थंपचः । नखम्पचः । पचेलिमः । उपचिष्णुः । [३१४] भजसेवायाम् । सकर्म७ । अनि । उभय० ॥ १. भजति - ते ।। ८. बभाज । भेजतुः ! भेजुः । म७ भेजिथ -बर्रवथ् । ऊ ० बभाज-बभञ्ज । भेजिव । आत्मने० भेजे । १. ४ ॐ षष्ठी विंध्र । २ ज : कुधिण्यतोः ३ uय आवश्यके । ऽसि ध्वनिपेधः पत्र वः। ५ ट्टितः क्रि : ६. फलभजत्रपश्च (११७j। इति एवाभ्यामल । ५. अनिष्ट थलि छ - यसलवौ न स्तः । १५ बृहदातुध्वर्यम् भेजते । भेजिरे ॥ ६. भक्ता ॥ ७. भक्ष्यति - ते ॥ ८. भयात्। भक्षीष्ट ॥ ९. अंगाक्षीत् । अभाताम् । अभासुः । आमने० अभैक्त । अभक्षाताम् ॥ १०, अभक्ष्यत्-त । कर्मणि--भज्यते । पिचि-- भाजयति-ते । सनि–त्रिमक्षति -ते । याङि -बाभज्यते । य इडुकि--बाभीति -चाभक्ति । कृसु-भक्तव्यम् । भाग्यम् ।। भक्तः । भक्तिः । भजन्भजमानः । भक्तुम् । भक्त्वा । विभज्य । "भगी । भगः । भागधेयम् । शाता । । {३१५] रञ्जकैरागे । अकर्म । अनि । उभय० ॥ ! १. जति-ते ॥ २. जतु-जताम् ॥ ३, अरजत्-अरजत । ४. रजेत्त ॥ ५. ५९ ररज । रसतुः ? र छु । म९ ग्रान्थि ररथ ॥ ३७ ररञ्जिय ! आत्मने ५ रजें । म७ रञ्जिथे । उ० ररञ्जिबहे ॥ ६, रY ॥ ७. रक्ष्यति -ते ॥ ८. रयात् -रञ्जिषीष्ट । ९. अंग्रेज़ीत् । अलङ्काम् । अराङ्कः आत्मन ० अर हैं: । अर स्थाम् । अरॐथ । भावे -रयते । णिचि - रञ्जयति-“यति । सानि- रिझर्वति-ते । यडिः--रयते । यङ्लुकि–रीति - रारङ्गिः । कुसु-रज्झयम् । रञ्जनीयम् । रङ्गवम् । अवश्यरञ्जयम् । रसतः । रजन् । रजमानः । रजकः। रञ्जनम् । रक्वा-रक्त्वा । रागः । उपरागः । अनुरागः । अनुरज्य ॥ १ . मधे लुट् । ३ दशमो लु १ ३ ररूजेश्च । इति शषि नकार लोपः । ४. अङ लुक् । ५ दशमें लुई। झलो झलि (३५ इह सलोपः । ६. रईजेणें मृगरमणे । इति नलोपः। गरमणम सेइ । रञ्जयति मृगगन । • स्वदयः ॥ | १ | १५२ [३१६] शष=आक्रोशे । सकर्म७ । अनिट् । उभय० ॥ १. शपति-ते ॥ ५० शशाप । शेषंतुः । शेपुः ! म० शेपिथ-शशैस्थ । उ० शशाप-शशप | शेपिव ॥ आत्मने० शेपे । शेपाते ॥ ६. शप्ता ॥ ७. शप्स्यति-ते ॥ ८. शप्यात् । शष्या स्ताम् ।-शप्सीष्ट। शङ्सीयास्ताम् । ९. अशाप्सीत् । अशंसाम् । अशाप्सुः । आमने० अंशप्त | अशप्साताम्। अशष्सत । कर्मणि शप्यते । णिचि~~ शापयति -ते । सनि -- शिशप्सति -ते । यडिः शाशष्यते । यलुकि---शशपीति-शाशप्ति । कृत्सु---शप्तव्यम् । शपनीयम् । शष्यम् । शप्तः । शप्तवान् । शपन्-शपमानः । शप्तुम् । शपनम् ? शपः । अभिशापः । शप्त्वा । संशप्य । शब्दः । शपथः । शपथर्योऽयमारमनेपदी । शपते ।। [३१७] यजन्देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु । सकभी० । अनिष्ट । उभय ० ॥ १, यजति-ते ॥ २. यजतु-यजताम् ॥ ३. अयजत्-अय- चत ४. यजेत्-यजेत ॥ ५, इौज । ईर्जतुः। ईजुः । स७ १ अत एकवदमध्ये--- ।। २, अकारबत्वस्थति भारद्वाजनियमात् वेट्। ३. ५४ छ४ ४. झछ झलि (३५) इति सलोपः ।। ६ झलो झलि ३५ } १ ६: लिटि द्वित्वे यच् यन् णर् इति स्थिते लियभ्यासस्यों भयेषाम् । वध्यादीनां ग्रहादीनां च संप्रसारणं स्यास्किटेि । हैंथभ्यसयकारस्य सम्प्रसारणं इ अ यत् ’ इति जते, सस्थसारणाच्च । सम्प्रसारणादचि परे पूर्वरूप मेकादेशः स्यात् । इति अकारस्य पूर्वरू, इ यज़् अ इति जाते, अचो ष्णिति (पृ० २०) । इति वृद्धौ रूपम् ॥ ७. यज्ञ+अतुस् इति स्थिते वचिस्वपियजा- वीनां किति। वचिस्वभ्योः यजदन च सम्प्रसारणं स्यास्फिति । इति सम्प्रसर्प प्रररूपे ने इञ् जेतुस् इति जाते, द्वित्वे इच् इन् इति जाते, हळदिशेषे इ इ सवर्ण र दीर्थे ई अनुस् Cईजतुः । बृहद्भुधवश्यम् . इयजिथ - इथंट ॥ उठ इया - ३अ । ईजिन में आत्मने २ -इजं । ईजाते । ईजिरे ॥ ६क यg । यद्यसेि-से ॥ ७ , यक्ष्यति-ग्रक्ष्यते । ८, इयात् इज्यास्ताम् –- यक्षीष्ट । यक्षीयास्ताम् । २. अया क्षीत् । अयाष्टाम् । अयञ्च य आत्मने ० अयष्ट । अयक्षाथाम् । अयक्षत ॥ १०, अयक्ष्यतू-त । कर्मणि – इज्यते । णिचि---याज यति-ते । सनि-“थियति-ते ! थी --यायज्यते । यङ्लुकि- यायजतिन्यायष्टि । “स्छु - -यष्टव्यम् । यजनीयम् । याज्यम् । । इष्टः i इष्ट ियजन्–यजमानः । यद्युम् । यजनम् । इष्ट्र । समिज्य । यागः । यज्य सोमेन इष्टवान् । सोमयाजी । इष्टिः । इज्यः । यज्ञः । यजुः । यज्ञियः । यष्ट ' ! याजकः । अयजूकः । ३१८] हु वएबीजसन्ताने । बीजसन्तानं क्षेत्रेवीजानां विकिरणम् । सकर्म ०। सेट् । उभय७ या । १, वपति-ते । ङवाष। ऊपतुः ! ऊषुः । म७ ऊपिथ उवश्च । उ० उवाप-उवष । अविव ॥ आमनेर ऊधे । ऊपाते । अपिरे ॥ २, बप्ता ॥ ७. वक्ष्यति-ते । ८. उप्यात् । ऽप्यास्ताम् । -- बप्सीष्ट । ९. अवाप्सीत् । अत्राप्तम् । अचक्षुः । आमने० अवतु । अवष्सताम् । अवष्सत ॥ १ ९, अधप्स्यत्-त । अयं छेदनेऽपि । केशान्वपति । कर्मणि -उष्यते । णिचि---यापयति-ते । सनि ---विवप्सति -ते । याङि-~वावप्यते । यङ्लुति--यावपीति बवति । कृत्सु-~वप्तव्यम् । वपनीयम् । याष्यम् । उप्तः । वपन् । १. अनिश्पक्षे भवेति पर्ने हुये चे झ१ । । २. करणे यजः । ३ यजजपदशां यङः। धुभ्यो यङरसेभ्यः ऊकः स्यात्। १. 'य जने’– ३१७) रवस्याणि व्र्दिई प्रक्रियाः । धादयः || १ || । १६१ ( वसुम् । बपमम् । उप्चा । न्यूव । निरपूर्वकोऽयं दाने । निर्वपति । निर्वापः । [३१९] वह-प्रापणे । सकर्म० । अनिट् । उभय० ॥ १, वहति-ते ॥ २, वहतु-ताम् ॥ ३. अवहत्-त । ४, चहेत्-त ॥ ५. उर्वाह । ऊहतुः । ऊहुः । भ० ऊहिथ-उवोढं । ऊहथुः ! ऊह । उ० उत्राह-उवह । आत्मने० ऊहे । ऊह्यते । ऊहिरे ॥ ६. वोटें । बोढासि-से ॥ ७, वीति-ते ॥ ८. उद्यात् । उद्यास्ताम् ।-वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् ॥ ९. अवांक्षात् । अवोढाम् । अवाक्षुः –अवार्ड । अवताम् । अवक्षत ॥ १०. अव्यत्-त यो उदाऽद्वाहे । उद्वहृति, निर्-निर्वहति । अ-प्रवहति । प्रवाहः । सम्–णिच्-संवाहनम् । ‘‘संवाहयामि चरणावुत पद्मताम्नः इति शाकुन्तलम् । कर्मणि-उद्यते । णिचि--वाहयति । सनि- पिबति–ते । याडि-यावद्यते । यङ्लुकि “वावहीति-वाबोढि । कृत्सु-बोद्धव्यम् । वहनीयम् । वयम् । वह्नम् । ऊढ: । वंहून् । वहमानः । घोङ्गम् । वह्नम् । ऊट्टा । उदु । ऊढिः ।। [३२०} वस=निवासे । अकर्मी० । अनि । परमै० ॥ १. वसति || ५, उघस । ऊर्धतुः। ऊषुः । म० उपसिथ उपस्थ। ऊषष्ठः । अत्र । उ० उत्रस–उवस । ऊर्गिव ॥ ६॥ १. तथा । २. थलि भारद्वाजनियमादिडभावपक्षे इवधवटुरवढलोपः । । सहिवहो-(२३४रिति ओस्वं च । ३. सहिचहो- (२४४) रिति ओवम् । ४. शूरमनं च वक्ष्यति (भट्टि: १६ ५ ५. अछो छुट् । ६, दशमो लुङ् । ७, घड़ी ऊरणम् । वहन्यनेनेति वधं शकटम् । ८. यजते’ (३१७) रिव।स्थ लिटि प्रक्रिया: । ९. शासिवसिघसीनां च । इण्कुभ्यां परस्यैष सस्य धः स्यात् । इति षत्वम् । १६२ बृहद्धातुरूपावल्याम्-- वस्तु ॥ ७. वत्स्यैति ।। ८, उष्यात् ॥ ९. अधासीत् । अच ताम्। अवात्सुः ॥ १०. अवस्यत् । कर्मणि--उष्यते । णिचि बाझ्यते । सनि -विधयरसति । यडिजावस्यते । यङ्ङकि वावसीति-वाघस्ति । छेत्सु-- वस्तव्यम् । चसमीयम् । वास्यम् । उषितैः। वसन् । उषित्वा । व्युष्य । ऊचिवान् । अनु, अधि-उष, आङ्-पूर्वायं सकर्मकः । अनुवसति गृह्यमित्यादि । प्र-विदेशगमने । प्रवसति । नि–णिच् । नि-निर्वासनम् । [३२१] वेतन्तुसन्ताने । सकर्म७ । अनैिट् । उभय० ॥ १. वैयति-ते ॥ ५. प्र० उर्वाय । । ऊर्धेतुः-ऊर्धेतुः । कः ऊचुः ॥ १० उबयिथ । ऊयथुः-ऊवधुः । ऊग-ऊद, ॥ ० उवाच • १. स्: यार्धधातुके (२०४) इति सस्य त: ( २८ अवस् स् तम् । इति स्थिते शूद्रौ झलो झलि (३५)। इति सिचः सकारस्य लोपे अवट् ताम् इति जाते प्रत्ययलक्षणमाश्रिस्य सः स्यार्धधातुके (२०४) इति सस्य ः ॥ ३ न. पादस्य (९१४) इति परस्मैपदं भ ! ४. वसति क्षुधोरिट्। आभ्य क्व- निष्ठयोर्नित्यमिट् स्यात्। ५• वे +अ+ति इति स्थिते एवऽयम्यथवः । इत्य यादेशे ‘वयति' । ६ . में +णङ्क= ओ घयिः । 'वय्’ इत्यादेशो व स्याल्लिटि । इति वयादे, वय् + अ इति स्थिते, द्वित्वे हलादिशेचे व ववय् अ इति जाते, लियभ्यासस्ये-(३१७ति अभ्यासवकारस्य सम्प्रसारणे व अ अ अ इति भवति । अत्र सम्प्रसारणr३१७jति पूर्वरू, अब uिति-(पृ० २०) इत्युपधा धूद्ध व रूपम् । ७. ये अतुस् इति स्थिते वयादेशे कृते ग्रहिज्यावयिव्यधिवञ्चिचि चतिवृश्चतिपृच्छतिभृजतनां ङिति च । एषां किति ङिति च सुप्रखरणं स्यात्। इति यकारस्य सम्प्रसारणं प्राप्ते, लिटि वयो थ. वथो यस्य सम्प्रसारणं न स्याद्वि€ि । इति निषेथे वकारस्य सम्प्रस्रारणं रूपम् । ८, वश्चास्याम्यसरस्य किति । वयों यस्य वो वा स्याकिति लिटि । इति यकारस्य प्रकारे रूपम् । ' मूचुर्वसुधभूवुः (भट्टिः १४ । ८२) । भ्वादयः ॥ १ ॥ १६ ३ . उवय ऊयित्र-ऊचिव । ऊथिम--ऊबिम । वयादेशभावपक्षे-प्र० ववतुः । ववुः ॥ म० वविथ-बवाथ । वबथुः । वव ॥ ७० ववौ । वविष । वचिम । आत्मने० स० कये। ऊयाते । ऊयिरे ॥ पक्षे-ऊवे । ऊवाते । ऊविरे । म० ऊयिषे । जयाथे । ऊयिध्वे । पक्षे-ऊविषे । ऊवाथे । ऊविध्वे-ड़े ॥ ७० ऊये । अयि वहे । ऊयिमहे । ऊवे । ऊचिबहे । जयिमहे । वयदेशाभावपक्षे ववे । बवाते । वविरे ॥ म० वविषे । ववाथे । वविड़े-ध्वे । उ० ववे । वबिबहे । वविमहे ॥ ६. बैता । वातासि–से ॥ ७, चास्यति-ते ॥ ८, इयात्-वासीष्ट। अयास्ताम्घासीयास्ताम् ॥ ९. अवासीत् । अवासिष्टाम् । अवासिषुः । आरमने० अवास्त । अघासाताम् । अवा सत ॥ १० , अवास्यत्-त ॥ कर्मणि---ऊयते । ५ , जये-अवें ॥ णिचि-वैययति-ते ॥ सनि -विवासति-ते ॥ याङि- बाबायते । यङ्लुकि~वावाति-बावेति । कृत्सु ---वातयम् । वानीयम् । वेयम् । उतः । वयन् । वतुम् । बयनम् । वायः । तन्तुवायः । उवा । प्रश्रयै । [३२२] व्येत्संवरणे । सकर्मी० । अनिट् । उभय७ ॥ १. व्ययति-ते ॥ ५ . बिर्दीयाय । विव्ययतुः। विघ्थयुः ॥ १. वेबः। वेब न सम्प्रसारणं स्याद्विटि। आटेस्र उपदेशेऽशिति । {२६४) इत्यस्वम् । आत णौ अलः {२६४ इति औकारः । २. आदेच उपदेशे-(२६४) इत्यस्यम् । ३. आशीलिँछः किंस्वात् सम्प्रसारणम् । अऋ , सार्वधातुकयो–(९४jरिति दीर्घ: । ४. शच्छासाद्ध्यायेष युक् । गौ परे । पुकोऽपवादः । ५. ह्यपि च । चेओ ल्यपि सम्प्रसारणं न स्यात् । ६. न यो लिटि । व्ये आस्वं न स्याल्लिटि । आत् औ णः (२६४) इति प्राप्तमावमनेन निषिद्यते । तथा च-द्वित्वे सम्प्रसारणं णलूप्रयुक्तञ्ची बिध्याय इति रूपम् । १६५ बृहू द्धासुभात्रयम् म० चिन्यैयिश । विख्ययथुः ॥| विव्यथे । विव्ययाते । विव्ययिरे ॥ ६. व्याहा ॥ ७, व्यास्यति -ते ॥ ८, वीयात् । वीयास्ताम्-व्यासीष्ट । ९. अव्यासीत् । अव्यासिष्टाम्-अवग्रस्त । अत्र्यासताम् । १० . अव्यास्यत्-अध्यास्यत ? । कर्मणि-व्आयते । णिचि-टयथैयति - ते । समि ---विन्यासति -ते । यडि~–बेबीयते । थइस्रकि – बाव्येति-वायाति । कुत्सु-व्यातव्यम् । व्यानयम् । व्येयम् वातम् । ययन् -व्ययमानः। व्या!तुम् । व्यानम् । वत्वाि ! संस्यायं । पॅरिथि-परिव्याय । नीविः । नीवी । [३२३] वे स्पर्धायां शब्दे च । शब्दार्थं सकर्मी० । अन्यत्राऽकर्मक । आनिट् । उभय७ । । १. इयति -ते ॥ २. इयतु-ताम् ॥ ३. अद्यत्-त ॥ ४. । इयेव -त ॥ ५, पृ० जुह्व । जुहुवथुः। जुहुवुः । म० जुइबिथ जुहृथ । जुहुयथुः । जुहुव । उ ० जुहाव -जुह्व । जुहुविच ।। जुहुबिम । आमने० जुहुवे। जुहुबाते । जुहुविरे । मल जूडुविषे । । वाथे । जुहुविदू-धये । उ० जुहुवे । जुहुविवहे । जुहुवेमहे | १. इडल्य6-२८१ ) ति श्रले नियमिट् । २ शच्छसा ३२१ )लाः दिन युक् । ३. व्यश्च। इति सम्प्रसारणप्रतिषेधः ४ विभाषा परैः । इति । सम्प्रसारणविकर्पः ५. इ+ एल = अदैत्र उपदेश १९६४) इंख्य, हृ + अ इति स्थिते, अग्रस्तस्य च। अभ्यसभिचित क्षेत्र शम्भुसार स्यात् । इति सम्प्रसारणं पररूपे हु+ अ इति जते, हु इल्लस्य द्वित्वे कुहोश्चुरित ड्रत्ये तस्य जइस्तें अचो हिमति (पृ० २०} इति वृद्ध अव.दशं यं रूपम् । भ्यादयः । १ ॥ १६५ ६. हाता। हृतासि-से ॥ ७. दास्यति-ते । ८. ह्यात्-हासीष्ट । ९. अर्हत् । अहूताम् । अहन् । आत्मने० अत । अहेताम् । अहन्त । पक्षे --अट्टात । अह्मसाथाम्। अहासत ।। १०. अह्न- स्यत्-त । कर्मणि- हूयते । णिचि –हृययति-ते । सनि—जुहू- षति-ते । याङि–जोहूयते । यङ्लुकि-जोहवीति-जोहोति । कृत्सु – हृतव्यः । ह्रानीयः । द्वेयः । हृतः । दूतिः ह्वयन् | [|नम् । इव । आहूय । आ-आह्ने=आहूयते । आहूयमानः। नि-सम्-उप-विभ्यः आत्मनेपदम् । नह्यते इत्यादि । [३२४] वद=ळ्यक्तायां वाचि । सकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. वदति ॥ । २. वदतु ।। ३. अवदत् ॥ ४ , वदेत् ॥ ५ प्र० उवाद । ऊदतुः । ऊदुः । म० उवदिथ । जवथुः । ऊद । उ० उचाद-उचद । ऊदिव । अदिम ॥ ६. वदिता ॥ ७, वदि- ष्यति । ८. उछन् ॥ ९. अवादीत् । १०, अबदिष्यत् । शस्त्रे । भृत्यानुपवदंते । क्षेत्रे विवर्धन्ते । सम्प्रर्बदन्ते ब्राह्मणाः । १. लिपिसिचिह्वश्च (८० इत्यइ )। आतो लोप इटि च (२१४ ) द्वितीय छुइ। २ आमनेपदेष्वन्यतरस्याम् । अङ् स्यत् । अष्टमे छइ । उ गैरसौ राघवमह्तेदम् (भट्ःि २। ५१) । ३• आह्वास्त स मुहुः शून् (भट्टिः ६ । २५ । ४, प्रममें द्वित्वे ततो लिट्यभ्यासस्येति सम्प्रसारणे रूपम् । ५. सप्तमे। कुछ । बङ्गजे(पृ० १२ति वृद्धेिः । ६. भसमोषसम्भrषा- ज्ञानयनविमयुपमन्त्रेणषु वद । आत्मनेपदं स्यात् । भासमानो अवीती . त्यर्थः । ७. सान्वयन्तीत्यर्थः । ८. खिंमतौ । ९. सम्भूय वदन्तीत्यर्थः।। १६६ बृहद्रूपात्रस्याम् विवदन्ते-विवदन्ति वा मौहूर्तिकाः । न्यायमपवदतेऽनभिज्ञः । कर्मणि- उद्यते । ५, ऊदे। ९. अवादि । । णिचि-हृदयते । सनि (विवदिषति । यङि--वाचद्यते । यइळकि~~वावदतिधावति । छेत्सु-वदितव्यम् । वदनीयम् । वाधम् । अनुर्वाद्यम् । अपवाद्यम् । अक्षोर्च-ब्रह्मचर्यम् । अवधैम्=आषस्; गहुँत्वात् । उदितः । वदन् । वदितुम् । अदिवा । अनूद्य । वदायदः । वादित्रम् । वावदूकः । अप, परि, निन्दयां अपवादः। परिवादः । प्र-कथने । प्रवादः । | वि-विवादः । सम्-संवादः । अनु-अनुवदः । विसम् सम्ऋविसंवादः । [३२५] ङ ओधिातिभृद्योः । अकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. श्वयति ॥ २. श्वयतु ॥ ३. अश्वायत्. ॥ ४. श्रयेत् । ५. न० शुशव । शुश्रुवः । शुशुचुः ॥ भ० शुशविथ । शुशुवथुः । शुशुत्र । उ० शुशाव-शुशव : । शुशविव । शुशविम } संप्रसारणा- भावपक्षे--प्र० शिक्षीय । शिश्वियतुः । शिश्वियुः । म९ शिश्वयिथ । १. "विभाषा विप्रलापे’ इतेि विकल्पेनास्मिनेपदम् । ३ अधाद्वदः। ३. नपादम्याडि (२१४)ति परस्मैपदप्रतिषेधः । ४, उपसर्गे उपपदे ण्यत् । ५- ब्रह्म वेदः तस्य वदनमियर्थः । ‘बदःखुषि यथण् च । इति वयप् ६ . यत्प्रत्यये रूपम् ॥ ७. अवद्यपण्यधर्योगहुँपणितव्यानिरोधेषु । एष्वर्थेषु निपात्यन्ते । । ४. उद्दािलं चिरं यत्नात् | भटिं: ७ । ९३३ । ९. विभाषा श्वेः । श्वयतेः समुपसारणं वा स्यात् लिटि यक्षछि च । इति सम्प्रसारणे द्वित्वे शु ३ अ इति स्थिते शुद्धयधादेशय रूपम्। १९. वतैर्लिख्यश्लक्ष्णंप्रतिषेधः । इति लियभ्यासस्ये ३ १७)ति प्राप्तं संप्रसारणं प्रतिषिद्यते । वि वि ड्यंत्र दैल दिशेने शिश्वि इति भवति । ततो वृद्धश्चयादेशयो: रूपम् । भ्वादयः ॥ १ ॥ १६७ शिश्वियथुः । शिश्विय उ० शिश्वय-शिgय । शिश्वियेिव । शिश्वि यिम ॥ ६. श्वयिता ॥ ७, वधिष्यसि ।। ८, यत् ।। ९. अर्चेत् । अश्वतम् । अश्वन् । –-अशिक्षियेत् ।–-आश्रयीत् ॥ १०. अश्वयिष्यत् भावे---शूयते । णिचि---श्वययति–ते । ९, अशुशवत्-अशिवेंथ सानिशिशयिषति । यडिर–शेधीयते-शोश्यते । यङ्लुकि – शेश्वयीति-शेवेति । “सु-श्वयितव्यम् ! श्वयनीयम् । वयम् । शुनः । श्वयितुम् । श्वनम् । श्वयित्वा । उच्छूय । श्वयथुः। उद- श्वित् । श्व । मातरिश्वा=वायुः ॥ वादयः सम्पूण: ॥ १ ॥ १. आशीर्टिद्धि यासुटः कित्वाद्धचिस्वपी(३१)ति सम्प्रसारणं पूर्वरूपे अकृसाचबैतुकयो९४रिति दीर्थः । २. द्वितीये कुछ । जूस्तम्भु- Z ११) इति त्रिकपेन अछि, श्वयतेरः । श्वयते रिकारस्य अकारः स्यादङि । इय कारे रूपम् । ३. तृतीयों कुछ । विभषा व्योः (पृ० ११) इति यदा । ४२ अचडोरभावे सप्तमो लुङ् । इम्यन्तक्षणश्वसे--(१४१}ति न वृद्धिः। रुद - तोssशिश्वयच्चक्षुरास्यं हेतोस्तयाश्वयत् (भट्टिः ६ । १९) + ५. गौ च संश्चडः । सन्परे चङ्परे च गौ श्वयतेः सम्प्रसारणं वा स्यात् । ६. ओोदितश्च । इति निश्वान स्वम् । ७, यजादित्वात्सम्प्रसारणम्। ८. मातरि अन्तरिक्षे (अखिलपरिच्छेसरेि) श्वयति, छश्चरति वर्द्धते इति वा-मातरिश्व । मातरि अमभ्यां श्वयति वर्धते इति वा। श्वसृक्षन्निस्यादिन निपातनात्सप्तम्या अलुक् । श्रीगणेशाय नमः बृहद्धातुरूपावल्याम् । अददथ ॥ २ ।। [३२६] अदभक्षणे । सकर्मी० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. प्र० अति । अतः। अदन्ति !! म० असि । अथः । अथ।। उ० अङ्गि । अद्वः । अग्नः । २. ५० अतु-अतत् । अताम् । अदन्तु । म७ ऑद्धि-अतात् । अतम् । अत था उ० अदानि । अदाव । अदाम ॥ ३. प्र० आदैत् । आचाम् । आदन् । म० आषः । आतम् । आन । उ० आदम् । आड । आझ ।। ४. प्र० अद्यत् । अद्यताम् । अद्युः । म २ अद्यः । अद्यतम् । अथात । उ० अद्याभ् । अद्यच । अद्यम । ५. म जयंस । जैक्षतुः । जक्षुः ॥ म७ जघसेथ । जक्षथुः । जक्ष । उ० जघास- १. अदिप्रभृतिभ्यः शपः । सृञ् स्यत् । २. हुझयो हेर्धिः । होनॅलतेभ्यश्च हेर्धिः स्यात् । ३. आडजादीनाम् (२) इत्य| । अदः सूत्रै- आम् ! अदः परस्य अवृत्सार्वधातुकस्य अङ्गमः स्यात्सर्वेश्रां मतेन । ४. लि यन्यतरस्याम् । अदेर्धस्ट वा स्यादिटि । इति घस्खदेशे द्वित्वे हेळदिशेषे ऽधस् इति जाते, अभ्यासे चर्च (पृ० ५) इति झलां जशि गघस् इति जाते कुहश्चुः (४० ७) इति ब्रुवे जवस् + अ इति जातेअत्रो छिति (ऋ० २०} इति वृद्धौ ‘जयास’। ५, जघस् +- अतुस् इति स्थिते, गमहनजनखनघस--(२५५) मिति उपधालोपे जघ् इति जाते शासिवसिघसन व ३२०) इति सस्य पवै खरि चेति चवें ज ॐ घू +अशुस् = जऋतु । 5

१७ ७

बृहद्धतृरूपात्रम् जघस। जक्षिव । जालूम ॥ पैके--प्र० आद। आदतुः। आहुः ॥ N ० आदिश्च । आदधुः । आद । उ० आद । आदेिव } आदिम ) १ . ५० अत । अत्तारै ! अतरः । म७ अतासेि । अत्तास्थः । अत्तस्य । उ० अस्मि । अत्रास्वः। अत्तास्मः ॥ ७. प्र० अत्स्यति । अस्यक्षः । अत्स्यन्ति ! म० अरस्यसि । अस्यथः । अत्स्यथ ! उ ० अत्स्यामि । अत्स्थावः । अस्यामः । ८. ५० अद्यात् । अद्यास्ताम् । अद्यासु । स ० अश्वः । अद्यस्तम् । अथास्त | उ ७ अश्चसम् । अद्यस्य । अद्यास्म ।। ९ म० अघसत् । अघसताम् । अघसन् । म० अबसः। अघसतम् । अघसत उ० अघसम् । अघसाव । अघसाम ॥ १० प्र० आस्यत् । आल्यताम् । आस्यन् । म० आस्यः | आत्स्थतम् । । आस्यत । उ० आस्यम् । आस्स्याव । आत्स्याम । व्यतिहारे आत्मनेपदं भवति । व्यत्यतेव्यत्यदाते, व्यत्यदते। इत्यादि। कर्मणि- अद्यते । ५. आदे । पक्षे --जक्षे ॥ ९. अधासि । अघसाताम् । णिचि-आदयते-आदयैति ! ९. आदिदत्-त । सनि-जिध- सति । कृत्य्-अत्तव्यम् । अदनीयम् | अद्यम् । धम् । जधिः । । जग्धवान् । अतः । अनवान् । अदन् । अद्वैती । अस्यन् । अस्यैती- अत्स्थन्ती । अक्तुम् । अदमम् । जग्ध्वा । प्रजग्ध्य । ऽअरः । घस्मरः। घासः । R १. घस्लादेशाभावपक्षे रूपम् १ २. इङस्थतिंठ्यथतीनाम् । (२८१) इति थलों नियमिङ । ३. लुङ्सनोर्घस्ल । अद वस्य स्याद्भुङि सनि ' च । कृदवदङ्क । द्वितीय लुङ् । ४. निगरणचलने– तिं प्राप्तस्य पर- स्मैपदस्य अदैः प्रतिषेधः इति निषेधत् आत्मनेपदम् । १ . अकीभिप्रने शेषात्कर्तरि परस्मैपदम्। इति परस्मैपदमपि । ६: अदो जग्धिर्यपि किति । अदो जग्धि: स्यात् स्यपि तादौ किति च । ७, अनण्ण: ॥ इति अन्नं लळध अन्नःइति निपातनशापात् निष्टहतस्य भूत्वमपि । ८ सुमः पूर्वं शप खुप्तत्यात् न नुम् ९. आच्छीनद्यो-रितेि न जुम्। १९स्वस्थ मरन् । अदादयः || २ ॥ | १७१ [३२७] हनहिंसागत्योः । सकर्म० । अनिट्। वधादेशे सेट् । - परसै० } १. म० हन्ति । हृतैः । नैन्ति ॥ १० फ़ेसि । हथः ।। हथ । उ २ हन्मि । हन्धः । हन्मः ॥ २. प्र० हन्तु-हतात् । हताम् । मन्तु । म० जैहि-हतात्। हतम् । हत । उ० हनानि । हनाव। हंनाम ॥ ३. १० अहन् । अह्नताम् । अनन् । म० अहन् । अहतम् । अहत ॥ उ० अहनम् ? अहन् । अहन्म ॥ ४. प्र० हन्यात् । हयात १ हन्युः ।। १२ हन्याः । ईन्यातम् । हन्यात । उ० हन्याम् । हन्याव । हन्याम । ५. म० जघान । जन्नतुः । जघ्नुः । म० जर्मेनिथ-जघन्डै । जन्नथुः। अन्न ॥ ङ० जधान--अवन । जन्निव । जक्षिम ॥ ६. प्र० हृता । इतारौ । म० हन्तासि । उ० हन्तम्सि ॥ ७, इनि- प्यतिं । ८. ५० वध्यत् । वध्यास्ताम् । वध्यासुः । म० वध्याः ।। ० वध्यासम् ॥ ९० प्र० अवधीत् ॥ अवधिष्टाम् । अवधिषुः । ' म० अवधीः ॥ उ० अवधिषम् ॥ १०. अहनिष्यत् । । प्रणिहन्ति । १. अनुदात्तोपदेशवनतितनयादीनामनुनासिकलोपो झलि । क्ङिति । अनुनासिकान्सनामशुदात्तपदेशानां तरेत्यादीनां वनतेश्च लोपः स्याज्ज्ञ- लादौ निछति । इति नकारलोपः। २ गमहनजने - २५५ ) ति उपधालोपे, हो हन्तेर्बिणनेषु । अति णिति च प्रयये नकारें व परे हन्तेर्हस्य कुत्वं स्यात् । ३ हन्तेज: । हौ परौ । ४. अभ्यासाच्च । अभ्यासात्परस्य हन्तेर्हस्य कुत्वं स्यात् । इति कुत्वम् । ५, थलि बेचन् इटि रूपम्। ६ , इडभावे हरम् | ७, हन वध लिङि। आर्धधातुके लिङि हन्तेर्यघादेशः स्यात् । ८, छुङि च । इम्तेर्वधादेशः। वधादेशस्य सेटवासप्तमो छुट्ट ।

• $

बृहद्धातुरूप बर्यम् आत्मनेपदे-–१ , भ आहते । आम्नाते थे औन्नते ॥ म० आर्हसे । आन्थे । आद्ध्वे । उ० आने ! आइन्वहे । आहभद्रे ॥ २. ५५ आहृतम् । आञ्जताम् । आग्नम् । म ७ अहम् । आम्नथाम् । आहुध्वम् । उ० आहनें । आहतावहै । आहनामहै ॥ ३. प्र० आहृत । आन्नताम् । आन्नत । म७ आहथा . आना थाम् । अहध्वम् । उ० आनि । आहवहि । अहन्नहि ॥ ४, अनंत ॥ आभीयाताम् । आीरन् । म ० आनीथा । आनयथाम् । आीक्षवम् ॥ ७० आनीय । आफ्नीवहि । आीमहि । ५. प्र० आजने । आजक्षते । आजज्ञिरे ॥ म ९ आज- । आजन्नाथे । आजज्ञिवे ॥ इ० आंजने की आजन्निधहे । आजन्निमहे || ६, म ७ आहन्ता । अहन्तारौ । म ० आहन्तासे । उ ० आहन्ताहे ॥ ७, प्र० आहनिष्यते | म० आहनिष्यसे । उ ७ आहनिष्ये ॥ ८, प्र० आवधिषीष्ट । म० आवधिषीष्ठा । उ० आघधिषीय || ९. प्र० आवधिष्ट । आवधिश्चताम् । आवधिषत । म० आवधिष्टाः | उ० आबधिषि । पक्षे -- आहत । आहसाताम् । आहसत । म० आहथः आइसाथाम् । आढूध्दम् ।। उ ० आहसि । आहवेंहि । आहृन्महि । १०. आहनिष्यत । कर्मणि --हन्यते । ५. जने । ९. अधानि । अशनिषाताम् । पक्षे - अवधि । अब- १. आहेगे यमहनः अङ परोऽभ हुनरमनेपदं स्यात् । २ |- स्मनेपदेष्वनतः (२) । ३ आत्मनेपदेष्वन्यतरस्याम् । हुने वध (देश था स्यकुडिं अEमनेपदेङ परे छ । हन: सिच । किम्वदनं शेष । किन्छ।त आयु दत्तौपदे -- {३२७ ति नक़रलेप. । स्कोरिति रातोष । ४ बमथ त्वमवान् अनुनासिकलधौ न । अदथ ॥ २ १७३ धिषाताम् । णिचि -- घातयंति-ते ॥ ९. अजीवतत् त । सनि आ-आजिघांसते । जिघांसति । यङि --जेनपैते। जङ्न्यैते । यङ्- लुकि–जळुनीति -जङ्घन्ति । कृत्सु-- हन्तव्यः । हननीयः । वध्यः घात्यः । हतः । नन्। न्नती । हनिष्यन् । हनिष्यसी-डैनियन्ती । हन्तुम् । हननम् । हस्व 1 प्रहस्य । ब्रह्महत्य । जनियन्-जधन्वान् । ब्रह्महा ) भ्रूणहा ! दृत्रहा । घातुकः ? 9-प्रहस, प्रहान्ति । पर- पराहतौ -पराहन्ति ! अप- अपहतौ, अपहन्ति | सं--संघातेसंहन्ति । चि - विधते । विहन्ति । प्रति-प्रतिघाते , प्रतिहन्ति । उद् -उद्धते । उद्धान्ति । अभि+आ=आघाते । अभ्याहन्ति ; वि+आ, व्याघाते व्याहन्ति । इत्यादि । [३२८] द्विप-अपतौ । सकर्म७ । अनि । उभय। १. ५० द्वेष्टि । द्विष्टः । द्विषन्ति म० ट्रैक्षि । द्विष्ठः । द्विष्ठ । उ० दंष्मि । द्विप्यः । द्विष्मः ॥ २. ब्रेट्-द्विष्टा । द्विष्टाम् । द्विषन्तु । म० द्विढि । द्विष्टम् । द्विष्ट । उ५ ऐषाणि । द्वेषाव । दोषाम | ३. प्र० अंब्रेट्-अर्धेड् । अद्दिष्टम् । अद्विषन् –अद्विषुः | म७ अर्बय्-अर्धेड् । अद्विष्टम् । अद्विष्ट । उ० अदूषम् । अद्विष्व । हनतोऽचिण्णलोः । तेस्तरोतदशः स्थण्णिरूबी Fिrfत ईणि । २. अज्झनगम सानि । अ जतन हन्तेरजादेशगमेश्च दंघस्याज्झलादौ सनि । अभ्यासाच । इति कृत्यम् । ३. हन्तेहिंसाय भीभावों बाच्यः । नुगतोऽनुनासिकाभ्तस्य । अमुनासिकान्तस्य अङ्गस्य योऽपसोऽन्त- स्तम्य मुक स्फुIG. । ५ विशेष गमहनविविशाम् । इर्ति वमोरिड् विक्रर्षः । ६. हुझल्भ्यों हेर्धिः ३२६) t७कदंष् + त् इति स्थिने हलूइयाभ्यो दद्यादुतिस्यपृक् हल.। इति लकारलोपे जश्वं यद्ध वा ॥ ८ द्विषत्र । लर्को झेर्जुस् वा स्य। । १७४ वृहातुरूपवत्याम् अद्विष्म ॥ ४. ५० द्विष्यात् । द्विष्याताम् ! द्विष्णु’ । म « द्विष्याः । द्विष्यातम् । द्विष्यात ॥ ६० ड्रियाम् । द्विष्यामि । द्विष्याम ॥ | ५. p० दिद्वेष। दिद्विषतुः। दिद्विषुः ॥ म७ विद्वेषिथ ॥ा दिद्विषथुः । दिद्विध । उ ० दिद्वेष । दिद्विषिव । दिद्विषिभ ॥ ६. ५० द्वेष्टा । द्वेष्टारौ । म ० द्वेष्टसि ॥ द्वेष्टास्मि ॥ ७, पe द्रक्ष्यति ! म ० ब्रेक्ष्यसि ॥ उ० ब्रेक्ष्यामि । ८. ५० द्विष्यात् । द्विष्यास्ताम् । द्विष्यासुः । म० द्विष्याः उ० द्विष्यासम् ॥ १. ५० अद्विदेत् । अद्विक्षतास् । अद्विक्षन् । म७ अद्विक्षः ! अद्विक्षतम् । अद्विक्षत ॥ उ० अद्भिक्षम् । अद्विभाव । अद्भिक्षाम ॥ १० . अवेक्ष्यत् । आम नेपदे—१. ५७ द्विष्टे । द्विषते । द्विषते । सः द्विक्षे । द्विप्रथे । द्विजें ॥ उ० ढिये । द्विष्वहे । द्विष्महे ( । ) २. म० द्विष्टम् । द्विपा ताम् । द्विषताम् ! म० द्विक्ष्व। द्विषाथाम् । द्विह्नम् । उ० हूपै । द्वेषावहै ! द्वेषामहै ॥ ३. प्र० अद्विट् । अद्विषाताम्। अहूिषत ॥ म७ अद्विधाः । अद्विशथाम् । अङ्गिळम् ॥ उ० अद्विद्धि ! अद्विप्बर्हि । अद्विष्महि ॥ ४. ५९ द्विधीत । द्विधीयाताम् । द्विषीरन् ॥ p० द्विषीथाः । द्विषीयाथाम् । द्विषीध्वम् ।। उ० द्विषीय । द्विषवहि । द्विधीमहि ॥ ५ , प्र० दिद्विषे । दिद्विषते । दिद्विषिरे । म७ दिहि षिषे । दिद्विधाथे । दिविधिध्वे । उ० दिद्विषे । दिद्विर्षियहे । दिद्विषि- महं || ६. प्र ० द्वेष्टा । ठंडार 1 वेष्टारः। म० नेष्टासे। उ० धृष्टदृ }} ७, प्र० हेक्ष्यते । म० हेक्ष्यसे । उ० ६थे || ८. द्विक्षीष्ट । द्विक्षीय स्ताम् । द्विक्षरन् । म० द्विक्षीष्ठाः द्विीथास्थाम् । द्विवीध्वम् ॥ ७० द्विक्षीय । द्वितैवहि । द्विसीमहि । ९. प्र० अद्वि५त । अहिक्षा- १. लुङि पञ्चमी वित्र । २. लुङि द्वादशी विद्या । अदादयः ।। २ ।। १७५ ताम् । अद्विक्षन्त ॥ १० अद्विक्षथाः । अद्विक्षाथाम् । अद्विक्षध्वम् । उ ० अद्विक्षि । अद्विावहेि ? अद्विक्षामहि । १०• अद्वैत || कर्मणि -- द्विष्यते । ९. अर्जेषि ॥ णिचि—द्वेषयति-ते। ९. अदि द्विषत्-त । सनि-विद्विक्षति–ते । यङि–देद्विष्यते । यङ्लुकि देद्विषीति-देद्वेष्टि । कुत्सु-~द्वेष्टव्यः । द्वेषणीयः । द्वेष्यः । द्विष्टः । द्विषन् । द्विषती । द्विषाणः । ऐक्ष्यन् हेक्ष्यती-न्ती । द्रक्ष्यसण{ । दृष्टम् । द्वेषणम् । विद्या । प्रहिष्य । [३२९] दुहे=प्रपूरणे। प्रपूरणं दोहनम् । सकर्म७ । अनि। उभय७ ॥ परस्मै० १. प्र० दोग्धेि । दुग्धः । दुहन्ति । म० धोक्षि । दुग्धः । दुग्ध । उ० दोदि । दुहूः। दुह्नः ॥ २ , पृ० दोग्धं दुग्धात्। दुग्धाम्। दुहन्तु । स७ चूंधि-दुग्धात् । दुग्धम् । दुध ॥ उ० दोहानि । दोहाव। दोझाम ॥ ३. ५० अधो-ग्। अदुग्धाम्। अदुहन् । । म० अधो-ग् । अदुग्धम् । अदुग्धे । उ २ अदोहम् । अदुझ । अदुह्म ॥ ४. म • दुखान् । दुह्यताम् । दुच्छुः । म° दुः । दुह्यातम् । दुश्चात भी उ० दुद्यम् । दुद्याव । दुयाम ॥ ५. प० दुदोह । दुदुह्रतुः । दुदुहुः । म० दुदुह्रथुः । दुदुह । उ० दुदोह । दुदुहिव । दुदुहिम ॥ ६ . म० दोग्धा ॥ म० दोग्धासि । उ० दोग्धासि ॥ ७, प्र० धोक्ष्यति ॥ म७ धोक्ष्यसि = उ० धोक्ष्यामि ॥ ८, दुह्यान् ि। दुखास्ताम् ॥ ९, १. दादेर्धातोर्घः उपदेशे दादेर्धातोर्हस्य ध: स्थाGझलि पदान्ते च ।। २. भध्भवः । हस्थ म । स्रश्न चरखेस की :। तस्य पवम् । ३. ॐझटभ्यो हेर्धिः (३२६) बृहद्धतुरूपवस्था भ० अङ्क्षन् । अधुक्षताम् । अधुक्षम् । म७ अधुक्षः । अधुक्षतम् । अधुक्षत । उ० अधुक्षम् । अधुक्षाव। अधुक्षाम ।। १०. अधोक्ष्यत् । आत्मनेपदे---१. प्र० दुग्धे । दुह्यते । दुहते ॥ म७ धुक्षे । दुझथे । धुग्ध्वे । उ ० दुहे। क्षुद्वहे । दुझहे ( २. ५० दुधाम् ! दुहताम् । दुहतम् !! म० धुक्ष्व । दुह्यथाम् । धुग्ध्वम् । उ० दोहै । दोहावहै । दोहामहै ॥ ३. अदुग्ध । अदुह्यताम् । अदुद्दत । म९ अदुग्धाः। अदुहाथाम्। अदुग्ध्वम् । उ० अवेहि । अदुह्रष्टि । अदुहि ॥ ४. ५० दुहीत । दुहीयाताम्। दुहीरन् ।। म० हीथाः । दुईयाथाम् । दुहीध्वम् / उ० दुहीय । दुधैवहि । ६. प्र० दुदुहे । दुदुह्यते । हिरे । म० दुहिषे । -ध्वे । उ० दुदुहे । दुदुहियहे । दुदुहिमहे ॥ ६. प्र० दोग्धा । म० दोग्धासे । उ० दोग्धाहे ॥ ७. प्र० धोक्ष्यते । म० धोक्ष्यसे ।। उ ० धोये ॥ ८, प्र ० धुक्षीष्ट । म० धुक्षीष्ठाः । उ ० धुक्षीय । ९. म७ अबँग्ध-अधुक्षत । अधुक्षातम् । अधुक्षन्त । म० अदुग्धाः--अधुक्षथाः अधुक्षाथाम् । अधुग्ध्यम् । अधुक्षध्वम् ।। ॐ ० अधुक्षि । अधुक्ष्वहि--अधुक्षावहि । अधुक्ष्महिं-अधुक्षामहि ॥ १०. अधोक्ष्यत ! कर्मणि~-दुह्यते । ९. अदोहि ते णिचि --दोहयशि-ते। म १. कुङि पञ्चमी विध। २. अटुट्ट -त इति स्थिते, दादेर्धातोर्घः । (३१९) अठ्ठ +त, झषस्तथोर्धाऽधः (१८९) अङ +ध; जश्वम् ‘अदुग्ध' । ३. अदुह्न स + त इति स्थिते ऋकारस्य प्रकारे. अदु + सु त इति जाते, एकाचो बशो भषि–(१८९)ति इकारस्य धाकरे अधुष् ” स + इति जाते चंकारस्य चवें अधुक् +स - त इति ज्ञाते पत्ये ‘अधुक्षत’ इति । लम्बा दुइ दिहेति पक्षस्य तृपक्षे त थ ये वहिषु 'अदुग्ध' इत्यादि ल इदrण । अदादयः ॥ २ ॥ ॥ १७७ ५. दोहयाञ्चकार-चने ! ९. अदूदुहृत्-त । खनि-दुधुक्षति-ते । यङि--दोझते । यज्ञकि --दोदुहीति-दोदोग्धि । कृत्सु दोग्धव्यम् । दोहनीयम् | दुहृम्-दोह्यम् ! दुग्धम् । द्वहन् । दुहन्ती । दुहानः । धक्ष्यन् | धोक्ष्यती-ती । दोधुम् । दुग्ध्वा । सं । गोधुक् । कामदुघा । दुहिता ॥ [३ ३०] दिह-उपचये । अकर्म७ । अनिट् । उभय७ ॥ परस्मै --१. प्र० देधि । म७ धेहि । उ ० देनि ॥ २. देखें ॥ ३. अक्- ग् ॥ ४. दिह्मत् ॥ ६. दिदेह |। ६. देग्धा था ७. घेक्ष्यति ॥ ८ . दिद्यात् । दिह्यास्त्रम् । ९. अधिक्षत् ॥ १०, अक्ष्यत् । श्रेणिदेधि । आत्मने० -१. दिधे ।। २. दिग्धाम् ॥ ३. अदिग्ध ॥ ४. दिहीत ॥ ५. दिदिहे ।। ६. देग्धा ॥ ७, धेक्ष्यते । ८. धिक्षीष्ट । । ९. अदिग्ध--अधिक्षत ॥ १०. अक्ष्यत । इत्यादि सर्वं ‘दोहति’ (३२९) वत् । देहः । देही ॥ सं-सन्देहे । सन्देग्धि-सन्दिग्धे, सन्दिहानः । [३३१] लिइ=आस्वादने ! सकर्म७ । अनिट् । उभय७ ॥ परस्मै० १, प्र० लेढि। लीढः। लिहन्ति । म० लेक्षाि । ज १. शंसिदुहिभ्यो वा । इति यदए पतौ । २ फेनवे --(३७तेि णवम् । . लिट् +ति =पुगन्तलघूपधस्य च पृ० ३) इति गुणे हो ढः । इति हकारस्य ढत्वे च लेह्र ति इति जाते झषस्तथो–{१८१ रिओ तकारस्म धत्वे लैट् धि इति जाते, घुन टुरिति धस्य ढत्वे लेवू ढि इयन्न ढ ढे लोप इति वर्षे , ‘लेढि’ इति रूपम्। ४. लिट् +सि इत्यत्र हो ढः। षढोः कः किल (१८९) इति लिक् सि इति जाते सकारस्य प्रत्यग्रवयवत्वाचे 'लेफि" इति रूपम् । 2b १७८ हृद्धातुरूपावश्यम लीढः । लीढ ।। ७० लेलि । लिङ्कः । प्र० लेवु लीढात्। लीढाम् । लिहन्तु ॥ म, लीडि-लीढत् । लीढम् । लीढ । उ० चेहोनि । लेहाय । लेह्म ॥ ३. प्र० अले-ड । अलीढाम् । अलिहन् ।। म० अलेट्-इ। अलीढम् । अलीढ । उ० अलेहम् । अलिब् । अलिसा ॥ ४, ५९ लिह्यात् । लिङ्गताम् ॥ ५ शः लिलेह । लिलिहतुः । लिलिहुः ! म० लिलेहिथ । लिलिहथुः । लिलिहू । उ० लिखेद् । लिलिहिव । लिलिहिम ॥ ६. प्र० लेहा । म० लेढासि । उ० लेवास्मि ॥ ७, प्र० लेक्ष्यति ।। म० लेक्ष्यसि। उ० लेक्ष्यामि । । ८. लिब्यात् / लियास्ताम् ॥ ९, प्र० अलिक्षेत् । अलिक्षताम् । अलिझम् ॥ ७ अलिक्षः । अलिक्षतम् अलिक्षत ॥ उ० अलिक्षम् । अलिक्षत्र । अलिंक्षभ । १०. अलेक्ष्यत् । आत्मने-१. प्र० लीढे। लिहाते। लिहते ॥ म० चिक्षे । । लिहाथे। लीढं । उ १ लिहे । लिङ्कहे । लिह्वहे । २, १० लीढाम् । लिहताम् । लिङ्कताम् । म० लिव ! लिहृथाम् / लीझ | उ० लेहै । यहाघहै । लेहभहै ॥ ३. म० अलीढ । अलिहाताम् । अलि- हत ।। म० अलीढाः । अलहाथाम् । अीद्वम् । उ० अलिहि । अलिहूहि । अलिझहि ।। ४१ न लिहीत । लिहीयाताम्। लिहीरन् । भ० लिहीथाः। लिहीयाथाम् । लिहीध्वम् । उ० लिहीय । लिंही वहि । लिहीमहि ! ५. ५० लिलिहे । लिङ्किते । लिलिहिरे ।। म० लिलिहिषे । लिटिहाथे । लिलिहिध्ये-द्रे ॥ उ० लिलिहे । लिलि ( हिवहे । लिलिहृिमहे ॥ ६. ५० रौढा ॥ म० लेवसे ॥ ७० लेहाहे । । १ . हुझल्भ्यो हेर्धिः (३३६)। ढत्वधत्त्रपुचढलोपदंशं: । २. छबि पञ्चमी- विधा । अदादयः ॥ २ ॥ । १७२ , ७. लक्ष्यते ॥ ८. म० कुिक्षीष्ट । द्वितीयास्ताम् । लिक्षरिन् ॥ म७ लिक्षीष्ठाः । लिंक्षीयास्थाम् । लिीध्वम् । उ० लिहूय । लिक्षयहि । लिक्षीमहि ॥ ९, ५ अलिक्षत -अलीढ । अलिक्षाताम्। अलिक्षन्त ! म० अलिक्षथाः-अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षम्-आलक्षध्वम् । उ० अलिक्षि । अलिक्षामहि -अलिङ्गहिं । अलिक्षामहि-अलिलहेि | १०. अलेक्ष्यत । कर्मणि--लिखते ॥ ९. अलेहि ॥ णिचि- लेहयति-लेह्यते ॥ ९, अलीलिहत्-त । सनिलिलिक्षति-ते ॥ याङि – लेलिह्यते। यङ्लुकि-लेलिहीति-लेलेढि !। कृत्सु---लेढव्यम् । लेहनीयम् । लेब्धम् । लीढः । लिहन् लिहूती । लिहनः । लक्ष्यन् । लेक्ष्यती-लेक्ष्यन्ती । लेडुम्। लेहनम् । लीड़ा। अघालेव । अंशैलिहः । [३३२] चद्-िव्यतायां वाचि । सकर्म७ । सेद् । ख्याचादेशे । त्वनिट् । आदमनं ७ । प्रायेणायमापूर्वः । १. प्र० चेष्टे । चक्षते । चक्षते ॥ म९ चक्षे । चोथे । चन्द्रे ।। ७० चश्ते । चक्ष्वहे । चक्ष्महे ॥ २. स चष्टम् । चक्षा ताम् । चक्षताम् । म९ वक्ष्व । यथाम् । चह्नम् ॥ उ ० ची । चक्षावहै । चक्षाभहै । ३. अचष्ट । अचक्षाताम् । अचक्षत ॥ म० अचष्ठाः । अचक्षाथाम् । अचह्नम् ॥ ३० अचसि । अचक्ष्वहि । अचक्ष्महिं / ४. प्र० चक्षीत चीयाताम् । चक्षीरन् । भ९ चक्षीथाः । चक्षीयाथाम् । चक्षीध्वम् । उ० चक्षीय । चक्षीवहि । १२ वहाथै लिहः ॥ २. न्वक्ष् +ते इत्यत्र स्कोः संयोगाद्योरन्ते च। इति कलोपे च ‘ते इति जाते तत: धृत्यै । ‘चष्टे' इति भवति । १८७ बृहद्धनुरूपमर्थाः चक्षीमहि । ५. म० चचक्षे । चचक्षते ! चचक्षिरे ॥ म० चचक्षिपे । चचक्षथे । चचक्षिरे ! उ ० वचके । चचाक्षिवहे । चचक्षिमहे ॥ ख्याअदेशपक्षे० पेये । चख्याते । चल्यिरे ॥ म० स्थख्यिपे । चख्षथे । चख्यिध्ये ॥ छ ० चख्ये । चख्यिवहै । चल्यिमहे ।। रख्याच जित्वात्परस्मैपदप-म० चख्यौ । चरख्यतुः । चख्युः । म० चख्यिथ-चस्याथ ! चख्यथुः । चख्य । उ० चरस्य । चख्यिव। चख्यिम ॥ ६. प्र० ख्याता । म७ ख्याता से-सि ॥ ट्र • ख्याता-स्मि ॥ ७, प्र० ख्यास्यते-ति ।। ८. प्र० ख्यासीष्ट । स्वसीयास्ताम् । म७ यासीष्ठः स उ २ व्यासीय परस्मै-५० ख्यायात् । व्यायास्ताम् । पक्षे-ऽख्येयात् । ख्येयास्ताम्॥ ९. प्र • जायत । अस्यैतम् । अख्यन्त । म० अरूयथाः। अख्ये थाम् । अत्र्यध्वम् । च = अख्ये । अग्ख्यावहि । अख्यमहि ॥ परस्मै०--प्र • अद्यत् । म७ अख्यः ॥ ७० अरूयम् ।। १०. अख्यास्थत-अख्यास्यत् | ”‘बीने ख्याच्च नेष्टः इति वार्तिकेन ‘‘सम चक्षिष्ट'। इत्यादि । सर्वत्र व्याजादेशस्थलेषु शयादेश इति पक्षे –५. चक्रोशे--चक्श है ६, कशाता ॥ ७, शास्यते- ति || ८. शासीष्ट- क्शायात् –शेषात् ॥ ९, अशत-अशत् ॥ १०. अकशास्यत अकशास्यत् । कर्मणिख्यायते- शा यते । सनि--- चिख्यासते-चिख्य- सति-चिक्शुमतेचिशक्षति | यद्वि-चख्यायते-चाधशयते ॥ १. चक्षिङः ख्य । ख्यः स्यादार्वधातुके । बघt लिटि । २ आत औ णलः (१६४. ३. अस्यतिवक्तिख्यातिदेशोऽङ (६० १० ) । द्वितीये झुडु । अदाद्य ! २ } । १८१ यङ्लुकि--चाचेहीति-चाचष्टि / कृत्-ल्यातध्यः-क्शात ध्यः । ख्यानीयः-शनीयः । ख्येयः- क्शेयः । ख्यातः -शतः । चक्षणः । ख्यास्यन् -शास्यन् । ख्यास्यती–ख्यास्यन्ती । शास्यती-शास्यन्ती। ख्यातुम् -शतुम् । ल्याप्तम् –शनम् ! ख्यात्वा-शाल्वा । आस्या- य-आक्शाय । आख्या ९ ध्याय में चक्षुः । विचक्षणः । वि+आ= विचरणे-व्याचष्टे । [३३३ ] ईरगतैौ। कम्पने च । सतर्भ० । सेट्। आमने० । १. प्र० ईर्त । ईराते । ईरते । म७ ईवें । ईथे। ईवें । उ० हेरे। ईर्वहे । ईमहे ॥ २. P० ईतम् । ईराताम् ? ईताम् ॥ म० ईष्र्व के ईराथाम्। ईर्वम् । उ० ईरे । ईरावहै । ईराभहै। । ३. भ० ऐर्त । ऐराताम् । ऐरत ॥ म० येथीः। ऐराथाम् । ऐर्घम् । [ उ ० ऐरि । पूर्वहि । ऐसेंहि ॥ ४. ५० ईरीत । ईरीया- ताम् । ईरीरन् ॥ म० ईरीथाः । ईरीयाथाम् । ईरीध्वम् । उ० ३ीय । ईरीवहि । ईरीमहि ॥ ५. म० ईथके- ईरामास-ईशम्बभूव । इत्यादि ‘एधति’ (२) बत् ॥ ६ इंरिता ॥ ७, ईरिष्यते ॥ ८. ईरिषीष्ट ।। ९. ५० ऐरिष्ट । म७ ऐरिथ्यम् -इम्। १०. ऐरिथ्यत । कर्मणि --ईर्यते ॥ ५, ईराञ्चक्रे ॥ ९. ऐरि । णिचि ईयति । सनि–ईशिरियते । कुत्सु-द्वीरितव्यम् । ईरणीयम् । १. यङोऽचि च । {पृ० १७) इति ङका लप्तत्वात् न लुमतङ्गस्य । इति प्रत्ययलक्षणाभावात् यङ्परत्वाभावाख्याङदेशो न । २ इGादेश्च गुरुमतो नृच्छः। ३ निगरणचलनार्थेभ्यश्च । १८२ बृहद्धातुरूपावल्याम् ईर्यम् । ईरितः । ईराणः । इतुिम् । ईरणम् । ईग्वाि उदीर्य । समीरणः । ईर्मम् । स्वैरी । स्वैरिणी । [३३४] इंडस्तुतौ । सकर्म७ । सेट् । आसने० ॥ १. प्र० ईदृ । इंडतं । ईडते ॥ म७ ईडिषे ५ इढाथै । ॥ उ० ईडे । ईट्सहे । ईड्महे ॥ २. प्र० इट्टाम् । ईडा- ताम् । ईडताम् ।। म७ ईडिष्व । ईडाथाम्। ईडिष्यम् । उ० ईडे । ईडावहै । ईडामहै ॥ ३. ५० ऐट्ट । ऐडाप्तम् । ऐडत ॥ म० ऐड्डाः। ऐडाथाम् । ऐङ्कङ्गम् । उ० पेडि । ऐबृहि । ऐड्महि | ४. प्र० ईडीत । ईडीयाताम् । ईडीरन् ! म० ईडेथाः। ईडीया थाम् । ईडीध्वम् । उ० इंडीय । ईडीवहि । ईडीभिहि ॥ ५. प्र० ईडाञ्चक। इत्यादि एधाञ्चक्रे’ (२) इति बत् । ६ ईडिता । ईडितासे । ७. ईडिष्यते ॥ ८, इंडिपीष्ट । ९. ऐडिg ॥ १०, ऐडिप्यत । कभदौ ‘ईरति’ (३३३) वत् । [३३५ ] ईइ=ऐश्वर्यं । अकर्मo । सेट् । आमने० ।। १. प्र० ईष्ठे । ईशाते । ईशते । म७ ईशिषे । ईशथे । ईशिध्वे । उ० ईशे । इश्वहे । ईश्महे १ २. ईष्टाम् ॥ ३. ऐष्ट । ४. ईशीत ॥ ५, ईशाश्वते ॥ ६. ईशिता । ईशितासे ।। ७. ईशि १. ईशः से । ईडजनोर्वे च । ईश ईदृ जन् इत्येतेषां से वे शवयोः सार्वधातुकयोः परयोः इट् स्यात् । २. एकदेशविकृतस्यानन्यत्यात् खे ध्वे बत् स्व ध्वंम्' इत्यनयोरपि इद।। ३. ईश् । ते इत्यत्र व्रश्चभ्रस्जसृजमृजयजराजभ्रा- जच्छश धेः। मथादीनां सप्तानां छशन्तयोश्च षकारान्तादेशः स्याज्झलि पदान्ते च । ईष् +ते=ध्रुवम्। अददयः || २ || १८३ ध्यते ॥ ८, इशिषीष्ट ॥ ९, ऐशिष्ट ॥ १०. ऐशिष्यत । इत्यादि सर्वे ‘इंडति' (३३४) वत् । ( [३३६] आस=ऽपवेशने । अकर्म० 4 सेट्। आरमने० ॥ १. म० आस्ते । आसाते । आसते । म० आस्से । आसाथे । आध्वे ॥ ७० आसे । आस्वहे । आस्महे ।। २. म ७ आस्ताम् । आसाताम् । आसताम् । मज आस्स्व । आसाथाम् । आध्वम् ॥ ७० आसें । आसावहै । आसामहै ॥ ३. प्र० आस्त । आसाताम् । आसत । ४ ७ आस्थः । आसाथ भ् । आध्वम् । उ० आसि । आस्खहि । आरमहि || ३. ५२ आसीत । आसीयाताम् । आसी रन् । म ९ आसीथाः । आसीयाथाम् । आसीध्वम् । उ ० आसीय । आसीवहि । आसीमहि || ५. साञ्ची-आसाम्बभूव-आसामास । ६. प्र० आसित । म० आसितासे । उ० आसिताहे ॥ ७, आसि- ष्यते ॥ ८, आसिषीष्ट । ९. प्र० आसिष्ट । म० आसिष्ठाः । ह्म् । उ० आसिरिं ।। १०, आसिष्यत । कर्मणि-आस्यते । णिचि—आसयति-ते । सनि--आसि- सिषते । कुत्सु-–आसितव्यम् । आसनीयम् । आस्यम् । आसीनः । आसितुम् । आसनम् । आसिवा । उपास्य । आसना की आस्या । उप-उपासने-उषास्ते, सेवते। उत्-औदास्ये । उदास्ते-औदासीन्यम वलम्बते । अधि-अध्यास्ते । “अध्यासामासुरुङ्गहेमपीठानि यान्यमी' " इति माधः । अनु--पश्चादुपवेशने ‘‘अन्यासितमरुन्धत्या स्वाहयेव इविीज' ” मिति-रघुः । १ धि च । (ऋ० १४) इति सलोषः । ९. ६थायासश्च (Z• %) इत्थम् । बृहद्धातुरूपावियामै- [३३७ ] आङः शासु=च्छायाम्। सकर्म० । सेट् । आरमने० । । १. प्र० आशास्ते । आशास्ते । आशासते ।। स० आशासे । आशासाथे । आशध्वे ॥ ७० आयासे । आशास्वहे । आशास्महे ॥ २. मी० आशास्ताम् ! आशासाताम् । आशासताम् । मे आशाम्यं । आशासाथाम्। आशTध्वम् । उ० आशासे । आशास्सावहै । आशा- सामहै ॥ ॥ ३. प्र० आशास्त । आशासताम् । आशसत ॥ म० आशास्थाः । आशासाथाम्। आशध्वम् । उ० आशावसि । आशा- स्वहि । आशास्महि ॥ ४. ५० आशासीत । आशासीयाताम्। आशा सीरन् । । म७ आशासीथाः । आशासीयाथाम् । आसीध्वम् । उ० आशासीय । आशासीवहि । आशासीमहि ॥ ५ . प्र० आशशासे । आशशासाथे। आशशासिरे # म७ आशशासि आशशासाथे । आशशासिष्ये ॥ उ ० आशशासे । आशशासिवहे । आशशासिमहे । ६. प्र० आशासिता ।। स० आशासितासे भी उ० आशासिताहे ॥ ७. आशासिष्यते ॥ ८, ५० आशासिधीष्ट । म७ आशासिषीष्ठाः । उ० आशासिंघीय A ९. प्र० आशासिष्ट । म९ आशासिष्ठाः । दुम् ॥ उ९ आशासिघि ॥ १०, आशासिष्यत । कर्मणि---आशास्यते ॥ ९. अशासि । णिचि --आशास- यति-ते । सनि -आशिंशासिषते । यडिज्आशशास्यते । यदु- कि–आशाशासीति–आशाशास्ति । कुत्सु-आशासितव्यम्। आशास नीयम् । आशास्यम् । अशासितः । आशासानः। आशासितुम् । आशासनम् । आशास्य । आशीः। आशा । आशासा । [३३८] वस-आच्छादने । सकर्म० १ से । आरमने० । । अददयः ।। २ ।। १८५५ १. प्र० वस्ते । वसाते । बप्तते ॥ १० बस्से । वसाथे । । वध्वे । उ० बसे । वस्वहे । बस्महे ।। २. प्र० बस्ताम् । वसताम्। । वसताम्॥ म० वस्व । वसथाम् । वध्यम् । उ० बसें । वसाब) । वसामहै ॥ ३. ५० अकअत । अवसाताम् । अवसस | म७ अबस्थाः । अवसथाम् ! अवध्यम् । उ ० अयसि । अवस्वहि । अवस्महि ॥ ४, प्र० घसीत । वसीयातम् ॥ म० वसीथाः। उ० वसीश्च ॥ | ५. ५० ववसे । बवसाते । म० बबसिषे । ववसिध्ये । उ० बबसे । वचसि- सहे ॥ ६ . वसिता ॥ ७. वसिष्यते ॥ ८, वसिषीष्ट । वसिषीयम् । ९. ५० अवसिष्ट । म७ अवसिदृम्--ध्वम् ॥ ७० अवसिषि ॥ १०. अवसियत ॥ कर्मणि---बस्यते ॥ ९. अवासि ॥ णिचि---वास- यति-ते ॥ सनि--विवसिषते । यङि-~~वाघस्यते । यङ्लुकि-- यावसीति-वावास्ति । कृष्घ्र– वसितव्यम् । बसनीयम् । वस्यम् । वसितः । वसानैः । वसितुम् । वसनम् । वसित्वा ? परिचय । [३३९] धू-प्राणिगर्भविमोचने । सकर्म७ । वेट्। आमने० । १. अ चैते। सुवाते । सुवते । म० सृषे । सुयाथे। सूक्ष्वे । उ० सुवे। सूवहे । सूमहे ॥ । २. म७ सुताम् । म० सूष्व ॥ ७० सुवै ॥ ३. १० असूत । स० असृथाः ॥ उ० असुवि ॥ ४. प्र० सुचीत । म९ सुवीथाः ॥ ७० सुवीय ॥ ५. प्र० सुषुवे ॥ म० सुधृविषे । सुषुविद्वे-ध्वे ॥ ७० सुषुवे । सुषुचिवहे ॥ ६: सविता सोता ॥ ७, सविष्यते—सोष्यते ! ८, प्र० सविषीष्ट-सोषीष्ट । म० १. धि च (पृ० १४) । २. वसने परिधूसरे वसाना--इति कालिदासः । ३• कीर्तेि सूते दुष्कृतिं या हिनास्ति -- इति भवभूतिः ( ४. स्वरातिसूति (३५) इति इविकल्पं बाधिवः कादिनियमानियामि । 4 ११६ बृहद्धातुरूपत्रयाम् सविषीष्ठाः-सोषीष्ठाः । द्वम्-ध्वम् ॥ उ ७ सविषय ॥ ९ . प्र० असविष्ट -असोष्ट । म० असविष्ठाः-असोऽाः ॥ ७० अस्रविषि- असोधि ।। १०. असविष्यत-असोष्यत । कर्मणि-सूयते । ५. सुषुवे । ९. असावि । । असाविष ताम्-असोषाताम् - असधिषाताम् । णिचि- -सावयति । असूषवत् । सनि -सुधूषते । यडि-सोधूयते । यङ्ङाकि–सपूति-सोपुवीति । कृत्सु–सोतव्यम्-सवितव्यम् । सवनीयम् । सव्यम्-अवश्यसाध्यम् । सूतः । सुवानः । सविष्यमाणः । सोण्यमणः । सोतुम् –सवितुम् । संवित्वा-सूखा । प्रसूय ! पुत्रसू : सूतिका । [३४०] शङस्वने । अकमb । सेट्। आरमने० ।। १. ५० शेते ' । शयाते । शेरते ॥ म० शेषे । शयाथे । शेध्वे । उ० शये। शेवहे। शेमहे ॥ २, प्र० शेताम् । शयातम् । शेरताम् ॥ म७ शेष्व। शथाथाम् । शेध्वम् । उ० शयै । शया- वहै । शयामहै ॥ ३. ५० अशेत । अशयाताम् । अशेरत ।। ५० अशेथाः। अशयाथाम् । अशेध्वम् । उ७ अशयि। अशेवहि। अशे महि ॥ ४. म० शयीत । शयीयाताम् । शयीरन् ॥ १०॥ शयीथाः । शयीयाथाम् । शयीध्वम् । उ० शयीय । शयीवहि । शयीमहि । ५. प्र. शिश्ये । शिश्याते । शिश्यिरे ॥ म० शिश्यिषे । शिश्याथे । शिश्यिठे--ध्वे । उ० शिश्ये । शिश्यिबहे । शिश्यिमहे ॥ ६. ५० शयिता । म० शयितासे भी उ० शयिताहे ॥ ७. ५ ० शयिष्यते । म० शयिष्यसे । | उ० शयिष्ये ॥ ८, शयिषीष्ट । शयिषीयास्ताम् । १. डैः सार्वधातुके शुण: २. शीडो रुट् । शीइः परस्य झाले . शस्य अत: रुडागमः स्यात् । ३ किं निःशङ्कं शेषे शेषे वयखि वमा ते मृचौ. - मृते जगतीर्थः । अदयः ।। २ ।। १८७ ९, अशयिष्ट। अशयिषताम् ॥ टुम्-ध्वम् ॥ १०, अशयिष्यत ॥ संशेते । संशयाते । संशेरते ॥ अति-अतिक्रमः । अतिशेते ; अतिश थितः । अधि-अधिष्ठानम्-शय्यामधिशेते । अनु-अनुशयः । भावे--शय्यते । ९. अशायि । णिचि---शययति । सनि–शिशयिषते । यडिशाशच्यते । यङ्लुकि~-शेशयति- शेरोति । कृत्सु-- शयितव्यम् । शयनीयम्। शेयम् । शयितः । शयानः । शयितुम् । शयनम् ! शयिस्था में उपशय्य । उत्तानशयः= डिम्भः । गिरिशः । शयालुः । शय्या । संशयः । बिशयः=संदेहः।। [३४१] यु-मिश्रणे । सकर्मकः । सेट् । परसैपदी । १. प्र० याँतेि या युतः । युद्धेति । म० यौषि । युथः । युथ ? उ० यौमि । युघः । युमः ॥ २, प्र० यौतु-युतात् । युताम् । युबन्तु । म० युहि-युतात् । युतम् । युत ॥ उ ० यवानि । । यथाव । यवाम ॥ ३. १० अयौत् । अयुताम् । अयुवन् ॥ म० । अयौः । अयुतम् । अयुत । उ० अयत्रम् । अयुव ॥ अयुम ॥ ४५ प्र० युर्यात् । युयाताम् ! युयुः । स० युयाः । युयातम् । युथात ([ उ० युयाम् । युयाब ! युयाम ? ५• प्र ७ युयाव । युयुवतुः । | म७ युयविथ । युयुब४: । युयुव । उ० युयाव-युयव । १. ‘‘ अणावकर्मकाञ्चितवत्कर्तृक ”(२८दिति परस्मैपदम् । २० उतो वृद्धिचूंकि हलि। लुग्विषये उकारस्य शुद्धिः स्याथिति हृदौ सार्व- धातुके न स्वभ्यस्तस्य । ३. अचि श्नुधातुश्रुवम् - “ इति उवङ् । ४. यासुट् परस्मैपदेषुदात ङिच्च । इति विश्वस्य विशेषधिर्हितस्यात्, भाष्ये 'डिस्च्च पिन्न' पिछध द्विक्ष' इति पिवस्व निषिद्धत्वात् उत वृद्धिर्न 1 १८८ बृहद्धातुरूपत्रयाम् युयुविव । युयुचिम ॥ ६. यविता ॥ ७, यविष्यति ॥ ८. चूर्यात् । भूयास्ताम् । यूयासुः । म९ यूयाः । यूयास्तम् । यूयास्त ॥ ७० यूयासम् । यूयास्व। यूयास्म ॥ ९. अयचीत् । अथाविष्टाम् । अया विषुः || १०, अयविष्यत् । - कर्मणि---पूयते । णिचि-च्यावयति । ९. अशीयवत् । सनि-- यियचिदति-युयूषंति । यङि–योयूयते । यङ्लुकि- योय वीति-योयोति । कुत्सु–योतव्यम् । यवनीयम् । यद्यम् । याश्रयम् । युतः। युवन् । युवती । योतुम् । ययनम् । द्युस्था । उच्युत्य अतिः । यवनः ॥ [३४२] रु-शब्दे । अकर्म० । सेट् परस्मै ० १. प्र० गृति-रवीति । स्तः-वीतः । रुवन्ति । म० रौषि-रवीषि । रुथः- रुबीथः । स्थ-रुवीथ । उ० नैमि-रवीमि । रुवः-रुवीवः । स्मः-रुवीमः ॥ २. प्र० रौतु-बी-रुतात् - रुवीत । रुताम्-रवीतम् । रुवन्तु । म७ रुहि-रुवीहि--रुतात् -रुचीतात् । रुतग्-रुवीतम् । स्त-रुवीत । उ० रवाणि । धाव । रवाम M है. प्र० अरौत्-अरवीत् । अताम्-अरुवीताम्। अरुवन् ।। म० अरैः - अरबीः । अरुसम्--अरुषीतम् । अरुत-अरुर्वीत । उ० अरवम् । । अनुब-अरुषीव । अरुम-अश्वम ।। ४. ५० रुया-वीथान् । रुग्रा १. आर्धधातुकत्वान्न वृद्धिः। अकुत्सार्वधातुकयो–(९४)शिति दधेः । २. सिचि वृद्धिः (२८४) इति वृद्धिः। इट ईटि • २७ इति सिज्लोपः । ३ सनीवन्त(१६२) इत्यादिना सन इंगमों वा । इष्टपक्षे इदम् रूपम् । ४ इञ्चभा यपक्षे इदम् । ५ तुरुस्तुशम्यमिभ्यः सार्वधातुके । एभ्यः परस्य साद धातुकस्य इदैस्ति इ ईङ्ग स्यात् । ईडभचपने मृद्भिः। अदादयः ॥ २ || १८९ ताम्--रुवीयासाम् । रुयुः-स्रुवीयुः । म० रुयाः-रुवीयाः । रुयातम् रुधीयातम् । रुथात- रुवीयात ! उ१ र्याम्-रुवीयाम् । रुयाव-रुवी- याब व रुयाम-रुवीयाम | आर्धधातुके तु ‘यौतिं ’ (३ ४ १) वत् ।। ५, रुराघ ॥ ६. रचिता । रविष्यति ॥ ८, रूयात् । रूयास्ताम् । ९. अरावीत् । १०. अरविंष्यत् । रवणः । रावः । आरावः, विरावः संराबः | [३४३] घु=स्तुतौ । सकर्म७ । सेद् । परस्मै० । । १. नौति । २. नैौतु। ३. अनौत् । ४. नुयात् । ५. नुनाव ॥ ६. नचिता । ७, नविष्यति । ८, नूयात् । नूयास्ताम् । ९. अनावीत् । १०. अनविप्यत् । इत्यादि ‘यौति’ (३४१) वत् । । आत्मनेपदे-१. आर्तेते ॥ २. आनुताम् ॥ ३. आनुत । ४. आनुवीत । ५. आनुनुवे ॥ ६. आनविता । ७, आनाविष्यते । ८, आनविषीष्ट । ९. आनबिष्ट ! १०. आनविष्यत । सानि आनुनूषते । यडिआनोनूयते-इत्यादि । प्र+नौति=प्रोति । प्रणवः । [३४४] क्ष्णुतेजने । सकर्मी० । सेट् । परस्मै ० ।। १. ६णौति । ९. चुक्ष्णाव । चुक्ष्णुवतुः । ६. ८णविता । इत्यादि ‘यौति’ (३४१) बेत् । संऍते । संक्ष्णुवाते । संक्ष्णुवते । इत्यादि ‘आनुते’ ३४३) इति वत् ॥ [३४५] प्णुप्रस्रवणे । अकर्मी० । सेट् । परस्मै७ । १. सरस्वती तन्मिथुनं नुनाव-इति कालिदास । २. आङि नुपृच्छयोरुप- संख्यानम ! इति तडू । ३ समः क्ष्णुवः। इत्यात्मनेपदम् । अदादयः ॥ २ ॥ १९ १ नव । अथूलाविव । ऊर्धेनुविन ॥ ६ . अचुंबित-ऊर्णविता ॥ ७. ऊर्णविष्यति--ऊर्णविष्यति ॥ ८. ऊर्णीयात् । ऊर्णायास्ताम् ॥ ९. प्र० और्णावतें । और्णविष्टाम् । और्णविषुः । म ० और्णावः। और्णा विष्टम् । और्णविष्ट ॥ उ० और्णविषम् । और्णविष्व। और्णविष्म ॥ गुणपक्षे --और्णवात् । और्णविष्टम् इत्यादि । पॅले--और्णावत् । और्णविष्टाम् । इत्यादि । १०, और्णविष्यत्-और्णविष्यत् । आत्मनेपदे—१. प्र० ऍते । ऊऍबाते । अणुवते । म ० ऊषुषे। ऊर्णवाथे। ऊर्गुष्ये | उ० अर्णवे । ऊर्णवहे । ऊर्णीमहे । । २. प्र० थुताम् । ऊर्णवाताम् ॥ ५० ऊर्णीष्व ॥ उ७ ऊर्णवे । ऊर्णवहै ॥ ३. प्र० औद्युत । और्णवाताम् | म० और्णथाः। - वाथाम् ॥ उ० और्णवि । और्णवहि ॥ ४. प्र० अणुवीत । म९ ऊर्णवीथाः । उ० अणुवीय ॥ ५. प्र० ऊर्णानुवे ।। म० ऊऍनुचिषे । उ० ऊर्णानुचे। ऊर्णानुविवहे ॥ ६. प्र० अणुविता । म० कथंचि- तासे ॥ ऊऍबिताहे ॥ ७, ऊर्णविष्यते ॥ ८, ऊर्णविषीष्ट-ऊर्णविषीष्ट । ९. और्णविष्ट-और्णविष्ट ॥ १०. और्णविष्यत ॥ कर्मणि---अणूयते । णिचि-ऊर्णावयति-ते । सनि-–ऊर्णा नूषति--ते । यडि. --ऊणनूयते । यङ्लुकि -ऊणनौति । कुत्सु ऊऐबितष्यम्--ऊणुवितव्यम् । ऊर्णचनीयम् । ऊठ्यम्-ऊणव्यम् । ऊर्णतः । ऊष्णुवन् । ऊर्णवती । ऊर्गुवानः । ऊर्णवितुम्-ऊर्णवितुम् । १. अकृत्सार्वधातुकयोः (९१४) इति दीर्घः । २३: ऊर्णोतेर्विभाषा । इडादौ सिचि परस्मैपदे परे व वृद्धिः स्यात् । पक्षे गुT। ३. विभघोणैः। इति विपक्षी उघडू। १९२ वृह्द्धातुरूपावश्थाम् अर्णवनम् । ऊर्णवित्व--ऊर्णविवा- ऊर्णवा । ऊरुः । रम्भोरूः । उरुः। वरीयान् । वरिष्ठः। ऊर्णा । ऊर्णायुः । ऊर्णनाभिः । {३४७ख़ुअभिगमे । सकर्म० । अनिट् । परस्मै० ।। १, प्र० द्यौति' । द्युत । खुवन्ति । म० यौषि ॥ उ० वीमि ॥ २. ५० यौतु- घृतात् !! म० चुहि || उ० बृचानि ॥ । ३. म० अबौत् । म७० अथैः । उ० अद्यत्रम् ॥ ४. खुयात् । द्यथा ताम् ॥ ५. प्र • दुधव । दुधुवतुः। दुधुवुः । म७ । दुचवथ दुद्योथ । दुधुवथुः ! दुर्धर्च (! उ० दुधाब-दुधव । दुद्युचिच । दुङ्- चिम ॥ ६. चोता ॥ ७, श्रोष्यति ॥ ८ . घृयातुं । यूयास्ताम् ॥ ९. जैवौषीत् । १०. अद्यप्यत् । कमेणि --धूयते । णिचि -चयति। सनि––दुधूषति । यङि-दोधूयते । यङ्लुकि~~दोद्योति-दोद्यवीति । कृसु--द्योत व्यम् । यवनीयम् । द्यव्यम् । अवश्थञ्चल्यम् श्रुतः । डुवन् । थोतुम् । धावनम् श्रुत्वा । उद्धृत्य । [३४८ ] पु=पसवैश्वर्ययोः । सकर्म । । अनिट् । परस्मै० । सौति । सुतः । सुवन्ति इत्यादि ‘श्रौति’ (३४७) वत् । । [३४९] कु-शब्दे । अकर्म०। अनि । परसै० ।।

1. ति । कुतः | कुवन्ति । इत्यादि ‘द्यौति’ वत् ।

[३५० ] ष्टुञ्स्तुतौ। सकर्मी० । अनिट्। उभयः० ॥ १. उतो वृद्धिर्मुकि हलि (३४१) इति वृद्धिः । २. अकृस्सार्वधा तुकयो (९४)- रिति दीर्घः ३• लुडेि षष्ठी विधा । अदायः १९३ - ' , )' १. प्र० स्तौति'-सवीति । स्तुतः-स्तुवीतः । स्तुवन्ति । मना स्तौषि-स्तवीषि । स्तुथः स्तुवीथः । स्तुथ-स्तुवीथ । उ० स्तौमि स्तवीभिः स्तुवः-स्तुवीवः । स्तुमः-स्तुवीमः ॥ २. ५० स्तौतु स्तधातु-स्तुता-स्तुवीतात् । स्तुताम्-तुवीताम् स्तुवन्तु । म० स्तुहि-स्तुवीहि-स्तुतात्-स्तुवीतात् । स्तुतम्-स्तुवीतम् । स्तुत–स्तुवीत। स्तवन । स्तचाव स्तवाम ३. प्र० अस्तौत्-अस्तवीत् । अस्तुताम्-अस्तुवीताम् । अस्तुवन् । म० अस्तौः-अस्तवीः । अस्तु तम्-अस्तुवीतम् । अस्तुत-अस्तुवीत ।। उ० अस्तवम् । अस्तुब-अ- स्तुवीव । अस्तुम-अस्तुवीम ॥ ४. प्र० स्तुया-स्तुयीयत् । स्तुया ताम्-स्तुवीयाताम् । स्तुयुः-स्तुवीयुः । म९ स्तुयाः- स्तुवीयाः। स्तुया तम्-स्तुवीयातम् । स्तुयात-स्तुवीयात उ० स्तुथाम्- स्तुवीयाम् । स्तुयावक्-स्तुवीयाध स्तुयाम-स्तुवीथम ५. ५० तुष्टाव उ० तुष्टक्-तुष्टब ।। ६• स्तोता ७. स्तोष्यति ॥ ८. स्तूयात् । स्तूयास्ताम् ॥ ९. अस्तैवत् ि॥ १०. अस्तोष्यत् । " आस्मनेपदे—१. प्र० स्तुते -स्तुवीते । स्तुवते । स्तुवते । ।० स्तुषे–स्तुवीये । स्तुवाये । स्तुध्वे-स्तुवीध्वे ॥ ७० स्तुवे । स्तुवहे-स्तुवीवहे । स्तुमहे-स्तुवीमहे २. ५० स्तुताम्-स्तुवीताम् ,ए १- तुरुस्तुशम्यमिभ्य-३४२)इति ईविकल्पः । ईडभावपक्षे सृद्धिः । २ ५ स्तु सिच् त् इति स्थिते स्तुसुधूभ्यः (२८४) इति इटि अस्तु इ सिच् व् इति जाते, सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु (२८४) इति वृद्धौ अस्तौ इ सिख् त् इति जाते, अस्ति सिचोऽपृक्ते (२७) इति ईटि, इट ईटि () इति इकारयेथे अबदेशे स वर्णदीर्घ च = अस्तावीत् । अस्ताविषुः सुरा रमम्-इति भ:ि ' 25 १९४ बृहृद्धातुरूपायर्याम् स्तुवताम् । स्तुवताम् ॥ १० स्तुष्व-तुवीष्व । स्तुयाथाम् । स्तुध्यम्-- स्तुवीध्वम् ॥ उ० स्तवै । स्तवावहै । स्तवामहै । ३. ५७ अस्तुत अस्तुवीत । अस्तुवताम् । अस्तुवत । भ७ अस्तुथाः-अस्तुवीथाः । अस्तुवाथाम् । अस्तुध्वम्-अस्तुवीध्वम् । उ० अस्तुवि । अस्तुवहि अस्तुवीवहि । अस्तुमहि-अस्तुवीमहि ॥ ४. म ९ स्तुवीत । स्तुवीया ताम् । स्तुवीरन् ॥ ५. अ० तुषुवे । म० तुष्ये ॥ ७० तुष्टुवे । तुष्टुवहे ।। ६. स्तोता । म० स्तोतासे । उ० स्तोताहे ॥ ७. स्तोष्यते । । ८. स्त्रषीष्ट ॥ ९, अस्तोष्ट । अस्तोषाताम् । १०. अस्तोष्यत ॥ ऑभिप्रैति ; पैर्यस्तौत्-पर्यद्यौत् । कर्मणि--स्तूयते । ९. अस्तावि ॥ णिचि--स्वयति-ते ॥ सनि -तुयूषति-ते। यद्धि तgश्रुतं । यङ्लुकि--तोऽवीति-तोटोति । कृसु--स्तोतव्यः । स्तवनीयः स्तुत्यः। स्तन्यः। स्तुतः। स्तुवन् । स्तुवती ! स्तवानः । स्तोतुम् । स्तवनम् । स्तुत्य । प्रस्तुत्य । स्तोत्रम् । स्तबः। स्तुतिः । स्तोता । प्र–प्रारम्भे प्रस्तौति-प्रस्तवीति प्रस्तावः ; प्रस्तावना 1 से - संस्तवे ; संस्तवः-परिच्य इत्यर्थः । [३५१} बृच्छयक्तायां वाचि । सकर्मी० । से। बंच्यादेशे त्वनिट् । उभयपदी । १. ५० जैबीति-अह । ब्रूतः-आहतुः। ॐवन्ति-आहुः । म० ब्रवीषि-आयें। बूथःआहथुः । बूथ ॥ ब्रवीमि । छुवः । १. ऋदिषु पठदिडभावः । २. प्रसितदिति धcवम् । ३. खिचादीनां वेति विकल्पेन षत्वम् । ४. शिष्याय बृइतां पत्युः प्रस्तावमादिश्य दू दृश–ति मधः । ५- ब्रड् ईद । ध्रुवः परस्य हलादेः षितः ईक्ष् स्यात् । ६: ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रवः । श्रवो लटः परस्मैपदानभिर्दित १धानां णलादयः पञ्च वा स्युर्युवधाद्देशः । अकर उच्चारणार्थः । ७, आइ 'थ इति स्थिते आहः स्थः । झलि परे आहः थः स्यात् । आ थ इति जाते, खरि चे-ति चवें आत थ = आस्थ। अदादयः १९६ १K , भ्रूमः । २. प्र० ब्रवीतु-घृतात् । ब्रूताम् । ब्रुवन्तु भ ० हैं. बृतात् । घृतम् । बूत उ ० अंवाणि । ब्रवव । अवाम ॥ ३. ५ अब्रवीत् । अचूताम् । अब्रुवन् । म अब्रवीः अन्तम् । अत t अभवम् । अबूव । अलूम ॥ ४: ब्रूयात् । ब्रूयाताम् । ब्रूयुः । ५, म० उवाच ऊर्धेतुः म० उवचिथै–उक्थं ऊचक्षुः । ऊच उवाच-उबच ऊचिव } ऊचिम ॥ ६. वक्ता । ७. वक्ष्यति ।। ८, उठ्यात् । उच्यास्ताम् । ९. अॅवोचत् । अत्रो चताम् । अवोचम् ॥ १०. अवक्ष्यत् आत्मनेपदे--१, जूते । ब्रुवते । ठंबते २. बृताम् । म° घूष्व । उ० ब्रवै ।। ३० अमृत अङ्गवाताम् । अत्रुवत ४. झुवीत । ध्रुवीयाताम् । ध्रुवीरन् ॥ ५. ऊचे ऊंचाते । ऊचिरे ६. वर म० वक्ताओं ७. बर्यते ॥ ८ वक्षीष्ट॥ ९. अवो चैत । अवोचताम् । अवोचन्त ॥ १० अवक्ष्यत १. हेरपित्वादीन आटः पित्वेन द्वित्वाभावात् न गुणनिषेधः बृणालू इति स्थिते । ब्रवो वचिः ब्रुवो वचिरादेश स्यादार्ध धतुक बच गळ् “ते जाते (देखें लिट्यभ्यासस्योभयेषाम् (३ १७) इति संप्रसारणे, अचों ऊिणति । इति वृद्धौ रूपम् ४ वचिस्वपीति (३ १७) संप्रसरणे द्वित्वे, हलादिशेथे सवर्णदीर्थे च हर्षम् ५. वयादेशस्यानि वत् भारद्वाजनियमास्थलि बेट्ट इति इटि रूपम् ६. इद्धभये घोःकुः अवच् सिख् त् इति स्थिते अस्यतिवक्ति-(पृ० १०) इति अङि अवच् अ आ इति जाते, वच उम्। अङि परे च ‘उम्’ स्यात् इति मित्रवादन्स्यादन्यः परत्वे अध उय् अत् इति जाते आह्मण इति गुणे रूपम् ८ अचिश्नुधातुः इति उच ङ ब्रुवते हि फलेन साधवो न च कण्ठेन निजपयोगितम्- इति वव् +स्यते योः कुः। कयगीश्वरत्वात्त्रस्य स्वम् ११ ङि अष्टमी विश्व १९६ वृह्द्धातुरूपवल्या कर्मणि उच्यते ॥ ५. ऊचे । ९. अवाचि । अवाक्षताम् ॥ पिचि--वाचयति-ते । सनि-–विवक्षति-ते । यडि~~वावच्यते । यज्ञकि--बोर्जेवीति-बोनोति । कृत्य्---वक्तव्यम् । वचनीयम् । बच्चैम् । वाक्यम् । उक्तः ! ब्रुवन् | बुनती । नुवादः । वक्ष्यन् । वक्ष्यती--वक्ष्यन्ती । बक्तुम् । वचनम् । उक्वा । प्रोच्य । बाक् । वाचा । वाचिकम् । वैचालःवाचाटः । वाचोचूंकिः । वाग्मी । [३५२इतौ सकर्मी० । अनि । परसै० }} १. ५० ऍति । इतः । र्यन्ति । म९ एषि । इथः । इथ ॥ उ० एमि । इवः । इमः ॥ २. प्र० एतु--इतात् । इताम् । यन्तु । १० इहि-इतात् । इतम् । इत । उ० अथानि । अयाच । अयाम ॥ ३. १० पैतें । ऐताम् । आयन् ॥ म० ऐः । ऐतम् । ऐत । उ० आयम् । एव । ऐम ॥ ४. ५० इयात् । इयाताम् । इयुः । ५. म० इयायै । ईयैतुः । ईयुः । म० इयंयिथ-इयेथ । ईयर्थः । ऽय । व० इयाय-इयथ । ईयिच । ईयिम ॥ ६. एता ॥ ७. शुष्यति ॥ १. प्रक्रिया ‘चाचक्षीति' (३३२) इत्यत्र द्रष्टवश्र । २. वयोऽशब्द संशयम् । इति कृत्वनिषेधः । ३ ‘'आलजाश्चौ बहुभाषिणे” इत्यलज्जा टौ। ¥, “अग्दिश्यद्धो युक्तिण्डहरेषु " इति षड्या अखइ ) ५. शशिनं पुनरेति सर्वे -इति रघुः । ६ . इन छ Gr । अन्नदौ प्रत्यये परे । इथलेऽपवादः । ७. भ१ -+इ-+-त् =अइट४२इति श्रु:ि । ऐ . १ ८, इ + ाल इति स्थिते धातो- ह्रस्वे इ इ अ इति जाते णलो णित्वादुत्तरखण्डस्य क्रुद्धौ इ टू अ इयश्न आदेशे पूर्व स्थाण्टस्य अभ्यासस्य लवणं (५० इतेि इअदि, इयष्ठ। ३० इ इ अतुस् इत्यत्र उत्तर खण्डस्य इणो यण्। इति यणि, पूर्वखण्डस्य दीर्घ झणः किति। इषोऽभ्यासस्य दीर्घ; स्पारिकति लिटि । इतेि दर्वेि च रूपम् । १०. भारद्वाजानियमादिविकः । अदादयः ॥ । २ ।। १९७ ८, ईयात् । संमियात् । ईयास्ताम् । समियास्ताम् । ईयासुः ॥ ९, प्र० अगत् । अगाताम् । अगुः । म७ अगाः । उ ० अगाम् । १०. ऐष्यत् कर्मणि- ईयते । ५ ईये ।। ९. अगायि । णिचि गमयंति-प्रत्याययति । सनि -जिनैमिषति-प्रतीषिषति । कृत्सु--एत व्यम् । अयनीयम् । एयम् ए इतः । यन् । यती । एष्यन् । एष्यती-एष्यन्ती । एतुम् । अयनम् । इत्याः । नेत्य । उपेयिवान् । इत्वरः । न्यायः । आयुः । इभः । एकः । एतत् । प्र+एतेि ; परा+ एति , गैति-परैति-परं-यकं गच्छते इत्यर्थः । अतिपूर्व-विधसे । प्रत्येति प्रत्ययः । उद्-उधमने ; प्रकाशे । उदेति ; ऊध्र्व गच्छति प्रकाशते वा । अनु ; सम्बन्धे-अनुगमने च । अन्वेति । सम्यश्नाति ; पश्वङ्गच्छतेि वा । उप-समीपगमने=उपैति । अभि=अभिमुखगमने । अभ्येति ; अभिमुखं गच्छति इत्यर्थः । अभि+उप ; अङ्गीकारे । अभ्यु पैति ; अङ्गीकरोति । निर्-निर्गमे। निरेति य अष-अपसरणे=अपैति । आङ्-आगतौ-ऐति'-आयाति–इत्यर्थः । अधि-मरणे ; अध्येति । शतरि-अर्थयन् । वि+परि=विपर्यये ; विपर्येति=विपर्ययं प्राभोति । अति ; अतिक्रमे । अत्येति--अतिक्रम्य यति इत्यर्थः। अभि+ए=अभि फेति । परि~व्याप्तौ । पर्येति ; व्याप्नोति इत्यर्थः । १. “एतदिङि” इति हस्त्रयम् । समीयादिति प्रयोग: ‘ई’ गतौ । (१०८) इति भौवादिकस्य । २. इणो गा लुङि इति ‘ग’ देशे गतिस्था पृ० १०) इति सिचो लुक्। ऋङि प्रथमा विश्व । ३ . णौ = गमिरबोधने । इणो गसिः स्याद्धनभिश्नायें । शोधने तु--प्रत्याययति । निगरणचलनार्थेभ्यश्च । ४. सनि च । इयबोधनार्थस्य गम्यादेशः । बोधने प्रतषिषति ॥ ५. ऐतिं स्म रामः अइ आमयः इति भद्भिः। १२८ ऍऋद्धातुरूपवयम् [३५३] इश्==अध्ययने । नित्यमधिपूर्वः। सकर्मe | अनिट् । आसने० । । १. P० अधीते । अधीयाते ! अधीयते । म० अधीषे । अधीयाथे । अधीध्वे । उ० अधीये । अधीवहे । अधीमहे ॥ २. भ० अधीताम् । अधीयाताम् । अधीयताम् ॥ म० अधीष्व । अधी- याथाम्। अधीध्वम् । उ० अध्ययै । अध्ययावहै । अध्ययामहै ।। ३. ७० अध्यैत । अध्यैयाताम् । अध्यैयत । म० अध्यैथाः । अध्यै याथाम्। अध्यैध्वम् । उ९ अध्यैयि । अध्यैवहि । अध्यैमहि ॥ ४, भ९ अधीयीत । अधीयीयाताम् । अधीयीरन् । । म० अधीयीथाः । अधीयीयाथाम् । अधीयीयम् !! उ० अधीयीय । अधीयीवहि। अधी- यीमहि । ५. ५० अधिजगे । अधिजगाते । अधिजगिरे । म० अधिजगिरें । अधिजगाथे । अधिजगिथ्ये । उ० अधिजगे । अविज- गिव । अधिजगिमहे ॥ ६. प्र० अध्येसा । म० अध्येतासे ॥ उ० अध्येताहे । ७. अध्येष्यते ॥ । ८. प्र० अध्येषीष्ट । म० अध्येषीष्ठाः । दूर-ध्वम् ॥ उ० अध्येषाय ॥ ९. प्र० अध्यैगीष्ट । अध्यगीषाताम् । अध्यगीषत ॥ म० अध्यगीष्ठाः ॥ ज७ अध्यगीषि । पक्षे--बँध्यैष्ठ । अध्यैषाताम् । म० अध्यैष्ठ्यः । उ० अध्यैषि ।। १०. अध्यगीष्यत १. आछ लिटि । इण ‘गाइ’ स्यालिटि वयवस्थायां विवक्षिते था । २. विभाषा लुइटङः इणो ‘गाड्‘ वा स्याछंडळोः । गाङ्कुटादिभ्योs ञ्णिन्ङित्। गङादेशात्सुकुटादिभ्यश्च परेऽङिगत: प्रत्ययो ङितः स्युः । घुमास्था गषजहातिल हल (३६४) इति ईडागमपक्षे रूपाणि । छाडि एकादशी विद्या ।। ३. गडादेशभाय पक्षे रूपाणि । सृद्धि दशमी मेिधा। सोऽध्यैष्ट वेदानिति भट्टिः । अदादयः ॥ । २ ॥ । १९९ कर्मणेि~-अधीयते। ५. अधिजगे। ९, अध्यगायि-अध्यायि । णिचि --ध्यापयति । ९. अध्यजीगपत्--अध्यौषिपत् । सनि- अधिजिगॅसते । कृत्सु--अध्येतव्यम् । अध्ययनीयम् । अध्येयम् । अधीतः । अधीयानः । अंधीयन्-अधीयती । कृच्छुिणि तु कृच्छूण अ धीते । अध्येतुम् । अध्ययनम् । अधील्य । अध्यक्षः । उपाध्यायः।। उपाध्याया । उपाध्यायी । उपाध्यायनी । अधीतमनेनेत्यधीती व्याकरणे । व्याकरणमधीतवानित्यर्थः । अंधीतिनी ॥ [३५४] इक्स्मरणे । सकर्म७ । अनिट् । परस्मै० ०१ नित्यमधिपूर्वः । । १. भ० अध्येति । अधीतः । अधियन्ति-अर्धयन्ति । भ० अध्येषि । अधीथः । अधीथ ॥ उ० अध्येमि । अधीवः । अधीमः ॥ २. ५० अध्येतु--अधीतात् । अधीताम् । अधियन्तु-अधीयन्तु । म९ अधीहि है उ० अध्यथनि ॥ ३. ५२ अध्येत् । अध्यैताम् । अध्या यन् । म० अध्यैः । अध्यैतम् । अध्यैत । उ० अध्यायम्। अध्यैव । अध्यैम ॥ ४, अधीयात् । अधीयातम् ॥ ५. प्र० अधीयाय । अधीयतुः । अधीयुः । म० अबीययिथ-अधीयेथ । अधीयक्षुः । अधीय । उ० अधीथाय-अधीयय । अधीथेिव } अधीथिम् । ६. अध्येता । अध्येतासि ॥ ७. अध्येष्यति ॥ ८. अधीयात् । अधीयास्ताम् ॥ ९, अध्यैगात् । अध्यगमताम् । अध्यगुः ॥ १०. अध्यैष्यत् । १. की डीनां एौ । एधामेच आयं स्याण्णं । अतिीeीरी-(१४६) इति मुक्। बुघयुधनशजनेषुद्रसुभ्यो धेः एभ्यो रथन्तेभ्यः परस्मैपदं स्थात् ॥ २३, ौ च संश्चङोः । सन्परे चङ्परे' च णौ ३३ गाङ् स्यात् । ३. इङश्च। इझ गमिः स्यात्सनि । इति गम्यादेशे अज्झनगमा-१६४) मिति दर्थः । ४. इझ्धर्चाः शत्रौढिछणि । आभ्य शतृ स्यादटिशूणि कर्तरि । ५. ‘उपाध्ययमातुळाथ च' इति पुंयोगीषि विज्ञदपेन आनुक् । ६. वगुप्तरासङ्गवतीमधीतिनीम -इति कालिदास; । ७, इण्वदिक इति वक्तव्यम्। १ $ ¢ बृहद्धातुरूपदिश्यम् कर्मणि--अश्रीयते । ५. अधीये । अधीयाते । अधीयिरे ॥ ९. अध्यगायि । णिचि---अधिगमयति-ते । सनि-- अधिजिगमि- धति । छत्सु~~‘अधीति(३५३ चत् ॥ [३५५] बी=गतिप्राप्तिप्रजनकान्त्यसनखादनेषु । प्रजन-गर्भग्रहणम् । असनं=-क्षेपणम् ! यथायथं सकर्मकोऽकर्मकश्च । अनिट्। परसैम० ॥ १. प्र० वेति । वीतः। विशन्ति । म० वे ि। बीथिः । वीथः । वेमि । वीत्रः । वीमः ॥ २. P० वेतु-बीतान् । वीताम् । वियन्तु । म० चीहि-पीताम् । वीतम् । वीत ॥ ७० वयानि ! ब्याब वयाम । ३. प्र० अबेत् । अवीताम् । अवियन्-अर्थं । म९ अवेः । अवीतम् । अवीत ॥ ७० अवयम् । अवीव । अयम ! ४. ५० वीयात् । बीयाताम् । वीयुः ॥ ५, ५० विवाय । विव्यतुः । विव्युः । म० विवयेिथ--विवेथ। विव्यथुः । विब्य । उ० विवय-विषय व विल्थिव। ( विव्थिम ॥ ६. वेता । म७ वेतासि | उ ० घेतास्मि ॥ 9. चेष्यति ॥ ८. बीयात् । वीयास्ताम् ॥ ९ , जैवैषीत् । अत्रैष्टाम् ॥ १०. अवेष्यत् । कर्मणि –वीयते । ५. विव्ये । ९. अवायि । णिचि चाययति । प्रजनॉर्थत्वे तु के वाथयति~वापयति । सनि---विधीषति । यति--वेदीयते । यदूकि-ध्वेवेति-वेवयीति । कुसु--वेतव्यम् । बयनीयम् । वेयम् । वीतम् । चियन् । वेतुम् । बयनम् । बीत्वा । प्रवीय । १. लावस्थायामेत्राडिति पक्षे इङ बघि अनेकस्यात् यषि अध्यन्” इति आत्रेयादयः । २. छेि घडी विंधl । ३ प्रजने बीथतेः । अश्यैचः आख व १ अत्वे पुक्क ।। अदादयः ॥ २ ॥ २ ० १ [३५६] या=प्रापणे । प्रापणमिह गतिः । सकर्म० १ अनिट् । परस्मै ० ॥ १. ५० याति-प्रेणियाति । यतः । यान्ति । म० यासि । याथः । याथ ॥ उ० यामि । यावः । यमः । २. स० यतु यातात् । म७ याहेि-यातात् || उ२ यानि ॥ ३. ५० अयात् । अयाताम् । अयुः-अर्थान् ? म ७ अयाः । उ० अयाम् ॥ ४. प्र० यायात् । यायाताम् । म७ यायाः । उ ७ यKयाम् ॥ ५. ५० यैयौ । ययंतु । ययुः ! म७ ययेिथ–ययाथ । ययथुः । यय ॥ उ० ग्रथौ । ययिव । ययिम् ॥ ६. याता था यातासि ॥ ७. य स्थति ॥ ८. यायात् । यायास्ताम् । ९. अयासीत् । अयासिष्टाम् ॥ १०. अयास्यत् । कर्मणि--यायते । ५. याये ॥ ९ , अयायि । णिचि---यापयति । सनि-– - यियासति । यडिघ्यायीयते । य लुकि-ध्यायेति-यायाति । कृसु--यातव्यम् । यानीयम् । येयम् । थातः । यान् । यसी-यान्ती । यातु । यानम् । यास्था भी प्रयाथ । [३५७] घा=गतिगन्धनयोः । अकर्म० । अनिट् । परमै ० ।। वाति । आतः । वान्ति । इत्यादि ‘याति’ (३५६) बत् ॥ णिचि -- वैजयति-वापयति । चातः । वायुः । १, नेर्गद(३८) इति णत्वम् । २. ल ङः शाकटायनस्यैव । आदन्ताप- रस्यै छर्को झेर्जुस् वा स्यात् । ३ आतऔ खलः ( २६४ । ४. या + अतुस् या या क्षत्रस्यथा अतुस् इति जाते आतो लोप इटि च (२६४ इति आकर लोपे यय् अतुस् = ययतुः ५, थल भरद्वाजनियमादिङ्किल्पः ६ क्रादिनियम- दिङ् । ७ आदतवान् यमरमनमतां सच (पृ० ११) इति सगागमः । स्त्रतुर्थी विंध्र । ८. नित्यं कौटिल्ये गतौ + ९ आच्छीनद्योर्युम् । इति वा नुम् । १०. बो विधूनने जुक् । मातेर्जुछ स्पर्शौ कम्येचें । अर्थादन्यत्र वयति केशम् । 25 २ ०२ बृह द्धातुरूपाचश्याम् [३५८] भादीप्तौ । अकर्म७ । अनि । परस्मै० । । भाति । भातः । भान्ति । इत्यादि ‘याति’ (३५६) वत् । वि+अति-परस्परभाने-व्यतिभाते । प्रति-प्रतिभायाम् ; प्रतिभाति । भ ! भः । प्रतिभा । निभस्तुल्यः । भानुः । [३५९] ष्ण=शौचे । अकर्म ० । अनिट् । परसै० } १. ५० नाति । कातः । वान्ति ॥ म० मासि ॥ उe स्रामि ॥ २० प्र० स्नातु । म० नाहि । उ० स्वानि ॥ ३: अ कात् ॥ ४. नावात् । त्रयाताम् ॥ ५ प° सस्नौ । समतुः । सस्नुः । म० सन्निथ-सनाथ । उरे सक्षौ । सन्निव ॥ ६. नाता । ७. स्त्रस्यति ॥ ८, स्नायात् । यास्ताम् । पक्षे--क्षयात् । नेयास्ताम् ॥ ९, अस्त्राँसीत् । १०. अस्त्रास्यत् ॥ इयादि ‘याति' (३५६)वत् । सनि-सिष्णासति । णिचिन्तापर्येति--लक्षयति ।। प्रस्नपयति । निष्णातः ? स्नानम् । स्नानीयं चूर्णम् । [३६०] अ-पाके । सकर्म० । अनि । परसै० ॥ श्रति । श्रातः। शान्ति । इत्यादि ‘याति’ (३५६) वत् । श्रुतंम् । अयम्-अषितम् । [३६१] द्रा=पलायने सा खापे च । स्खषवचनोयं प्राथो निपूर्वः । १. वान्यस्य संयोगादेः। घुमास्थादेरन्यस्य संयोगादेर्धातो: आत एवं वा स्यादर्धधातुके किति लिङि । २. लुङि जंतुथ विधा, ३. प्लास्तावनुबम च । इति अनुपसृष्टस्य वा मिस्थम् । ४ श्वतं पाके। श्रति श्रपयय: ते 'g' भावो निपास्यते क्षीरहविषोः पाके । ५ अन्यत्र तु श्रवण श्रपिसा वा यवागूः । अदोदयः ॥ २ ॥ २ ७ ३ द्वाति-निद्राति-प्रणिद्राति । ज्ञातः । द्रान्ति । इत्यादि “याति’ । (३५६)वत् । ८. द्रायात्-ठूयात् । निद्रा । निद्रालुः । द्रागैः । तन्द्री । [३६२] प=क्षणे। सकभी० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. पानि । पातः । यान्ति । भ० पासि ॥ ७० पामि । २. प्र० पातु । म० याहि । उ ७ पानि ॥ ३. ५० अपत् । अषाताम् । अपुः-अपान् ॥ | म७ अषाः ! उ ० अषाम् ! ४. पायात् । पायालास् ॥ ६, ५० पर्पौ । षपतुः। पपुः । म पपिथ पपाथ। पपथुः । पप ॥ ७० पट्टौ । पपिव । पपिम ॥ ६. पाता ॥ ७. पास्यति ॥ ८. पायात् । पायास्ताम् !} ९. अयासीत् । कर्मणि--पायते । णिचि–पालयैति–ते । कुसु-पातयः। पानीयः । पेयः । पातः । पाम् । पान-पान्ती । पातुम् । पावा । परिपाय । पालकः । पतिः । पत्नी । पिता । [३६३] रादाने । सकर्म७ । अनिट् । परसै० ॥ राति । रातः । रान्ति । इत्यादि ‘याति’ (३५६) बत् । राः । राका । रात्रिः ।। [३६४] ला=आदाने । सकर्म ०१ अनिट्। परस्मै० ॥ लाति । छत । लान्ति । इत्यादि ‘याति’ (३५६) ब ।। णिचि--विलालैयति-ते-विलापयति-ते । १ सयोगादेरातो धातोर्यण्वतः। निष्ठातस्य नः स्यात् । २. पातेचें ग्वक्तव्यः । इति णिचि दुगागमः। ३ . नीलोनॅग्युगाऽन्यतरस्यां स्नेहनि- पातने । लीयतेचें तेश्च क्रमाद्भुङ्कावाग्भौ च स्तो नेहः = निशापयति लोइम्। [३६५] ख्या -प्रकथने । सकर्म० । अनिट् । परसै० ।। १. ख्याति । । स्यातःत्यन्ति ॥ २. प० ख्यातु-ख्या- तात् ।। भ० स्याहि । उ० ख्यानि ।। ३. म० अस्यात् । अग्ल्या ताम् । अख्युः-अरत्र्या । म० अस्या: } उ० अस्याम् || ४. ख्यायात् । ख्यायाताम् ।। ५. प्र० चख्यो । चाल्यतुः । चख्युः ॥ म० चाल्यिथ-चस्याश् ! उ० चरख्ये । बख्यिव ॥ ६. ख्याता । ७. ख्यास्यति ।। ८. याथात्-ख्यायास्ताम् । ख्येयान्-ख्येयास्ताम् । ९. अख्यत् । अख्यताम् ॥ १०. अख्यास्यत् । । कर्मणि –९टयायते । णिचि-ख्यापयति--ते । सनि झलुक चाख्येति-चाख्यातेि कृत्सु-ब्यातव्यम् । ब्यान्नीयम् ! श्रेयम् । ध्यातः । ग्ञ्यान् । ख्याती—ख्यान्ती ! स्यातुम् । यामः । रुन्माल्वा ! प्ररूयाय । सरंबा । परसखः । सुसखा । अतिसखा । सिखा । अलखा ) [३६६] चास्यवत मा-माने गान्तिमा । अत्र । अिन्त । मातेि । मातः । मान्ति । इत्यादि ‘गानि' (३५६) चत् । माथी । मायेिकः । माया । प्रमा ! म -प्रमाणे : प्रमाति । परि- परेि माणे ; परिमाति । उत्-उन्माने : उन्मति । उप-उपमाति सुरवः। । अनु-अनुमाने । अनुमत्यिम् ि । निर निर्माति गृहम् । १. लुडेि द्वितीया विधा हस्सखिभ्यष्टघ्' इति टच । ४. न पृजनात् । किमः क्षेपे । अनङमस्तत्पु अदादयः ॥ २ ॥ [३६७} बचपरिभाषणे । द्विकर्म० । अनि । परस्मै ७ ॥ १. प्र० वक्ति । वक्तः । अन्तिप्रयोगो नास्ति । ४० वक्षि । उ० त्रमि ॥ २, वक्तुं | म७ बधि ॥ उ ० चचाति ॥ ३. म७ अवक्-फ् । अवतम् । अवचन् । म९ अवक्-ग् । अवक्तम् । अबक ॥ उ e अवचम् । अवच्य ।। ४. धड्यात् ! वध्याताम् | ५. प्र० उवाच । ऊचतुः। ऊचुः । भ० उवचिथ-उवक्थ | ऊँचथुः । ऊच ॥ ५ ९ उवाच-उबच । ऊचिव ॥ ६ वत ! ७, वक्ष्यति ॥ ८. उच्यात् । उच्यास्ताम् ॥ ९ अवोचत् । अवोचतम् । अवोचन् ॥ १०, अवक्ष्यत् ।i कर्मणि --उच्यते । ५. ऊचे १ ९, अवाचि / । णिचि- वाचयति--ते । सनि--विवक्षति । यङि-~वावच्यते । यङ्लुके -- याचन्वीति-वावक्ति । वक्तव्यम् । वचनीयम् । वाच्यम्-वाक्यम् । उक्तः । वचन् । बचती । वक्ष्यन् । वक्ष्यती -बक्ष्यन्ती । वचनम् । उक्स्व । श्रोच्य । निर्-निरुक्तौ ? निर्वक्ति | प्रति -प्रतिवक्ति । अनु- अनुवादे । अनुवक्ति । [३६८ ) विदशने । सकर्म । सेट् । परस्मै० ।। १. ५० वेति । वित्तः। विदन्ति । म७ वेत्सि। वित्थः।। वित्थ । उ० वेति । चिद्भः । विद्मः । । पक्षे प्र० वेद । विदतुः } विदुः । मः चेत्थ । विदथुः। विद । उ० वेद । चिह्न । चिग्न ॥ २. बेतु-वित्तात् । वित्ताम् । विदन्छु ॥ म० विद्धि । वित्च । १ विदो लटो बt । वेत्तेर्लटः परस्मैपदानां णलादय धा स्युः । हद्धनुरूपाचश्याम् मिश् ॥ उ० वेदानेि चेदाय । वेदम में पले–प० विंदांकरोतु - विदांसैरुतान् । विदांकुरुताम्। विदांकुर्वन्तु ॥ १० विदांकुरु-विदां- कुरुतात् । विदांछुरुतम् । विदांकुरुत ॥ | ३० बिदांकरवाणि । विदां करवाव । विदांकरवाम ॥ ३. घर अवेत् । अवित्ताम् । आविडैः ॥ अवेः-अवेत् । अविलम् । अचित्त ! ४ ० अवेदम् । अविद् ।। अविश ॥ ४. विद्यात् । विद्याताम् । विद्मः । ५. प्र० विवेद । विविदतुः । विविदुः । म७ विचेदिथ। विविदथुः। विविद ॥ उe विवेद । विविदिव । त्रिविदिम । पक्षे -विदाञ्चकार-बिदाम्बभूव विदामास । इत्यादि ॥ ६. वेदिता ।। ७, वेदिष्याति ॥ ८. चिद्यत् । विद्यास्ताम् । ९. अदीर्घ ॥ १०, अवेदिष्यत् । सम्पूर्वः आत्मनेपदे—१, ५० संविते । संविदाते । संविद्रते ॥ म७ संवित्से । उ• संविदे ॥ २. म० संवत्ताम् । १. धिदांकुर्वित्यन्यतरस्याम् । वेसेलट्थाम्, गुणभावो लोटो लर्स लेऽन्तकरोत्यनुप्रयोगश्च वा निगद्यते । पुत्रप्रघनने न विवक्षिते । इति इय्दछ। विदांकृ -+ति इति स्थाने तनादिभ्झश्य उः। मनः क्रुअश्च ‘ड' प्रत्ययः स्यात् । शपोष (यः । इदं न ॐ लि इति जाते कारस्थ गुणे विदाङ्कर ङ त इति आते उरस्म तिन्निमिसकणे ‘विशङ्करोति इति रूपम् । १ अत उत्सार्वधातुके । उप्रत्ययान्तस्य कुओऽकारस्य उरस्यसार्वधातुके थिइति । इति ‘कर’ इयेत् ‘क्षुर् इति भवांत । ३. लिजयस्तविदिभ्यश्च (ष्ट १०) इति ङस् ॥ ४ अयेष्ठ + स् इति स्थिते शुल्झबितिं सलोपे दश्व | धत दतस्य पदस्थ सिपि परे ह: स्याझा । रो: खरवसानयो -- रित विसर्गे ‘अमैः’ इनि रूपम् । स्वभाने 'भवेत्' इति । । ५ उपविष्टभ्योन्यतरस्याम् ३०१) इति वा अयम् । ६. सप्तमो एल , ७ त्रिदिम्नचिद्धरन्तामुपसंख्यानम् । समः परे- षमेषमEननंषः श्र + . घेतांबेभाग यतः परस्थ झादंशस् अतः सङगमे न स्यात् ।

• अदादयः || २ ॥ |

३ ४ ७ संविदाताम् । संजिदताम्-संत्रिदताम् ॥ म० संधित्स्व । उ०७ संबिवै ॥ ३. प्र० समवित। समचिदाताम् । समविदत-समविद्रत ॥ म० सम विस्थाः । ४ ९ समचिदि ॥ ४. संविदंत । संविदीयासम् । संविदी रन् ॥ ५, ५० संविविदे । संविविदाते । संविचिदिरे ॥ म७ संवि- विदिषे ॥ ७० संविविदे । संविविदिव ॥ ६. संवेदिता ॥ ७. संवे दिष्यते ॥ ८, संवेदिषीष्ट । ९. समवेदिष्ट। १०. समवेदिष्यत । कर्मणि--विद्यते ॥ ५ चिचिदे || ९, अवेदि । णिचि वेदयति । ९, अत्रीविदत् । सनि–विविदिषति । यडि- -येबिद्यते। यङ्लुकि---वेवेति । वेविदीति । शृणुथ्वेदितव्यम् । वेदनयम् । वेद्यम् । विदितः । विदितवान् । विद्वान्-विदन् । विदुषीविदती । वेदितुम् | विदित्वा । संविञ्च । शास्त्रवित् । ( विदुरः बिन्दुः । । बेदः। बिलः । विद्या । वेदना । विदा ॥ [३६९] अस्ऋभुवे । अकर्म७ । से। परस्मै० ॥ १. ५० अस्ति । इतः। सन्ति । म७ ऑसि । स्थः । स्थ । उ० अस्ति । स्वः । स्मः ॥ २. ५० अस्तुस्तात् । स्ताम् । सन्तु । म९ एंधि-स्तात् । स्तम् । स्त । उ ७ असानि । असात्र । १. लुङि एकादश विध? ॥ ३, विदेः शतुर्वेद्युः । चेतोः परस्य रादेशो वा स्यात् । २. अस् + अन्ति इति स्थिते असोरल्लोपः। झम्प्रखणस्य अस्तेश्च अकारस्य रुष: स्थात्सार्वधातुके किति । अस्-“सि इति स्थिते तासस्योलेषः पृ० ५) इति भस्तेः सशरस्य लोथः १ ५ अस् -+हि इति स्थिते ऽधसोरेद्धवथासलोपश्च । धेरस्लेश्च एवं स्यात् हो। परे अभ्यासलो- ’ध । इति सकारस्य एवं अ एहि इते जाते हुझल्भ्य (३३६) इति हेर्धित्वे अ एधि इति भवति । असोरल्लोपः इति अकरलोपे 'एञ्जि’ ई.ते भवति । २ २ ८ पृहद्धनुधावर्थाम् असाम ॥ ३. प्र० आसीत् । आस्ताम् । आसन् ! म आसीः । आस्तम् । आस्त । उ० आसम् । आस्व । आस ॥ ४. प्र + स्यात् । स्याताम् । भ्यु ॥ म७ स्याः । स्यातम् | स्यात ॥ उ ९ ॥ स्थाम् । स्याव । स्याम ॥ ५. चर्भूव । बभूवतुः ॥ ६. भविता । । ७, भविष्यति ॥ ८. भूयात् । भूयस्साम् ॥ ९. अभूत् । अभूताम् । १०. अभविष्यत् । भावे –णिचि--मुनियड़ेि यङ्लुकि च -‘भवाति' (१) वत् । शतरि -सन् । सती । [३७०] सूजू शु*ौ । यिद्भिदादिभ्यो इति अङर्थे षत्वम् । सकर्मी० । । वेट्। परस्मै ० ॥ १. ५० मीटिं । मृष्टः । मजन्ति-माँॉर्जन्ति ॥ म७ मTी । । ६ ७ गर्छिम । भुवः । श्रमः । २. म • मडु मृष्टा । सृष्टम् । मृजन्तु-मार्जन्तु ॥ स७ मृढि । पृष्टम् । मृष्ट ॥ उ० मार्जालि । मार्जीव । मार्जाम ॥ ३. प्र० अमार्थं । अपृष्टम् । अमृजन्-अमाजेन् | । म० अमार्ट। अमृष्टम् । अमृष्ट । उ० अमार्जम् । अमृज्व । अभूम ॥ ४. ५० मृज्यात् । मृज्या- ताम् । मृज्युः ॥ ५. ५० ममार्ज । ममर्जतुः- ममृजतुः । ममाज्ञः मभूवुः |० ममाऊिँथ-ममाथु । ममार्जथुः-भमृजथुः । ममर्जु ममज ॥ १ उ९ ममार्ज । मसृजिब-ममार्जिव-मनुष्य। भभुजिम-ममा- जिम- ममृष्म ॥ ६ मार्जिता माघी ॥ ७. मार्जिष्यति-गीति ॥ १ असितसिचोऽपृक्ते (२७इति अपृक्तस्य तकारस्य ईडागमे कृपम् । अस्तेर्भूः । अस्तेर्भूभावः स्यादार्धधातुके । ३. मृजेर्मुद्धिः । गृधेरिको यदि स्याद् घातुप्रत्यये परे । ४. क्ङित्यजद्वौ वेष्यते । अदद्यः २०९ ८. मृज्यात् । मृज्यास्ताम्॥ ९. अमौजत्-अमैक्षत । अमार्गिष्टा- अमीम् ॥ १०. अमार्जिष्यत्-अमार्यत् । कर्मणि--मृज्यते । ५, ममृजे । ९. अमाऊँ । णिचि मार्जयति–ते। ९. अमीमृज-अममार्जत् । सनि - भिमृशति-मिमा र्जिषति । यङि–-मरीमृज्यते । यङ्लुकि झूमरीमानति मरीमार्टि कृत्सु--मार्जितध्यम्-माष्ठंब्यम्-अष्टध्य मार्जनीयम् । मृज्यः मस्येः । मृष्टः । मृजन्-मार्जन् । मृजती -मार्जती । मार्जितुस्-माष्टॅम्- प्रष्टुम् । मार्जनम् । मार्जित्वा-मृष्टा । परिमृज्य । मृजा । अपामार्गः । [३७१] रुदिअश्रुबिमोचने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । १. प्र० रोदिति । खादितः । रुदन्ति । म९ रोदिषि । रुदिथः।। हदिथ ॥ उ ० रोदिमि । रुदिवः। फदिमः ॥ २, ५० रोदितु -रुदि तात् । रुदितम् । रुदतु । स० रुदिहि-मुदितात् । रुदितम् । रुदित ॥ उ ० रोदानि । रोदव। रोदाम | ३. प्र० अरोदीतै अरोर्दत्। अरुदिताम् । अरुदन् ॥ म७ अरोदीः-अरोदः । अरुदितम् । अरुदित । उ० अरोदम् । असदिय । अरुदिम ॥ ४. स्था । १. ऊदित्वादिद्विकल्पः। इष्पक्षे धमार्द्ध +इ-+ई. इति (स्थिते इट eि {२७) इति सिचो लॉधे .रूपम् । २३. इदभावपक्षे अमा++ ईत इति स्थिते कुस्त्वषत्वयों रूपम् । अमझञ्चसिपत्रादन् (भ¥ि: । १५ १११) । ३. झलो झलि (३५) इति सिज्वेपः । ४, रुदादिभ्यः सार्वधातुके। सुंद स्वप् श्वस् अन् ज एभ्यो वलादेः सार्वधातुकस्येट् स्यात् । इति इद् ५, रुद्र पञ्चभ्यः । हलादेः षितः सार्वधातुकस्यघृतस्य ईंट भ्यात् । ६ . अङ्क- गर्छगालवयोः। अनयोर्मते रुददिभ्यः पवम्शः परस्य इलदेः पितः सार्व- श्रनुकपृक्तस्य अङगमः स्यात् । 2' २१ ° बृहद्धनुर्वपावश्यम् रुवाताम् ॥ ५. ५० रुरोद । रुरुदतु । रुरुदुः । म० रुरोदश । रुरुदधुः । भद । ऽ० रुरोद | रुरुदिव । रुरुदिम ॥ ६. रोदिता । ७. रोदिष्यति । ८, रुद्य । रुद्यास्ताम् ॥ ९. अरुंद । अरुदताम् । अरुदन् । पक्षे -- अरोदीतें । अरोदिष्टाम् । अरोदिषुः । १०. अरोदिष्यत् ॥ भावे --रुद्यते । ५ रुरुदे ।। ९. अरोदि । णिचि -- रोद य’ि ते । सनेि --रुहदिषति । यडि-रोरुवते । यङ्लुकि--रोरुदीति रोरीति । कृत्सु --रोदितव्यम् । रोदनीयम् । रोथम् । रुदितः । रुदन्। रुदती । रोदितुम् । रोदनम् । रुदित्वा । प्रर्द्य । रुद्रः । रुद्रणी । [३७२] बिष्वप्शये । अकर्म७ ! अनि । परस्मै० ।। १, ५० स्वेपिति । स्वपितः । स्वपन्ति । म० स्वपिषि । स्वषिथः । स्वपिथ ॥ उ० स्वपिमि ॥ २ . प्र० स्वपितु-स्वपितात् । स्रपिताम् । पन्तु । म० स्वपिहि-स्वपितात् । खपितम् । स्वपेित । उ० स्वपानि । खपा ॥ ३. अस्वपीत् -अवैपत् । स० अस्वयीः अस्वपः } अस्वपितम् ॥ उ । अस्वपम् । अस्वपिब ॥ ४, स्वप्यात् । स्वप्याताम् । ५. प्र० सुष्वैष । दुर्धर्षतुः । सुषुपुः ॥ म७ मुष्व १. इरित्वात् अध्यक्ष रूपम् । द्वितथ छुट्टी । २. अडभाधपक्षे सिन्घ् । षष्टो लुइ। ३ रुदन्निदमुषग्रहिधपिप्रच्छः सश्च । एभ्यः सम् वा च किंतौ स्त. । इति कित्त्वात् गुणो न एवं सृदित्व इति । ४. इन्द्रवरुणभे –ति आनुक् । ५ संददिभ्य-(३७ )इत इट्। ६ दश्च पञ्चभ्यः। अङ्गार्युगलबथोः (३५१) ७, स्वप्+णर् इतेि स्थिते द्वित्वे स्व स्व आ इति जाते लिह्यभ्या सस्ये--(३ १७)ति सम्प्रसारणे पूर्वरूपे च ङ स्वप् अ इति जाते आदेशसकारस्वात् धत्वे सुखपू+ऑ= शृङ्गं ‘सुष्वापं इति रूपम् । ८. धचिस्वपिथजीन (३१७)मिति सम्प्रसारणं ततो द्वित्वादौ रूपम् । अद्दयः ! २ । २ १ १ पिथं-सुष्वप्य। सुपुषथुः । सुषुप । उ० सुष्वाप–सुष्वप । सृषुपिव । सुषुपिम ॥ ६, स्य6 | ७. स्वप्स्यति । ८• सुप्यत् । सुप्या- स्ताम् ॥ ९. अस्वाथैसीत् । अस्वाप्तम् । अस्वाप्सुः ॥ १०. अस्व प्स्यत् । भावे-- सुप्यते । ९. अस्वापि । णिचि---स्थापयति-ते । सनि---सुषुप्सेति । यडि-सQप्यते । यङ्ङकिसास्वपीति सास्वति । कृत्सु-स्वप्तव्यम् । स्वपनीयम् । स्वप्यम् ! सुप्तः। स्त्रपन् । स्वयती । स्वस्रम् । सुप्त्वा । निषुष्य। स्वनः । स्वमक् । स्वम् । स्वभुजः । [३७३] श्वस=ाणधारणे । अकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. म ० श्वसिति । श्वसितः । श्वसन्ति । म० श्वसिषि । श्वसिथः । श्वसिथ | ख९ श्वसिमि ॥ २ . श्वसितु । म० श्वसिहि । उ० श्वसानि ॥ ३. ५० अश्वसीत्-अश्वसत् । अश्वसिताम् ।। म० अश्वसीः-अश्वसः । अधसम् । अश्वसिब ११ ४. श्वस्यात् । श्वस्या ताम् ॥ ५ शश्वस । शश्वसतुः ॥ ६. श्वसिता ॥ ७. श्वसिष्यसि । ८. श्वस्यात् । श्वस्यास्ताम् ॥ ९. अर्धसीत् । अश्वसिष्टाम् ॥ १०, अश्वसिष्यत् । भाव---श्वस्यते । ५. शश्वसे । ९. अश्वासि | णिचि- श्वासयति । सानि--शिश्वसिधति । यङि-–शाश्वस्यते । यङ्लुकि १. भारद्वाजनियमथ वेद । २. ४दिनि भर्दिष्ट । ३ आशीर्भि : किवत वचिस्वपी- {३ १७ तिं सम्प्रसारणादि । ४ बदत्र - पृ० १२ ति वृद्धि । अनिकत्वात्र सिज्लोप: । ५ रुदविदशुषे -{३७१ ५: कं स्वम् । ६. स्थापिस्यामित्येषां यङि। इति सम्प्रसारणदि। ७ षष्टो छङ् । बृहद्धातुरूपादश्याम शाश्वसीति-शाश्वति । कूरु–श्वसितव्यम् । श्वसनीयम् । श्वास्यम् । श्वसितः । आश्वस्तः-आश्वसितः । श्वसन् । श्वसती । श्वसितुम् । श्वसनम् । श्वसिधा । निश्वस्य । श्वसनः । श्वासः । वि-विश्वसे=विश्व- सिति आ-आश्वसे । आश्वासः-सान्त्वना-आश्वसिति । उत्-उच्छैसे- =उच्छसिति । [३७४] अनआणने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै ० ॥ १. ५० अनिति । अनितः ? अनन्ति । म० अभिषि ॥ उ० अनिमिं । प्रौणिति ॥ २. अनितु । म० अनिहि ॥ ७० अनानि ॥ ३. ५० आनीत्-आनत् | म० आनीः-आनः । उ० आनम् । आनित्र ॥ ४, प्राण्यात् ! प्रयातास् ! ५. प्रः आन । आनतु । आनुः । म० आनिथ ॥ उ ० आन । आनिघ ।। ६ अनिता । ७, अनिष्यति # ८. अन्यात् ! अभ्यास्ताम् । ९. आनीत् । आनिष्ठाम् ॥ १० , आनिष्यत् । भावे---अन्यते । ५. आने 1 ९, आनि । णिचि--प्राण- यति । सनि--प्रणिणिषते । कुसु--अनितव्यम् । अननीयम् । अन्यम् । अनितः । अनन् । प्राणन्-प्राणती । अनितुम् । अननम् । अनित्या । प्राण्य । प्राणः । [३७५ जक्ष-भक्षहसनयोः। भक्षणे सकर्मकः । अन्यत्राकर्म७। सेट् । परस्मै० ॥ १. अनितेः । उपसर्भस्थशिमित्तात्परस्यनितेर्नस्य ण: स्यात् । ३. उभौ साभ्याखस्य । डपसर्गस्थान्निमित्तात्परस्य साभ्यासस्यानितेरुभौ नकारौ णत्वं प्राप्तः । अदादयः ॥ २ १. प्र० जक्षिति । जक्षितः । जैक्षति ॥ ३० जलिंषि । । जक्षिथः। जक्षिथ । उ ७ जक्षिमि । जक्षिवः ! जहिम ॥ २. ४० जक्षितु-जक्षितात् । जक्षिताम् । जक्षतु । म७ जक्षिहेि । उ० जक्षाणि ॥ ३क ५० अजक्षीत् -अजक्षत् । अजक्षताम् ! अंजक्षुः ॥ भ० अजक्षीः-अजक्षः । अजक्षितम् । उ० अजक्ष। अंजक्षिय । ४. जक्ष्यात् । जयाताम् ॥ ५ . जजक्ष } जजक्षतुः ॥ ६” इति । ७. जक्षिष्यति ॥ ८. अध्यात् । जयास्ताम् ॥ ९, अजक्षी। अज क्षिष्टाम् ? १०, अजक्षिष्यत् । कर्मणि ---जक्ष्यते । ५ . जज । ९. अजनिष्ट | अक्षि- घाताम् ॥ णिचि-कुंजक्षयति । सनि- -जिजक्षिपति । यदि आजक्ष्यते । यङ्लुकि--जाजीतिज्जाजष्टिं । कृषु --जक्षितव्यम् । जक्षणीयम् । जक्ष्यम् । जक्षितः । जैक्षत् । । जक्षमः जक्षितुम् । जक्षित्वा । प्रजक्ष्य । [३७६] जा=निद्राक्षये । अकर्म७। सेट् ३ परमै७ । ऋदन्तोऽयं धातुः | १. प्र० जागर्ति । जागृतः । जाग्रति ॥ १० जागर्षि । जा गृथः । उ० जागर्भि। जागृवः ॥ २. प्र० जागर्तु-जागृतात् । जा ताम् । जाग्रतु || म० जाहि । ज० जागराणि * ॥ ३. ५० १. जक्षित्यादयः षट् । षड्धातवोऽन्ये, अक्षितिश्च सप्तम: एतेऽभ्यस्तसंशाः स्युः । अदभ्यस्ताव । अभ्यस्तात्परस्य इस्य’ अत् स्यात् । २१ सिजभ्यस्त- विदिभ्यश्च (४० १ १३° } इति कुट् । ३ ज +शत्रु इयने अगिदचमिठ नुम् प्राप्तः । सः नाभ्यस्ताच्छतुः। अभ्यरस्तात्परस्य शतुर्नुम् न स्यात । इति निषिध्यते । बृहद्धातुरूपवक्ष्याम्--- अजीगः । अनुभृताम् । अजागहै। भ० भजाशः । अजागृतम् । अज्ञाZत । उं ७ अगरम् । अजागृव । अजह्म } ४. जागृयात् । जागृयाताम् ॥ ५ . जैगराश्चकार-आगराम्बभूवु-जागरामास । पक्षे जजागार । जेजरतुः । जागरुः । म० जजागरिथ । ङ • जजा- गर-अजगर । जजागरिव || ६. जागरिता ( ७. जागरिष्यति । ८. जयत् । जागर्यास्ताम् ॥ ९, अजारीत् । अजागरिष्टाम् । १०अज्जगरिष्यत् । भाचे--जागर्यते ॥ ९ अगशरि । णिचि ---जागस्थति-ते ।। सनि-जिजागरिषति । अनेकाच्त्वान्न यङ्यङ्लुक्कैौ ॥ कृत् -- जागरितव्यम् । जागरणीयम् । जागर्यम् । जागरितः । जाग्रत् । जाग्रती । जागरितुभ् । जागरणम् । जागरित्वा । प्रजागरें । जागरूकः । प्रज्ञा- गरः । [३७७] दरिद्रा-दुर्गतौ । अकर्म७ । सेट्। परमै ० से आकारान्तो- यम् | १, प्र७ दरिद्राति । दैरिङ्गितः । र्दरिद्राति । म७ दरिद्रासि । दरिंद्रिथः ॥ उ ७ दरिद्रामि । दरेिद्रिवः ॥ २. भ• दरिदातु-दरिद्भि तत्। दरिद्रिताम् । दरिद्रतु । म० दरिंद्रिहि-दरिद्रितात् । दरिद्वि- तम् । दरिद्रित ॥ उ० दरिद्राणीि ? दरिद्राव । दरिदाम । १, हल्द्वाभ्य इति अपृक्तस्य तकारस्थ लोप३. अभ्यस्तज्जुस् । जुलि च ' । अजादौ से इगन्ताङ्गस्य गुण स्यात् । ३ उषविदजागृभ्यो- न्यतरस्ग्राम् (२९१}। इति वा आम ४ जrश्रोऽत्रिधिष्णङित्सु । जागतैर्गुणः स्याद् वि चिण् एच् ङित् एभ्योऽभ्यमन्द्युद्विधि में प्रतिषेधविषये च । ५. ह्रथन्तक्षणे । १४१)तिं न वृद्धिः । ६) नाभ्यास्तच्छतुः। ७. इद्दरिद्रस्य । दरिद्वतेरिकरः स्याद्धलादौ क्ङिति सार्वधातुके ॥ ४. भ्यस्तयोरातः । अनयोरातो लोपः स्यात् क्ङिति सार्वधातुके । अदादयः ।। २ ।। २१ ५ ३. म७ अदरिद्वात् । अदरिद्रताम् । अदरिद्रः ॥ मe अदरिद्रः । अदरिद्रितम् । अदरिद्रित । उ० अदरिद्रम् । अदरिद्रिव । अदरि द्मि ॥ ४, दरिद्रियात्। दरिद्रियाताम् । दरािद्रिः ॥ ५० प्र० देरि द्रावकार-दरिद्राम्बभूध-दरिद्वामास । पक्षे --दंदरिद्रौ । ददरिद्रतुः । ददरिद्रः । इत्यादि । ६. दरिद्रता ॥ ७, दरिद्रष्यति ।। ८, दरि- द्यात् । दरिञ्चस्साम् ॥ ९. प्र० अदरिद्रीत् । अदराद्रिष्टाम् । अद रिदिषुः ॥ म० अदरिद्रीः ॥ ७० अदरिद्विषम् ॥ पक्षे –अदरिद्धा सीरीं । अदरिद्रासिष्टाम्। अदरिद्रासिषुः ॥ १७, अदरिद्विष्यत् । भावे--दरिस्यते ॥ ९, अदरिद्रि-अदरिद्रायेि । णिचि- दरिद्रंथति-ते । सनि--दिदरिद्रासति-दिदरिद्विषति । कुसु-~दरिंद्रि तव्यम् । दरिंद्रणीयम् । दरिद्यम् । दरिद्रतः ? दरिद्रत् । दरिद्रती । युम् । दरिद्राणम् । दरिद्रत्वा । सन्दरिञ्च । दरिद्राणः । दरिद्रा यकः । दरिद्रः । दारिद्यम् १. अनेकाछवाम् ॥ २ आत औ णलः इत्यत्र आrत ओ णल इथे तावतैव ‘यथौ’ इत्यादिरूपासिद्धौ प्रथममतिक्रम्य औकारविधानं ददरिद्रा +णय् इत्यत्र ‘दरिद्रतेरार्धधातुके तोपो वक्तव्यः' इति आकरलेपे ददरिद्र णच् इति स्थिते औकारश्रवणा” इति पक्षे ददरिद्रौ इत्यादि । ३: दरिद्रा +ङ् इति स्थिते अदरिद्र सिङ् न् इति जते आकारलोपे सिख इडागमें अस्तिसिचोऽपृके (२७) इति ’त्’ इत्यस्य ईडागमें अदरिंदा इस् ईत् इति जाते इष्ट ईटि(१७) इति सस्य लोपै दरिद्रतेरार्धधातुके लोपो वक्तव्यः इतिं आकारलोपे अदरिद्र ३ ईव् इति जाते सवदीर्ये ='अदरिद्वीत्' इति भवति । छडेि सप्तमी विघ ।। ४. छाडे व । कुडिः दरिद्वातेराल्लेपो वा वक्तव्यः । इति आकारलोपभावपक्षे यमरमनमाता(पृ० ११)मिति सुरू इडागमश्च। लुङि चतुर्थी विधा । ५. आधे धातुके णिचि परे आलोपे आदन्ताभावापु न । २१६ वृहद्धातुरूपावल्याम् - [३७८] चक्रदीते । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० } १. भe 'चकास्ति । चकस्तः । चकासति । म० चकास्सि । उ• च कारिभे ॥ २० घ७ चकस्तु-कासात् । चकास्ताम् । चकासतु ॥ स० चकांधि-चकस्तात् । चकास्तम् ॥ ७० वकासानि ॥ ३. अंच- का--शुचस्ताम् । अचकासु । म९ अचकाद्- न -अर्चकः । अर्चकास्त | अचकास्त () ॐ ० शैचकासम् ॥ ५, चस्यात् । ५ . म० चक्रभावकार-चासम्बभूव-चकसामास ! ६. थकासिता । ७, चकासिष्यति ।। ८. चकास्था । चैकस्यास्ताम् ॥ ९. अचकासीत् । १०. अचकास्यत् । भावे--वकास्यते । ९, अचकासि । णिचि-चकासयतिते । खनि--चिचकासिषति के कुसु-~-चकासितव्यम् । चकासनीयम् । चकास्यम् ? चकासितः । चकासन् ! चकासती । चकासितुम् । चका सनम् । चकासित्वा । अभिचकास्य ॥ [३७९] सासुअनुशिष्यैौ । द्विकर्मी० । सेट् । परस्मै० ॥ १. ० शास्ति । शिथैः। शासति । म० शास्सि । शिष्ठः । शिष्ट / अe शास्मि । शिवः । शिष्मः ५ २, म० शास्तु-शिष्टात् । शिष्टाम् । शासतु । म७ शोधि-शिष्टात् । शिष्टम् । शिष्ट ॥ ७० १. श्रि स्थ (पृ० १४} । इति ते सलोपः । २. तिन्यनस्तेः । पदान्तस्य सय दः स्थालिपि में वस्तेः। ३. सिपिधातोर्वा । पदान्तस्य धातोः सस्य दः स्याद्वा १ घरधसामथर्विसर्जनीयः ४. शrख इटङ इलः । शाख उपधाया इत् स्यात् अङ हलादौ क्ङिति च । शासिवसिघसीन् िग् (३२०) । इति षस्त्वम् ॥ ५. श हौ । शास्त्रैः श' इत्यादेशः स्यादौ परे । छिं- (१२६ ! अददथ ॥ २ ॥ ॥ २ १७ शसानि । ३. अशा - ’ अशिष्टम् । अंशसु को प्र० अशत्- अशाद् अशिष्टम् । उ७ अशशम् । शिष्व ॥, ४. शिष्यान् । शिंष्याताम् ॥ ५. शशास ! शशापतुः शशासुः ॥ ६. शासिता { ७. शासिष्यति ॥ ८, शिष्यान् । शिष्यास्ताम् ।। ९. ५२ अशि र्षत् । अशिक्षताम् । अशिषन् । कर्मणि-शिष्यते = ९. अशासि । णिचि-शासयति । सनि शिशासिगति मशिष्यते। छङछुके – शासीति --! यडर शाशास्ति । कुत्सु--शासितव्यम् । शंसनीयम् । शिंष्ट्ः शिष्टुः । शासत् । शसती । शासितुम् । शासनम् । शिडू-शासित्वा । अनु शिष्य। आ-आशीर्वादप्रार्थने ; आमनेपदम्=आशास्ते । अशीः । [३८०] वश्=कान्तौ । कान्तिरिच्छ । अकर्भ० । से। परस्मै० ॥ १. प्र२ र्वेष्टि । ॐष्ट ष्टः। उकॅन्ति । म० वक्षि । उद्याः । उष्ठ }} ३९ चरित्र ! उथः । ऽश्मः ।। २. ५७ बड्-उद्यात् । उष्टाम् ॥ ४० इढेि ॥ ४० बशनि । ३. ५० अवट् । औष्टाम् । आसन् । म २ अत्र । आशष्टस् ॥ ३० अत्रशम् ! ऑध ॥ ४, उश्यात् । उश्याताम् ॥ ५. ८० उवश । अशतुः ॥ ० उवशिथ । उ० उवाच-उवश ॥ ६. बञ्चिता || ७. बशिष्यति । ८. उश्यात् । उश्यास्ताम् ॥ ९. अत्रशीत्-अधीत् ।। १०. अवशिष्यत् । १. सर्तिशस्त्यनिभ्यश्च (पृ० १०, इखश्च । २. बईत घवम् । ३. ग्रहिज्ये --१३२१ fत सम्प्रसारणम् ॥ ४. भुकि सधनमुशति यदेकं कान- लवं सर्भसुरभीक्ष्णम् –(त केरलकालिदास बृहद्धातृरूपावल्याम् भावे--उश्यते । ९, अवाशि ॥ णिचिंघ्वाशयति-ते ॥ सनि -विवशिषति ॥ यडि-~~वावंश्यते । यचकि~- वावशीति- वाषष्टि ॥ कुत्सु-वशितव्यम् । बशनीयम् । वाच्यम् । उशतः । उशन्। उशती । वशितुम् । वञ्चनम् । वशित्वं । समृश्य । वशः । बशा । गोवंश । उशि । उशिजा । उर्शना । इत्यदादयः ॥ २ ॥ १. म बशः। इति यङि सम्प्रखरणप्रतिषेधः । २. ५ क्त्वा सर्प । इत्याकिंरवम् । ३ पोटा युधतीत्यादिना समासः। वध्या गौरित्यर्थः । * चशे: कनसिः। इति कनसिः। दुशमस्थुधर्देशनेहसां च । इत्यखम्बुद्धौ सरभद्देशः उशना भर्गवः कविः" इत्यमरः ॥ श्रीः ॥ बृहद्धतुरूपावल्याम्। जुहोत्यादयः ॥ ३ ॥ [३८१] हुंदानादनयोः । आदाने चेत्येके । दानं च वैघेऽसौ हविषः प्रक्षेपः । सकर्म० । अनट् । परस्लैौ० । उकारान्तः । १. ५० जुहोति । जुहुतः । जुह्वति ! म७ जुहोषि । जुहुथः । जुझुथ ॥ उ० जुहोमि । जुहुवः। जुहुमः ॥ २. ५० जुहोतु-जुहुता । जुहुताम् । जुह्वतु । जुहुँधि-जुहुतात्। जुहुतम् । जुहुत | जुहवानि । जुह्वाव । जुहवाम ॥ ३. म७ अजुहृत् । अजुहुताम् । अजुहवुः ॥ १० अजुहोः = अजुष्टुतम् । अजुहुत { अजुह्वम् । अजुहुव | अजुहुम ! ४. म७ जुहुयात् । जुहुयाताम् । १ • जुछोंख्यादिभ्यः श्ः ? उपः रङ: स्यत् । लोप इत्यर्थः । ली । अलौ परे धातोर्दू स्त” में हु डु इति जाते, । कुशेश्जुः (पृ० ७) इत्यभ्यासस्य जकार जुहु +ति इतिं जाते, सार्वधातुकार्धधातुकयोः (५० ३) इति गुणे 'जुहोति' इति । २ जुह्+तः इति स्थिते सार्वधातुकमपि पृ० ५) इति हिंस्वात् यिइति च {ष्ठ० ४} इति गुणाभाव: । ३. जुह्+लि इति स्थिते अधभ्य स्तत् (४० ३७५) इति अदादेश्च कुह्न अति इमि जाते हुश्नुवोः सायैधातुके (g° ३८५) इति यण् ४. हुझल्भ्यो हेर्धिः (१२६) । ५. सिजभ्यस्त थािदिभ्यश्च (५ १० ) इति झेर्जुस्। ऋसि श्च (३७६) इति गुणः। अत्रदेश: । २ २ ९ वृहद्धनुरूपत्रयाम् --- - ॥ प्र० जुहुयाः ॥ उ २९ जुहुयात् ॥ ५० प्र० जुह्वाश्च कार-जुहवाम्बभूव--जुइचामास । प – प्र २ छंदांव जून्हुवर्ते ।। जुहुवुः # ५७ जुडूविथु-गृहथ सुझ्वर्युः । जुङ था। उ ६ ॐह्व जुहव । मुहुविध । मुहुविंम ! ६. ४० होता ] " ० होतासि । उ० होतास्सि / ७. हृष्यति ।। ८. ह्या . हूयास्ताम् । इयासुः। ९. प्र० अंहृषीन्। अहौष । अहौषुः = प० अहौषीः । अहौ. ४म् । अहौष्ट ॥ उ० अहौषम् । अहौष्व । अहष्म ॥ १०. अहोष्यत् ! कर्मणेि -- हूयते । ५. जुहवाञ्चक्रे । ९. अहवि । अहानि पाताभ्-अहोषात ! णिचि--हाधयति-ते । ९. अजूझवत । सनि --जुहूषतेि । अङि । जेहूयते ? यङ्लुकि जोहोति । कुत्सु होतव्यम् । हवनीयम् । हृद्-हव्यभु हुतः ३ जुछूत जुहृतौ । जुहृतः । जुळती । होप्यन् । होतुम् ? हृबनम् ! हुत्वा । आहुत्य । जुहूः । होमः । होत्रम् । हविः । हातF ? हविष्यम् । ‘*अक्षिषु इय- मानेष्विति ’’ प्रयोगदर्शनात् , अयं प्रीणनार्थेऽपि ! हूयमानेषु -तर्यमा णषु- इत्यर्थः । [३८२) बिभी=सँथे । अकर्म७ । अनिष्ट । परसै० । ईकारान्ताः । . १. भीrशृङ्ग इंच क ए थािम , च आमि श्चरित्र कार्यं च । पुरो रामस्य क्षुद्वान्तरश्यसने वपुः भ४४। । २ आम भावपक्षे ---जुङ + णछ इति स्थिते अचो ऊिणति , पृ० २०) शनि द्ध आच देश व रूपम् ॥ ३. आअचि श्नुधातु-~ इति उवई । ४. अलि भरद्वाजमथाम. दिङ्गिकप: ५, या कुंड । षष्थङ्कौषीःसुमसम्पदे श्व भsि: १।१२ ह्रस्वस्य पिति इति तुझे । ३००} । जुहोत्यदयः ४ ३ = २ २ १ १. पृ० बिभेति ? विभिंतः-बिभीतः क्षुिभ्यनि । स्० वि- भेषि ? बिभिश्च . बिभीथः । बिभिश्च-बिर्भश्च । उ० बिभेमि । विभि- व-बिभीवः १ बिभिमः बिभीमः । २.अशी ७ बिभेतु--बिभितात्- बिभीतात् । बिभिन्नम्-विभीताम् ? बिभ्यतु । म७ बिभिर्हबिभीहिबैिभीताबिंभि तात् । बिभित-बिभीतम् । बिभित-बिमीत | उ० बिभयानि । बिभयाब ।। बिभयाम ॥ ३. ५२ अबिभेत्। अबिभिताध-अबिभीताम् । अबिभयुः । भ० अबिभेः । अबिभितम्- अबिभृतम् । अविभित--अविभीत । उ० अबिभयम् । अबिभिघ- अबिभवि ! अचिभिम-अविभीम । ४. बिभि यात्-बिभीयात । यिभियाताम्–बिभीयाता विभियुः- बिभीयुः ।। ५. बिभयश्चकार ! यक्षेभ बिभाय । बिभ्यतुः | 'वेयुः । म० बिभयिथ-बिभेश्च । बिभ्यर्थः । बिभ्य ॥ उs बिंभाय -बिभय / वि- भ्यिव । बिस्थियम ॥ ६. भेत्ता ॥ ७. मेष्यते ॥ ८. भीयात् । ९. प्र० अथैषीत् । अभेष्टाम् ॥ म० अभैषीः ॥ छ ० अथैषम् ॥ १०. अभेष्यत् । भाभीयते । ९, अभायि । णिचि --नेपयते । ९. अबीभपत । पक्षे--भीर्घयते ? ९, अर्थाभषत । पक्षे--भीययति-ते १. भियन्यतरस्याम् । इकरः स्याद्धलाई ड़ित सर्वधातुके । २॥ एरनेकच इति य । ३ , जिभेतैर्हनुभयो । यिभेदोरेच आधे था स्याप्रयोज- कादेव भयं चेद् । भः + य + ति इति जाते अर्ति हैं --२६४) इति पु, । भीस्थोहेंज्ञाभये २८७ इत्यामनेपदम् । मुण्डे भ्यते । ४ आइवभश्चे भियो हेतुभये सुरु । ईकारान्तस्य भिग्रः शुक्र स्थाटन हेतुभये । ५. अहेतु यये सु ~भी + ५अ इति स्थिते अचो जिणतः ‘यु १८ ते उर्दूौ अयदे व रूपम् । कुञ्चिकयैनं भावयति---ते । २२ हृद्धातुरूपावल्याम् २. अबीभियत्र । सनि -विभीषति }] यङि -- बेमीयते । यङ्- लुकि-वैभयीति-बेमेति । कुसु~भेतव्यम् । भयनीयम् । भयम् । भीतः । बिभ्यत् । बिभ्यतौ। बिभ्यती । क्षेष्यन् । भेतुम् । भयनम् । भीत्वा । विभीष । औतिः | भीरिक । भीळ्हः । भीः । भयानकम् । भीष्मः भीमः । भषणः । अयम् । [२८३] ई=हलाया। अकर्मी० | अनि । परस्मै ७ । ईकारान्तः । १. ५० बिहेति । जिहीतः । जिह्वियति / म० तिहेषि । ( जिीथः । जिह्वथ । उe जितेमेि । जिहबः । जिहीमः ॥ २, ५० जिहेतुजितात्। जिह्रता जाहिथतु ॥ १० जिहीहि-जिहीतात् । जिहीतम् । जिहीत । । उ० जिह्वयाणि । जिहयाञ्च । जिह्वयाम् ॥ ३. प्र० अजिदैन् । अजिहीताम्। अजिह्रयुः ? म७ अजिह्वः। अजिही- तम् । अजिीत । उ० अजिह्रयम् । अजिीव । अजिीम ! ५, जिीयात् । जिीयाताम् । जिहीयुः ॥ ५ . जिह्रयाञ्चकार । पक्षे ५० जिह्वाय । जिह्वियतुः । जिहियुः । अ० जिहूयिष्ठ-जितेथ । जाहियर्थः । जिहिय । ७० जिह्वय-जिहूय । जिह्वियिवं । जिहियिम | ६. झेता | ७, हृष्यति ।। ८. हीयात् । द्वीयास्ताम् । द्वीयासुः । ९. अदैसीत् । अदृष्टम् ॥ १०, अर्जेष्यत् । भाषे--द्यते । ९. अहायि है णिधि-- हेपैयति- ते । । सानि--जिषति । यदुि-~ीयते । यङ्लुकि--द्वयीति- १. अविश्क्षुधाविति इभ । २. भीह्रीभृहुश्च ‘झुचश्च (६८१) न जह्याश्चक्रा राज्ञः भ:ि ६ । २) । ३ : अर्तिी--(३१४) इति पुकं । २२३ जुययः ॥ ३ ॥ जेठेति । कुसु-हेतव्यम् ? इयणीयम् । क्षीयम् । होणः हीतः। जि Kयत् । जिीयतौ । जिहीयती । हेतुम् । हृत्वा । विजिह्वाय हीः ॥ ( {३८४] पूपालनपूरणयोः सकर्मo । सेट् । परसें ० १ ऋकारान्तः । १. ५० पिंपैर्ति । पिढूर्तः। पिपुरति ॥ म७ पिपर्षि । पिपूर्थः। पिपूर्थ : ज ७ पिषमेिं ? पिपूर्वः । पिपूर्मः १ २. अ० पिपर्तु-पिपूर्तात् । पिपृतम् । पिपुखु । म७ थिई-पिपूर्तात् । पिपूर्तम् । पिपूर्त । च० पिपराणि ॥ ३, ५० अपिपः। अपिपूर्ताम् । अपिपरुः ॥ ! मe अपिपः । अपिपूर्तम् । अपिपूर्त । उ० अपिषरम् । अपिपूर्व । अपिपूर्म ॥ ४. पिपूर्यात् । पिपूछताम् ॥ ५, ५० षषर । पपर्तुः-पपरतुः ? पशुः-पयरुः । म। यपरिथ। पपथुः-पपरथुः। पश्र--qqर भी उ० पपार-पपर भी पप्रिव-पषरिव । प्रपिम-पपरिम | ६. परित-परीता ॥ ७, परिष्यति—परीष्यति ।। ८. ऍर्यात् । पूर्या- स्ताम् ॥ ५. अर्परीत् । अपारिधाम् ॥

१. सुदविदोन्श्रीभ्योऽन्यतरस्याम् (२७३ २. अतेिं पिपत्र्योत्र । अथावस्येशान्तादेशः स्यत् वै । ३. उष्घ्यपूर्वस्य । अङ्कवयत्रौष्ठ्यपूवों य अडत् तदन्तस्याङ्गस्य उस्यात् । इति इदम् । रपरस्त्वम् । हलि चेति दीर्घ। ‘पिंपाठिं' इथदिं गुणवृद्धिस्थले परव?तावेव भवत: । ४. ४+ णवृदूित्यं, उरदत्वं, वृद्धि ५ पपृ + अतुस् इति स्थिते शुभं ह्स्त्रो च । एषां किति लिटि ह्स्यो वा स्यात् इति ह्रस्वंपक्षे षट् अनुस् इति स्थिते इको यणचीति यणि पप्य् अतुस् =पप्रतुः । हृस्वाभावपक्षे -- पपृ + अतुस् इति स्थिते सार्वधातुके, 9० ३)ति गुणे परत्वे = पपरतुः ॥ ६. पृ-+इता इति । स्थिते धृतो वा (२१३) इति व दीर्घ: ७. यासुटः कित्वान्न गुण. । आशीलिंड आर्धधातुकत्वात् ऋौ (३८१) इति द्वित्वं न । ८. सप्तमो डुछ । कर्मणि --पूर्यते , ९. अपार । णिचे -- पारयति-ते । सनि--पिपूर्षति । याजि --पोपूर्यते । यदालुकि -- पाषर्ति-पापीति । कृत्सु --परितव्यम्-परीतव्यम् । परणीयम् । पर्यम् ! पूतं पिषु रत् । पिपुरतौ । पिंपुरती । प्ररितुम् - परीतुम् । परणम् । पूर्व । आपूर्य ! पूर्णम् । पू:। पुरें । पुरः । पुरुषः की वस्वान्तोऽप्ययम्- पिषी । पिपृतः । पिप्रति ? पिपर्षि । पिपर्मि । पिपर्तु । पती-मियात् अयार्षीदेत्यादि । [३८५] इक्षुधारणपोषणयोः । सकर्म ७ ।। अनि ! उभयपदी । क्ररात्रः । परस्मैपदी-—१. ५० बिगैर्ति । बिभृतः । बिभ्रति ।। म० बिभर्षेि । बिभृथः ? बिभृ४ ॥ उ० मिर्मि । बिभ्रवः । विभ्रमः ॥ २. मा० बिभर्तु-बिभृतात् । बिभृताम् । बिभ्रतु ॥ म० बिघूहि-त्रिभृतात् न बैिभूतम् । बिभृत ॥ उ० बिभराणि । विभव । बिभराम ( ३. प्र० अविभः । अबिभृताम् । अबिभरुः । म० अबिभः। अचिभूतम् = अबिभूत || उ० अविभरम् । अबिभूव । अविश्रुम ॥ ४, ५० बिभृयात् । बिभृथासाम् । बिभृयुः ॥ | ५. ५० बभार । बभ्रतुः बभुः ॥ ४० बभर्थ। बभ्रथुः । अत्र । उ० ( बभार-बभर । बव। बभृम । पक्षे –बिर्मराध-बेिभरामास- १. न ध्याय्यापूर्चिछपदम् (८ ३) इति । निष्टनवनिग्धः । २ अयुकः किति | २७८ इत्थमिव ३ ३: ' उणादित्रै श्रवसि इत्यादिना प्रत्ययः । ४. भूपमित् । भृङ्ग माइ ओहाङ् एषां श्रयणमभ्यासस्य इयान । ५, आधु + इति स्थिते गुण रस्त्रे इव इयछिति सकारलोपे रेफस्य विसर्गः ।। ६. भीई (१८१) इॐि आम् इष्टवद्भावबैत्रम्, । सुहृत्यादयः ॥ ३ ॥ २२१ विभराभ्यभूव ॥ ६. प्र० भर्ता । म० भर्तासि ॥ ७० भर्तास्मि ॥ ७. भरिष्यति ॥ ८. श्रियात् । श्रियास्ताम् । ९. अप्रैषीत् । अभाट्टम् ॥ १०, अभरिष्यत् । । आत्मनेपदे--१. ५७ विश्रुते । मिश्नाते । बिभ्रते ॥ म० बिभृषे । बिभ्राथे । बिभृध्वे । उ ७ विजे । बिभृवहे । बिभृमहे ॥ २. म७ बिभृताम् । बिभ्राताम् । बिभ्रताम् ।। म० बिभृष्व । विश्रा थाम् । बिभृध्वम् । उ० बिभरें । त्रिभरावहै । बिभरामहै ॥ ३. प्र० अबिभृत । अविज्ञाताम् । अबिभ्रत । म० अमिभृथः । अबि श्रjथाम् । अविद्युध्यम् । उ० अबिम्नि । अबिभृवहि । अबिभृमहि ॥ ४. बिीत ! विीयाताम् । बिीरन् ॥ ५ प्र० बने । बभ्राते । बभ्रिरे ॥ म० बभृषे । बभ्राथे । बभूवें । उ बने । बभूवहे । चभ्रूमहे । पक्षे–बिभराञ्चने-बिभरामास । बिभराम्बभूव ॥ ६. भर्ता । । म० भतसे ॥ ! ७. भरिष्यते ॥ ८. भृषीष्ट। भृषीयास्ताम् । भूषीरन् ॥ ९. अभृत। अभृषाताम् ।। १० . अभरिष्यत । कर्मणि--श्रियते । ५. बफ्रे । ९. अभारि । णिचि भारयति । ९. अबीभरत् । सनि-शुभैर्वति-ते । यद्धिः -- बेनीयते । यज्ञकि-वर्भरीति-बरीभरीति-वर्भर्त । इत्यादि । कुत्सु-भर्तव्यः । भरणीयः । भार्यः। भश्च । मृतः । बिभ्रत् बिभ्रतौ बिभ्रतः । बिभ्रती । बिभ्राणः । भर्तृन् । भरणम् । श्रुत्वा । संभृत्य । ऋत्रिमम् ।। - भरथुः ॥ १. रिझयम्लिङ २६०) इति रिडै । २. छछि थी विधा = ३ इको झछ। इति किंवत् अज्झने - १६५ ति दीर्घः। उदोष्ठ्यपूर्वस्ये-- १३८४)युवम् । 29 बृह द्धातुरूपाचश्याम् [३८६] माङ=ाने शब्दे च सकर्म० अनिष्ट आमने० । । आंतरन्तः । १. प्र० मिमीते ' । मिमाते । मिमते । म० मिमीषे । ( मिमाथे । मिमीध्वे ॥ उ० मिमे । मिमीमहे । मिमीमहे ॥ २. प्र० मिमीताम् । मिमासाम् । मिमताम् ॥ म० मिमीष्व । मिमाथाम् । मिमीध्वम् ॥ उ० मिनें । मिमायहै । मिमामहै ॥ ३. ५० अमि- मीत ? आममाताम् ! अमिमत । ० अमिमीथाः अमिमाथाम् । अर्ममध्विम् । उ ० अमिमि । अमिमीधर्हि । अमिमीमहि । ४० मिमीत । मिमीयाताम् । मिमीरन् ॥ ५. प्र० ममे = ममाते । ममिरे ॥ म० ममिषे । ममाथे । ममिध्वे । उ ० भने । ममिवहे ।। ममिमहे ।। ६. माता । म० मातासे ।। ७. मास्यते ॥ ८ . मासीष्ट ॥ ९. अमtत अमासाताम् । निर्मिमीते=रचयति । कर्मणि ---मीयते । ९, अभायेि । णिचि---मापर्येति-ते । सनि-- मिंसते । यङि .--मैमीर्यते । यङ्लुकि~~माभाति-मामेति । कृत्सु - मातव्यम् । मानीयम् । मेयम् । पथ्यम् । मितः । मिमानः । मातुम् । मानम् । मित्वा। प्रर्माय । माया । मायी । मायिकः ? मायावी । प्रमा । मितिः । वातभ्रमः । १. आसित् १३८५) इत्यभ्यासस्य इत्वम्। ई हव्यधः। श्नभ्यस्त थोरात ईत्स्यात्सर्वधातुके क्ङिति हलि न तु वुसंज्ञकस्य । इति ईत । २. आभ्य स्तयोरातः (१७७) इति अलेपः । ३. लुङि शर्मा विश्व । ४. अर्तिी (१६४)fत पु । ५. सनिं मीमा (१६४) इत्यच इस , । ६ घुमास्थे. (९६४)सि दैवम् । द्विर्वचनेऽभ्यासस्य यः ७ मयते ऽनेनेति पाथ्यम् । ष यसान्नाय्यनिकायधाय्यमानहविर्निवक्षसामिधेनीषु । मानाश्चर्येषु पाट्यादयो निपात्यन्ते । ८. न ह्यपि। इतेि ईवनिषधः। इत्यादयः ! ३ | २२७ [३८७] ओहातौ । सकर्म० । अनि । आमने० ! आक्र- रान्तः । ओदित् द्विव । १. ५० जिहीते । जिहाते ( जिहते । म७ जिहीर्षे । जिहाथे । जिहीध्वे । उ० जिहे । जिहीवहे । जिहीमहे ॥ २. प्र० जिहीताम् । जिहताम् । जिहताम् । म७ जिहीष्व । जिहाथम् । जिहीध्वम् । उ० जिहै । जिहावहै । जिहामहै ॥ ३, म० अज हीत । अजिहाताम् । अजिहत । म७ अजिहीथाः । अजिहाथाम् । अजिहीत्रम् । उ० अजिहि । अजिहीबहि । अजिहीमहि || ४, जिहीत । जिीयाताम् ! जिहीरम् ॥ ५. प्र० जहे । जह्यते । जहिरे ॥ म० जहिषे । जहथे । जहिध्वे ॥ ३० जहे। जह्विहे । जहिमहे ॥ ६. वता ॥ ७. हास्यते ।। ८. ह्यसीष्ट । हासीयास्ताम् ॥ म० डूम्॥ ९. अहास्त | अहसाताम् ।। १०, अहास्यत ॥ कर्मणि - हीयते ॥ ९, अहायि। णिचि---झषयति-ते ॥ ९, अजीहपत् । सनि – जिहासते । यडिजाह्रयते । कुत्सु हातव्यम् । हानीयम् । हेयम्। हानम् । जिहानः । हातुम् । हावा । प्रहाय । हायनःसंधसरः हानिः । उद्य्उदये । उज्जिहीते । [३८८] ओहाक् त्यागे । सकर्मी० । अनि । परस्मै०। आकारान्तः । ओदित् । १. प्र. जहाति । अतैि-जहीतः । जहति ॥ स० जहासि । जहिथः-जहीथः । जाहिथ-जहीथ । उ० जहामि । जहिवः १. ओदितश्च । इति निष्ठानत्वम् । २. जहातेश्च । इयद्वा इल द भिङति सार्वधातुके । प्रश्ने दैवम्। २३८ वृहद्धातुरूपादश्याम् जीवः जहिमः-जहीमः । प्र० जहातु-जहिता -जहील हे आहि- ताम्-जीताम् । जहतु ॥ भ० जहांहि-जहिहि -जहीहि-जहितात् । जाहितम् -जीतम् । जाहिंत-जहीत ॥ ऽ७ जहानि । बद्धव । जहाम ॥ ३. प्र० अजहात् । अजहिताम्-अजडीताम् । अजहुँः ॥ भ० अजः अजहितम् -अजहीतम् । अजहृित-अजहीत | उ ० अजहाम् । अजहिब-अजहींव । अजहिम-अजीम (! ४, जर्दात् । जाताम् जघुः ॥ ५. म७ जहौ । जहतुः । ० जैर्हिथ-जहाथ । जहथुः। जह. ॥ ० अहौ। जहिये। जहिम || ६. ह्यता । म० हातासि ॥ ७, हास्यति ॥ ८. हेयी । हेयास्ताम् ॥ ९, “हासीत् । अहासिष्टाम् ॥ १०. अहस्यत् । कर्मणि- हीयते । ५ जडे । ९. अहायि । णिचि--वृष यति-ते । सनि-जिहासति । यङि-जेद्दीयते ।। यङ्लुकि -- जाहीति-जहेति । कुत्सु-- हातव्यः । ह्यनीयः । हेयः । हीनः । जहत् जहौ जहतः । जहती ? हातुम् । द्दनम् । हिर्रवा। प्रहाय ।। हानिः । [३८९] दाने सकर्म० । अनि । उभयपद के आका- रान्तः । द्वित् । जिच्च / १. आ च हौ । अझतेर्दे परे आ स्याद्यदैदीौ । २. सिजभ्यस्ते (११ति झेर्जुस् । ३• लोपं यि । जहातेरातो लोपः स्याद्यदीि सार्वधातुकें । ¥. भारद्वाजनिथमदिश्विकल्पः । ५ ¥दिनियमादि । ३. एर्लिङि २६४७. डहि चतुर्थी विषा। ४. जहातेश्च क्चि । इति विभावः । २२९ होत्यादय: ! ॥ ३ परस्मैपदे~-१, प्र० ददाति । दैतः । इदति । म० ददासि । दस्थः । वत्थ । उ० ददामि | दद्मः । दश्नः । २. प्र० ददातु-दत्तात् । दत्ताम् । ददतु । म० देहि-दत्ता । दत्तम् । दत्त | उ० ददानि । ददाय । ददाम ॥ ३. प्र० अददात् । अदत्ताम् । अददुः ॥ म ७ अददः ! अदत्तम् । अदत्त । उ० अददाम् । अदद्व ! अदश्च ॥ ४. द्यात् । दद्याताम् । दद्युः । ५. प्र० ददौ । ददतुः । ददुः । म० ददिथ-ददाथ ! ददथुः । दद । ऽ० । दद । ददिव । ददिदेम ॥ ६. दाता ॥ ७, दास्यति ॥ ८. देणेत् / देयास्ताम् ॥ ९. अदत् । अदाताम्। अदुः ॥ १०. अदास्यत् । प्रणिददाति । आत्मनेपदे--१. ५० दत् । ददाते। ददते | म७ दसे । ददाथे । दध्वे । १ उ० ददे । ददुहे । दद्महे ! २. प्र७ दत्ताम् । । ददाताम् । ददताम् ॥ म० दस्व । ददाथाम् । दध्द्धम् ।। ७० ददै । ददावहै । ददामहै । ३. १० अदत्त । अददाताम् । अद दत । भ० अदत्थाः। अददाथाम् । अदध्दम् । उ ७ अद्यदि । अदद् हि ! अदद्महि । ४. ददीत । देदीयासाम् । ददीरन् ॥ ५, प० ददे । ददाते । ददिरे ।। स० ददिषे ददायै । ददिष्वे । उ ० ददे । ददिबहे । ददिमहे ! ६. दता ॥ दातासे ।। ७. १. अभ्यस्तयोरातः (३७७) इलाकारलोप: । ई हल्यघोरियम अधोरिति पर्युदासात् ईत्यं न । २. खोद्धावभ्यासलोपश्च (३ ६९) इत्ये- स्त्वाभ्यासलोपौ । ३. एर्लिङि (२६४ । ४. गातिस्थ -पू० १० } लुङि प्रथम विश्व । २ ३ ७ बृहद्धरूपावश्याम् दास्यते ॥ ८. दासीष्ट ! दासीयास्ताम् । ९. अंदित । अदिषाताम् । अदिषत ॥ । १०, अदास्यत । कर्मणि --दीयते । ५. ददे । ९. अक्षायि । णिचि दापयति-ते ॥ ९ . अदीदपत्-त । सनि--दित्सति-ते । यद्वि- देदीयते । यङ्लुकि~~-दादेति-दादाति । कृत्तु--दातव्यम् । दानी- यम् । देयम् । दानीयो विप्रः । दक्षः । प्रत्तः । अवतः । ददत् ददतौ ददतः । ददती / । ददानः । दतुम् , । दानम् । दत्वा । अदाय । दायः । दादः । आदिः आद्यः । दक्षिमम् । आङ्पूर्वः आत्मनेपदी-आदते, विद्यम् । आददाते। इत्यादि । अन्यत्र मुखं व्यददाति । [३९०] धाधारणपोषणयोः सकर्म० ! अनि ! उभय ० । आकारन्तः । द्वित् । बिच ॥ १. ५० दधाति । चैतः । दधति । म० दधासि । धत्थः । धत्थ । उ० दधामि । दध्यः । दध्मः ॥ २. प्र० दधातु--धनात् । धत्ताम् । दधतु । म ० धेहि । धतम् ! धन था टे ० दधानि । « १. अदा (सिच् ! स् त इति स्थिते, स्थाघ्वोरिच्च । अनयोर्वि देश. स्यात् भिन्न किस्यात् । इति इददेशे अदि स् त इति ज्ञाते सिचः कितवादिकारस्य न गुणः। ह्रस्वदङ्गत्त (२६०) इति सिचो लोपेअद्दित इति रूपम् । लुङि । द्वादश चिधा । २ ‘आङगे बनास्राबिंहरणे’ इयकमभिजाये तद् । ३. दधा +तस् इति स्थिते । दधस्तथोश्च । द्विरुक्तस्य झषन्तस्य धातोर्वशो भम् स्यात्तथयोः परयोः स्वोश्च परतः । बध ! । तस = आभ्यस्तयो -३७७' दिति आलोपः। धध् तस्- खरि चेति वर्दम् । ४ घेघसरेद्धघभ्यसलोपश्च । (३६९) । जुहोत्यादयः । ६ । २३ १ दधाव । दधामि ॥ २. ७२ अदधात् । अधत्ताम् ! अदधुः । म७ अदधाः । अधत्तम् । अधत्त ।। उ० अदधाम् । अदध्व ! अदध्म | ४. दध्यात् । दध्याताम् । दध्युः ॥ ५. प्र० दघौ इत्यादि ददौ इत्यादिवत् ॥ ६. धाता । ७, धास्यति ।। ८. धेयात् । धेयाताम् । ९. अधत् । अधाताम् । अधुः ॥ १०, अधास्यत् । आत्मनेपदे--१. पृ० धत्ते । दधाते । दधते ! म७ चैसे । दधाथे। बूढे । उ० दधे। दध्वहे । दध्महे ॥ २. भ धताम् । दधाताम् । दधताम् । म० वत्स्व | दधाथाम् । धम् ॥ उ ० दधे । दधावहै । दधामहै ॥ ३, ५० अधत्त । अदधाताम् । अदधत । भ० अधत्थाः । अदधाथाम् । अदङ्कम् ? । उ० अदधि । अदध्वहि । अदध्महि ॥ ४. दधीत । दधीयाताम् । दधीरन् ॥ ५, दधे इत्यादि ददे इत्यादि बत् ॥ ६. धाता ॥ ७, धास्यते ॥ ८. धासीष्ट । घासीयास्ताम् । घासीरन्.। ९. अधिौं । अधिषाताम् ॥ १०. अधास्यत ॥ कर्मादि सर्वं ‘ददति’ (३८९) वत्। कृत्सु-विशेषः। हितैः । निहितवान् । हित्वा । निधाय । विधिः। उदधिः । टित्रिमम् । अन्तर्धा । श्रद्धा । श्रद्धालुः । धाम । घनाया। अपिदधाति -पिदधाति । वष्टि भागुरिरलोपमिति पक्षेऽकारलोपः । अन्तः-अन्तर्धानम् । अन्त १. गतिस्थेति' (ऋ० १०) सिचो । छ । लुङि प्रथमा विधा। २. सकारपरकथाङ्गम्। ३. बुशब्दपरकवाद्य, ४. स्थाऽघोरिडच । अन योरिदादेशः स्यात्सिद्ध किस्यात् । इति दत्वे, (परस्मैपदेषु नेदं प्रवर्तते)। ह्रस्वाद हुत् । {१६२] इति सिचो छ । लुङि दशमी विधा । ५. दधातेर्हिः । तादौ किति । २३२ गृहतुरूपायश्याम् र्दधाति । तिरस्-तिरोधाने-‘‘अभिवृष्य मनसस्यं कृष्णमेघस्तिरोदधे" इति कालिदासः । अत्-श्रद्धायाम् । श्रद्धा । श्रद्दधाति । सम्-सन्धाने= सन्दधाति के अनुसम्=अनुसन्धाने–अनुसन्दधाति । वि-विधाने=विध धाति । नि-निधाने-=निदधाति । अभि-अभिधाने=अभिदधाति । परि- परिधानपरिदधाति । आ-आधाने=आदधाति । (प्र+नि) प्रणिधाने= प्रणिदधाति । (सं+नि) सन्निधाने=सान्निदधाति । (उप+आ) उपाधौ= उपादधाति । (विबनअव) व्यवधाने=व्यवदधाति । अव=अवधाने= अवदधाति । उपउपदधाने=उपदधाति । (सआआ) समधाने = समादधाति । (अभि+सं) अभिसन्धौ=अभिसन्दधाति । (प्रति+वि) प्रतिबिचाने=प्रतिविदधाति हैं (प्रति+नि) प्रतिनिधींप्रतिनिदधति । इत्यादि । [३९१] णिजिशौचपोषणयोःसकर्मी० । अनिट्। उभय० । इरित् ॥ परस्मैपदे--१. अ० नेनेति । नेनिक्तः । नेनिजति । म७ नेनेक्षि । नेनिक्थ । नेनिक्थ | अ० नेनेज्मि । नेनिज्यः । नेनिज्मः ॥ २. प्र० मेनेकु-नेनिक्तात् । नेनिक्ताम् । नेनिजतु ॥ १० नेनिधैि नेनिक्तात् । नेनिक्तम् । नेनिक्त । नेनिजैनि । नेनिजाव । नेनिजाम । ३. ५० जैनेनेक् । अनेनिक्ताम्। अनेनिजुः ॥ म० अनेनेक् । अनेनिक्तम् । अमेनत ॥ उ० अनेनिजम् । अनेनिज्व । अनेनिज्म ॥ ४. नेनिज्यात् । नेनिज्याताम्। नेनिज्युः ॥ ५, निनेज ! निनिजतुः । १ निषां त्रयाणां गुणः श्लो । णिजित् विजिर् विंष्य् एषामभ्यासस्य गुण: स्याच्छः । निनि +ति = नेमि ति इति स्थिते, पुशन्तलघूपधस्ये (पू० ३३ ति गुटे कुत्त्रे =नेनेति । २• हुझल्भ्यों हेर्धिः (३२६ ॥ ३ भूयस्तस्थाचि पिति सार्वधातुके । व्यूषधगुणों म स्यात् । ४. अनेने + इति स्थिते हड्याबिति तलोपः कुवम् । मुह्यदय ॥ ३ ॥ २३ ॐ निनिजुः । स ० निमेजिथः निनेज युः । निनिज । उ० निमेनेज । निनिजिब । निनिजिम ॥ ६, नेक्ता । मेक्तासि ॥ ७, नेक्ष्यति । ८. निज्यात् । निज्यास्ताम् । निज्यासुः ॥ ९. अनिजत् । अनिजताम् । अनिजन् । पक्षे –अनैसीत् । अनैक्काम् । अनैक्षुः ।। १०. अनेक्ष्यत् । आत्मनेपदे --.१. म० नेनिक्ते । नेनिजाते । नेनिजते । म० नेनिक्षे । नेनिजाथे । नेनिंग्ध्वे । उ २ नेनिजे । नेनिज्यते । नेनि ज्महे ॥ २. ५० नेनिक्तम् ? नेनिआताम् ! नेनिजताम् । म० ने निश्व । नेनिज्जाथाम् । नेनिग्ध्वम् ॥ ७० नेनिजै । नेनिजावहै । नेनिजामहै ॥ ३. प्र० अनेनिक्त। अभेनिजाताम् । अनेनिजत । म० अनेमक्थाः । अनेने नाथ ! अनेनेिग्ध्यम् ! 's अनेनिजि । अनं निवहेि । अनेनिज्महि ॥ ४. नेनिजीत । नेनिजघािताम् ५. ५७ निदिजे । नेिनिजाते । निनिजिरे । म७ निनिजिषे ॥ उ ० निनिजे । निनजिघहे ॥ ६. नेसन । नेक्तासे ॥ ७. नेक्ष्यते ॥ ८. निक्षीष्ट । निक्षीयास्ताम् ॥ ९, अनिंत | अनिताम् । अनिक्षत ।। १०. अनेक्ष्यत । ! प्रणेनेतेि ॥ कर्मणि --निज्यते । ३. अनियत ? णिचि–नेजयति-ते । सनि---निनिक्षति--ते । यडिनेनिज्यते । यदुक--मेनिजीति नेनेति । शूरसु--नेक्तव्यम् । नेऊनीयम् । नेज्यम् । नितः । निर्णिक्तः । नेनिजत् नेनिजकै नेनिजतः । नेनिजती । नेनिजानः । ने । नेजनम् ? निस्वा ! निर्णिज्य । निर्णेजकरजकः । [३९२) विजित्पृथग्भावे । सकर्म ७ जनि । उभय७ ॥ इति ॥ परस्मैपदे—१. ५० वेवेति । वे विक्तः । बेबिजति । आत्मनेपदे--१. प्र० वेविटे । चेवियाते । बेबिघते ॥ इत्यादि सर्वे ‘नेनेति’ (३९१) बत् | । [३९३] विष्ङ्याप्तौ । सकर्म ० । अनिष्ट । उभय० १ लदिन् । १ रिश्वदङ् च । द्वितीय छु । २ कुई पी विध । 3 २ ३ १ बृहद्धातुरूपायर्याम्-- परस्में- १. प्र० चेष्टि । वेविष्टः । वेविषति । म० वेवेक्षि | वेविषुः । विष्ठ ॥ ७० बेवेष्मि । विष्यः । वेविष्मः ॥ २. प्र० वेवेष्टु-बिषात् । विद्याम् ! वेविषतु । म० वेविड्ढि-वधि- धात् । वेयिष्टम्। वेविष्ट ॥ उ० वेबिषाणि । येविषाध । वेविषाम ॥ ३. प्र० अवेवे । अवेविष्टाम्। अवेषिषुः । म० अवेव । अवेविष्टम् । अवेविष्ट ॥ उ० अवेविषम् । अवेविष्य । अवेविष्म ॥ ४. बेचिष्याम् वेविष्यात्र ! चैवष्याम ॥ ५. मा० बिघेघ । विविषनुः । विविषुः ।। म० बिवेषिथ । विविषथुः । वित्रिष । उ० विवेष । विविषिव । विविषिम ॥ ६. वेष्टा ॥ ७. वेक्ष्यति ।। ८. विष्यात्। विष्यास्ताम् ॥ ९. अविषेत् ! अविश्रुतम् ॥ १०. अवेक्ष्यत् । ६ आत्मनेपदे -- १. ५० वेबिष्ठे । वेविषाते । वेविषते ॥ म७ विक्षे । वेविषा थे । वेबिडु । उ० चेविषे । विष्वहे । वेविष्महे । २, प्र० वेविष्टम् । वेविषाताम् । वेविषताम् । म० वोचेव । वेवि षाथाम् । बेबिड्डूम् ! उ० वेविषे ॥ ३. प्र० अवेबिष्ट ! अवेविषा ताम् । अवेवियत । म७ अबेबिष्ठाः। अवेक्षािथाम्। अबिड्डूम् । उ० अवेविथि । अवैविष्वहि । ४. वेविषीत । वैविधीयाताम् । वेवि वीरन् ॥ ५. भ १० घिविषे । चिर्विषते । विविषिरे ॥ म० विवेषिषे । विविषये । विविषिवे । उ० बिबिषे । विविपिवहे ।। ६. वेष्टा । वेष्टासे | ७, बेक्ष्यते ॥ ४. विशीष्ट । विज्ञेयास्ताम् । विक्षरन् । ९. अविदंत । अविज्ञातम् । अविक्षन्त । १०. अवेक्ष्यत ॥ कर्मादिषु-'नेनेक्ति’ (३९१) वत् । कृत्स्र-वेष्टव्यम् । वेष- णीयम् । चेष्यम् । विष्टः । वेविषत्। बेबिषतैौ । वेविषतः । बेचि- घती । वेविषणः । श्रेष्ठम् । वेषणम् । बिgा । परिविष्य । वेषः । बिषम् । विष्णुः परिवेषः । परिवेषणम् । इति होत्यदयः ॥ ३ ॥

• दिवदह । द्वियिः लुट् । ३ डि (दी विध । श्रीः ॥

बृहद्धातुरूपावल्याम्। अथ देवादयः ॥ ४ ॥ [३९४] दिछु=क्रीडाविजिगीषाव्यवहारद्युतिस्तुतिमोदमदस्वमकान्तिगतिषु । अथोनुसारेण सकर्मकोऽकर्मकश्च । सेप् । परस्मे० ॥ १. म० दीव्यतेि । दीव्यतः । दीव्यन्ति । म० दीव्यसि । दव्यथः । दीध्यथ ॥ ० दीव्यामि । दीध्यायः । दीध्यामः ॥ २. प्र० दीव्यतु । म७ दीव्य । उ० दध्यानि ॥ ३. अदीव्यत् । ४. दीव्येत् ॥ ५. १० दिदेवें | दिदिवतु । दिदिषुः । मन् दिदेनिथ । दिदिवथुः । दिदिव ॥ उ० दिदेव । दिदिविय ९ दिदि विम १ ६. देविता । देवितासि ॥ ७. देविष्यति । ८, दीद्यात् । दीव्यास्ताम् ॥ ९. अंदेवीत् । अदेविष्टाम् ॥ १०. अदेविष्यत् ।। भावकर्मणोः - दीच्यते । ५, दिदेवे । ९. अदेवि । णिचि देवयाति । ९. अदीदिवत् । सनि –दिदेविषंति-दुधूषति । यडि – १ दिवाविभ्यः श्यन् । इति श्यन् A शर्वोऽपवादः। शकरनकारा- वितौ । ‘य' मन्त्रं शिष्यते । । दिव् + य +ति इति स्थिते, हलि च । इति उच धाया इको दीर्घः। दीव्यति । प्रायोऽस्मिन्विकरणे शधिकरण इव प्रक्रियाः । २. लिटि धतो-(ऋ० ७)रिति द्विस्वम् । दिव् दिव । हलादिशेषः। दिदि । पुग न्तलघूपधस्येति(पृ० ३) गुण: । दिदेव । ३ नेeि इति घृद्धिनिषेधः। छेड सप्तमी वैिधा । ४. खनीयन्ते– १६३)ति वेट्। इथे दिदेविषनि इडम पक्षे -- च्छत्रोश्श्–१६३) इति कठि यणादेशे दुयूषति । २३६ वृह्द्धतुपवट्याम् देदीद्यते । ऊभावित्वथर्नास्ति । कुसु-देवितव्यम्। देवनीयम् । देव्यम् । दिव्यम्--परदोषेक्षणदिव्यचक्षुषः-इति माघः । यूनः । यूतम् । दीव्यन् । दीव्यन्ती । देवितुम्। देवनम् । देथाि-शूचा । प्रदीव्य । देवः। देवता । दैवतम् । द्यौः। दैर्घम् । दैव्यम् । दैविकम् । आधिदैविकॅम् । आदीव्यति=जिगीषायाम् । परिदेवि-परिदेधने । परिदेवयति-ते । परिदेवना । । [३९५] षिबु-तन्तुसन्ताने । सकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ॥ १. सीव्यति ॥ २. सीव्यतु ॥ ३. असीयत् ॥ ४. सीव्येत् ॥ ५. सिषेव । सिषिवतुः । सिषिचुः ॥ ६° ॥ सेविता ॥ ७. सेविष्यति । ८. सीस्यात् ॥ ९. अलेवीत् ॥ १०. असेविष्यत् !! कर्मणि सीव्यते । णिचि--सेवयाति । खनि-- सिसेविषति-सस्यूषति। यडिं सेयीव्यते । यङफुड् न । पैरिसीव्यति । निषीव्यति । विषीव्यति । कृत्सु-सेचितव्यम् । सेवनीयम् । सेव्यम् । स्यूतः। स्यूतिः । सीव्यन् । सीव्यन्ती । सेवितु । सेवनम् । सीचनम् । प्रसेवकः ककुभस्तु प्रसे- वकः इत्यमरः । सेविया -स्यूञ्च । निपीड्य । सूनः । सूत्रम् ॥

3 १. देव + ' इनेि स्थिते लछयोश् , –(१६३६ इति ऊछि दि' ७ ते =युष्==द्युत इति ज्ञाते । है च । इति दीर्घ, घृतम् । दिवऽविजिगी- आयाम् । दिधो निष्ठातस्य नः स्थायिभीिषणतम् शुनः । आ-आफूभः = धैः अस्स्यादौदरेिक इत्यमरः । विजिगी व Tाँ नु छू । न या रथं होने की दर सत्रे घृतेनैव । दत्तं भुकं घृतेनैव सबै नष्टं घृतेनैव । इतेि शूकः । २. शबश्यन नित्यम्। इति नित्यं क्षु। ३. उदितो वा । इति न्य. इङ्किपः । ४ सून - मस्य दैवनुग्रहः इति भध्ये के ५ अधिय शं ब्रह्म वेदाधिदैवतमेव च । इति मनुः। ६. सहैि ने हमस्तन्तुरन्तर्मणि सीव्यति । सर्वाणेि प्रक्रिया देब्यति । (३९४) वत् । ५ परिनिविभ्य इत्यादिन षस्त्रम् । ८ चिन्सन्सतितन्तुजालनिबं- डस्यूतेन सप्त लिया । इति भवभूतेः । २ ३ ४ दिवादयः ॥ ४ ॥ [३९६] प्लुषदोहे । सकर्म७। सेट् । परसै७ ॥ १, पुष्यति ।। ५. पुरीष । ९. अरुषत् ॥ कर्मादौ ‘शोचति' । (७६) वत् । प्लुष्यन् । प्लोषः । प्लवंणस् ॥ [३९७] तृती=गाश्रविक्षेपे । अकर्मकः । सेट् । परस्मै० । १. नैयति = २, नृत्यतु ॥ ३. अनृत्यत् ॥ ४. नृत्येत् ॥ ५. म० जैनतं । ननृततुः । ननृतुः । म० नुनाफ़िथ ! ननृतुथुः । ननृत । उ ७ ननर्त । ननृतिव ! ननृतम ॥ ३, नर्तिता ॥ ७. नर्तिष्यति-नेस्थेति ॥ ८ , नृत्यात् । नृत्यास्ताम् । ९. अनतत् ॥ १०. अनर्तिष्यत्-अॅनर्यत् । भावे---नृत्यते । णिचि --नैतयति-ते । सनि - निनर्तिषति निनृत्स्यति । याठेि--नरीनृत्यते । यङ्लुकि-- नर्णार्ति-नेरिमर्ति नरीनर्ति इत्यादि । कुसु—नर्तितव्यम् । नर्तनीयम् । नृत्यम् । नृतम्। नृत्यन् । नृत्यन्ती । नर्तिप्यन्-नरैन् । नर्तितुम् | नर्तनम् । नर्तिस्वा।। परिनृत्य । १. ऋदिवदह । द्वितीयो लइ । २. तार्तीयीकं पुररेस्त दयतु मदमप्लेषणं चनं वः ॥ ३. नृत्यति युवतिजनेन समं सखि ! इति जयदेवः । ४. लेलोस पयसि महोपलं नसते । इति माघः च ५• संसारे नूतचूतछंदतृदश्रुत: । एभ्यः परस्य सिभिश्नस्य सादेरार्धधातुकस्य इड़ा स्यात् । इति इषक्षे -महिष्यति'। अजिंप " नृत् + सैयति । लब्धगुणः नर्थेति' । ६, असिी-युतेः सिच नियमॅिट । सप्तमो छ। ७ अस्य धातोश्चलनर्थत्वात् अन्नौ अकर्मकधाश्च निः रणचलनेति अणावकमेकादातं च सूत्रद्येन कर्बभप्राये क्रियाफले यपरस्मैपदं प्राप्तं तत् न पदभ्याजित्यादिना निषिध्यते । अकीभिप्राये परस्मैपदं स्यादेव । त्वमशे मोघशे किमपरभतो नर्तयसि माम् । इति सुभाषितत्रिशख्यः । ८. रीषु दुपधस्य स्त्र (७३) इति रॉकं । ९. रुश्रिकौ च लुकि (७३ ।। २३८ वृह्द्धतुरूपावस्या [ ३९८] त्रसी=उद्वेगे । अकर्म७। सेट् । परस्मै : । १. त्रस्यति ॥ २. त्रस्यतु ॥ ३. अत्रस्यत् ॥ ४. अस्येत् ॥ । प” - नैसति । त्रसतु । अत्रसत् । त्रसेत् । इत्यादि । ५ . तत्रास । भेसतुः-तत्रसतुः ॥ ६ : त्रसिता है ७, त्रसिष्यति ॥ ८, त्रस्यात् । अस्यास्ताम्॥ ९. अत्राँसी–अत्रसीत् / १०, अनुसिष्यत् । भावे---श्रस्यते । णिचि--सानि ----याडि--यङ्लुकि --- च ‘गदति’ (३७) वत् ? कृत्सु --त्रसितव्यम् । त्रसनीयम् { अस्यम् श्रसृतः । त्रस्यन् । त्रसन् । त्रसितुम् । त्रसनम् । असित्वा । संत्रस्य । ब्रटेनुः । शंसः ॥ [३९९] क्षिप=प्रेरणे । सझर्म ०१ अनि । परस्मै० ॥ १. क्षिप्यति ॥ २. क्षिप्यतु ॥ ३. अक्षिप्यन् । ४. क्षिष्येत् ॥ ५. चिक्षेप । चिक्षितुः । म ० चिक्षेषिथ। चिक्षिपथुः । चिक्षिप = उ ० चिक्षेप । चिक्षिपिव । चिक्षिपिम ।। ६. क्षेसा ।। ७. क्षेप्स्यति ॥ ८. क्षिप्यात् । क्षिप्यास्ताम् ॥ ९. अकैप्सीत् । अत्रै- वम् ॥ १०, अनेष्यत् । आक्षिपति=निराकरोति । कर्मणि क्षिप्यते । णिचि-~पषयति-ते ! सनि---चिक्षिप्सति । यडिः चेक्षिष्यते । यङ्लुकि चेक्षिपीति-चेक्षेप्ति । कुसु—क्षप्तव्यम् । र धा गृशे (१४१,तिं ३अन्चा | इनऽभावपक्षे शप् ॥ २. चY अभ्रमुञ्जसम् । (२४२) इति वा एस्त्रभ्यासलोपौ । ३. कपेरासिपुनींद इति भ:ि । ४. अस्तैरुदयनकुरङ्गबलोलदृष्ट: । इति भवभूतिः । ५ अत्रत्रु- भिर्युतधुरं तुरङ्गः। इति श्रुः । ६ कौमारबर्दैित्रमासाग्ररन्ध्रामिति -- मलती- मधवे । ७, कुडि श्री विश्व । दियदछ ४ ॥ २३९ क्षेपणीयम् । क्षेप्यम् । क्षिप्तः । क्षिप्यन् । मुम् । क्षेपणम्। क्षिप्स्वा ।। प्रक्षिप्य । क्षेपः । आक्षेषः निक्षेपः | [४००] त्रीडायाम् । अकर्म । सेट् । परस्मै० ।। १. श्रीघ्थति ॥ ५, विीड ! ६. त्रीडिता ।। ९. अपीडीत् ॥ भावे~~ीड्यते । त्रीडित्वा । मीड । नीडैः । [४०१] इषगतौ । सकर्म ० ।। से । परस्मै० ॥ १. इष्यति ॥ २, इष्यतु ॥ ३. ऐष्यत् च ४, इष्येत् ॥ ५. म७ इयेष । ईश्तुः । म० इयेषिथ । उ० इयेष । ईपिव ॥ ६. एषिता ।। ७. एषिष्यति ।। ८. इष्यात् ॥ ९. ऐषीत् । १९ ऐषिष्यम् । कर्मणि-इष्यते । णिचि---एषयति-ते । ९. सनि- एषिषिषति । कुत्सु-एषितव्यम् । एषणीयम् । एष्यम् । इषितः । इष्यन् । एषितुम् । एषणम् । एपिवा r । प्रेष्य । एषणा । अन्वेषणा। पर्येषणा । परीष्टिः । प्रैषः । पैष्यः । अन्येषयति । । [४०२] तृष्वयोहानौ । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. जीर्यति ॥ २. जीर्थतु ॥ ३. अजीर्यत् ।। ४. जीयेत् ॥ ५. प्र९ जजार । जेर्रतुः-जजरतुः । जेरुः । जबरुः ॥ म० जेरिथ- १. केसरी मिटुरक्षिप्तमृगयूथों मृगाधिपः - इति भावः । २ बाडमेति न तव श्रियं वदन् हीमतऽत्र भवतेव भूयते । ३. त इद्धातोः । (२९२) स्प रत्वम् =जिरहळि च । इति दीर्घ:४. व नृध्रमुषसाम् । (२४३) इति ब एवभ्यासल७ २ ४ ० बृहद्धातुरूपाचश्याम्-- जजरिथ । जेरथु-जजरथु । जेर-जजर १ उ० जजर-ऊजर । जेरि- व-जजरिव । जेरिम-जजरिम ॥ ६. जरीते-ज़रिता ॥ ७. जरी- ष्यति -जरिष्यति ॥ ८, जीर्यात् । जीर्यास्ताम् । ९. अंजर ? अज रताम् । अजरन् । पक्षे - अजारीत् । अजारिष्टाम् । अजारिषुः ॥ १०, अजरिण्यत्। अजरीष्यत् । भावे-- जीर्यते । ५.ऑरे-अजरे । ९. अजारि । णिचि- जैरयति-ते । सनि--जिजीर्षतिजिंजरिषतिजिजरीषति । यद्धि- जीर्यते । यत्राकि-“जाजरीति । जाजर्ति । कृत्सु---अरितव्यम् जरीतव्यम् । जरणीयम् । जार्यम् । अजर्यम्=सैङ्गसम् । जीर्णः । जी- र्बन् । जीर्यन्ती । जैरन् । जरतीय जरणम् ; जरित्र-अरीत्वा ! नि जीयें । जैरा 1 जारः । [४०३घृणिप्रसवे । सकर्म० । वेट् । आमने ० ॥ १. सूयते ॥ २. सूयताम् ॥ ३. असूयत ॥ ४, सूयेत । १. तो ऽ।(२५२ इति अविष्टि दीघ ध व को २. नृतभुजुङ (पृ० ११) इत्य । अष्टशोङ् िगुणः । (०५, पक्षे-सप्तमी विधा । ३. अनीज़क्त सुरक्षेऽमन्त। । इतेि भिद्रस्वः॥ ४ इष्ट्र सनि वt । (२९१) इति सनि बेट् । धृतो धा २९२) इति वा दीर्थः । ५ अजर्यं संग- दम् । इति कर्तरि सङ्गते यत् सिपायंते । असम्नते छं ऊरिता = कम्पर: । ६ ऋत इद्धातोः। (१३५२}रदाभ्यां निष्ठात-२१) इति स: । हलि च इति दीर्घः। जग जीर्णारण्य भवति न् य कलत्रेप्युपरत -- इति भवभूति. । ७, श्रीभिर्यतेरन् । भूते । ८. कैफीथीश थेषssझ फलिनच्छद्मना अरब -इति रधु । ९. अत्र प्रणिग्रहण- मतन्त्रम् । तेन प्रसूनस्तत्र इति भवतीति -- माधवः । • ' दिवदयः ॥ ४ ॥ २४ १ ६९. ५० सुषुवे । सः संक्षुविषे ॥ ऊ ० सुषुविवहे ॥ ६, सता-- विता ॥ ७. सोष्यते-सचिष्यते ॥ ८. सधीष्ट-सानिषोष्ट ॥ ९. अंस चिष्ट-जैसष्ट ॥ १०. असेष्यत-. असविष्यत । कर्मणि --भूयते । ९. असावि । णिजादिषु---'सवति’ (२८४) वत् । कुसु-—सवितव्यम्-सतघ्यम् । सघनीयम् । सव्यम् । सख्यम् । सून सूयमानः । सोतुम् । सवनम् । सवित्वा-सूत् । प्रसूथ । [४०४) दुइ-परितापे परितापः खेदः । अकर्म ७ 4 से । आस्मने० ॥ सर्वे ‘स्यातिं’ (४ ०३) बत् । किन्वयं नित्यं सेथ् । {४०५] डीझ्=विहायसा गतौ । अकर्म७ । सेट् । आत्मने० ॥ १. डीयते । ५. डिब्वे ॥ डिडियर्दू-ध्वे ॥ ६. डयिता । ८. ङयिषीष्ट । डुम्-बम ॥ भवादि सर्वमस्य ‘डथति’ (२९१) वत् । डीनः। ङयित्वा । प्रोड्डीयें । डयितुम् । डयनम् । मैंडीनम्। उर्धनम् । संडीनम् । [४०६] ळी=श्लेषणे । अकर्म० । अनि । आमने० ॥ १. लीयते ॥ २. लीयताम् ॥ ३. अलीयत ॥ ४. लीयेत । १. स्वरतिसूती -३५ति विकल्पं बाधित्वा कैथुकः किती {२ ७८) ति निषेधे प्राते, कादानियमाश्रित्रयामद) २. छवि एकादश विध 3. दशमी विश्व की ४० रूचादय ओंदितः इति शृङ आदिव ओोदितश्च । इति निष्ठानत्वम् ॥ ५, स्वादीनाम् आदित्रदोदितश्चेति नत्वम् । ६ श्री- यैव बलाकश्च सरभसं सोत्कण्ठमालिङ्गितः इति शूद्रक . ॥ ७. भ्रडीनोड्डनसडीना न्येताः खगगति क्रिय:। इत्यमरः ८, इराशिशुरूप्रतिद्वं दुग न्याकुञ्च्य लीयते नभूतम् --इति - जगन्नाथः । B २४ २ वृह्द्धातुरूपाचश्याम् ५. लिल्ये । लिल्यते ॥ ६. लेता-लात ॥ ७. लेप्यते । लास्यते । ८. लेषीष्ट । ९. अलेष्ट–अलास्त ॥ भावे— लीयते । ५ . लिलीये । ९. अल्लायि ॥ णिचि- बिनैयति - बिलथयति -विलीलयति - विलेपयति । जटाभिर्लपयते== पूजामधिगच्छतीत्यर्थः । श्येनो वर्तिकामुळापयते = अभिभवतीत्यर्थः । बारूमुळाषयतेवञ्चयतीत्यर्थः । सनि---लिलीपते । यडि--लेलीयते । यङ्लुकि—लेलयीति-लेलेति । छन्सु-लेतव्यम्-लातव्यम् । नयनी अत्र । लानीयम् । लेयः-लायः । लीनैः। लीयमानः। लातुम्-लेतुम् । ( विलयमम् । लयनम्- लानम् । कीवा । विलीय-चिलाय ॥ [४०७] ई-गतौ । सकर्म । अनि । आत्मने० ॥ १. ईयते ॥ २. ईयताम् ॥ ३, ऐयत ॥ ४, ईयेत ॥ ५. अयाचते ! ६. एता ।। ७, एष्यते ॥ ८. एष्ठ । ९. ऐष्ट ॥ १२. गेष्यत । कर्मणि —ईयते । णिचि-आययति-ते । सनि-~ ~ इषिषते । कृत्थु-पेतव्यम् । अयनीयम् । एयम् । उपेयम् । इतः । ईयमानः। एतुम् । अयनम् । ईत्या । प्रेय । प्रतीय । १ विभाषा लीयतेः । लीलीडोराव व स्य एजिवषये ल्यपि च । २ लीलानृण्वुकायन्यतरस्यां स्नेहनिपातने । लीयतेलतेश्च क्रमानुग्छ- कावगमौ वा स्तो पौ नेहद्रवे । जुकि ‘विलीनयाति’ इति रूपम् ॥ ३. वृद्धया. यादेशौ । ४ लुगागमे रूपम् ॥ ५. पुगागमे रूपम् । ६ लियः सम्मा- ननशालिनीकरणयोश्च । लीलयोर्धन्तयोरात्मनेपदं स्यादकर्तुगेपि फले पूजा भिभवयोः प्रलम्भनं चास्यै । ७ माधय मनसिजविशिखभयादिच भ१धन या मयि लीना - इति जयदेवः । दिघदयः ॥ ४ || २ ५ ३ [४०८मीती । अकर्म७ । अनिट् । आरमने० ॥ १. फीयते ॥ २. प्रीयताम् ॥ ३. अधीयत ॥ ४. प्रीयेत । ६. पेिग्निये । पिप्रियाते । पिप्रियिरे ॥ ६. प्रेता ।। ७. प्रेष्यते ॥ ८, प्रेषीष्ट । ९. अप्रेष्ट ॥ १०, अप्रेष्यत । भावे । प्रीयते । ९. अप्रायि । णिच –प्रययत । सनि–पिपीषते । यष्टिर – पेपीयते । यङ्लुकि“पेप्रर्याति-पेनेति । कृशु---प्रेतव्यः । प्रयणीयः । प्रेयः । प्रीतः प्रीयमाणः । प्रेतुम् । प्रयणम् । श्रीवा । बिभीय । प्रेष्यैः । श्रेयान् । प्रेम ! [४०९] शतनूकरणे । सकर्म७ । आनट् । परसै० ॥ १. श्यैति ॥ २. इयतु ॥ | ३. अश्यत् ! ४. श्येत् ॥ ५. प्र० सँगै । औशतुः। शशुः ॥ म • शशिथ-शश्चाथ । शशधुः । शश ॥ ७० शशौ । शशिव की शशिभ ॥ ६. शाता ॥ ७. - स्यति ॥ ८. शायात् शायास्ताम् ॥ ९. अशान् । अशाता । अशुः । पक्षे--"शासीत् । अशासिष्टाम् || १०. अशस्यत् । का ९ कमाणे--यते । चे---शाययति न ---शिासते यडि~~शाशायते । यङ्लुकि -शालूति -शाशासति । कृत्सु -–शत । । १. रा यमुनां हेमभक्कमतं भूमेः प्रवेणीमिव पश्यन् पिप्रिये । इति २धुः । २ प्रियस्थिर--इत्यादिना नादेश: ३. अतः इयामि । लए स्याच्छयनि । ४, आदैत्र उपदेशेऽशिति । (२६४) इत्यास्वम् । आत औ णलः (२६४) इत्यत्रम् । ५ आतो लोप इटि च। २६४६ ६ विभाषा घ्राधेट्श कछासः । ए० १० ॥ इति सिचो लुग्ध । छाडेि प्रथमा विश ॥ ७ मरम नभतां -(पृ० ११) इति इसके । चतुर्थे विघ । इद्धातुरूपादश्याम् व्यम् । शानीयम् । शेयम् । निशितैः-निशतः । श्यन् । शत्रुम् । शानर। शात्वा-शिवः । निशाय। [४१०] षो-अन्तकर्मणि । अकर्म७ । अनि । परस्मै० ॥ १. स्यति ॥ २, स्यतु । ३. अस्यन् ॥ ४. स्पेतें ॥ ५, ससौ । इत्यादि ‘श्यति’ (४०९) बत् । अय-वसाने । प्रति-अव=भोजने । परि+अवपरिणामे । अधि4-अय=अध्यवसाये। [४ ११] दोअवखण्डने । सकर्म० । अनि । परसै९ ॥ द्यति । ददौ । इत्यादि ‘श्यति’ (४ ०९) वत् । [४१२] जनीप्रदुर्भावे । अकर्म०१ सेट् । आमने० ।। १. जीयते ॥ २. जायताम् ॥ ३ अजायत ॥ ४. जायेत । ५. डी जी ! जशते । जज्ञिरे । म७ जज्ञिषे । उ० जज्ञे । जज्ञि वहे ॥ ६ . जनिता ॥ ७. जनिष्यते ।। ८. जनिषीष्ट । हृम्-ध्वम् । ९, अर्जेनि-अजनिष्ट । १. शच्छोरन्यतरस्याश्न। अनयोरकरोम्भदेशो वा स्यात् । क्व च निशित्रनिपाताः सारयुङ्कः शरभते । इति शाकुंतले ॥ २ . नेिश रं तेषु विकाशत गतैः इति भारविः । ३. असूयत: स्पेत् स्व जमोष्यस्व।नांशुको ध्रुवम् । । इतेि औचल्लभः। ४. यूपचव्यचसंते क्रियाविधौ इति रचुः। ५ जनज । अनयोर्धादेशः स्याचिछति । ६ गमहनजने -(१५५) त्युपधलोपः । ७ दीपजने -(२४७, fत वा चिण् । चिणो लुक् । (१४9} एकादशी ८. लुङि विध । दिवादयः ॥ ४ ॥ २४१ भावे- कर्तरीघ। लुङि अजनि इत्येव । णिचिञ्जनयति । ९. अजीजनत् । सनि--जिअनिषते। यङि --जज्जन्यते । यङ्लुकि— जङ्गमीतिज्जलन्ति ? छेत्सु-जनितव्यम् । जननीयन् । जन्यम् । जातः । जायमानंः । जनितुम् । जननम् । अनः । जनन समूहं जनता की जनित्वा । मजन्य } सञ्जय-सखाय । जज्ञिवान् । विश्व जनीनम् । विश्वजनाय हितमित्यर्थः । [४१३] दीपी=ीतौ । अकसै० 1 सेट् । आत्मने० ॥ १. दीप्यंते ॥ २. दीप्यताम् ॥ ३. अदीध्यत ॥ ४. दीप्येत । ५. दिदीपे ॥ ६. दीपिता । ७, दीपिष्यते ॥ ४. दीपिषीष्ट ॥ ध्धम् | ९. अँदीपि-अदीपिष्ट । भावे-दीप्यते । ९, अदीपि ! णिचे -दीपयति-ते । सनि-- दिदीपिषते । यङि--देदीप्यते । यज्ञाकि - देदेप्ति-देदी पतेि । कृत्सु--"दपतव्यम् / दीपनीयम् ? दीप्यम् । दप्तिः । दीप्य- मानः । दीपनम् । द्वीपिवा । प्रदीप्य ! दोषः । दीपः । दीप्तिः । । (४१४] पूरी=आप्यायने । सकर्म७ । सेट् । आस्मने२ ॥ १. पूर्यते । ५. पुपूरे ॥ इत्यादि सबै दीप्यति' (४१३) वत् । पूः । धूरः 1 पूर्तिः । ५ ५ १, क्षुधयुधनशजने- (३५३ ] इति परस्मैपदम् । जनीयूष् - (ग. सू .) इति ह्रस्वः । २० तरुणीस्तन एव दीप्यते मणिहारावलिरामणीयकम् । इति श्रीहर्षः ॥ ३, ‘अजनीति ’ {४१२) वत् । ४. ७वीदित निष्टाथाम्। (२१) । इयनि ॥ ५. रदभ्यां--(२१} । २४ ६ क्रुहद्धातुरूपावत्याम्- [४१५] तष=ऐर्श्वर्यं वा। अकर्म७ । अनि । आस्मने० ॥ १. तप्यते ॥ २, तप्यताम् ।। ३. अतप्यत ॥ ४, तप्येत । ५. तेपे ॥ तेपि ॥ ६. तप्त ॥ ७, तप्स्यते ॥ ८. तप्सीष्ट । ९. अतप्त । अतप्सातम् । १०, अतप्स्यत । [४१६] क्लिशउपतापे । अकर्म० } सेट् । आरमने० ।। १. क्लिश्यते ।। २. क्लिश्यताम् ॥ ३. अक्लिश्यत ॥ ४. ॥ ५, चिक्लिशे ।। ६. क्लेशिता ॥ ७. क्लेशिष्यते ॥ ८, ॥ ९. आक्लिष्ट ।।१०. अलेशिष्यत ॥ भाचे---क्लिश्यते । ९. अक्लेशि । णिचि--- क्लेशयति-ते ॥ ९, अचिन्निशत् -त । सनि--चेक्लेशियैते-चिक्लिशिंषते । यदुिर---क्लिश्यते यङ्लुकिञ्-चेक्लेष्टि-चेल्लीशीति । कृत्सु क्लेशितव्यम् । क्लेशनीयम् । क्लेश्यम् । क्रिशिंतः-क्लिष्टः । क्लेशितुम् । क्लेशनम् । क्लेशैः । क्लिशिवा- क्लिष्ट। परिक्लिश्य । [४१७] कागृध्दीसौ । अकर्म७ सेट् । आत्मने० ॥ १. काश्यते ॥ २, ऋश्यताम् ॥ ३. अकाइयत ॥ ४. काश्येत ॥ ५. चैवाशे । शेषे ‘गाधति’ (५) वत् । प्रकाशः । ए। १. अयं भ्रातुरैश्वर्यं वा इन उत्पादयति । २. क्रादिनियम दिए। ३. छाडि एकादशी विधा । ४ रलो व्युपधा -(१४१ दिति फिस्वाचिकल्पः । ५. क्लिशशः क्वनेिऽथो: । इङ्का स्यात् । ६. क्लेशः फलेन हि पुनर्नवतां विधते । इति कालिदासः ॥ ७. पतिरवनिपतीन तैश्चकाशे चतुर्भि: - इति २धुः । २४७ अभय ० ॥ दिवःदथ ॥ ४ ॥ [४१८] सुष = तितिक्षायाश्च । तितिक्षा = क्षमा । सकर्म । से । । १. मृष्यति-ते ॥ २. मृष्यतु-ताम् ! ३. अमृष्यत्-त ॥ ४. मृष्येत्-त ॥ ५, ५० ममर्ष | म० ममर्षिथ । उ० ममृषिव । आत्मने--प्र० ममृषे । म० ममृषेिपे । ममृषिध्वे । उ० ममृषिध वहे ॥ ६. मर्षिता ॥ १० मर्षितासि-से ॥ ८ ७ मर्चितास्मि-ताहे । ७. सर्षिष्यति-ते ॥ । . . मृष्बा-मर्पिषीष्ट॥ ९. अचैषीत्-अमर्षिषु । १०. अमर्षिष्यन्त | परिपूंष्यति । कर्मणि-मृष्यते । ९. अमर्षेि । णिचि -मर्षयाति-ते । ९. अममर्षत्-त-अमीमृषत् -त । सनि–~मिमर्षिषते-षति । यड़ि--मरी- मृष्यते । यङ्लुकि-ममृषीति-मर्मष्टि इत्यादि । कृत्सु-मर्षितव्यम् । मर्षणयिम् । स्मृष्यम् । अॅर्षितः । मृष्यन् । मृष्यमाणः । मर्षितुम् । भर्षणम् । मर्षित्वा-मृषित्वा । आमृष्य॥ [४१९] णहबन्धने । सकर्म० । अनिट् । उमय० ॥ १. नवति-ते । ५. प्र० ननाह ! नेदतुः । नेहुः । म७ नेहिथ ॥ • ननाह-ननह । नेहिव । आमनषदे--नेहे । ६. १ लुङि चतुर्थी विधा । २. परंवैध: । झियस्य कर्तुगामित्वेपि परस्मैपदमेव । ३. उन्नीत् । उपधाया अटुवर्णस्य स्थाने ऽङ्गा "वङ्परे ण । ४, भुषस्तितिक्षायाम् । सेण्निश्च किन्न स्यात्। तितिक्षथा अन्यत्र तु -अषद्युधृितं शक्यम् । अविस्पष्टभिखर्थः। ५ तृर्बिमूषिकृषेः काश्यपस्य । एभ्य से सेट क्त्या किन स्यात् । कित्त्वपक्षे कृङिति च (५० ४' इति गृणनिषेधः । २४८ हृद्धातुरूपविश्य नद्धा । म९० नखासि-से ॥ ७. मत्स्यति -ते ॥ ८. नद्यात् । नद्य स्तभ् ॥ ९, अनासीत्-अनद्ध॥ १०. अनरस्यत् । कर्मणि- कर्तरीव रूपाणि । ९. अनाहि इति विशेषः । णिचि–नाहयति-ते । सनिनिनशंसति -ते । याडि--नानद्यते । यद्द्वकिन्नानहीति-नानद्धि । सम्-कवचधारणे । सन्नह्यति-ते । परि-विशालतायाम् । परिणयति । कृत्सु--नद्धव्यम् । नहनीयम् ।। नादम् । नद्धः । नक्षन् । नमानः । नहनम् । नळु । संनह्य । नाभिः। पिनैद्ध-अपिनद्धम् | [४२०] रज-गे । अकर्म७ । अनिट् । उभय ० | १. रज्यति -ते ॥ २. रज्यतु-ताम् ॥ ३. अरज्यत्-ज्यत । ४. रज्येत्-ज्येत ॥ ५ शेषं सर्वे रति(३ १५ ) वत् । रज्यन् रज्यमानः । वि-विरागेवरज्यति । अनु-प्रीतौअनुरज्यति ॥ [४२१] पदगतौ । सर्म७ । अनि । आत्मने० ॥ १. पथते ॥ २. पद्यताम् ॥ ३. अपद्यत ॥ ४. पचेत ॥ ५. प्र० पेदे । पेदाते। पेदिरे ॥ म म० पेदिरे ॥ उ० पेदिवसे ॥ ६. पत्ता ॥ म७ पक्षसे ॥ ७, परस्यते ॥ ८. पत्सीष्ट । ९. अंपादि ॥ १०, अपस्थत ॥ १. अहो भg । इन् । २. मन्दमाला हरिणा पिनद्ध । इति कालि दासः । ३ चिण् ते पदः पदः च्लेश्चिण् स्यात् तशरदे परे । उप्रथावृद्धः । चिणो लुक (यू० २२: इति तशब्दलोपः । दिवादयः ॥ ४ ॥ २४९ कर्मणि--कर्तरिवत् । णिचि–पादयति । ९. अपीपदत् । सनि--पितंसते । यङि - पनीर्द्यते । यलुकि – पनीपत्ति । कुत्सुपतव्यम् । पदनीयम् । पाथ। पैन्नः । पतुम् । पदनम् । पत्त्वा । प्रपद्य । उपदिष्णुः । पादुकः । सम्पत् । आपत् । पादः । पञ्चम्। पाद्यम् । पद्मम्। उद्-उद्वे अकर्म० उपद्यते । सम्- सम्परौ । बि-नाशे । विपद्यते । विपत् । विपतिः । प्रति=स्वीकारे- प्रतिपद्यते । उप=उपपद्यते । अभि+उप=अङ्गीकरणे=अभ्युपपद्यते= अङ्गीकरोति इत्यर्थः । निर्-निष्पत्तौ । बिभ्रति=विप्रतिपत्तौ । वि+ उन्व्युत्पत्तिः ॥ [४२२] खिदन्दैन्ये । अकर्म० । अनिट् । आत्मने० ॥ १. खिद्यते ॥ ५, चिद्विदे ॥ ६. खेत ।। ८. खित्सीष्ट । ९. अखिंत । अखिल्साताम् ॥ १०, अखेरस्यत । सनि“चिल्त्सिते । यङि-ञ्चेखिद्यते । यङ्लुकि चेति । कृत्सु-खिन्नः । खेतुम् । खित्वा । प्रखिश्च । खेदः । खिद्रम् ॥ [४२ ३] विदसत्तायाम् । अकर्म ० ) अनिट्। आरभने० ॥ १. विद्यते ॥ २. चिञ्चताम् ॥ ५. विविदे ॥ म० विंवि १. सनिमीमे--(२३४) सादेशः । २. नीग्धङ -(२१८) इति नीौ । ३. रदाभ्या--(२१) मिति दतयोर्नस्यम् ॥ ४. स्वसुखनिरभिलाषः ( खिद्यसे लोकहेतोः । ५ . लिङ्कसिचाधारमनेपदेषु (११५} । इति झिवान गुणः। स्कोg• ?रिति सलोपः । छुद्धि दशमं द्विधा ॥ ६. खिन्नः खिन्नः शिखरिषु पदं न्यस्य गन्तासि यत्र – इति मेघः ॥ BA २९ बृहद्धातुरूपावल्याम् विषे ॥ उ० विविदिबहे ॥ ६. वेता ।। ७. चेस्यते॥ ८. बिसखीष्ट । ९. अथित । अविरसताम् ॥ १०. अचेत्स्यत । भावे-कीयेकवचनान्तवत् । ९. अवेदि इति विशेषः । णिचि-वेदयति-ते । सनि-–विविदिषते । यङि–विद्यते । यङ्लुकि–वेवेति-वेविदीति । कृत्मु-वेतव्यम् । बेदनीयम् । वेद्यम् । विनम् -वित्तम् । विद्यमानः । वेतुम् । वेदनम् । विवा । संविद्य ॥ [४२४] बुध-अवगमे । समी० । अनि । आरमने० ॥ १. बुध्यते ॥ २. बुध्यताम् ॥ ३. अबुध्यत ॥ ४. बुध्येत । ५. बुबुधे ॥ म० बुबुधिबे ।। उ० चुबुधिवहे ॥ ६. योद्धा ॥ ७. भोस्यते ॥ ८. भुसी भी ९, अंबोधि-अंबुद्ध ॥ १०. अभोत्स्थत् ॥ कर्मणि -- बुध्यते ॥ ९, अबोधि । णिचि--बोधयेति । सनि-–बुभुत्सते । यङि– बोबुध्यते । यङ्लुकि-—बोबुधीति-बो- बोद्धि । कुसु-बोद्धव्यम् । बोधनीयम् । बोध्यम् । बुद्धेः। बुछ मानः । बुबुधानः । बोड्डम्। बोधनम् । बुद्धा । प्रबुध्य। उद्-उद्व घे-ऽङ्ध्यते । उद्-बोधि-शुद्धोधने=उद्वोधयति । उत्तेजयतीत्यर्थः } सम्+बोधि-सन्योधनेशम्बोधयति । १. रद्भ्याम्-(३१ } २. यदि बुध्यते हरिशिशुस्तनन्धयः--इति जगन्नथः । ३. एकचो बशो भष् -(१८९) इति भऽभावः । ४. दीप- जनबुध -(१४७चिर्विकल्पः । एकादश विध । हिरण्मयं हंसमत्रोधि नैषघः । ५. नबुद्ध कल्पद्रुमतां विहाय - इति रघुः । ६ . बुधशुधन -(३५३) परस्मैपदमेव । णिचश्च(पृ० १६) इयस्यापवादः । ७, केशव धृतद्युशद्वीर जय गोविन्द हरे–इति जयदेव । २९१ दिवादयः ॥ ४ ।। {8२५] युध-संप्रहारे । अकर्मी० । अनि । आरगने० ॥ १. युच्यते ॥ ५ युयुधे । इत्यादि ‘बुट्यति’ (६२२) वत् । ९. अयुद्ध । अयुत्साताम् । इति विशेषः । योधः। आयुधम् | युयुधानः । [४२६] अनो रुमे सकर्म७ । अनि । आगने० ॥ १. अनुरुध्यते । ५ , अनुरुरुवे इत्यादि ‘बुद्धयति’ (४२४) चत् । ९अन्वरुद्ध । [४२७अण=प्रणने । अकर्म: । से। आत्मने० ॥ १. अण्यते ॥ २. अर्थताम् ॥ ३. आण्वत ॥ ४. अप्येत । ५. आणे ॥ ६. अताि ॥ ७, अणिष्यते ॥ ८, अमिषीष्ट ॥ ९. आणिष्ट । आणिधाताम् ।। १०, आणिण्यत | भाचे--अण्यते । णिचि --आणयति । सनि–आणिणिषते । कृत्सु–अणितव्यम् । अणनीयम् । अण्यम् । अणितः । अण्यमानः । अणितुम् । प्रणनम् । अनित्वा । प्राण्य की प्राणः । प्राणी । [४२८] मनःशाने । सकर्मी० । अनि। आमने० ॥ १. मन्यते ॥ २. मन्यताम् ॥ ३. अमन्यत ॥ ४. मन्येत । ५ ५० मेने । मेनाते । मेनिरे । म७ मेनिधे । मेनाथे । मेनिरेवे । उ० मेनिवहे ॥ ६. मन्ता ॥ म० भन्तासे । उ० मन्तहे ॥ ७, मंस्यते ॥ ८. मंसीष्ट । म७ इम् ॥ ९. अमंस्त । म० अमन्स्वम् ॥ १०. अमंस्यत ॥ कर्मणि--मन्यते । ५, मेने । ९, अमनि । णिचि-ध्मान यति । सनि-~मिमनिषते । यङि—मंमन्यते । यङ्लुकि–-मंमनी 1. जलनिधे: पॐ धरे मेनिरे । बृहद्धातुरूपादश्याम् ति--मंमन्ति । कुसु-- मन्तव्यम् । मननीयम् । भाष्यम् । मतम् । मन्यमानः । मन्तुम् । मननम् । मत्वा । संमत्य । राज्ञां मतः । पण्डितंमन्यः । पण्डितमानी । मनः। मानसम् । मनुः ।. मुनिः । मैन्तुः । अनुमतौ=अनुमन्यते । सं-सम्मन्यते । विचिमन्यते । अप- अपमाने-अपमन्यते । अभि—अभिमाने—अभिमन्यते । ४२९] युज=समाधौ । समाधिश्चित्तवृत्तिनिरोधः। अकर्म० । अनि । आमने० ॥ १. युज्यते ॥ ६. युयुजे ॥ ६. योक्तं ॥ ८. युक्षीष्ट । ९. अर्युक्त । अयुक्षाताम् । भावे-युज्यते । ९. अयोजि । णिचि- योजयति । सनि–युयुक्षते । यडियोयुज्यते यङ्लुकि–योयु जीति-योयोक्ति । कृसु–योक्तव्यम् । योजनीयम् । युग्यो ग । योग्यः । युक्तः । युज्यमानः । योक्तुम् । योजनम् । युक्रवा । संयुज्य । योगः। योगी। प्रयुक् । [४३०] व्यध=ताडने । सकर्म” i अनि । परस्मै० ।। १. चिंध्याति ॥ २, विध्यतु ॥ ३. अविध्यत् ॥ ४. विध्येत् । ५. प्र० विऍध । विविधेतुः । विविधुः ॥ १० विध्याधिथ-विडैयद्ध । १. वा ल्यपि इत्युक्तवेपि नान्तानि नियं लोष: । २ मनेरुश्च । इन्। ३. कपिमातिजनिरादयहेिश्यश्च । एभ्यतुस्यात् । ४. लुट्टीि द्वादशी विधा । ५ ग्रहिज्येति (१२१) सम्प्रसारणम् । ६ लिटि धातं (पृ० ७)रिति द्विने ब्य व्यङ्ग् इति जाते पूर्वखण्डस्य प्रहिज्या-(३२१ )इति सम्प्र सारणे व्याघ् इत्यत्र इकारस्य यकारे विध् इति भवति । पुन: वक्रस्य सम्प्रसारण न । न सम्प्रसारणे सम्प्रसारणम् । इत्यु:। हृळादिशेषे विंध्य इति भवति । ७, प्रथमं लिट्यभ्यासस्ये- ३ १७ते सम्प्रसारणं ततो द्वित्वं इदिनेषः।। ८. थलि भारद्वाजनियमादेर्द्धिकल्प; झषस्तथो–(१८९)रितं थकारस्य धकारः । जयम् । दिवादयः ॥ ४ ॥ २१३ विविधतुः । विविघ ।। ॐ ० विव्याध-विव्यध । विविधिव । विवि धिम । ६. व्यद्ध ॥ ७. व्यवस्यति ॥ ८, विध्यात् । विध्यास्ताम् । ९० अव्यसीत् । अव्याज्ञाम् । अव्याखः । म९ अव्यासीः । अब्यद्धिम् । अध्याद्ध ।। उ० अब्यासम् । अव्यात्स्व । अव्यास्म । १०. अव्ययत् । कर्मणि--बिध्यते । ५ , विविधे । ९. अव्याधि । णिचि- व्याधयति । सनि--विव्यसति । यङि–-वैविध्यते । यङ्लुकि- थाट्यद्धि-वाच्यधीति । कृत्सु-व्यद्धव्यम् । व्यधनीयम् । व्याध्यम् ।। विद्धः । विध्यन् । व्यङ्गम् । विंदु । विविध्य । व्याधः । मर्मावि- [४३१] पुष=पुणें । सकर्म० । अनि । परस्मै० । पुषादिः । १. पूंष्यति ॥ २. पुष्यतु ॥ ३. अपुष्यत् ॥ ४, पुष्येत् ॥ ५. प्र ' पुंपष । पुपुषतुः । पुपुषुः । म० पुपोषिथ । पुपुषथुः । पुपुप ॥ उ० पुपोष । पुपुषित्र। पुपुषिम ॥ ६. पोष्टा ॥ ७. पोक्ष्यति । ८, पुष्यात् । पुष्यास्ताम् ॥ ९, अफ़्षेत् ॥ १०० अपेक्ष्यत् । कर्मणि–पुष्यते । . । णिचि---पोषयति । ९अपोषि सनिं-पुपुक्षति । यडिर-पोपुष्यते ! यङ्लुकि--पोषोष्टि । कुत्सु पोष्टव्यम् । पोषणीयम् । ऍष्यः । पोष्यम् । पुष्यन् । पोष्टम्। पुष्टः । पोषणम् । पुझा । परिषुष्य । १. लुङि षष्ठी विधt । वदनजे-(पृ० १२) ति वृद्धिः। २. वपुरभिनधन सस्या: पुष्यति स्व न शोभाम् ॥ ३. पुपोष ठअधण्यमयन् विशेषान् । ४. पञ्चानामपि भूतानां उत्कर्षे पुपुषुर्गुणा: इति रघुः। ५. पुषादिद्युताल्लुदितः पृ० १०) इव । छर्डि द्वितीया त्रिधा । एतदादि पृथुश्रत (४७०) पर्यंन्ताः पुषादय:। ६. पुष्यन्यस्मिन्नरर्धनि कार्याणि इति पुष्य: । पुष्थसिद्धौ नक्षत्रे इति क्थयन्तो निपातः । ७ थपिंषतामपि नृणां पिष्टोपि तनधि परिमलै: पुष्टिम् इति जगन्नाथः । बृहद्धनुषावश्याम्- (४३२] शुपशोषणे । अकर्मी० । अनट् । परस्मै० । पुषादिः । । शुष्यति । इत्यादि ‘पुष्यति' (४३१बत् । कुसु–शुष्कः । शेषः ॥ [४३३] तुषध्तुष्टैौ । अकर्म७ । अनि। परस्मै० । पुणदिः॥ तुष्यति ।। ५, तुतोषं। इत्यादि ‘पुष्यति' (७३१) वत् । [४३४] दुष वैकृत्ये । वैकृत्यं विकृतिः । अकर्म ० ॥ अनिट् । परस्मै० । पुषादिः । दुष्यति । इत्यादि 'पुष्यति’ (४३९) बत् । णिचि-टू- यति-दोषयति वा चित्तं कामः। अन्यत्र द्रेषयति । [४३५] श्लिष=आलिङ्गने । सकर्मी० । अनिट्। परस्मै० । पुषादिः । १. शिष्यति ।। २. लिप्यतु ॥ ३. अलिष्यत् ॥ ४. लि. ध्येत् ॥ ६, शिश्लेष । शिलिषतुः । शिक्षिषुः । म० शिश्लेषिथ । शिलिषथुः । शिलिष ॥ उ० शिश्लेष । शिलिपिव । शिलिषिम ॥ ६. लेटा था ७, श्लेष्यति ॥ ८. लिप्यात् ॥ ९. ओलिषत्-अलि- क्षत् । १० अश्लेदयत् । कर्मणि-लिप्यते । णिचि-श्लेषयति-ते । सनि-शिश्-ि क्षाति । याडि शेलिष्यते। यद्यार्किश्शेविषीति-शेश्लेष्टि । कुत्सु १. शुषः कः । निश्चयम् ॥ २. तुतोष वीर्यातिशयेन धृत्रहा । इति रघुः ३. घर चित्तविणे । दुष्यतेरुपधाया ऊतू वा स्थाशौ चित्तविरागे ऽर्थे । ४ तदन्यत्र नित्यमू । ५. पुशदित्वदङ् । द्वितीयो लुङ् । अयमा लिङ्गनादन्यत्रार्थे एव । यथा –-समाश्लिषज्जतुकाष्ठम् । ६. श्लिष आलिङ्गने । 8िषधातोः शल इगुपधी-(धृ० ११)दिति प्राप्तः सः आलिङ्गनाथं एव भवति । दिवादयः ॥ ४ २११ श्लेष्टव्यम् म् । श्लेष्यम् । श्लिष्टः । आलोिष्टः । लिष्यन् । श्लेष्टुम् । श्लेषणम् । श्लिष्टा । आलिष्य । आश्लेषः ।। [४३६] शक→मर्षणे । सकर्म७ । शक्तावकर्मकः । सेट् । उभयपदी । पुषादिः । १. शक्ष्यति-ते ॥ २. शक्यतु-ताम् ॥ ३. अशक्यत् -त ॥ ४. शक्येत् –त ॥ ५, शशाक । शेकतुः। शेकुः 4 म० शकटी-शशक्थ। शेकथुः। शेक । उ० शशाक-शशक । शेकिव। किम । आमने शेके । शेकाते । शेकिरे । म० शेकिरे । उ० शेकिवहे ॥ ६. ‘शकितो-शक्ता । म० शकितासि-से-शक्तासि–से ॥ ७, शकिष्यति ते-शक्ष्यति-ते ॥ ८. शक्यात्शक्रिषीषु ॥ ९, अशक -अश- की -अशकीत्। अशाकिष्टम् -अशकिष्टाम्। अशाकिघुः-अशकिषुः । आत्मने-अशक्त-अशकिष्ट । अशकिषाताम् ।। १०. अशकिष्यत्-त अशक्ष्यत्-त । कर्मणि--शक्यते । णिचि-शाकयति-ते । सनि-शिशक्षति ते । यडि–शाशक्यते । यङ्लुकिं-शाशक्ति-शाशकीति । कृत्सु शकितव्यम् । शकनीयम् । शक्यम् । शैतः-शकितः । शक्यन् । शक्यमानः । शक्रनम् । शकिवा । विशय । ४३७] ष्विदात्रप्रहरणे । अकर्म० । अनि। परस्मै० पुषादिः । १. मेघमलिष्टसानुभू–इति मैत्रे । २. कण्ठाश्लेषप्रणयिनि जने । ३. भारद्वाजनियमवदिड्किल्पः । ४. केषांचन मते अनितोयं धतुः । ५ शके कर्मणि निधायामिष्टमिच्छन्ति केचन । इति बिकदमेन इद। २१६ बृहद्धातुरूपावल्याम् १. स्विद्यति ॥ २, खिद्यतु ॥ ३. अस्त्रियत् ॥ ४. स्थेित् ।। ५. प्र० सिष्विद । म० सिष्वेदिथ ॥ उ० सिष्वेदिव ॥ ६ . स्वेत्ता ॥ ७, स्वेत्स्यति ॥ ८. स्विद्यत् । स्विद्यास्ताम् ॥ ९. आस्विदत् । १०. अस्वेत्स्यत् । भावे-- स्विद्यते । णिचि--स्वेदयति-ते । सनि-सिष्वि क्षति-याडि-सेष्विद्यते । यङकि-सेविदीति-सेष्विति । कुत्सु स्चेदितव्यम् । स्वेदनीयम् । स्वेद्यम् । स्विनः । स्वेदितुम् । स्विदित्वा । प्रस्विद्य । [४३८] क्रुध८को। अकर्म७ । अनिष्ट । परस्मै० । पुषादिः ॥ १. क्रुध्यति । ५० प्र० चुक्रोध ॥ म७ चुक्रोषिथ ॥ ७० चक्षुधिव ॥ ६. कोद्धा ॥ ९. अक्रुधत् भावे---क्रुध्यते । णिचि -क्रोधयति । अयुधत् । सनि चुरसति । यङि--चोक्षुधीति-चोक्रोद्धि । कृत्सु--क्रोद्धव्यम् । क्रोधनीयम् । क्रोध्यम् । क्रुद्धः । ॐध्यम् । ऋद्धम् । क्रोधनम् । छुड़ा ! संक्रुध्य । क्रोधंनः । क्रोधः । [४३९] क्षुधबुभुक्षायाम् । अकर्म० । अनिष्ट । परमै ० । पुषादिः । १. शुध्यति इत्यादि ‘कुध्यति’ ( ६३८) वत् ! छेधितः । क्षुत् क्षुध क्षुधः | [४४०] शुध-श्रौतें । अकर्म० । अनट्। परस्मै० । पुषादिः ॥ १. शुध्यति । ५. शुशोध । शुशुधतुः। म० शुशोधिथ ।। इत्यादि ‘छुध्यति’ (४ ३ ८) बत् । १. युक्तायुविवेकरितधिषण गर्ने पतेकोधन: । २५ वसतिञ्च- धौरि। आभ्यां नियमिट् स्यात् । दिवादयः ॥ ४ ॥ २१७ [४४१] षिधु-निष्पतौ । अकर्म० । अनि । परस्मै ७ पुषादिः । १. सिध्यति ॥ २. सिध्यतु ॥ ३. असिध्यत् ॥ ४.सिख्येत् ॥ ५. ५० सिषेध। सिषिधतुः । सिषिधुः । म० सिषेधिथ ॥ उ० सिषिधिव ॥ ६. सेद्धा ॥ ७. सेरस्यति ॥ ८, सिध्यात् ।। ९• असिद्धेत् ॥ इत्यादि ‘छंध्याति’ (४३८) वत् । णिचि-सार्धयति-सेधः याति । सिद्धं सिधिवा-सेधित्वा । [४४२] णश=अदर्शने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः रधादिश्च ॥ ( १. नश्यति ।। २• नश्यतु ॥ ३. अनश्यत् ॥ ४. नश्येत् । ५• म० ननाश । नेशतुः। नेशुः ।। भ० नेशिंथ—ननंष्ट । नेशयुः । नेश ॥ ७० ननाश-ननश । नेशिव-नेश्च । नेशिम-नंदम। ॥ ६. नशिता-जोखा है ७, नशिष्यति-नं’ प्रति ॥ ८. नश्यात् । नश्यास्ताम् । ९. अनशत् ।। १०. अनश्यत् । भावे --नश्यते । णिचि–नाशर्यति । सनिनिनशिषति- निनङ्गति । याडि -नानश्यते । यङ्लुकि- नानशीति-नानंष्टि । कृत्सु--नशितव्यम् -नष्टव्यम् । नशनीयम् । नाश्यम् । नष्टः। नशि १. यत्ने कृते यदि न सिद्धथति कोऽत्र दोष: । २. पुषादित्वादङ् । द्वितीय क्रुङ्। ३. सिध्यतेरपारलौकिके । ऐहलौकिकेऽर्थे विद्यमानस्य सिदथतेरेच आस्वं स्याण्णौ । अन्नं साधयति निष्पादथतोयर्थः । पारलौकिके तु तापसः सिद्धति । ते प्रेरयति = सेघयति तापसं तपः । ४, उदितो वा । तंवः इट्टा स्यात् । इष्टि, रलो व्युपधादिति किवविकम्प: । ५. रथादिभ्यश्च । र न तृप् दृप। मुंइ सुङ वुड् ष्णिह् एभ्यो बस्छर्धधातुकस्य वैट् स्यात् इति इष्पक्षे थलि च सेटि(ऋ० ८) इति एत्त्राभ्यासलोपौ । इडभावपक्षे मस्जिनशोर्हलि । झुम्स्यात् । ६. शुधयुधे–३५३)ति परस्मैपदमेव । 89 २ ६ ८ बृहद्धपदस्या तुम् -लोष्टुम् { । नशनम्। नरिवा-नंद । पश्य । मैश्वरः ! दुःखेन नाशयितव्यो दूणाशः । प्र+नश्यति=प्रगृश्यसि । प्रज्ञेष्टः । {४४३] हृषीणने । प्रीणनंतृप्तिस्तपणं च । आधेऽकर्मकः । द्वितीये सकर्भकः । वेद । परस्मै० । पुषादिः । रघादिश्च ॥ १. तृप्यति ॥ ६. ततर्प। ततृपतुः । म० तंतपिंथ-ततcर्थ तत्रर्थे । ततृपथुः । तनुथ ॥ उ ० तत” । ततृषिव-तनूष्व । ततृपेिम- तृष्म ॥ ६. तर्पिता तप्त-त्रहा ॥ ७. तर्षिष्यनि-तच्यंति-भ्रष्स्यति ॥ ८. वृष्या ॥ १. अन्नप्सीत् । अत्रशम् । अत्राप्युः । पक्षे अतीप्सीत् । अतप्तम् । अलार्मुः = चक्षे---अतषीत् । अतंर्पिष्टम् । अतर्षेिषुः । पश्ले---अर्धेयं । अतृप्ताम् । अतृपन् ॥ १०. अत- पैिष्यत्-अत्रप्स्यत्-अतप्स्यत् ॥ १ १ कर्मणि -तृष्यते । विचि-तर्पयति-ते। सनि-- तितपिंषति तिति- तृप्सति । यड़ि-तरीतृष्यते । यङ्लुकि-तरीतृषीति-तीली-इत्यादि । कृत्सु-तर्पितव्यम्-त्रप्तभ्यन्तप्र्तव्यम् । तर्पणीयम् । तद्धेम् । तृप्तः । तृप्यम् । तर्पितुस्-त्रभुइ-तर्जुम् । तर्पणम् । तृष्वा-सर्धिचा। परितृप्य ।। १. इण्नशिजिसर्तिभ्यः करष । २. उपसर्गाक्षमसेपी - ति जसम् ! ३. नशेः षान्तस्य। णस्वं न स्यात् । , कों न तुष्यति वितेन ? ननितृष्यति काष्ठानम् । पितृनतप्रथममंस्त बन्धून् । ५. रथादित्वादिद्विकल्पः । । इक्ष्क्षे रूथम् । इडभावपक्षे ततcर्थे। ६ तृप् दृप उरस् {पृ० ८) सस् तृट् । हलादिः शेषः (g९ ७) ततृप्+-थः =अनुदासस्य चक्षुषघस्ये-(३०२}ति अनि, ततृ अप्थ इति जते । इको यणचि इति यणेि तत्रष्' इति भवति अङगस्य चे – ति अम्पक्षे षष्ठी विधा । ८, रथादिनिमित्तकानिपक्षे स्पृ- शमृशकृषतृषष्टध सिवा धकध्यः । इति सिच् छ यी त्रिधा । ९. सेट्पक्षे गुर्थी विधा । १०. पुषादित्वादतृपक्षे । द्वितीया बिंधा । ११. रधाविश्वाद्वेद् इह खं इति किंवत्र गुणों नाष्यम् । दिवादयः ॥ ४ ॥ २९३ [४४४] दृष=ऋषभोद्दनयोः ! मोहनं गर्वः। अफ़र्म० । अनि । परस्मै० । पुषादिः । रथादिश्व । हृष्यति । इत्यादि सर्व ‘तुष्यति’ (४४ ३) वत् । दर्पः दर्पणः । [४४५] द्रह=जिघांसायाम् । सकर्म । सेट । परस्मै० । पुषादिः। रथादिश्च ।। १. ह्यति ॥ २, द्वषतु : ३ अद्वयत् ॥ । ४. डैवेत् ॥ ५. प्र० दुद्रोह । दुदुहतुः । दुद्रुवुः ॥ म७ दुद्रोहियें-दुर्लोरेव-दु- द्रोढी । दुदुहतुः । दुदुइ । उर दुदोह । दुद्रुहिब-दुह्ख । दुङ् हिम-दुद्रुह्म ॥ ६. द्रोहिता-द्रोग्धा -द्रव ॥ ७. दोहेिष्यति-ध्रोद्भयाते ! ८. दुह्यात् । ब्रुश्चास्ताम् ॥ ९. अदुद्धृत् ॥ १०. अद्रोहिष्यत् अभोक्ष्यत् । कर्मणि--दुह्यते । ५. दुङ्हे । ९. अदोहि । णिचि-द्रोह यति-ते । सनि–दुद्रोहिपॅति दुद्वहिषति । अङि-–दोदुह्यते । य लुकि~~दोद्रोग्धि-दोषोडि । कृसु-द्रोहितध्यम् ! द्रोग्धव्यम् । द्रोद व्यम् । दोहणीयम् । द्रोघम् । दुग्धः-ठूढः । द्रोहितु-द्रोग्धुम् । द्रोहित्वा-दुहित्वा-द्र -द्वंद्व संह्या । भिन्नघ्दू- ट् । द्रोही । देवय दत्तमभिद्रंशति । १. धादिभ्यश्लै(४४२)ति इद् २. अनिष्पक्षे द्वत्र दं +थ इति स्थिते, वा द्रुहमुहष्णुहष्णिहम् । इति वा धः । ३ आदेशाभावपक्षे हो ढः इति ढत्वम् । 2. घरयपक्षे दकारस्य एकचो बशः (१४९) भभावः इत्यपि तुल्यं रूपम् । ५ रळ व्यु पथा -(१४)दिति कित्त्वविकल्पः । ६ , दूरोप इति दीर्घः । ७ क्रघहोरुपसृष्टयोः कर्म । इत्युपर्ट् कर्मत्वम् । २६ वृह्द्धतुरूषचर्या - [४४६] सुहृ=वैचिये । वैचित्यमविवेकः । अकर्म: । सेट्। परस्मै० ।। पुषादिः । रधादिश्च । १. मुह्यति ॥ २. मुह्यतु ॥ ३. अमुञ्चत् ॥ ४. मुखेत् ।। ५. प्र० मुमोह । सुमुहतुः । म० मैमोहिथ-मुमोग्ध-मुमोढ । उ० मुमोह । मुमुहिब-मुमुदं ॥ ६. मोहिता-मोग्धा-मोढा ॥ ७, मोहि ष्यति-मोक्ष्यति ॥ ८, मुळात् ॥ ९. अमुहृत् ॥ १०. अमोहि- यत्-अमोक्ष्यत् । भावे--मुद्यते । ९ . अमोहि । णिचि--मोहयति । परिमो हयति-ते ॥ सनि-–सुमुहिषति-मुमोहिषति-मुमुक्षति । याङि– मोमुझते । यङ्लुकिभेमोग्धि-भोमोढि । कुसु---मोहितव्यम् मोग्धध्यग्-मोढव्यम् । मोहनीयम् । मोक्षम् । मुग्धः । मुञ्चन् । भोक्ष्यन् । मोहितुम् -मोग्धुम् गोङ्गम् । मोहनम् । मुहृित्वा–मोहित्वा मुग्ध्वा-भूदृ । परिमुछ । मूढः ॥ वै । [४४७] ष्षिह-पीतौ । अकर्मe । सेट । परस्मै० । पुषादिः । धा- दिश्च ॥ २. ३. अनेिछत् ॥ ४. लिखेत् ।। ५. प्र० सिष्णेह ! सिष्णिहतुः । म० सिष्णेहिर्द्ध-सिष्णेग्ध-सिष्णेढ । सिष्णिहथुः । सिष्णिह । उ० सिष्णेह । सिष्णिाहेिब -सिष्णिह् । १५ ‘इट्स’ धातुपदस्यापि प्रक्रियाः । २. वित्तचकर्तुकले अणवकर्मकादि- (२८ ति परस्मैपदमेत्र । परिपूर्वत्वे-न पादम्या २१४) इत्यादिना निषेधात् उभयं भवति । ३. श्वबुध्न्-- (३२५’ इति निपातः । ४. ‘बृहे' (४४५) वदस्यापि प्रक्रियाः । दिवादयः ॥ ४ २६१ सिष्णिहिम-सिष्णिह्म ॥ ६. लोहित-लेथा-स्नेह ॥ ७. स्कोहिष्यति- स्नेक्ष्यति ॥ ८ , खिझात् । विद्यास्ताम् ॥ ९. अस्तिहत् ॥ १०. अस्बेहिष्य-अन्त्रेक्ष्यत् । भावे-- स्निह्यते । णिच-~नेहयति-ते । सनि--सिद्धि- हिषति-सिस्नेहिषति-सिम्रिक्षति । यङि--सेष्णिद्यते । यज्ञाकि- सेष्णेग्धि-सेष्णिहीति-सेष्णेढि । कुत्सु–स्नेहितव्यम् । इत्यादि द्रोहि तथ्य (४४५) मित्यादिवत् ॥ इति रथादयः। {४४८] शंभुउपशमे । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः ।। शमादिश्च ॥ १. शाम्यति ।। २ . शस्यतु ॥ ३. अशयत् ॥ ४. श स्येत् ॥ ५. प्र० शशाम । शेमतुः । शेमुः ॥ म० शोमिथ ॥ उ० शशाभ-शशम । शेमिव ॥ ६. शमिता ॥ ७. शमिष्यति ॥ ८. शम्यात् ।। ९, अशमत् ॥ १०. अशमिष्यत् । भावेशम्यते । ९, अशामि । णिचि--शमैथति-ते वचः। निशामैयति-ते । सनि---शिशमिषति । यडि---शृशम्यते । यङ्- लुकि–शैशमीति-शंशन्ति । कुसु---शमितव्यम् । शमनीयम् । श स्यम् । शैन्तः-शमितः । शाम्यन् । शमितुम् । शमनम् । शमिदी शान्त्वा । प्रशम्य । प्रशान् प्रशमौ प्रशामः । शान्तिः । शमी । १ शमामष्टानां दीर्घः श्यनि । शमादीनां इयनि दर्धः स्यात् । २. शमोऽदर्शने । इति भित्र्यात् हव: । ३दर्शने मिखानिषेधः ४. बा दन्तशान्तेति निष्ठायाः पक्षे इंडभावः उवधवृद्धिश्च निपात्यते । ५. उदितो वा {३५) । २६ २ बृहद्धातुरूपादश्याम् [४४९] तर्फसँगसँम् । अकर्म७ । सेट् । परस्मै९ । पुश्चादिः । । शमादिश्च ॥ १. ताम्यति । इत्यादि ‘शाम्यति’ (१४८) बत् । ताम्रम् । तमः तमसी तमांसि । तमिस्रा । अवतमसम् । सन्तमसम् । अन्धतमसम् ॥ [४५०] दसुउपशमे । अन्तर्भावितण्यर्थः । सकर्म ७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः। शमादिश्च । दाम्यतेि । ‘शाम्यति’ (४४८) वत् । दमनः। दमूनाः । दैण्डः ॥ [४५१] अपुरुषसि खेदे च । अकर्म०। सेट् । परस्मै० । पुषादिः । शमादिश्च । आभ्यति । इत्यादि ‘शाम्यति’ {४४८) वत् । श्रान्तः । [४५२] भ्रमु= अनवस्थाने । अकर्म७ । सेट् । परसै० । पुषादिदेः । शमादिश्च । १. शाम्यति ॥ २. भ्राम्यतु ॥ ३. अभ्राम्यत् । भ्राम्येत् ॥ ५. बभ्रम । भ्रमर्तुः-वभ्रमतुः । प्रेमुः- बभ्रमुः ॥ इत्यादि ‘शाम्यति’ (४४८) वत् । पक्षे-अॅर्पतेि । श्रमतु । अभ्रमत् । अमेत् । इत्यादि शबन्तरूपाणि । कृतस्तु-श्राम्यन्-श्रमन् । भैः अर्परः । [४५४] क्षम्हने। सकर्म " वेट्। परमै० । पुषादिः शमादिश्च ।। १. क्षाम्यति ॥ ५, १० चक्षम । चक्षमतुः। चक्षभुः । १. काक्षt—ग्लानिरिति केषाञ्चिन्मतम् । तथा च प्रयोगः---तृष्णे सुधा ताभ्यखि । २• ‘अवलसन्धेभ्यस्तमखः इयञ्च समसान्तः ।( ३. बमन्ताङ्कः । ४. घर गृध्रमुत्रसाम् इति य एवाभ्यासलोपे । ५. वा भ्राशे(१४१'ति व इयन् । रैयनभचषक शप् ६. भ्रमे ४ ४:। ७. अर्तिकमिभ्रमि- इख्यादिन अर: । विवादयः ॥ ४ ॥ २६३ म७ चक्षमिथ-चक्षथ । चक्षमथुः। चक्षम । उ० चंक्षाम-यक्षम । चतमिव-चझर्व । चक्षमिम-चक्षण्म । शेषं शाम्यति (४ ३ ८) वत् ॥ क्षान्तिः। क्षमा इति तु क्षमूषः (१३३) । [४५४क्लमुनौ अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः शमादिश्च ॥ A १. क्लाम्यति ॥ २. क्याम्यतु ॥ ३. अक्लाम्यत् ।। ४. शाम्येत् । पक्षे--लामॅति । कामतु । अलामत् । क्लामेत् । इस्यादि शबन्तरूपाणि। शेषं ‘शाम्यति' (१४८) यत् श्यन्नन्तरूपाणि । क्लान्तः । [४५५] मदी=हवें । अकर्म०। सेट्। परस्मै० । पुषादिः शमादिश्च ॥ १. माद्यति ॥ ५. प्र० ममाद । मेदतुः ॥ म० मेदिथ ॥ उ० भमाद-ममद । मेदिव ॥ ६. गदिता ॥ ७, भदिष्यति ॥ ८. मद्यत् । मद्यास्ताम् ॥ ९: अमदत् । अमदताम् । भावे-मद्यते । ९. अमादि । णिचि --मदयाति-मदयते । सानि--मिभदिषति । यडिय-मामद्यते । यङ्लुकि—मामदीति-मा- माति । कृत्सु-मदितव्यम् । मदनीयम् । अॅडम् । प्रमाद्यम् । मत्तैः । माद्यन् । मदितुम् । मदनम् । मदित्वा । उन्मद्य । मदनः । डेन्म दिष्णुः । मदिरा ॥ १. ऊदित्वाद्वेट्। चक्षम् + य =मोऽनुस्वारः। चहूं +य=अनुस्वा- रस्य ययि परसवर्णः। चक्षन्थ । २. वक्षम्--व= :वश्व । (१३३) इति नत्वम् ॥ ३. वा भ्राशे –(१४१) ३यन्वा टिबुक्लमुचभां शिति । (१४०) इति शष्पापि दीर्घः । ४. माययसेन मन इति । गदमद--{३०३) इत्यनुपसर्गे यत् । ५• वीदित-(१) इति नेट् । न व्याख्यापूमृछिंछम- खम् । इति निवृतस्य नवं न । ६. अलंकृञ्निराकृञ् --इति इष्णुच् । २६ ४ वृहदुतुरूपवस्याभ् [४५६] असुऋक्षेषणे । सकर्म० । सेट् । परसै० । पुषादिः । १. अस्यति ॥ २. अस्यतु ॥ ३. आस्यत् ॥ ४. अस्येत् ॥ । ५. म ० आस । आसतुः । आसुः ।। म ० आसिथ ॥ उ ० आ• सिव ॥ ६. असिता ॥ ७. असिष्यति ॥ ८. अस्यात् ।। ९. आस्थीत् । आस्थताम् ॥ १०, आसिष्यत् । अभि=अभ्यस्यति आह्व तिं करोति । कर्मणि---अस्यते । णिचि--आसयति-ते । सनि---आसि सिषति । अजादित्वाद् ययङ्छकौ न स्तः । कृत्सु --असितव्यम् । असनीयम् । अस्य । अतः ! अस्तवान् । अस्यन् । असितुम् । असनम् । असित्वा-अंस्वा । प्रास्य । {४५७] यसु-प्रवते । अहमी० । सेट् । परस्मै० । पुषादिः । १. अॅस्यति-यसति ॥ २, यस्यतु–यसतु ।। ३. अयस्यत् अयसत् ॥ ४. अस्येत्ञ्यसेत् । प्रेयस्यति । संयस्यति--संयसति । । ५. ययास । येसतुः ॥ म० येसिथ । यसर्थः । उ ० ययास-ययस । येसिव ॥ ६. थसिता ।। ७.यसिष्यति ।। ८, यस्यात् ॥ | ९: अथ- सत् ॥ १९: अयसिष्यत् । भावे-“यस्यते । ९. अयासि । णिचि--- यासयति । आया- सvते । सनि-- यियसिपीति । याडिघ्यायस्यते । यङ्लुकिञ्या यसीति-यायस्ति । कृत्सु-यासितव्यम् । यसनीयम् । यास्यथ् । ] १. पुषादिवदब् । अस्पतेस्थु । अङि परे। २३, यस्य विभाषा । इति इण्णिषेधः । ३. उदिो वा (३५) इति वेट्। ४. योऽनुपसर्गात् । अपधृष्टत्, यस्यः श्यन्वा स्यात् । ५. साम्भिन्नोपसर्गपूर्धालु नित्यं धयन् । ६. संयसश्च । समुपसृष्टाश्वसुधातोस्तु वा श्यन् । ७. अणचकर्मकाविति परस्मैपदस्य न पादस्यड़ियादिना निषेधः । दिवादयः ॥ ४ ॥ २६५ यस्तः-यस्तवान् । आयस्तः। यस्यन्-यसन् ! प्रयस्यन् । यसतुम् । यसनम् । यसिस्वान्यस्त्रा । आयस्य | आयस । अथासः । [४५८] कुस–संश्लेषणे । सकर्म७ । सेट्। परस्मै० । पुषादिः ॥ । १. कुस्यति ॥ ५. चुकोस ॥ ६. कोसिता ॥ ८. झुस्यात् । ९. अकुसत् । कर्मणि--छस्यते । णिचि-कोसयति-ते । सनि-–चुकु सिषति-खुकोसिशति । यडि -चकुछस्यते । यङ्लुकिञ्चोकुसीति- चोकस्ति । कुसु-कोसितव्यम् । कोसनीयम् । कोयम् । कुसितः । कुस्यन् । कोसितुम् । कोसनम् । कुसित्वा-कोसिया । प्रकृस्य ॥ [४५९] लुट्=लोडने । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः ॥ १. बुट्यति । इत्यादि सर्वे ‘कुस्यति’ (१५८) वत् । [४६०] पुंशु=अधः पतने । अर्म७ से। परस्मै० । पुषादिः । १. भ्रश्यैति ॥ २, भ्रश्यतु ॥ ३. अभ्रश्यत् ॥ ४. अश्येत् ॥ ५. बभृश। बभृशतुः । बभृयुः | म० बर्गुशिथ ॥ उ० बर्मेश । चौंशिव ॥ ६. ग्रंशिता ॥ ७. भूशिष्यति ॥ ८. भ्रश्यात् ॥ ९. अभ्रशंत् ।। भवे---भ्रश्यते । णिचि-अंशयति । सानि-- बिभ्रशिक्षति । यडिः--बाभ्रश्यते । यङ्लुकि-बाधैशीति-बाधेष्टि । कुत्सु-भृशि १ अनिदिता -(३१ मिति नलोपः । २. पुषादिवाद। 8A बृहद्धातुरूपावस्या तघ्यम् । अॅशनीयम् । भृश्यम् । भ्रष्टः । भ्रश्यन् । ग्रंशितुम् अंश नम् । श्रीशिव-भ्रष्q । बिभ्रश्य । [४६१] कृशतनूकरणे । सकर्म७ । सेट् । परस्मै७ । पुषादिः । १. कृश्यति ॥ २. कृश्यतु ॥ ३. अकृश्यत् ॥ ४. ३येत् । ६. प्र० चकशी । चकृशतुः। चकृशुः । म० चकासैिंथ । उ० चक्रु- शिव ॥ ६. कर्शिता ॥ ८. Jयात् ॥ ९. अकृशेत् । कर्मणि--श्यते । ९. अकर्ति } णिचि- कर्शयति-तं । सनि-विचकृक्षति । यङि ---चरीकृष्यते । यङ्लुकिवीशीति-चरी कृशीति-चरिकृशीति-चर्कर्शि-चरिक-चरीकी । सु–कर्शित व्यम् । कर्शनीयम् । ऋश्यम् । कृशः । प्रकृशितः। परिझशितः । कृशितवान् । कृश्यन् । कर्शितुम् कृशिर्देवा-कर्शत्वा । परिदृश्य । कृशानुः । क्रशिमा । क्रशिष्टः | क्रशीयान् ॥ २०६२] वितृषपिपासयाम् । अकर्म ०। सेट् । परस्मै० । पुषादिः । तृष्यति । तत” । इत्यादि कृश्यति’ (४६१) वत् । तृट् तृषे तृषः । तृष्णक् । तृष्णजं । तृष्णजः । {४६३] हृचक्षुष्यै । अकर्म७ । सेट्। परस्मै० । पुषादिः । १. हृष्यति ॥ ५. जहर्ष । जहृषतुः । इत्यादि ‘कुट्याति’ (४११) बत् । क्त्वायां हर्षित्वा इत्येव । हृषितः । हृष्ट इति तु भौवादि- फस्य । १. पुषादित्वादञ् २. अजुसर्रफुटक्षीबकृशोदाघः इतेि सुलोपः इभघथं निपात्यते । ३. सृषिधुषिशृशेः काश्यपस्य ! इति व द्विषम् । २६७ दिवादयः ॥ १ ॥ [४६४] रुषरोषे । अकर्म० । सेट् । परस्मै० । पुघादिः । १. रुष्यति ।। २. रुष्यतु ॥ ३. अरुष्यत् । ४. रुष्येत् ॥ ५ . रुरोष ! रुरुषतुः ॥ ६. रोषिता-रोधु ॥ ७. रोषिष्यति ।। ८. रुष्यात् ॥ ९. अरुषत् ॥ १० अरोषिष्यत् । भावे--रुष्यते । णिचि -रोषयति-ते । सानि-–स्रुषि षति-रोषिषति । यद्धि-रोरुष्यते । यङ् कि—रोरुयीति-रोगेष्टि । कृत्सु-रोषितव्यम्-रोष्टव्यम् । रोधणीयम् । रोष्यम्। रुष्यम् । रुषितः नृष्टः। रुष्यन् । रोषितुम्-रोष्ठम् । रोषणम् । रुषित्वा-रोषिवा-रुङ्गा । अरुष्य । [४६५] कुपकोघे । अकर्म७ । सेट् । परस्मै० । पुषादिः ॥ कुप्यति । इत्यादि कुस्यति’ (४१८) यत् । [४६६] लुभगाध्यै । गार्यमाकांक्षा । सकर्म ७ । सेट् । परस्मै० । । पुषादिः । १, क्षुभ्यति ॥ २. लुभ्यतु ॥ ३, अछुभ्यत् ॥ ४. लुभ्येत् ॥ १. लुलोभ । लुलुभतुः ॥ ६. लोभिता-लोब्धा ॥ ७. लोमिष्यति ॥ ८. लुभ्यात् ॥ ९. अनुभत् ॥ १०, अलोभिष्यत् । इत्यादि सर्वं ‘कुस्यति' (६५८) वत् । [४६७] शुभसङ्कलने । अकर्भ७। सेट् । परस्मै ० । पुषादिः । १. तीषसहे (३४४}ति इङ्किलः । २, रुष्यमरवर (२२८इति कर्पः । बृहद्धातुरूपाचश्याम् – क्षुभ्यति । इत्यादि ‘कुप्यति’ (३ ६५) वत् । निष्ठायां क्षुब्ध स्वान्तध्यान्ते-ति अनिट् । [४६८] लि=आह्वीभावे । अकर्म० । वेद । परस्मै० । पुषादिः । १. क्लिद्यति ॥ २. लिधतु ॥ ३. अक्लिद्यत् ॥ ४. क्लिखेत् ॥ ५, प्र० चिक्लेद । चिक्लिदतुः । चिलिदुः। म७ चिक्लेदिथ-चिक्लेस्थ । चिलिदथुः। चिक्लिद । उ० चिक्लेद । चिक्लिदिव-चिक्लिद्ध । चिक्लि- दिम-चिलिझ ॥ ६. फ्लेदिता-क्लेना ॥ ७. श्लेदिष्यति-क्लेत्स्थति ॥ ८. क्लिद्यत् ॥ ९, अक्लिदत् ॥ १०. अदिष्यत्-अक्लेत्स्थळे ॥ भावे--श्लिधते । णिचि-क्लेदयति । सनि–चिक्किदिषतेि । चिक्लिसति । यडि—चेक्लिद्यते । यङ्लुकिञ्चेक्लिद्यति-चेक्लेक् ि। कुसु-क्लेदितव्यम्-क्लेतव्यम्। क्लेदनीयम् । क्लेद्यम् । क्लिन्नः। क्लिद्यन्। क्लेदितुम्-छेतुम् । क्लेदनम् ! क्लिदित्वा-क्लेदित्वा । विविध । विक्लेद नम् । विक्लित्तिः । [४६९] ऋधु-वृद्धौ । अकर्म« / सेट् । परस्मै० । पुषादिः ॥ १. ऋध्यति ॥ २, बुध्यतु ॥ ३. आध्येत् ।। ४. अध्येत् ।। ५ . प्र० आनधे । आनृधतुः । म७ आनाघथ ॥ उ ० आनर्ध । अधिवः ॥ ६ . अर्धिता ॥ ७. अर्धिष्यति || ८. ऋध्यात् । ध्या स्ताम् ॥ ९, ऑर्धत् ॥ १०. आर्धिष्यत् । १. तस्मन्नुइ द्विह्वलः। इते नुद । कारैकदेशो रेफ हुल्येन गृह्यते इति द्विइल्वम् । २• आदिवाद डू । अडजादीनाम् । (२) इयाद् । दिवादयः ॥ ४ / २६९ - भावे–-ऋध्यते । णिचि– अर्धयति । ९. आर्दिधत् । सनि—अर्दिधिषति-ईस्येति । छेत्सु-अर्थितव्यम् । अर्धनीयम् । ऋध्यम् । ऋद्धः। चयन् । अर्धितुम् । अर्धनम् । अधुिरवा-अट्टा । समृध्य ! सरॅद्धिः । [४७०] धु=अभिकह्वयाम् । सक्रमं० । सेट् । परस्मै० । पुषादिः । १. शुध्यति । जगर्छ ।। इत्यादि ‘कृश्यति’ (४६१) वत् । गृष्ठंः । गृधिवा-गर्धित्वा । गृद्धः भैषीयते माणवकंवझयतीत्यर्थः । इति दिवादयः ॥ ४ ॥ १. सनीवन्त --(१६१) इति इङ्किल्पः । गुणेऽदित्वा मन्त्रः तत्रष्टि संयोगादथः ! ( १७ ) इति रेफवर्जितस्य द्वितीयस्यैकाचो द्विर्वचनम् । २. अनि- टि तु आसवृधासीत्। आप् इष् ऋऋ एषां अचः ईत्स्यात् इति ईत्वे रपरस्वं अत्र लोपोभ्यासस्य सनिमीमा इत्यारभ्य यदुकं ताभ्यासस्य लोपः स्यात । इत्यभ्यासलोपः । खरिचे ति धकारस्य चर्वम्। ३. रदं हि राख्थं पदमैन्द्रमाहुः । इति कालिदासः १ ४. भथुस€द्धिसमेधितमेधया-इति भावः । ५. असियुधिधृषि- क्षिपेः यज्ञः । इति छेजुः । अगृध्नुराददे सोथुनंति रघुः । ६ . उदित्वादिद्विकल्पः । ७. गृधिबध्न्योः प्रलभने । इयकर्तेभिप्रायेपि तङ्। अन्यत्र श्वानं गर्धयति गर्थ- यते इति वा । अर्धमस्योत्पादयतप्यर्थः ।। ॥ श्रीः । वृहद्धातुरूपावल्याम् । अथ स्वादयः ॥ ५॥ [४७१] पु=अभिषवे । अभिषवः स्नपनं पीडनं ज्ञानं सुरायाः सन्धानं च । सत्र स्नानेऽकर्मकः अन्यत्र सकर्मकः। अनिट्। उभयपदी । जित् । परस्मैपदे १. प्र० सुनोति । सुनुतः । सुन्वंन्ति । १० सुनोषि । सुनुथः।। सुनुथ ॥ उ० सुनोमि । सुन्दैः-सुनुवः । सुमः - सुनुमः ॥ २. प्र० सुनोतु-सुनुतात् । सुनुताम् । सुन्वन्तु । म० सुनी-सुनुतान् । हुनु तम् । सुनुत ॥ उ ० सुनवानि । सुनवव । सुनवाम ॥ ३• म° असुनोत् । असुनुताम् । असुन्वन् । म९ असुनोः । असुनुतम् । । अघ्नुस । उ० असुनवम् | असुन्व-असुनुव । अवुन्-असुनुभ ॥ ४. ५० सुनुयात् । सुनुयाताम् । सुनुयुः । म • सुनुयाः । सुनुया- तम् । सुनुयात । उ० सुनुयाम् । सुनुयाव । सुनुयाम ॥ ५. प्र० ॐधाय । दुधुवतुः । सुषुवुः । म० सुपैविथ-सुषोथ । सुषुवथुः । १. स्वादिभ्यः श्नुः। शपोपवदः । धु तिषु इति स्थिते धु नु ति == धात्वादेः षः सः (१९) इति सुनु +ति इति भवति। सुप्रत्ययस्य शिवेन सर्वधातुकवत् सार्वधातुकार्धधातुकयो - ( ge ३ ) रिति गुण: । २. हुश्नुवो --(२८५) रिति यण्। । ३. लोपश्चान्यतरस्यां म्वोः (१८०) इति उकारलोपः। ४, उतश्च प्रत्ययादसंयोगपूर्वोत् । (१७० ) इति हैर्युक् । ५. धात्वादेः षः सः । अजन्तादिंषोपदेशत्वम् । सु इतो भवति । लिटि धातोरिति द्वित्वं सु सु णच् इति स्थिते द्वितीयसकरस्य आदेशवकारत्वात्षत्वे सुषु अ इति जाते णित्वाद्रुद्धौ आवदेशे 'च ‘सुषाव’ इति । ६ . अचि ङधा--- (ष्टः ११) स्विति उवडू । ७.भारद्वाजनियमाझेट्। स्वदयः ॥ १ ॥ २७ १ सुषुव ॥ उ० मुषाव-सुधव । सुषुविच ? सुपुविम ॥ ६. प्र० सोता । म० सोतासि । उ ७ सोतास्मि ॥ ७. प्र० सोष्यति ॥ म७ सो प्यसि ॥ उ० सोष्यामि । ८. ५० सैयात्। भूयास्ताम् । सूयासुः ॥ म० भूयाः । उ० सुयाम् ॥ ९. प्र० अक़वी । असाविट्टम् । असाविपुः । म७ असावीः । असाविष्टम् । असाविष्ट । उ० असा चिषम् । असाविष्व । असाविष्म । १०. असोष्यत् । अभिऍणोति । अभ्यवृणोत् । अभिसुर्घव । अभिसीष्यति । आत्मनपदे १, प्र० सुनुते । सुन्वाते । सुन्वते ॥ म७ सुनुधे । सुन्वाथे । सुनुध्वे । उ० सुन्वे । सुनुवहे-पुर्वहे । सुनुमहे-मुन्महे ॥ २. ५० सुनुताम् । सुन्वताम् । सुन्वताम् । म९ लुनुष्व । सुन्वाथाम् । सुनु ध्वम् ॥ ७० सुनवै । सुनवावहै । सुनवामहै ॥ ३. प्र० असुनुत । असुन्वताम् । असुन्वत । म० असूनुथाः । असुन्वाथाम्। असुनु- ध्वम् ॥ ७० असुन्वि । असुनुवहि-असुन्वहि। असुनुमहि-असुन्महि ॥ ४. प्र० सुन्वीत । सुन्वीयाताम् । सुन्वीरन् । म० सुवीथाः । सुन्वीयाथाम् । सुन्वीध्त्रम् । उ० सुन्वीय। सुन्वीवहि । सुन्वीमहि । ५. प्र० सुषुवे। सुषुवाते । सुषुविरे ॥ म७ सुपुविषे। सुपुवाथे । १. अकृत्सार्वधातुकयो -(९४) रोिति दीर्घः ॥ २३ अस्ति सिचोs पृक्ते । इति इंट । ९. स्तुसुधूभ्यः परस्मैपदेषु । (२८४) इति सिच इट् ।

• उपसर्गात्सुनोतीत्यादिना षत्वम् ॥ ५. प्रक्सितदइययायेऽपि ।

६. स्थादिष्वभ्यासेन चाभ्यासस्य । ७, सुनोतेः स्यसनोः। स्थे सनि च परे सुयः षों न स्यात् । ८ आमनेपदेष्वनतः । २७२ बृहद्भानुरूपाचश्याम् सुषुविद्वे-थे । उ० सुषुवे । सुषुविवहे । मुघुविमहे ॥ ६. सोता । सोतासे ।। ७. सोष्यते ।। ८. सोषीष्ट । ९. असोg । असोषाताम् । दूम् ॥ १०. असोष्यत । कर्मादिषु सर्वे ‘सवति ’ (२८४) वत् । छत्सु-सोतव्यः । सवनीयः । सद्यः-साध्यः । सुतः । सुन्वन्-सुन्वानः । सुन्वती । सोतुम् । सुस्वा। जैमिषुत्य । सोमसुत् । सुत्या । सुत्वा । मुस्वानौ । सुरा । राजसूयः । ( [४७२! षिब्बन्धने । सकर्मी० ! अनिद्। उभय७ ।। परस्मैपदे-

---

१. ५० सिनोति । सिनुतः । सिन्वन्ति । म० सिनोषि । उ० सिनोमि । सिनुवः-सिन्बः ॥ २. प्र० सिनोतु । म९ सिनु ॥ उ० सिनवानि ॥ ३. म० असिनोत् । म९ असिनोः ॥ ७७ आसि- नवम् । असिनुव-असिन्व ॥ ४. सिनुयात् । सिनुयाताम् ॥ । ५० प्र० सिषाय । सिण्तुः । सिष्युः । म९ सिधयिथ-सिषेथ । सिष्यथुः । सिष्य । उ० सिषाय-सिषय । सिष्यिव । सिष्ट्यिम ॥ ६. सेता । ७. सेष्यति ॥ ८. सीयात् । सीयास्ताम्॥ ९. असैषीत् । असृष्टाम् । १०. असेष्यत् । आत्मनेपदे - १. प्र० सिनुते । सिन्वाते । सिन्वते । म९ सिनुषे। सिन्वाथे । सिनुध्वे । उ० सिन्वे । सिनुबहे-सिन्बहे ॥ २. ५० सिनुताम् । १ ह्रस्वस्य पिति कृतेि -(३००) इति लुक् । २ एरनेकाच इति यण् । ३ आत्मनेपदेषधनतः । स्वादयः ॥ ५ ॥ २७३ सिन्वाताम् । सिन्वताम् ॥ म७ सिनुष्व ॥ ७० सिनवै । सिनघा- वहै ॥ ३. प्र० असिनुत । असिश्वतम् ॥ २ ० असिनुधाः ॥ उ० असिन्धि । असिनुवहि-असिन्वहि ॥ ४. सिन्वीत ॥ ९ . प्र० सिष्ये । सिष्यते । सिष्यिरे । म७ सिप्थिरे । सिष्याथे। सियितुं-ध्वे । उ० सिष्ये । सिष्यिवहे । सिष्यिमहे ॥ ६. भ० सेता ॥ म० सेतासे ॥ ७. सेष्यते ॥ ८. सेमीषु ॥ ९. असेष्ट । असेषाताम् । १०. असेष्यत । भावे-सीयते । ९. असयि । णिचिसाययति । ९. असीषयत् । सनि-सिपीषत-ते । याडि--सेपीयते । यङ्लुकि सेषयति-सेषेति । कृत्सु–सयनीयम् । सेयन् । सितः-सिनैः । सिन्वन् । सिन्धती । सिन्वानः । सतुम् । सयनम् । सिवा । सेत्रम् । सेतुः 1सीरः। केशेषु प्रसितैः। केशैरेित वा । [४७३] इमिळूणक्षेपणे । सकर्म० । अनिट् । उभय० ॥ परस्मैपदं १. मिनोति ॥ २. मिनोतु ॥ ३. अमिनोत् ॥ ४, भिन्न- यात् ॥ ॥ ५. ५० सेंमौ । मिम्यतुः। मिभ्युः । म० ममिथु-ममाथ । १. लुङि दशमी विध । २. सिता पाशेन सूकरी । सिनोसेगूसकर्तु- कस्येति वक्तव्यम् । सिनो प्रासः स्वयमेव । ३ प्रसितोसुकाभ्यां तृती थाऽन्यतरस्याम्। ४- लिटेि, मीननाति मिनौति री ल्यपि च । एषामास्वं स्यात् ल्यपि अशियेजिअमिते च। इति मा इति जाते द्वित्वे मम । ह्रस्वे भमा -+- शालि = आत जैवे ममौ । ५. थलि आतो लोप इटि च (९६६ ४)इथाकार लोपे मम् + इथ =.ममिथ । इदभावे मा. ममा ह्रस्वः। समा - थ। ३B २७४ बृहद्धातुरूपावश्थाम्-- मिभ्यर्थः । मिम्य ॥ उ० ममैौ । मिम्स्थिय । मिथिम ॥ ६. ५० माता । म० मातासि । उ ० मातासि ॥ ७. मास्यति ॥ ८, मीयात् । मीयास्ताम् ॥ ९. अमासीत् । अमासिष्टाम् ॥ आत्मनेपदे १. गिनुते ॥ २, मिनुम् । म० मिनुष्व । उ० मिनवै ।। ३. अमिनुत । अमिन्वाताम् । म० अमिनुथाः । उ० आमिन्वि । अमिनुवहि-अमिन्वहि ॥ ४, मिन्वीत । मन्वीयाताम् ॥ ५० प्र० भिन्थे । भिम्याते । म९ मिस्यिथे । उ० मिम्ये । मिग्यिवहे ॥ ६॥ माता । मानसे ॥ ७. मास्यते ।। ८. भासीष्ट ॥ ९. अभास्त । अमासाताम् ॥ १९. अमास्यत | कर्मणि--मीयते । ५ समै । ९. अमायि । णिचि---मा- ययति-ते । सनि- मिसँति-ते । यडिः--मैमीयते । यङ्लुकि- मामेति-मामाति । कृत्सु--मातव्यः । मानीयः । पाय्यमानम् । मेयः । मितः । मिन्वन् । मिन्वानः । मातुम् । मानम् । मिस्वा । प्रमथे । अनु=अनुमितै अनुमिनोति । उप=उपमाने उपभिनोति । उप मितिः । उपमानम् । म-प्रमाणे=प्रमिणोति । प्रमितिः । प्रमाणम् । [४७४] चिञ्चयने । द्विकर्म७ ।। अनिट् । उभय० ॥ AS --> १. यासुद्धि किषायस्याभावे अकृत्सार्वधातुकयो-(१४)रिति दीर्घः । २. आत्वे खगिटौ । फुङि चतुर्थी विधा ३. इको झल (पृ० २६) इति सुन: किन्न। अझन--(१४) इति दीर्थे सनि मीमा--(२६४) इति इसभां सस्यान र्धधातुके (२०४) इति सस्य तत्वम् । अत्र लोपोभ्यालस्य इत्यभ्यासलोपः । ४. धाय्यधाय्ये - (३४१)ति मानाथं निपति: ( ५ भीनातिमिनती (४७३)ति अस्त्रम् । स्वादयः ॥ ५ ॥ २७५ पर दे-- १. प्र० चिनोतेि । चिनुतः । चिन्वन्ति । म९ चिनोषि । चिनुथः । चिनुथ ॥ उ० चिनोमि । चिनुचः-चिन्धः । चिनुमः-चिन्मः ॥ २. प्र० चिनोतु-चिनुतात् । चिनुताम् । पिन्वन्तु । म० घिनु-चि- नुतात् । चिनुतम् । चिनुत । उ० चिनबानि । चिनवाव । चिनवाम । ३. ५० अचिनोत् । म७ अचिनोः ॥ उ २ अचिनवम् । आचि नुव-अचिन्व । अचिनुम-अचिन्म ॥ ४. चिनुयात् । चिनुयाताम् । चिनुयुः ॥ ६. प्र० चिक्षाएँ । चिक्यतुः । चिक्युः ? म० चिक्र यथ-चिबेथ । चिक्यर्थः । चिक्य । उ ० चिकाय-चिकय । चिक्यिव । चिक्षियम / पकेचिचय । चिच्यतुः । चिच्युः ॥ इत्यादि । ६. प्र० चेता । } म० चेतासि ॥ उ० चेतास्मि ॥ ७. चेष्यति ॥ ८ . चीयात् । चीयास्ताम् ॥ ९. अचैषीत् । अत्रैष्टाम् ॥ १०, अचेष्यत् । पॅणिचिनोति । आत्मनेपदे १. चिनुते ॥ २. चिनुताम् ॥ २० चिनुष्व ॥ ७० चिनवै॥ ३. अचिनुत ॥ म० अचिनुथाः । उ० अचिन्वि । अचिमुवहि- अचिन्वहि ॥ ४. चिन्वीत १ चिन्वयाता । चिन्वीरन् ॥ ५. प्र० चिक्ये । चिक्याते । चिक्षिरे ॥ पझे-चिच्थे। चिच्याते f चि च्विरे ॥ ६. चेता है चेतासे ॥ चेतावहे ॥ ७. चेष्यते ॥ ८. चेषीष्ट ॥ ९. अचेष्ट । अचेषाताम् ॥ १०, अचेष्यत ॥ १. विभाषा चेः। अभ्यासात्परस्य चियः क्रुश्यं वा स्याक्षनेि क्रुिटि च । इति अधपक्षे रूपम् ॥ २. कुत्वाभावपक्षे रूपम् ॥ ३• लुङि घडी विधा । ४, नेगेवे (३७ति णत्यम् । २७६ बृहद्धतुरूपादश्याम् कर्मणि -- चीयते । ९. अचायि । निचि--चाययेति-ते । चाप्यैति-ते । सनि–चिचीषति-चिकीर्षति । यङि-ठवेचीयते । यङ्ङकि-चेचेति-चेचयीति । कुसु--चेतव्यः । चयनीयः ? चेयः। निर्वैय्य; । सञ्चाय्यः परिचीच्यः । उपचय्यः । चियः। अभि- चित्या । चितः । चिन्वन् । चिन्वनः । चेतुम् । वयनम् । (चर्चा । विचित्य। उप=वर्धने उपचनोति । अप-अपचये । (सं4उत्) (अभि+उत्) समुच्चये=समुच्चिनोति -अभ्युचिनोति । निर्-निधये=निश्चिनोति । परि परिचये=परिचिनोतें । वि-अन्वेषणे=विचिनोति । विचिन्वन् । ‘‘सीतां विचिन्वन् पथि चारणानम्” इति भोजः । सम्सञ्चये । नि-व्याप्तौ= निचयः । इत्यादि ॥ उच्चैः । नैचैः ॥ [४७५] स्तृॐआच्छादने । सकर्म ० । अनिष्ट। उभय० ॥ परस्मैपदे- • १. प्र० स्तृणोति । म० स्तृणोषि । उ० स्तृणोमि स्तृणुचः-स्तृणवः ॥ २. स्तृणोतु ॥ ५० स्तृणु ॥ उ ० स्तृणवानि । ३. म७ अस्तृणोत् । म० अस्तृणोः । अस्तृणवम् । अस्तृणुव १. चिस्फुरो । आवं या स्यात् । आत्वाभावपक्षे धि -+णि इति स्थिते, अवो uिति । (पृ० २०) इति वृद्धौ. चै+ इ इति जातेआयादेशे चाथि + श +ति = सार्वधातुकर्मेधातुकयोर्दू० ३}रिति गुणे अयादेशे = चाययति । २. आत्वपक्षे अर्तिहृ--(१६४)ति पुकि रूपम् । ३. विभाषा चेः। ४. पायसान्नप्ये--|३८६:तेि निवासार्थं निपातः । ५० कत कुण्डपाय्यसञ्चयौ । इति मत्वर्थे निपातः । ६. अग्नौ परिचय्योप चट्यसमूह्याः इति निपात:। ७, चित्यग्निचिस्ये च। इति निपातः। ८. अदिचेडुलि: । ९ . नो दीर्घश्व स्वादयः ॥ ५ ॥ २७७ अस्तृण्य ॥ ४, स्तृणुयात् । स्तृणुयाताम् ॥ ५. म० ततार । तस्मरेतुः तस्तरुः । म० सउँथे । सस्तरथंः । तस्तर || ७ • तस्तार-तस्तर । तैस्तरिक्ष । तस्तरिम ॥ ६. स्तत । म० स्तर्तासि । ७. स्तरिष्यति । ८. स्तर्यात् । स्तर्यास्ताम् ॥ ९. अस्तर्षीत् । अस्ताष्टम् ॥ १०. अस्तरिष्यत् । आरमनेपदे -- १. स्तृणुते ॥ २, म७ स्तृणुताम् । म७ स्तृणुष्व ॥ ७० स्तृणवै ॥ ३, पं० अस्तृणुत । अस्तृण्वताम् । अस्तृण्वत ॥ म० अस्तृणुथाः ॥ छ ० अस्तृण्वि ॥ ४. स्तृण्वत ॥ ५. प्र० तस्तरे । म७ तस्तरिषे । तस्तरिड़े--ध्वे । उ० तस्तरिवहे ॥ ६. ५० स्तनी । म० स्तर्तसे ॥ ७. स्तरिष्यते ॥ ८, स्तारिषीष्ट -स्तृषीष्ट । स्तरिषीथा- स्ताम् । म० डूम्-ध्वम् ॥ ९. प्र० अंस्तरिष्ट-अंस्तृत ! अस्तृषा- तम् ॥ सं० बम् ॥ १०. अस्तरिष्यत ॥ कर्मणि --स्तर्यते । ९. अस्तारि । णिचि-स्तारयति-ते । सनिऋतिस्तीर्षति-ते । यडि -तास्तर्यते । यङ्ङकितस्ततिं-त- १. तस्तार सरधव्यासैः स क्षौद्रपटलैरिव– इति रङः ६ २. कतश्च संयोगादेर्गुणः (२१८) इति लिटि गुण: ३. अचस्तास्व--(पृ० ७ दिांत थॐि नित्यानि । ४. कादिनियम दिट्। ५. ऋद्धनः स्ये । (२६०) इति इइष्ट्र । ६ . गुणोर्तिसंयोगाद्योः । (९७८) इति गुणः । ७. लुङि षष्ठी विधा। ८. ऋतश्च संयोगादेर्गुणः । इति लिटि गुण ॥ ९. इतच संयोगादेः । अदन्तास्ख़योगदेः परयोर्लिसिचोरिड्रा स्यात्तङि । इति विकल्पेन गुण:। १०. इष्पक्षे गुणः । ११इडभावपक्षे स्वादंग । (२६९) इति खिच्चो लोपः। २७८ भृङ्गद्धातुरूपावल्याम् स्तरीति । कुसु---स्तर्तव्यम् । स्तरणीयम् । स्तार्यम् । स्तृतः । स्तु एवन् । स्तृण्वानः । स्तीम् । स्तरणम् । स्तृवा । आस्तृस्य । आ आस्तंरणम् । वि-विस्तारयति । [४७६] कुहिंसायाम् । सकर्म ० । अनि । उभय० ॥ १. कृणोति ॥ ७० कृणुवः-ण्वः ॥ २. कृणोतु ॥ ३. अकृणोत् ॥ ४. कृणुयात् ॥ ५, १० चकार । चक्रतुः । चक्रुः ॥ म० चकर्थ । चक्रथुः । चक्र । उ ० चकार--चकर । न्वञ्च । चकृम ॥ ६. कर्ता ॥ ७. करिष्यति ।। ८. क्रियात् । क्रियास्तम् ॥ ९, अकार्षीत् । अकाम् ॥ १०. अकरिष्यत् । अत्मनपदं १. कृणुते ॥ २. कृणुताम् ॥ ३. अकृणुत ।। ४• कृण्वीत ॥ ५. ५९ चक्रे । चक्राते । चक्रिरे ।। १० चतृषे । चौथे। चकृङ्गं । उ० चक्रे । चकृवहे । चकृमहे ॥ ६. कर्ता । से ॥ ३ ॥ ७. करिष्यते ॥ ८. कृषीष्ट । द्वम् ॥ ९. अकृतं । अकृषाताम् । = म० अकृथाः । अक्कुटुम् ॥ १०. अकरिष्यत । कर्मणि-क्रियते। ९ अकारि । णिचि-कारयति-ते। ९, अचीकरत्-त । सनि - चिकीर्षति-ते । यङि--चीयते । यद्यकि– १. तमालपञ्चभूतरणासु स्तुम्--इति रधुः । २. =स्वादंग (२६०) इति खिचो लोपः । दशमो छ । स्वादयः ॥ ५ ॥ २७९ चर्कत-चर्करीति इत्यादि । कुसु–कर्तव्यम् । करणीयम् । कार्यम् । कृतः । कृण्वन् । कृण्वती । कृण्वानः । कर्तुम् । करणम् । कृत्वा । उत्कृत्य । {४७७] वृक् मरणे। सकर्म७ । सेट्। उभयपदी । परस्मैपदे १. शृणोति ! २. वृणोतु ॥ ३. अवृणोत् ॥ ४. वृणुयात् । वृणुयाताम् ॥ ५२ भ९ वचार । बत्रतुः । ववुः ॥ म० ववरिथ । वत्रथुः । वन्न । उ० वबार-बवर । बखूब । ववृम ॥ ६. वरितै-- वरीता ॥ ७. वरिष्यति --वरीष्यतेि ॥ ८. त्रियात् ।। ९. अंबारीत् ॥ १०. अंवरिष्यत्-अवरीष्यत् । आत्मनेपदे- १. वृणुते ॥ २, वृणुताम् ॥ ३, अवृणुत । अंवृष्यताम् । ४. वृण्वीत ॥ ५. ५० वत्रे । वर्याते । वव्रिरे । म० ववृषे । च बाथे । ववृध्वे । उ० चढे । वधूवहे । ववृमहे ॥ ६. बरिता-व- रीता । म० बरितासे-वरीतासे ॥ ७. वरिष्यते—वरीष्यते ॥ ८. धृषीष्ट-वरिषीष्ट । ९. अबृत । अवृषाताम् ॥ १०, अवरि”–अवरीष्ट । १. वृतो वा (२९२) । इति इदं वा दीर्थः । २. सप्तमो छछुई । ३. लिङ्क लिचोरात्मनेपदेषु। वे वृड्भ्यामृदन्तञ्च परयोर्लिखिघोरिया स्यात् तङि । न लिङि। वृतो लिइ इटो दीर्घा न स्यात् । ४. छड़ीि एकादश विध । २८० वृह्द्तुरूपबयाम् कर्मणि--त्रियते । णिचि--बारयति-ते । सनि– विवरि षति-ते । विवरीषति-ते । डुवूर्षतिते। यडि~~वेत्रीयते । यङ् लुकि-घरिवर्ति–वरीवर्ति । कुत्सु-वारितव्यम्-वरीतव्यम् । वरणी यम् । वर्यम् । वृत्या कन्या । धृतः । वृण्वन् ! धृष्टवती । वृण्वानः । वरितुम्-वरीतुम् । वरणम् । वृत्वा । विवृत्य । पतिंवरा कन्या । नधािरः । प्रावारः । वैरेण्यः । वर्यम् । चर्मा । वरुणः । वैरुणानी । वर्णः। सम्—सतोचने-संवृणुते । वि-विवृणोति । विवृण्वन् । विवृ एघती मैच्युतापि भावम्-इति कालिदासः ॥ [४७८] धूळपने । सकर्म० । अनि । उभय० । अदित् ॥ १. प्र० धूनोति । धूनुतः । धून्वन्ति । म० धूनोषि । । उ० धूनोमि । धूनुवः—धून्वः । धूनुमःधूमः ॥ २. ५० धूनोतु धूनुताम् ॥ म७ धूनु-धूनुतात् ॥ उ० धूनवानि । धूमवाम ॥ ३, प्र० अधूनोत् | म० अधूनोः ॥ उ० अधूनवम्। अधूनुव-अधून्व ।। ४, धूनुयात् ॥ ५० प्र० दुधाय । दुधुवतुः । दुधुवुः । म९ दुध- चिंथ-दुधोथ । दुधुवधुः । दुधुच ।। उ० दुधाच-दुधव । दुधाविव । ६. प्र० घविता-धोता ॥ म० धवितासि । उ० धवितास्मि ॥ ७. धविष्यति-धोष्यति ।। ८. घूयात् । भूयास्ताम् ।। ९, ५० अंधा- वत् । अधाविष्टास् ॥ १०. अधविष्यत् । १. इदं सनि वा । (२१२) इति वेट्। वृतो वे--(४७७ )ति दीर्घपक्षे यिवरीषति । २० अनिष्पक्षे इंको झझ (पृ० २६) इति सन; क्षित्वाक्ष गुण: । अझने-(९ ४,ति दर्घ: । ३ . भ्रूज एण्यः। ४. इन्द्रवरुणभवे. दिना अशङ्गाँ । ५ , स्तुमुद्युञ्जभ्यः (९८४) इति सिच इट् । स्वाथः || ५ | २८१ आमनेपदे- १. धूनुते ॥ २. धूनुताम् । धून्वातम् । धून्वतम् । म० धूनुष्व ॥ उ९ धूनवै ॥ ३. अधूनुत । म० अधूनुथाः । अधून्वि । अधूनुवह्नि-अधून्वहि ॥ ४. धून्वीत ॥ ५. प्र० दुधुवे । दुधुवाते । दुधुविरे । म० दुधुविषे । ७० दुधुवे । दुधुवेबहे ।। ६. धोता-घ- चिंता ॥ ७. धोष्यते -धविष्यते ॥ ८. धोषीष्ट-धविषीष्ट । ९. अधोष्ट-अधविष्ट ॥ १०. अधोष्यत -अधविष्यत । । कर्मणि -धूयते । णिचि धावयति-ते । सनि दुधू- षति-ते। यङि -- दोधूयते । यद्वकि--दोधोति । कृसु --धोतध्यः। धवनीयः । धव्यः-धाव्यः । धूतः । तवान् । धून्वन् । धून्वती । धून्वानः । धोतुम् । धवनम् । धूत्वा । विधूय । धुकम्पने । इति ह्रस्वान्तपक्षे अदिवप्रयुक्तानिडूपवनें धूनोति वत् । घातुकोशं पश्यत । {४७९] ङ =उपतापे । सकर्म ०१ अनि । परस्मै० ॥ १. नोति ॥ २. दुनोतु ॥ ३. अदुनोत् ॥ ४, इनुयात् ॥ ५. दुदाव ॥ भ• दुदविथ-दुदथ ॥ उ९ दुवव-हुँदध । इदविव ॥ । ६. दोता ॥ ७. दोष्यति ॥ ८. दूयात् । यास्ताम् ॥ ९. अदौ- धीत् ॥ १०. अदोषयत् । कर्मणि --दूयते । ५. ९. अदावि णिचि दावयति-ते । ९. अदीदवत् । सनि--ऽदूषति । ९. अदुदूवीत् । यडि~--दूयते । य इलुकि-दोदोति-दोदवीति । कुत्सु-दोत २८२ ब्रुइद्धातुरूपवस्याम्-- व्यम् । दचनीयम् । य-आवश्यके तु- दाव्यम् । दुतः । दुवम् । दुन्वती । दोतुम् । दयनम् । दुवा । विदुत्यै । दवथुः ॥ [४८०] हिगतौ वृद्धौ च । अकर्म० । अनि । परस्मै ७ । । १. ५० हिनोति । हिनुतः । हिन्वन्ति । भ० हिनोषि । । उ५० हिनोमि । हिनुवः-हिन्व. ॥ २. प्र० हिनोतु ॥ म० हिंनु । व० हिनवानि ॥ ३. अहिनत् ॥ ४. हिनुयात् । ५ . प्र० जिघाय । विप्र Tतु । जियुः ! म० जिघायिथ-जिघेथ थे जिश्य । उ० जिघय जिघथ । जियिय ॥ ६. हेता ॥ ७, हेष्यति ॥ ८. हीयात् । हीयास्ताम् । ९. अहैषी । इहैष्टम् ॥ १०, अहेष्यत् । प्र+हि= मेषणे । मैर्हिणोमि । प्राहिणवम् । भावे --हीयते । ५. जिये । ९, अहायि । णिचि--"हाय यति-ते । अजीर्हयत्-त । सनि–जिवंषति । यछि -जेषीयते । यऽछाफि--जेघयीति-जेबेति । कुसु-~हेतव्यः । हृयनीयः । हेयः । हितः । हिन्वन् । हिन्वती । हेष्यन् । हेतुम् । हिस्त्रा । प्रहित्य ॥ हयः-हथी । हेतिः । हेतुः । [४८१] पृ=ऽतौ । सझर्ने र । अनि । परस्मै० ॥ १. ह्रस्वस्य पिति कृति तुक् (३००) इति तु । २. लिपि अतो --१८० ७ गिति द्वित्वे हि हि इति जाते । कुहोश्त्रुः (यू० ७) इति अभ्या सस्य चुत्वे हि हि इति जाते अभ्याचे चर्चे (५० ७}ति जिह इति जाते हेरचङि । अभ्यासात्परस्य हिनोतेर्हस्य श्र्च स्यात् न तु वडि । इति श्रुत्वे, 'जेिख़ि' + अ= जिघय । ३ हिनुमीन। उपसर्गस्थान्निमित्तात्परस्थ एतयोर्नस्य णः स्यात् । ४ हेर्धाङ्गि (४८० ) ५. कमिमनिझनिशाभयाभ्यश्च । ए-अस्तुः स्थ । स्वादयः ॥ १ ! २८३ १. पृणोति । २. पृणोतु ॥ ३. अपृणोत् ॥ ४. पृणुयात् । ५. प्र० पापार । पप्रतुः ॥ स० अपथं । उ० पपार-पषर ।। ६ पती ॥ ७, परिष्यति ॥ ४. फेिर्यात् । प्रियास्ताम् ॥ ९, अपायीं । अथाष्टम् ॥ १०अपरिष्यत् । कर्मणि---प्रियते । णिचि–पार- यति-ते । सनि - पुपूर्षति । यडि--पेपीयते । यद्वकि~-पथैसें पारिपर्ति-परीपतिं । इत्यादि । कुसु-पर्तव्यम् । परणीयम् । पार्यम् । भूतः । पृण्वती ! पर्धेम् । परणम् ? पूय की सम्पूय ॥ [४८२३ आष्र्यासौ । सकर्म७ । अनि । परस्मै० ॥ १. आमति । आभुतः । आप्सुवास्ति । २. प्र० आश्रोतु । म० आशुहि ॥ छ ० आक्षतानि । ३. आसोत् ॥ ४. आशुयात् । ५१२ प्र० अप । आपतुः ! आrषु । स० आपिथ ॥ उ ० आष । आपिब ॥ ६. आता ॥ ७. आष्म्यति ।। ८. आध्यात् । आप्या स्ताम् ! ९. आपं । अपताम् ॥ १० आऽस्यात् ॥ = कर्मणि -आष्यते ५. आपे । ९. आर्षे ! {णांच आपयति-ते ॥ ९ , मा भवानपिषत् । सनि -- ईप्सँति । ५ ईसा- श्चकार । क्रुङ-आप्तव्यम् । आपनीयम् ? आष्यम् । आप्तः । आप्त बान् । आङबन् । आघूर्ती । आप्तम् । आपनम् । आप्त्वा । प्रष्य। आप्तिः अषः । अन्तर्गता आपो यस्मिन्--अन्तरीपम् । द्वीपम् । अनुपम् । चि-व्यासेव्यासति । व्याप्तिः । अव्याप्तिः । १. छद्धन: स्ये (२६९ इति इट् । २ रेिशथग्लिइक्षु ।(२६०) इत इतो रिङादेशः । ३ द्वितीयो दुइ । स्टूडिवद ई । ४ आशङ्धा मीत् । एषनच ईस्यात्सनि । वृहं तुरूपवंश्याम्

• <

अतिव्याप्तिः । व्यापकः । परि-पञ्चोखों, सपूतं च अकुमेक । पयी- । मोति, समर्थः सम्पूर्णा वा भवति । सम्-समासैौ । समाप्नोति=अन्तं । गच्छति इत्यर्थः । समाप्तः । समापयति । परिपूव धातुरेष पालनार्थापि । दृश्यते । यथा -पर्याभोति सुकृतं महाभागः । [४८३] शक्नूञ्शौ । अकर्म० । अनिट्। परस्मै० । १. शक्तोति । शत्रुत ॥ २. १९ शक्नोतु-शक्तृता । म७ शत्रुहि । उ० शक्तवानि ॥ ३. अशक्तत् ॥ ४. शक्नुयात् । ५५ म० शशाक । शेकतुः । शेकुः । म० शेकिथं-शशक्थ ॥ उ० शेकिव ॥ ६. शक्ता ॥ ७. शक्ष्यति ॥ ८. शक्या । शक्यास्ताम् ।। ९. अशैकत् । अशकताम् ॥ १०, अशक्ष्यत् । भावे – शक्यते । ५. शेके । ९. अशाहि । णिचि--शाकयति-ते । ९. अशीशकत् । सनि-- शिशकिषति । यडिन्--शाश्यते । इलुकि—शाशकीति- शशक्ति । कृत्सु---शक्तव्यम् । शकनीयम् । शक्यम् । शक्यः । शक्नुवन् । शत्रुवती । शश्वन् । शतम् । कनम् । शक्नु । प्रशस्य । शकलभ् | शक्तः । [४८४] राध-संसिद्धौ । अकर्म० । अनि । परस्मै० ॥ १. रानोति । राज्ञतः । राधुवन्ति । २. ५० रानोतु । म० राञ्जहिं / छ ० राक्षवानि ॥ ३. अराश्नोत् ॥ ४. राघूयात् ॥ ५. रराध । रराधतुः । रराधुः । हिंसथे तु---अपराध । अपरेधतुः । १. कतमें भारद्वाजस्येपृ० ७ ति थलि वेट । २ दित्यदॐ । द्वितीयो छुइ । ३ राधो हिंसायाम्। एत्वायमलेपौ स्तः । स्वादयः ॥ ५ ॥ | २८५ अपरेद्युः । इत्यादि ॥ ६. राद्ध ॥ 9. रास्याति | ८. राध्यात् । रात्र्यास्तम् | ९. अरासीदें 1 अरद्धम् । अराखुः । १०. अरा स्यात् । भावे -- राध्यते । ५. रराधे । ९. अराधिं । णिचि—राध- यति -ते । सनि-–रिसति । याजि --राराध्यते । यङ्ङकिरारा- धीति- रारात्ति । कुसु--राद्धव्यम् । राधनीयम् । राध्यम् । राज्ञः।। राद्धवान् । राक्षुवन् । राज्ञ्चधती । रास्यन् । राङ्कम् ? राधनम् । राज्ञा । आरम् । [४८५] साधसंसिद्धौ । अकर्म७० । अनिट् । परस्मै० ॥ सानोति । इत्यादे ‘राश्नोति * (४८४) यत् । सानि--सिषा- सति । साधनः साधुः ॥ [४८६] अश्व्याप्त । सकर्म० ।। वेद् । आरमने ० ॥ १. ५० अश्रुते । अधुवाते । अक्षुवते ॥ २ . अश्रुताम् ॥ ३. आधुत ॥ ४. अनुवीत । अध्रुवीथासाम् ॥ ५. ५० आनंशे। आन- शाते ॥ म० आनशिड़े-ध्वे उ ० आनशिवहे-आनाहे ।। ६. अशिता अष्टा ॥ 9, अशिष्यते-अक्ष्यते ॥ ८. अशिषीष्ट-अक्षीष्ट ।। ९. ऑकृष्ट । आशिषाताम् । आशिषत । स७ आश्रेिष्ठाः । आशहू ध्वम् । उ० आशिषि । अनिष्पक्षे--पू० आष्टै । आक्षाताम् । अक्षत ॥ ५० अfष्ठा । आक्षाथाम् । आङ्ग्स् , !उ० आलि ! आवहि । १०. आशिष्यत-आयत । १. लुङि षष्ठी विध = २. अश्नोतेश्च । दीर्घदभ्यासादयणपरस्य नुट् स्यात् / ३. छुद्धेि एकादश विधा में ४. दशम छ । २८६ वृह्द्धातुरूपाघश्याम कर्मणि--अश्यते । णिचि-आशयति । सनि–अशिशि धते ॥ कुत्र्--अशितच्यः-अष्टव्यः । अशनीयः । अश्थः । अष्टः । अष्टवान् । अश्रुवानः । अशिष्यमाणः-अक्ष्यमाणः ! अशितुम्-अर्थम् । अशनम् । अशित्वां-अह्ना । मुमश्य । रेशन । आशुः=ीहिविशेषः । श्वशुरः । अक्षरम् । अष्टैन् । अँश्वः । अक्षः । अॅक्षि । [४८७जेि धृषाप्रगल्भ्ये । अकर्म ० । सेट् । परस्मै० ॥ १. धृष्णोति । धृष्णुतः ॥ ३. धृष्णोतु ॥ ३. अधृष्णोत् । ४. धृष्णुयात् ॥ ९• भ९ दधधे । दधृषतुः । दधृषुः । म७ दध र्षिथ । उ० दधूषिघ ॥ ६, धर्षिता ॥ ७, धर्षिष्यतेिं ॥ ४. घृष्यात् । धृष्यास्ताम् । ९. अर्धर्षीत् । अधृष्टाम् । अधूषुः ॥ १०, अधर्षिष्यत् । भावे–धृष्यते । णिचि~~धर्षयति-ते । सनि-- दिषीर्विषति । याडि दरीधृष्यते । यङ्लुकि --- दधृषी ति-दरीख़ुधीतेि-दरिद्युषीति-दर्जुष्टि । छत्सु अर्षितव्यः। अपेणवः । मृष्यः। भृष्ट-धर्षितः । धृष्णुवन् ॥ धृष्णुवती । धर्षितुम् । धर्षणम् । धृषित्वा। प्रधृष्य | धृष्णुः । दधृञ् । धृष्णक् । धृष्णजौ । धिषणो गुरुः । धिषणा बुद्धिः । १. आशेरश च । २, सख्यशूभ्यां तुट् च । ३ : अश्नुषिलटि कणिखटिविशिभ्यः कन् । ४ अशेर्नित् । किसः॥ ५. षी चिधा । ६. धूषिशस्वी वैयास्ये । इयनि ततोन्यत्र धर्षितः । ७. ऑलिधिः धृषिक्षिपेः तूः। स्वादयः ॥ ५ ॥ [४८८] ऋधु-वृद्धौ । अक्रमी० । सेट्। परस्मै ७ । १. अऋनोति ॥ २, श्रोतु ॥ ३. आश्रौत् ॥ ४. अश्रु- यात् ॥ ५. आनर्ध । आनृधतुः । आनृधुः ॥ अर्धिता || ७, अधैि प्यति ॥ ८. ऋध्यात् । अध्यास्तम् ॥ ९. औषीत् । आर्धिष्टम् । १०. आर्धिष्यत् । भावे--ऋध्यते । णिचि--अर्धयति । ९ आर्निघत् । सनि--आधिंधिषति । ९- आधिंधिषीत् । कृत्सु--अर्ध तव्यम् । अर्धनीयम् । अध्यम् । ऋद्धः । ऋध्रुवम् । ऋध्रुवती । अर्धितुम् । अर्धनम् । आर्थिव-ऋद्धा । समृद्धय ॥ बुद्धिः ।। इति स्त्रादयः समाप्तः ॥ ५ ॥ १. नुड्चैि। ऋकारैकदेशो रेफे हस्वेन गृश्यत इति द्विहद्वत् तस्मान्नुडू द्विहलः। इति नुट् । २. सप्तमो छइ । तुदादयः ॥ ६ ॥ २८९ तोतारो ॥ ७. नरस्यतिं ।। ८, तुझान् । तुआस्ताम् ॥ ९. प्र० अतसीत् । अतौतेंम् । अतौत्र्युः । म० अतौत्सीः। अतौत्तम् । अतीत । उ० अनौरस । अतैव । अतैौस्म ॥ १०, अतोस्यन् । आत्मनेपदे १. प्र० तुदते । तुदते । तुदन्ते । म७ तुदसे । तुदेथे । तुदध्ये ॥ उ० तुदे । तुदावहै । तुदामहे ॥ २. ५० तुदताम् ॥ म° तुदस्व । तुदेथाम् ॥ उ० रुद्रं । तुदावहै ॥ ३. अतुदत ॥ म० अनुदथाः ॥ उ० अनुदे । अतुदावहिं ॥ ४, म७ जुदेत । तुदेयाताम् । म७ तुदेथाः ॥ उ० तुदेय । ५. म७ तुतुदे । तुतुदते । तुतुदिरे ॥ १० तुतुदिथे । तुतु दथे। तुतुदिध्वे ॥ उ० ॥ तुतुदे । तुतुदिवहे । तुतुदिमहे ॥ ६. भ० सन ।। म० तोत्तासे । उ० तोलाहे ॥ ७. ५० तरूयते ॥ म० तोस्यसे ॥ ज९ तोस्ये ॥ । ८. प्र० तुत्सीष्ट । म० तुत्सीष्ठाः । उ० तुत्सीय ॥ ९, प्र७ अर्तेत । अनुसातम् । अतुस्सत । म० अतुथाः । अतुसथाम् । अतुध्वम् । ब० अतुत्सि । अनुस्खहि । अतुत्स्महि । १०. अतोरस्यत । १. यदवजे –{पृ० १२ति हलन्तलक्षणो वृद्धिः । लुङि षष्ठी विधा । २ श्लो झलि (३५) इति सलोपः । ३ शितैरतौष्ठः शूलैश्व (भट्टिः १५।१) ४। वृद्धि दशमी विधा । ४ २९० बृहद्धातुरूपाचश्याम् कर्मणि--तुद्यते । णिचि -- तोदयति-ते । सनि-तुतु सति-ते । अङि - तोतुद्यते । यङ्लुकि—तोतुदीति-तोतोत्ति । छेत्सु--तोतव्यम् । तदनीयम् । तथम् । तुनेः। तुदन् । तुदती- तुदन्ती । तुदमानः । तोस्यन् । तस्यती-तोस्यन्ती । तस्यमानः । तोतुम् । तोदनम् । तुवा । प्रतुश्च । । तोष प्रतोदः । तुस्थम् ।। अरुन्तुदः। विधुन्तुदः । [४९०३ णुद -प्रेरणे । सकर्म७। अनि । उभय० ॥ सर्वे ‘तुदति ’ (४८९) यत् । नुत्तैः-नुन्नः । प्रणुदते । अपनु दति-दूरीकरोति । प्र=प्रेरणे । प्रणुदति । वि -णिच्प्रीणने--विनो द”ति । [४९१] दिश-अतिसर्जने । अतिसर्जनं-दानम् । सकर्म० । अनिट् । उभय० ॥ १. दिशति-ते ॥ २. दिशतु-दिशताम् ॥ ३. अदिशत्-त ॥ ४. दिशेत्--त ॥ ५. प्र० दिदेश । दिदिशतुः । दिदिशुः । । दिदेशिथ । उ२ दिदिशिव ॥ आम०-- दिदिशे । दिदिशते । दिदिशिरे ॥ ६. देष्टा । म० देष्टासि-से ॥ उ० देष्टास्मिन्देष्टाहे ॥ १ रदभ्या–(२१ मिति नत्वम् २. विध्वरुषोस्तुः इति । अखडूिषदजन्तस्य मुम्। इति सुम्। अरुन्तुदत्वं महतां गोवरः। इति भारविः। विश्वमिव विकटविधुन्तुददन्तदलनगलितामृतधारम् । इति जयदेत्रः ।। ३, बघिदोन्दीत्रा--(२७३) इति नो वा । ४ . विनोदयिष्यन्ति भवाभ- ष उदारघाचे मुनिकन्यकास्त्रम् । इतुि रधुः । तुदादयः ॥ ६॥ २९१ ७, देक्ष्यति--ते ॥ ८, दिश्यात्दिशीष्ट ॥ ९, अदिदैत्। अदिक्ष- ताम् । अदिक्षन् । आत्म० ऑदिक्षत । अदिताम् ? अदिक्षन्त । । १०. अदेयत् त | कर्मणि- दिश्यते । णिचि-देशयति-ते । सनि---दिद- क्षति-ते । यडिग्--देदिश्यते । यज्ञाकि --देदिशीति-देदेष्टि । छत्सु-देष्टव्यम् । देशनीयम् । देश्यम् । दिष्टः। दिशन् । दिशती दिशन्ती । दिशमानः । देष्टम् । देशनम् । दिg । निर्दिश्य । निदि- शतेि । आदिशूति=आज्ञापयति । प्रत्यादिशंति=निराकरोति । अतिदि शति=अन्यधर्ममन्यत्रारोपयाते । ससन्देशे । सन्दिशांते । उप=उप- दिशति-शिक्षयतेि । उन्=उद्दिशतेि । अपव्याजे । अपादिशति ॥ वि+अपव्यपदिशति । निर्कथने=निर्दिशति । [४९२] भुजपाके । सकर्मी० । अनिट् । उभय० ॥ | १. भुऋति-ते । २, भृज्जतु-ताम् ॥ ॥ ३, अभृशं-त ।। ४. भृजेत्-त ॥ ६. प्र० बर्मी । बभर्जतुः। बभर्युः । म० बर्मी १. शल इगुपधादनिटः क्षः (पृ० ११) पञ्चमो छ। १ द्वादशी बिधा । ३ आदिक्षदीप्रकृशानुरूपम् (भ:ि । ३ । ३ । ४. इति प्रत्यादिशद्रमो भारतीमपि भरतम् (चंपूर । ५• भ्रस् च् ” ति इति स्थिते शेस्य सार्वधातुकमपि (पृ० १) इति ङित्रः अहिज्ये–३ २१ ति सम्प्रसारणं समक्ष रurच्च । इति पूर्वरूपे च भुज इत जते सस्य श्चुत्वेन शकारे तस्य पुमजस्रचन ज: ! ६. अस्+ अ इति स्थिते भ्रस्जोरोषध योरन्यतरस्याम्। भ्रस्जे रेफस्योपधायाश्च स्थाने रभागमो वा स्यादर्धधातुके । इतेि थकारोत्तररेफस्य जकारात्प्राञ्चकारस्य च स्थाने रमागमे भर अ इति जाते ( द्वािदौ हपम् ॥ ७. भारद्वाजनियमास्थलि वैट् (पृ० ७) । गृहद्धनुरूपावश्याम् जिथ-बभष्ठ। बभर्जथुः। बभर्ज । उ० बभर्ज। बभर्जवे । बमर्जिम ॥ रमागमाभावपक्षे -- वैभ्रज्ज । वभ्रजतुः। बभ्रज्जुः । म० बजेंजिथ- अॅशष्ठ । इत्यादि । आत्मने० बभर्ज। बभर्जाते । बभर्जिरे ।। ५० बभाञ्जिषे । बभर्जाथे । बभर्जिध्वे । उ ० बभनें । बभर्जियहे । बभर्जि महे ॥ रमागमाभावपक्षे - बभ्रज्जे । बभ्रज्ज्ञाते । बभुजिरे ॥ बभ्रज्ञिषे इत्यादि ॥ ६. भ्रष्टा-भष्टं ॥ ७, अक्ष्यति--ते ॥ पले-भर्यति भक्ष्यते ॥ ८. भृज्ज्यात् । भृज्ज्यास्ताम् । आत्म०--श्रीष्ट भक्षg ॥ ९. अॅम्राक्षीत् । अभ्राष्टम् । अभ्रात्रुः । पक्षे--अभैक्षीत् । अमाष्टम् । अभार्धेः ॥ आम०--अभ्रष्ट । अभ्रक्षाताम्। अधुक्षत । पक्षे---अभष्टं । अभझताम् । अभक्षीत ॥ १०, अभ्रक्ष्यत्-त ॥ अभक्ष्येत्-त । कर्मणि-भुज्यते । ९. अश्नजि-अभर्जि । णिचि--प्रज यति-ते--भर्जयति-ते । सनि - बिभ्रजिषति-ते-- बिभर्जिषति-ते ॥ पक्षे–बिभक्षति-ते-“बिभीति-ते। यडि बरीभृज्ज्यते-बरिभृज्ज्यते इत्यादि । यङ्लुकि- -बाश्रीति–बाध्रष्टि--इत्यादि । कुसु- भ्रष्टत्रयम्-भष्टैच्यम् । भृजनीयम्-भर्जनीयम् । भय - भयो । भृष्टः । भृजन् । भृज्जती-भृजन्ती । भृज्जमान । भक्ष्य-भक्ष्यैन् । अष्टुम् भQम् । अजनम्-भीनम्। मृष्टा । विभृज्ज्य । । भर्गः । भृगुः । १. ऋदिनियमूनियमिट् २ वध्रज निहते तस्मिञ्शोको रावणमभिवत् इति भविः ॥ ३, थलो भारद्वाजनियनवदिप रमभावे रूपम् । ॐ इडभावपक्षे स्कोरिति–सलोपः। मवेति षत्वम् । ५ षष्ठो छ । रमागमपक्षे रूपम् । ६. रमागमभावपक्षे रूपम् । तुदादयः | ६ || २९३ [४९३] क्षिपप्रेरणे। सकर्म० । अनिट् । उभय७ ।। १. क्षिपति -ते ॥ २. क्षिपतु-ताम् ॥ ३. अक्षिपत्-त ॥ ४, क्षिपेत्-त ॥ ५. चिक्षेप । चिक्षिपतुः । म९ चिक्षेपिथ । उ० चिक्षिपिव ॥ आम०--चिक्षिरे ॥ म० चिक्षिपिथे ॥ ६. क्षेप्ता ॥ ७. क्षेप्स्यति-ते ।। ८. क्षिष्यात्-लिप्सीष्ट ॥ ९. अतैसीत् । अत्रै ताम् । अथ्रसुः । आम० - अक्षितुं । अक्षिप्साताम् । अक्षिप्युत । १०. अक्षेप्स्यत्-त । कर्मणि--- क्षिप्यते । णिचि-क्षेपयति-ते । सनि---चिक्षि प्सति-ते । यडि-~-चेक्षिप्यते । यङ्लुकि---चेक्षिपोति-चेक्षेप्ति । कुत्सु--सज्यम् । क्षेपणीयम् । क्षेप्यम् । क्षिप्तः । क्षिपन्। क्षिपती क्षिपन्ती । शिपमाणः । क्षेत्रुम् ? क्षेपणम् । क्षिप्त्वा प्रक्षिप्य ॥

1. मिक्षिपति । प्रतिक्षिपति अतिक्षिपति=मिवारयति । आक्षिपति-अप

वदति । संक्षिपतिद्वस्वं करोति । अविक्षिपति=नेन्दति । प्रक्षिपति, निक्षिपति=अस्यति । उक्षिपतिर्वं क्षिपति । अवक्षिपति=अधो विक्षि यति । उपक्षिपति=आरमते । [४९४] कृष=विलेखने । सकर्म ० । अनिट् । उभय७ । । १. कृषति-ते ॥ २, कृषतु-ताम् ॥ ३. अकृषत्-त । ४, कृषेत्-त ॥ ५. चकवे । चकृधतुः। चक्रेषु । म७ चकर्षिथ । उ० चकर्ष । चक्ऋषिव । आम०---अ० चकृषे ॥ स० चकृषिषे । ऽ० १, या छड् । यन्नी --(० १२) ति घृद्धिः । २० दशमो छङ् । लिखिचावात्मनेपदंड(११५’ इति क्वाित्र गुण: ३ अभिप्रयतिभ्यः क्षिपः । इति परस्मैपदमेव। भृङ्गद्धातुरूपबश्यास् वकृषिवहे ॥ ६ . कर्ण-कष्ट ॥ ७. क्रयति-ते- --कक्ष्यंति-ते ॥ ८. कृप्यात्-भृषीष्ट । ९. अक्रॉसीत् । अष्टाम्असत् । अष्टम् अक्षीत् । अकृक्षताम् । आत्म०--अत्रैष्ट । अकृक्षाताम्। अकृक्षत क्रुदेशपक्षे--अवैक्षत । अकृक्षाताम्। अकृक्षन्त ॥ १०, अक क्ष्यत्--त ।। पक्षे—अकथ्यत्-त ॥ कर्मणि--तूष्यते । णिचि-—कर्षयति-ते । सनि--चिह्न- क्षति-ते । यङि--चरीकृष्यते । यद्दलुकि --चीघाति-चरिकृषीति चरीकृषीति-चर्कटिं-चरिकर्छिवीकडैि | कुत्सु-क्रष्टव्यः-कर्टव्यः । कर्षणीयः । कृष्यः । : । कर्छन् । कृषती-कृषन्ती । ऋषमाणः । ऋटुम्-कणैर् । कर्षणम् । कृथ् । आकृष्य । सङ्कर्षणः । कृषिः ।। अपकर्ष । प्रकर्षः=आधिक्यम् । आकर्षः। निष्कर्षः । [४९५ ) जुषीप्रीतिसेवनयोः। सकर्मी० । सेट्। आमने० ॥ ईदत् ॥ १. बँधते ॥ २. जुषताम् ॥ ३. अजुषत ॥ ४, जुषेत ।। ५ , जुजुषे ॥ ६. जोषिता ॥ ७. जोषिष्यते ।। ८. जोषीष्ट । ९. ॥ १०, अजोषिष्यत । कर्मणि--जुष्यते । णिचि-जोषयति-ते । ९. अजूजुः षट्-त। सनि--जुजुषिषेते-जुजोषिषते । यडि -जोजुष्यते । यङ् १ अनुदत्तस्य चQषधस्ये--(३०३) ति था अमागम् । २ स्पृशमृशकृषतृपदृपां च्लेः सिज्वा वक्तव्यः३०९) इति विपक्षी रूपम् । ३. अमभावे सिचि वृद्ध इषम् । ४: पक्षे शल इगुपध-(पृ० ११ दिति वसः ३ पश्चमी विश्व । ५ लिखिचावात्मनेपदेषु{११५) इति किम्वदम् । ६. झलो झलि इति सिज्लोपः । दशमो लुब् । ७ जुषन्ते पर्वतश्रेष्ठऋषयः पर्व- से ८. एकादश लुट् । ९२, रलो व्युपधादिति कित्वविकल्प; । सुदादयः ।। ६ ।। २९५ लुकि—जोजुष्टि । कुञ्च-जोषितव्यः। जोषणीयः । जुष्यः । जुष्टः । जुषमाणः । जोषितुम् । जोषणम् । जोषिा-जुषित्वा । उपजुष्य । [४९६] ओ विीऋभयचलनयोः सकर्म । सेट् । आमने० ॥ ईदित् । प्रायेणायमुपूर्वः । १. उद्विजते । २. उद्विजताम् ॥ ३. उदबिजत ॥ ४. अद्विजेत ॥ ५. उद्विविजे ॥ उद्विविजाते ॥ ६. उद्विजिता ॥ ७. उद्विजिष्यते ॥ ८, उद्विजिघाट \ ९. उदचिजिषु ।। १ . उदबिजि प्यत । कर्मणि -उद्भिज्यते । णिाचि--उद्वेजयति । सनि--अद्विवि जिधते । यङि--उर्दूविज्यते । यलुकि --उद्भवित्रीति-उद्देवेति । छेत्सु-उद्विजितल्यम् । उद्विजनीयम् । उद्देश्यम् । अभैिः। उद्वि जमानः । उद्विजितुम् । उद्विजनम् । विजित्वा । उद्भिज्य । वेगः । उद्वेगः । [४९७ओ लस्जी=ीडने । अहमे ७ । सेद् । आत्मने ७। इंदि । १. लज्जेते ॥ २. छज्जताम्। ३. अलज्जत ॥ ४. लज्जेत । ५० ललज्जे ॥ ६. लज्जिता ॥ ७. लज्जिष्यते ॥ १८. लज्जिषीg ॥ ९, अलज्जिषु ॥ १०. अलज्जिष्यत । भावे--लज्जते । णिचि १. यस्मान्नोद्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः ? इति गीता । २. चिज इदू । विजेः पर इडादि: प्रयय: विद्वत्स्यात् । इति डिद्दस्वाझ गुण: । ३ उद्धे जयत्यंगुलिपीणभागसगै शिीभूतहिमेपि यत्र इति कुमारसम्भवे ॥ ४. ७वी दितो निष्ठायाम् (११) इत्यनिट् । कुत्वम् । ओदितश्च~इति निष्ठानस्त्रम् । ५. झलां जश् झशि इति सकारस्य दकारः तस्य चुत्वेन जः। ६ . एकादशो बृङ्। अलजिष्टाङ्गदस्तत्र भहिः १५। ३३) । २१६ वृहद्धातुर्मेधक्रु लज्जयंति--ते ॥ ९. अललज्जत्--त ॥ सनि – लिलज्जिषते । याडिः छलयते । यलुकि लालञ्जीतिव्याळी । कृसु---लज्जितव्यम् । लज्जनीयम् । लज्ज्यम् । लक्षः । लज्जमान । लज्जितुम् । छज्जनम् । लज्जित्वा । विलज्ज्य में लआ । लज्जित इति तु इताचि । [४९८] ओ व्रश्चू-छेदने । सकर्म० । वे । परमै० ॥ १. वृद्धेति ॥ २, वृश्चतु ॥ ३. अवृश्चत् ॥ ४. वृध्येत् ॥ ५. भ९ वगैश्च । वत्रश्चतुः । वनभुः ॥ बनश्चिथ- वत्रष्ठ । वस्र- म« श्चथुः ।। ७० वन्नश्चिव-वत्रशच्च । वत्रश्चिम-वत्रश्च्म ॥ | ६• त्रश्चिता-त्रष्टा ॥ ७, श्रश्चिष्यति-द्रक्ष्यति ॥ ८. दृश्च्यत् । वृश्च्या स्ताम् ॥ ९. अत्रैश्चीत् । अत्रश्चिष्टाम् । अन्नासीत् । अत्राष्टा ॥ १०. अनश्चिष्यत् अत्रक्ष्यत् । कर्मणि---वृश्च्यते । णिचि---व्रश्चथति-ते । ९. अवत्रश्चत् । सनि–वित्रश्चिषति-वित्रक्षति । याडि- वरीवृश्च्यते । यङ्लुकि वात्रश्चीति -वात्रष्टि । कृसु-- न्नश्चितव्यम्-द्रष्टव्यम् । अश्चनीयम् । व्रश्च्यम् । वृक्णः । वृश्चन् । वृङ्वती-धैश्चन्ती। पश्चियन्-त्रयन्। त्रश्चितुम्-द्रष्टुम् । व्रश्वनम् । नश्चित्वा । विवृश्च्य । वृक्षः | । वृश्चिकः । १. नर्त कीरभिनयातिलङ्गिनीः पार्श्ववार्तिg शुरुष्यलयग्रत् - इति रघुः । २. शमययय लार्वधातुकर्मापित् इति ङिद्वत् ग्रहिज्ये (३२१)ति सम्प्रसारणम् ॥ ३. लिट्यभ्यासस्योभयेषाम् (३ १७) इति सम्प्रधारणम् । उत् धू• } इति अकारस्य अकारः । न खम्प्रसारणे सम्प्रसारणम् । ४, किंदाशिषि (पृ० १९) इति अशर्किचः किंत्वासम्प्रसारणम्॥ ५. अदित्वादिडू पक्षे नेटि इति हलन्तलक्षणवृद्धिनिषेधः । सप्तम लुई। ६ इडभावे इलस्रश्लक्षणा शृद्धिः। षो लुङ ।। तुदादयः || ६ ॥ २९७ {४९९] अच्छ=तीन्द्रियप्रलयमूर्तिभावेषु । इन्द्रियप्रलयः इन्द्रिय नाशः । मूर्तिभावः काठिन्यम् । अकर्म७ । सेट् । परस्मै ० ॥ १. अच्छति ॥ २. ऋच्छतु ।। ३: आच्छेत् ॥ ४. अच्छे ॥ ५. प्र० आनखैर्छ । आनच्छंतुः । आनर्युः । म० आनच्छिथ ॥ उ० आच्छव ॥ ६. इच्छिता ॥ ७, ऋच्छि- ष्यति ॥ ८. ऋच्छयात् । कृच्छयास्ताम् ॥ ९. आच्छेत् । आर्जुिछ- ष्टम् ॥ १०. आञ्छिष्यहू ॥ समृञ्छते । भावे--ऋच्छयते । णेिचिन्छच्छयति-ते । ९. अचैिच्छत्-त । सनि--अचिच्छि- षति । कुसु--च्छितव्यम् । ऋच्छनीयम्। ऋच्छयम्। ऋच्छितः । ऋच्छन्। फुच्छती-इच्छन्ती । ऋच्छितुम्? ऋच्छलम् । अच्छित्वा । समृच्छय | [५००] ऋचतुतैौ । सकभी० ) सेट्। परस्मै० ॥ १. अऋचति ॥ २, चतु ॥ ३. आचेत् ॥ ४. ऋचेत् ॥ ५ ऑनलें ! अनूचतुः । म७ आनर्नुिथ ॥ ६. अचिंता ॥ ७, अर्चिष्यति ॥ ८. ऋच्यात् । ऋच्यास्तम् ॥ ९. आर्चीं ॥ १०: आचष्यत् । १. माथ्छस्यूतम् (९८१) इति लिटि गुण: । तस्यान्युइ द्विहल इत्यत्र द्विह्नप्रहणमनेकहछषलक्षणमिति नुडागमः । इजावे देशे (षुरू ८अमृच्छ )यत्र इति पर्युदासानाम् ।। २. सप्तम । लुट् । ३. लमो गम्यूच्छिभ्याम्-इया- त्मनेपदम् । ४: आनर्च गीयन्त्रितषट्पदैः स स्तवस्रसूनस्तयकैर्नेत्रीनैः । इति श्रीहर्षः। १8 २९८ वृह्द्धतु रूपावल्याम् ' . कर्मणि--अच्यते । णिचि--अर्चयति-ते । सनि--अर्चि चिषति । कुत्सु--अर्चितव्यम् । अर्चनयिम् । अच्यम् । चितः ऊचन्। ऋचती-चन्ती। अर्चितुम् । अर्चनम् । अचिंत्वा। प्राच्र्य ऋक् ऋचौ ऋचः । अर्धर्चम् । [५०१] उज्झउसमें । सकर्म७। सेट् । परस्मै० ॥ । १. उज्झति ॥ ६. अँउहाञ्चकार ।। ६. अज्झिता ॥ ९. ओोत् ! । कर्मणि -उदयते । णिच--उज्झयति-ते । सानि-- उजि. ज्झिषतिं । कृत्सु--अज्झितव्यः । उज्झनीयः । उच्चैः-उज्झ्यः । उज्झितः । उज्झन् । उज्झितुम् । उज्झनम् । उज्झित्वा । समुज्झ्य ॥ [५०२] ङ तृपपीणने । सकर्म० । सेट् । परस्मै० ॥ १. नृपति ॥ २, तृपतु ॥ ३, अतृपत् ॥ ४. तृपैत् ॥ ५ म७ ततर्प । ततृपतुः । म९ ततपिंथ । ततृपथुः । ततृप । उ० ततर्प ( ततृपिव ॥ ६ । तर्पिता ॥ ७. तर्षिष्यति ॥ ८. तृप्यात् ॥ ९. अतैषीत् ।। १०. अतर्पिष्यत् । कर्मणि -तृष्यते । णिचि---तर्पयति-ते । ९. अतीतृप- अत्रैतर्पत् । समितितर्षिषति । यङि-- तरीतृप्यते । यद्धकि- १. इति विरचितवग्भिर्वन्दिपुत्रैः कुमारः सपदि विगतनिद्रत रूपमुझ• श्चकार इति रघुः । २. नदविशेषः । भिद्योतयौं नदे इति क्यप् धत्वं च ॥ ३ . सप्तभ कुछ । स्पृशमृशे (३०९,ति सिचौ विकर्षनं पौषदिकरचैत्र । अपवाद- स्वात् । ४. उसे २९९ तुदादयः ॥ ॥ ६ तरितुिं -तीप्ति-तरीतृषीति-तनृपीति-तरितृपीति इत्यादि । कृत्सु तर्पितव्यम् । तर्पणीयम् । तृप्यम् । तृपितः । तृपन् । तृषती- तृपन्ती । तार्पितुम् । तर्पणम् । तर्पित्वा । संतृप्य ॥ [५०३] गुम्फग्रन्थे । सकर्मo । सेट् । परसै० ॥ १. गुम्फति ॥ ५. जुगुम्फ ! ८. गुर्यात् । ९ अगु स्फीत् । इत्यादि सर्वं ‘कुञ्चति' (७७) वत् । ग्रफित्वा-गुम्फित्वा । याडि---जोगुभ्यते । यङ्लुकि —जोगुतिजोगुप्ति । १५०४] »ड=सुखने । सकर्म : । सेट् । परसै७ ॥ १. मृडति ॥ ५ ममॐ ॥ ६. मर्डिता ॥ इयादि ‘तृपति' (५०२) वत् । [५०५] धूर्ण–अमणे । अकर्म७। सेट। परमै । १. चूर्णति ॥ ५ जुघूर्ण ॥ ६. घूर्णिता ॥ इत्यादि ‘कूजति' (८५) वत् । घूर्णन् । वूर्णती-चूर्णन्ती । [५०६इषॐच्छायाम् । सर्म • । सेट् । परस्मै७ ॥ इच्छति ॥ २, च्छतु ॥ ३. ऐच्छत् । इच्छेत् ॥ ५. प्र० ईयेष । ईपर्युः। ईषुः । म० इयेषिथ । ईषथुः। ईष ॥ ९ इयेष । १ मोपधrथफन्ताद्वा ३3)। इति च किन् । २ इषुगमि यमां छ. ॥ ३. इषु इष्३ इ=णय् इत्यत्र लघूपधगुडै ३ एष् इति जाते अभ्यासस्याखधर्मे (१५) इति इयङ् । ४. ३ इष् = अतुस् इत्यक्ष अनुस अपिधेन किया गुणाभये सवर्णदयं रूपम् । बृहद्धातुपवश्याम् ईपिव। ईषिम ॥ ६. एषित-एष्टा ॥ ७. एधिष्यति ॥ ८, इष्यात् । ९. ऐषीत् ॥ १०. ऐधिष्यत् । कर्मणि-इष्यते । णिचि – एषयति-ते । सनि–एषिषति ।। छत्सु--एषितव्यम् - एष्टव्यम् । एषणीयम् । पुष्यम् । इष्टैः। इच्छन् । इच्छती-इच्छन्ती। एषितुम्-एष्ट्रम् । एषणम् । एषिय-इल । सभिष्य । इच्छुः । इच्छा । प्रतीच्छति=गृह्वाति । अधीच्छति सक- रोति । अधीष्टः=सत्कृतः । अध्येषणं=सकारः {५०७] पिष=स्पर्धायाभ्। अकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ५ १. मिषति ॥ ५. भिमेष । मिमिषतुः । म० मिमेषिथ ।। ६. मेषिता ॥ इयात्रि लिखति’ (५०८) बत् । मेषः । निमेषः । निमिषति । उन्मिषतेि ॥ [५०८] ओ लिख=अक्षरविन्यासे । सकर्म७ । सेट् । परसै७ ॥ १. लिखति ॥ ५. लिलेख । लिलिखतुः ॥ म० लिलेखिथ ! ६. लेखिता ॥ ७, लेखिष्यति ॥ ८. लिख्यात् ॥ ९. अलेखीत् । कर्मणि -लिख्यते । णिचि -लेखयति । सनि–लिलेखि षति-लिलिखिषति लेलख्यते । यदाकि-लैलिखीति-ले- लेति । कुसु--लिखितव्यम् । लिखनीयम् । लेख्यम् । लिखित । लिखन् । लिखती -लिखन्ती । लिखितुम् । लेखनम्-लिर्बनम् । लिखि . तीषस्स घस्महद्धभे- ६४४ति इव । ९ ऐषीः पुनर्जनजयाय यवं (भष्टि १। १८ } । ३. यस्य विभाषा इयनिट् । ४ तीषसहे–(२४४}ति इझ । ५. कुटादिभ्ययम् - इति केचित् । च मते लिखनमित्यपि । तुदादयः ॥ ६ ॥ ३ ७ १ स्व-लेखिषा । विलिख्य । लेखनः । लेखनी । लेखा । रेखा । । उ=उल्लेखे, उल्लेखः,-अभिलाषः, कर्बषम् ; भेदनम् । उलिखति । । वि=चित्रीकरणम् । [५०९] स्फुटविकसने । अकर्म७ । सेट् । परसै७ । कुळादिः । १. स्फुटति ॥ ५ . पुरोट । पुस्फुटतुः । म० ॥ पुंस्कोटिथ । ६. स्फोटिता ॥ ८. स्फुट्थात् । ९. अस्फुटीत् । भावे -फुट्यते । णिचि--स्फोटयति । अपुस्फुटत् । सनि - पुस्फुटिषति । यङि– पोस्फुटव्यते । यङ्लुकि -–पोस्फुटीति । कृत्थु-स्फुटितव्यम् । पोस्फोटुि स्फुटनीयम् । स्फोध्यम् । स्फुटितः । स्फुटन् । स्फुटनी-स्फुटन्ती । स्फुटितुम् । स्फुटनम् । स्फुटित्वा । संस्फुठ्य ।। [५१०] भुट-छेदने । सकर्म । सेट् । परसै० या कुटादिः । १. बुट्यति-खुटति ॥ २. बुध्यतु-भुटतु ॥ ३. अखुव्यत्- अनुटन् ॥ ४. दुव्येत्-त्रुटेत् ॥ ५. ५० तुनोष्ट । तुङटतुः ॥ म० तुकुटिथ ।। ६. बुटिता ॥ ७. श्रुटिथति ॥ ८, खुट्यात् ॥ । ९. अद्भुटीत् । कर्मणि--शृच्यते । णिचित्रोटयाति । ९. अतुजुटत् । सनि--त्रुटिधति-चुत्रोटिधति । यङि~~होत्रुट्यते । यङ्लुकि – तोमुखीति-दोनो€ि । कृसु -बुटितज्यम् । खुट्टनीयम् । त्रयस् । खुटती-खुटन्ती । श्रुटितुम् । भुटनम् । श्रुटित्वा । वित्रुट्य ।। [५११] स्फुर–सञ्चलने । अकर्म७ । सेट् । परसै० । कुटादिः । -- १. गाङ्कुटादिभ्योऽञ्णिन्ङित् । इति डिवाश्च गुण: । २ वा भ्राशेति श्यन् वा । ३. सप्तमो कुछ । १ = ३० २ गृहद्धातुरूपबस्था - १. स्फुरति ॥ ५, पुस्फोर पुस्फुरतुः । भ९ पुस्फुरिथ । ६. स्फुरिता ॥ ८. स्थीत् इत्यादि ‘स्फुटति’ (५०९) बत् । णिचि-स्फारयंति-ते –स्फोरयति-ते ॥ १५१२] Q=तबने । सकर्म से । परस्मै७ । कुटादिः । १. नुयति ४. सुचेत् ॥ ५. ।। २• नुवतु ॥ २• अनुवम् ॥ प्र० नुनाव । नुनुवतु । म० नुनुविथ । उ० नुनाध-॥ ६ • नुनुव नुविता ॥ ७, नुविष्यति ॥ ८. ब्रूयात् ॥ ९. अनुवीत् । अनुवि- धाम् ॥ १०. अनुविष्यत् । कर्मणि--मूयते । णिचि–नावयति - ते । सनि --नुनूषति । यडिज्मोनूयते । यङ्ङाकि—नोनोति । कुसु ---नुवितव्यम् ! नुबर नीयम् -नाध्यम् । नूतः। नुबन्। नुघती-नुबन्ती । नुचितुम् । । नूय नुवन । नूव । प्रधूय । {५१३] घृ=विधूनने । सकर्म७ सेट् । परस्मै७ । कुटादिः । १. धुबति ॥ ५. दुर्घव ॥ इत्यादि ‘नुवति' (५१२) वत् । ५१४] गु=पुरीषोत्सर्गे । अकर्म० । अनि। परस्मै७ । कुष्टादिः । १. गुवति ॥ ५. जुगाव । जुगुवतुः ॥ म७ जुगुविथ- जुगुथ ॥ ६• शुता ॥ ७, शुष्यति ॥ ८. गूयात् ।। ९. अगुषीत् । अगुतीम् । अगुवुः । म० अगुधीः । अगुतम् । अगुत ! उ० अगु- १. शाभूतमिदमाश्रमपदं स्फुरति च बाहुः कुतः फलमिहस्य । इति शाकुन्तले । २. हलि चेति दीर्घ: । ३ . चिस्फुरो” इत्यत्वविकल्पः । ४. दुधुवु जिनः स्कन्धान् इति रघुः । ५. भरद्वाजनिवमRधग्नि इङ्किल्पः॥ ६. कुट• दिवेन द्वित्वात् गुणानेकंधे हृस्वदङ्गत् ( २ ६ ५ इति सिँचे लोपः । तुदादयः || ६ || • षम्। अमुष्व ॥ १०. अगुष्यत् + भावे –गूयते । णिचि--गाव यति-से । सनि–जुगूहति । याडेि. गूयते । य इचकि--जोगु- वीति-जोगुति ॥ झुसु-गुवितव्यम् । भुवनीयम् । गुयम् -गव्यम् । गूनैः । गुवन् । गुवती-गुवन्ती । गुतुन्। गुबनम् । गुत्वा । प्रगुत्य । [५१५) मृणत्यागे ! सकर्म७ । अनिट् । उभय७ ।। १. प्रियैते ॥ २. म्रियताम् ॥ ३. अभियत ॥ ४. म्रियेत । ५• प्र० ममार ! मन्नतुः । मद्र । म० ममॅथे । मनुयुः । मस्र { उ० ममार-ममर । चैम्रिय मम्मि ॥ ६ . मर्तासि ॥ ७, मरिष्यति ॥ ८. सृषीथ् / । ९. अर्धेत । अमुञ्चतम् ॥ १०. अमरिष्यत । भावे - म्रियते । णिचि-मारयति , ९. अमीमरन् । सनि--मुमूर्षति । याडि--मेम्रियते । यकि-मर्मर्ति-मरीमतैि- मर्मरीति इत्यादि । छत्सु-मर्तव्यम् । मरणीयम् । मार्यम् । मृतः । म्रियमाणः । मरिष्यमाणः । मर्तुम् । मरणम् । मृत्वा । उन्मृत्य । अमरः । मृत्युः । अमृतम् ।। {५१६] क्षि-निवासगत्योः। अकर्मी० । अनि । परस्मै० ॥ १. दुग्धोर्दीर्घश्च । इति निष्ठानत्वं दीर्घश्च । २ र् + श +ते इति स्थिते म्रियतेचें लिङोश्च । छलिङः शितश्च प्रकृतिभूतान्मृङस्तङ् नान्यत्र । रिङ् शयग्लिङ्घ्र इति रियादेशे व्रि अ ते इति जाते, अचि श्नुश्र- (४० ११) त्विति दयङि म्रियते इति रूपम् । ३ अतो भरद्वाजस्य (पृ० ११’ इति थर्यपि नेट । ४ क्रादिनियमादिट्। ५, अद्धनोः स्ये (२ ) इति इद् । ६ उश्च (२६० ) इति लिसिचो: कियान् गण ॥ ७. दशमो यङ्। ह्रस्वदेगात् (३६०) इति खिच लोपः । ८. सन: किंत्वे दोघ५परदोषः । ३ २४ बृहद्धातुरूपाबल्याम्- १. क्षियति । क्षियतः । क्षियन्ति !! २, क्षियतु ॥ ३. आक्षि यत् । क्षियेत् ॥ ५. लिडादिषु ‘क्षयति’ (९२) वत् । क्षियन् । क्षियती–क्षियन्ती । । [५१७} =पेरणे सकर्म७ । सेट्। परस्मै० } १. सुबति ॥ २. सुवतु ॥ ३. असुबत् ॥ ४. सुवेत् ।। ५० सुयाव। सुषुवतुः। सुषवुः ॥ म० सुषविथ। सुषवथुः ॥ ६. सवित ।। स० सवितासि ॥ ७. सविष्यति ॥ ८, सूयात् ॥ ९. असावीत् । असाविष्टाम् ॥ १०. असविष्यत् ॥ कर्मादिषु ‘सवति’ (२८४) वत् ।। सूर्यः। सूर्या । सूरी मानुषी चेत् । प्रसवं । सवित्रम् । सुरः ॥ [५१८] कृविक्षेपे । सकर्म७ । सेट् । परस्मै७ ।। १. किंज़ेति | २. फिरतु ।। ३. अकिरत् ।। ४. किरेत् ॥ ५, ५० चकार । चकर्तुः। चकरुः । म० चकरिथ । उ ० चकार चकरिव ॥ ६. करिता--अॅरीता ॥ ७. करिष्यति-करीष्यति ॥ ८, कीर्यात् ॥ ९. अकीरीत् । अकारिष्टाम् । १०. अकरिष्यत् । उप- स्ॐिरति । उपचार । उपास्किरत् । प्रतिस्ॐिरति । अंधफिरतेि । अवाकिरत्। २ १. सप्तमो लुङ् । १. ऋत इतः (२९२) दिशि दिशि झिरति सजलकणजडम् इति जयदेवः । ३. ऋच्छन्धृताम् (२८१) इति गुणः । है. वृतो वा (२९२) इति वा दीर्घ: । ५ सप्तमे लुङ् ६. किरतौ लवने । उपा रिंकरसैः सुडागमः स्याच्छेदेऽर्थे । ७. अडभ्यासव्यवायेऽपि । ८. हिंसयों प्रतेश्च । उपप्रतेश्च किरतेः सुट् स्यात् हिसायाम् । ९. अवकिरन्बाललत्: प्रसूनैः। इति रघुः। १९. किरतेर्हर्षजीविकाकुलायकरणेष्धिति वाच्यम्। इत्यात्मनेपदम् । अपस्किरते वृषो हृष्टः। कुक्रुष्टो भिक्षास्थं श्व आश्रयार्थं । अपाच्चतुष्याच्छकुनिप्वालेख्ने । इति खुट् । तुदादयः ॥ ६ ॥ ३ ०२ कर्मणि–ीर्यते । ५. चक्रे । णिचि --कारयति-ते ॥ ९, अचीकरत् । सनि -चिंकरिक्षति । यडिखेकीर्यते । यङ्लुकि चाकर्ति-बकरीति । कुसु– करितघ्यम्-करीतव्यम् । करणयम् । कार्यम् । कीर्णः । किरन् । किरती-किरन्ती । करितुम् -कर्तुम् । करणम् । कीवी । चिकीर्य । उपस्करः । अवकरः विष्किरः। विकिरः । अवतीर्ण । ।

(५१९] गृ=निगरणे । सकर्मी० से । परस्मै७ ॥ १. गिरति-गिर्चेति ॥ २. गिरतु-गिलतु ॥ ३. अगिरंत्- आगिलत् ॥ ४, गिरेत्गिलेस् ॥ ५. जगार-जगाल। जगतुः-जग- छतुः। जगतः-जगदुः ॥ म० जगरिथ -जगलिथै | ६. ऍरिता- गरीता । गलिता-गीता ॥ ७. गरिष्यति-गरीष्यति । गलिष्यति गलीष्यति ॥ ८. गीर्थात् । ९. अंगारीत्-अगालीत् ।। १०. अग रिष्यत् ॥ सन्निीन्ते । ५. सङ्गगरेिरे ॥ जैवगिरते । उऽद्मने । उद्भिरति । ---

---

---

--- १. किरश्च पथभ्यः। कृ ग दृड् 'शृङ् प्रच्छ एभ्य: सन ईट् स्यात् । २. अत इञ्चतः२९२)। हलि च । रदभ्याम्--(२१) | ३ अखत इद्धातोः। अचि विभाषा । गिरते रेफस्य लवं वा स्याददौ ४ तासादिषु सर्वधातुकार्धधातुकयोः (८० ३) इति गुणः । धृतो व । ५ सप्तमो छुई। ६. समः प्रतिज्ञाने । इयमनेपदम् । सहित गिरं ताम् | इति चंपू र सारङ्ग कतिचिद्ध संङ्गगरिरे भूच्छायमैच्छन् परै । ७, अवाङ्गः। ईस्यास्म नेपदम् । तथाऽवागिरमाणैश्च विशचैमसशोणितम् । इति भ:ि । 89 ३० ६ वृह्द्धातुरूवर्याम् कर्मणि-गीर्यते । णिचि-~गारयेति-गालयति । सनि जिरिषत-जिगलिषति । यडि. “जेगिरौयते । यङ्लुकि---जागरीति जागीति-जागतिं । कुसु-गरितध्यम् -गयितव्यम् । गरणीयम् गलनीयम् । गार्यम् । गीर्णम् । गिरन्-गिलन् । गिरती-गिलती- गिरन्ती-गिलन्ती । गरितुम्-गलितुम्–गरीतु-गलीतुम् । गरणम् - गलनम् । गीर्वा । निगीर्य । ग रोशीबा । गरो=विष । निगारः । उद्भारः। गुरुः । गरिमा । गरिष्ठः। गरीयान् । गर्मः । मुदं गिरतीति= मुहुः । [५२०] दृड्-आदरे । सकर्म० । अनिद्। आलने० । प्रायेणाय माझ्पूर्वः । १. आद्रियेंते ॥ २, आद्रियताम् ॥ ३. आद्रियत । । ४. आद्रियेत ।। ०५. प्र० आदर्जे । आददते । म० आदद्रिथे ॥ ६. आदर्ता ॥ ७. आंदरिष्यते ॥ ८, आडषीष्ट ।। ९, अढत । आङ- याताम् । १०. आदरिष्यस ॥ कर्मणि –आद्रियते । ५. आदतें ॥ णिचि---आदारयति-ते । ९. आदीदरत्–त । सनि- आदिदरिघंते । याडिः --आदीयते । यङ्लुकि -आददर्ति-आदरीदरति इत्यादि । कुत्सु-- आवर्तव्यः । १ . निगरणखलभार्थेभ्यश्च। इति परस्मैपदमेव । २. किरश्च पञ्चभ्यः (५१८)। ३. जुषसश्चरे –ति भावगट्टयां थइ। गर्हितं गिरतेि । श्रो यङि । गिरते रेफस्य लयं स्याद्यद्धि । ४. रिरंडू इयङ् च । वाथं नाद्रियते च बान्धवजनः । ५ उद्धनः स्यै ५ ६: दशम छ। ह्रस्वदङ्गत् । ७० किरच पञ्चभ्यः ५१८) । तुदादयः ॥ ६ ॥ ३ ०७ अदरणीयः । आङत्यः । आदृतः । आद्रियमाणः । आदतुम् । आद रणम् । हवा । आदृत्य । आदरी । आदः । आदृतेः । [५२१] धृड्=अवस्थाने । अकर्मकः । अनि । आत्मने । | १. प्रियैते ॥ ५, द । इत्यादि सर्व ‘दरति’ (५२०) वत् ।। कृत्सु-विशेषः । धार्थम् । आधारः । धर्मम् । {५२२] प्रच्छ=ीप्सायाम् । सकर्म ० । अचि । परमै ॥ १. पृच्छेति ॥ २. पृच्छतु || ३. अपृच्छत् ॥ ४, पृच्छेत् । ५. प्र० पप्रच्छ । पप्रच्छतु: | म० -पप्रष्ठ ! उ० पप्रच्छेथ| पप्र च्छिव ॥ ६. प्रष्टा ॥ ७, प्रक्ष्यति ॥ ८, पृच्छयात् ॥ ९. अप्रै क्षत् । अप्राधाम् । अप्राज्ञः ॥ १०. अप्रयत् ॥ आपृच्छेते । स कर्मणि-पृच्छद्युते । सनि-पिषुच्छेिषति । णिचि–प्रच्छ- यति–ते । यडि-परीबृच्छयते । यङ्लुकि --पाश्नष्टि-पाप्रच्छीति । कुसु–प्रष्टव्यम् । प्रच्छनीयम् । प्रच्छथस् । दृष्टः । पृच्छन् । १ एतिस्तुशस्वृदृजुषः क्यप् । इस्वस्य पिति –(३००) इति - तुक् । २ भूयादरर्थमदः। ३ , म्रियते यावदेकोऽपि रिपुतात्रत्कुतः सुखम् । ४. प्रहिज्यै--(३२१)ति सम्प्रखारणम्। ५ षष्ठो छ। यदश्री - (ऋ० १२)ति शृङः। झलि सिचो लोप: । अप्राक्षी च निशाचरान् (१५ । ५ भट्टि :)। ६. आङि लुपृच्छयोपसंख्यानम् । इति तडू आपृच्छस्व प्रियसखमसुम्। इति मेघः। ७. सम गम्यूचिछस्वरत्यर्तिश्रविदिभ्यः । इति तङ्क। ४. यक "कत्वात्सम्प्रसारणम् । ५ किरश्च पञ्चभ्यः। (५१८) । रुदघिदे-(३७१)ति किषासम्प्रसारणम् । हैं ०८ धृदृळहातुरूपावस्थाम् पृच्छती-पृच्छन्ती । प्रक्ष्यन् । प्रष्टुम् । प्रच्छनम् । पृश्न । आपृच्छय । प्रश्नः । पृच्छ ! [५२३] सृजविसरीं । सकर्म० । अनि । परी ९ ॥ १. मृजति ॥ २. सृजतु ॥ ३. असृजत् ॥ ४. सृजेत् ॥ ५. ५० ससर्ज । ससृजतुः । म७० ससैर्जिथ-सस्रष्ठ । उ५ समु जिव ॥ ६. स्रष्टt ।। ७. लक्ष्यति ॥ ८. सृज्यात् ॥ ९. अस्राक्षीत् । अनुष्टम् । अस्रभुः । कर्मणि--सुज्यते । णिचि-सर्जयति-ते । सानि - सिम्- क्षति । याङि–क्षरीसृज्यते । यङ्लुकि–सरीस्रष्टि । छेत्सु--स्रष्ट व्यम् । सर्जनीयम् । सृज्यम् । पाणिभ्यां सृज्यते पाणिसृज्य=रज्जु । सृष्टः। भृजन् । सृजत-सृजन्ती । स्रक्ष्यन् । सटुम् । सर्जनम् । यक्ष। विसृज्य | सृष्टिः । स्रक् । रज्जुः। उद्उसनें । उत्सृजति । ६२४]ङ मस्जोशुद्धौ । अकर्न० । अनि । परस्मै० ॥ १. मज़ेति । २. मज्जतु ॥ ३. अमज्जत् ॥ ४. भजेत् ॥ ५• मम । ममज्जतुः । म ० समंज्जिथ-ममक्थ । उ० ममज्ज । ममजिव ॥ } ६. मला ॥ ७ , मक्ष्यति ।। ८, मज्ज्यात् ॥ ९० अमाङ्क्षीत् । अमाङ्काम् । अमाङ्क्षु ॥ १०, अभक्ष्यान् ॥ १. विभाषा सजिदृशोः। इति थलि इद्विकल्पः । २• थ४ छ । ३ पrण स्मृजेर्याच्यः। ४ मस् + अ +ति इत्यत्र सस्य चुन श ’ । तस्य पुनर्जश्त्वेन जः। बीदरुन्धे तमसि विधुरो भजतीवान्तराश्मा । इति भवभूतिः । ५. भारद्वाजनियमास्थले । अनिके मस्जिनशो- (१४२रिस शूज़िकल्प: जम् । नुदादयः ॥ ६ ॥ ३०९ भावे --मज्ज्यते । णिचि--मज्जयति । ९. असमजात् । खनि--मिमङ्गति । याडे. -मामज्ज्यते । यइलुकि--मामलि । कुसु--मङ्कव्यम् । मजनीयम् । मज्ज्यम् । मथैः। भजन् । मज्जती मज्जन्ती । मयन् । मङ्क्तुम् । मज्जनम् । मङ्क्च । निमज्ज्य ! मज्जा । मज्जानौ । [५२५] स्पृशसंस्परें सकर्म७ । अनिट्। परस्मै० ॥ १. स्पृशति ॥ २, स्पृशतु ॥ ३. अस्पृशत् ।। ४. स्पृशेत् । ५. पस्पर्श । पस्पृशतुः ।। ० पस्पर्शिय } पस्पृशथुः । ट ' ० पस्पशे ।। पठशिव ॥ ६. स्पेंढा-स्पर्धा ॥ ७, स्प्रक्ष्यति-स्पर्येति ॥ ८. स्ट्- श्यात् ॥ ९, अफ्रीत्-अस्मद्दत्-अस्टॅक्षत् ॥ १००• अस्पृश्यत् । । कर्मणि--स्पृश्यते । णिचि--स्पर्शयति । सनि--पिस्पृक्षति । यद्विग्--परीस्पृश्यते । यइकुकि--परीस्पर्ट-पस्पॅटीि-परिस्पर्दि-परी- स्टुशीति-परिस्टशीति इत्यादि । कृत्सु--स्प्रष्टव्यम्- स्पष्टव्यम् । स्पर्श नीयम् । स्थूइयम् | स्पृष्टः । स्पृशन् । स्पृशती-स्पृशन्ती । स्प्रक्ष्यम्, । स्पष्टम्-स्पर्धेम् । स्पर्शनम् । स्टुष्या । संस्पृश्य । मन्त्रस्थै । उदक स्पर्शः ॥ उप=आचमने । उपस्पृशति । णिजन्तोऽयं दानार्थेपि ॥ १. ओोदितश्च । इति निष्ठानत्वम् २. अनुदत्तस्य चQपधस्ये- (३९२) fत झल्थकिति चा अमागमः । अमगमे यणदेशः । तद्भवे गुणः । ३ । डहि ष्ठी विधा । वियि अनुदात्तस्ये -(३०२)ति अमागमपक्षे रूपम्। ४. अमागमाभावपक्षे सिचिवृद्धि (२८३)रिति वृद्धौ रूपम्, । ५.स्पृशमृश- कृषतृपदृपां च्लेः सिज्वा वक्ष्यः । इति सिजभावे शठ इगुपधादिति ४ झ् इय। पसी विधाः । ६ अदुपधा-२२४दितेि क्यप् । ७, स्पृशोऽनुदके क्षिन् । ३ १ । ब्रुइद्धातुरूषवश्याम् [५२६) विरूछते । सकर्म७ । सेट् । परमै० ॥ १. विठंयति }] २. विच्छायाञ्चकार-विविच्छ । इत्यादि । सर्वं ‘धूपायति’ (१२४) वत् | सनि–विविच्छायिषति-विचिच्छि षति । यङि –वेचिच्छूयते / । विक्षः । {५२७विश=प्रवेशने । सकर्म७ । अनट् । परस्मै० ॥ १. विशति ॥ २, विशतु ॥ ३. अविशत् ॥ ४. विशेत् ॥ ६. प्र० विवेश । विविशतुः । विविशुः । भ० विवेशिथ । विबि शत्रुः । विविश } उ० विवेश । विविशिच। विविशिम ॥ ६, वेष्टा ॥ ७. वेक्ष्यति ।। ८. यियात् ॥ ९. आबिझेत् ॥ । १०. अवेक्ष्यत् । निबिशैते हैं कर्मणि–विश्यते । ९. अवेशि। णिचि-चेशयति-ते । सनि-–विविक्षति । यङि--वेदिश्यते । यज्ञकि –वेविशति- वेष्टि । कृसु-वेष्टव्यम् । वेशनीयम् । वेश्यम् । विष्टः । विशन् । विशती-विशन्ती । वेष्टुम् । वेशनम् । विट् । प्रविश्य ॥ विट् विशौ विशः । वेश । वेश्म । वेशन्तः । संविशंतिशेते । निर्विशति=अनु- भवति । उपविशति=निषीदति । [५२८} सुश-आमर्शने । आमर्शनं स्पर्शः । सकर्मकः । अनि । परस्मै ७ ॥ १. गुपूधूपे --(१२३ : ति सार्वधातुके आयप्रत्ययः । २. छाडेि पञ्चमी द्विधा । ३. नेविंशः । इत्यामनेपदम् । धर्ममभिनिधिशते । नवाम्बुदश्यामसनुन्ये- विक्षत । इति मघः । अभिन्यविक्षथास्वं में यथैवऽव्याइता मन: इति भट्टि । ४. संविष्टः कुशशयने निशां निनाय - इति रघुः । ५ एवमिन्द्रियसुखाने निर्भि शअन्यकार्यविमुखस पार्थिवः। - इति रघुः । बुदादयः ॥ ६ ॥ ३११ १. मृशति ॥ ५. ममर्श । इत्यादि ‘स्पृशति' (५२९) बत् ॥ अभिमृशति=सृदाति पराभावयति वा । विमृशति=चिन्तयति । {५२९] गुदप्रेरणे। सकर्ण७ । अनि । परसै० ॥ सर्वे परस्मैपदि ‘नुदति’ (४९९) वन् । इह पुन पाठः कर्नाभि- प्रायेऽपि क्रियाफले परस्मैपदार्थः । [९३०] पद्कृ=विशरणगत्यवसादनेषु । विशरणे अकर्म७। सेट् । परसे ० ।। सर्वे भौवादिक ‘सीदति’ (२४६) वत् । इह पुनः पाठे प्रय जनं तु शतरि स्त्रियां ‘सीदती-सीदन्ती’ इति नुम्विकल्पः । [५३१] मिलसङ्गमे । अकर्म७ । सेट् । उभयपदी । १. मिलति-मिलते ॥ २. मिलतु-ताम् ।। ३. अभिलन्त ॥ ४. मिलेत्-त ॥ ५. सिमेल-मिमिले ॥ ६. मेलिता । मेलितासि-से भी ७. मेलिष्यति-ते ॥ ८. मियात् -मिलिमीष्ट / ९. अमेली- अमेलि || १०. अमेलिष्यत्-त ॥ भावे –मिल्यते । णिचि--मेलयति-ते । सनि. मिमिलि ते-मिमेलिधते । यङि–--मेमिल्यते । यङ्लुकि—मेभिीति–मेमेति कृत्सु-मेलितज्यम् । मेलनीयम् । मेल्यम् । मिलितः । मिलन् । मिलती-मिलन्ती । भिलमानः । मेलितुम् । । मेलनमॅ 1 मिलित्व- मेलित्वा । संमिय-संमेल्य ॥ १. शृणते हि विमृश्यकारि गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः । ३. सप्तमो झुडू। ३: एकादश लुङ् । ४, व्यालनिलयमिलनेन गरलमित्र कलयति मलयन समीरम् । इति प्रयोगात् ‘मिलन्’ । इत्यपि ३ १ २ बहड्तुपायश्यम् [५३२] मुच्छमेक्षणे । सकर्म० । अनिट् । उभयपदी० ॥ १. मुंशति–ते ॥ २. मुञ्चतु- ताम् ॥ ३. अमुञ्चत्-त ॥ ४. मुचेत्-त ॥ ५, ५० मुमोच- मुमुचे । मुमुचतुः-मुमुचाते । मुमुचु मुमुचिरे ॥ म० मुमोचिथ-मुमुचिषे ॥ ७० मुमुचिव-मुमुचिबहे ॥ ६. मोक्ता । म० मोक्तासि-से ॥ ७, मोक्ष्यति--ते ॥ | ८. मुच्यात् मुक्षीष्ट॥ ९. म७ अनुलोत् । अमुचताम् । अनुचन् ॥ आत्मने० अमृत । अमुक्षाताम्। अमुक्षता ॥ १०, अमोक्ष्यत्-त ॥ कर्मणि मुच्यते । णिचि-मोचयति-ते । सनि-मुसु- क्षति-ते । यडि-मोमुच्यते । यङ्लुके ~~मोमोक्ति । कुसु- मोक्तव्यम् । मोचनीयम् । मोच्यम् । मुक्तः । मुञ्चन् । मुञ्चती मुञ्चन्ती । सृञ्चमानः । मोक्ष्यन् । मोक्तुम् । मोचनम् । मुक्त्वा । उन्मुच्य । मोक्षः ! मुक्तिः । जलभुक् । आमुचेंति=ारयति । प्रति मुनिप्रत्यर्पयति । विमुञ्चति ॥ [५३३] लुप्तृ-छेदने । सकर्म० । अनि । उभय० । मुचादिः । १. लुषंति –ते । २. लुम्पतु-ताम् ॥ ३. अङqत्-त । ४. कुस्थे –त ॥ ५. परस्मैपदे प्र० जुलेप ॥ चर्चापतुः। चक्षुपुः ॥ । म० जुरोपिथ । लुलुपथुः । कुलुप । उ० च्लोष । कुलुपिव ॥ } आम-म० कुलुपे । लुलुपाते ॥ म० छछपिषे ॥ उ० छलुषे । १. यो मुचीनाम् (५३२) इति नुम् । २ हृदिस्य दर् । द्वितीयो छ । स कालेनानुचक्कचित् (भट्टिः । ६ । २४) । ३ दशमो लुङ् । झलि सिचो लोपः । ४. आमुञ्चतीवभरणं द्वितीयशृङ्गिमवियुक्खयो घनस्ते–इति रधुः । ५. असं सुरतं प्रतिमोक्तुमर्हसि -इति रघुः । ६ . शे सुचवीनाम् (५३२) इति नुम् । तुदादयः ॥ ६ ॥ ३ १३ कुछविवहे ॥ ६. प्र० लोप्त । म७ लोप्तासि-से ॥ ७ , लोप्स्यति-ते । ८. छुप्यात् -लुसीष्ट ॥ ९. अनृपत् । अलुप्ताम् । अलुपन् ॥ आम०---अलुप्त । अलुप्साताम्। अलुप्सत ॥ १०. अलेप्स्यत्- त था। कर्मणि -लुप्यते । णिचि-लोषयति-ते । ९. अनूलुपत् त-अनृलोपत्-त। सनि–छरुप्सति-ते। यङि--लोलुप्यते । यङ्- सुकि-~लोलोप्ति -लोलुपीति । कुत्सु--लोप्तव्यम् । लोपनीयम् । लो- प्यम् । लुप्तः । लुम्पन् । लुम्पली-कुषन्ती । झुम्पमानः । लोष्म्यन् लोष्स्यमानः । लोग्नम् । लोचनम् । लुप्त्वा । विलुप्य । लोपः । लोप्त्रम् ।। [५३४] वितृलाभे । सकर्म७ । अनिट्। व्याघ्रभूत्यादिमते सेट्- कोप्ययं धातुः । उभयपदी । सुखादिः । १. विन्दति-ते. २. विन्दतु-विन्दताम् ॥ ३. अविन्दत्-त॥ ४. विन्देत्-त ॥ ५. विवेद-बिबिदे ॥ ६. बेत्ता–वेदिता ॥ ७. वेस्यति–ते वेदिष्यति-ते ॥ ८, बिंद्यात्-बिसीष्ट । ९. अविदत्- अवित्त । अविदताम्- अवित्साताम्। अविदन्-अचित्सत । १०. अवे स्यत्-त ॥ कमणि--विद्यते । णिचि-घेदयति-ते । सनि-–वित्रिदि- षति-ते-विवेदिषति-ते । याङि–विद्यते । यङ्लुकि वेवेति । कृत्सु-वेत्तव्यम् । वेदनीयम् । वेद्यम् । वि^म्=धनम् । वित= १-२, सुच (५३२) धतुत्रत् ॥ ३. काण्यादन िधक्तव्यम् । इयुधधाहस्वविकल्पः । ४ चित भोगप्रत्यययोः । इति निष्ठान्तस्थ निपातः । ३ १४ भृङ्गद्धातुरूपवल्याम् - A . पुरुष । अन्यत्र बिन्नः। बिभ्दन् । विन्दती-विन्दन्ती । चतुर्-वेदितुम् । वेदनम् । विंस्वा-विदिस्त्र-वेदित्वा । संविध । विन्दः । [५३५] लिय=उपदेहे । उपदेहो लेपनम् । सकर्म ० । अनिट् । उभयपदी ! सुचादिः । १. लिम्पति ते ॥ इत्यादि ‘झुम्पति ’ (५२३३) चत् । ९. अलिंपैलू । अलिपताम् । अलिपन् । आत्म०---अलिपैत । अलिपे- ताम् अलिपन्त । पक्षे—अंलिप्त । अलिप्साताम् ! अलिप्सत ॥ छिम्पः । लिपिः-लिबिः । निलिम्पाः=देवाः । अघवेंअक० ।। अवलिपति । अवलेपैः । अनु-चन्दनादिविमर्दने । अनुलिम्पति । (५३६] षिचऋक्षरणे । सकर्म० । अनिट् । उभय ९ । मुचादिः । १. सिञ्चति-ते ॥ ५, प्र० सिषेच । सिषिचतुः ॥ म० सिषेचिथ-सिषिचिषे । उ० सिषिचिव-सिषिचिबहे ॥ ६. सेक्ता । ७. सेति–सेक्ष्यते । ८. सिच्यात्-सिक्षष्ट । ९ . ऑसिचत् । असिचताम् । असिचन् | आत्मने०~ असियत । असिचेताम् । असिचन्त । पक्षे-—असिक्त । असि<तम् । असिक्षत ॥ १०. असेव्यत्-त । १. भगम्यथयोश्त्र विन:। २• लिपि लिचि हबलूच । इत्य ह । द्वितीयो छु । ३ आत्मनेपदेष्वन्यतस्याम् । इत्यदं । लुङि अष्टमी विधा । ॐ अभयपक्षे द्वादश छङ् । ५ मतङ्गशापादवलेपमूलादवाप्तवानस्मि मत- जवम् । ६. विरइतैिदलहृदयसु तसृगनुलिप्तमिवेतिं मायः । ७ लुछि ‘झुम्पति' (५३५ः यत् । तुदादयः ।। ६ ।। ३१५ कर्मणि---सिच्यते । णिचि --सेवथात -ते। ९. असीषि चत्-त । सनि-सिंसिक्षति । यङः--सेसिच्यते । यङ्लुकि सेषिचीति - सैषेति । कृसु-सेक्तव्यम् । सेचनीयम् । सेच्यम् । सिक्तः । सिञ्चन् । सिद्धती-सिञ्चन्ती । सिचमानः । सेचनम् । । सिक्ख । निषिच्य । सेक्रम् ॥ अभिषिञ्चति । अभिषेकः । निषिञ्चति । निषेकः । उसिञ्चति । “अॅसिषिचे । उरसेको गर्वः । {५३७] कृती=छेदने । सकर्म० । सेट् । परस्मै० | सुचादिः । १. कृन्तैति । ५, प्र० चकर्त । चकृतैतुः । म० चकार्ति थ ।। चक्रेथतुः ॥उ० चकर्त । चक्कृतेिव ॥ ६, कर्तिता ॥ ७, क्षतीिर्थाति । कर्यति ॥ ८. त्यात् ॥ ९, अकर्तात् । अकर्तिष्टाम् ॥ १०. अकर्तिष्यत्-अकरर्यत् । कर्मणि --कृत्यते । णिचि-कर्तयति-ते । सनि--विकर्ति षति । यडि--चरीकृत्यते । यङ्लुकि-~चरीकर्ति-चरीकृतीति । कुत्सु “ कर्तितव्यम् । कर्तनयिम् । कृत्यम् । कृतः। कृन्तन् । कृन्तती-कृन्तन्ती । कर्तितुम् । कर्तनम् । कर्तिस्वा । नेिकृत्य । विक र्तनः । वृत्तिः । कृत्तम् ॥ १. स्तौतिण्योरेवेति नियमान्न घत्वम् । २ सिचो यङि । इति न घवम् ॥ ३. तानि तस्मिन्नभस्तानि न तस्योत्सिषिचे मन: न इति रघुः । ४. प्रहति विधिर्मर्मच्छेदी न कृन्तति जीवितम् ५/ भुजौ चङ्लङस्तस्थ (भट्टि: । ६ १ ४५ ) । ६. सेऽस्चिचि छतनृते (३१७)ति वेट् । ३१६ बृहद्धातुरूपयट्याम् [५३८] खिद=परिघाते । सकर्म० । अनि । परस्मै० । मुवादिः । १. विन्दति ॥ ५ . प्र० चिखेद । चिखिदतुः । म७ चिखेदिथ ॥ उ० चिखिदिव ॥ ६. खेत्ता ॥ ७, खेरस्यति ॥ ८. खिद्यत् ॥ ९, अङसीत् । अत्रैताम् ॥ १०. अखेरस्यत् । ' कर्मणि--खिद्यते । णिचि--खेदयति । सनि–चिखिन्सति । यडि-वेखिद्यते । यद्वकि –चेखिदीति नेति । सु-खेत्त- ज्यम् । खेदनीयम् । खेधम्। यिनः । खिन्दन् । खिन्दती-खिन्दन्ती । खेतुम् । खेदनम् । खित्वा । परिखियो । इति तुदादयः ५ ६ ॥ १. षष्ठो छु । वनजे (पृ० १२)ति वृद्धिः । २. रदभ्या २३मिति । निष्ठातस्य नत्वम् । श्रीः ॥ बृहद्धातुरूपावल्याम्। अथ रुधदः ॥ ७ ॥ [५३९] रुधिआवरणे । द्विकर्म० । अनिट् । उभय० ।। परस्मैपदे १. म० रुणंद्धि । रुन्धेः । रुन्धन्ति । म७ णत्सि । रुन्धः । रुन्ध । उ ० रुणध्मेिं । रुन्वः । रुन्धमः ॥ २, म ० रुणद्ध-रुन्धात् । रुन्धाम्। रुन्धन्तु । स० वेंन्धि-रुन्धात् । रुन्धम् । रुन्ध । उ ० १५ रुध्+च्द् इतेि स्थिते, रुदादिभ्यः श्नम् । कनेथे सार्वधातुके परे । धrतो: घ्रम् स्यात् इति क्षम्। शवंत । त योछपे ‘न’ मात्रं शिष्यते । श्रमो भित्त्वसोन्यादचः परो भवति । निवास गुणं बाधते । से न ध् ति इतेि जते झषस्तथोर्धाऽधः (१८९) इति त कारस्श्र धवे रॉन डि इति जाते झलां जश् झशि । इति प्रथभधतारस्य दकारे, राय नो णः। इति न नस्य णत्वे च ‘रुणाद्धि ’ इति रूपम् । अत्र ‘मुनध’ इयट् । २. रुनध्+ -तस् इति स्थिते श्वसोरठोपः (३६९) इत्यकारचेपे णत्वस्यासिद्धवदनुस्वरे ‘इन्धः' इति । रूपम् ॥ ३. रुणध्मि सवितुर्भागम् भट्टि : । ६। ३५) । ४, सेर्गीविच्च (पृ० ४) इति । हेरपिस्यात् असो (३६९ रियल्लोपे हुझल्भ्यहेर्धिः (३२६) इतेि कैबिंबे निध’ इति रूपम् । बृहद्धातुरूपावस्याम्- ३१८ रुणधानि । रुणंघात्र । रुणधाम ॥ ३. प्र० अर्थात्-द्। अरुन्धाम् । अरुन्धन् ॥ म७ अरुणैः--द । अरुन्धम् । अरुन्ध । उ० अरुण धम् । अरुन्ध्ध। अरुन्ध्म । ४. ५० रुन्ध्यात् ! रुन्ध्याताम् । रुन्ध्युः । म० रुन्ध्याः । रुन्ध्यातम् । रुन्ध्यात ॥ ॐ ° रुन्ध्याम् । रुन्ध्याव । ध्याम् । ५० प्र० रुरोध। रुरुधतुः। रुरुधुः ॥ १० फ़ेरोषिथ । रुरु धथुः । रुरुध ॥ उ० रुरोध । रुरुविय । रुधिम ॥ ६ . ५० रोद्धा । रोद्धारौ । रोद्धारः ॥ अ० रोद्धासि । रोद्धस्थः । रोद्धास्थ ॥ उ० रोद्धास्मि । रोद्धास्वः । रोद्धामः १ ७. म० रोस्यति । रोत्स्यतः । रोस्यन्ति । म७ रोस्यसि । रोस्यथः। रोत्स्यथ। ॥ ७० रोत्स्यामि । रोक्स्यावः । रोत्स्यामः ॥ ८. रुध्यात् । वध्यास्ताम् । रुध्यासुः । म७ रुध्याः । रुच्यास्तम् । रुध्यास्त | उ० रुध्यासम् । रुध्यास्ख । रुपा- स्म ।। ९. ५० अरुधत् । अरुषताम् । अस्धन् ॥ १० अरुधः । अरुधतम् । अर्धत ॥ ७० अरुधम् | अर्धाव। अरुधाम । पक्षे प्र० अरौत्सीत् । अरौद्धम् । अरौत्सुः । म० अरौत्सीः । अरौरवम् । अरौत्म्त । उ० अनैसर् । अरौत्ख । अरौस्मि । १०. ५० झरो १ आडुतमस्य पेिच्च (पृ० ५} इति वमादीनामपि पित्वात् अल्लोपो न । २ अरुप्रथ् + इति स्थिते हर्यमिति तिब लोपे धस्य चवेंचिकल्पे रूपे । ३ हृयाविति सिपो छपे चचि कर्थे दृश्च {३६८* इतेि वा रुत्वे न्च रूपाणि । ४, कादि नियमादि ? ५ इरितो था | इति वा अङ् । अपक्षे द्वितीयो छई। ६ . अङ्गभावपक्षे परस्मैपदे षष्ठो लुङ् । बझबजेति युक्षिः । अरै सैस्त्रिशिराः शरैः (भ:ि: । १५ । ८० ।। रुषादयः ! ७ }} ३१९ स्यत् । अरोरस्यताम् । अरोत्स्यन् ॥ म० अरोरन्यः । अरोस्यतम् । अरोत्स्यत ॥ ७० अरोत्स्यम् । अरोयाध ! अरोत्स्याम । आत्मनेपदे--- १, म० रुन्धे । रुन्धाते । हैन्घते । म० रुन्से ! रुन्धाथे । रुन्ध्वे । । उe रुन्धे । रुन्ध्बहे। रुन्धमहे ॥ २. P० रुन्धाम्। रुसंधा - ताम् । रुन्धताम् । म७ रुन्ध । रुन्धाथाम्। रुन्ध्वम् । उ ० रुणौ । भधावहै। रुणधामहै ॥ ३. प्र० अरुन्ध। अरुन्धाताम् । अरुन्धत ।। । म० अरुन्धाः। अरुन्धाथाम् । अरुन्ध्यम् ॥ उ ० अरुन्धि । अरु ध्वहि । अरुन्ध्महेि ॥ ४. प्र० रुन्धीत । रुन्धीयाताम् । रुन्धीरन् । म० रुन्धीथः । रुन्धीयाथाम् । रुन्धीध्वम् ॥ ७० रुन्धीय । रुन्धी वहि । रुन्धीमहि । ६. प्र० रुरुधे । रुरुधाते । रुरुधिरे ।। म७ स्रुधिषे । स्त. धाथे । रुरुधिध्वे ॥ उ० रुरुधे । रुधिबहे । रुधिमहे ॥ ६. प्र० रोद्धा । म० रोद्धसे । उ० रोद्धाहे ॥ ७. रोत्स्यते । रोत्स्येते । भ० रोत्स्यसे ॥ उ० रोरस्यें ॥ ८. रुत्सीष्ट । रुसीयास्ताम् । रुसी. रन् ॥ म० रुत्सीष्ठाः। रुसीयास्थाम् ! रुसीध्वम् । उ० रुसीय । रुत्सीवहि । रुसीमहि ॥ ९ . प्र० असूद्ध । अरुत्साताम्। अरुत्सत ॥ म० अरुद्धाः। अरूसाथाम्। अरुङ्गम् । उ० अलि । अरुस्वाहि । अरुत्स्महि । १०, ५० अरोत्स्यत । म७ अरोत्स्यथाः ॥ ७० अरोत्स्ये । अरोत्स्थावहेि ॥ १. आत्मनेपदेष्वनतः २) इति ज्ञस्य अrत् इयादेशे रूपम् के २. अरुध्+-स्त इति स्थिते झलो झलि (३५) इति सिचो लोपः। ३ २० बृहद्धनुरूपविल्यम् कर्मणि- रुध्यते । णिचि—रोधयति । ९. अरूरुधत् । सनि-- रुरुसति--भ्रूत्सते । यडे ---रोरुध्यते । यज्ञाकि-–रोह- धीति-रोगेज़् ॥ कृत्सु--रोद्धव्यम् । रोधनयिम् । रोध्यम् । रुद्धः । रुन्धन् । रुन्धती । रुन्धानः रोतयन् । रोस्य-रोरस्यन्ती । रोद्धम् । रोधनम् । रुद्ध । निरुद्धध में रोधः । रुधिरम् । निनिरोधे । निरुणद्धि । निरोधप्रतिबन्धः उए=उपरोधे । उपरोधो निरोधः । उपरुणैद्धि । विरुणद्धि-चेष्टि । अनुरुणद्धि-उपकरोति-अनुगृह्वाति वा । [५४०! भिदिविदारणे । सकर्म ० अनिट् । उभय० १. प्र० भिनात् ि। भिन्नः । भिन्दन्ति । म० भिनसि । भिन्थः । भिन्थ । उ० भिनैङ्गि । भिन्द्धः । भिन्दाः । २. ५० भिनतु-भिन्तात् । भिन्ताम् । भिन्दन्तु । म७ भिन्धि । भिन्तम् । भिन्त ।। उ० भिनदानि । भिनदाव । मिनदाम ॥ ३. अभिनत् । अभिन्ताम् । अभिन्दन् । भ० अभिनः--अभिनत् । अभितम् । अभिन्त । उ० अभिनदम् । अभिन्द्ध । अभिन्झ ॥ ४. भिन्द्यत् । भिन्द्याताम् , । भिन्द्युः । म० भिन्द्यः । भिन्द्यातम् । भिन्थत । उ० भिन्द्यम् । भिन्द्याव । भिन्द्याम ॥ ५, प्र० बिभेद । बिभिदतुः ॥ १० विभेदिथ ॥ ७० बिभि- दिव ॥ ६. भेत्ता न भेत्तासि ॥ ७. भेत्स्यति ।। ८. भिद्यत् । भिद्यास्ताम् ॥ ९, अभिदत् । अभिदताम् । पक्षे---अभैत्सीत् । अभेत्ताम् ॥ १०. अभेरस्यत् । १ हलन्ताच्च । इसमीपाद्धलः परौ झलादिः सन् किस्स्यात् । इति केचन गुण २ अभ्युत्सहे स्रम्प्रति नोपारो दुमपेतरत्वच्छूतमिध्मयस्य । इति ध्रु: ॥ ३. भिनद्मि कुलपर्छतान् (भट्टिः । ६ । ३५) । दyः ! } ७ ॥ ३२१ अलीपदे--- १. भिन्ते ॥ २. म९ भिन्ताम् । भिन्दाताम् । म० भिन्स्स्व । उ० भिनदै ॥ ३. प्र० अभिन्त । अभिन्दाताम् ! म० अभिन्थाः । उ० अभिन्दि । ४, मन भिन्दीत । म० भि दीथाः ॥ ७० भिन्द्रीय ! ५, ५० बिभिदे । म० बिभिद्विषे । उ० बिभिदिवसे ।। ६. भेत्ता । म७ भेसासे । भेताहे ॥ ७, भेत्स्यते ॥ ८. भिसीष्ट । म७ भित्सीष्ठाः 4 $ ० भित्सीय ॥ ९. अभित । अभत्साताम् ।। १०. अभेद्यत । कर्मणि- भिद्यते । णिचि --भेदयति-ते । सनि- त्रिभि रसति-बिभित्सते । याडि --येभिद्यते । यङ्ङकि–बेभिदीति-वैभेति । कृत्सु-भेतव्यम् । भेदनीयम् । भेद्यम् । भितम् । भिन्नम् । भिन्दन् । भिन्दती । भिन्दान । भेतुम् । भिम । विभिछ । भिदेलिमैनि= काष्टानि । मिथोनदः। भिदुरम् । भिदा। भिदिरम्वन्नम् । भेदः । निभेदः=प्रकाशः । संभेदः=संश्लेषः ॥ [५४१] छिदिवैधीकरणे ! सकर्म | अनिट्। उभय७ ॥ छिनति-छिन्ते इत्यादि भिनति’ (५४०) वत् । छिदिरम् । छिदा । *र्षिच्छेद्यः । वि=वियोगे । विच्छिनति। विच्छेदः । उनशे । उच्छिनत्ति । उच्छेदः । २१. भित्तं शकलम् । भित्रमन्थन् ! २. केलिमर उपसंख्यानम् । इति केलिमर् । ३. भि योद्धयौ नदे । इति च वन्त निपा ११४ शीर्ष च्छेदाद्यच्च । इति यशस्यमः । शीर्षच्छेवं परिच्छिद्य नियन्ता शश्नमाददे । इति रङ्गः 41 ३ २ २ बृहद्धरूपधल्थ - [५४२] शिखि=विरेचने । सकर्मe । अनिट् । उभय० ॥ १. रिणक्ति । रिङ्कः । रियति ॥ ५० रिणक्षि । रिक्थः । रिक्थ । उ० रिऍच्मि । रिक्ष्व ॥ २. रिणक्तु रिझात् ॥ म० रिधि । रिलम् मी उनले रिणचानि ॥ ३. म७ अरिणक्-ग् । अरि ऊाम् । अरिश्वन् । ! भ० अरिणकुं-ग् ? अरिकम् ॥ उ ० अरिणचम् । अरिन्छव ॥ ४. रिघ्न्या । रिन्च्याताम् ॥ ५. ५० रिरेच । रिरिचतुः । म९ रिंरोचथ । ज७ रिरिचव ॥ ६. रेक्का ॥ ७, रेक्ष्यति ॥ ८. रिच्यात् ि/ रियास्ताम् ! ९, अरिचं । पश्ते-- अरैक्षी ॥ १०, यरेक्ष्यत् । आत्मनेपदे. १. रिजे ॥ २. रिङ्काम् ॥ म० रिक्ष्व ॥ उ० रिणनैं ॥ ३. अरिक । अरिञ्चसाम ॥ म० अरिथाः ! उ० अरिधि । अच्विहिं ॥ ४. रिचीत । रिडीयाताम् ॥ ५, रिरिचे । म० रिरीचषे । ज७ रिरिच्यते ॥ ६. १० रेतसे ॥ ७. रेक्ष्यते ॥ ८. रिझष्टि ॥ ९. औरिक्त । अरिक्षाताम् । । अरिक्षत ॥ म७ अरि यथाः ॥ उ = अरिति । अरिक्ष्वह ॥ १०, अरेक्ष्यत । कर्मणि--रिच्यते । णिचि --रेस्त्रयति । ९. अरीरचत्-त । समि–रिरक्षति-ते । याङि--रेच्यते । यद्यकि-रेरेत १ रिणचिम् अलभैस्तोयम्। (भट्टिः ६ ३६२. ‘अर्बत् ’ मe है 'अरुद्ध’ कृत् । धादयः । } ३ ६ ३६ रोरिचीति ॥ कृत्सु --रेतव्यश् च रेवनीव वन् रेच्यम् । रिक्तः । रिश्चन् । रिश्वती ! धिानः । रेतुम् ! रेचनम् / रित्या । विरिच्य । रेकः । रिक्थम् । अति=अतिक्रमे । सकर्म७ । अतिरिणक्ति । अति रेकः । वि+अतिव्यतिक्रमे । व्यतिरिणक्ति । व्यतिरेकः । उद्=उद्देकः । [५४३] विजिgथभावे । संवैध । अनि । उभय७ ॥ १. विनक्ति-विके ॥ इत्यादि रिलबत् । यिवेकः । विवेकी ॥ [९४४] क्षुदिसम्पेषणं । सकर्म७ । अनि । उभय० ॥ १. झुणति । ऽन्तः । सुन्दन्ति ॥ में ० झुणसि । क्षथः । झुणैझि ।। झुन्द्धः ॥ २. प्र० झुण-शुभ्तात् । भुन्ताम् ॥ म७ झुन्धि । उ० झुणदानि ॥ ३. अक्षुणत् | अक्षान्ताम् । अश्नन्दन् । अक्षुणः- अक्षुणत् । अभ्रन्तम् । अद्भुत । उ० असुणदम् । अर्धेन्द् ।। ४. झुन्द्यात् ॥ । ५” प्र० चुक्षोद | चुकुंद । चुझ्दुः । म • चुओ दिथ। चुक्षुदथुः । उ० चुक्षुदिव ॥ ६. छता ॥ ७, झोरम्यति । । ८. क्षुद्यात् । सुद्यास्ताम् ॥ ९. ५० अद्भुदत् । अभूदता-पक्ष अक्षौरसीत् । अक्षौताभ् । अक्षौमु ॥ १०अक्षोभ्यन् । , आमनेपदे १. अन्ते । ‘दाते । स० झुस्से । सुन्दथे। ध्रुवे । १. झणनि सषन् पाताले । (भट्टि ६।३६) २. अनु मद्वजिञ्जरम् । (भट्टिः १६ । ६६ ) । ३. ‘अरूघ '{५३९)वत् । ४. ते तं व्यञ्जिषतक्षौत्सुः पदैः (भट्टि: १५ । ४३ ) । । बृहद्धातुषवथास् ॐ० झुन्दे । क्षुद्वहे ॥ २. झुन्ताम् । सुन्दाताम् । म० झुन्दस्व ॥ उ ९ झुणवै ।। ३. ५ ७ अक्षुन्त । अश्नन्दाताम् । अशुन्दत ।। म° अभ्रन्थाः | उ ० असुन्दि ॥ ४. कॅन्दीत १ फुन्टीयाताम् । झुन्दी रन् ॥ ५. प्र० चुक्षुदे । चुक्षुदाते । चुक्षुदिरे ॥ म० च्छादिधे । । उ० चुक्षुदिवहे. ॥ ६. २ोत्त है ७, क्षोरस्यते ॥ ८. झुसीष्ट । भुरसीयास्ताम् ॥ ९५ अनुत्त । अभुत्सतम् ॥ १०. अक्षस्थत ॥ कर्मणि --क्षुद्यते । णिधि-क्षौदयति । सनि --चुक्षुरसति-ते। यडि--गोक्षुधते । यङ्लुकि- -चोभोसि-चोक्षदीति । कुसु क्षोतव्यम् । ओदनीयम् । आद्यम् । क्षुण्णैः। कुन्दन् । सुन्वती । कुन्दानः । झोलुम् । ओदनम् । झुन्छ । संभूध । क्षुद्रः। ओोदी- यन् । क्षोदिष्टः । क्षोदिमा । क्षौद्रम् । [६४५) युजिर्योगे । सकर्म: । अनिह । उभय ७ ॥ १. युनक्ति । युङ्क । युञ्जन्ति ॥ म७ युनक्षि ।। उ ९ युनें. जिम ॥ २. युनक्तु । अ० थुङ्गश्चि में उ० चुनजानि ।। ३, अर्थ नक् । अयुद्धम् । अयुञ्जन् | म • अयुन । उ० अयुनजम् ॥ ४. युञ्ज्यात् । युञ्ज्याताम् ॥ । ५• प्र० युयोज । युयुजतुः। युयुजु” ॥ म७ युयोजिथ ॥ ७० युयुजिब ॥ ६. योक्ता || ७, योक्ष्यति ॥ ८. युज्यात् । युज्यास्ताम् ॥ ९. अर्जत् । पक्षे - अयोजीत् ।। १०. अययन fi १ रदाभ्यामिति णत्वम् । वीक्ष्य नृपश्रों यथाऽरिस्तृणमेिव महिषस्या वदम् िका नः। यणभ४: २• यमं युनज्मि कालेन (भट्टिः ६ । ३७) । ३. ‘रुधिर' (५३९ ) धातरिवास्यपि छाडि रूपाणि प्रक्रियाश्च । रुधादयः ॥ ७ ॥ ३ २१ अरमनेपदे १. प्र० यु युञ्जते । | म७ युरौ ॥ उ० युजे ।। २. युक़ाम् ि। युञ्जताम् म० युङ्क्ष्व । उ० युनजे ॥ ३. प्र ० अयुk । अयुञ्जताम् ॥ म० अयुक्थाः । उ० अयुऊि । अयु प्रज्वहि ॥ ४. युञ्जीत । युयातान् ॥ ५९• ५० युयुजे ॥ ५० युयुजिषे ॥ उ० युयुजित्रहे ॥ ६. योक्ता ॥ ७. योक्ष्यते ।। ८. युक्षीष्ट । ९. अयुक्त । अयुक्षाताम्। अयुक्षत ॥ १०. अयोक्ष्यत ॥ कर्मणि --युज्यते । णिचियोजयति-ते । सनि---युयु- क्षति-ते । यद्धि – योयुज्यते । यङ्लुकि --योयुजीति-योयोक्ति । कुसु-योक्तव्यम्। योजनीयम् । युग्यः=ौः। प्रैयोज्यः । नियोज्यः । अवश्ययोज्यः। योग्यैः। यौगिकः युक्तः । युञ्जन् । युञ्जती । युञ्जानः । योक्तुम् । योजनम् । युक्त्या । प्रयज्य । योत्रम्--युगबन्ध- नम् । योगी का प्रयाः । युगम् । प्रयुक्तेनिदर्शयति । उपंयुक्ते=उप करोति । नियुङ्क=आज्ञापयति । उद्युझेपारमते । अनुयुक्ते -पृच्छति । ५४६] वि इन्धी=दीसौ । अकर्म७ । सेट् । आत्मने० । ।

e १ प्रायुङ्त राज्ये धत दुष्करे वाम् । (भट्टिः । ५) र २. युग्यं च पत्रे इति कर्मणि करणे व क्यपि कुवं निपाखते । ३ प्रयोज्य नियोज्यौ शक्यार्थे । इति यति कुत्वभावो निपात्यते । ४ योगाय प्रभवति इत्यर्थं योगाच्च । इति यद् । ५ तमर्थमिव भारत्या सुतया योक्तुमर्हसि । इति कुमरे। ६. घराद्यन्तोपसर्गादिति वक्तव्यम्। इत्यात्मनेपदम् । ७. मजाक्षि चियाधरगुन्दरीणामनङ्गलेखक्रिययोपयोगम् । इति कुमारे । ३ २६ बृहद्धातुरूपावल्याम् १. म० इन्थे । इन्धते । इन्धते ॥ म७ इसे । इन्धथे । इन्ध्वे । इन्धे । इन्वहे। इध्महे ॥ २. इन्धाम् । इन्धाताम् । इन्ध ताम् ॥ म७ इस्व । इन्धाथम् । इन्ध्वम् ।। ङ० इनंधे ॥ ३. प्र ऐन्ध । ऐन्धाताम् । ऐन्धत ॥ म० ऐन्धाः। ऐन्धाथाम् । ऐन्धम् ॥ ७० ऐन्धि । ऐन्स्वहि ॥ ४, इन्वेत । इन्धेयाताम् ॥ ५, इन्धाञ्चक्रे इन्धाम्बभूव-इन्धामस ॥ ६. इन्धिता ॥ ७. इन्धिष्यते ॥ ८, इन्धि- षष्टि । इन्धिषीयास्ताम् । प्र० इन्धिषीष्ठाः । इन्धिषड्-ध्यम् ॥ ९ ऐन्वैिg । ऐन्धिषाताम् ॥ । १०, ऐधिष्यत ॥ भाचं-- इध्यते । णिचि- इन्धयति ते ॥ ९, ऐन्दिधत्- त । सनि--इन्दिथियते ॥ कृत्सु--इन्धितव्यम् । इन्धनीयम् । इन्ध्यम् । इद्धः । इन्धानः । इन्धितुम् । इन्धनम् = इन्धिवा । समिद्य । एषः। समित् ॥ [५४७] खिद्-दैन्ये । अकर्म० । अनि । आत्मने० ॥ १. क्षिन्ते । म० खिन्सं । उ० खिन्दे । खिन्ट्सहे ।। २. चिन्ताम् । खिन्दाताम् ।। १० खिन्स्व ॥ ७ ७ खिनदै ॥ ३. अ खिन्त । म० अखिन्थाः ॥ उ० अखिन्दि ॥ ! ४. खिन्दीत ॥ । ५. ( प्र० चिविदे ॥ १० चित्रिदिवे । उe चिञ्चिदिव ।। ६. खेत्ता । १. भूमि कृते इनन् ध ते इति स्थिते, झान्नलोप. । श्रमः परस्य नस्य लोपः स्यात् । इति धातुमकारस्य टोपे श्नसोरलvः (३६९) इत्यलोपे ‘इन् ’ इति रूपम् ॥ २. आडुप्तमस्थ पिच्चे (पृ० ५० ति आष्टः पिबदलोपो न । ३. एकादशो लुङ् । रुधादयः ॥ ७॥ ३ २७ ७. स्वंस्यते ।८. खिन्सीष्ट । खिन्रसीयास्ताम् ॥ ९, अखित्त । अखित्साताम् ! १०, अखेरम्यत । भवेखिद्यते । णिचि--खेदयति । सनि--चिद्विदसते । याङि~~चेखिद्यते } यङ्लुकिञ्चेखिदीति-वेवेति । कृत्सु - -खेल- व्यम् । खेदनीयम् । खेद्यम् । खिन्नः । खिन्दानः । खं तुम्। खेद- नम् । खित्वा । संखिश्च । खेदः । [५४८] विद–विचारणे । संदर्भउ य आनि । आत्मने ० ॥ १. विन्ते । विन्दते । इत्यादि सर्वं ‘खिनत्ति' (५४७) वन् ।। चितैः–विन्नः ॥ [५४९] शिष्कृ=विशेषणे । सकर्म ७ । अनि । परस्मै ० ॥ १. शिनष्टि। शिंष्टः। शिंषन्ति । म७ शिनक्षि । शिंष्ठः । शिंष्ठ ॥ ७० शिनष्भि । शिंष्वः। शिंष्मः ॥ २. प्र० शिनष्ट-शिंष्टात् । शिंष्टाम् । शिंषन्तु । म७ शिर्दूिशिंत् । शिंष्टम् । शिंष्ट ॥ उभ शिनषाणि । शिनषाव । शिनषभ ॥ ३. प्र० अशिनैट् । अशिष्टाम् । । अशिंषन् ॥ म७ अशिनद्। अशिंष्टम् । अशिंष्ट । उ० अशिनमग । अङ्गुिष्य ॥ ४, शिंष्यात् । शिंष्याताम् ॥ ५. ५० शिशेष । शिशि चतुः । म९ शिशेषिथ ॥ उ ० शिशिधिव ॥ ६. शेट् ॥ ७, १. दशभ छइ । २. मां चिन्ते निष्पराक्रमम् (भट्टिः ६ । ३ ९) ३. नुदविदोद (२७३ ति निष्टप्तस्य नस्यं वा। ४ ॐझदभ्यों हेर्धिः (३२६ ) इति धिये ध्रुवम् ॥ ५ अशिनम् + इति स्थिते, इचङाबित तलोपे थस्य जग्ये च बृपम् । ३ २ > भृ४ ॐ} &धनश्च शेक्ष्यति ॥ ८. शिष्यात् । शिष्यास्ताम् ॥ ९. प्र ० आशियेत् । अशिषताम् । अशिषन् ॥ १०. अशक्ष्यत् । कर्मणि---शिष्यते । णिच –शेषयति ॥ ९, अशीशिषत् ॥ लनि--शिशिक्षति । यडिय-- शिष्यते । यद्धकि--रोशिषीतिः शैशेष्टि । कुत्सु - शेष्टव्यम् । शेषणीयम् । शेष्यम् । शीिष्ट: । शैि धन् की शिंधती । शेट्टम् । शेषणम् । शिष्ट्रा । विशिष्य । वि=विशे- घकरणे । विशिनष्टि । [५५०] पितृसंचूर्णने । सकर्म७ । अनिट्। परस्मै० ॥ पिनष्टि इत्यादि शिनष्टि' (५४९) वत् ।। [५५१] भन्नो–आमर्दने । सकर्म० । अनिट् । परस्मै० ॥ १. भनक्ति । भकः ? भवन्ति । म० भनाक्ष ।। उ ० भनत्रिम ! अन्ऽवः । २. प्र ० भनभत् ! भङ्गम् । भवन्तु ।। ० भश्चि । भङ्गम् । उ ० भनजानि ॥ ३. अभन । अभ हुम् । अभइन् । म७ भभनक । अभङ्गम् । उe अभनजम् । अभज्य । ४. भन्ज्यात् । भञ्जयाताम् ।। ५. ५० चभङ्ग ॥ म० बभञ्जिथै. बमॐथ । उ ० बर्मेन्निव ।। ६. भट्ठा ॥ ७. भक्ष्यति । ८. भज्यात् । भज्यास्ताम् । । ९. अंभाङ्कवत् । अभाङ्गम् । अभाङ्क्षा। म० अभीः । अभाङ्गम् । उ० अभाङ्गम् । अभाव १९, अभक्ष्यम् ।। , नूदित्वदङ्। द्वितीयो छुङ २ भनभि सबैमर्यादाः (भट्टिः ६ ।। ३८) ३. भरद्वाजनेिग़म्ब्रेझ । ३. कदिनियमादि। ५ अभङ्क्षद् ।। भ्रूभन्दनस्सा (भट्ःि २। ४२ } षष्ठो छ३ । ६ झलि सिचो लोपः । रुदञ्चः ३ ७ ३ ३२९ कर्मणि "भज्यते । ९. अलि-अलि ? णिधि--भञ्जयति । ९. अवभजेत् । सनि--विभवति । थड़े --वऽयते । यहचकि चम्भीति-बभर्ति । कृत्सु --१ डुब्छ । भञ्जनीयम् । भञ्जयम् । भः। भजन् । भञ्जती । भट्ठइ। भलनम् । प्रभंजनः। भंक्त्व भङ्क्त्वा। विभज्य=विभज्य । भङश्रम् । भङ्गः । [५५२] भुजपालनाभ्यवहारयोः सकर्म७ । अनिट् । पालने परस्मै० } १. भुनक्ति । भृङ्गः । भुञ्जत ॥ २. भुनरुः ॥ ३. अक्षु- नक् ॥ ४. भुज्यात् ॥ ५. भन्न । बुभुजतुः । म० चुभोजियें ॥ उ० बुभुजिच ॥ ६. भोक्ता ॥ ७. भोक्ष्यति ॥ . भुज्यात् । ८ भुज्यास्ताम् ॥ ९. अंभौक्षीत्। अर्भक्ताम्। अदैौभुः ।। १०. अभोक्ष्यन् । पालँनभिनेऽर्थे आत्मनेपदम् । १. ५० डें । भुङ्क्ते । भुञ्जते । । म० मुझ l} उ० भुजे । भुज्यते॥ २. म० भुङ्काम् । भुञ्चताम् ।। ५० भुङ्क्ष्व भुञ्जाथम् । भुङ्ध्वम् ॥ ७० भुनजै ॥ ३. अभुङ्क । म७ अभुङ्कथाः । उ अभुजि ॥ ४. भुञ्जीत । २ १. भीश्च त्रिणि । इति वा नलोपः । अत उधवयाः । ५० ७) इत्यु - पधावृद्धिः । ऐश्वरं धनुरभञ्जि भव । इते रधुः नलोऽभवपक्षे अकारस्य पधस्वभावन वृद्धिः १ २ ऑदिलश्च । इति दिzनत्वम् ॥ ३. प्रभञ्जनाध्येयभावेन वाजिन- श्रीकूर्मेः । ४, जान्तनशां विभाषा । इते क्वायमनुनासिकलभो बा। ५ क्रादिनियमान्नियमिट् । ६ षङ छछु। ७. भुजोऽतबने ।। ८ . अभ्यवहरति इत्यर्थः । 4 ३६३० वृह्द्धतुर्दशवर्यम् भुञ्जीयाताम् ॥ ६. बुभुजे ॥ ६. भक्तासे ॥ ७. भोक्ष्यते ॥ ८. भुक्षीष्ट । ९. अभुक्त । अभुक्षाताम् । अनुक्षत ॥ १०, अभोक्ष्यत । कर्मणि-भुज्यते । णिचि--भोजैथति । सनि-बुभुक्षति बुभुक्षते । यडियोभुज्यते । यज्ञाकि—बोभोक्ति-बोभोति । कुसु--भोक्तव्यम् । भोजनीयम् । भोज्यम्-भोग्यम् । भुक्तः । भु हुन् । भुञ्जानः । भोक्तुम् । भोजनम् । भुवा । संभुज्य । भोगः ।। भुजः । [५५३] वृह=हिंसायाम् । सकर्म७ । सेट्। परस्मै० ॥ १. तृणेढि । तृऍढः । बृहन्ति । म० नॅरोक्षि । तृण्ढः । तृण्ढ । उ० तृणेहि । तैः । बृह्माः ॥ २, भ७ तृणेढ़े-तृण्ढात् । तृण्ढम् । बृहन्तु ? म७ तृण्ढि-तृण्ढात् । तृण्ढम् न तृण्ढ । उ० तृणह्यानि । तृणहाव । तृणह्म ॥ ३. म० अंतृणेट् । अतृण्ढाम् । १. बुभुजे पृथिवीपालः पृथिवीमेव केवळाम् । इति रघुः । २. दशमो लुट् । ३. निगरणार्थत्वात्परस्मैपदमेत्र : ४. भोज्यं भक्ष्ये । भौग्थमन्यत् । ५. तुणह्+ति इत्यत्र तृणह इम्। तृहः श्नामि कृते मगमः स्याद्धलादौ मिति सार्वधातुके । इति इमागमे, तृण इ ति इति जाते, गुणे, तृषाह्+ति इति आते व ढः। इति ढत्वे, झषस्तथोर्धाऽधः। इति धत्वे, थुत्वे, ढो ढे लोपः। इति ढलये च रूपम् ॥ ६ तृणद्+तस् इयत्र तखोऽपिवादिमभावे श्नस (३६९)रिल्य लोपे ४स्वधयश्रुत्वाढलभेषः ॥ ७ तृणेइ-+-स इयत्र, षढोः क सि (१८९) इति तृणेक् स् िइति आते, इण्कोरिति सस्य षर, कषयोगे कै रूपम् । ८. न तृणेति लोकोऽयम् । (भट्टिः ६। ३१) । ९. तानि द्विषद्वयैर्निराकरिष्णु- स्तृणेढ राम: सह लक्ष्मणेन । तानि = रक्षांसि (भट्ठि: १ । १९)। १०. अतृणेद शङ्कजच्छधून् (भट्टि: १७ । २५)। रुधादयः ॥ ७ } ३ ३१ अब्रुवन् । अतृणेट् । अतृण्ढम् । अतृण्ढ । उ० अतृहम् । अतृ । अत्रैव ॥ ४, चूंश्चात् । बृह्मासाम् । ५. म० ततई । तबृहतुः । म० तर्हिथ ॥ ३० तनूदिव ॥ ६. तर्हिता ॥ ७. तर्हिष्यति ॥ ८, तृशत् । तृआस्ताम् । ९. अतहृत् । अर्हिष्टाम् । १०. अतर्हिष्यत् । कर्मणि--- तुद्यते । णिचि- तर्हयति । ९. अतीबृहत् । सनि- तितर्हिषतेि । याडि~तरीतृह्यते । यङ्लुकि-तरीतर्द्धि-तरी तृहूति ! । छत्सु-तर्हितब्बम् ॥ तर्हणीयम् । तद्न् ! तृहितः । बृहन् । बृहती । तर्हितुम् । तर्हणम् । तैर्हिस्वा । संतृळ ॥ [५५४हिस=हिंसायाम् । सकते ७ । सेट् । परस्मै ० । । १. हिर्नास्ति । हिंस्र्तः । हिंसन्ति । म० हिनस्सि । हिंस्थः ॥ उ० हिनस्मि । हिंस्वः ॥ २. ए० हिनस्तु-हिंस्तात् । भ७ हिन्धि- हिंस्तात् । हिंस्तम् ॥ ७० हिनसानेि ॥ ३. प्र२ अहनै त् । अहिंस्ताम् । अहिंसन् । म७ अहिर्ने--नः । अहिंस्तम् । ७० अहिनसम् । अहिंस्व ॥ ४. हिंस्यात् । हिंस्याताम् ॥ ( ५० प्र० १ सप्तम लट् । २. न क्त्वा सेट्। इयकिवाम गृणनिषेधः । ३. इदत्वादुमि, हि न न् स् ति इति स्थिते अश्नलोपः (५४६) इति नलये रूपम् । कीर्तेि सूते दुष्कृतं या हिनस्ति । ४० हेिरखात् अस--(३६९रियर लोपे, नश्चपदन्तस्वे--त्यनुरूवरे रूपम् ५. हिनस्मीन्द्रस्य विक्रमम् (भष्टि: (६ । ३८} ॥ ६. अहिनस् त इयश्र इघि ति छपे तिष्यनस्ते । (३७८) इति मकारस्य दकारः । धsघसने ७. अत्र पूर्वोकप्रक्रिया विना सिपि धातोरुर्वा (३७८) इति सरधिकः । २३२ बृहलक्षावधम् - जिहिंस । जिहिंसतुः ॥ ४० डिस्मिथ ए० जिहिंसिव ॥ ६. हिंसिता ॥ ७, हिं सिध्यति ८, हिंस्यात् । हिंस्यास्ताम् ।। ९. अहिंसीत् । आहिंसिष्टा । १०. अहिंसिष्यत् । कर्मणि--हिंस्यते । षिाचि-हिंसयति –ते । ९. अजिहैिं- सन्--त । सनि- जिहिंसिषति ! यङि–जेहिंस्यते । चुङ्जुके जेहिंसीति-जेर्हन्ति । कृयु -र्हिसितव्यम् । हिंसनयम् । हिंस्यम् । हिंसितः । हिंसन् । हिंसती । हिंसितुम् । हिंसनम् / । हैिंसित्वा । प्रहिय । हिंसकः हंत्र की हिंसा ! सिंहैः । [५५५३ उदीच्छेदने । सकरी २ ! सेट् । परस्मैe {} १. उनत्ति । उन्नः । उन्दति ॥ १० उमसि । उ ७ उनक्षि ॥ २. भ७ उनतु ।। ० उन्धि | उ ७ उन्दानि । उमदाव ॥ ३. प्र० औनद् न् । औन्ताम् । म७ औनः-औन-व् औन्तम् । औन्त ॥ ७७ औनदम् । औन्द्र ! ४, उन्धन् । उन्वताम् ॥ ५. उदाश्चन्नार | ३ ६. अदिता ॥ ७. उजन्दिष्यति ॥ ८. उद्यात् । उद्यताम् ॥ ९. औन्दी । औविष्टाम् ।। १०. औन्दिष्यत् । कर्मणि -उद्यते । णिचि---उन्दयति-ते । सनि–अन्दि- दिषति । ९. औन्दिदिषत् । कृषु-अन्दिव्यम् । उभ्दनीयम् । उन्द्यम् । उम्-उक्षम् । उन्न् । उन्दती ] | उदितुम् | उन्दनम् । अन्दिस्व ! सुमुध । इन्डैः । ओदनः । उदकम् । १. अश्वान्वालिसुतेऽसीित् (भट्टिः १५ । ७८ । सभः शृङ । २. हिंभवतेि सिंहः । प्रदक्षिस्याद्वर्णविपर्यय:। ३ ऽऽदितो निष्ठयाम् । इयनि । दधिोदअं --{२७३)ति नयविकलः ४ उन्दैरेिचदेः । इति उप्रयमः उकारस्येकारध । ३ २३ • र्थादयः ॥ ७ ॥ [५५६] अजूच्यलिप्रक्षणकातिानि। सकर्म७ । वे ६ । परस्मै७ । । १. ५० अनक्ति । अङ्कः । अञ्जन्तिं । भ० अनाक्षि । ज९ अनजिम । अत्र । २. १० अनर्-अङ्गात् । अङ्गाम् ।। अङ्गन्तु । म अधि !) उ० अननि । अननव ? ३. प्र० आन । आङ्गम् । आङ्गन् ॥ म° आनट् । आझम् ! ४० आनजम् । आव ४. अस्याः अस्यानाम् । ५ . आनह् । आनञ्जतुः ॥ १० आनाङ्गिथ-आनश्च | उ० आनल ! आनाद्धिब आनञ्ऽव । ६ . अजिता-अझ ? ७. अलिष्यसि-अड्क्ष्यति ।। ८. अज्यात् । अज्यास्ताम् ! ९. आीत् । आङ्गिष्टाम् ।। १०. आङ्गि ऽयत् । कर्मणि - अध्यते । णिचि “। आफ्रिजन्। अञ्जयति ९. सनि--अभिजिषति । कृत्सु– भन्नितव्यम्-अङ्गव्यम् । अञ्जनीयम् । अञ्ज्यम् । आज्यैम् । अतः अन्नन् । अन्नती । अनुस्-अद्भि- तुम् । अञ्जनम् । अक्या ! अत्रत्वा। समय में व्अद्भयम् । अङ्गम् । अन्नालिः !! बलिः । छङ्गलम् । व्यञ्जलम् ॥ [४५७] ओ विजी=भयचलनयोः । अकर्म० के सेट् । परस्मै० । १. बिनक्ति । विङ्ग ! विहन्ति ! म० विनाक्षि । विक्थः । उ० बिनज्मि । विब्वः ॥ २. १० विनक्तु । बिकाम् । विहन्तु । - १. तस्मान्नुडद्विहलः । (पृ० ८ २. अर्जेः सिचि । इति अनध्यायभट्। खप्तम छई। ३. आङ्पूर्वादञ्चः संशथाम् । इति यप्यशु- नासिङ्गोष: । ४: हे अर्जी परिमाणमस्येत्यत्र द्वित्रिभ्यामक्षलेः । इति टर्वा । ३३ ४ सुहृद्धातुरूपावल्याम् म० विधि ! विङ्गम् । उ० विनजानि ॥ ३. ५९ अविनैग्-क् ।। अविम् । अविद्वान् । म७ अविनश्-छु । अचिङ्गम् ॥ । ड९ अवि- नजम् ॥ अविक्षु ॥ ४. चिञ्ज्यात् । चिञ्ज्याताम् ॥ ५ म° विवेज । विचिजतुः । म९ विविजिथ । विविंजथुः ॥ उ० विवेज । विधिजिव ॥ ६. विजिता ॥ ७, बिजिष्यति ॥ ८. विज्यात् । यिष्याम्नाम् ॥ ९. म७ ऑविजीत् । अविबिष्टम् ॥ १०. अवि । भवे---विज्यते । णिचि---वेजयति । सनि--विविजिषति । यद्धि--चिष्यते । यद्वाक-ज्वेबितिचेचेति । कुत्सु---विक्षि तव्यम् । वेजनीयम् । वेर्यम् । बेग्यम् । चिद्भः । विज्ञन् । विजि- तुम् ? बेजनम् । विजिवा ? उद्भिज्य । [५५८] वृजी=वर्जने । सकर्म७ । सेट् । परस्मै० ॥ १. वृणक्ति । वृकः ॥ म० वृणक्षि ॥ उॐ घृणजिम । वृद्धः ॥ २. शृणक्तु-वृञ्जत् । वृङ्काम् । बृन्नन्तु । म९ वृधि था उ ० वृण जानि ॥ ३. ५९ अवृणग्- क् । अवृद्धाम् । अवृञ्जन् ॥ म० अत्रै- णम्-क् । अवृकम् । उ१ अवृणजम् । अवृञ्ज्य ॥ ४. धृञ्ज्यात् । वृश्याताम् ॥ ५. प्र० बवन् । धावूचतुः ॥ य० ववर्जिथ | धवृ १. अविन + त इत्यत्र हर्षिति ततोपे, चोः कुः। इति कुवे झलां अशन्ते । इतेि जश्त्वे च रूपे ॥ २, खिज इट्। धिजेः एर: इडादिप्रस्य यो हिट्सन् । इतेि इयदिशयग्रस्य पेिवेपि न गुणः ॥ ३. सप्तम! लङ् । ४. आवश्यक न कुत्वम् । अनावश्यके तु कुत्वम् । रुयादयः । ७ । ३३५ जघुः ॥ ज९ बवी । ववृजिव ॥ ६. बर्जिता ॥ । । ७. वfऽप्यति ॥ ८. घृज्यात् । वृज्यास्त्रम् ॥ ९. अवैजत् । अवर्जिष्टम् ॥ १०. अवजष्यत् कर्मणि--मृज्यते । णिचि---वर्जयति-ते । सनि--विवर्जि- षति । याडि--वरीवृज्यते । यङ्लुकिवरिवृति-बरीधृति-वर्च- क्ति–वरिवर्कि-वधूजीति । ऋतु-वर्जितव्यम् । वर्जनीयम् । प्रत्र धर्यम् । वृज्यम् । इकः। वृञ्जन् । वृञ्जती । वर्जितुम् । यर्जनम् । बर्जित्व में विवृज्य । [५५९] पृची=सम्पर्छ । सकर्मी० ही सेट् । परस्मैe 4 पृणक्ति । इत्यादि ‘वृणक्ति’ (९५८) वन् । पृक्तैः । सम्पृक्तैः। संम्पर्कः १ सम्पर्क । इति रुधादयः ॥ ७ ॥ १. सप्तमो कुछ । २. धृतस्तुषारैर्गिरिर्निीषणा । इति रघुः । ३. वागर्थाविव सम्पृक् । ४. म मूर्द्धजनसम्पर्कः सुरेन्दभवनेष्वपि । ॥ श्रीः । बृहद्धातुरूपावल्याम्। अथ तनादयः ।। ८ ।। [५६०] तनु-विस्तारे । सकर्म । सेट् । उभय७ ॥ । तनोत्यादिः परस्मय--- १. प्र० नॅनोति । तनृतः । तन्वंन्ति । भ० तनोषि । तनुथः । तनुथ । छ ० तनोमि । तथैवः -तन्वः। तनुमः-तन्मः । २. ५० तनोतु-तनुतात् । तनुताम् । तन्वन्तु । म० तर्नु ! तनुतम् । तनुत । उ० तनबानि । तनवाच । तनवाम ॥ ३. ५० अतनोत् । अतनुताम् । अतन्वन् | म° अतनोः । अतनुतम् । अलनुत । उ० अतनघम् । अतन्व-अतनुव ! अतम-अतनुम ॥ ४. प्र० तनुयात् । तनुताम् । भ९ तनुयाः ॥ उ ० तनुयाम् । १. सम् + ति इति स्थिते, तनादिञ्भ्यः ड: । कीथं । सर्वधातुके तनादिभ्यः छयश्च ‘ख’ प्रत्ययः स्यात् । इति तन् उ ति इति जाते, सार्वधातुके (४० ३)ति गुऐ रूपम् । पुरे तवन्तमेघस्य तनोति रविरातपम् । शति कुमार : । २. तसादौ डित्थाय गुणः । ३. हुश्नुवो--(२८५रिति यण् ॥ ४ लोपश्चास्यान्यतरस्यां स्वोः (१७०) इत्युकारलोपविकल्पः । ५, उतश्च । प्रयय--(१७० )दिति हेछु । ३३७

तन!दभः ॥ ८ ॥ ६. प्र० ( ततान । तेनर्तुः । तेनुः | म० तेनियै । तेनथुः । तेन ॥ उ ० ततान-ततन । तेनिव । तेनिम ॥ ६. तनिता । म० तनितासि । उ० तनितास्मि ॥ ७, तनिष्यति ॥ । ८. तभ्यात् । तन्याताम् । तन्यु ॥ ९. प्र२ जैतानीत्-अतनीत् । अतानिष्टाम्-अ- तनिष्टम् । अतानिषुः-अतनिषुः ॥ म७ अतानीः-अतनीः। अतानि ष्टम्=अतनिष्टम् । अतानिष्ट-अतनिष्ट । उ० अतानिषम्-अतानिषम् । अतानिष्व-अतनिष्व । अतानिष्म-अतनिष्म ॥ १०. अतनिष्यत् । अमनपर्दे १. प्र० तनुते । तन्वाते । तन्वते । म० तमृषे। तन्वाथे ।। तनुध्वे । उ० तन्वे । तनुवहे-तन्वहे । हनुवहे - तन्महे ॥ २. प्र० तनुताम् । तन्वाताम् । तन्वताम् । भ७ तनुष्व । न्वाथम् । तनु ध्वम् । ७० तनवै। तनवावहै । तनवामहै ॥ ३. प्र० अतनुत । अतन्वताम् । अतन्वत । म७ अतनुथाः । अतन्वथाम् । अतनु- ध्वम् । उ० अतन्वि । अतनुवहि-अहान्यहि । अतनुमहि -अत- न्महि । ४. प्र० तन्वीत । तवीयताम् । तन्वीरन् । म७ तवीथाः । तन्वीयाथाम् । तन्वीध्वम् ।। उ० तन्वीय । तन्वीवहि । तन्वीमहि ॥ ६. प्र० तेने । तेनाते । म७ तेनिधे । उ० तेनिवहे ॥ ६. प्र० तनिता । म० तनितासे ! ७. तनिष्यते ।। ८. तनिषीष्ट ॥ ९, १. अत एकहल्मध्ये --१८० ८) इति श्वभ्यासलोपौ । ३. कूलानि समर्थतयेव तेमुः (भ:ि २ । १) ३. थलि च सेटि (यू० ८) । ४ अतो हलादेर्लघोः (११२) इति परस्मैपदपरे सिचि वा शुद्धिः । शतशयस्त रूप तते यतानीस्स कर्मठः कर्म सुतनुधधम् । 4B ३३८ वृद्धातु रूपवर्यम् अंतत-अतनिष्ट ॥ । अतनिषाताम् । अतनिषत ॥ म७ अतथाः-अत- निष्ठ । अतनिषाथाम्। अतनिधम् ॥ उ० अतनिषि । अतनि- बहेि । अतमिष्महि ॥ १०. अतनिष्यत । कर्मणि–साथैते-तन्यते । २. ताथताम्-तन्यताम् । आर्ध- धातुक्षेषु कर्तरिवत् । ९. अतानि । इति विशेषः । णिचि-तान यति-ते । ९. अतीतनत् । सनि-तिलैनिषति-ते- तितंसति-ते- तितांसंति-ते । याङि–तन्तन्यते । यङ्लुकि--तन्तनीति-सन्तन्ति ॥ कुसु-तनितस्यम् । तमनीयम् । तान्यम् । ततः। तन्धन् । तन्वता । तवान । तनितुम् । तननम् । तनिवा-तत्वा। वितस्य ॥ सतर्तुम् ।। सन्ततम् । तैतिः । तन्ति । तन्तुः । तनूः। तनुः तातः। तत्रम् । तितउ;–सूत्रम् । ५६१] षणु-दाने । सकर्म७ । सेट् । उभय० ।। संनति-सनुते । इत्यादि ‘तनोति’ (५६०) वत् । विशेषस्तु ।। ८. साथ-सन्यात् । सायास्ताम् -सन्यास्ताम् । कर्मणि–सायते- १ तमादिभ्यस्तथासोः। तनदे क्षिचे व लुक् स्थासथासोः। इतुिं वा सिज्लैप । अनुदत्तोपदे -६३२७ ति अनुनासिकछोपः । २. तनोतेर्यकि। इति वा आत्रम् । ३ तनिपतिदरिद्रातिभ्यः सन इट्सचा वक्तयः । ४, इडभावे तनोतेर्ध भाष । इति झललादौ सनि व दीर्घ: । ५ . उदिस्वात्वायमिङ्किल्पः । इडभावे अनुनासिकलोपः। ६. समो बा हित- ततयोः। इति वा समो मकारलोपः। ७ अनुदातोपदेशेति अनुनासिक tश्रेष: । विस्रब्धे क्रियतां वराहतातभर्तुस्ताक्षतिः पघले । शकुन्तलम् । ८. धाबाधेः षः सः । निमिं तषयण्णस्वमपैति । ९ यो विभाषा इत्यत्वं K। तनदयः ॥ ८ ॥ ३३९ सन्यते । सनि - सिषासति -सिसनिषति । यङि---सासायते-संसभ्यते । सीतः । सातिः । । १५६२] क्षिणुहिंसायाम् । सरूर्मः । सेट् । उभय० ॥ परस्मैपदे १. प्र० क्षिणोति -क्षेणोति । म० क्षिणोषि-क्षेणोषि ॥ ७० क्षिणोभि-क्षेणोमि ॥ २. क्षिणोतु-क्षेणोतु ॥ १० क्षिणु-क्षेणु ॥ उ० क्षेणवानि । भैणवव ॥ ३. प्र० अक्षिणोत्-अक्षेणोत् । म० अ क्षिणोः-अक्षेणोः ॥ ७० अक्षिणवम्-अणवम्। अक्षिणुव-अक्षिण्वं अक्षेणुव-अक्षेष्व || ४. क्षिणुयात्--क्षेशुयात् ॥ ५० . प्र० चिक्षेण । चिक्षिणतुः। चिक्षिणुः । म७ चिक्षेणिथ | उ० चिक्षिणेिव ॥ ६. क्षेपितासि । ॥ ७. क्षेणिष्यति ॥ ८. क्षिण्यात् ॥ ९. अॅलेणीत् । अक्षेणिष्टाम् ॥ १०, अतेणिष्यत् । आमनेपदं--- १. क्षिणुते-क्षेणुते । क्षिण्वाते-क्षेUते । म० क्षिणु-क्षेषुषे । उ० क्षिणुवहे-क्षेणुवहे -क्षिण्वते-क्षेण्बहे ॥ २, क्षिणुतम्-फणुताम् । म० क्षिणुष्व-क्षेणुष्व ॥ उ० क्षिणवै-क्षेण वै ॥ ३. अक्षिणुत-अहो- णुत ॥ ४. क्षिण्वीस -क्षेएपीत ( ५ . म० चिक्षिणे ॥ म० चिक्षि- १. थस्य विभव । इत्यनेर्वम् । ल्घदावनुनासिकलोपं बाधित्वा जनसने - यात्रम् । २, उप्रयानिमित्तो लघूधधगुणः संशपूर्वेक विधिः शनित्यः इति न भवतीत्येकेभवतीयन्ये । अत उभयथापि रूपार्जि ॥ ३ सप्तमे। ३४० बृहद्भानुरूपादयाम् = = णेिषे ॥ उ० चिक्षिणिवहे ॥ ६. क्षेणितासे ॥ ७. क्षेणिष्यते ॥ ८. क्षेणिषीष्ट । ९. अक्षित-अक्षेणिषु । अक्षेणिघातम् ॥ १०. असे णिष्यत । कर्मणि-क्षिण्यते । णिचि-क्षेणयति । सनि--चिक्षिणि पति-चिक्षेणिषति । यङि -चेक्षिष्यते । यङ्लुकिञ्चेसेणीति-चे- क्षेण्ति । कृत्सु–णितव्यम् । क्षेणनीयम् । सेण्यम् । क्षितः । क्षि एवन्-श्रेण्वन् । क्षिण्वती-क्षेण्वती ! क्षिष्यानः-क्षेण्वानः । क्षेणितु । क्षेणनम् । क्षिणिस्त्र-क्षेणित्वा-क्षित्वा । प्रक्षित्य -प्रक्षिप्य । क्षितिः ॥ [५६३] वनुव्याचने । सकर्म० । सेट् । आमने० ॥ १. वनुते धन्वाते । वन्वते । म० वनुषे ॥ ७० वन्वे । वनुबहे-वन्बहे ॥ २. वनुताम् । बन्वाताम् । वन्यताम् । म७ बनुष्व ॥ उ० वनवै ॥ ३. अयनुत । अवन्वाताम् । म० अबनुथाः । उ० अवन्वि ॥ ४. बन्यीत ।। ५. ववने । वैखनाते ॥ ६. वनिता । म० यनितासे । ७. बनेिष्यते ॥ ८, वनिषोष्ट ॥ ९. अर्वत-अव- निष्ट ! अवनिपाताम् । म० अवधाः-अवनिष्ठाः । अवनिष्यत ।। कर्मणि- वन्यते । णिच-आनयति । सानि--विवनिषते । ग्रद्धि--- वंयन्यते । यङ्लुकि – वंवनीते-वंबन्ति । कृत्सु -वनित- व्यम् । बननीयम् । वान्यम् । वतैः । चन्वन् । वभ्वती । वानतुम् । बननम् । वनिंबा-घत्वा । प्रवत्य । बनायेकः-वनीपकः । १. चान्दास्त्वमं परस्मैपदिनमाहुः । तन्मतें वनोति । वान । इत्यादि पर स्मैपद 'तनोति' ५६०} वत् । २. न शसददवादी-(१५ येषाभ्यासलोपे न स्त:। ३: तनादिभ्य-(५६) इति वा सिचो लुक् । एकादश क्रुङ् । ४० यस्य विभाषा-(३५) । ५ वनीयकानां च हि कल्पभूरुहः । तनदयः ॥ ॥ ८ ३४१ [५६४] मनु=अवबोधने । सकर्मी० । सेट् । आस्मने० ॥ मनृते ॥ मनुताम् ॥ इत्यादि ‘घनोति’ (९६३) च ॥ ५॥ मेने । मेनाते । मेनिरे । कर्मणि-मन्यते । णिचि---मानयति-ते । । सनि -मिमनिघते । यदि –मंमन्यते । यद्धकि-–मंमनीति-मं- मन्ति । कृत्सु---मनितव्यम् । मननीयम् । मान्यम् । अनितैस् । गन्वानः । मननम् । भावा-मवा । संमत्य ॥ [५६५] ङ कुञ्=करणे । सकर्म० । अनिट् । उभय० | } धरस्मैपदे १. मन कैरोति । क्रुरुतः। ॐर्वन्ति । स० करोषि । कुरुथः । कुरुथ ॥ उ० करोमि । ॐयैः। कुर्मः । २. ५० करोतु—कुरुतात् । कुरुताम् । कुर्वन्तु । म० कुरु-कुरुसात् । कुरुतम् । कुरुत ॥ ७० करघाणि । करवाव। करवाम ॥ ३. ५७ अकरोत् । अकुरुताम् । अकुर्वन् । म० अकरोः अकुरुतम् । अकुरुत । उ० अकरवम् । अकुर्व । अकुर्म । ४. फुर्यात् । कुर्याताम् । कुर्युः । १. सन्महे किमपि तुन्दिलं महः । २. अत एकहरूमध्य ~ (पृ० ८) इति एत्वभ्यासला गे । ३. यस्य विभषेति निषेधस्यानित्यत्वाद्दिष्ट । ४ ॐ-+g +ति इति स्थिते ऋक्षरस्य उप्रययभाश्रित्य मुणं रपरत्वे च छ उ हेि जाते उकारस्य तिपमथैत्य गुणे ‘करोति” इति रूपम् । ५ कर् उ तस् इति स्थिते अत उत्खा वैधातुके (३६४) इति ककारोतराक्षरस्य उकारे ‘कुरुतः’ इति कृपम् । ६. कुरु अन्ति इत्यत्र हुश्नुवो-(२८५jरिति यणि ‘कुर्वन्ति’ इति रूपम् ॥ ७. नित्यं करोतेः । करोतेः प्रययोकारस्य नियं लोपः स्याद्वमयों: परयो: । इति नित्यमु लोष। . उतश्च प्रत्यया -(१७९दिति हिलोपः । २ ये च । कुल बुलोपः स्यादौ प्रयये परे । ३ ४२ बृहद्धातुरूपवरुनम्-- ५. प्र० चकार । चक्रतुः । चक्रुः ॥ म७ चीर्थे । चक्रथुः । चक्र । उ० चकार-चकर । चमूव । चकृम । ६. प्र० कतों था। म७ कर्तासि ॥ उ० कर्तास्मि ॥ ७. करिय्यति ॥ ८. क्रियात् । क्रिया- स्ताम् । ९. अकौषीत् । अकार्यम् । अकार्षीः । म९ अकार्षीः । अकार्टम् । अकाटें । उ० अकार्षम् । अकार्ब! अकर्म ॥ १०: अकरिष्यत् । आत्मनेपदे १. प्र० कुरुते । कुवते । कुवेते ॥ म० कुरुषे । कुरुध्वे । उ० कुवें । कुर्वहे । कुर्महे। ॥ २. ५० कुरुताम् । कुवताम् ।। कुर्वताम् म० कुरुष्व । कूर्वाथाम् । कुरुध्वम् । करवै । करवावहै । करवामहै ॥ ३. भ० अकुरुत । अकुर्याताम् । अकुर्वत ॥ म० अकुरुथाः। अकुर्वीथाम् । अकुरुध्वम् । उ० अकुर्वि । अकुर्वहि । अकुर्महि ४. कुर्वीत । कुर्वीयाताम् । कुर्वीरन् ॥ ५. ५५ चक्रे । चक्रते । चक्रिरे ॥ म० चकृषे । चक्रथे । चकृढे । उ० चक्र ! चकृवहे । चकृमहे ।६. प्र० कर्ता । म० कसे ॥ उ ० कतीहे ॥ ७, करिष्यते ॥ ८, ५० कृषीष्ट । कृषीया- स्ताम् । कृधीरन् । म९ कृषीष्ठाः । कृषीयास्ताम् । कृषीध्वम् । उ० कृषीय। कृधीमहि । कृषीमहि ।। ९. अकृतं । अकृक्षाताम् । अनूषत । १०, अकरिष्यत । १. कृसृभूवु (g९ ७) इति नित्यमनिट । २. ऋद्धनोः स्ये । इति इट्। षष्ठो छ । ४. दशमो लुई । इस्धदंग (२६०) इति सियो ३• तनादयः ॥ ८ ॥ ३ ४ ३ संस्करोति=अलङ्करोति । सञ्चस्कार । समकरोत् । परिष्क- रोति=अलङ्करोति । परिचस्कार । पर्यस्करोत् । प्रतिकरोति=परिहरति । अनुकरोति=सदृशं करोति । निराकरोति, पराकरोति-प्रत्याख्याति । ऊरी करोति=अङ्गीकरोति । अप अपकारे । आत्मने० ---अपकुरुते । तिरस्. पराभवे । तिरस्करोति । आविस्-प्रादुस् साक्षात्-नभस्-प्रभृतौ तत्तत्करणे। आविष्करोति । इत्यादि । कर्मणि – क्रियते । ९. चक्रे। ९. अकारि । णिचि कारयति-ते । ५. कारयाञ्चकार-यते । ९ अचीकरत्-त । सनि चिकीर्षति-ते । यडि--चीयते । यज्ञकि –वर्करीति-चरीकरीति इत्यादि । कुसु–कर्तव्यम् । करणीयम् । कौथुम्-कृत्यम् । कुतः । कृतवान् । कुर्वन् । कुर्वती । कुर्वाणः । करिष्यन् । करिष्यती-करि प्यन्ती । कर्तुम् । करणम् । कृत्वा। अर्चकृव। अलंकृत्य । ऊरीकृत्य । सकृत्य । साक्षीकृत्य । विभाकरः । दिवाकरः । भास्करः। प्रभाकरः। किङ्करः । किङ्करी । कर्मकरन्भृत्यः। कर्मकारोऽन्यः । क्षेमङ्करः। शिवङ्करः। आढ्यङ्करणम् । अलंकरिष्णुः । कृतिः । क्रिया । कृती । कृत्रिमम् । कर्म । कार्मुकम् । कारुः । कर्मठः । कर्म । क्रतुः । ( इति तनादयः सम्पूर्णः ॥ ८ ॥ १ . सम्परिभ्य करोतौ भूषणे । सम्परिपूर्वस्य करोतेः सुट् यत् भूष ' येऽर्थे । २. विभाषा छुवृषोः । इति यण्यतौ। ३. भूषणेऽलम्। ४. साक्षात्प्रभृतीनि च । ॥ श्रीः । बृहद्धतुरूपावल्याम्। अथ कपयः ॥ ९ ॥ [५६६॥ डु द्रव्यविनिमये । सकर्म ०१ अनिद् । उभय० ॥ १. ५० केलि । क्रीणीतेः । क्रीणैन्ति । म७ क्रीणासि ।

• मपीथः । क्रीणीथ ॥ ४० कैण्यािमि । क्रीणीयः । क्रीणीमः ॥ | २.

प्र० क्रीणातु-शीतैत् । क्रीणीताम् । कुणिन्तु । म० क्रीणीहि क्रणतात् । ऋणितम् । ीणीत H ० क्रीणानि । क्रीणाव । क्रीणाम ॥ ३. ५० अक्रणिपत् । अक्रीणतािम् । अक्रीणन् ॥ १० अक्रीणाः । अक्रीणीतम् । अक्रीणीत । उ ० अक्रीणाम् | अक्रीणीध । अक्रीणम ॥ ४. म० क्रीणयत् । क्रीणीयातम् । ीणीयुः ॥ +ति इति स्थिते, तथादिभ्यः श्ना । कर्भी सार्वधातुके परे फ्रथदिभ्यः श्रा स्यात् । शपोऽपवादः */ । शकर इत् । ‘न' मात्रं शिष्यते । झी ना ति इति जाते णाचे च ‘ीणाति' इति । २. क्रणा + त इति स्थिते ई हल्यघोः (२७४) इति झ. अकारस्य ईकरे रूपम्। ३. क्रीणा + झन्ति इति स्थिते, अभ्यस्त थशतः (३७५) इत्यालोपे रूपम् । यन्ति स्म प्रणमूल्यैर्यशांसि । इति माघः । ४. तातडो डिस्बर्दवम् ५ हेरपित्वेन बिस्वत् आत ईस्त्रम् ॥ ६. लि द्विधिद्वचनेष्वपि ईस्यम् । थादयः ॥ ६ ६४५ ५. P० चिक्राय। चिक्क्रियतुः । चिक्रियुः । म७ चिक्रे यथ-चितेथ। चिक्रिययुः । चिक्रिय । ! उ० चिक्रय-विक्रय । चिक्रियिवं । चिक्रियेम ॥ ६. प्र० क्रेता । म७ क्रेतासि । उ० क्रेतास्मि ॥ ७. क्रेष्यति ॥ ८. क्रीयात् । क्रीयास्ताम् ॥ ९० प्र० अप्रैषीदें । अर्जुष्टाम् । अकैथुः । म० अकैषीः। अकृष्टम् । अत्रैष्ट । उ० अऋषम् । अत्रैष्च । अत्रैष्म ! १०. अक्रेष्यत् । आत्मनेपदं -- १. प्र० श्रीणीते ।क्रीणते । क्रीणते । म० ॐणीषे । क्रेणाथे । ीणीध्वे । उ० क्रीणे । क्रीणीवहे । क्रीणीमहे ।। २. प्र० क्रीणीताम् । क्रीणाताम् । क्रीणताम् ॥ १० क्रीणीष्वें । क्रीण- थाम् । क्रीणीध्वम् ॥ उ ७ ीर्थे । तृणावहै । त्रीणामहै ॥ ३. १० अक्रीणीत । अक्रीणाद्राम् । अक्रीणत । म७ अीणीथाः। अफ्री णथाम् । अक्रीणीध्वम् = उ७ अक्रीणि । अत्र्णीवहि । अणी महि ।। ४. क्रीणीत । क्रीणीयाताम् । श्रीणीरन् । म० क्रीणीथाः । क्रीणीयाथाम् । क्रीणीध्वम् । उ० क्रीणीय । क्रीणीचहि। क्रीणमहि । ५. प्र० चिक्क्रिये । चिक्रियाते । चिक्रियिरे ॥ म७ चिक्क्रि यिषे । चिक्रियथे । चिक्रियेतूं-ध्वे । उ० चिक्रिये । चिक्रियिवधे ।। १. थालि भारद्वाजनियमादिङ कल्प: । गुण छुट्यविषये हुक्षुधोरि (२८५) ति इयङ् । २ णलु समो बt । ३ ऋदि नियमादि । ४, षष्ठो कुछं। सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु ५. ीणप्व मध्यचितमेव पण्यम् । इति नेषधम् । 4# १ १ ६ वृद्धातुरूपाश्चर्यम् चक्र चिक्क्रियिमहे ॥ ६. म० क्रेता । म० क्रेतासे ॥ उ० कैलोहे ॥ ७. क्रेष्यते । ८. ५० क्रषीष्ट । ऋषीयास्ताम् । ऋषीरन् ॥ म० क्रषीष्ठाः । षीयास्थाम् । तेषाढम् ॥ ७० तेथीय । कृषीवहि । ऋषीमहेि ॥ ९. ५० अनेष्टं । अज्ञेयाताम् । अनेषत ॥ १०. अनेष्यत । कर्मणि-क्रीयते । णिचि-पैयति-ते ॥ ९, अचिक्रपत् । सनि- चिक्रीधति-ते। यदुिः--यते । यङ्लुकि –नेतृति- यदि । कृत्सु--क्रेतव्यम् । क्रयणीयम् । क्रेतुं शक्यं=*य्यम् । केतुं योगं~ज्ञेयम् । क्रीतैः । क्रीतवान् । क्रीणती । क्रीणानः । तुम् । क्रयणम् । क्रीवा। विीय । क्रयः । विक्रयः। विीणाति । विक्रीणीते । पॅरिीणीते । अवक्रीणीते । [५६७श्रीब्=तर्पणे कान्तौ च । सकर्म ० । अनिट् । उभय९ ॥ १. प्रीणाँति-प्रीणीते । इत्यादि ‘क्रीणाति’ (५६६) वत् । भिचि–प्रीणयेंति-ते ॥ ९, अपिपीषत्-त। प्रियः । प्रेयान् । प्रेष्टः। [५६८] श्रीपाके । सकर्म० । अनिष्ट । उभय० ॥ श्रीणाति श्रीणीते। इत्यादि फ्रीणाति’ (५६६) वत् । णिचि-श्राययति-ते । ९ . अशिश्रयत्–त । [५६९] मी=हिंसायाम् । सकर्म० । अनिट्। उभय० ॥ १. दशमो छ । २. क्रीन मैं । इत्यास्वे अर्तिहीव्लीरी (१६४ति पुट् । ३. कथयस्तदर्थे । ४, महठ पुण्यपण्येन क्रीतेऽयं काय- नौत्वया। ५ परिव्ययेभ्यः क्रियः। इति अकीभिशापेपि आमनेपदम् । ६ प्रीणाति यः सुचरितैः पितरं स पुत्रः । इति भर्तृहरि:। ७. धूङ्पूञ्च लैंग्वक्तव्यः । यादयः ॥ ९ ॥ ३ ४७ परस्मैपदं । १. प्र० मीनाति । मीनीतः। मीनन्ति । म० मीनासि । मीनीथः । मीनीथ । उ० भीनामि । मनीियः । मीनीमः ॥ २. प्रम७ मीनातु-मीनीतत् । मीनीताम्। मीनन्तु । म७ मीनीहि-मीनीतात्। मीनीतम् । मीनीत । उ० मीनानि । मीनाच। ३. प्र० अमीनात् । । अमीनीताम् । अमीनन् ॥ १० अमीनाः । अमीनीतम् । अमीनीत । ४. प्र० मीनीयात् । भीनीयाताम् । मीनीयुः । मै० मीनयाः । मीनीयातम् । मीनीयात । उ० मीनीयाम् । मीनयात्र । मीनीयाम । ५. प्र० मैमौ । मिश्यतुः / मिभ्युः । म० भामिथ-ममाथ । मिम्यर्थः । मिम्य ।। उ० मम । मिरिया । मिम्यम । ६. प्र० माता । म० मातासि । उ ० भातास्मि ॥ ७, मास्यति ।। ८. भयात् । मीयास्ताम् । ९. ५० अगेंसीत् । अमासिष्टाम्। अमा- सिषुः ।। म७ अमासीः । उ० अमासिषम् ॥ १०, अमास्यत् । आत्मनेपदे - १. भ७ मीनीते। मीनाते। मीनते । म७ मीनीषे। मीनाथे । मीनीध्वे । उ० मीने । मीनीवहे । मीनीमहे । २. प्र० मीनीताम् ।। मीनाताम् । मनताम् ॥ म७ मीनीष्व । मीनाथाम् । भीनीध्वम् । उ० मीनै । मीनावहै । मीनामहे ॥ ३. प्र० अमीनीत । अमीनानाम् । । १. मीनाति मिनोति (४७३) इति एज्विषये आस्यम् । अति औ णलः (२६३) इति णल औकारः । २. चतुर्थे छुछु। आने कृते यमरमन भाता-(ऋ० ११) मिति सगिटैौ । ३४८ भृङ्गद्धातुरूपदिश्याम् अमीनत ॥ १ अमीनीथाः। अमीनाथाम् 1 अमीनीध्वम् । उ० अमीनि । अमीनीमहि । अमीनीमहि ॥ ४. मीनीत । मीनी याताम् । मीनीरन् । ( ५. ५० ( मिग्थे । मिम्याते । मिथिरे ॥ मिम्यि । मिम्याथे। मिधिध्वे-ड़े ॥ उ ० मिम्ये । मिथिवहे । मिम्यिमहे ॥ ६. माता ॥ म० माणसे । उ ७ माताहे ॥ ७, मास्यते ।। ८. मसीष्ट । आसी- थास्ताम् । मासीरन् ॥ ९, अभंस्त । अमासाताम्। अमासत ॥ कर्मणि -- मीयते । णिचि-मापयति-ते । सनि~मिसति ते । यङि –मेमीयते । यङ्लुकि –मेमयीति-मेमेति । कुसु- मातव्यः । मानीयः । मेयः । मीतः । मीनन् । मीनती । मीनानः । । मातुम् । मानम् । मीवा । प्रमीय । मेयः । प्रमीjाति ॥ [५७०] षिबन्धने । सकर्म७ । अनिट् । उभय ॥ १. सिनाति-सिनते ॥ २. सिनातु-सिनीत (म् ॥ ३, असि नात्-असिनीत ॥ ४. सिनीयान् -सिनीत ॥ ५• सिषाय । सिष्यतु । सिष्युः । भ० सेिषयिश्च-सिषेथ। सिष्यथुः सिष्य । उ ० सिषाय सिषय व सिंज्यिव । सिष्मि ॥ आमने० -प्र० सिष्ये । सिष्याते ।। सिष्यिरे ॥ म० सिष्यधे । सिण्याऐ । सिप्यिर्द्ध-धवे । उ ७ सिष्ये । सिष्यिबहे । सिण्यिमहे ॥ ६. सेता । म० सेतासि–सेतासे ॥ ७, १. कि दशमी विधा । २, हिज़मीना (९८०, इति णम् । क्रयादयः ॥ | ९ | ३ ४९ सेप्यति-सेष्यते॥ ८, सेषीष्ट । भ० फ़्रम् ॥ ९. असैषीत् । असै- ष्टाम् ––असेषु । असेधाताम् । | १०, असेष्यत्-त । कर्मणि-सीयते । णिचि---साययति | सनि~सिसीषति-ते। यङि--सेपीयते । यङ्डकिन्सेषयतिसेषेति । कुसुसेतव्यम् । सयनीयम् । सेयः । सितः । सिनन् । सिनती । सिनानः । सेतुम् । सयनम् । सित्वा । प्रसिद्य । [५७१] यु-बन्धने । सकर्म७ । अनिं। उभय २ ॥ १. ५० युनाति-युनीते ॥ २. युनातु-युनताम् । ३. अयुनात्-अयुनीत ॥ ४ . युनीयात्-युनीत ॥ ५. प्र० युयाव । युयुवतुः । युयुवुः । म७ युयविश्व--युयोध । युयुवथुः । युयुव ! उ० युयाव-युयव। युयुविव { युयुविम ! आत्म प्र युयुवे । युयु- बाते । म७ युयुविषे । उ ० युयुविवहे ॥ ६. योता । योतासि- योतासे ॥ ७, योष्यति-ते ॥ ८. यूयात् । यूयास्ताम् । आत्मना योधीष्ट । योषीयास्ताम् ॥ ९. अयौषीत्- अयौष्ट । १०. अयो प्यत्-त । कर्मणि-यूयते । णिचि—यावयति-ते । सनि--युयूषतिः ते । यडियोयूयते । यङ्लुकि–योयोति—योयवीति । कुसु– यतव्यः । यवनीयः । यायः-ययः। युतः । युतवान् । युनन् । चुनती। युनानः । योतुम् । यवनम् । युवा । संयुत्य । . [५७२] पूपवने । सकमें । सेट्। उभय० । प्वादिः । १. पुनक्ति-पुनीते ॥ २. पुनातु-पुनीतात् | म० पुनीहि । उ० पुननि । आस्म ७ भ० पुनीताम् ॥ भ० पुनीष्व । उ० १. प्वादीनां हृस्वः। इति शिति हस्वः । ३० ० बृहद्धदुरूषापर्यम्-- पुत्रं । पुनावहै ॥ ३. अपुनात्-अपुनीत अपुनीताम्-अपुनाताम् । स० अपुनाः-अपुनीथाः । अपुनीता । अपुनाथम् उ० अपुनाम्-अपुनि ।। अपुनील अपुनीचहि ! ४. पुनीयात् । पुनीयातम् । पुनीयुः । आत्मने पुनीत । पुनीयाताम् । पुनीरन् ! ५. पुषाव । पुपुषतुः । पुपुषुः ॥ आस्म० पुपुवे। पुपुवाते । पुपुविरे ॥ म७ पुषविथ-पुपुविषे ।। उ० पुषात्र । पुपुविव ॥ आत्म७ पुपुवे । पुपुर्विमहे ॥ ६. प्र पविता । म० पवितासि-से । उ० पवितास्मि- पविताहे ।। ७. पबिष्यति–ते । ८, पूयात् । पूयास्ताम् । आत्म७ पविषीष्ट । पविषीयास्ताम् ॥ ९. अपादीत्-अपवष्ट ॥ १०. अधविष्यत्-त ! कर्मणि-पूयते } ९. अपावि । णिचि--पावयति-ते । ९. अपीपवत्–त । सनि –पुपूषति -ते । य—िपोपूयते । यङ् लुकि-पोषोति-पोपवीति। क्रुसु–पबिसध्यम् । पवनीयम्। पाठ्यः पव्यः । पूनैः-घृतः । पुनन् । पुनती | पुनानः । पवितुम् । पवनम् । पवित्वा । उत्पूय ॥ पुत्रैः पुण्यैम् । [५७३] लूञ्छेदने । सकर्म० ! सेट् । उभय ० t! प्वादिः । ल्वादिश्च । लुनाति-लुनीते । इयादि ‘पुनाति’ (५७२) वत् । विशेषः कचित्रम् । तृषा । कूनैः। लावकः । १, अपुनात्सवितेवोभौ मगधुत्तरदक्षिण ॥ २. सप्तम झुडू । ३. एकादशो छङ्ङ् । ४, पूभो विनशने । इति निष्ठानत्वम् । पूना यवाः विनष्ट इत्यर्थः । ५ सत्यपूतां वदेद्रण मन:पूतं समाचरेत् ॥ ६. पुचो ह्रस्वश्च । ५न् । ७, थूको यष्टुरस्रस्वश्च । ८. ले/कानलवीद्विजितांश्च तस्य । ९. बादिभ्यः । इति निष्ठानत्वम् । आदयः | ९ ॥ ३५१ [९७४] स्तृञ्=आच्छादने । सकर्म ० । सेट् । उभय७ । प्वादिः स्वादिश्च । १. प्र० स्तृणाति-णीते ॥ २, स्तृणतु-तृणताम् । म० स्तृणीहि स्तृणुष्य में उ० स्तृणानि-स्तृणे ॥ ३. अस्तृणान्-अस्तृणीत ।। ४. स्तृणीयात्-स्तृणीत ।। ५. ५० तस्तार। तस्तरतुः । तैस्तरुः । म० तस्तरिथ | तस्तरथुः। तस्तर । उ० तस्तार-तस्तर । तस्तरिव तस्तरिम । आत्मने०-५० तस्तरे । तस्तरसते । तम्तरिरे । म० तस्तरिये । तस्तराथे । तस्तरिध्वे A उ ० तस्तरे । तस्तरिवहे । तस्तरिमहे । ६. सैंतारिता-स्तरीता ॥ ७. स्तरिष्यति-ते-स्तरीष्यति ते ।। ८. स्वीयन् तरिषीष्ट-स्तीपg ॥ ९, अस्तारीत् । अस्तारिष्टाम् । अस्तारिषुः ॥ आत्मने० अंस्तीर्थ-अस्तरीष्ट-अस्तारिष्ट ॥ १०, अस्तरिष्यत्-त-अस्र रीष्यत्-त । कर्मणि स्तीिर्यते । णिचि-स्तार्थाति-ते । ९. अतस्तरत् । सनि-- तितीर्षति-ते-तिस्तरीषति-ते-तिस्तारिभति-ते । याडि-~वास्ती र्यते । यङ्लुकि--तास्तरीतितास्तर्हि । कुत्नु स्तरितव्यःस्तरीतव्यः । स्तरणीयः । स्तार्यः। स्तीर्णः । स्तृणन् स्तृणती । स्तृणानः । स्तरितुम्- १. अचो जिणति । इति श्रुद्धिः। २. ऋच्छत्युताम् (२८१) इति गुणः। ३. कम्बलान्परितस्तरुः (भ:ि १४ । ११) । ८. घृतो वा (२९२) इति वीर्यविकल्पः । ५: ऋत इद्धातोः (२९२) इति इवे हाळि चे-ति दर्यं च रूपम् । आत्मनेपदे तु-लिसिचोरात्मनेपदेषु (४७८) इति ङ्किल्पः । इद्धभावपक्षे –उश्च (२६०) इतेि किवाह्णनिषेधः ॥ ६. वृतो वा (२९२) इति प्राप्तो दीर्घविकल्पः सिचि च परस्मैपदेषु (९९२) इत्यनेन निषिद्धधते । ७, लिङ्गसिचो ( ४७८ोरिति इडभावपक्षे, त इद्धातोः । {२७२) इति इत्वे, हलि चे - ति दीर्घः । ८. वृतो वा। ९. व्यादिभ्यः । ऋत इञ्चतः हलं च । ३५२ बृहद्धरूपवत्याम्-- स्तरीतुम् । स्तरणम् । स्तरित्वा-स्तरीत्वा । विस्तीर्थ या वितर्क-वितर. । स्तृ=धूमः ।। [५७९ छु—हंसायाम् । सकर्म० सेट् । उभय७ ॥ स्वादिः । ल्वादिश्च । कृणाति-ते ॥ ५५, चकार -चकरे । चकरतुः-चकराते ॥ इत्यादि ‘स्तृणाति’ (५७४) वत् ।। [५७६] वृधरणे । सकर्म७। सेट् । उभय० ॥ cवादिः। ल्वादिश्च ॥ १. वृणाति-बृणीते ॥ २. घृणातु-वृणीताम् ॥ ३. अवृणात् अवृणीत । ४. वृणीयत्-वृणीत ! t५, वबार्-ववरे ॥ ६. वरिता वरीता । म० बरितासि-वरीतासि-से ॥ ७. वरिष्यति-बरीष्यति-ते । ८, धैर्यात् वैरिषीष्ट-दूषीष्ट ॥ ९. अर्वीरीत्-अंबारिष्ट-अवरीष्ट-अखूर्द। १०. अबरिष्यत्-त-अवरीष्यत्-त । कर्मणि--चूर्यते । णिचि--वारयति-ते । ९. अवीचरत् त । सनि बुवूर्षति-ते । विवरिषति-ते । विवरीषति-ते ॥ १. प्रथने वशब्दे । इति भावे घञ् । अचो फिणाति । इति वृद्धिः । २. दर । ३. वृणते हि विदृश्यकारिण शुणझुधाः स्वयमेव सम्पदः । इति भारविः ॥ ४. उदोष्ठधपूर्वस्य (३८) इति उत्वे रपरत्वे च झालि चे-तेि दर्घ ५ लिखिचो-(४७७) रिति इङभावपक्षे, उले- (२६०) ति कित्वान् दुत्वादि पूर्ववत् । इको उवपूर्व ऋच्छस्यूता -(२८१) मिति गुणे, न लिङि । (४७७) इति वृत इटो दीर्घभावे एकमेव ' रूपम् । ६ सप्तमो छ। ७ लिखिचो(४७७) (गीति विकल्पेन इष्पक्षे वृतो वा (२९२) इति वा दधैिः । ८. अनिष्पक्षे उभे- (२६०} ति किंत्वाद्वत्वादि । क्रव्यादयः ॥ ९ ॥ ३५३ यडि---बोर्धार्यते । यङ्लुकि --बावरीति-बावर्तेि । कुसु---वरि (री) तव्यः। वरणीयः । वार्यः। धैर्णः । वृषन् । वृणती । वृणानः । वरितुम्-वरणम् । वरित्वा-वरीवा । आघूर्य ॥ [५७७] धूळ=कम्पने । सकर्म७ । वे । उभय७ ॥ १. ध्रुनाति-धुनीते ॥ २, थुनातु-धुनीताम् ॥ म० धुनीहि धुनीष्व ॥! उ० थुनानि-घुनवै ॥ ३, अधुनात् –अधुनीत ॥ ४. धुनी- यात् -धुनीत ॥ ५. ५० दुधाय । दुश्रुवतुः ! दुधुवुः | म• दुध- विथ-दुघोथ। दुधुवथुः। दुधुव ॥ - ० दुधाच-दुधव । दुधुविव । दुधुविम । आम० प्र० दुधुवे ! म७ दुधुविषे । दुधुया । दुधु- विद्वे-ध्वे । उ० दुधुविवहे ॥ । ६. धोता-घविता ॥ ७. धोष्यति- धविष्यति--धोष्यते-धविष्यते ॥ ८, धूयात् –धविषीष्ट-घोषीष्ट । ९. अथवीत्-अधोष्ट-अधबिष्ट ॥ १०, अभविष्यत् –त-अधोष्यत्-त ॥ कर्मणि-धूयते । णिचि-धूनयति-ते । ९. अदूर्धनत्-त॥ सनि - दुधूषति-ते । यङि --दोधूयते । यङ्लुकि- दोघोति-दोधे बीति । कुत्सुधवितव्यम् -धोतव्यम् । धवनथिम् | धव्यम् -धाव्यम्। धृतः । । धुनन् । धृनती । थुनानः । धवितुम् -घोतुम् । धवनम् । । धविवा-शृत्वा । विधूय । [५७८] शुहिंसायाम् । सकर्म७ । सेट् । घरस्मै० ॥ cषादिः । स्वादिश्च । १. ह्यादिभ्यः । उदष्टयपूर्वस्य । हलि स्त्र । २ . सप्तम लड्। ३. एकादशो कुङ् । ४. यस्य विभषा (३५) इत्यनिः । 45 ३५४ वृहू द्धातुरूपबध्यम्-- १. प्र० शृणाति । पृणीतः । म० भृणासि ॥ उ० गृणामि ॥ २. शृणतु । म० भृणीहि । उ० घृणानि ॥ ३. प्र० अष्टणात् । अथणी ताम् । म९ अक्षुणाः । उ० अष्टाम् ।। ४. ४णीयात् | भृणीयाताम् ।। ५० प्र० शशार । शश्रेतुः-शशरतुः। शत्रुःशशरुः । म० भृश- - रिथ। शशरथु-शश्चक्षुः । शशर-शश्र { उ० शशार-शशर । शशारिव-शश्रिथ | शशरिम-शश्रिम 4 ६. शरिता-शरीता ।। ७. शरिष्यति-शरीष्यति ॥ । ८, शीर्थान् । शीर्यास्ताम् ॥ ९. अशारीत् । अंशरेिष्टाम् ॥ १० , अशारिण्यत्-अशरीष्यत् ॥ कर्मणि--शीर्यते । णिचि --शारयति-ते। ९. अशशरत । सनेि---शिशरिषति । शिशरीषति -शिशीर्षति । याडि~-शशीर्यते । यङ्लुकि--शशरीति-शाशर्ति ॥ छेत्सु–शरितव्यः-शीतव्यः । शरणीयः । शार्यः । शीर्णः । शृणन् । झुणती । शरितुम्–शरीतुम् । शरणम् । शीर्वा । बिशीर्य । शारोवायैः वर्णश्च । शरैरुः । शरीरम् । शरत् ।। (५७९] पृ=पालनपूरणयोः। सकर्म७। सेट् । परसै० ॥ स्वादिः। ल्यादिश्व | १. प्र० पृणाति । पृणीतः । पृणन्ति । म० पृणासि ॥ । १. असंयोगा -(४० ८)दिति अधिक सिंट: किंत्वे । शूदृप्र इस्वों वा (३८४) इति इस्वपक्षे यणदेशः । अन्यदा झञ्छचूत (२४१)मिति गुण:। २. असंयोगा -{z• ८,दिति क्रित्वेन युकः किती - (२७८)ति प्राप्तस्य इनिषेधस्य कादिनियमेन वधे सित्यमिट् । ३ सप्तमौ छुइ । ५. वृतं च (१९२इति प्राप्तस्य दीर्घस्थ सिचि च परस्मैपदेषु (२६२] इति निषेधः। ५ झ्वन्द्योरारुः । क्रव्यादयः ॥ ९ ॥ ३९९ उ० पूणामेिं ॥ पूणातु ॥ ३. २. । म७ पृणीहि । उ० पूणानि अपृणात् ॥ ४, पृणीयात् । घृणीयाताम् ॥ ५. म७ पपार । पप्रतुः । म० पपरिथ ॥ उ० पनिव ॥ ६. परिता-परीत ! ७. परिष्यति परीष्यति ॥ ८. ऍयन् । पूयोस्ताम् ॥ ९. अपारीत् । अपारिष्टम् । १०. अपरिष्यत् । • • अ कर्मणि-पूर्यते । णिचि-पारयति-ते । ९. अपीपरत्-त । सनि--पिपरिषति -पिंपरीषति-पुप्रैषेति । यद्वि* -पोपूयेते । यह लुकि --पापरीति-पापतिं | कुसु---परितव्यम्-परीतव्यम् । परणी- यश् । पार्यम् । पूर्णः । पृणन् । पृणती । परितुम्-परंतुम् । परणम् । परिवा-परीवा । परिपूर्य । १५८०] वृ=वरणे । सफार्म७ । सेट् । परस्मै७ ॥ वृणाति । वयारेत्यादि ‘धृ’ (५७६) वत् ॥ [५८१] दृ=विदारणे । सकर्म७ । । संट् । परस्मै० ॥ प्वादिः। ल्वादिश्च ॥ १. दृणाति॥ २. दृणातु । ३. अदृणात् ॥ ४. हृणीयात् ।। ६. प्र० ददार । ददतुः-ददरतुः । ददृक-ददरुः । म७ ददरिथ । द्रद्रथुः-बदरख़ुः । दद्र-ददर । उ० दर-दर । दद्वि-ददरिव । दद्मि-ददरिम ॥ ६. दरिंता ॥ ७. दरिष्यति ॥ ८. दीर्यात् । दर्यास्ताम् ॥ ९ . अदारीत् ॥ १०. अदरिष्यत् ॥ इत्यादि ‘गृणाति' १, उवोष्ट्यपूर्वस्य । हलि च । २. इदं सनि वt (२९६) इति । ३६भस्वपक्षे इकौ शू (पृ० १६) किंवा दृदि ।। ३५६ वृईद्धानुपथट्या (५७८) धत् । णिचि--भयेथे दरयति । अन्यत्र दारयति । दरः । पुरन्दरः । भगन्दैरो-रोगः । दाराः । दृषद् ॥ [९८२] जू-वयोहानौ । सकर्मी० । सेट् । परस्मै ० ॥ शृणाति इत्यादि दृणाति’ (५१वत् । ५ . जजार । जजरतुः-जेरतुः। जजरुः—जेरुः । [५८३] कुहिंसायाम् । सकर्म ०। सेट् । परस्मै० } परस्मैपद ‘कृणाति’ (१७९) धत् ॥ कर्नाभिप्राये क्रियाफलेपि परस्मैपदार्थमिह पुनः पाठः । । [१८४] गृ-शब्दे । अकर्म७। सेट्। परस्मै० ॥ प्वादिः। ल्वादिश्च। गृणाति ॥ ५• जगार ॥ इत्यादि ‘कृणाति' (५८३) यत् । गृणातीति गुरुः । [५८५] ज्या=वयोहानौ । अकर्म० । अनिष्ट । परस्मै ७ ॥ १. प्र० जिनैति। जिनीतःजिनन्ति । म० जिनासि । उ० जिनामि ॥ २. ५० जिंनातु । म० जिनीहि । ज४ जिनानि ॥ ३. म० अजिनात्। अजिनीताम्। म७ अजिनाः। अजिनीतम् । उ० अजि १. पूः सर्वयोरिसहोः । इति खच्॥ २. भगे च दारेः ॥ ३ . ज्या+ऋ + त इति स्थिते, ध्रप्रययस्यापिधात्सार्वधातुकस्वान्हित्वा ग्रहिज्या (३२१) इति सम्प्रसारणे च इ ओ नाति इति जाते सम्प्रारणाच्च । इति आकारस्य पूर्वरूपे ‘जिनाति' इति । क्रयादयः ७ ९ ३५७ नाम् । आजिनीव । ४. जिनीयात् / जिनीयाताम् ॥ ५, १० जिञ्जयौ। जिज्यतुः । जिष्णुः । म९ जिञ्जिनीय-जिज्याथ। जिज्यर्थः । जिज्य ॥ उ० जिज्यौ । जिज्यैिव । जिज्यिम् || ६. ज्याता ।। ७.ज्यास्यति ॥ ८. जीयात् । यास्ताम् ॥ ९, अंज्यासीत् । अज्यासिद्धम् । १० अज्यास्यत् । भावे--जीयते । णिचि-ज्याययति--ते । सनि—जिज्या सति । यङि–ीजीयते । यङ्लुकिञ्जाज्याति-जाज्येति । कृसु-- ज्यातव्यम् । ज्यानीयम् । ज्येयम् । जीर्नः। जिनन् । जिनती । ज्यातुम् । ज्यानम् । ज्यास्वा । प्रज्याय ॥ ज्यानिः ।। [५८६] वी=वरणे । सकर्म० । अनि । परस्मै२ ॥ १. त्रीणाँति ॥ २, त्रीणातु ॥ ३, अत्रीणात् ॥ ४. त्रीणी यात् ॥ ५० प० वित्राय। वित्रिचतुः । म९ वित्रयिथविथ ॥ व० वित्रमिव ।। ६. नेता ॥ ७. चेष्यति ।। ८. जीयात् ॥ ९, अत्रैषर्त । अत्रैष्टाम् ॥ १०, अत्रेष्यत् । कर्मणि–ीयते । णिचि--त्राययति-ते । सनि - विीषति । १. (लिटि द्वित्वे ज्या ज्या इति जातेलिट्यूथारसस्योभयेषाम् । (३१७) इति सम्प्रसारणे जिर्या+एल् इति जाते आrत औ णलः । जिज्यो २. जिज्य +अतुः इत्यत्र आतो लोप इटि च (९६४) इत्याकारलोपे जियतुः ॥ ३. थलि भारद्वाजनियमादिद्विकल्पः । ४. आदिनियमादिट्। ५. च दुर्थे लुङ् । यमरमें --(पृ० ११)ति सगिः । ६ लव दिभ्यः । इति निष्ठा- नत्वम् । ७, अयमपि वादिरिति मते ‘त्रिणाति' इयादि हस्यमपि । ८. षो दुइ । ३५८ बृहद्धातुरूपवश्थाम्--- याङ । यङ्ङकि“वेत्रर्याति-वेनेति । कृत्सु-~नेतव्यम् । वरणीयम् त्रीणैः । त्रीणन् । त्रीणती । त्रेतुम् । नीत्वा । [५८७] श=अवबोधने । सकर्म७ । अनि । परस्मै० । मित् ॥ १. प्र० जानौति ! जानीतः । जानन्ति । म० जानासि । जानीथः । । उ० जानामि ॥ २. प्र० जानातु-जानीतात् । 9० जानीहि । उ० जानानि ] ३. ५० अजानात् । अजानीतम् । अजानन् । म९ अजानाः ॥ उ० अजानाम् ॥ ४. जानीयात् ॥ ५. म० जज्ञ । जक्षतुः1 जक्षुः । म० जज्ञेथ-जलूथ । जक्षथुः। जज्ञ । उ० जीौ । जाज्ञव । जालिम ।। ६. ज्ञाता । ७. ज्ञास्यति ।। ८. ज्ञायत्-ज्ञेयात् । ज्ञायास्ताम्-ज्ञेयास्ताम् । ९. अ ज्ञासीत् । अज्ञासिष्ठाम् ॥ १०. अज्ञास्यत् । प्रतिजानाति--कर्तव्यत्व- प्रकारकज्ञानानुकूलव्यापारं करोति । अनुजानाति=अनुमनुते । अवजा- नाति-अनादरं करोति । प्रतिनीते=अङ्गीकरोति । संजानीते । अप- जैनीते-अपलपति । कर्मणि - ज्ञायते । ५. जरौ । ९. अज्ञायि । णिचि ज्ञापयति-ते-क्षपर्येति-ते । ९. अजिज्ञपत्-त । सनि—जिीसते । १. संयोगाद्भाधातोर्यण्वतः । इति निष्ठानम् । २. खाज- नजी । ३ दिये शहा इटादिदोषे हस्बे च अक्षमाणस्=आत औ णलः= जझौ । ४. यान्यस्य संयोगादेः (२६५) इत्येत्यविकल्प:। ५ . सम्प्रति- भ्यामनाध्याने । इति त£ । ६. अपह्नवे शः। इयात्मनेपदम् । ७. मर णतोषणनि शामनेषु शा। इति मित्वे इस्वः । ८. शशधूस्स्पृदृशां सनः । । इति तङ् । ऋश्यादयः ॥ ९ ॥ ३५९ यडि-जाज्ञायते । यङ्ङकि --आज्ञाति । कृत्सुतयः । आ - नीयः । ज्ञेयः । ज्ञातः । णिजन्तात् , पितः-ज्ञप्तः । जानन् । जा- नती । ज्ञास्यन् । ज्ञास्यती-ज्ञास्यन्ती । प्रतिजानानः । शतुम्। ज्ञा- नम् । ज्ञात्वा । विज्ञाय ॥ 5ः । प्रज्ञः । अव-निन्दायाम् । अव नोति । सर्पिषो जानीते । [५८८] बन्धबन्धने । सकर्म ७ । अनिष्ट । परस्मै० ॥ १. प्र० बध्नाति । बध्नीतः । म७ बश्नासि । उ० बभ्रमि । २. बश्नातु । बीताम् ॥ म ७ बधानं । बध्नीतम् । उ० बर्तानि । बभूव ॥ ३. प्र० अबलात् ! अवभृताम् । म० अबश्नः । उ० अत्रज्ञाम् ॥ ४. बश्नीयात् । यीयाताम् ॥ ६. प्र० बबन्ध । म७ बबन्धिथ- बबन्ध । उ० बबन्ध । बबन्धित्र ॥ ६. वन्ध ! ७. भनेत्स्यति ॥ ८, वध्यात् । बध्यास्ताम् ॥ ९. अभीन्सीत् । अवार्धम् । अभा- न्सुः । म९ अभान्सीः । अवान्यम् । अबान्ध । उ० ऑभन्त्सम् । अभान्त्स्व । अभयन्स्म ॥ १०. अभन्यत् ॥ कर्मणि--बध्यते । ९. अवन्धि। णिचि-बन्धयति-ते । ९ . अबबन्धत्-त । सनि--बिभन्सति । यऊि- - चाबध्यते । यद् लुकि--बाबन्धीति- बाबन्धि ॥ कुत्सु--बन्धव्यम् । बन्धनीयम् । ब दध्यम् । बैद्धः । बभ्रन् ! बनती । भन्स्यन् । बन्धुम् । बन्धनम् । बध्वा । प्रबध्य ॥ बन्धुः । बधिरः । १. अबजानासि मां यस्मात् । इति रघुः १ २ अकर्मकाच्च । इति तङ् । ३. हलः श्नः शानज्झ । हलः परस्य श्रमः शानजादेशः स्यात् इौ परे । महेि बधन सुप्रचे (भट्टिः २० १ २२ ४. एकाचो बशो भष्–१८९) इति भषाचः । ५. हळन्सलक्षण वृद्धः भष्भावः । घओो छुडू । ६• पूर्वत्रासिद्धः मिति भष्भावपूर्वं झलो झलि (१५) इति खिज्छोपः। बभ्रजे-(पृ० ११ )ति । वृद्धिः । ७, छायबद्धकदम्बकं मृगकुलं रोमन्धमभ्यस्यतु । इति शाकुन्तलम् । ३६० बृहद्धातुपावस्याम् [५८९] वृ दृ =संभक्तै) । सकर्म ७ सेट । आत्मने २ ॥ १. वृणीते । वृणते ? वृणते ? म७ वृणीषे । वृणाथे । वृणीध्वे । उ० वृणे । वृणीमहे । वृणीमहे ॥ २, १० वृणीताम् । वृणाताम् । वृणताम् ।। म७ वृणीष्व । वृणाथाम् । वृणीध्यम् । उ० वृणे ॥ ३. अवृणीत । म० अवृणीथाः । उ० अचूणि ॥ ४. वृणीत । वृणीयाताम् ॥ ५. भ९ वने । वर्तते । वव्रिरे । म० वत्रिधे । वनाथे । ववृद्धे । उ० वर्षे । ववृवहे ॥ ६. वरिता-वरीता ।। ७. वरिष्यते-वरीष्यते ॥ ८, वरिषीष्ट-वृषीष्ट ॥ ९. जैवरिष्ट-अवः रीष्ट-अर्धेत ॥ १०. अवरिष्यत–अवरीष्यत ।। कर्मणि-व्रियते । णिचि~-वारयति । ९. अवीवरत् । सनि–विॉरिघते-विंबरीषते-खुचूर्षते। यङि -वेत्रीयते । यज्ञकि वरिवर्ति–वरीवर्ति । कुसु-यरि(री)तव्यम् । वरणीयम् । वार्य: । वृतः । वृणानः । यरि(री )तुम् । वरणम् । वरि(री)त्वा । परावृत्य । वरेण्यः । [५९०] अन्य=विमोचनप्रतिहर्षयोः । सकर्म७। सेट्। परस्मै० ॥ १. शैनेति ॥ २. अश्नातु ॥ ३. अश्रमात् ॥ ४, श्रीयात् ।। ५. १० शश्नथ । श्रेयतुः-शश्रन्थतुः । श्रेथुः—शश्रन्थः । म० शश्र न्थिथ-श्रेथियो । थथुः-शश्रन्थथुः। शश्रन्थ-श्रेथ ॥ उ० शश्राथ १. तिलिचो--(४७७रिति इङ्किल्पः। इपक्षे न लिङि (४७७ ) इति नेटो दीर्घः। २. इपक्षे धृतो वा (२९२)इति व दीर्घः। एकदिशो छडू । ३ अनिष्पक्षे दशमो लुङ् । ४. इद् सनि व (२९२) इति वेद् । तस्य वृतो वै---(१९२)ति ला दीर्घः॥ ५. सार्वधातुकमपित् (पृ० ३) इति अप्रस्थ- यस्य ङित्वात् अनिदित-(११,मिति मलोपः । त्यादयः ॥ | ९ ।। ३ ६ १ शश्रथ । शश्रथय--शैथिय-शश्रन्थिव । शश्रथम -शैथिम-शश्रन्थिम । ६. श्रन्थिता ।। ७ . श्रन्थिष्यति ॥ ८. श्रथ्यात् । ९. अश्रन्थीत् ॥ १०. अश्रन्थिष्यत् । कर्मणि–श्रयते । णिचि-श्रन्थयति-ते । ९. अशश्र- थ-त । सनि–शिश्रन्थिषति । यङि–शाश्रथ्यते । यज्ञाकि शाश्रयीति-शाश्रन्ति । कृसु–श्रन्थितव्यम् । अन्थनीयम् । श्रन्थित्वा । श्रथिस्य । श्रन्थनम् । इत्यादि । [५९१] भन्ध=चिलेडने । द्विकर्म० । से। परस्मै० } १. अॅश्नति ॥ २, भक्षातु ! म७ मथान || उ ० मश्नानि । ३. अमश्नात् ॥ ४. मीयात् ॥ ५. मन्थ ॥ ६. मन्थिता । ७. मन्थिष्यति ! ८. मथ्यात् ॥ ९. जैमन्थीन् ।। १०. अम न्थिष्यत् । कर्मणि मथ्यते । णिचि -भन्थयति-ते। ९. अममन्थत्-त। सनि---मिमान्थिषति । यडिज्ममथ्यते । यङ्लुकि - मामभ्थीति-मा- मन्ति । “सु –मन्थितन्यम् । मन्थनीयम् । मन्थ्यम् । मैथितः । भन्थन् । मझती । मन्थितुम् । मन्थनम् । मथिा -मन्थित्वा । प्रमथ्य | [५९२] ग्रन्थसन्दर्भ। समी० । से; । परस्मै५ ॥ १. प्रश्नाति । इत्यादि सर्वं ‘श्रश्नाति' (५९०) वत् ॥ [५९३] मृदवोदे । सकर्म ९ । सेट् । परस्मै० । १. मश्नाति कौरवशतं समरे --इति वेणीसंहारे । २. अमन्थीम परानीकम्। इति भ:ि। ३ जाता मन्ये शिशिरमथितां पद्मिनीम् । इतिं मये । 4B ३६२ शृङद्धडय५वश्या' १. मृद्भाति ॥ २. मृदंतु ॥ म० मृदान । उ० पृदानि । ३. अम्मृद्वात् ॥ ४. घृणीयात् ॥ ५. ममर्द || ६. मर्दिता ॥ ७. मर्दिष्यति ॥ ८. मृद्यान् ॥ ९. अंमर्दात् || १०, अमर्दियत् ॥ कर्मणि--मृद्यते । णिचि-- मर्दयति । ९. अममर्दत् । सनि-–मिमर्दिषति । यडि—-मरीमृद्यते । यङ्लुकि-~मरीमदति ममृदीति-मरिमृदीति-मरीख़ुदीति -मधूष्टि इत्यादि । कृत्सुभार्दित- व्यम् । गर्दनीयम् । मृद्यम् । मृद्न् । मृदंती । मर्दितुम् । मर्दनम् । मृदित्वा । प्रमृद्य ॥ मृमृत् । वृत्तिका । मृत्सा । मृत्स्ना । [५९४] हि-विबाधने । सकर्म० । वेट्। परस्मै० । १. क्लिश्नति ॥ २. क्लिश्नातु ! ३, अक्लिश्नात् ॥ ४. कि भीयात् ॥ ५० प्र० चिक्लेश । चिक्लिशतुः । चिक्लिशुः । म० चिक्के- शिथ-चिक्लेट । चिक्लिशथुः। चिक्लिश ॥ उ० चिक्लेश । चिद्विशिव- चिक्लिश्व । चिक्लिशिम-चिलिश्म ॥ ६. क्लेशिता-ब्लेड ॥ ७. क्लेशि ष्यति-क्लेदयति ॥ ८. लिश्यात् । किश्यास्ताम् ॥ ९ . अक्लेशीत्-अ- लक्षत् । अक्लैशिष्टाम्-अक्लिक्षताम् ॥ १०. अक्लेशिष्यत् । कर्मणि-- क्लिश्यते । णिचि--क्लेशयति । ९. अचिलिशत् ।। सनि-–चिक्लेशियति-चिक्किक्षति । थाङ्किञ्चेक्लिश्यते । यङ्लुकि चेक्लिशीति-वैक्लेष्टि । कृत्सु क्लेशितव्यः । क्लेशनीयः । क्लेश्यः । क्लिशितैः-क्लिष्टः । क्लिश्नन् । क्लिक्षती । क्लेशितुम्-श्लेष्ठम् । क्लेशनम् । क्लिशित्व-क्लिष्टा। परिक्लिश्य । क्लेशः । १. तानमदंदस्रदीव (भट्ठि: १५ 1 ३५) । २. सेर्भक्षे सप्तमो लुङ् । ३. अनिष्टपक्षे पञ्चमो छ। ४ क्लिशः क्वानिष्टयोः । इङ्किल्पः इत

५ सहस्राक्ष क्लेिशिच कुशलैर्निजैः।

३६३

क्र्यादयः ॥ ९

[५९५] अश=ओजने । सङ्कर्ष० । सेट् । परस्मै० ॥ १. अश्नति ॥ २. अनंतु । भ० अशेम ॥ ३. आश्चत् । ४. अभीयात् ॥ ५. ५० अंश। आशतुः । आशुः ॥ म७ आशिथ । आशग्रुः । आश भी उ० आश ! आशिय । आश्मि ॥ ६. अशिता ॥ ७. अशिष्यति ! ८. अश्यात् । अश्यास्ताम् ॥ ९. आीत् । आशिष्टाम् । आशिषुः ॥ १०. आशिष्यत् ।

कर्मणि- अश्यते । ९, आशि । णिचि--आशयेति । सनि---अशिशिषति । याङि–अशाश्यते । कृत्सु–आशितद्वयम् ।। अशनीयम् । अयम् । अशित ! अश्नन् । अक्षती । अशितुम् । अशनम् । आशः । प्रातराशः । अशिवा । प्रपश्य ॥ अशनायति - बुभुक्षते इत्यर्थः ।

[५९६] पुष=* सकर्म० से परस्मै० ॥

१. पुष्णाति । २० म७ पुष्णातु । म९ पुषाण । उ० पुष्णानि ॥ ३. अपुष्णात् ॥ ४. पुष्णीयात् । पुष्णश्रिताम् ।। ५. प्रः पुपोष । पुपुषतुः । पुपुषुः ॥ म० पुपोषिथ } पुपुषथुः । पुपुष । उ० पुषोष । पुपुषिब । पुपुषिम ॥ ६. पोषिता ॥ ७. पोषिष्यति । ८. पुण्यात् । पुष्यास्ताम् ॥ ९, अपोषीत् । अपोषिष्टाम् ॥ १०. अपोषिष्यत् ।

---

१ हलः श्नः शानज्झ (५८४) । अशन भरतनगान् (भeि: २० । २३ ) । २. लिटेि द्विदेवे ह्लादिशेनेअ अशृणच् इति जाते, सुवर्णदीर्थे ‘अझइति रूपम् । अःशतु:’ इत्यत्र द्विहल्वाभावान्न नुट् । ३ सप्तमों लुइ । ४ निंगरधार्थयन्नमनेपदम् । ५. अशम्यदभ्यधनाया- बुभुक्षापिपासागधेषु । इति बुभुक्षयां निषज्ञः । क्यचि च । इति प्राप्तस्य ईत्वस्यापवादः । ६ सप्तमे छङ् । ३६४ बृहद्धनुषावर्याम् कर्मणि--पुष्यते । णिचि--पोषयति-ते । ९. अपूपुषत्-त । सनि-पुपुषिषति । यद्वि-पोपुष्यते । यङ्लुकि--पोपुषीति-पो- पोष्टि ॥ कृत्सु --पोषितव्यम् । पोषणीयम् । पोष्यम् । पुषितः । पुष्णन् । पुष्णती । पोषितुम् । पेषणम् । पुयित्वा-पोषित्वा । परि- युष्य [५९७मुषऋतेये । सकर्म० 4 सेठ । परस्मै० ॥ १. मुष्णाति ॥ २. मुष्णातु । म७ मुषाण ॥ ९. अमोषीत् इत्यादि सर्वे ‘पुष्णाति’ (९९६) वत् । मुषित्वा । [५९८] ग्रह-उपादाने । सङ्कर्म • । सेट् । उभय० ॥ परस्मैपदे १, प्र० गृह्वाति । गृहीतः । गृहन्ति ॥ पर गृह्मासि । उ० गृह्मामि ॥ २. शृऋतु ॥ स७ गृहाण । उ० गृह्वानि ॥ ३. अगृह्मा । अगृहीताम् । अगृह्णन् ॥ ४. श्रीयात् ।। ५. अ० जग्राहै । जगृहंतु । जगृहुः । म० जप्तर्हिथ। जगृहथुः। जगृह । च० जग्राह-जग्रह । जगृहिव । जगृहिम ॥ ६. ग्रहीती ॥ ७. ग्रही प्यति ८. ॥ गृह्यात् ९. अंग्रहीत् । अग्रहीष्टाम् ॥ मृझास्ताम् १०. अश्राहिष्यत् । १ सुषण रत्नानि हरभराइनाः । इति माघः। २ श्नप्रवथरय वित्त्वात् प्रहिज्ये --३३१)ति सम्प्रसारणम् । ३ . णछि द्विखे कृते, लिव्य भ्यासस्योभयेषाम् (३२१) इति सम्प्रसारणे, उरत्वे, , ह्लादिशेषे रसरत्वे अयःसस्य चुवे, वधार्युद्धौ च रूपम् । ४ अतुसादौ ग्रहिज्येति सम्प्रसारणे कृते द्विवादि। तयोर्जगृहतुः पादत्राजा रई च मागधी । इति रघुः । ५. अहोऽछिटि दीर्घः । ६, सप्तमो लुङ् । लयन्तक्षणे (१४१)ति न छुद्धिः । चादयः || ९ || ६ ६५ आत्मनेपदे १. प्र० गृहीते । गृह्यते । गृह्यते ।। स७ ग्रीषे ॥ उ ० गृहे । गृहीवहे ॥ २. शृतम् ॥ म० गृहीष्व । उ ९ गृहै ॥ ३. प्र० अगृहीत । म० अगृहीथाः ॥ उ ९ अगृहि । अगृहीबहि । ४. गृीत । गृह्यताम् । गृहीरन् ।। ५० प्र० जगृहे । जगृह्यते । जगृहिरे ॥ म७ जगृहिषे । जगृह्याथे । जगृहिर्तृ-ध्वे ॥ में ० जगृहे । जगृहिवहे । जहिमहे || ६. ग्रहीता । म७ ग्रहीतासे ॥ ७, ग्रही- प्यते ॥ ८. ग्रहृिषीष्ट। ग्रहिषीयास्ताम् । ९. अर्गादिष्ट । अग्रहिषा ताम् ॥ १०. अझहीष्यत । कर्मणि--गृह्यते ॥ ९, अग्राहि । णिचि-आह्वयतिन्ते । ९. अजीग्रहत् त" सनि-–जिघृक्षति--ते । याड्जिरीगृक्षते । यङ्लुकि –आग्रहीति-जाञ्जढि H कृत्सु---ग्रहीतव्यम् ! अहणीयम् । प्रगृयम् । गृञ्चकाः । गृह्यः । गृहीतः । गृहुन् । गृहती । गृह्मनः । अही- तुम् । अहणम् । गृहंस्वा । प्रतिगृह्य | गृहकः शकुनयः अस्वतन्त्र इत्यर्थः । ग्राही । प्रहः । गृहम् । फलेग्रहिः । संगृह्याति=राशीकरोति । प्रतिगृह्याति=स्वीकरोति । तथा परिगृह्णाति। अवळतिवर्षे प्रतिबभ्रति। नि=निग्रहे निगृह्वाति विगृह्वाति=गृध्यते। आगृह्णाति=आग्रहं करोति । आअहो हठः । अनुगृह्मतिं=अनिष्टमिवारणपूर्वकमिष्टं साधयति । इति कथदयः समाप्तः ॥ ९ ! १. छछु । २. सनि ग्रहगुहोश्च 1 इति इdिनषेधः । एकादश रुदविदे--(३७ १ ति सनः क्षेित्रबासम्प्रसारणम् । ढत्वं भभावकस्वषस्वामि । ३. पदस्वैरियाह्नापक्ष्येषु च । इति क्यप् । ४२ कहछोधयंत्र । ५ पवास्यैरि ॥ श्रीः ॥ वृहद्धातुरूपावल्याम्। अथ चुरादयः ॥ १० ॥ [५९९ ] चुरदैतेये । सकर्म७ । सेद् । उभयपदी । १. प्र० चोरयेति । चोरयतः । चोरयन्ति । म० चोरयसि । स्वोरयथः । चोरयथ ! उ ० चोरयामि । चोरयाचः । चोरयामः । २. चोरथतु ।। ३. अचेरयत् ॥ ४. चोरयेत् ॥ ५. चोरयाश्चैकार- चोरयाम्बभूख-चोरयामास इत्यादि ॥ ६. चोरयिता ॥ ७. चोरयि. प्यसि ॥ ८. चोर्यात् । चोर्यास्ताम् । ९. अचूचुत् ॥ १०. अचोरयिष्यत् । १ चुरू +ति इति स्थिते । सस्यापपाशरूपवीणातूलश्लोकसेना- लोमत्वचवर्मवर्णघूर्णंचुरादिभ्यो णिच् । इति चुरादिभ्यः स्वार्थे णिच् । णचवितौ इक्षात्रं शिष्यते । चुर +इ+ति इति जाते, धतः इति विहितत्वात् तिं शिद्भिन्नथाल णिच आर्धधातुकरवम् । आर्धधातुके णिच परे पुगन्तलघूपधस्य च (पृ० ३२) इति गुणे चोर् ' इति भवति । कर्तरि शप् इति शपि चोर् इ अ ति इतेि स्थिते सार्वधातुकार्धधातुकयोरिति इकारस्य गुणे अयादेशे च ‘चोरय' यडू निष्पद्यते । ततस्सिपि स्योन्नति ’ इति रूपम्। २ थरा इत्यस्य अनेकाच्त्वात् कास्पस्ययया -(पृ० ८ दिव्याम् कृभ्वस्त्यनुप्रयोगश्च । 3. अचूचुरश्चन्भ्रमखोऽभि राम तम् । इति मघः । चुरादयः ॥ १० ॥ ३६७ आत्मनेपदे १. चोरयते ॥ २. चोरयताम् ॥ ३. अयोरथत | ४, ५. चोरयाञ्चके चोरयाम्बभूध-चोरयामास ॥ ६. चोरयितासे ॥ ७, चोरयिष्यते ॥ । ४, चोरयिषीष्ट ॥ ९, अचूचुरत ॥ १०. अचो- रयिष्यत । कर्मणि-चोर्वते । असाद्धेतुमश्वित्र एवमेव रूपाणि । सनि --नृचोरयिषति-चुचोरयिषते । ण्यन्तधातूनामनेकाच्त्वन्न यङ्- यड्ढकौ । कुत्सु-चोरयितव्यम् । चोरितव्यम् । स्वोर्यम् । इत्यादि । चोरः । चौरः । चोरणा ॥ [६००] चितिश्रुत्या । सकर्मी० 1 सेट् । उभय० ॥ चिन्तयति ॥ ६. चिन्तयावकार-चिन्तयाञ्चक्रे । ९. अचिचि तत् । सनि–चिचिन्तायिषति । चिन्ता | जिभं चिन्तति इत्यादि । [६०१३ यत्रि=सक्कोचने । सकर्म७ । सेट् । उभय० ॥ यत्रयति-ते ॥ ९, अययत्र-त ! सनेि--ययन्त्रयिषति ते । यन्त्रणाँ । यन्त्रितः ॥ [६०२ लक्षदर्शनाञ्जनयोः । सकर्म७ । सेट् । उभय० ॥ लक्षयति-ते ॥ ९. अललक्ष-त । लिलक्षयिषति-ते ॥ ल→मीः । लक्ष्यम् । लक्षणंम् ॥ १. णिचश्च (पृ० १६) इति कर्तृगामिनि क्रियाफले आत्मनेपदम् । चिन्त स्मृत्यामित्यपङित्व इदिपाठात् स्वर्थे णिच् पाक्षिक इति ज्ञायते । । करयन्त्रणदन्तुरतरे । इति श्रीहर्षः । ४ लक्षेत्रुट् च । इति ईकारप्रत्ययो मुडागमश्च । ५. अंब्याक्षेपो भविष्यन्स्याः कार्यसिद्धेर्हि लक्षणम् । इति रक्षुः । ३६८ चूह द्धतुरूपवस्थाम् [६०३] पीड=अवगाहने । सकर्मe से। उभय ० ० पीडयति-ते ॥ ९. अपीपीडीत्-त-अपिपीडत्-त ।। [६०४] पृ-पूरणे । सकर्म७ । सेट् । उभय० ॥ पारयति-ते ॥ ९. अपीपरत्-त ॥ [६ ०५7 ऊर्ज=बलप्रणनयोः । सकर्म० । सेट् । उभय० । ऊर्जयति- ते॥ ९. और्जिजत्- त / सनि--अजिंजयिषति-ते । अर्छ । ऊर्जितम् ॥ [६०६] भक्ष-अदने । सकर्म । सेट् । उभय० ॥ भक्षयति-ते ॥ ९, अबभक्षत्-त । बिभक्षयिषति-ते । भक्ष णम् । भक्ष्यम् | [६०७] छुट्ट-छेदनभर्सनयोः । पूरणे इति स्वामी । सकर्म ७ । सेट् । उभय ७० ॥ कुट्यति ते ॥ ९, अचुकुहृत्-त॥ चुकुट्टिषति-ते ॥ कुट्टकः । कुंटुः । कुट्टिमम् । [६०४] न्स्व=सामप्रयोगे। सक० सेट् । उभय ना । आधृषीयाः । सान्त्वयति-ते । सान्वति इति च ॥ ९. अससान्त्त। सनि– सिसान्वयिषति-ते ॥ १ भ्राजभासे -(७५)यादिना चङ्युपधार्तस्वत्रिकरूपः । २. मlतुकं च धनुरूर्जितं दधत्। ३. इभकुम्भकूटकुट्टाकपाणिंकुलिशस्य हरे: प्रमदः । इति भत्रभूति: । चुरादयः ॥ १० ॥ ३६९ [६ ०९] अण=दाने । सकर्म७ । सेट् । उभय० ॥ प्रायेणायं विप्रैर्वः । प्रणयति -ते। ९. अशिक्षिण-त । सनि-शिआणयिधति-ते विश्राणनम् । [६१०] तडआघाते । सक० । से । उभय७ ॥ ताडयति-ते । ९. अतीतडत्-त । सानि--तिताडयिषति-ते । ताडनम् । । [६११] मडि=भूषायां हर्षे च । सकर्म ० से उपय० | मण्डयति- ते । ९. अममण्डत्- त । सनि--मिमण्डयिषति-ते । इदित्वात् मण्डति-ते। इत्यपि । [६१२ ] छ→→मने । अकर्म७ । सेट् । उभय७ ॥ छर्दयति-ते। ९, अचच्छर्दत्-त । सनि--चिच्छर्दयिषति-ते। छर्दिः । [६१३] इल=शौचकर्मणि । सकर्म० । सेट् । उभय७ ॥ न , क्षालयति-ते । अचिक्षलत्-त । सनि-चिक्षाल्यथिषति-ते ॥ प्रक्षालनम् । [६१४] तुल=ऽभ्माने । सकर्म० । सेट् । उभय० ॥ तोलयति-ते । ९. अतूतुक-त | सनि -तुतोलयिषतेि-ते । तोलनम् । तुला । तुर्यम् ॥ ,१. तमध्वरे विश्वजिति क्षितीशं नि:शेषविश्वणितकोशजातम् । इति रघुः । २० प्रक्षालनाद्धि पङ्कस्यं दूरादस्पर्शनं वरम् । ३७० बृहद्धतुरूपाश्रयाम् -- [६१५] दुल–उत्क्षेपे । सकर्म७ । । सेट् । उभय० ॥ दोलयति -ते । ९. अदूदुल-त । सनि-–दुदोलयिषति-ते । दोला । दुलिः=कमठी । [६१६] मूळघ्रोहणे । सकर्म७। सेट् । उभय७ ॥ मूलयति-ते । अमूमुलत् -त । सनि--मुमूलयिषति-ते । उन्मू- लयति-उत्पाट्यति । (६१७पाल-रक्षणे । सकर्म७ । सेट् उभय७ ॥ पालयति-ते। जपीपळन्-त । सनि–पिपादयिषति-ते । पलम् । १६१८) पूजपूजाथाम् । सकर्म ७ । सेट् । उभय० ॥ | पूजयति-ते । ९. अप्रैपुजत्-त । सनि–पुपूजायिषति -ते ॥ [६१२] थुप्रस्रवणे । सकर्म७ । सेट् । उभय ० ॥ धारयति-ते । ९. अजीघरत्-त । सनि-- जिघारयिषति-ते ॥ [६२०] कृत-संशब्दने । सकर्म० सेट् । उभय ० ॥ –ते । ९. अचीकृतत्-त। अँचिकीर्तत्–त । सनि-- चिकीर्तयिषति–ते । कीर्तिः। कीर्तन । १. यदपूपुजस्त्वमिह पार्थ मुरजितमपूजतं सशम् । इति साधः । २. उप धयाश्च । धातोरुपधभूतस्य श्रुत इत्स्यात् । इति इत्वं रपरत्वम् । उपधयां चे (१७)ति दीर्घश्च । ३. उर्फत् {४१८) हररामपवाद इत्युपधाया इव. पक्षे पम् । ४. अस्वाभत्रिपक्षे व्रत इवे रपरत्वे उपधायां चेति दीर्थं कर्तुं इत्यस्य द्विस्वे इछादिशेषे अभ्यासहस्वे चुरूवे च रूपम् । भ्रातुरचिकीर्तच विक्रमम् इति भट्टिः । चुरादयः ॥ १० ॥ ३७१ [६२१३ तत्रि-कुडुबधारणे । अकर्मी० । सेट् । आत्मने० । आकुस्मीथः । तश्रयते। ९. अततन्त्रत ॥ इदिवाणिजभावे तन्त्रेति । सनि तितम्भयिषते । तन्त्रम् ॥ [६२२} भत्रिगुप्तभाषणे । सकर्म ०१ सेप्। आमने० । आकुमीयः। मन्त्रयेते । ९. अगमन्त्रत। इदित्वान्मन्त्रतीत्याश्चषि । सनि मिमन्त्रयिपते । मन्त्रम् । मन्त्री । [६२३] ती=सन्तर्जने । सकर्म७ । सेट् । आत्मने० ) आकुस्मीयः । तर्जायते । अततर्जत । सनि–तितर्जयिषते । [६२४] कुत्स-अवक्षेपणे । सकर्मी० सेट् । आत्मने० । आकुमीयः । कुसयते । ९. अचुकुरसत । सनि–चुकुरसयिषते ॥ (६२५] बुट-छेदने । सकर्म । सेट् । आत्मने० । आक्रमीयः । त्रोटयते । ९. अतुत्रोटत । सनि-तुत्रोटयिषते । [६२६] वञ्चु=पलम्भने । सकर्म० । सेसेट्। आरमने० । आकुस्मीयः । वक्ष्यते । ९. अवबचत । क्यामिदुिकस्पार्थान् उदत्वात् णिजन्तस्यानित्यत्वमिति वञ्चति इत्यपि भवति । वचिवा-वचित्र-घक्त्वा। चनीवच्यते । सनि-- विवञ्चयिषति ॥ [६२७] चर्च=अध्ययने । सकर्म ७ । सेट् । उभय ९ ॥ १ आकुस्मादमनेपदिनः । अकृतेंगेपि क्रियाफले । २, किमपि हृदये कृत्वा मत्रयैथे इति शङ्कतम् । ३७२ शृङ्गद्धातुरूपावल्यम् चर्चयति-ते। ९ , अचचर्चत्-त । सनि–चिचर्चयिषति-ते । चर्चा । चर्चितम् । [६२८] आक्रन्द-सातत्ये । सकर्म । सेद् । उभय० ॥ आक्रन्दयति-ते । आचक्रन्दत्–त । सनि–आचिक्रन्दयिषति-ते । [६२९] अर्ह-पूजायाम् । सकर्म७। सेद् । उभय ९ ॥ अर्हयति-ते । ९. आर्जिहत्-त । सनि–आर्जिह्वयिषति ।। णिजभावे अर्हति । आनहीं ॥ [६३०चरसंशये। सकर्म७ । सेट् । उभय७ ॥ ] चारयति-ते । ९. अचीचरत्-त । सनि -चिचारयिषति ॥ प्रायेणायं चिपूर्वः विचारः । [६३१] ईक्षेपे । सकभ०। सेट् । उभय ० ॥ ईरयति-ते । ९. ऐरित्- त । सनि–ईरियिषति । णिजभावे इंरति इत्यादि । [६३२/ लीज़्वीकरणे । सकर्म • । सेट् । उभय० ।। लाययंति--ते । लापर्यंत -ते । ९. अलीलयत्--त । अलील पत्- त ॥ आर्धधातुके लेता । लेष्यति-ते । इत्यादि । सनि-- लिला अयिषति-ते । {६३३] वृजी=वर्जने । सकर्म७ । सेट् । उभयपदी । आङ्घीयः । १. राजाऽऽर्जिहन मधुपर्कषाणिः । १ घूद्वचायादेशौ । है. विभाषा लीयतेः(४०) इस्यास्वयक्षे पुक् । चुरादयः ॥ १० ॥ ३७३ वर्जयति-ते । ९. अवीवृजत्-त--अववर्जतू-त । सनि विवर्जयिषतिन्ते । । [६३४] रिच=वियोजनसम्पर्चनयोः सकर्म७ । सेट् । उमय० ।। आधुधीयः ।। रेचयति--ते ! ९. अरीरिचत् त । णिजभावे रेचति । रेक्ता । अरैक्षत् । सनि-रिरेचयिषति –ते । [६३५] तृप=तृप्तौ । सन्दीपने इति क्षीरस्वामी । सकभै० } सेट् । उभयg । आधुर्यायः ॥ तर्पयति–ते । ९. अतीतृपत्त । णिजभावे तर्पति । तर्पित । सनि--तितर्पयिषति-ते ॥ [६३६] वचपारिभाषणे । सकर्म७ । सेट् । उभय७ । आङ्घीयः । वाचयति-ते । ९. अवीवधत्-त । णिअसावे वचति । वक्ता । अवासीत् । सनि–विवाचयति-ते ॥ [६३७] मान=पूजायाम् । सकर्म० सेट् । उभय ७ । आधुषीयः । मानयति–ते । ९. अमीमनत्-त । सनि--मिमानयिषति-ते ॥ [६३८] भूप्राप्तौ । सकर्म७ । सेट्। आहलाने० । आश्रयः ॥ भावयते इत्यादि (पृ० २४) णिजभावे भवते । बभूवे । भविता । भविष्यते । भविषीष्ट । प्राप्त्यर्थं भवति इत्यादि परस्मैपदभपील्येके । [६ ३९] गईनिन्दने । सकर्म०। सेट् । उभय० । आधुषीयः । गर्हयति-ते ॥ ९. अजगर्हत्-त । णिजभावे गर्हतीत्यादि । सनि—जिगर्हयिषति-ते ॥ १. विषमां हि दशां प्रप्य दैवं गर्हयते नरः। ३७४ बृहद्धातुरूपवस्त्र} [६४०] धृष=प्रसहने । प्रसहनं क्षमाऽभिभवश्च । सकर्म । सेट् । उभय७ । आचूषयः । धर्षयति-ते । अदीधृवत् -त-अदधर्षत्- त । णिजभावे धर्षती त्यादि । सनि---दिधर्षयिषति ॥ बर्षणा ॥ [६४१] कथध्वाथप्रधन्धे । सकर्म० । सेट् । उभय० । अदन्तः ॥ कथयति-न्ते । अचकथत्- त । सनि-–चिकथयिषते ।। [६४२] गणसङ्याने । पञ्चथानिमितो ज्ञानविशेषः सहायानम् । सकर्म० । सेट् । उभय० | अदन्तः ॥ ( गणयति -ते । अजीगणत्–त । गणना । गणकः ॥ [६४३] स्तन-देवशब्दे । अकर्म७ । सेट् । उभय७ । अदन्तः ॥ ' स्तनयति-ते । अतस्तनत्-त । सनि-- तिस्तनयिषति-ते । स्तनयितु ! स्तनितम् । [६४४] रच=प्रतियन्ते । सकर्म७ । सेट् । उभय० । अदन्तः ॥ रचर्येति-ते । अररचत्-त । रिर्चयिषति-ते ॥ रचना ॥ [६४५] स्पृहोईप्सायाम् । सकर्म ० । सेट् । उभय ९ १ अदन्तः । स्पृहयति-ते । अपस्पृहत्-त । पिस्पृहथिषति -ते ॥ [६४६] पृच-पैशून्ये । सकर्म० । सेट् । उभय० । अदन्तः । १ अदन्तत्वफल तु अलेपस्य स्थानिवद्भावात् यथायोगं वृद्धिगुणयोरभावः । २. नाग्लोपी-( ३६ति न दीर्घसन्वद्भावौ ; ३ रचयति शयनं सचकितनय नम्--इति अर्थादेव । सुरादयः ॥ १० ॥ ३ ७५ सूचयति-ते । अनुसूचस्त । सनि–सुसूचयिषति-ते । यडि--सोसूच्यते । यलुकि सोसूचयति-सोसूयेति । सूचकः । [६४७] शील=उपधारणे । उपधारणमभ्यासः । सकर्म७ । सेट् । । उभय७ । अन्तः । शीलयति-ते । अशिशीलत् -त । शिशीलयिषति-ते । परि शीलमम् । (६४८] गवेषमार्गेणे । सकर्म७ । सेट् । उभय० | अदन्तः ॥ गवेषयति-ते । अजगवेषत्-त ! जिगवेषिषति -ते ॥ [६४९] भाज=पृथक्करणे । सकर्म७ । ३ सेट् । उभय० । अदन्तः । भाजयति-ते। अबभाजत्-त । बिभाजयिषति-ते ॥ [६५०] सभजप्रीतिदर्शनयोः । प्रीतिसेवनयोरित्येके । सकर्म७ । ट् । उभ७ । अदन्तः ॥ सभाजयति-ते । असम्भाजत्-त । सिसभाजयिषति-ते ॥ [६५१] सङ्गत-आमन्त्रणे । सकर्म७ । सेट्। उभय ० । अदन्तः । सकेतयतिन्ते । अससङ्गतत् त । सिसङ्केतयिषति- ते । [६५२] मृग=अन्वेषणे । सकर्म० । सेट् । आमने० । आगह्वयः । मृगयते । अमीमृगत । मिमृगयिषते ॥ [६५३] अर्थ=उपयाथायाम् । सकर्म०। सेट् । आमने० । अदन्तः।। आगवीयः । अर्थयते । आर्तत । अतिथयिषते ॥ ६५४] गर्वमाने। अकर्म७। सेट्। आमने० । अदन्तः। आगवीयः ।। १. चलयन्ति मुनय: सुशीलिताम् । ३७६ गृह्द्धातुरूपवयम् गर्वयते । अजगर्वत ! जिगर्वयिषते ॥ [६५५] मूत्र=प्रस्रवणे । सकर्म७ । सेट् । उभय० । अदन्तः ॥ । भूत्रयति-ते । अनुभूत्रत्–त । मुमूत्रयिषति-ते ॥ [६५६] मिश्र-सम्पर्क। सकर्म० 1 सेट् । उभय० । अदन्तः ॥ मिश्रयति-ते । अमिमिक्षुत्-त । सनि–मिमिश्रथिषति-ते ॥ ६६७दण्ड-दण्डनिपातने । सकर्मo । सेट्। उभय० । अदन्तः ।। दण्डयति-ते । अददण्डत्-त। दिदण्डयिषति-ते ॥ [६५८] अङ्क-पदे लक्षणे च । सकर्मo । सेट् । उभय७ ॥ । अदन्तः अङ्कयति-ते । आञ्जिकत्-त । अविकयिषति-ते ॥ [६५९ रस-आस्वादनस्नेह्नयोः । संकर्म७ । सेद् । उमय० ।। रसयति-ते । अररसत्–त । रिरसयिषति-ते ॥ [६६०] व्ययवित्तसमुत्सर्गे । सकभी० । सेट् । उभय० | अदन्तः ॥ व्यययति- ते । अवव्ययत्--त। विध्यर्चयिषति-ते ॥ [६६१] रूप-रूपक्रियायाम् । रूपस्य दर्शनं करणं वा रूपक्रिया । सकर्म० । सेट्। अदन्तः । रूपयति-ते । अरुरूपत्-त | रुरूपयिषति-ते । [६ ६२] वर्ण=वर्णक्रियाविस्सारगुणवचनेषु । सकर्मo । सेट्। उभय० ।। अन्तः । वर्णयति-ते । अघवर्णत्-त । विवर्णयिषति-ते ॥ इति चुराद्रेय: सम्पूर्णाः ॥ १० ॥ १. रथवेगं निरूपयति । श्रग वैश्य नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ।। श्रीलक्ष्मीनारायणभ्यां नमः । अथ बृहद्धातुरूपावल्याम् ।। धातुकशः। लक्ष्मीलावण्यपीयूषपानपात्रायितेक्षणः । सनीरनीरदश्यामः पातु वो भगवान् हरिः ।। धातुपाठे विद्यमानानां किञ्चिदूनद्विसहस्रधातूनां मध्ये मुख्यत्वेन कठिनत्वेन च मखं रुन्त्रितानां द्विषष्ट्यधिकषट्शतानां (६६२) धातूनां रूपाणि सप्रकारं वातुरूपावल्यां प्रदर्शिसानि । अधुन तेषां, तदनुक्तानां च सर्वेषां धातूनां वर्णानुक्रमणी प्रदश्येते । अस्य प्रयोजनानि त्रीणि १. पूर्वेतािः (६६२) धातवोऽत्र स्थूलाक्षरैः सम्मुञ्चन्ते । अ- श्रापि तेषां क्रमिकसंख्या वितीर्णाऽस्ति । तेन धातुरूपाचव्याम् अन्- षणप्रयासं विना तेषां स्थानं सुखेन ज्ञायेत । यथा ॐ अगि (अङ्ग )=ातौ [६७] ११ सव्क ० सेट। प० । अङ्गति । इति । अनेन स धातुः तच्छेण्यां ६७ तमे स्थाने द्रष्टव्यः अस्य रूपविवरणं तत्र वर्तते इति ज्ञायते । 48 ३७८ धृइतुरूपावश्यम् २. इतरेषां तत्सदृशानां मध्ये अयं धातुः धातुरूपावल्यां अमुकधातुबत् इति धितपा निर्देशपूर्वकम् अतिदिश्यते । यथा- स्यै=शब्दसङ्घाते । १ । सक० । सेट् । प० । स्त्यायति । ‘ध्यायति’ (२ ६७) वत् इति । अनेन अस्य रूपाणि ध्यै' धातुबत् , स च २६७ तमे स्थाने वर्तते इति च चुच्येत । ३. धातुपायर्यां विवृतरूपेभ्यो धातुभ्यो विसदृशरूपा अपि केचन घतवः प्रमादात् सङ्कलयितुं विस्मृताः । तेषां मध्ये यस्य कस्यापि रूपाणि अत्र मुद्रयित्वा, इतरेषां तत्सदृशानां रूपाणि , अमुक- धातुवत् इत्यतिदेशः कृतः । यथा- गुड-रक्षायाम् ! ६। सक० सेट् । प० गुडति । ‘कुलु’ घiतुवत् । अनेन अस्य आदर्यो धातुः कुचधातुः । तस्य च रूपाणि धातुकोशे विवृतानि । इति ज्ञायेत । एतेन धातुपाठस्थानां सर्वेषां धातूनां रूपाण्यपि विद्युतप्रायाणि भबन्त । अंश=विभाजने ॥ १० । सक० सेट् । उe 1 अंशयति-अंशयते । ५. अंशयाञ्चकार-यते । अंशयामास । अंशयाम्बभूव । अंश भगः । अंशुः । अंस=समाधाते । १० । सक०।। सेट् । उ० अंसयति-ते । ९. असिसत्-त । अंसः स्कन्धः । अंसलः । अक=कुटिलयां गतौ । १ । अक०। सेट् । प० । अकति ॥ ५. आक । ६. अकिता । ९. आीत् । ‘अटति’ (१०२) वत् । धातुकोशः । ४७९ ४ आकि (अङ्क )=लक्षणे [५६] १ | सक० । सेट् । आ० । अझते । अङ्कितम्=स्रनामधेयालोिहितम् । ॐ अझ (अ )=ज्यातैौ [१९२३ १ । सकe । वेद् । प० । अक्ष्णोति अक्षति । अक्षमिन्द्रियम् । अक्षि नेत्रम् । अग=कुटिलायां गतौ । १ । सक० । सेद् । प० । अगति । ‘अटति’ (१०२) वत् । अगति सर्षः । अग अगदुन्छ नीरोगवे । ११ । अगद्यति । ॐ अगि (अङ )=ातं [६७]१ । सक० । सेट । प० ।। अधि (अङ्क गत्याक्षेपे । आक्षेपो निन्दा । गतौ गत्यारम्भे चेत्यन्ये । १ । अक० । सेट । आ० । ‘अङ्कति’ (५६) वत् । अछूते गच्छति दानादिना इति अघं पापम् । ॐ अङ्कपदे लक्षणे च [६५८] १० सक० सेट् । उ० । अङ्गयति-ते। अङ्ग-पदे लक्षणे च । १०। सक०७ । सेट् । ३० । अदन्तः । अङ्ग अति-ते । अचि (अच्छे)=गतो याचने च । १ सक० । सेट । उ० परस्मै पदे अद्यति इत्यादि ‘अझतेि’ (६७) वत् । आत्मनेपदे अद्यते इत्यादि ‘अङ्कति’ (५६) चत् । अचु (अच् )=ातौ याचने च । १। सक७ । सेट् । उ० । उदित् । परस्मैपदे अचति इत्यादि ‘अटति’ (१०२) वत् । आत्मनेपदे अचते इत्यादि 'अयन(१ ४२) वत् । अचिरवा-अतषा । अक्तः । ॐ अज=गतिक्षेपणयोः [८९] १ । सक० । सेट्। व्यादेशे स्वनिट् । प० ।। अक्षति । अजि (अ )=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । अञ्जयति-ते। ॐ अङ (अ)=तिपूजनयोः [७९] १ सक० । सेद् । । प० ।। ३८० व्हानुरूपावल्याम् ४ अञ्चु (अङ )=ातौ याचने च [२५१]१। सक०१ से० । उ० ।। अशति-ते । अङ (अच् )=विशेषणे | १० । सक० सेट् । उ० । उदित् । अञ्च यति-ते । ९. आबिचत्–त । अञ्जू (अच्)=ळयक्तिलक्षणकान्तिगतिषु |५५६] सक० । वेट्। प० ।। अनक्ति । ॐ अट=ातौ [१० २ १ । सक० । सेट्। प० । अटति । अङ्क=अतिक्रमहिंसनयोः । १ । सक० । सेट । आ० । अछूते ‘अइति । (५६) वत् । अट्टः क्षौमः हयदि । अदृ–अनादरे । १९ । सक० । सेद् । उ० अट्टयति-ते । ९. आट्टि दत्-त । अठि(अण् )=ाते । १ । सक० । सेट् । आ७ । इंदित् । अण्ठते । ५. आनण्ठे । ‘अङ्कति’ (५६) वत् । अङ=उद्यमने । १ । सक० । सेट् । प० । अडति । ‘अटति’ (१०२) वत् । अडो वृश्चिकलाङ्गलम् । अङ–अभियोगे । १ | सक० । सेट् । प० । अज्जुति । ‘अर्चति' (८१) वन् । अण=शब्दे । १ । सक० । सेट् । प०1 अणति । ५ आण। ‘अटति' (१९ २) वत् । अणुः । ५ अण=पाणीने [४ २७] ४ । अक० । सेट्। आ० । अण्यते ।।

• अत=सातत्यगमने [२७] १। सक० । सेट् । प० । अतति ।

ॐ अति (अन्)-बन्धने (१५ ) १ । संक० सेट् । प७ । अनन्तति । । ॐ अदभक्षणे [३२ ६] २ । सक० । अनि० । प० । अत्ति । धातुकोशः | ३८१ अदि (अन्)=बन्धने । १। सक० । सेट् । प०! इदत् । अन्दति। ‘अन्तति' (११) वत् । ॐ अन=प्रणने [३ ७४] २ । अक० ) सेट् । प० । अनिति । अन्यः अन्यौ अन्ये । अनप्राणने । १ । अक०। सेट्। आ० । अन्यते । ‘अण्याति’ (१२७) वत् । अन्धदृष्ट्युपघाते । १०। सक० । सेट् । उ० । अन्धयति-ते । । अन्धः । अमि (अम् )=शब्दे । १। अक० । सेट्। आ० । इदत् । अम्बते । ५. आनम् । ‘अङ्कति' (५६) वत् । अम्बनं नेत्रम् । अम्बरं वस्त्रम् । अम्बा माता । अम्बु जलम् । अभि (अम्भ्ॐशध्दे । पूर्ववत् । अञ्जकगतौ । १) सक० । सेट । प० । अभ्रति । ५ , आनभ । ‘अर्चति’ (८१) वत् । अत्रं गगनं मेधो वा । अमात्यादिषु । १ आ सक८ । सेट् । प० । अमति । t५. आम । ‘अटति’ (१०२) वत् । अयं न मित् । आमयति । अमरोगे । १० । सक० से। उ० । आमयति-ते। आमो । रागः । ॐ अय=ौ [१४२] १ 4 सक० । संद । आ० । अयते । अररुरकर्मणि । ११ । अरथैति । अर्कस्तघने तपने च । १० । सकः । सेट् । ४० । अर्कथति-ते । अर्ष=ये। १० सक० । सेट्। उ० | अर्धयति-ते । अयं मूल्यम् । महार्घः । ३८२ वृहू द्धातुरूपावरणम् ४ अर्च=पूजाथा [८१] १ । अक ० । सेट् । प७ । अर्चति । अर्चनम्। अर्चा १ अर्चकः । अर्चपूजायाम्। १७ । सक० । सेट् । उ०। आधुषीयः । अर्चयति -ते ।। अर्चति-ते इत्यपि। ॐ अनं=अर्जने [८६] १ । सक० । सेट् । पर० । अर्जत । अर्ज=पतियते । १० । सक० र सेट । उ० । अर्जयति-ते । ९, आर्जिजत्-त। अर्जनमप्यस्यार्थः । यथा धनमर्जयति । ४ अर्थ–उपयाज्वायाम् {६५३ ] १० । सेट । आ० । अर्थयते । अथै धनं वस्तु वा । अर्थी । ॐ अर्दतौ याचने च [४ ० १ । सक० । सेट् । प० । अर्हति । अर्द=हिंसायम् । १० सक० । सेट । उ० । आधुषीयः । अर्दयति-ते। ९. आर्दिदत् । अर्दति -ते । जनार्दनः । अर्वगतौ । १ । सक० सेट् । प० । अर्चति ॥ ५. आनर्व । ‘अर्चति’ (८१) वत् । अर्व=हिंसायाम्| १। सक० । सेट । प०) अर्चति । ५ आनर्व । ‘अर्चति’ (८१) वत् । ॐ अहं = पूजायाम् । [२ १० ] १ । सक० । सेट् | प७ । अर्हति । अयं मूल्यम् । अर्हपूजायाम् [६२९] १०। सक० से। उ० । आधृष्यः | अर्ह यति-ते । ४अल अलभूषणपर्याप्तिवारणेषु {१५२] १ । सक० । सेट। प० । अलति । केचिदिममुभयपदिनं मन्यन्ते । तन्मते अलते इत्याद्यपि। अखें वृश्चिकपुच्छकण्टकः । अलङ्करोति भूषयति । अलसे गङ्गा ; पापं निवारयतीत्यर्थः । धातुकोशः । ३८३ ॐ अघ=ीक्षणगतिकान्तिप्रीतितृप्यवगमप्रवेशश्रवणस्वाम्यर्थयाचनक्रियेच्छा- वाप्यालिङ्गनहिंसादानभागवृद्धिषु [१७१] १। सक० प० ।। । अवति । ४ अश=भोजने [५९५] ९। सक० । सेट् । प० । अभाति ।

• अशू (अश् )ध्याप्तौ सङ्घाते च [४ ८६] ५ । सकe । बेट् । आ० । ।

अश्नुते । अबऋतिदीप्त्यादानेषु । १ । दीप्तायकर्म ० सेट् । उ० परस्मैपदे अधति इत्यादि ‘अटति’ (१०२) वत् । आत्मनेपदे अषते। इत्यादि अयति’ (१४२) वत् । अस=पूर्ववत् । स्वसा स्वसारौ स्वसारः ।

• असब्भुवि [३६९; २ । अक०। सेट् । प० का अस्ति ।
• असु (अस् )=क्षेपणे [४५६] ४ । सक० । सेट । प० । पुषादिः ।

अस्यति । अभ्यस्यति शिक्षते । विन्यस्यति स्थापयति । उप- न्यस्यति वचनमारभते । परास्थाति मारयति । असूउपतापे । ११ । असूयति । असूया गुणेषु दोषाविष्करणम् । असूयुः । देवदत्ताय असूयति । अह=व्याक़ौ। ५ । सक० । सेट् । प० । छान्दसः । अहोति । अङ्गतः । अहुवन्ति । २ अह्नोतु । ३. आहेच । ४, अहुयात् । शेषे ‘अटति’ (१०२) बत् । अहि (अंढ् )=गतौ । सक० । सेट् । आ० । इवित् । अंहते । ५२ आनंहे । ‘अङ्गतिं’ (५६) वत् । अंहते गच्छति दानादिना इति अंहः पपम् । अहि (अंदू )=भक्षयाम् । भासन इत्येके । १७ । सक० । सेट् । उ० ॥ अंहयति-ते । ३८४ बृहद्धातुरूप वयम् - अe आ; क्रन्द सातये । ‘क्रन्द'घातुं पश्यत । आच्छि (आन्छ )=आयामे । १ । सक० । सेट् । प०। ऽदित् । आञ्छति ॥ २, आञ्छतु ३. आज्छन् । ४. आञ्छेत् । ५. आगच्छ । ६. आञ्छिता ॥ ७, आन्छष्यति । ८, आध्यात् । ९. आच्छीत् । १०. आञ्छिष्यत् । कर्मणि--आन्च्छयते । गिचि-आञ्छयति–ते । सानि-आञ्चिच्छिषति । कृत्सु आच्छितव्यम् । आल्छितः । आञ्छनम् । आश्छित्वा । प्राञ्छय । ॐआप्लु (आप् )=ड्याप्तौ [४८२] ५क प९ । दित् । आप्नोति । अभस्तोयम् । अम्भसी अम्भांसि ।। आप्लु (आप् )=लम्भने । १० । सक० । सेव्। उ० । देत् । आधु- षीयः। आपयति-ते । आपति-ते । ९. आपिषत्-त । आपत्-त।

• आस-ऽपवेशने [३ ३६] २ । अक७ । सेट् । आ० । आस्ते । अ

घयास्ते । अध्यास्ते वैकुण्ठं हरिः। ४३ऋतौ [१०७१ सक० । अनि । प० । अयति । ॐ इक् (s)=स्मरणे [३५४] २ । सक० । अनि० । य ० । नित्यभाधि पूर्वेऽयम् । अध्येति । इतरः । अर्थगर्थदयेशां कर्मणि--श्रुतेर धचनम् । इख=ातौ । १ । सक० । सेट् । प० । एखति । २. एख। ३. ऐ. खत् । ४. एखेत् ॥ ५. म० इयेख । ईखतुः। ईषुः ॥ म० इयेचिथ । ईखर्थः । उ० इयंख । ईखिव । ६. एखिता । ७, एखिष्यति । ८. इख्यात् । ९, ऐीत् । १९५ फेखिष्यत् । धातुदनेशः । ३८९ कर्मणि---इद्यते । णिचि--एखयति-ते । सनि-–एचिखि- षति ? कृत्सु~~एखितव्यम् ? इखितः । इFि (इ )=गतौ । १९ । सक ० । सेट् । प० ! इदं । प्रायः प्रपूर्वक एवायं प्रयुज्यते । इति । ‘उहति’ (६६) वत् । प्रेङ्को दोला |

• इगि (इङ्ग )=ासौ [३ ८] १ । सक०। सेट् । प० । इङ्गति ( इङ्ग

लम् । इङ्गितम् ।

• इङ् (३)=अध्ययने {३५३] २ । सक०। अनि०, आ० निस्य-

मधिपूर्वोऽयम् । अधीते । आख्यातोपयोगे-उपाध्यायादधीते । इटतौ । १ । सक० । सेट् । प० । एटति । ५• इथेट । ईदृतुः । । ६ . एटिला । ‘इद्’ धातुवत् । x इण् (३)=ातौ [३५२] २। सकe । अनि० । प० । एति । एकः १ एतद् । इणो गा लुङि' इत्यादौ विशषणाथ गकारः ।

• इदि (इन्द् )=परमैश्वर्यं [४ ६६] १ | अक० १ लेट् । प्र० । इन्दति ।
• कि इन्धी (इन्ध् )दीसौ [५४६] ७ ! अक० । सेट । आ० । ।

- इन्ध । इयस् ऐश्वर्थे । ११ ईयस्यति । इ'=&ष्ययाम् । ११ । इज्यति । इब् ईष्र्यायाम् । ११ । ईयैक्ति-ते । इरस् ईष्याम् । ११ । इरस्यति । इलञ्चमक्षेपणयोः ! ६ । । स्वमेऽकर्म७ । क्षेपणे सफ़र्म७ । सेट् । प७ । इदति । २, इलटु । ३. ऐछत् । ४. इलेट् । ९. इयेल । ईलतुः । म० इयोलिथ । ईल्थुः उ० येल । ईलिब ।। 49 ३८३ वृहदतुरूपवर्चस् ६. एलिता । ७, एलिष्यति ८ . इयात् । ९. ऐी । इी छुरिकापीठस् । इया पृथिवी । इलपेरणे 1 १० । सक० । सेट् । उ० । इलयति- ते ।

• इवि (इन्व् )=व्यासौ [१६९] १ 1 सक० ! से । पर इन्वति ।

ॐ इषऋतौ [४०१ ] ४ । संक० १ सेट् । ष० । इष्यति । इषीका । इष्टका । इषुघणः । इध=आभीक्ष्ये । ९ । सक० सेट । प० इष्णाति /२, इष्णातु । ३. ऐष्णात् । ४, इष्णीयात् । आर्धधादुके ‘इष्यति' (४ ० १) वत् । एधितव्यम्-एष्टव्यम् । इष्टः। इष्णन् । एषितुम्-एष्ठम् । एषित्वा । ॐ इष=इच्छायाम् [५०६] ६ । सक० । सेट् । ष० । इच्छति । इषुध-शरधारणे । ११ । इक्षुध्यति । ४ ईतै [१०८ १ । स० अनि० । प० । अयति । ई=ातिपजनकान्यसनखदनेषु । २ । अर्थानुगुण्येन सकर्मकोऽकर्मकश्च अनि० । प० । एति । ईतः । इयन्ति । म० एषि । ईथः । ईथ उ० एमि । ईवः | ईमः । २. एतु-ईतत् । ईताम् । इयन्तु म० ईहि-ईतात् । ईतम् । इंत । उ० अयानि । ३. ऐ ऐताम् आयन् । स० ऐ: एतम् । ऐत । उ = आयम् एव । ऐम । ४. ईयात् । ईयाताम् । ईयुः । ५. अयाञ्चकार ६. एता । ७. एष्यति । ८. ईयात् । ईयास्ताम् । ईयासुः ९, ऐषीत् । ऐश्वाम् । १०, ऐष्यत् । कर्मणि -ईयते णिअचि--आययति-ते । सानि--इषिषति । एतज्यम् । अयनी- यम् । एयम् । ईतः। ईषन् । इयती । एष्यन् । अयनम् । ईवा। श्रेय । धानुकोशः । ३८७

• ईक्षदर्शने [१७७१ } सक० । सेट् । आ० । ईक्षते । राधीक्ष्यो

र्यस्य विप्रश्नः-कृष्णाय ईक्षते ! पृष्टो गर्गः कृष्णाय शुभाशुभं पर्या लोचयतीत्यर्थः । ईखि (ईड्स् )गतौ । सक० सेट् । प०ष ईवति ‘उड्डूति’ (६६) वत् । ॐ इंड (ई )तौ [४० ७ ४ । सक० । अनि०१ आ० । ईयते । ईजातिकुत्सनयोः । १ । सक० । सेट् । आ० । ईजते । ५२ ईजा- थके । ईजाम्बभूव । ‘ईक्षति’ (१७७) वत् । ॐ ईडस्तुतैौ [३३४] २ । सक० सेट् । आ० । इडें । ऋक्षु डस्य ळः प्रायेण । अमिमीळे पुरोहितम् । इङगतौ । १० । सक० । सेट । उ० । ईडयति-ते ।

• पुंरतौ कम्पने च [३ ३ ३ २ ! सक८ । सेट् । आ० । इतें ।
• ईर-क्षेपे [६३१ १०। सऊ९ । सेट् । उ११ ईरयति-ते ।

प्रेरणम् । प्रेरण । ईक्ष्णैऋईष्ययाम् । १। सक० । सेद् । प० । ईथेति । ‘ईष्यति’ (१५१) बन् ।

• ईष्र्ययेईष्र्यायाम् [१५१] सक०१ सेट् । प० न ईष्यति । देवदशाय

ईष्र्यति । ॐ ईश=ऐश्वर्यं [३३५ ] २ अक० का से । आ० । ईष्टे । ईशनी- यम् । ईश्यम् । ईशितः । ईशानः ईशित्रुम् । ईशित्वा । ईश्वरः । अर्धगर्थदयेशां कर्मणि -सर्पिष ईशनम् । ॐ ईष=गतिहिंसादर्शनेषु [१७८] १। सक० । सेट् । आ० ? ईषते । अभीष्टः प्रग्रहे रश्चै। ईः। ईष्यः । प्रेषयति यापयति । प्रेष्यो दासः ।

• इंच=उञ्छे [२० ०] १ सक० सेद। प० ।। इंधति । ३८८

धुहतुकपावश्याम्--

• हचेष्टायाम् [१८४] १। सक० । सेट् आ० । समीहते

इच्छति यतते वा । उ०

• उझबेचने [१९४३ १ ! सक० / सेट् । प० । उक्षति । प्रोक्षणं ।

यज्ञार्थं पशुझ्ननम् । प्रक्षालनं वा । ४ उखानै [६५] १। सक० । सेट् । प९ । ओखति । उखा यज्ञ पात्रविशेषः । ॐ उखि (उडू =ातौ [६६] । १ । सक० सेट् । ष० । उद्भवति । उ(उ)=शब्दे । १ । अक० । अनि० । आ० । अयते । २. अव ताभ | ३. आबत । ४. अवेत । ९. जवे । जयाते । म७ ऊविषे । ऊवाथे । ऊविध्वेन्द्रे । उ० ऊखें । अविवहे । ६. ओता । ७, ओप्यते। ८. ओषीष्ट । ९. औष्ट । औषताम् । औदुम् । १०. औष्यत । भावे ऊयते । णिचि –भावयति-ते । सनि---ऊषि षते । कृत्सु--ओतव्यम् । अचनीयम् । आज्यम्-अव्यम् । उतम् । उत्या । श्रोत्थ । अवमानः । ओतुम् । उच=समवाये । समवायः सङ्गमो मिश्रण। ४. अक० । स । प७ ।। पुषादिः । उच्यति। ९५, उवोच । ऊचतुः । ऊचुः । म २ उबो चिथ । उ० ऊचिव ॥ ६. ओचिता । ७, ओविष्यति । ८. उच्यात् । ९. औचत् । ओचितव्यम् । ओचनीयम् । ओच्यम् । उचितः। ओचितुम् । ओचिवा। प्रोच्य । औचित्यम् । ओं - चिती । ओकः ओकसी । उल्वः । उच्यति केशः स्नानेनेति मनो- रमायाम् । ॐ उच्छि (उJ)=-उच्छे [८४] १ । सकः । सेट् | प७ । उञ्छतेि । उच्छि (उर्दू)= उच्छे । ६ । सक० सेट्। प० । उञ्छतीत्यादि भौंबा- दिक (८४) वत् । स्वरे विशेषः । धातुकोशः ३८ उच्छी (उच्छ )=विवासे । बिवासः समाप्तिः| ११ अक० / सेट् । प० । मायेणायं विपूर्वः । इंदि। व्युच्छति । उच्छिति (८४) बन्। व्युचिच्छिषति । व्युष्टः । व्युष्टवान् । उच्छी (७च्छ) विवासे । ३ । व्युच्छति इत्यादि पूर्ववत् । स्वरे विशेषः । ४ उष्झ=उत्सर्गे [१० १ ६ । सक० । से । ५० । उन्झति । उळे=उपघाते ।१। सक७ । सेट् । य० । ओठति । ५. उबोट । ऊटतुः । ७. ओठिष्यति । ‘ओखतेि (६५) इत् | उतृदिर् ‘तृदिर् धातूं पश्यत । उधस=उइन्छे । ९ । सक० । सेट् । प० । उकारो धाववयव इत्येके । नेत्यन्ये । आद्यपक्षे--उभ्रश्नाति । २. उध्रस्नातु । ३. औधस्तात् । ४, उ~ीयात् ॥ ५५, उषासाञ्चकार । ६: उसिता । ७, उध सिष्यति । ८. उप्रस्थात् । उध्रस्यास्ताम् । ९. औध्रसीत् । १०. औषसिष्यत् । कर्मणि--उध्रस्यते । णिचि उभासयति-ते । सनि--उदिश्नसिषति । कुसु--उषासितव्यम् । उऽसितः । उध्र- सित्वा । उञ्जनम् ।

• बन्दी (उन्द् )=क्लेदने ' [५५५} ७ । सक७ । सेट् । प० उनति ।

उबुन्दिर् ‘बुन्दिर्’ धातूं पश्यत् । उब्ज=आर्जवे । ६ । सक० । सेट् । प० । उब्जति । ५९. उब्जाश्च कार । ‘उज्झति’ (५० १) वत् । उभ=पूरणे ३ ६ ३ सक० । सेट । प०) उभति । २.। उभतु । ३. औभत् । ४, उभेत् । ५ . उवोभ । ऊभतुः । म • ऊभिथ । उ० उवोभ । ऊभिव ! इख' धातुवत् । उभौ । उम्भ-पूरणे । ६ । सकe । सेद् । प० की उम्भतु । ५• उम्भाञ्चकार । ‘इखि’ धातुवत् । कुम्भः । कुम्भी । ३९२ घृह्द्धतुरूषवश्यम् उरस् =घलायै । ११ । उरस्यति । ४ उदेभाने क्रीडायां च (१७ ] १ । अक० । सेट् । आ० । ऊर्दते । उर्वी (उर्दू)=हिंसायाम् । १ । सक० ) सेट् । पe 1 इंवित् । ऊर्ध्वति । २. ऊर्वतु ॥ ३. और्वन् । ५, ऊर्वाञ्चकार । ६ ऊर्विता । ८. ऊर्यात् । ९, औवत् । अर्णः। ऊर्णवान् । अः उग्रं उरः । ४ उष-दाहे [२०११ १ } सक० । पy । ओषति । ऊष्मा । उष्णः । उष्णाङ्गुः । ओष्ठः । उष्ट्रः । उधस् प्रभातभावे । ११ । उषस्यति रात्रिः } उष । अहिर् (उझ }=अर्दने । १ । सक० । सेट् । ५० । इरित् । ओहति । ५. उबोह । ६. ओहिता । ९. औद्व्-औीत् । ‘ओखति’ (६५) । वत् ऊ अठ=उपघाते । १ । सक । सेट । प० ऊह्यते । २. ऊठतु । ३. औठत् । ४, ऊठेत् । ५. ऊष्ठञ्चकार । ६. ऊठिता। ९. और ठत् । ‘ईष्यंति’ (१५१) चत् । उठिविंषति । ऊन=परिहाणे । १० । सक० । सेट् । उ० । ऊनयति-ते । ९. औनि- मत् त । ऊनं हीनम् |

• ऊयी (ऊर् )=तन्तुसंताने । [१ ४४] सक० । संदृ । आ० ! ऊयते ।

« ऊर्ज-अलप्रणनयोः [६ ०५] १० । सक० । सेट् । उ। ऊर्जयात ते। ऊर्जस्वी अधिकबलवम् ।

• अणु (जर् )=आच्छादने [३४६ ] २ । सक० । सेट् । उ० ।

ऊणंति ऊuति । ऊष=जायाम् । १ । सक० 1 सेट । प० १ ऊषति । ‘ईर्येति’ (१५१) बत् । ऊषरः ६झारभूमिः । अतुकोशः । ३९१ ॐ ऊह=विंती [१८४] १ । सक० । सेट् । आ ० । ऊहते । ऊहा । x ==गतिप्रापणयोः [२८१] १। सक० । अनि० । ५० । ऋच्छति । क्रतौ ३ । सक० । अनि० । प० । इयर्ति । इयूतः ॥ इति । २. इयर्तु-इयूतात् । इयुताम् । इयूतु । म० इयूहेि । उ० इय राणि । ३. ऐयः । येयुताम् । ऐयरुः । म० ऐयः । एघृतम् । उ० ऐयरम् । ऐयूव । ४, इथूयात् । ५ : आर । म९ आरिथ । उ० आर । आरिव १ ६अतो । ७ . अरिष्यति ॥ ८. अर्थात् । ९. आरत् । आरताम् । अर्यः स्वामिवैश्ययोः। आर्यो ब्राह्मणः । सम्पूर्वकोऽयमारमनेपदी । समिचूते । समिचूते । ६. समारे ।। इत्यादि ।

• चतुतौ [५०० ६ । सक० । सेट् । प० । ऋचति । अर्कः ।

ॐ कुछ=तिप्रलयेन्द्रियमूर्तिभावेषु [४९९] ३ । अक्र० सेट् ।। प० । ऋच्छति ।।

• ज=गतिस्थानार्जनोपार्जनेषु [७२] सक२ । सेट् । आ० १ अ-

जते । ऋजुः । आर्जनम् । जि (अच् )=भर्जने । भर्जनं पाकविशेषः। १। सक० १ सेट् । अ० । । इदित् । अत्रते । ५ . ऋज़ाञ्चक्रे । ६. ऋजिप्त । ८, ऋषीिष्ट । ९. आर्जिष्ट । हम्-ध्वम् । अणु (ऋग् )=तौ । ८ । सक० । सेट् । उ० । उदित्। तनोत्यादिः । ऋणोति-अणोति । स्णुते-अणुते । ५. आनर्ण-आखुणे। ६. अर्णिता । ९. आर्णात्-आणीिष्ट । ऋतः । अर्णितम् । ऋतं सत्यम् । अर्णित्वा-ऋत्वा । प्रार्यप्रयें । अर्णवः ! स्वर्णम् । सुवर्णम् । ३९२ बृहद्धातुरूपाचयाम् ॐ ऋधु (ऋध् )=वृद्धौ [१६ ९ ४ । अक० । सेट् । प० ! पुषादिः । ध्यति । ॐ ऋधु (ऋ )=वृhौ {४८८]५ \ अक० । सेट् । प० । ऋनोति । ऋफ=हिंसायाम् । सक । सेट । ७७ । ऋफति । ५ , आनङ्ग । ‘चति’ (५००) ब ।। ऋम्फ=हिंसायाम् । ६ । सक० से ५० झ्म्फति । ‘उऊति’ । (६६) चत् । अषी (ल )=ागतौ । ६ । सक० । सेट् । प० । ऋषसि । ‘ऋचति’ (५००) वत् । षिः । ऋषभः । ऋष्टः। नष्टवान् । ऋतौ । ९ । सक० । सेट् । य० | cबादिः। ऋणाति । २. ऋ- णातु । ३. आर्णात् । ४. ऋणीयात् ॥ ५, आराञ्चकार ॥ ६, अरिता । ७. अरिष्यति । ८, ईर्यात् । ९. आीत् । कर्मणि-- ईर्यते । प्रेर्यते । पिचि-ईरयति-ते । ईर्णः । ईर्वा । → एङ् (एस् )=दीप्तौ [७४} १ । अक० । सेट् । अ० । एजते । ४ एज़ (एन् =कम्पने [९१] ११ अक० । सेट् । ५० । एजति । एंजन् । उदेजयः । ठ=विबाधायाम् । १ । सक० । सेट् । आ० । एठते । ‘एजति' (७१) वत् ।

• एध-वृद्धौ [२]१ । अक० । सेट् । आ७ । एषते ।

एछ=विलासे । ११ । एलायति । एषु (ए)-गतौ प्रयते च । १ । सकः । सेट् । आ ०/ आदित् । एषते । २. एषणाम् ॥ ३. ऐषत । ४. एषेत । ५. एषाञ्चकार । 'एथति' (२) वत् । ५नुकरः ३९३ ३० ओयू (ओख् )=शोषणलमर्थयोः ॥ १ अक० सेट् । प७ । ऋदि, । ओखति । ‘ओलति' (१ १७) वत् । ॐ ओयू (ओ)=अपनयने [१३७] १ । सकः । सेट् । घ० | - अति । ओ प्यायी प्यायी’ धतुं पर्यत । ओ लजी ‘लजी' आठं पश्यत । ओ लडेि ‘लडिरै धातूं पश्यत । ओ लज लजी’ धातुं पश्यत । ओ विंजी ‘वि' धाठं पश्यत । ओ वै ‘वे’ धातुं पश्यत । ओ द्रश्चू ‘स्रश्चू’ धातूं पश्यत । ओ वि ‘श्वि’ घाठं पश्यत । ओ ह्या ‘हा’ धातूं पश्यत । ओ हाङ्ग् ‘इट्स’ धातूं पश्यत ।

कक--लोल्ये । लौख्यं गजैश्चपर्यं च । १ । अक० । सेट् । आ० । । फकते । ‘झति' (१४९) वत् । कः । ककि (कङ् =ातौ । १ सफ० । सेट् । आ० । इदिन् । कङ्कते । ५. बकले १ ६. कझिता । ८. कङ्किधीष्ट ! ९. अक्रकिट । ‘बन्दति’ (९) वत् । कङ्कः पक्षिविशेषः । कङ्कतिका प्रसाधिनी । कडे (कव् )=dसने । १ । सक० १ सेट्। प० । एदित्। कखति । ५. चुकाख । ‘गदति, (३७) अत् । ९. अकखत् । 50 ३९४ क्रुइद्धातुरूपावल्याम् करोगे (कम् )=नोच्यते । अस्यायमर्थ इति नोच्यत इत्यर्थः । अनेकार्थ- ऽयम् । क्रियासामान्यार्थो वा । १ । सक० । सेट्। प० ।। एदित् । जगति । ५, चकग की ‘गदति' (३७) वत् । ९. ऊचत्र्यन्धने । १ । सक० सेट्। आ७ । कचते । ‘कलति' (१४९) वत् । कचते बभ्रति यूनां मनांसीति ‘कचः। कचि (क)=दीप्तिबन्धनयोः । १ । दीप्तावक० । बन्धने । सक० । सेट् । आ ०। इवित् । कच्चते । ५. चकवे । 'वन्दति' {९) वन् । । कञ्चुकः । को (क)=ातौ । १ । सत७ । सेट् । ईद । कष्टति । ५. चकाट। ९. अकाटी । ‘गदति’ (३७) वत् । कटुः । कट्टवान् । कटे (कट् )=वर्षावरणयोः सक० सेट् । प७ । एदित् । कटति । ५, चकाट। ९. अकटीत् । ‘गदति’ (५७) चत् । अटः । कटी । कटकम् । कटुः । क8=कृच्छुजीबने । १ । अत७ सेट्। प० । कठति । ‘गदति ’ {३ ७) दत् । अयमात्मनेपद्यापि कठते ‘कलतेि’ वत् । कठः । कठिनम् । कठोरम् ।। कठि (कण्व् )=शोके । शोक इह आध्यानम् । १ । अक० । सेट् ।। आ९ । कण्ठतं । 'वन्दति' (९) वत् । उपूर्वीयमुझण्ठायाम् । उत्कण्ठते । कठि (कण्ठ }Jशोके । अर्थः पूर्ववत् । १० । अक० । सेट् । उ० ।। आधृधीथः । कण्ठयति-ते । क9ष्ठति-ते । कडभदे । १ । अझ० । सेट् । प० 1 कहति । ९. बकाऽ । गवति'। (३७) वत् । धातुकोशः । ३९५ कड=बन्धने मदे च । ६ । बन्धने । सक० । सेट । प७ । कुटादिः। कडति । ‘गदति’ (३७वत् । कडन् । कडन्ती-कडती । कडि (कण्ड् )=मदे । १ । अक० । सेट् प०। कण्डति । ‘कन्दति’ (५०) बत् ! अथमास्भनेपद्यषि! झण्डते । ५, चकण्डे । ‘वन्दति' (९) वत् । कडि (कण्ड् )=मदे । १ । अक० सेट । आ । कपडते । ‘वन्दति’ (९) बत् ? कण्डनी उलूखलस् ! कण्डुः । कडि(क)=भेदने । १० । सक०। सेट् । उ० ६ कण्डयति-ते । ९. अचझण्डत्-त । कङ्=कार्कश्ये । कार्कश्यं कठोरस्वम् । १ । अक० सेट् प०) कङति । ५. चकङ । ‘नर्देति’ (४१) वत् । कण-शब्दे । गतौ च } १ । अक० । सकर्मकश्च । सेट् । प०। क णति । ५. 'बकाण। चकण्तुः ‘गदति' (३७) वत् । कणः । कण्ठ: } कण=सकोचने । १० । सक० ० सेट् । आ९ । आकुत्स्मयः । काष- थते ॥ ९, अचीकृत । कण=निमीलने । १० । सक० । सेट् । उ० । काण्यादिः। काण- यति-ते । ९. अचीकणत्-अचकाणात्–त । कण्डू-गात्रविघर्षणे । । ११ । कण्डूयति । कण्डूः ।

• कस्थ=श्लाघायाम् [२६] १ । सक० । सेप् । आ० ! कथने ।।

कन=ौथिल्ये । १० । अक० । सेट् । उ० १ कत्रयतिते। ९, अचः कत्रत्–त ।

• कथकवाक्यप्रबन्धे [६४ १] १० । सकृ७ । सेट् । उ० । कथयति-ते ।

कवि (कन् )=आदाने रोदने च । १ । आहाने सक ० । रोदने त्वकर्ष० । । ९६ श्रृंहद्धनुरूपावल्याम् कन्दतिं ! ५. चकृन्द । ‘ऋदत’ (१९) वत् । कन्द यति पुत्रं देवदत्तेन । ९. अचकन्दत् । कन्दलः ! कन्दी । कन्दरः । यदि (कन्ट् }=वैक्लव्ये । वैफल्य इयेके । बैक्लव्यं भयादिना अभिभवः । । वैकल्यं न्यूनत्वम् । १ । अक० सेट् । आ० । घटादे दढे भी 'वन्दति’ (९६) वत् |

• कनी (कन् )=दीप्तिकान्तिगतिषु । कान्तिः कामना [१३८} १ ।

अक०। सेट्। प० । इदत् । कनति । चङ्गन्यते । कन्नः । कन्नवन् !

• कपि (कम्प् )=चलने [११८] १ । अक० में सेट् । आ० । कम्पते ।

अनुकम्पते दयते । कचलः। कवू (कव् )=वर्णी । १ ।। अक० । सेट् । आ० १ अदित् । कबते । कथति' (१४९) दत् । “ वडि-अवकावत् । कद्रः कवरी । कर्तुरः । कपोतः । ॐ कटु (कम् )=कान्तै । कान्तिरिच्छ [१३ ४} १ ! सक० ! सेट । आ ० । अयं न मित् ! कामयते । । कमठः।। कथने ।१। । सेट् । प्० [ कीति । ‘नर्देति' (४१) वत् । सक२ कर्जभेदने ।१०। सक७ । सेव् । । कर्पयति-ते । आकर्ण- =३० यतेि श्रुणोति । कण्यैते अनेनेति कर्णः श्रोत्रम् । ४ कर्द-कुत्सिते (से) शब्दे [१४ } १ । अक० } सेट्। प०) कर्दति । । कर्दमः । बैं-तै । १। सक० ) सेट्। पके । कर्मेति । ‘नदेति’ (४१) व ।। कर्व-दर्षे १ । अक० सेद् । प०१ ‘नर्दति' (४१) वत् । । क्रयते । } लघ्शब्दसंख्यानयोः (कल=कामधेन। कामधेनुवत् सर्वार्थप्रदः इत्येके) ५ धातुकोशः २९७ [१४९] १ । अर्थानुगुण्येन सकर्मकोऽकर्मकश्च । सेट् । आ ०॥ कलते । कल-क्षेपे । १० । सकe । सेट् । उ० । कालयति-ते । कालथति द्राचयतत्यिर्थः । ९अचीकलन्सानि-- चिालयिषति ते । . -त | कल-गतौ संख्याने च । १० । सक० से उ० । अवन्तः । कल यति-ते । ९. अचकलत्-त । सङ्कलयतेि-ते मेलयतीत्यर्थः । कल्लं=अव्यक्ते शब्दे। १ अक० । सेट्। आ० में कळते । 'कथति'। बत् । कीलः । कश =गतिशासननोः । २ । सक० में सेट । आ० ॥ कटे । कशाते । कशते । म० । कक्षे । कर्तृ । ‘वस’ (३३८) बत् । कशा । कश्यः । कशि (कं )=गतिशसनयोः । २। सक० । सेट् । आ७ | कंटे । कं- शते । कंशते । ‘कसि’ धातुवत् । कस=गतौ । १ । सक० । सेट् । ष० । कसति । ‘गदति’ (३७वत् । कस्वरः । कसि (कंम् )=गतिशासनयोः । २ ।। सक० ( सेट् । आ० / कंस्ते । कंसाते । कंसते । म० कंस्से । कंसाथे । कन्ध्वे । २. कंस्ताम् । कंसाताम् । ३. अकंस्त । ४, कंसीत । ५. चकंसे । न्वकंसाथे । चकन्ध्वे । ६ . कंसिता । ७. कंसिष्यते । ८. कंसिषीष्ट । ९. असिष्ट । म० इम्--ध्वम् ।

• काक्षि (काङ्क्ष )–काङ्कायाम् [१९ ई] १। सक० । सेट् । ५० ।।

काङ्क्षति । काचि (काश्च )=दीप्तिबन्वनयोः ।१ । दीप्तावकर्म० । बन्धने । सक० । से । आ० । इदत् । काञ्चते । काञ्चनम् । काञ्चिः । काञ्ची । काल=कालोपदेशे । १० । सक० । सेट् । उ० । अदन्तः कालयति-ते। कालः समयः । ( काझु (काश्व)=दी के [१८७१। अक०। सेट्। आ० । काशते । ॐ काझु (काश )=दीप्तौ {४१७] ४ । अक०। सेट् । आ० । काश्यते । काकु (कम् )=शब्दकुत्सायाम् ६ । अक० सेट् । आ• । कासते ।। ‘काशति’ (१८७) वत् । कासते वृद्धः। श्नसो रोगविशेषः । किञ्शने । ३ । छान्दसः। सक० । अनि । प९ । चिनेति । चिकीसः । चियति । किट=प्रासे गतौ च । १ । अक० सेट् । प० । केटति । ५. चिकेट । चिकिटतुः। ‘चेटति’ (१०६) वत् ।

• कित=निवासे रोगापनयने च । [३ १२ १ । सकe | सेट् । य० ।।

चिकित्सति । निकेल्यतेऽस्मिन्निति निकेतनं गृहम् । निवासार्थं केतति । केततः । केसन्ति । इत्यादि रूपाणीति वोबदेवः । किल-चैत्थे । क्रीडायां च । ६ । अक० । सेट् । प• । किलति । चिकेल । चिकिलतुः । ‘चेटति’ (१०६) वत् । केलिः क्रीडा। कीटवणें । १० अक० । सेट् । उ०। कीटग्रति-ते ३ ९. अची- किटत् । कीट. कृमिः । कील=बन्धने । १ । सक० । सेट्। पe । कीलति । ‘मीलति’ (१५४) वत् । कीलकः । शङ्कः ।।

• कु=शब्दे [३४६] २। अक० । अनि० | पट । उकारान्तः ।

कौति । कूपः कविः । कुक=दाने । १ । सक० से आ० । कोकते । ५. चुकुके । ९. अक्रोकिष्ट । द्युतादिकार्यं विना रोचति' (२१४) वत् । धातुओोक्षः । ३९९ कुछ (कु)=शब्दे । १ । अक ० । अनि० : आ उकारन्तः । कत्रते । २. कयताम् ॥ ३. अवत ३ ४. कवेत । १५. खुकुवे ! ६. कोता । ७, कोष्यते । ८. कोसीट १ ९. अकोट । १०. अकशेष्यत । भावे-कूयते । णिचि --कावयति । सनि चुकूषते। यछि– चोकूयते । यङ्लुकि चोकर्षाति-चोकोति । कुत्सु---कोतव्यम्। कवनीयम् । कोतुम् ! कवनम् । कुरवा । प्रकृत्य । कुड् (कु)-शब्दे । ६ # अक० । अनि । आ० । उकारन्तः। कुटादिः । कुवते । २. कुवताम् ॥ ३. फुकुवत ! ४. कुवेत । ५० चुकुवे । ६. कुत। । ७. कृष्यते । ८. कुषीष्ट । म० ध्वम् । ९. अकुत । कुत्सु--वितव्यम् । कुवनीयम् । झ्यम् । आवश्यके काव्यम् । कुतः । वानः । कुतुम् । कुबनम् । कुवा । विङ्गस्य । कुच-सम्पद्यनौटिल्यप्रतिष्टम्भविलेखनेषु । १ । सक० । सेट् । प० । कोचति ॥ ५. चुकोच । ६. कोचिता । 'शोचति’ (७३) वट् । कुच=सकोचने । सङ्कोचो इवीभवनम् । ६ । अक० सेट् । प० ।। कुटादिः। प्रायेणायं सम्पूर्वः प्रयुज्यते । संकुचति । २. संकुचतु । ३. समञ्चत् । ४. संकुचेत् । ५ . सञ्चुकोच सङ्कुचतुः । म० सङ्कुचिध। संकुचिता । ८. संकुञ्च्यात् । समकुचीत् । सङ् ६• चन् । सङ्कोचः ।

• कुछ=कौटिल्यार्थीभावयोः [७७सेट् । प७ । कुञ्चति ।

] १ \ अक० । कुजु (कुछ )=स्तेयकरणे । १) सक० । सेट् । प०। उदित् । कोशति । - ‘शोचति' (७६) वत् । कोजित्वा-कुचा । कुकः । कुट-ौटिल्ये । ६ । अक० के सेट्। प० । कुटादिः। कुटेति । ५. चुकोट। चुकंटतुः । ‘कुच सङ्कोचने' बन्। कुल । कोटरः। कु टिलम् । कुटी। ह्स्त्र कूटी कुटीरः । ४ २ २ बृहद्धनुरूषवल्याम् कुट-छेदने ॥ १० ! सक० । सेट् । आ० । आकुस्मीयः । कोटयते । ९. अचूकृष्टत । ४छुट्टच्छेदनभर्सेनयोः। पूरण इत्येके [६ ०७] १० ७ । सेट् । । ] सरु ७०५ कुट्टयति-ते । कुछ=पतापने १ १०सक० सेट् / आ ० । आकुस्मीयः । कुट्ट यते । ९. अचुकुर्वीत । कुठि (कुरण्ट् )=वेष्टने । १० सक० । सेट् । उ० । इदत् । कुष्ठ यतिते । -। अचुकुण्ठ-त । इदिपाठात् पाक्षिको णिच् तस्मात् कुण्ठति--ते इत्यपि । अचकुण्ठनम् । ॐ कुडि (कुण्ड)=प्रतिघाते [११३] १ । सक० । सेट् य ० । + । कुङबाल्ये । ६ । अकर्म७। सेट् । प० । कुटादिः। कुडति । वृकोड । ‘कुचपळूचने’ इति वत् । कुड्मलः । कुडि (कुण्ड्)=दाहे । १ । सकर्म० में सेट्। आ० । इदित् । कुण्डते । ‘स्कुन्दति’ (८) वत् । कुडि (झुण्ड् )=वैकल्ये ॥ १. अक०। सेट । प० । इदित् । कुण्डति । ‘कुन्थति£३ २ ]चत् कुडि (कुण्ड् )=क्षणे । १० ,। सकर्म७। सेट् । उ० । कुण्डयति-ते । ९. अचुकुण्डत्-d } कुण-शब्दोपकरणयोः ॥ ६. 1 अकe । सेट् । ५० । ॐणति । चु- कोण । ‘ञ्च-संकोचने’ वन् । कोणो वीणादिवादनम् । कुण=आमन्त्रणे । १० । सक० । सेद् । उ० अदन्तः । कुण । यति--ते । अचुण-त । ॐ ऊस=अवक्षेपणे (निन्दने) [६ २ ५] १० १ सकe 4 सेट् । आ० । । आकुस्मीयः । कुसयवे । iतुकाः / ४ % } कुथ=पूतीभावे । पूतीभय दौर्गन्ध्यम् । १ । अक० । संद । ष० ।। कुयाति । खुकोथ । ‘कुष्यति’ (४६५) वत् । कुथ-संश्लेषणे । संक्लेशन इत्येके । ९ । सक० । सेट् । प० । कुशति । चुकथ । ‘मुष्णाति’ (५९७) चत् । कुथः । ॐ कुथि (कुन्)=हिंसासंक्लेशनयोः {३२ ] १। सक० १ सेट् । प० । । कुन्थति । कुद्रि (कुन् )=अनृतभाषणे । १० । सक० । सेट । उ० । इदत् । कुन्द्रयते-ते । कुन्द्रति-ते । अचुकुन्द्रत्–त । कुन्थळसंश्लेषणे ॥ ९। कुथ' धातुवत् । ८. कुयात् । ॐ कुपक्रोधे [५६५] 8 । अक० । सेट् । प० । पुषादिः । कुप्यति ।। कुष=भाषायाम् । १९ । सक० । सेट्। उ० कोषयति-ते । अचू कुपत्-त । कुबि (कुम्व् )=आच्छादने । १ । सकः । सेट् ( प० । कुम्बति । ‘कॅन्थति (३ २) बत् । कुबेरेरः । कुवि (कुभ्व् )=आच्छादने । १७ । सक० ।। सेट्। उ७ । इदत् । कुम्बयतिन्ते । कुम्बति-ते । अचुकुग्धत्-त ।। कुमार=ीडायाम् । १० । अक० । सेट् । उ० । अदन्तः । कुमा स्थति-ते ॥ ९. अचुकुमारत् । कुमारः । कुशद्दे । ६ । अक० । सेसेट । प०। कूरति । ‘कुच सङ्कोचने’ वत्। ८. कूयोत् ।

• कुर्दक्रीडायाम् {१८१ । अक० । सेट्। आ७ । कूर्दते ।

कुल=सल्याने बन्धुषु च । संत्यानं सीकरणम् । १ । अक० १ से । 6A ४०२ वृह्द्धातुरूपावल्याम् प० ।। कोलस । ‘शोचति७६) । कुलम् | कुलीनः । ' (यंत् कुल्यः , कौलीनः । कैलेयकः=श्व { } कुशि कॅश )भाषायाम् । १० । अक। सेट् । उ० । इदित् । (= कुंशयति-ते । कुंशति ते ॥ ९. अचुक्रुशत्-त । कुक्षिः कुष=निष्कोषे । तत्र अन्तर्गतस्य बहिर्निस्सारणम् । ९. सऊ९ । सेट् । पर ० । कुष्णाति ‘भुष्णाति’ (५२७) वन् । कुषित्वा । कोष्ठं क्षे : । कुषुभक्षेपे । ११ । कुषुभ्यति ।

• कुसञ्श्लेषणे [४१८] ४ । सक० । सेसेट् । ष० । पुषादिः ।

झुस्यति । कुसि (डैस् )=भाषायम् । १० । अक० ! सेट् । उ० कैंसयति-ते । । भृया कुंसयति=धूकुंसः । कुस्म=कुत्सितमये ! १० अक सेट ! आ० कुस्मथते ? कुहविस्मापने । १० । सक० । सेट् । आ० । आगवीथः । अदन्तः । कुहयते । ९. अचुचुकुंहत । कुह्नको वस्वकः । कूङ (कृ)=शब्दे । ६ । अक० । सेट् । आ ० । ऊकारान्तः । ङित् । कुवते । २. कुवताम् । है. अकुवत । ४. कुर्वीत । ५, चुकुचे । ६. कुचिसा ॥ ८. कुर्विषीष्ट । ९ . अकुविंष्ट । १० . अङ्कयिष्यत । कूतः । कुवितुम् । कूतम् । कूष्वा । शेषं ‘झुड्’ बेत्

• कूजॐअव्यक्ते शब्द [८५] { । अक० । सेट्। प० । कूजति ।

कूट==आप्रदने । १० ] सक० से। ० । आझमीयः । कूटयते । अच्छूटत । कूट:=ध्रुझ, राशिर्धा । । धातुकोशः । ४ १० & छूट=परितापे । १० । अक० सेट् । उ० । अदन्तः । भूटयति- ते। अच्चुकैटत् तं । झण्=सङ्कोचने । ६० । सक७ । सेट् । उ० । अदन्तः । कूणयति-ते।। णेः=कुश्चेतकरः । कूल=आवरणे ? ३ सङ० ॥ से छैट् प०१ कूलति । ‘कूजति’ (८५) वन् । छूलं=सरम् । ॐ छुट् (झ)=हिंसायाम् [४ ७६] ५ । सक० १ अनि० । उ७ ! । प्रकारान्तः । वि ! कृणोति-कृणुते |

• (ङ) कृच् (=)=करणे { [५६५] ८ । सक० । अनि२ । ७० ।।

करोति-कुरुते । कृङ==घनश्वे । घनश् सान्द्रत ! घसने इयेके ॥ ६ ! अकe / से। प० ।। कुटादिः । तृडति। २, झुडतु । ५, वृकडें । ६. कर्डिता । ८. कृङत् १ ९. अकॅडीत् । कृती (कैन . )–छेदने [५ ३७] ६ | सक० । सेट । प । इंदित् । सुचादिः । कृन्तति । कृती (कृत् )=gने । ७ । सक८ । सेट् । पर० इंदित् | कृणाति । कृन्तः । कृन्तन्ति । ‘वृणक्ति’ (५५८) वत् । कृपध्दौर्बल्ये । १० । अक० में सेट्। उ० । अदन्तः। क्लपयति - ते । ९. अचक्षत् - त { ॐ कृg ( क्वप् )=सामर्थं [२२४] १ 1 अक० । वंद । ऊदित् । आ० । । कश्पते ।। कृवि (कृण्व् )=हिंसाकरणयोश्च । चाङ्गतौ । १ । सक० । से। ष० ।। । इदित् । कृणोति । ‘चिनोति’ (१७) वत् ।

• कृश-तनूकरणे {४ ६१] ४ । सक० सद { ५० । पुषादिः। कृश्यति । ४ ० ४

बृहद्धातुरूपावल्याम्--- ।

• कृष=विलेखने । बिळेखनमाकर्षणम् । [३०९] १ । द्विकर्मकः । अनि० ॥

प० ५ आममजां कर्षति । कर्षति |

• कूपविलेखने [१९ १ ६ । सक०। अनि७ १ उ० । ऋषति-ते ।
• कृ-विक्षेपे [११८ ६ अकारान्तः । सक० । सेट् । ५० । किरति ।
• J=हिंसायाम् [५८३] ? । ऋकारान्तः । सक७ । सेट् । प९ ।।

कृति

• कृ=हिंसायाम् [१७५] ९ । उकारान्तः । सह९ । सेट् । प्वादिः।

उ० । ऋणाति-कृणीते !

• कृतसंशब्दने £६ ६२९] १० सक०। सेट् । ३० । कीर्त

यति-ते । कीर्तिः । कीर्तितः । कीर्सनम् । केत=निमणे श्रवणे च । १० सक० ! सेट्। उ० । अदन्तः । केतयति-ते । अचिकेतत्-त । केष्ठ (केए)=कम्पने गतौ च । १ । अक० सेट् । " आ• । ऋदित् । केपते ॥ ५, चिकंपे । ‘देवति’ (१५०) बत् । केला=विलासे । ११ । केलायति । केलिः। केल (केल् )=चलने । १ । अक० सट । प० । ऋदित् । केलति । चिकेल । ‘खेलति’ (११९) वन् । केलिः । केली । केला । केवू (केव् )=सेवने । १ । सक० सेट् आ ० । केवते । ५ . चिकेचे । वेष्टति' (९४) वत् । ॐ कै-शब्दे [२६९] १ । अक० । अनि० प० ऐकारान्तः । का यति । किम् । कः कृौ के । आकः । कथ=हिंसायाम् । १ । सक० । सेट् । प० । क्हति । ‘गदति ? (३७) वत् । धातुओशः ? ४ ९ असु (तम् )=ङ्करणदीप्योः । ४ । ह्रणं कौटिल्यम् । अकः । सेट् । प० । उदित् । तस्यति । ‘यस्थति ' (४५७) दत् । क्तं (फ़ )–शः ६ । ९ अक° । । जित् । उ० । नूनाति । \ सह नूनीते । ५. चुकाब चुक्रुवे । ७. क्तयिष्यति--ते । ९. अक्ता- वत्-अक्तबिष्ट । कृयी (रॉय्)=शब्दे उन्दने च । १ । शब्दे अफ़० ! । उन्दने सक० / सेट् । आ० । ईदित् । हूयते ! ५. चुकूये । ६, यिता । «. ह्यषीष्ट । ९, अतूयिष्ट । क्षयति ! क्र=ङ्गच्छते । इच्छुनं कौटिल्यम् । १ । अक० 1 से ६० ) - रति । ‘कणति’ (१३५) चेत् । क्रथ=हिंसायाम् । १ ! सक ७ । से सेट 1 प० । घटादिः ? थतेि ! ‘कति’ (१३५) वत्। मित्त्वेपि वृद्धिर्भवतेि । श्रथयति चएम्य इति । मित्वफलं तु अतार्थि—अ क्रथि इत्यादौ चिण्णपुले ६दिकषः । क्रद=आह्वाने रोदने च । १ । सक । सेट् । प० ! यदि ऊदति । ऋदयति ! ॐ ऋदि (क्रन्द आह्वाने रोदने च [१०] १ | आढ्ने सुझ० { रोदने वक’ २ । सेट । प्र० । क्रन्दति । ऋदि (क्रन्द )=वैक्लब्ये । चैकल्ये च । १ । अक०। सेट् ! आमा ; बटादिः। षित् । क्रन्दसे । ५. चक्रन्दे ! ६ , क्रन्दिष्यते । ९. अक्रन्दिष्ट । ‘धन्दति' (९) वत । ॐ आडः क्रन्द-सातत्ये [६२८] १० अक० ! सेट् । उ० ॥ आक्रन्दयति - ते । क्रय=पायाम् ॥ १ ! सकe 1 सेट् । आ० { घटादिः । षिल् ! क्रयते । चकपे । कृपयते । कृपणः । कृपाणः । कृपा। कर । 'कलति। (१४९) बत् । } ४ ५ ६ बृहद्रूपवश्यम् ४ क्रमु (क्रस् )=पादविक्षेपे [१४१] ११ सकर। सेट् । पर । कास्यति क्रमति । ४(ङ) क्रीझ (क्री)=दव्यविनिमये [१६ ६] = सक० । अनि० । उ० । क्रीणाति-क्री शीते । xीड़ (ड्}=विहारे [११४] १ । अक० । सेट् | प७ । क्रीडति । कुछ=ौटियायीभावयोः ५ १/ अझ० । सेट् । पe) ऋछति । ‘कुछति (१७) वत् । कुंडनिमजने । ३ । अक ० । सेट् । पe । कुटादिः ! छेडति । चु कोड । क्षुद्धते’ (११०) वत् । क्रोडा । ॐ कुध= कोषे [४ २ <] ४ : अक७ । अनि० प०) पुञ्जय कृति । शत्रुमभिक्रुध्यति । ॐ कुश-आढ्ने रेदने च [२१८ १ आये सक० । रेदने स्वकर्म० । । अनि ० ! कोशति । क्लथदर्कसाम् । | सकल । सेट । पः। घटादिः । क्थति । । ‘ति’ (१ ३९) वत् । क्लदि= (ल )=आह्वाने रोदने च । १ । आह्वाने सक० । रोदने त्वक० ।। सेट् । ष' । इदत् । क्लदति । ‘ऋग्दति’ (५०) यत् । क्लपञ्च्यतायां वाचि ! १९ ! सक कम से । उ० ! पयति -ते ।। ॐ क्लर् (क्लम =पलाने & १४ ४ । अझ० सेट् । १० । क्लाम्यति जामति ।

• क्लिदि (क्लिन्द )=परिदेवने [१३ | १ जा सक० सेट् । आ० ।।

क्लिन्दते ।

• क्लिदि (लिन्द् )=परिदेवने [५१] १ । सक० । सेट् । प० ।

क्लिन्दति । । धातुकोशः ? ४ %G उx = ॐ लिहू (क्लि }=अर्घभावे [४६८ ] ४ । अत० वेट् । ९ ।। पुषादिः { fलेछते ।

• क्लेिश-उपतपे [४ १ १] ४ ! आंक० ॥ सेव् आ ० किश्यते ।
• क्लिक (क्लश )=विबाधने [५९2] ३ । सक० । चैट् । © ० १ लिक्षाति ।

४ कीट्ट (कीव् )=अधाष्टछं [११९] १ अङ्क २ सेट् ; अ० कीबते ।। छुतहे । १ स० । अनि० । आe | लत्रते । उँछु । केश=अव्धत यचि बधन इति केचित् । १ ! सञ्ज७ । सेट् । चैिलें ‘बेनि(९४) चन् ४ इण=शब्दे १६५| १ अक० / सेट् । ष० । कश्चसि । ४ कथे (ककथ् )=निष्फाक्ते [२४०] १ । अक० । सेट् । १० । कथति । । क्षजि (क्षङ् )=>तिदानयोः ॥ ११ सक० । सेट् आ० । घटादिः। षित् । इदि । क्षन्नते । ९. चक्षऊँ ७. क्षछित । ९. अक्षतिष्ट । सनि--चिक्षञ्जिषते । क्षत्रिभुम् । भञ्जिस्या । क्षणु (क्षण् )=हिंसायाम् । ८ । सक० सेट् । ऊ५ | तनयादिः । अदित् । क्षणोति-क्षणुते ? उe क्षवःक्षणुधः । दण्बहे -झ्णु- बहे । ५. चक्षाण- चक्षणे ॥ ९. अझणीत्-अक्षत-अक्षणिष्ट । भ० अक्षथाः--अक्षणिष्ठाः । ‘सनोति’ (६ ६१ ) बत् १ क्षवा- क्षणिया । क्षतः । क्षतम् । क्षप्=प्रेरणे। १९ । सङ७ । सेट । उ१ । अदन्तुः । क्षपयति-ते । ९. अचक्षपत्-त । प्रायश्चित्तं पापं क्षपयति । क्षपाशनिः । क्षथि (क्षम्प् =ान्यम् । १ सक० । सेट् । उ २ । झम्पयति-ते। ९. अचक्षम्पत्-’ । झम्पति–ते इत्यपि । ॐ क्षमू (क्षम् )=सहने [४५३ ४ । सक० । बेट् । प९ ) क्षाम्यति ।। शमामष्टानां दीर्घः श्यानि । ४ s = । वृहदयातुरूपाबल्यम्

• क्षभ्र ( ल ६)पहने १६३] १। सन ७ वेट्। आ० । क्षमते ।

क्षर=प्तश्चलगे । बघणे च । १ अक७ । सेट् ! ष० । क्षरति । ५० चक्षर ! ‘ति’ (१३५) वत् । क्षर =नश्वरः । ॐ -शौचकर्मणि [१११६ ] १० सक० सेट् । उ० । क्षालयति-ते ।

• =िक्षये [९] १ । अक० । अन्तर्भावितण्यर्थस्तु सक० । अनिः ।

१० १ क्षति । क्षि=हिंसाथा ॥ ५ सक्र० । अनि । प७ । इदन्तः । छान्दसः । क्षिति x क्षि=निंदलगट्योः [५१६] ६ अक० । अनि० प० । इकारान्तः । दिक्षयति ।

• क्षिणु (क्षिण्}=हिंसायाम् [९६२] ८। सन 1 सेट्। उ० । क्षि

णोतेि-क्षिणुते ।

• क्षिपप्रेरणे [३९९ ] १ । सक० । अनेि० | प०) क्षिप्यति । क्षिप्रम् ।।

क्षेपीयस् । क्षेपिष्ठम् ।

• क्षिष=ोरणे [४९ ३ ६ { सक० | अनि० । उ० । क्षिपतिन्ते ।

क्षीज=अव्यक्ते छत्रध्दे । १ । अक० । सेट् । प७ । ओजति । ‘ीडति" (११३) वत् । ॐ झट्ट (क्षीच् )=मदे [१२०] १ । अक० । सेट् । आ० । क्षीयते । क्षीवु (क्षीव् )=निरसने । १ । सझ० सेट् । प० । अदित् । क्षीवति । ५. चितैव । ‘ीडति ' (१११) वत् । भीष् (ही)=हिंसाया ! ९ । सस० । अनि० । पe ( प्वादिः । षित् । त्रिणा ि। ५, वसाय में चिक्षियक्षुः । ६. क्षेत । । ८, ‘यात् । ९. असैथी। cधादिव मध्य नास्तीति मते क्षीणतीत्यादि । धि- वादङ् क्षियः । धातुकोशः ४ ७ ९ =शब्दे । २ । अझ० ( सेट्। प० । क्षौति । क्षुत । शुवन्ति । ५• वुझाव । बुक्षुवतुः । म° चुक्षविथ । उ० चुक्षवचुक्षव । ६. क्षेसा । झुरः । xझुदिर् (क्षुद्)=सम्प्रेषणे [५88] ७ । सक० । अनि० । उ० । क्षु- णति-झुन्ते । ४झुध-बुभुक्षायाम् [४ ३९] ४ । अफ़० में अनि० | प८ । शैयति । xछुभ=सञ्चलने [२१ ७] १ । अक० । सेट् । आ आI> । क्षोभते । xछुभ=सञ्चलने [४६७] ४ १ अक९ । सेट् । प० । पुषादिः । क्षु- भ्यति । शुभ=सञ्चलने । ९ । अक० । सेट् । ष० । झुम्रादिः। शुश्नाति । २. जुनातु । ३. अक्षुम्नात् । ४ . क्षुभीयात् ॥ ५. चुक्षोभ { ६. क्षोभिता ॥ ८. सुभ्थात् । ९. अक्षोभीत् । क्षुम्नादित्वान्न णस्त्रम् । ‘मुष्णाति' (१९७वत् । क्षुर=विलेखने । ६ । सक० । सेट् । प० । झुरति । ५• चुक्षोर । ‘कुच सहोचने’ वत् । ८. झुर्यात् । क्षुरम् । क्षेक्षु-निरसने । १। सक० । सेट । १० । क्षेयति । चिक्षेत्र । ‘नर्दति' (४१) वत् । ==क्षये । १ । अक० । अनि० । प० । ऐकारान्तः । क्षयति । ५. चक्षौ । ‘भाशयति’ (२७०) वत् । क्षामः। क्षोट-क्षेपे । १० । सक्र० । सेट् । उ० । अदन्तः । कोटयति-ते । ९. अखरोष्ट-त । ४णुतेजने [३४४] २ । सक० । सेट } प ऋणौति । क्ष्मायी (क्ष्मार्)=विधूनने ।१। स७ । सेट् । आ७ । ईदित् । क्ष्मा- 62 ४१ ० बृहद्धातुक्षावल्याम् थते । ५. वक्ष्भाये। ६. क्ष्मायिता । ९. अक्ष्मायिष्ट । मातः । णिचि--मापयति । ‘गधति' (४) वत् । क्ष्मीलनिमेषणे । १ । अक० । मीलति । ५' सेट 1 प७ । , चि- क्ष्मील ! ९. अचिक्ष्मिलत् । क्रीडति' (११४) वत् । (नि) क्ष्विदा (विद् )=नेहनमोचनयोः । १। संक० । सेट् । आ० ।। जित् । आदिच्च । द्युतादिः । वेदते । ५। ७. . चिदेवले ६वेदिष्यते । ८. वेदिषीष्ट । ९. अक्ष्वेदिष्ट । द्युतादित्वाद्युछि परस्मैपदमपि । अविदत । धिष्णः । (झि) विदा (विद् )=दोहनमोचनयोः । ४ । सक० । सेट्। प० । पु षादिः। आदित् । विद्यति । २. विद्यतु । ३. अदिवत् । ४. द्विवेत् । ९. चिक्ष्वेद । ६ . क्ष्वेदिता । ८. विद्यात् । ९. अदिवदत् । क्ष्वेदितव्यम् । दिवण्णः । क्ष्वेळ (वेळ)=जूछने । १। अक० । सेट् । ५० । चेला । खच=भूतप्रादुर्भावे । भूतप्रादुर्भावोऽतिक्रान्तोपत्तिः । ९ । अक० । सेट्। प० । खझाते । खच्चीतः । खच्छन्ति । २. खच्छतु । म० खचान । ५. चखाच । ६, खचिता । ९. अखाचीत्-अख- चीत् । खचिस्व । खचितः । खजभन्थे । १ । सकः । सेट् । प० । खजोति । ५ चखाज । गदति’ (३७) वत् । ४ खजि (ख )=गतिवैकल्ये [९०] १ अक० । सेट् । प० । ख- ऑति । खञ्जः । खट्=काद्वयाम् । १ । सक० । से; । ष' । खटति। ५, चखाट । ‘गदति’ (३७) वत् । खङ्गमञ्चः । । । धातुकोशः ४ १ १ खट्ट-–संवरणे। १० । भक० सेट् । ३० । खट्टयति-ते ॥ ९. अच खहृत्-त । खड-भेदने । १० । सक० । सेद् । उ० ( खड़यति-ते । ९. अची- खडत्-त । खङ्गः । खडि (खण्ड्)-भेदने । १० । सऊ७ । सेट् । उ० । इदित् । खण्ड- यति-ते । ९. अवखण्डन्-त । खण्डः=शकलम् । खडि (खण्ड् )=मुन्थे । १ । सक० । सेट् । आ७ । इदित् । खण्डते । ५. चखण्डे ! ‘वन्दति’ (९) यत् । खद-स्थैर्यं हिंसायां भक्षणे च । १ । स्थैर्यंऽकर्म० । अन्यत्र सकर्म० } प७ । द्दति ॥ ५. चखद । ‘गदंति’ (३७) वत् । खदिरः । ॐ खनु (स्खन् =अवदारणे [२५५} १ । सक । सेट् ! उ० । खन तिते-ते । खेयम् । खर्ज=व्यथने पूजने च । १ । सक० । सेट् । ष० । खर्जति । । चक्षुर्ज । नर्देति' (४१) वत्। खर्जु=पामा । खर्व=दन्दशूके ! दंशनहिंसनादिरूपायां दन्दशुकक्रियायामित्यर्थः । १ । । सक० । सेट् । प० । खदति । ५. चख६ । ‘नर्दति' (४१) "( वत् । खर्व=ातौ । १ सक० । सेट्। प । खर्वति । ५. व खर्ब । ‘मर्दति' (४१) वमेत् । खर्व=द”। १। अक० । सेट् / ५० । खर्वेति । ‘नर्देति’ (४१) चत् । खल-सञ्चये । १ । सक० । सेट्। प० । खलति । ५ . वखल । । ‘गदति’ (३७) वत् । खलं धान्यसञ्चयस्थानम् ।। खव=भूतम्रादुर्भाचे । भूतप्रादुर्भावोऽतिक्रान्तोत्पत्तिः। ९ अक सेट् ।। प० । खौनाति । २. खौनातु । ३. अखौनात् ॥ ४. खौनीयात् । ४ १२ बृहद्धतुपाबल्यम् ५. चखव । चखवतुः। ६. खविता । ८. । ९. खत्मा अखवीत्-अखवीत् । खष=हिंसायाम्। १। सक०। सेट्। प० । खषति । ‘गदति’ (३७) यत्। ॐ खट (ख )=भक्षणे [३६] १ । सक9 । सेट् । प० । खादति । । खिट=नासे । १ । अक० । सेट्। प० । खेति । चिखेट । लिखि- टतुः। श्चेष्टति' (१०६) च । खेटो=मृगया ।

• खिद-दैन्ये [४२२] १ । अक० । अनि । आ० । खिद्यते ।
• खिदपरिघाते [५३८ ] ६1 सक० । अनिट्। प० । सुचादिः।

खिन्दति । ॐ खिददैन्ये [५४७] ७ । अक० । अनि । आ०। चिन्ते । खु (ख)-शब्दे । १ । सक० । अनिट् । आ० । छिन् । उकारान्तः । खवते । ५. चुखुचे । भ्वादि ‘कुड् शब्दे वत् । खुजु (खन् )=स्तेयकरणे । १ । सक० । सेट् । प० । खोजति । ५. खुखोज । ‘शोचतेि’ (७६) बत् । खुड=संवरणे । ३ । सक० । सेट् । प० । कुटादिः । मुञ्चति । ५. चुखोड । तौदादिक ‘ञ्च’ धासुवत् । खुडि (खुण्ङ =खण्डने । १० ] सक० । सेट् । उ० + खण्डयति-ते । ९. अचुखुण्डत्-त । खुरञ्छेदने । ३ । सक० । सेट् । प० । दुरति । ८, खुर्यात् । ‘कुच । सङ्कोचने’ यत् । खुरम् । खुर्द=ीडायाम् । १ । अक० । सेद् । आ० । वूर्दते । ‘कूर्दति’ (१८) वत् । खेटभक्षणे । १० । सक० सेट् । उ० अदन्तः । खेटयति-ते । ९. अचिखेट । घतुकोशः ४ १ ३ खेल|=विलासे । ११ । सेलायति । खेला । ४ खेल (खेळ)=चलने [१५९१ । अक० । सेट् । प० । खेलति । खेचू ( )=सेवने । १ । सक० । से । आ० । ऋदित् । खेवते । ‘देवति’ वत् । वै-खादने । खदनं स्थिरत्वं हिंसा च। १। सक० । अनि० ॥ प० ।। ऐकारान्तः । खयति । ६, चखौ । ‘गायति’ (२७०) वत् । खोट-भक्षणे। १० ! सक्र० से। उ० । खोटयति-ते। अचुखोदत्-त । । खोई (खोर् )=तिप्रतिघाते । १ । अक० सेप् । प० । ऋदित् । खो- रति । ५, चुखोर । 'खेलति’ (१५९) धत् । खोल (खोल् गतिप्रतिघाते १ अक१ )। । । सेद् । पं० । खोलति । खुखोल । पूर्वेधातुवत् । ४ख्या=प्रकथने [३६१] २ । सक० । अनेि” । ५० । ख्याति । गजशब्दे मदे च । १ । अक० । सेट् । प० गजति । जगाज । ‘गदति’ (३७) वत् । गजशब्दे । १० । अक० । सेट् । उ०१ गाजयति-ते ॥ ९, अजी- गजत्-त । गजि (ग )=शब्दे । १ । अकg । सेट् । ष० । गङ्गति ॥ ५, जगञ्ज । ‘क्रन्दते ' (५०) वत् । गङ=सेचने । १ । सक० । सेट । प० । घटादिः । गडति । ‘गदति’ (३७) व } गडि (गण)=वदनैकदेशे। १। अक० । सेट् । ष० । गण्डति । जगण्ड । क्रन्दति’ (१०) वत् । ॐ गणसंख्याने [६ ४ २] १० । सक । सेट् । उ० । गणयति-ते । ॐ गदश्यक्तायां वाचि [३७] १ । सक० । सेट्। प० । गदति । ४१४ वृहद्धातुरूपावल्याम् - गदी=देवशब्दे । १० । अकः । सेट् । उ५ । गदयति -ते । ९. अज- गदस्त । गद्दघ्वाक्स्खलने । ११ । गद्भवति । गन्ध=अर्दने । १० । सक० । सेट् । आम् । आकुस्मीयः । गन्धयते । ९. अजगन्धत ।। xगलु (गम् )=गतैौ [३०१] १ । सक० । अनि० । प० । गच्छति । गात्रम् । गामुकः । जगत् । ॐ गर्ज-शब्दे [८७] १ । अक० । सेट् । ५०। गर्जति । गर्जञ्शब्दे। १० । अक० ! सेट् । उ०। गर्जयति-ते । अजगर्जत्-त । ॐ गद-शब्दे [४ २] १ । अक० १ सेट् । प० । गर्दति । गबे=गतौ । १। सक० । सेट् । पe । गर्बत । ५ , जगर्षे । ‘नर्दति’ (४१) वत् ! गर्वमाने । १ । अक० । सेट् । पe । गर्यति । ५• जगर्व । ‘नर्दति’ (४ १) बत् । गर्वः । xगवं=ाने [६१४] १० । अक० । सेट् । आ७ । गर्वयते । ॐ गई—कुरसायाम् [१८६] १ । सक० । सेट् । आ० गर्हते ।। गहुँकलिन्दने । १० । सक० । सेट् । उ० । आधुषीयः। गर्हयति-ते । ९. अजगहेत् –त । गर्हति इत्याद्यपि ।। गल=अदने स्रषणे च ॥ १ ॥ सक० सेट् । प० । गलति । ५, जगाल ‘गदति’ (३७) वत् । गल=द्बभे । १० । अक० । सेट् । आ ० । आकुस्मीयः । गालयते । ९ अजीगत । गर्भधाष्ठं । १ । अक० । सेट् । आ० । गल्भते । ५, जगभे । कथति’ (९६) बत् । प्रगल्भः । । धातुकोशः ११५५ गह--कुत्सायाम् । १ । सत७। सेट् । आ० । गरुहूते । ५. जगहे । ‘कस्थति' (२६) बत् । ॐ गवेषमार्गणे [६ ४८] १०? संक० । सेट् । उ० । गवेषयति –ते । गास्तुतें । ३ । सक० । अनि० प० । आकारान्तः छन्दसः । जिगाति । जिमीतः । जिगति ।। ॐ गद्ध (गा)=गतौ [२८८१ । सक० । अनि २ । आe ? आकारन्तः । गतं । ॐ गाधं (ग) =प्रतिष्ठालिप्सयोर्जन्थे च [४] १। सक० सेट् । आe g गाधते । ॐ गहू (गाह्)=विलोडने [१८९ ] १ सक । वेद । आ ७ । गाहते । xगु=पुरीषोत्सर्गे [५१४] ६ | अकe | अनि । प० को उकारान्तः । गुबति । गुञ्ज (ग) =अव्यक्ते शब्दे। १ । अक० । अनि० । आi० । उकारान्तः । ङित् । गयते । ५ जुगुवे । भ्वादि ‘कुड्’ धातुवत् । गुज=शब्दे । ६ । अक० / सेट् । प० । कुटादिः । गुजति । ५. जुगोत् । ‘कुच’ धातु यत् । xगुञ्जि (गुञ् )=अव्यक्ते शब्दे [८०] १। अक० । सेट् । प७ ।। गुह्वति । गुल । गुठि (गुण्ट्)=वेष्टने । १० । सक० । सेट् । उ० । गुण्ठयति-ते । अजु शुण्ठत्-त । गुड-रक्षायाम् । ६ । सक० । सेट् । पर । कुटादिः 4 गुडति । ५. जुगोड । सुदादि ‘कुच’ धातुवन् । गुडः=इंकुविकार गुडि )गुण्ड्)=वेष्टने । रक्षण इत्येके । १० । सक० । सेट् । उ७ । । गुण्डयति-ते । ४ १६ बृहद्धातुरूपावल्याम् गुण=<आमन्त्रणे । १० । सक० । संद । उ० । गुणयति-ते । गुद—ीडायाम् | चलने च ! १ । अझ० । सेट्। आ० । गोदते । ५. गुदे । ‘मोदतिं’ (१५) बन् । गुदम् । गुष=परिवेष्टने । ४ । सक० । सेट्। प० । मध्यति । ५ जुगोघ ।। ‘कुप्यति’ (४६१) वत् । गुधित्वा । गोधा । गोधिका । गुधरोषे / ९। अक्र० सेट्। ष० । गुनाति । (१९७) वत् ।

• युपगोपने [२९३] १ ! सझ० । सेट् । आ० । जुगुष्साविराम

प्रमादार्थानामुपसंख्यानम् । पापाऽजुगुप्सते । गुप=व्याकुलत्वे । ४ । अक९ / सेट्। प० । पुषादिः । शुष्यति । ‘कुप्यति’ (४६५) वत् । गुपभाषायाम् । १० 1 सकळ । सेद् । उ५ । गोपयति-ते । ९. अजू गुषत्-त ।

• गुपू (गुप् )=क्षणे [१२ ३ १। सक० में सेट् | प९ । गोपायति ।

गुफ़न्भन्थे । १ । सक० सेट् । ष०५ गुफति { तुदादि ‘कुच’ धातुवत् ।

• गुम्फअन्ये [५० ३] ६ । सक० । सेट् । ५० । गुम्फति । २.

गुम्फतु । ३. अगुम्फत् । ४. गुम्फेत् ।६ . जुगुम्फ। ६. गुम्फिता ।। ८. गुयात् । ९. अगुम्फीत् । गुझिव-गुम्फित्वा । गुरी (गुरु)=उद्यमने । ६ । सक० । सेट्। आ०। कुटादिः । गुरते ।। ५. जुगुरे। ६ गुरिता । ७, गुरिष्यते । ८. गुरिषीष्ट । ९. अगुरिष्ट । गूर्यते। जूर्णः । गुर्द=ीडायाम् । १ । अक० । सेट् । आ० / गूर्दते । ५, जुगूदें । ‘कूर्दति' (१८) वत् । णिचुि--गूर्दयति-ते । ९ अङ्गूर्दत्-त। गुर्द=पूर्वनिकेतने । १० । अक० । सेट् । उ९ । गूर्दयति-हे। ९. अजुगूहेत् । धातुकः । ४१७ गुर्वी=उधमने । १ । सकः । सेट्। प० इंदित् । पूर्वति । २. यूर्वतु । ३. अधूर्वन् । ४. गूचेत् ॥ ५. जुघूर्व । ६, मूर्धिता । ८. गूर्यात् । ९. अग्रवीत् । गूर्णः। गूर्वितुम् । विंस्वा । ॐ गुह्न (गुह -संवरणे (२५८} १। सझ० । वेट् । आ० । ऊदित्। गुर=उद्यमने । १० । सक० । सेट् । आ ७ । आकुस्मीथः । शूरयते । ९. अजुश्रत । गूरी (गूर् )=हिंसागयोः । ४ । सक० । । सेट् । आ० । ऽदित् । गूर्यते । ५. जुगू ’ । ६. गूरिता । ८. गूरिषीष्ट । इम्-ध्वम्। ९. अचूरिट्। 'पूर्यति' (४१४) वत् । गूर्णः। गूरित्वा । गूरितुम् । गृ=सेचने । १ । सक० 4 अनि० । प० । । ऋकारान्तः । । गरति जगार । जगतुः गर्ता । ‘सरति’ (२८०) बत् । गतेsिघटः । गृ=विज्ञाने । १० । सक० । सेट् । आ० । ऋकारान्तः । आकु स्मीयः । गारयते । भुज=शब्दे । १ । अक० ॥ सेट् । प० । गर्जति । ‘वर्षति’ (२०२) वत् । गर्जित्वा । सिंहगर्जनम् । धुलि(गृञ् )=शब्दे ! १ । अझ० । सेट् । प० । इदित् । ‘बृहति’ (२०९) वन् । गृजति । गृञ्जनम्—मूलविशेषः । ॐ शृधु(गृध् )=अभिकाङ्कायाम् [४ ७०] ४ । सफ० । सेट । प० ।। पुषादिः। गृध्यति । गर्थ. स्पृहः । गर्धनो लुब्धः । गृहं=अहणे । १७ । सक९ । सेट । आ० । अवन्तः । आगीथः । धृष्टद्युतं ! ९. अजZहत ।

• यहू(गृह्)=ार्हणे । गर्हणं कुत्सनम् । १९०] १। सफ़० । वे ।

आ० । ऊदित् । गर्हते । गर्हणम् । गर्मी ।। ४ १ ८ वृद्धातुरूपायथाम् ।

• गृध्ननिगरणे [५१९] ६। सक० से । ष० 1 गिरति-गिलति ।

गर्भः । । ॐ गृ-शब्दे [१८४] ९ अक० । सेट् । ष० । प्यादिः। गृणाति । गीः गिरौ गिरः | गेषु (गेट )=कम्पने । १। सकः । सेट् । आ० । असदित् । गेपते । ५. जिभषे । ‘देवति’ (११०) बत् । णौ चङि अजिगेप-ते।। गेवृ ( गेट् )=सेवने । £ । सक० । सेट । आe | तदिन् । सेवते । । ‘देवति’ (१५०) वत् । चङि अजिगीवत् -त । गेषु (गेष् )=अन्विच्छायाम् । अन्विच्छ अन्वेषणम् । १ । सक० ।। सेट् । आ० । ¥दित् । भाषते ॥ ५. जिगेषे । 'देवति’ (१५०) वत् । चङि अजिगीषत्-त |

• गै—शब्दे २७०] १ अक० । अनि । प७। ऐकारान्तः ।

गायति । गाथा। गेष्णुर्गाथा । गादाग्याभिष्णुच् । गोम--उपलेपने । १० । सक० । सेट | उ५ । अदन्तः। गोमयति-ते।। ९. अजुगोमत्-त । अजुगोभद्रमयेन हं चेटी।। गोष्ट=ट्टते । १ । अक० । सेट्। आ० । गोष्टते । ५ . जुगोप्टे । वेष्टति' (९४) वत् । गोटी=सभा ।। प्रथि (प्रथ् )=कैौटिल्ये । १ । अक० 1 सेट् । आ० । इदत् । ग्रन्थते । ५. जपन्थे । ‘श्रन्थति’ (२९) वत् । ५ ग्रन्थ=सन्दर्भ [१९२३ ९ । सक० । सेट् । प० । अश्नाति । अन्थिः। अन्य—=सन्धमें बन्धने च । १ । सक० । सेट् । उ० । आधीयः । अन्थयति-ते ॥ ९, अजग्रन्थत्-त । ग्रन्थः=शास्त्रम् । प्रसन्अहणे । १० । सक० । से। उ० । श्रसयति ते ॥ ९, अजि प्रसत्-त । धातुकेश १ १२

• ग्रसु (प्र )=अदने [१८३] १ ! सक० । सेट् । आ७ । उदित् ।

असते । xग्रह=पादने [५९८ ९ सक० । सेट् । उ० । गृह्वाति-गृहीते । ग्राम=आमश्रणे । १० । सक० सेट । उ० ग्रामयति-ते । ९. अजग्रामत्-त । चु (वुच् )=स्तेयकरणे । १ । सक० । सेट् । प० । उदित् । प्रोचति। ५. जुमोच । ९. अमृच--अनचीत् । जूस्तम्झुडुचुम्लुचुग्रुचु ग्लुचुग्लुञ्चुश्विभ्यश्च । ‘शोचति' (७६) वत् । गृक्तः । श्रुचिवा।। श्रोचिवा-त्रुसवा । लखु ( ग्लस् )=अदने । १ । सक० सेट् । आ ० । उदित् । ग्लसते । ‘ग्रसति' (१८३) वत् । ग्लुचु (ग्लुच्)=स्तेयकर । १ । सक० से । प० । उदित् । ग्लोचाते । ‘शुचु’ धातुवत् । लुङ (खड्)=तौ । १। सक० । सेद् । प० । उदि। दुश्चति । ५. जुळुव । ९. अग्लुचत्-अग्नुीत् । ‘कुञ्चति' (७७) वत् । जुस्तस्थुषावुभ्छुचुग्रचुग्लुचुग्लुञ्चविभ्यश्च । ग्लुतः । ग्छुश्चित्वा जुवा । लेट्-दैन्ये । कम्पने गतौ च । १। सक० सेट् । आ० । कदित् । ग्लेपते । ‘देवति’ (१५०) वत् । चङि अजिग्लेषत्-त । ग्लेवृ=सेवने दैन्ये कम्पने गते च । १ । सक्र • । सेट् । आ० । । ऋदित् । ग्लेवते । ‘देवति’ (१५०) वत् । लेन्टेष् )=अन्विच्छायाम् । अन्त्रिच्छा अन्वेऽणम् । सक० । सेट्। आ० कदित् । ग्लेषते । ६५. जिग्लेषे । 'देवति’ (११०) बत् । ४२० खुद्दद्धातुरूपावल्यम ४ ग्लै=हृषीक्षये [१६५]। हर्षक्षयो धातुक्षयः। १। अक० । अनि० ।। प० । ऐकारान्तः ग्लायति । ग्लास्नुः । 'ग्लैः । घघ-हसने । १ । अक० में सेट् । प० । घयति ॥ ५. जघ ।। ‘गदति' (३७) वत् । धग्ध इति केचित् । घग्घति । x घट-चेष्टायाम् । [२२५ ] १ । अक० / सेट । आ७ । घटते ।। बटभाषायाम् । संघाते च । १० सक9 सेट् । उ ७ । घाट यति-ते । ९. अजीवटत्-त । घट करिणां समूह । बटि (खण्य् )=भाषाथाम् । १० । सक० सेठ् । उ० । घण्टयति-ते । ९. अजघण्टन्-त । घण्टा ।

• घडूबने [९६४ १ | अक्र० । सेट् । आ० । घट्टते । बट्ट:=था-

वत्रस्थानम् । घटुन । धदृचलने ।१७ । अक० । सेट्। उ० । घट्टयति-ते । ९. अज- घट्टत्-त । घष=कानिसकरणे । १। सक० । सेट् । आ० । घषते । ‘कलति' (१४९) वत् । ॐ घस्लु (बस् )-अदने [२०४] १। सक० । अनि० प० । लुदित् । घसति । भासः तृणम् । घिणि (विष्णू)=अहणे । १। सक७ । सेट् । आ० । इदत् । विष्ण- ते । जिविण्णे । ‘क्लिंन्दति' (१३) वत् । घु (ख)=शब्दे । १ । अकः । अनि० । आ० । उकारान्तः । बाधते । ५. जुषुवे । भ्वादि ‘कुडु' धातुवन् । xघुट=परिवर्तने । २१५] १। सक्र० । सेट् । आ ०। घृतादिः। घोटते । धु=प्रतिघाते । ६ । सक० । सेट् । प० फुटादिः । खुटति। तैौदादिक ‘कुछ ’ घातुवत् । धातुः ४ २१ वुण्=श्रमणे । १ । अक ० १ सेट् । आ ०/ घणते । ९. जुधुणे । घृता- दिकार्यं विना ‘रोचति' (२१४) व 1 घोणा नासिका । पुणॐअमणं । ई । अ० । सेट् । ष० डुमति । ५. जुघोण । ६. धोणिसा । ‘कुच सोचनेवत् । खुणि (पुण्) =अहणे १। सक० । सेट् । आर/ उष्णते । 'क्लिन्दति’ (१३) वत् । धुरभीमार्थशब्दयोः । ६ । अक० । सेट् । प९ । घुरति । ‘कुच सद्- चने'वत् । घोरम् । घुष-कान्तिकरणे । १ 1 सक० से सेट् । आ } घोषते ॥ ९, जुश्रुवे । ‘रोचति’ (२१ ४) वत् । युषि (धं) =कान्तिकरणे । १ । सक० । सेट् । आ७ । बँधते ॥ ५, जुधृषे । ९. अघोषिष्ट ।

• पुषिर=अदिशब्दने [१९१] १। सक० । सेट् । इरित् । घोषति ।

घोषः आभीरपी । सुषिर् =विशब्दने। १० सक० । सेट् । उ५ । इरित् घोषयति-ते। ९. अजूषुषत्--त । णिजभावपते घोषति । ९. अधुषत्-अघोषीत् । धूरी (शूर् )=हिंसावयोह्याभ्यः 1 ४ 1 सक० । सेट् । आ० । ईदत् । धूर्यते । ५ . जुद्रे । ९, अधूरिषु । ‘गूरी’ धातुवत् । पूर्णः । ॐ घूर्ण=प्रमणे [१३०] १ आ ०/ घूर्णते व घूर्णितः । चूर्णितम् । चूर्णित्वा । घूर्णनम् । घूर्णमानः । ॐ घूर्ण=भ्रमणे [१०९] ६ । प० ) घूर्णाति । x पुं-सेचने {२८२] १ सक° ! अनिष्ट । कारन्तः । परे ! धरति । वृणादया । बाहुळकान्नक् । धृ= क्षरणदीप्योः । ३ । क्षरणे सऊ ७ ? दीप्तबक्र० । अनिट् । प० । ४२२ वृह्द्धातुरूपावल्याम् ऋकारान्तः छान्दसोऽयम् । जिधर्त । धूणिर्थः धृतमाष्यम् । घर्मः-स्वेदजलम् । ४. घृप्रस्रवणे {६१९ ] १० । सक७ । सेट् । उ० । ऋकारान्तः । घारयति-ते । श्रुणि (वृष्ण्प्)=अहणे । १। सक० 1 सेट् । आ० । इवित्। शृण्णते । ५. जिवृष्णे । ‘क्लिन्दतिं' (१३) वत् । शृणु (बृण् )=दीत । ८ । अकः । सेट् । उ० । अदित् । तनो स्यादि। उपर्ययनिमित्तो लघूपधगुणः संज्ञापूवको विधिरनित्य इति न भवतीति मैत्रेयादयः । भवत्येवेत्यन्ये । अतो ऽपद्वयम् । शृणोति-घणति । शृणु-वर्धेते । ५. जघर्ण-जघृणे। ९. अवर्णात्-अवर्त-अघर्णिष्ट । धृतः | आर्णित्वा-घुड़ा खुणा दया। ॐ पूषस हुवें [२० ३ १। सक । से । पर । घर्षति ।

• घान्धोपदाने [१७१] १ । सक० । अनि० । ष०। आकारन्तः ।

जिघ्रति । डुङ् (ङ)=अव्यक्ते शब्दे । १ । अझ० । अनि । आ० ।। उकारान्त । अवते । वाति ‘कुह्न' वतुवत् । ©

• चक-तृसौ {३०] १ । अक० सेट्। ५७ । चकति ।
• चक=तृत प्रतिघाते च । {५७१ सक० । सेट्। आ० । चुकते ।

चकितो भीतः । ॐ चकाठ (चकास् )=दीको [३७८] २। अक०। सेट् । प०। वक्रदत् । अनेकाच् । चकास्ति । चक=व्यथने। १० । सक० से। उ० । चक्कयति-ते । ९. अच चकत्–त । धातुकोशः । ५२३ चति ढू (च)=देयतायां वचिं [३३ २ २ ! सक्र० को ' सेट् । आ ० ।। डित् । मायमिदित् । इकारोऽनुदत्तो युजर्थः । चञ्चु (चञ् )=ात । १ । सक० सेव । प० । उदित् । चञ्चति । ५, चचश्च । गर्जति (८७) बत् / चश्चिरवा-चक्रवा । चतः । चक्षुः पक्षिणामोष्ठम् । चट-भेदने ॥ १० ॥ सक० ) से। उ० । चाटयति-ते । ९. अची- चटत्-त । उच्चष्टयति-ते । उच्चिचाटयिषतेि-ते। चकः । चहुः । चटे=वर्षाचरणयोः ! १। खक७ । सेट् । ५० । एदि । चटतेि । । चचाट । चेटतुः । २. अचटीत् | ‘चरति' (१६२) च । बटुः। । चटुलः । चाटुः । चैटक । चटक । ॐ चडि (चण्ड् )=केपे [१००} १ । आ * } चण्डते । चण=दाने गतौ च ॥ १। सक७ । सेट । प० चणाति । चचा । ‘चरति' (१६२) वत् । चते-याचने । १ । सक० । संद । उ० । एदि । चतति-ते । ९. अचतीत्-अचविष्ट । परस्मैपदे ‘चरति ’ (१६ २) वत् । आत्मने पदे ‘कलति' (१४९) वत् । चातकः पक्षी। खुल् । चत्वारः चतुरः चतुर्भिः। चतुरः समर्थः । चातुर्यम् । ॐ चदि (चन्)=आह्वादने दीक्षे च । [१९ १ । ५० । चन्दति । चढेचने । १ । सक० । सेट् । उ० । एदित् । चदति-ते । ९. अचदीत्-अचदिष्ट । ‘चते’ धातुवत् । चहिंसायाम् । १ । सक७ । सेट् । प० । चनाति । ‘चरति’ (१६२) वत् । घटादिः । चनयति-ते । चन=श्रद्धोपतापयोः। १० । सक०। सेट् । उ० । आधृष्यः । चनयति–ते | वनति-ते । । ४२४ वृहैद्धातुपायर्यम् चपसान्यने । १) सक० 3 से। ५० । चक्षते । 'चरति'(१६२) बत् । ब्रसादिल्वान्मित् । तस्माण्णौ चपयति-ते । चपि (चम् ) ऋगत्या १ ० ] सक० । सेट् । उ २ चम्पयति-ते । ॐ चg (चम् )=भक्षणे [१४०] १ । ष' } उदिवत् । बभर्ति । चमुध्भक्षणे । ५ । सक० से। पe { छान्दसोऽयम् । चनोति । यक्षगती । १ । सक० । सेट | आ० । चयते । ५. चेये । ‘दधति' । (७) व ! चेयः समूहः । ॐचरगतिभक्षणयोः [१६ २ १ १ सेट् । प० । चरति | चरमः । चरुः हृद्यान्नम् । चरकसंशये ६ ३० १० । उ० । चरयति-ते । उच्चारयति । चरणतौ । ११ । चरष्यति । चरणः ।

• चर्च=अग्रथने £६२७] १० । उ० । चर्चयति-ते ।

चर्च=परिमापणभरफेनयोः । १। सक० । सेट् । प०। चर्चति । ‘नर्दति' (४१) चत् । चर्म-गतौ : ११ सक० । सेट् । प० । वर्षति । ५. चर्चायै । । ‘नर्दति' (४१) धत् ।

• चर्च=अने [१६८] १ सक । सेट् । घ० । चर्षति। ताम्बूल

चर्वणम् !

• चल-कम्पने [२ ३७] १ । अक० ) से । ५० । घटादिः। चलति ?

चलाचल । चलविलसने। ६ । सक० से । प७ । चलति । पूर्ववत् । स्वरे विशेषः । चक-भृतौ । १० । सक० सेट् । उ० । चालयति--ते । ९. अची चलत्-त । वष=भक्षणे । १ । सक० । सेट् । उ० । चषति ॥ ५. चवष ।। ध!तुकोशः ४२५ ९. अचापीत्-अचक्षीत् । ‘ति' (३८) बत् । आत्मनेपदे- ‘दधति' (८) बत् । चषते ॥ ६. चेथे १ ९. अन्चषिष्ट । चषकः पात्रम् । चाषः पक्षिविशेषः । चह्न-परेफरने । १ । परिकर्कनं दम्भः शघ्यं च । अक० सेट् । प० चहतिं । ५५. चचाह । चेहतु । ‘दति’ (३८) वत् । चट्ट=परिककने । १० । सक० । सेट् । उ० । अदन्तः । शंपादित्वा- न्मित् । वह्यति-ते ॥ ९, अचीचहत्-त । चायू (चाय्)=पूजानिशामनयोः ॥ १३ सक ७ 4 सेट् । उ० । ऋदित् । चायति । ५. चन्वाय ।। ‘खादति’ (३६) बत् । आत्मनेपदे चायते । ६. चबाये । ‘गाधति' (४) बत् । तं पार्वतीयाः प्रमदाश्च चायिरे । इति भावः । चायः की । चेकीयते । धिक्क=व्यथने । १० । सकः । सेट् । उ० चिक्कयति-ते ।

• चि (चि)-चयने [१७४] ५ उ० चिनोतैि-चिनुते ? उच्चैः ।।

नीचैः । चयः । निश्चयः। निकायः । चि (चि)=चयने। १० ? सक० | से ५० । झषादिवन्मित्वम् । चि स्फुरोणं { इतेि आवषये पुग्। चषयति-ते। णिजभायमक्षे यजति-ते। ॐ चिदपरश्रेण्ये १०६] १ अक७ । सेट् } प० । चेटलि । चितं=सञ्चलने । १९ । सक० । सेट । आ० । आकुम्मीयः। थेतयते ।

• चिति चित् )=स्मृत्याम् [६ ००] १० । चिन्तयति-ते ।
• चिती (चित् )=संज्ञाने (२८} १ । अक्र० । सेट् । १० । ईदत् । ।

चेतति । चिरम्=ग्नः । चेस, असुन् । चित्र=चित्रीकरणे । १० सक ० सेट् । अ०। अदन्तः । चित्रयति-ते । चित्रम् । चिरि =हिंसायाम् । ६ । सक० से. प७ । इकरान्तः । छान्दसः । । । ४२६ हृद्धातुप्रवक्ष्याम् सेंट चिछ=निवसने । ६ सक० से | प७ । विक । ५ विचेछ । क्रिलबातुबत् । चिर्यते इति चेलं वस्त्रम् । चिल्ड्-शैथिल्ये भावकरणे च । १ । अक० । सेट् । ५० ॥ चिट्ठति । । ५ चिचिल्छ । ‘कुञ्चति' (७७) वत् । चीक=मर्षणे । १० १ सक० । सेट । उ० । आऋषीयः । चीकथति-ते । चीकति-ते । चभ्रू (ची)=क्रस्थने । १ । सक० । सेट्। आ० । चीभते । ‘ीचति' । {११९) वन् । चीच=भाषायाम् । १० । सक० सेट् । उ० । वयति-ते । ची वू (चीघ्)=आदानसंधरणयोः । १ | सक० । सेट् । उ० । ऋदित् । चीवति-ते ॥ ५, चिचीव-वे। ‘जीवति' (१६५) धत् । चीवरं कन्था। चुकन्द!थने । १० । सक० 1 सेट् । उ० । चुकथति-ते । चुच्य=अभिषवे । अभिषवः स्नपनं, पीडनं, दानं, सुरायाः सन्धानं च । ११ दानेऽनूर्म २। अन्यत्र सक०। सेट् । प०। चुच्यति । ‘कुवति' (७७) यत् । चुट-छेदने । ६ । सक० | सेट् । प०। कुटादिः। चुटति। ६ . चुचोट । तुदादि ‘कुलु’ धातुवत् । चुट-छेदने । १० । सक० । सेट्। उ० । चोटयति-ते । चुटि (चु)=अस्पीभावे । १ । अक० । सेट्। प० चुण्टति । ‘कुन्थति' (३२) घान् । चुटि ( चुण्)=छेदने । १० । सक० १ सेट्। उ० । वृष्टयति-ते । चुहृ=अस्पीभावे । १० । अक०,। सेट् । उ० । चुट्टयति-ते । वुड=संवरणे । समुच्छायै च । ६ । सक० । सेट्। ५० । कुटादिः।

चुडति। ५ चुचोड । ‘कुच’ धातुचत् । चूडा शिखा ।

४२७

बातुकोशः

चुडि (चुण्ड् )अभावे | १ अक० । सेट् । प० ! चुण्डति | ‘कुम्थति' (१२) वत् ।

चुङ=भावकरणे । भावकरणभेषुयसूचनम् । १ । अ० सेट् । ५० ।। चुञ्चति । ५ चुचुङ । ‘कुञ्चति' (७७) वत् ।

चुनिंर् (चुत् )=क्षरणे । १ । सक० १ सेट् । प०, इरित् । चोतति । चुचोत । ‘च्योत’ि (२९) वत् ।

चुद=संचोदने । १० । सक० में सेट् । उ० । चोदयति-ते । ९ . अचू- खुदत्--त ? चोदनम् । चोदना ।

चुप=मुन्दायां गतैौ । १। अक० । सेट | ५० । चषति । ५• चुचोष । ‘शस्वति' (७३) वत् ।

‘चुबेि (सुम् )=बलसंयोगे [१ २८१ । सक० । सेट्। प० । चुम्बति । चुबि (चुच् )=हिंसायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० चुम्बयति-ते । ॐ चुरंस्तेये । [५९९] १० सक० सेट् । उ० । । चोरयति-ते । चुरण=चौथे । ११ । चुरण्यति ।

चुल=समुच्छाये । १० । सक० । सेट् । उ० । चोलयति- ते । चुल्छ==भावकरणे । ‘कुळु’ धातूं पश्यत | गुलिः । चुल्ली ।। यूरी (चूर )दाहे । ४ । सक० से। आ० 1 इंदि । चूर्यते । ५. चुचुरे । ‘गूरी’ धातुबत् । पूर्णः ।

चूर्णपेरणे सङ्कोचने च । १० । सक० । सेट् । ऽ ७०, चूर्णयति-ते।। ९. अचु चूर्णत्-त ।

चूर्ष=पाने [१९८] ? सक० । सेट् । प० ) चूषति । श्रुती (चून् =हिंसाप्रन्थनयोः । ६ । इंक० । सेट् । प७ ।। चतति ।

२. बृततु । ३. अचूतत् । ४. घृतेन । ९. वचनं । चबूततुः। ६. चर्तिता । ७, सेऽसिचि कृतचूते-तीडुिकल्पः । चत्vति-च- 2. ** ४२८ दृहद्धनुषावल्याम् तिष्थति । ८. चूल्यात् ! ९. अचलत् । बृचः । वृत्तवान् । ‘कृन्तति’ (१३७) बत् । खूप=सन्दीपने। १० । सक० । सेट् । उ० । आधुषीयः । चर्षय ति-ते । चेल्चलने । १। अक० । सेद। परु । चेलति । ‘खेलति’ (चेलू)= (१५९) वत् । चेलं वनम् ।

• चेष्टचेष्टायाम् [९९। अक७ । सेट्। आ० । अआदित् ।

-] १ चेष्टते च्यु=सहने । १० सक७ । सेट् । उ० । च्यावयाति-ते । ९. अचुच्युवत्-त । च्युट् )=आतौ । १ । सक० । अनि ० आ० । उकारान्तः । (च्यु च्यवते . चुच्युवे। धातुवत् । च्युतं गलितम् ।। । ५भ्वादि ‘कुड्’ च्युतिः । ४ च्युतिरच्युत् )=आसेचने [२९] • सक० से)| प० । इरेत् ।। च्योतति । च्युस=हसन । १० । अक० सेट् । उ५ च्योसयति-ते । ९. अचुच्युसत्-त । ) । " छदअपवारणे । १० । सक० । । उ० । आधुषीयः । छाद = संद यति-ते । छदति-ते ॥ ९. अचिच्छदन्त । छन्नः-छादितः। छादयति गगनं मेघः । छदिः=गृहपटलम् । छद्म=कषटम् । छदः पत्रम् । छद-अपवारणे । १० । सक० । सेट । ४० ! अदन्तः । छदय ति-ते । ९. अचिच्छदत्-त । धातुकोशः ४ २६ छदि (छन् )=संवरणे । १० । सक० । सेट् । उ० छन्दयति-ते । ९, अचच्छन्दत्-त । छदिर् (छ)=ऊर्जुने । अर्जनं वनं जीवनं च । १ । सक २ । सेट् । प० घटादिः । इरित् । छदति । छदयति । छन्दः अभिप्रायः । छन्दस् वेदः । अनुष्टुबादिकं च । छसु(छम् )=अदने । १ । सक० सेट् प० । छमति । ५ चच्छाम । ‘चमति’ (६ ४०} चत् । छर्दे=उँमने । १ । अक० । सेट् । यe । छर्दति ! ५ , चच्छ६ ।। । ‘नर्देति’ (४१) बत् । छर्दिः वमथुः । छर्दवमने । १० । अक० । सेट्। उ० । छर्दयति-ते । छष=हिंसायाम्। १ । सक० । संद । उ० छषति-ते । ५. च. च्छाष--चच्छधे । ‘चख’ धातुवत् । अत्रैवभ्यासलोपौ न स्तः ।

• छिदिर् (छिद् )=दैर्घकरणे [५४१] ७ । सक० । अनि० । उ० ॥

छिनति-छिन्ते । छिद्रं रन्ध्रम् । परिच्छिनत्ति । परिच्छेदः । छिद्रकर्णभेदने । १७ । सक० । सेट् । उ० । अदन्तः छिदयति-ते । कुट-संघरणे । ६। सक्र० । सेट् । प० । कुटादिः । छुटति । ५र्भ चुच्छोष्ट । तैौदादिक ‘कुच' बालुवत् ।। छुड=संवरणे । ३ । पूर्ववत् । छुप=स्परौ । ६ । सक० । अन० १ प०! छुपति । ५. डुच्छोष । चुच्छोपिथ । ६ . छोरु । ८. झुयात् । ९. अच्छप्पत्। छुप्तः । छोष्ठम् । सृप्त्वा । छुर्-छेदने ।। ६ । सक० । सेट् । प९ | कुष्टादिः । कुरति। ५. चुच्छोर । ‘कुच’ धातुवत् । छुरिका । आच्छुरितकम् सोमासो दासः । (उ)च्छुदिर्-(छंद)=दीप्तिदेवनयोः । ७ । दीवावकर्म ० । देबने सकर्भ ।। ( । ४ ३ ० हृद्धातुरूपावयन् • • संट् । उ० । शृणत्ति-छून्तः । बृन्ते ५. यच्छर्द । चच्छृदतुः । ! चच्छदे । ६. छर्दिता।७, से ऽसिचि-अर्दिष्यति-ते-छस्थति–ते । ८. घृधात्-छाद्वेषीष्ट । ९ . अच्छूदत्-अच्छदत् । अच्छूत । १० अच्छादंष्यत्-अच्छूत्स्यत्-त । -छर्दित्वाः। ‘छिनति’ छुवा (१४ १) वत् । छड(J)=दीपने । १० । सक्र० । सेट् । उ° । आधुर्षीयः । छर्द यते-त । ९, अयच्छूदत्-त अचच्छदत्-त । णिजमावपक्षे छर्दति । ७ छर्दिष्याति-छरयीति । निष्ठायाभनेऽर्थकनीदिसा णिज्वैकल्पिक इति ज्ञायते । छर्दितः । शृण्णः । छप=सन्दीपने । १० । सक० सेट् हैं उ० । आधुषीयः । छर्प यति-ते । ९. अचंछुिपत्त-अचच्छर्पत्-त । छयेति इत्याद्यपि ।। छेदद्वैधीकरणे | १० | सक८ । सेट् । उ० । अदन्तः । छेदयति-ते । छे==छेदने । ४ । सक० । अनेि ० ) ५० की ओकारान्तः ! छयति । ‘श्यति’ (४०९) वत् । छायक । णिचि छथयाति-ते । .

• जक्ष=भक्षहसनयोः [३७५] २ भक्षणे सक० । सेट् । प० ।

रुदादिः सविति । जज-युद्धे । १ । अक० । सेट् । प० । जजति । ५. अजाज । जेजतुः। "चरति’ (१६२) वत् । जजि(जङ् )शुद्धे । १। अक० सेद् । प० । जति । ५. जजङ् । ‘कन्दति’ (१०) चत् । जटसङ्घाते । १) सक० । सेट् । । प० । जटति । ५. बजाट । जेटतुः । ‘वरति’ (१६२) वत् । जटा। जटिलः । जड=संघाते । १ । ‘जट’ धातुबत् । चातुकोशः ४ ३ १ जन-जनने । ३ । अक्र० सेट । प% छन्दसः । जजन्ति । जजातः। जति । २. जजतु । ३. अजजन् । अजजताम् । अजक्षन् । ४. जजाथान् । ५ , जजान । जज्ञेतुः । ६. जनिता । ८. ज न्यात् । ९: अजानीत् ।।

• जनी (जन् )=दुर्भावे [४१२] ४ । अक० । । आ० । जायते ।

जनुः । जन्म । जन्तुः आनुः । जाया । जनिः । जनी । जन्यः । प्रजनिष्णुः ।

• अप=ळ्यक्तायां वाचि { मानसे च [१२५] ११ सक० से । ष० ।

जपति । ज’ (जम् )=(त्रविनामे । १ । अझ० । सेट् । आऊ । वैदित्। रविजभोरधि । जन्भते । ५ जजम्भे ॥ ६ जम्भिता । ८. जम्भिषीष्ट। ९. अजम्भg । द्वन्ध्यम् । जब्धः । जम्भित्वा । ‘जभि' इत्यपि केचित् । णिचि-–बम्भयति-ते । जभि (जम् )=ाशने । १० । सक०म सेद् । उ० । जम्भयति-ते । जमु (जम् )=अदने ‘चमु' धातुवत् । जेमनम् आहारः जर्जे=परिभाषणहिंसातर्जनेषु । ३ । सक०। सेट् । प० । जर्जति । ५. जजर्ज । ‘नर्दति' (४१) बळ । जर्जरः । जलंघातने । घातनं तैक्ष्ण्यम् । १ । सक० । सेट् । प०। जलति । ‘जषति’ (१२५) बत् । जलः । आकः । जडः । जल=अपवारणे । १० । सक० । चेट् । उ० । जालयति-ते । जाल ।

• जल्प=ळ्यक्तायां वाचिं [१२६ ] १ । शक । संट । प० जल्पति

‘जपति' (१२५) वत् । जष=हिंसायाम् । १ । सफ० संद । प०। जपति। ‘जषति'(१२६)चत् । जसि (जंस )=रक्षणे । १० । सक० । सेट्। उ० । जंसयति-ते । १३२ ऋतुरूपबट्यम् जङ (जम् )=हिंसक्षम् । ताडने च । १० । स5७ । सेट्। उ० १ आस । यति--ते । ९. अजीजसत्-त । असु(म् )मोक्षणे ! ४ । सऊ७ । सेद । प० । जपति । ५० जजास । जेसतुः । ‘हनु' धातुवत् । जयति बसं गोपः । xजाट=निद्राक्षये [३७६] २ । अक० । सेट् । प० ! ऋकारान्तः । जगति ।

• जि=जये १३ ४] १ । अक० ! अनि । जयति ।

० प • । जि=अभिभवे । अभिभवो न्यूनीकरपम् । न्यूनीभवनं च । आधे सक्र० । द्वितीयेऽकर्म० । अनि० | प० । जयति । प्राग्वत् । जिंभुजि )=अदने । १। सक० ।। सेट । प०। जेमति । ५. जिजेम । ‘चेटति’ (१० ९) व । जेमनं आझरः । जि=िइंसायाम् । ५ सक० ५ सेट् । प७ । छान्दसः। इकारान्तः । जिरिणोति । जिविजिन्व् )प्रीणने । १ | सक० १ सेट्। प० ॥ १. जिन्वति । २. जिन्वतु । ५, जिजिन्व । ६. जिन्वित । ९. अजिन्वीत् । जिघृक्षेचने ॥ १ । सक० । सेट । १० । उदित् । जेषति । ‘चेटति' (१०६) वत् । जेषित्वा-जिद् । जिष्टः । जिष्टवान् । « जीव=qणने [१६१] १ । अक० । सेट्। प० । जीवति । जुगि(जुङ्ग )=धर्जने । १ ।। सझ७ । सेट् । पe 1 जुह्वति । ५ जुजुङ् । ‘कुन्थति’ (३२) वत् । जुटऋगतौ । ६ । सक०। सेट् । प९ । कुष्टादिः । जुष्टति । ‘कुच’ घासुवत् । जुङगतौ बन्धने च । ६ । पूर्ववत् । जुउपेरणे । १० । सऊ७ । सेट । उ० । जोडयति-ते ॥ ९. अजू- जुड-तते । धातुकोशः ४ ३ ३ जुनू (जुत् )=भासने । १ । अक० । सेट् । आ० । जोतते । ५. जुजुते । । रोचति’ (२१४) बत् । जुनातैौ । ६ । जुटयत् । मरुतो जुनान्ति । जुध=परितर्कणे। परितर्कणं ऊहो हिंसा वा। सुखे च । १० । सक० । । सेट् । उe आधृषयः। जोषयति-ते। जुषति-ते । जोषं तूष्णीं सुखं वा। जुष=हिंसायाम् । १ } सझ० । सेट् । प० । जुधति । ५ . जुजोष । स्वादि ‘शोचति’ (७६) वत् । ४ जुषी=मीतिसेवनयोः [४९९ ] ६ । सक० । सेट् । आ० । जुधते । जोषा योषित् । जूरी हिंसाहान्योः । ४ । ‘गूरी’ धातुवत् । ४ जूभि (जूम् )=ात्रविनामे [१२२] ११ अक० । सेट् । आ० । ।

• तृ=वयोहानौ [५८२) ९१अक० । सेट्। प० । ऋकारान्त ।

तृणाति । जू--वयोहानें । १० । अक० । सेट् । ऋकारान्तः। उ५ । आधुर्यायः ।। जारयति-ते , जरति ।

• जूष् (जु)=धयोहान [४० २ ] ४ । अकः । सेट् । प० । जीयति ।

जेषु (जेष् )=गतौ । १ । सक्र०। सेट् । आ० { । आदन् । जेषते ।। ५. जिजेधे । ‘देवति’ (१५०) वत् । । जेह (जेद् )=प्रयत्ने । १ । अक० । सेट्। आ० । ऋदित् । जेहते । जिजेहे । ‘देवति’ (१५०) वत् ।

• =क्षये । १ । अक७ । अनि० प० । ऐकारान्तः । जायति । ५.

अजै । ‘ग/यति’ (२७०) वत् । जम्भत ४३४ व्यूह द्धातुपावर्यम् ज्ञ=शने ज्ञापने च । १० । सक्र० । सेट्। उ० । गित् । इपयति -ते।। अज्ञा=अवबोधने [१८४९ । सक० अनि० । आकारान्तः । प० । जाभवति । ज्ञा= नियोगे । १० । सक० । सेट् । ३० । ज्ञापयति-ते । ॐज्यावयोहानौ [५८५] ९ । अक्र० । अनि० । परु । स्वादिः । जैिनाति । युङ् (यु)=गत । १ | सक० । । अनि० । आ० । उकारान्तः । ज्यथते । ५ जुज्युवे । स्वादि’ कुड्' धातुवत्। जि=जथे अभिभवे च । १ । आथेऽकर्म० । द्वितीये । सक०। अनि० । । ए० की ज्यातिं / ‘जयति' (१६४) वत् । ॐ ज्वर-रोगे [२२९] १ । अक्र० सेट् । प• । मित् । ज्वरति । ज्वर । जूः जुलै । xबल=दीप्तौ [२३ ६] १ । अक० । सेट्। प० । ज्वलति । (झट=संयते । १ । 'जट'घतुवन् । झड=संघाते । १ । ‘जट ’ धातुवत् । इमुझम् )=अदने । । 'चमु' धातुवन्। इझ्=१ : “जज' धातुवन् । झझर । झझ=६ । पूववत् । झ७८१ । ‘जघ' धातुवत् । झ = आदानसंवरणयोः १। सक७ । सेट् । उ० । झषति-ते । चष' धातुवत् । फू ष् (झ)=वयोहानैौ । ४ । अक० । सेट् । प० । झर्यति । जीर्यति’ (४० २) वर ! धातुकोशः ४ ३५ (अ) इन्धी । ‘इन्धी’ धातूं पश्यत । (लि) क्ष्विदा । 'धिवदा’ धातुं पश्यत । (ब) तृषा । ‘तृष’ धातुं पश्यत । (झि) त्वरा । ‘स्वरा’ धातुं पश्यत । (लि) धृषा । ‘धृष' धातुं पश्थत । (लि) फल । ‘फ’ धातु पश्यत । (लि) भी । ‘’’ धातु पश्यत । (झि) भिदा । भिदा' धातूं पश्यत । (त्रि) ष्वप् । ‘ब’ धातूं पश्यत । (जि) ष्विदा । ष्विदा’ धातूं पश्यत । दाकि (टङ्ग )=बन्धने । १० । सक० । सेट् । उ० । टङ्कयति-ते। टल=वैक्लव्ये । १ । अक० । सेट् । प० । टळति । धूल। ट्टुल। । ‘चरति' (१६२) चत् । टिक (टिक् )=ातौ । १ । सक० । सेट् । आ० । दित् । टेकते । ५. टिटीके । ’शिक्ष्विदा' धातुवत् ॥ ९, अटेकिष्ट । अटेक्षािताम् । इति आत्मनेपदमेव । टीकृ टी }=ातौ । ११ सक । सेट् । आल७ । कदि। टी ते । →म् टंकते ५. टिटीके । ६. टीकिता । ८, टीक्रिषीष्ट । ९, अदीक्षिषु । टीक्यते गम्यते ज्ञायते अनथा टीका व्याख्यानम् । (डुओ) =ि‘श्वि' धातुं पश्यत । (४ओ) स्फुर्जा=स्फुर्जीधातुं पश्यत ! (ङ) ' धातुं पश्यत । ४३६ वृह्द्धातुरूपावल्याम् (ङ) दु='टु’ घातुं पश्यत । (ङ) नदि=ीनदि' थार् ५इथत । (ङ) मस्जे=‘मस्जो’ भागं पश्यत । (ङ) भ्रातृ=‘जा’ धातूं पश्यत । (ङ) =‘श्रधृधातु पश्यत । (ङ) लाभृ='भ्लाश्च’ धातू घश्यत । (ङ) याचू='’ धातूं पश्यत । (ङ) वम=‘बम' धातुं पश्यत । (ङ) वेट्ट=<वेषु’ धातुं पश्यत । दैौक़ (टैक् )=गतौ । १ । सक०। सेट् । आ ० । ऋदित् । टौकते । ५. द्वौके । ६ टैकिता । ८. ऐकिपीष्ट । ९. अटकिष्ट । दुळ=वैक्लब्ये । १ । अक७ । सेट् । प० । पूछति ॥ ५. ट्वाल । ‘चलति’ (९३६) वत् । डप=संधाते । १० । सक० । सेट् । आ० हा आकुस्मीयः । डापयते । डिप-क्षेपे । ४ । सक० । सेट् । प० 1 डिप्यति । ५ डिडेष । ‘कुम्यति' (४५८) वत् । डिपक्षेपे । ६ । सक० । सेट् । ५० । कुटादिः । डिपति । ५. डिडेप। ‘मिषति’ (५०७) वत् । डिप-क्षेपे संघते च । १० । सक० । सेट् । आ० आकुभीयः । डेषयते । । डिवि (डिम्)=दोघे ।१० । सक० सेट् । उ० ५ डिम्बयति-ते । डिभि (डिम् )=क्षेपे । १० । सक०। सेट् । उ० में डिम्भयति-ते । अॅम्भः-अभकः } वातुकौशः । ४ ३७ ४ डी (डी)विहायसा गतौ (२९१] ११ सक० । सेट् । आ०१ हूँथते।

• डी (डी)=विहायसा गतैौ [४०९ ४ ! सक० । सेट् । ओदित् ।

आ० । डीयते ।। () — –करणे ‘कृञ्' धातुं पश्यत । (ङ) क्रीड्=क्री’ धातुं पश्यत ।। (ङ) दाझ्=‘दार्’ धातुं पश्यत । (ङ) धान् =‘घञ्’ धातुं पश्यत । (ङ) पचष् =पचष्' धातूं पश्यत । (ङ) भृत् =‘भूद्' धातुं पश्यत । (ङ) मिळू =‘मिच्च्’ धातुं पश्यत । (ङ) लभष्= 'लभट्’ धातूं पश्यत । (ङ) वप्=‘वष्’ धातूं पश्यत् ।। (बुल)=उत्क्षेपणे । १० । सक७ । सेट्। उ० । डोलयति-ते । डोला । ढौक़ (ढौ )=रातौ । १ । सक० ! सष्ट । आ ० । ढौकते ॥ ५. छंदोंके । तं विप्रदर्शी कृतधातयत्वा यान्तं वने रात्रिचरी बुतोके । (भट्टिः २ । २३)। ६. ढौकिता ८, कैौकिपीष्ट । ९. अढौकिष्ट । णक्षगतै) । सञ्जात इत्येके । १ 4 सक० । सेट् । प० 1 नक्षति । ५. ननक्ष । ‘नर्देति' (४१) वत् । नक्षत्रम् । णखतौ १ । सक० । सेट् । प० । नखति । ६ ननाख । नेखतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । णखि (नॐ =तौ । १ | सक७ । सेट् । प० नवति ॥ ५. ननव । ननद्धेतुः । ‘क्रन्दति’ (१०) बत् । ४ ३८ बृहद्धतुरूपावल्याम्

• ण=ौल [१०४] १ । अक९ । सेट् १५४१ नटति । नटनम् ।

मध्यम् ।

• णद=अल्थक्ते शब्दे [३९] ११ प० । नदति ।

। गद=भाषयान् । १९ । सक० । सेट्। ऽ० । नादथति-ते । णभ=हिंसायाम् । अभाषि । १ । हिंसायां सक० सेट् आ० १ द्युतादिः नभते । '५. नेभे । नेभाते । सुग्रीवः प्रघसं नेभे । (भट्टिः १४ । ३ ३) । ९. अनभत्-अनभिष्ट । ‘स्वदतेि’ (१६) वत् । नभते हिनस्ति कीटादीन् इति नभः श्रावणमासः । णभ=हिंसायाम् । ४ । सक० १ सेट् । घ० पुषादिः नश्यति । १. नाम । नेभतुः । ‘नश्यति’ (४४२) वत् णभ=हिंसायम् । ९ । सक० सेट् । प० नश्नाति । ५. ननाभ । नेभतुः । ९. अनभीत्-अनाभीत् । ॐ णमप्रहृत्वे शब्दे च ९.३० & १ । घ० । नमति । णय-गतौ । १। सक० । सेट् । आ७ । नयते । ५ नेये । नेयाते । ‘द्धति’ (७} वत् । । णल=ान्धने । बन्धने च । गन्धनं=सूचनम् । १ । सक७ । सेट् । ५० । नलति । ५. ननाल । नेणतुः । ‘जपति’ (१२५) वत् । नलः। नड। नछिनम् । नाल| नली प्रणाली । ॐ णश अदर्शने ४४२] ४ । पुषादिः सक० | सेट \ धादि स्वाब्रेट् । प० नश्यति । णस-कीौटिल्ये । १ । अक१ । सेद् । आ ० । नसते । १. नेसे । ‘दधति’ (७) वत् । ॐ णहबन्धने [४ १९ ] ४ । अनि० । उ० । नखति -ते। प्रणः इति । नश्री चर्मरज्जुः। नाभिः उपानत् । ( । धाकोशः १ ३३ ॐ पाशD=शब्दे [१८१ ] १ । आ० । नासते । णिद्युम्ने । १ । सक७ । सेट् । ५० । निक्षति ॥ ५. निनिक्ष। लिन्दति’ (११) बत् । णिज निज़् )=शुद्धौ । २। सक०। सेदे । आ० । निले । निज्ञाते । म० निजे । निडुवे । २. निझाम । म९ निक्ष्व । ३. अनिङ्ग ! ४. निीत । निङ्गीयाताम् । ५. निनिजे । ६. निर्जिता । ८. नित्रिषीष्ट । ९. अनिञ्जिष्ट । निञ्जनः । निश्चितम् । निर्किस्य । xणिजि (नि )=शौचपोषणयोः {३९१] ३ । सक० । अनि० ।। उ० । । नेनेति-नेनिक्ते ।

• णिदि (निन्द)-कुत्सायाम् [४ ७ ] १ । य० ।। निन्दसि । भिन्दा ।

निद्रा। निन्दितः । निन्दनीयम् । निन्दित्वा । निन्दितुम् । णिह-धूमासन्निकर्षयोः । १ । सक०को सेट ज४ । नेदति-ते ।५. नेिनेद । निनिदतुः । निनिदे । निनिदाते । ६. नेदिष्यति-ते । ८, निधात् । नियस्ताम् । नेदिषीष्ट । नेदिषीयास्ताम् । ९. अनेदीत्-अनेदिष्ट } णिलगहने । गहनंदुर्बोधः १ ६ ! सक० सेट । ५० । निलति । लिखति (५०८) वत् । निलति शस्त्रं कुधीः । णिनि (निन्व् )=सेचने सेयने च | १ / सक° । सेट् प० । निन्वति । ५. निनिन्व । ‘जिवि' धातुवत् । णिश=समाधौ । समाधिःशीलम् । १। अक० । सेट् । प० । नि- शति ।५२ निनेश । निनिघतुः । ‘चेष्टति’ (१०६) वत् । णिसि (निं)=में बने । २ । सक० । सेट । आ० । निंस्ते निंसते । निंसते । निस्से । निंसथे। निन्ध्वे ॥ २. निंस्ताम् । निंस्व ४ ४ २० बृहद्धनुषावल्याम् ६. निनिंसे ३ ६. निंसिता । ९. अनिंसिष्ट । निंसित ’ । निंसितुम् । । नॅिसिया । मुनिंस्थ-प्रणिंस्य ।। ॐ णीञ् (नी)=आषणे [२६ ३ १ । द्विकर्म७ । उ० । नयति-ते । न नरों नरः । णल=वणें । १ । सक्र० । सेट् । प० । नीलति । निनील । प्रणी लति । नीलः । नीली । ‘मीलति’ (१५४) वत् । णव-स्थौल्ये । १ । अक७ । सेट् । ५० । नीवति ॥ ५. निनीव । जीवति (१६५) चत् । ॐ णु (जु)=स्तुतौ [३४३] २ । ५० नौति । ४ णुद=प्रेरणे [४९० ६ । उ० । नुदति–ते । नौः । ॐ णुद=प्रेरणे [५२९] ६ । प० । नुदति ।

• Q=तबने {५१२] ६। प० ।। नुबति ।

येद्=सुरसासंनिकर्षयोः । १ 1 सक० में सेट् । उ० । नेदति-ते । ३. अनेदत्-त । ५. नेिनेद-निनिदे । ७. मेदिष्यति-ते । ८. मेद्यत्--नेदिषीष्ट । ९. अनेदीत्- अनेदिष्ट । चडि अनिनेदत्-त ? णेq=गौ । १ । सक० सेट् । आ९ । मेषते । ६. निनेघे । चेपति (११६) चत् । चडि. --अनेनेत् त ।। _ तक-हसने । १ । । अक० 1 सेट् प० । तकति ॥ ५, तताक । तेकतुः । ‘जपति' (१२१) वत् । ॐ ताकि (तङ्क )-कृच्छ्जीवने गतौ, च । [६२] १ । पe { तद्वति । तथचने । त्वचनं संवरणं स्वचो ग्रहणं च ।१ । अक० । सेट् । प७ । तक्षतिं । ५. ततक्ष । ‘नर्दति’ (४१) वत् ।। धातुकोश ४४१ ॐ तनू (तक़ )=तनूकरणे । [१९३] सक० । वेट्। प० । तक्ष्णोत-तक्षत । तागि (तङ् )आतौ । १ । सक० । सेट् ! य७ । तइतेि । ५, ततह् । ‘कन्द ति’ (१०) बत् । तडु (तञ्च }द्गतौ । १ । सक० । सेट् | प७ । तञ्चति ॥ ५. ततश्च । ‘नर्दत’ (११) यत् । ततः तचित्या-तत्वा । तक्रम् । आतवनम् , । तथै (तइ }=सके चने की ७ सक० । वेट्। पe तनक्ति । तद्भः । तयन्ति ) ३. तनतु । १० तधि । उ २ तनचानि । ३. अतः नई । अतम् ॥ ४. तञ्ज्यात् । तच्यताम् ॥ ५. ततश्व । स ७ तताश्छिथ-ततक्थ । उ० तहाञ्चिव-सतघ्छन । ६ . तद्धिता तङ्ग । ७. तयिष्यति-तद्ध्यति । ८. सध्दच्यान् । तच्या स्ताम् । ९, अतीत्-अताङ्कीत् । तह्यम् । तक्तम् । तश्चि तुम्-तक्र्म् । तञ्चित्स्वा –तङ्वा । आतच्यं । कर्मणि तच्यते तङ् तळू )=सोचने । ७ । सकल ) वे । प७ = पूर्वधातुवत् । । तन्ति । तनजानि । ततऊ । इत्यादि द्रष्टव्यम् । तष्ट=उच्छूाये । १ । अक ० । सेट्। पe सटति । ५. तताट । तेष्टतुः । ‘दति (२३८) वत् । तटः । तेषु कः ।

• तड=आघाते [६१० ] १० सक० । सेट् । ३० । ताडयति-ते ।

ताडनम् । तडागः । तण्डुलम् । तडळभाषायाम् । १० । पूर्ववत् ।

• तडि (तण्ड् )ऋताडने [१०१] १ । सक० । सेट् । आ ० । तपड़ते ।

ॐ तानेि(तन्)=कुटुम्बभरणे ६ २१].१० अक० । सेट् } उ० । तन्त्रयति-ते । तन्त्रीः-वीणादेर्गुणः । वंE 5a ४ ४२ हछतुथबर्यम् ॐ तनु (तन् )=यिस्तरे [१६ ०] ८ । सक० सेट् । उ० ! तनोति तनुते । त=सः | तौ ! ते । तितउ: } वितानम् । तनु (सन् )=श्रद्धोपकरणयोः॥ १० सक० ।। सेट्। उ० । आधू पीथः । तानयति–ते । वितालम् । ॐ तप्सन्तापे [३०६ १ । सक० । अनिट् । प९ । तपति । तपो- ऽनुतापे च ! अल्बतप्त पाषेन । ॐ तप-ऐश्वर्यं [४१९] ४ | अक० । अनि । आ७ । तप्यते । तप=सन्तापे। १० । सक० । सेट्। उ० | आङ्गयः । तापयति-ते। । तपति । ४ तमु (त )=आह्वयाम् [४ ४९] ४ । अक० । सेट् । प०) ताम्यति । तय=गतौ । १ । सक० । सेट् । आ० ॥ तयते । ५. तेथे। ‘दधति' (७) वत् । तर्क=भाषायाम् । वितर्कणे च । १० । सक० । सेट्। उ० । तर्क यति-ते । तर्कःतर्कविद्या ।

• तञ्जकभईने ८८] | । सक० ) से । ५० । तर्जति ।
• तजे=भर्सने [६ २३] १० सक० । सेट् । आ०१ आकुस्मीयः ।

तर्जयति-ते । तत्रेयि-ते । ॐ तद्-हिंसायाश् १३ १ । सक० । सेट्। प७ । तर्हति । त=प्रतिgयाम् ? १० ॥ सक० से। उ० । ताळयति-ते । तलम् । भूतलम् । तसि (तंम् )=अलंकरणे । १० । सक० सेट् । उ० | तंसयति-ते । अवतसः | तमु (तस् )=उपक्षये । ४ । अक० } सेट् । ५० । तस्यति। ५, ततास । ते सतुः । ‘यस्यति’ (४१७) वत् । धातुओंशः ४ १ ३ ॐ लयू (ता )=सन्तानपालनयोः [१४७} १। सक२ सेट् । आ० ।। तायते । तिङ्-आस्कन्दे गतौ च । आस्कन्दनं तिरस्कारो बधश्च । ५ । सङ० । से । य७ । तिनोति ॥ ५, तिते ॥ ६. तेक्षिता । ९. अतीत् । तिकृ (ति— )=ातौ । १ । सक० थी सेट् । आ० १ तेझते । ५ . तितके। ६. तेक्षिता ॥ ९, अतेकिष्ट । तिगआस्कन्धे गतौ च । ‘तिक' धातुवत् । तिव=तिक’ धातुवत् ।

• तिज=निशाने | निशानं=सहनम् । [२९ ४ १। स ० । सेट् । ष० ।।

नित्यसन्नन्तः । तितिक्षते । तिज=निशाने । निशानम् ऋतीक्ष्णीकरणम् । १० । सक० । सेट् । उ० तेजयति-ते । तेिको रखः तेजो दीप्तिः

• तिषु (सिप् )=क्षरणे [११५] १ ! सकe ! अनि ० । आ ० । तेपते ।

सिम=आर्दीभावे । ४ । अक७ । सेट् । १० ३ तिम्यति । ‘शुभ्यति' (४६६) वत् । तिभिः । तिमिरम् । तिल-तौ । १! सक० । से । पe . तेलति । तितेल । 'चेटति' (१ ०६) घत् । तिछ=नेहने । ६ । अक० । सेट् | प० । तिलति । मिलति' (५३१) वत् । तिाः । तलम् । तीक़ (ती छु )=ागतौ ।१ । सक० । सेट् । आ० । तीकते । तितके ।। ‘दीक्षति’ (१७६) वत् । तीम=आह्वभावे । ४ । ‘तिमी धातुयत् । तस्यति । तारकर्मसमाप्तौ । १० । सझ० । सेट्। उ० । अवन्तः । तीरयति-ते ।। तीव=स्थौल्ये । १ । अक० 1 सेट् । प० ॥ तीवति । ‘जीवति’ (१६५) बत् । ४ ५४ बृहद्धतुरूपावल्याम्- तुगतिवृद्धिहंसासु । सौत्रोथमुकारान्तः २। हिंसायां सकर्म७ । अन्य अकर्म० । अनि । प७ । तैौति-तवीति । ‘कौति’ (३४९) वत् । इन तुजहिंसायाम् | १ | सक० । सेट् । प० । तेजसि । तुज ! ‘द्यो- चति’ (७६) चत् । तुज=हिंसबलादाननिकेतेषु । १० ] सक० । सेट् । उ० । तोजयति-ते । । तुजि (तुळू )=पालने हिंसयां च । १ । सक० सेद् । प&। तुङ्गति । ‘कुञ्चति' (७७) वत् । ८. तुयात् । । बुजि (तुळ )=हिंसादाननिकेतनेषु भाषायां च । १९ सक्र ७ सेट् । उ०। तुञ्जयति- ते । तुप्=ङ्कलहकर्मणि । ६ । अझ० । सेट्। १०। कुटादिः । तुटति । ‘कुलु’ घातुधत् । तुष्टिः । तुड-तोडने । तोडनं भेदः । ६ । सक० । सेट् । प०) कुटादिः । तुङति । ‘कुचधातुयत् । तुडि (तुण्ड् )=तोडने । तोडनं वारणं हिंसनं च | १ । सक्र ७ । सेट् । आ० । तुण्डते । ५. तुतुण्डे । ‘स्कॅन्दतेि’ (८) वह । तुण्डते खादति खधं द्रव्यमिति तुण्डं मुखम् । तुङ ( तुड् )=तोडने । १ ) सक० सेट् । प७ । तोडति | तुतोड । ‘कुच' धातुबत् । हुण=ौटिल्ये । ६ । अक्र० । संद । प७ १ तुणति । ‘कुच’ धातु- वत् । तुत्थ=आवरणे । आचरणमाच्छादनम् ॥ १० } सक्र० । सेट् । उ० ।। अदन्तः । तुत्थयाति–ते ।

• तुद्व्यथने [४८९] ६ । सक० । अनि० । उ० । तुदति-ते ।

तुन्दम् उदरम् । ४ ४१ तुषहिंसायाम् । १ । सकः । सेट् । षः । तपति । ६» हुतोष । ६. तोपित ! ‘शोचति’ (७६) बत् । तुप=हिंसायाम् । ६ । स० १ सेट् । ष० । तुपति । ‘कुच’ धावुबत् । हुफ=हिंसायाम् । ६ । पूर्ववत् । तुझ-हिंसाथाम् । १ । स्वादि’ ‘तुप' वत् । तुवि (तुम् )=अर्दने । १ । सक० ) सेट् । षe | तुभ्यति । तुलुङ्गव। । ‘कुन्थति’ (३२) वत् । तुवि (तुम् )=अदर्शने अर्दने च १ १० ] सक७ । सेद् । उ० । मुम्बयति-ते । तुभहिंसायाम् । १ सक० से । आठ / घृतादिः । तोभते । । ९. अतुभत्-अभिष्ट । रोचति (२ १४) वत् । नुभ=हिंसायाम् । ४ 1 सक० । सेट । ५० । पुषादिः । खभ्यति । ९. अतुभन् । ‘कुभ्यति’ {४ ६ ६) वत् । तुभ=हिंसायाम् । ९ । सकः । सE ! ष० । तुझति । क्रयादि- ‘‘भ' धातुवत् । तुभित्वा तोभिवा ? तुधः ।। तुम्प=हिंसायाम् | १ | सक ७ ) सेट् । प • तुपति । ८, तुष्यात् । तुम्प=हिंसायाम् । ६ । सक० सेट् । प० ! तुम्पति । ‘शुम्फनिर्भ (५०३) वत् । तुम्फ=हिंसायाम्। १। सकः । सेट् । प७ । कति । तुम्फ-हिंसाययाम् | ६ | सक० १ से; । घ७ । तुम्फति । ‘शुम्फति'। (५०३) वत् । तुर=त्वरणे । ३ । अक० । सेट् , प७ । छान्दसः । तोतूर्ति । तुर्वी (तु)=हिंसायाम् । १। सक्र० । सेट् । ५० । इद । 'उब गुर्वी’ धातुबत् । } तु ४ ५६ ॐहद्धातुरूपधश्याम् –

• तुल–उन्माने [६ १४] १० सक० ) सेद । उ९ । तोलयति-ते ।।

ॐ तुष्=नुष्यैौ [४ ३ ३ ४ । अकe| अनि २ । ५० । तुष्यति ? तुस=शब्दे । अक०। सेट् । प०। तोसते । ‘शोचति’ (७६) वत् ।। तुहिर् (तुइ )=अर्दने । १६ सफ़०। सेट् । य० । इरित् । तोहति । ५. तुतोह । ९. अतुहत् -अतोहीत् । ‘च्योतति’ (२९) बत् । तुहिनम् =हिमम् । तूण-पूरणे । १० । सझ० १ सेट्। आ० । आकुस्मीयः । तृणञ्जते । तूरी (तूर् )=गतिस्वरणयोः । ४ । सझ९ । सेट् / आ ० ! तूर्थते । ५. तुरे। ‘दीप्यति’ (४१३) वत् । ९. अरिष्ट इत्येव । तूल=निष्कर्षे । निष्कर्ष निष्कोषणम् । तच्च अन्तर्गतस्य बहिः निस्सा रणम् । १। सङ०। लेख । प० ॥ तूर्तीति । ‘कूजति ' (८५) वत् । तूल=निष्कर्षे । १० ? सक्र० । सेट् । उ९ । तूलयनि- ते।। तूषऋतुष्टौ । १ । अक्र० । सेट् । पर० । तूधति । ‘कूजति' (८५) वत् । । बृह (ऍट्ट )हिंसायाम् ) ६ । सक० । सेट् । बेङ् । प० ॥ ऊदित् । १. बृहति ॥ ५, ततुंह । म० फ़ेहिथ - ततृण्ढ उ० तद्वंद्वि- सतृड । ६. तुंहिता तृण्ढ। ७. चूंहिष्यतितृयति । ८. वृश्चति । तृ स्ताम् । ९, अबृहीत्--अतीत् । तृढः ! तूहिंदुभ--तृण्हुम् ।। तृहृिच- तृड्I} वृक्षगतौ । १। सझ० । सेट् । प० । वृक्षति ॥ ५. तत्क्ष । ‘नर्दति’ (४१) व ! मृणु (तृण् )=अदने । ८ } सक ०। सेट् । उ० । तनोत्यादिः । तृणोति तृणुते। ‘तनोति’ (५६०) वत् | वित्तृड्-वितृण्य । तृणम् । तृण्या । । उतृदिर , (तृद)=हिंसानादरयोः । ७ । सक० ।। सेट् । प० ॥ तति । ‘उट्टदिरु' धातुवत । भक्षु कोशः । ४४७

• तृप-प्रीणने । श्रीगन तृप्तिस्तर्पणं च {४४३] ४ । १० । पुषादिः ।

रधादित्वात् वे | तृष्यति । तृष=प्रीणने ।५। सक९ । से सेट् प । तृनोति । शृणोति ’ (१८७) वट् । ॐ तृष=श्रीणने [५०२] ६ । सक० । सेट् | ५० । तृपति ।

• तृष=प्रीणने संदीपने च । [६३] १० संक० । सेट् । उ० / ।

आधूय । तर्षयति-ते । तृफन्नृते। ६ ? सक९ 4 सेट् | प० । तूफते। ‘नृपति' (५०२) वत् । तृम्फ=तृडं । ६ । सकe! सं । प० तृम्फति । ५, ततृम्फ। ६. लुम्फिता ८, तृफ्यात् । ९. अतृम्फीत् ।

• वितृष=पिपासायाम् [४ १ २] & १ अक० । सेट् । प० । पुषादिः ।

तृष्यति।

• तृहहिंसायाम् १५३] ७ । सक० । सेट । प० । तृणेढि ।

बृह (तृहू )=हिंसयाम् । ६ । सक० बेट् । ष० । ऊदित् । तृहति । ५. ततहे । म७ ततfर्हथ-तत€ ! उ० ततहिंव-ततई । ६. तर्हिता-नढो। ७, तर्हिप्यते-तयेति । ९. अतद्-अताक्षी ।

• तृलवनतरणयोः [२९२] १ । सकृ० १ सेट् । प० । ऋकारान्तः ।

तरति । त्रयः । श्रीन् । तरीः । तेज=पालने । १ । सक० से प० ॥ तेजति ! ५. तितेज । खेलति' (१५९) यत् । तेषु (तेप् )=कम्पने । रक्षणे च । १ । सक० । सेट् । आ० । तेपते । देवति’ (१५०) वत् । तेवृ (तेव् )=देवने । १।। सक० ॥ सेट् । ५० । तेबते । 'देवति ’। (१५०) वत् / ॐ यजच्छनौ [३०९] १ । सक०१ अनि० | प०) यजति । । । ४ १८ वृहीतुपावस्थम्--- त्रकि (त्रह् )यते । १ । सक० । सेट् । आ० ६ अङ्कते । तत्र कै । ‘वन्दति’ (६) ब ।। त्रख-गतौ । १ । सक० । सेट । पश्य त्रखति । व्रजति’ (९३) वत् । ९. अत्रत-अत्रानुत् । अखि त्र)=ग d । १ । सक० % सेट् । प० । क्रन्दति' । अङ्गति ‘ ( (१०) बत् । वदि जद)१ | । सेट् । प७ । नन्दति । ‘क्रन्दति’ (=चेष्टायाम् ! अक० (६०) वत् } घटादिः त्रपूष् (त्रप्)=लज्जायाम् [११ ४ ] १ 4 अक० । वेद । आ० । । । एव | त्रस=धारणे । ग्रहण इत्येके । धारण इत्यन्ये । १० । सक० । सेट् । उ० त्रासयति-ते । ॐ त्रसी (त्रस् )=उद्देगे [३९८] ४ । अक० । सेट् । प० । श्रस्यति असति | त्रिधिं (त्रिङ्क })ी। १ ! सझ० । सेट् । प७ । त्रिज्झति । 'न्दति । (५०) वत् !

• बुट-छेदने [६ १०६ ? सत७ । सेट्। प० । त्रुट्यति-खुटति ।

xङ्नृट्छेदने [६२११० । सकर। सेट् । आ० । आकुस्मीयः । --] आटयन । नृपहिंसायाम् । १ । सह९ । सेट् । प० । त्रोपति । ‘शोचति’ (७६) वत् । उफ-हिंसायाम् । १ । पूर्ववत् । चुम्ष=हिंसायाम् । १ । सक्र० । सेट् । परु । चुम्पति । खुम्फ-हिंसायाम् ! १ ! पूर्ववच् । बुन्सति । धातुकोशः ४ ४९

• जित्वरा (चर् )सम्भ्रमे [२२८] १ । अक० । सेट् । आ० । आ-

दित् । घटादिः । षित् । स्वरते । धिब=दीप्तौ । १ । अक० अनि० १ उ० ! त्वेषति-ते । ५५. तित्वेष तिस्विषे। ६ स्वेष्टा। ७. वेक्ष्यति-से । ८. त्विष्यात्-स्विक्षीष्ट। ९. अविक्षत्-त । रिवट्क्रान्तिः । त्वष्टा त्वष्टारं स्वरः। सरछऋगतौ । १ । अक० । सेट् । प०। रसरति । ५, तत्सार । व्रजति' (९३) वत् । थ थंड=संवरणे । ६ । सक० । सेट । प० । कुटादिः । शृडति । ५. तुथोड । ‘कुच’ धातुवत् । )=हंसायाम्। १ । सक० । सेइ । प० । । ‘गुर्वी' धातुबत् ।। ॐ दंश-दंशने । दशनं दंष्ट्रव्यापारः। [३०८]१ । सक० । अनि० । प० । दशति । ॐ दक्ष-वृद्धौ शीत्रार्थे च [१७१} १ । अक० । सेट्। आ० । दक्षते । दक्षगतिशासनयो । १ । सक० । सेट् । आ० । घटादिः । पित् । दक्षते ॥ ५, ददक्षे । ७, दक्षिष्यते । दघधातने पालने च । ५ । सकला । सेट् । प० । छान्दस । दश्नोति । ॐ दण्डदण्डनिपाते [६१७१० । द्विक० । सेद । उ० । दण्ड यति-ते । गर्गान् शतं दण्डयति । ॐददाने । किञ्चिदुद्दिश्य अपुनर्द्रहणाय स्वीयवत्यागो वानम् । ११५] १ । सक०७ ।सेट् । आ० ! ददते । 5 ४१ ० वृह्द्धातुरूपावल्याम् - दध=घातने पालने च । ९ । सक० च् सेट् । प० । छन्दसः । दश्नोति ।

• दधधारणे [७] १ । सक० । सेट् । आ० । दधते ।

ॐ दक्षु (दम् )=उपशमे [४५०] ४ । सक० ! सेट् ! प० । शमादि । दाम्यति । दण्डः । दोः दोपौ ? दम्भु (दम् )=आज्ञापने । ५। सऊ७ । सेट् । प० । छान्दसः । दन्नोति । दब्धः । दधि । ॐदयदानगतिरक्षणहिंसादानेषु [१४३] १ । सकः । सेट् । आ० ।। । दयते । ॐ दरिद्रायदुर्गौ । ७७]। ७ । सेट् । ५ ५० । आकारान्तः । [३ २ अंक ४ दल=विशरणे [१ ६ १] १ ! अक० । सेट्। प० । दलति । णिचि दळयति । भित्त्वपक्षे दलयति । दल=विदारणे । १० । सक० । सेट् । उ५ । दालयति-ते । दशि (दंश् )=दंशने । १० । सक०। सेंट । अ ० । आकुस्मीयः । । दशग्रहे । दशि (दं)=भाषायाम् । १७ । सक८ । सेट् । उ० । दशयति-ते । दस=दर्शनदंशनयोः ॥ १० | ॥ संक० सेट्। आ० । आङस्भीयः । दासयते ।। दसि (दंस् )=दर्शनदंशनयोः ॥ १० ! सक० । सेट् | आ० । आकुत्स्मयः । दंसयते ! दसि (दंस् )=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । दंसयति-ते । दपु (द )=अपक्षये । ४ । अकृ९ । सेट् । ष० । दस्यति । पुषादिः । दस्युधरः ‘यस्यति’ (४५७) वत् । ॐदह=भस्मीकरणे [३१०] १ य सकg । अनि० । प०) दहति । ॐ ख़ुदा (दा)=दाने [३८९] ३ । सक० । अनि० उ० । ददाति-दत्ते । । धातुकोशः । ४५१ ४ दर (दा)-दाने [२७७ } १। सक० । । अनि० प० । यच्छति । दान=खण्डने । १ । सक० के सेट्। उ० । नित्यसन्नन्तः । दीदां साति–ते । ‘मीमांसति’ १२९५) वत् । दप् (दा)=लवने । २ ६ सक० । अनिष्ट । प७ । दाति । दाने खण्डनम् । गोदानमङ्गलं-केशकृन्नरूपं मङ्गलकार्यम् । ‘पाति' (३ ६२) बत् । दाध्यदपत्यत्र अदाबियुक्तवादस्य घुसंज्ञा नास्ति । अतः एर्लिङि । गातिस्थाधु--इति सूत्रयोः प्रवृत्ति- र्नास्ति । तस्मात् ८. दायात् / ९. अदासीत् । दश-हिंसायाम् । १ । छान्दसः | सक० । सेट्। ष० । दाक्षोति । ॐ दाधृ (दश् )=दाने [२५७ ]१ । सक० । सेट् । उ० । दा शति-ते । दाश्वान् दाश्वांसौ । दाश्च दाश् )=हिंसायाम् । ९ । छान्दसः / सेट् ! प० । दश्नोति । दाश कैवर्तः । दाख दास् )=दाने । ‘दार्थे=दाने बत् । दिवि (दिन्व् )=प्रणने । १ । सझ० को सेट् । प७ का दिभ्वति । ‘जिविं’ धातुवत् । दियसः दीदिविः । ४ दिवु (दिव् )=क्रीडाविजिगीषाद्युतिस्तुतिमोदमदस्वमक्रान्तिगतिषु [३९४ ४ । दिवसः । देवरः । देवृध्देवा दैवारौ । दिवु (दिव् )=परिजने । १० । अक० । सेट् । आ० । आकुस्मीयः । दैक्षतं ।

• दिश-अतिसर्जने | अतिसर्जनं दानम् [४९१] ६ । सक० ।।

अन० । प० । दिशति । देशः । उद्देशः । आदेशः । ॐ दिइ=उपचये [३३०] २ । अक० । अनि ७ । उ० । देग्धि दिग्वे । देहः । । ४५२ वृह्द्धतुरूपावल्याम् ॐ दक्षभौण्येज्योपनयनव्रतादेशेषु [१७९] ११ अक० ! सेट् । आ ० । दीक्षते । दी (दी)=क्षये । ४ । अझ० अनि० । आ० । ओोदित् । दीयते । ‘डयति’ (४० १) वत्। दनः । दीघोळू (दीर्घ)=दीप्तिदेवनयोः । २ । दीप्तौ सक० । सेट् । अनेकच् । इकारन्तः । छन्दसः । दीधीते । दीध्याते । दध्यते । २. दीधीताम् । दीध्याताम् । म० दीधीष्व । उ ७ दीध्यै । ३. अदीधीत ॥ ४. Fधीत । दोघीयताम् । ५ दध्याञ्चक्रे । ६. दोधिता । ७, दधिष्यते । ८. दीधिषीष्ट । दीधिषीयास्ताम् । ९. अदीधिष्ट । दीध्यानः । दीधितिः । णिचि - दीघयति-ते । ।

• दीपी (दीप् )दीप्त [४ १३] ४ । अक० । सेट् । झ० । दीप्यते ।

दुऋतौ । १। सक० अनिष्ट । प० । उकारान्तः ! दवति । ५. दुदाव । म९ दुदविथ । ६. दोता । ७. दोष्यति । ८. दूयात् । ९. अदौषीत् । दधः । दूमः । दूतः । दूत्यम् ।

• इंदु (दु)=मुपतापे [१७९] १ । सक० से। प० दुनोति ।

दुःख=तयथने । १० । सक७ । सेसेट । उ० दुःखयति-ते । दुद (दुर्व )=हिंसायाम । १ ।। सकः । सेट् । प९ । दूर्वति ।। ५• दुई । ‘गुर्वी' धातुवत् । दूर्वा ।।

• दुल-उत्क्षेपे [६१५५] १० जा सक० । सेट । प०। दोलयति-ते ।
• दुष= वैकृत्ये [४ ३ ४] ४ । अक० । अनि० प० । पुषदिः ।
• दुइटैप्रपूरणे {३२९] २ । द्विकर्म० । अनि० उ० । दोग्धि-

दुग्धे । दुहित? पुत्री । दुहिर् (दुइ )=अर्दने । १ । सक७ । सेट् । प० । दोहति । ‘च्योतति’ (२९) वत् । ४ ९३ धfतुकोश

• डू (दू )=परितापे [४० ११ ४ । अक० मा से । आ० १ ओदिन् ।

दूयते । दून व दूनवान् । ई=iहंसायाम् ॥ ५ + सक० अनेिट् । य ० । ऋकारान्त' } इणति | ‘शृणोति’ (४८१) वत ।

• दृ ()=आदरे [५२० ६ । सक० या अनि०आ० । आद्रियते ।

४ दृषहर्षमोहनयोः [४ ४ ४ ] ५। अक० । अन० | रथादित्वाद्धे । प० । पुषादिः हृष्यति । दृष=उत्क्लेशे । ३ । सक० । सेट् | प० । दृपति । ‘तृपति' (५०२) वत्। दृपसन्दीपने। १० । सक० । सेट् । उ० । आधुर्घथः । दर्पथति-ते । दृफउल्लेशे । ‘डप घावत् । द्वभ=सन्दर्भ । १० । सक० । सेट् । प७ । आङ्घीयः । दर्भयति-ते । दर्भति-ते । इभी (हम् =अन्थे । ६ । सक७ १ सेट् । प44 ढभतेि । 'तृपति' (९ ०२) बत् । हुब्धः । दृभी (टुभ् )=भये । १० अक ७ । सेट् । ३० । आधृषधः । दर्भ यति-ते । दृभति-ते । दर्भितः- दृढधः । ‘क्रुदी’ धातु पश्यत । । हृम्फ-उत्क्लेशे । १ । अक०। सेट् । प० । दृश्हूर्ति । ‘तृषति' (१०२) । । वत ।

• दृशिर् (दृश् =प्रेक्षणे [३० ४ १ । सक० | अनि ७१ प० । पश्यति । ।

निदर्शनम् उदाहरणम् । इदं । १ । अक 9 । सेट् । ष० ९ दर्हति । ‘बर्षेति' (२०२) वत् । दृढः स्थूलो बी वा । दृहितोऽन्यः । वहेि (वृह)=वृद्धौ । १ अक० सेट् ! प द्वहते ‘चुंहति’ (२ २ ९) वत् । दृह. स्थूलो बली वा । इंहितोऽन्यः । ४ ९४ वृद्धातुरूपावश्रम् ' = दृ=भथे । १ । अक० । सेट् । प७ । दरते । त्रकरान्तः । मेित् । दरयति । ‘सरातेि' (२९२) वत् । णिचि~~दारयति-त । भयेऽर्थे मित्। दरयति । ॐ दृ=विदारणे [१८१] ९ ! सक० १ से प० । प्वादि वादेश्च । दृणाति । दीर्णः । देङ् (दे)=रक्षणे । ५ । सक० । अनि । आ ०/ दयते । दयतेर्दिगि लिटि । दिग्ये १ ६. दाता ! ९. स्थाध्वोरिच । अदित । आस्म- नेपदि ‘ह्वयति’ (३२३) वत् । दत्तः ।

• देठ (देव् )=देखने [१५०] ११ अक० ) सेट् । आ० । देयते । ।

वैर् (दे)=शोधने । १। सक० । अनि० प० । ऐकारान्तः । दायति । ध्यायति' (२६७) वत् । अस्य ब्रुसंशा नास्ति । तस्मादेस्वसि उलुकौ न स्तः । ८. दायात् ! ९. अदसीत् । दो=अवखण्डने [१ ११] ४ } सक० । अनि० प० । ओकारान्तः । द्माति । दात्रंघ्लवित्रम् । दितः ! ९. अदात् । नित्यं सिचो छु । दनं खण्डनम् । xद्युअभिगमे (६४ ७] २ ! सक७ । अनिं० । प० । उकारान्त । । ॐ घृतदीनं [२११] ११ अक० 4 सेट् । आक । द्योतते । चैन्यकरणे । १। संक०। अनि न । प० । ऐकारान्त’ । द्यायति । ध्यायति’ (२६७) वत् । द्रम=गतौ । १ । सक० के सेव् । प० मित् । इति । ‘व्रजति । (९३) वेत् ९. अद्रमीन् । णिचि--द्रमयति । ॐ द्राकुरसायां गतौ। कुसितगतिः पलायनं स्वापो वा । [३६ १ ॥ २ ॥ अक ० । । अनि० । प० निद्राति । तन्द्र । धातुकोशः । ४५९ द्राक्षि (द्रा )=धोरवाशिते । १ । अक० सेट् । प०। द्राद्दतेि । कङ्कति' (१९६) वत् । द्राक्षा । द्रास् (द्र )=शोषणालमर्थयोः । दे सक० 1 सेट्। य० 1 दाखति । १ ‘खदति (३६) वत् । दोधू (द्र )=सामथ्र्य आयमे च । १ । अक० । सेट् । आ० । बाधते । ५. दद्राधे । ‘भागाधति’ (४) वत् । ढाडू (द्रङ )=विशरणे । १ । अकट । सेट् । अ९ । द्राडते। दद्राडे । पूर्ववत् । । ह (द्राह )=निद्राक्षये । १ । अक० । सेट् । आe । दोहते । दद्राहे। द्रधृ’ धातुवत् । ॐ द्र=गतौ [२८६] १। सक० । अनि० | प७ । उकारान्तः। द्वति । द्रावयति=विलापयति । इहिंसायाम् । ५ । सक० । सेट् । प० । छन्दसः । वृणोति । झुण=हिंसगतिकौटिल्येषु । ६ । सक० । सेट् । | % । दुणाति । ‘कुच' धातुवत् । द्रोणः । द्रोणी । द्विद्रोणेन धान्यं क्रीणाति । xङ-जिघांसायाम् {४४५ ४ । सक० । से सेट् / घ० । धादिः। पुषादिः । द्रुह्यति । द्रोहः । दूझ (दू )=हिंसायाम् । ९ । सक० } सेट् | उ ० । अकारान्ते । अित्। ह्णाति-वृणीते । ५ दुद्व-दुद्भवे ॥ ९, अद्रावीत्-अद्भविष्ट । द्रकृ (द्रुक् )शब्दोत्साहयोः । उत्साहो वृद्धिरौन्नत्यं च । १ । अक० से । आ ०/ वेंकते । ‘देवति’ (११०वत् । दैवझे । १। अक० । अनि० ॥ ५० ॥ ऐकारान्तः। द्राति । दद्रौ । हानिदद्रौ निददौ । इति चम्पूभारतम् । ‘ध्यायति' (२६७) च ।

• द्विष=अप्रीतौ {३२८३ २ । सक० । अनि ७ । । उ० । वेष्टि ) ४५६

वृहदातृघावयाम् तृसंघरणे ॥ ११ सक० थ अनि० | प० । । ऋकारान्तः । द्वरति { ५ दद्वार । ‘स्मरति’ (२७९) वत् | घ द्वारम् । किम् दुः । । धक्कनाशने । १० । सक० । ते सेट् । उ० । थक्कयति -ते । धणञ्शब्दे । १। संक० । सेट्। प० । धणति | ५ . दधाण । दधणतुः । ‘गदति’ (३७) बत् । धनुः । धन-धान्ये । ३ । अक० । सेट्। पe | छान्दसः । दधन्ति । दन्तः । दध्नाति । धवि (धन्व् )→गतौ । ५ । सक० । सेट् । ५० । धन्वति । ५ दधन्व । ‘रवि' धातुवत् । ॐ बुध (श्व)=धारणपोषणयोः [३९ ०] ३ । सक७ । अभि० । उ० ।। आकारान्तः। ङित् । दधाति–धते । ४ धावु (धाव् )=ातिशयोः [१७२६ १३ गताघकमें० । शुद्धौ सक० ।। सेट्। उ० । धावति-ते । धि-धारणे । ६ } सक । अनेि० प० । इकारान्तः । वियति । ’क्षियति’ (५१३) वत् । ९. दिधाय । बिध्यतुः । म० दिधयिय-विधेथ । धियन् । धिक्ष=संदीपनक्लेशनजीवनेषु । १ । सक० । सेट्। आ० धिक्षते । शिक्षति’ (१९७३) वत् ।

• धिवि (धिम् )=प्रीणने [१७०] १ । सक० । सेट् । प५ । धिनोति ।

धिष-शब्दे । ३ । अझ० । सेट् । प• । दिवेधि । दिधिषुः। दिधिषति ।। ५, दिवेष ॥ ६. दूषिता । ९. अदिदोषीत् । दिधिषुः । दिधिः । ओङ् (?)धारणे । ४ । सक० । अनि० । आ० । ईकारान्तः। ङित् । ओदिश्च । धीयते । ५ दिये । ६, घेता । ९, अधेषु । धीवा । धनः । अथीनः परतन्त्रः । । धातुकोशः।। ४१७ धुक्ष=संदीपनक्लेशनजीवनेषु।१ । सक०। सेट्। आ० । धुक्षते। ‘शिक्षति (१७३) बत् । वुड् (ङ)=कथने । ५ सक० । अनि० उ० । उकारान्तः । १. धुनोति-धुनुने । २. धुनोतु-धुनुतम् ॥ ३. अधूनोत्-अधुनुत । ४. धुनुयात् । धुनुयाताम्। धुन्वीत । धुःखीयाताम् । ५• दुधाव । दुधुवतुः । म० दुधचि-दुधोथ । ६. धोता। ८. घूयात् । धूयास्ताम् । --धोषीष्ट । ९. अचैषीत्-अघोष्ट । कमणि- धूयते । णिचि --धावयति-ते । सनि–दुधूषति-ते । याडि - दोधूयते । यद्धकि--दोधोति । ध्रुवं (धु )=हिंसायाम् । १। सक० सेट् । प७ । धूर्वति । ‘गुर्वी । धातुवत् । धूः धुरौ धुरः। धूर्षतिः । धुर्यः। धूर्तः।

• धू-वधूनने [११३] ६ । सक८ । सेट् । ९ । ऊकारान्तः।।

कुटादिः । धुवति । धवित्रम् । धव=पतिः।

• धू (६ }-कम्पने [१७८॥ ५। सकe स्वरति मृति-इति वेः ।

उ० । ऊकारान्तः । चित् । धूनोति-धूनुते । ध्रुवः । धूमः ।

• धूञ् ( q )=कथने [१७७] ९ । सक ७ स्त्ररति मूति–इति

वेट्। प्वादिः। रुपदिश्च । धुनति-धुनीते । धू (पृ )=कम्पने । १० सक° । सेट् । उ ७ । ऊझरान्तः। आधूयः। धूनयति-ते । धृीबोर्तुग्वक्तव्यः ।

• धृष=सन्तापे [१२४] १ । सन्न० । सेट । प० । धूपयति ।।

धूप-भाषायाम् । १० ।। सक्र • । सेट् । उ० । धूपयते-ते । धूरी (घुर् }=हिंसागस्योः । ४ । हिंसायां सक० से। आ७ ।। घूर्यते । ‘दीप्यति’ (११३) बने । ९. अधृष्टि । सेंट 5B २५ / वृ६द्धातुरूषधश्याम धूश =न्तिकरणे । १० । अक० सेट । उ० घूशयति-त धूष शूषयति-ते । धूस -} धूसयति-ते धृशते । १ । सक० ! सेट् । प७ । धजेति ॥ ५ दधजे ऋषंति (३ ०९) बत् । धृजि (धूञ् । १ के सक० 1 सेट् । प० पृद्धाति ५. )=प्तै दशृङ् । ‘बृहति' (२०६) वत् ।

• श्रुइर ()=अघथाने [१२१] ६ । अक० ! अनि० आ०

झरन्तः । डित् । भ्रियते । शृङ् (धं)=अवध्वंसने । १ । सक० अनि०, आ० । ऋकारान्तः । iङन् । धरते । २. धरताम् ! ३. अधरत ! ४. धरेत । ५ , दशै । ६. धर्ता । ७, धरिष्यते । ८, धृषीष्ट । ९. अर्थात । अधृषताम् ।

• धूञ् (ऋ)=धारणे [२६२] १ ) सक्र० । अनि० । । उ० । ऋका

रन्तः । त्रिम् । घराते - ते ! णिचि –धारमाति । धारेिरुत्तमणेः । यज्ञदत्तः देवदत्ताय शतं धारयति । निर्धारयति निश्चिनोति । ४ धृष=प्रसहने [६४ ०] १९ । सक० । सेट् । उ० । आङ्घीयः । धर्षयति-ते

• किं धृपा (घूष् )=प्रागल्भ्ये [४८७] १५ अक० । सेट्। ष० ।।

और । आदिच्च। धृष्णोसि । भु' =नयोहानौ । ९। अक० । सेट् । प० । ऋकारान्तः। स्वादिः। रुघादिश्च । शृणाति । ‘ह्णाति (९८१) वत् । धीर्णः । बैकदर्शनं । १० । सक० ] सेट् । उ० । अदन्तः । क्रयति-ते । x धेट् ()पाने [२६४] १ । संक० । अनि० । प० । धयति । ढिवान् स्तनन्धयी । धेनुः । चातुकोशः ४९९

श्रोत्रे (धर )ऋतिचतु” । १ । अक० । सेट् । प७ । कारन्तः । धोरति । २.घरेलु । ३. अधोरत् । ४. धोरेत् ॥ ५. दुधोर। घोरतुः ॥ ६. धोरिता । ८, धोयत् । ९. अधोरीत् । धोरि र तकम् । ॐ ध्मा-शब्दाग्निसंयोगयोः । अग्निसंयोगो नाम मुखवायुनाऽरेः संयोगः {२७४] १ १ रूक० । अनि० । ५० ! अकारान्त । धमति । ४ थ्यै=चिन्तायाम् [२६७] १ । सक० । अनि० | | s । ऐकारान्तः । ध्यायाति । धीः किम् ।। भ्रातौ } १ । सक० । सेट् प०। ध्रजति ! ५. दभ्राज । त्रजति' (१३) वत् । भुजि (धञ्च् )=ातौ । १ | सक० । सेट् | प० भ्रङ्गति ॥ ५. दश्नद्ध। ‘दाति’ (६०) वत् । भ्रण=शब्दे । १ । सक० । सेट्। प० प्रणमति । ५. दफ्राण ' । गति' (३७) वत् । उध्रस=(भस्)=उच्छे। ९। सक७ । सेट् । प९ । भ्रस्नातेि । ५ ५• दश्नास । दभ्रसतुः। ६. श्वसिता । ९. अश्नासीत् । केचित् ‘उषा’ इत्येध धातुं वदन्ति । तन्मते उघ्रन्नति । ३. औधस्नात् । ५ अङ्गसाथ कार की ९. औन्नासीत् । इत्यादि । उन्नसः -उच्छे । १००१ सङ्ग् ० । सेट् । उ० । ऽसयति-ते । पक्षे उभासयति ते।। भ्राक्षि (प्राइझ )=घोरवाशिते च । १ । अक० । स' । प० । इक्षते । ५. दङ्क। ‘वाञ्छति' (८२) वत् । आढ (भख् )=शोषणालमर्थयोः । १। सक० । सेट् । प० । भाखति । दभ्राख । ‘खादति' (१६) वत् । भ्रवू (ध्राच् )=सामथ्र्य ! १। अक० । सेट्। आ० १ भ्राघते । ‘गधति' (४) चत् । ४ ९ १ बृहद्धातुरूपाश्चत्यम् - , -+ श्रावु (भ्राड् )=विशरणे । १ । अक० सेट् । आ७ । भ्रडते । ‘गाधति' (१) वत् । ध्रु=स्थ्यं । १। अक० । अनि० । प० की उकारान्तः भवति । ५. बुद्धव । म० दुग्नचिथ-दुश्रोथ 1 दुर्धाविव । ‘स्रवति’ (२०३) वत् । भुऋतिस्थैर्ययोः । ६ । (सक०) अक० । अनि० प० । उकारान्तः । कुटादिः । ध्रुवाति । ५. दुश्राव । ‘गुपति’ (११४) वत् । ध्रुवः पचाद्यच् । ध्रुवसतिस्थैर्ययोः। ६ । (सक० )। अक ०। सेट् । प० । छंटादिः। ध्रुवति । ५. दुश्रोव । ६, ध्रुविता । ८, इलि चेति दीर्घः । भूव्यात् । ९. अभ्रवीत् । ‘स्फुटति’ (५०२) बत् | ध्रुवः इगुपधलक्षणः कः ? भेक्कू (फ्रेञ्च्शब्दोत्साहयोः। १ । अक० । सेट् । आ० । फेकते । 'देवति ' (११०) वत् । पैतृदौ। १। सक० । अनि०। ५० | qायति । ऐकारान्तः ( ‘ध्यायति' (२६७) बत ।

• ध्वंसु (बं)-अधपतने । गतौ च २१९] ११ अधः पतनेऽकर्म० ।।

सेट । आ० । वृतादिः । ध्वंसते । ध्वंसो नाशः । ध्वज-गतौ । १ । सऊ० । सेट् । प९ । ध्वजति ॥ ५, दघ्वाज । ‘गदति’ (३७) वत् । व्वाज (ध्व )=गतैौ । १ । सक० । सेट् । पe ? व्रजति । '५, ध्वज ।। ‘क्रन्दति' (६०) बत् । ध्वण-शब्दे । १ । अक० । । ५० । 'ध्वणति । ५• दध्मणि । ‘गदति’ (३७) वत् । xघन घनशब्दे [२३१] १ । अक° । सेट् । प० । घटादिः । ध्वनति । ध्वन-शब्दे । १० । अक० । सेट् । उ० । ध्वनयति । | ४६१ धातुकशः । । प० xध्यक्ष (ध्व)=धरवाशीिते च [१९७१ । अक सेट्।। ध्वाङ्कति । वृ=१ । अकः । अनि० प० ! प्रकारान्तः । ॐधरति । । कौटिल्थे । ‘स्मरति’ (२७९) वत् । संE नईऋनाशने } १ & ! सङ्ग• । उ० i नक्कयत ।

• नट-नृत्तैौ [१० ५] ११ अक । सेट् । ५० नष्टति । अयं घटअदि

भिन्न । णिचि - - नाट्थति-ते हैं। नद=भाषयाम् । अत्रस्क्रन्दने च । १ २ } सफ% । सेट् । उ० । नाट यति ते । । नन्दति । xटुनदि (नन्दं )=समृद्धौ [४८] १ । अक० । सेट् प० । । ॐ नदशब्दे [११} १ । अक ५ । सेट् प० नर्दति । | नकळ्भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । नालयति । आशी ४ नाधृनाथ् )=याच्लोपतापैश्वर्थशष्यं [६ १ 1 सक० । सेट् । रथं आत्मनेपदी । नाथते । अन्यार्थेषु परस्मैपदी । नायति । नाथू (नाथ् )=2|लक्षेपतपेश्वथैशंप्खु । १ । सकः । सेट् । आ० ।। नाधते । आमनेपदि ‘नाथति’ (६) वन् । निवास-आच्छादने । १० ) सक० । सेट् । उ० । अदन्तः 1 निवास- यति ते । निष्कपरिमाणे ! १० । सक० ) से। आ० । आकुस्मीयः । नील=वणें । १ । अक७ ! से , ५७ । नीलति। ५ . निनील।। ‘मीलति’ (१५४) वत् । नीवथौल्ये । १ \ णीधी धातूं पश्यत । ४ ६ २ बृहद्धlतुर्दपवस्थाम्

• नृती (नृत् )=ात्रविक्षेपे [१९७१ । अक० । से सेट् । परु ! नृत्यति

णिचि -- नर्तयते ? न =ऽयं । ९ । सक० सेट्। ष० । स्वादि’ । । गृणाति । यादेश्च ननार । ‘दृणाति' (१८१) वत् ! णिचि--नरयतिते । नय- -- मिनेऽर्थ नारयति । नीर्णः । । पक्ष=परिभहे । १। सक० । सेट्। प० 1 पक्षति । पपक्ष। ‘नर्दति' (४१) वत् । पक्षपरिग्रहे । १० । सक० । सेट् । उ० । पक्षयति -ते । ॐ द्वषचष् (षच् )=पाके {३१३] { । द्विक० । अनि० । उ० ।। पचति -ते । ४ पाचि(पर्छ )=व्यक्तकरणे [७१] १ । सी० । सेट् ? आ० । पवते । ‘कपति' (११८) बत् ।। पचि (पझ्=विस्तारवचने ।१० । सक० । सेट् । उ० । प्रपञ्चयति-ते ।। पट=Tतौ । १ । सक० से। प७ = पटति ॥ १. पपाट । पेटतुः।। ‘र दलि' (३८) वत् । पटलम् ! षटी की पाटली=पुष्पम् । पटुः । पटिमा ! पाटवम् । पाटयसि=छिनत्ति । पट्भाषायाम् । १० ! सक २ । सेट् । उ ए । पाटयति-ते । = पप्रथे । १० । सक० । सेट् । उ० । अदन्तः । षष्टयति-ते ।

• पठ=यस्त्रयां वाचि (११२) १ । सक० । सेट् पठति ?

पडि (पण्ड् )=गर्तौ । १ । सक० सेट् आ० ) पण्डते । वदति’ (९) बत् । पण्डितः । । पडि (पण्ड्)=नाशने । १० । सकः । सेट् । उ०। पण्डथति ते । . त्रकाश ४ ६ ॐ पणतयवद्दरे स्तुतौ च [१३१] १। सक । सेट्। यवहारे आ० ।। पणते । स्तुतौ परस्मै० । पणायति । पण्डा बुद्धिः। वणिक् । पतगतैौ । १०५ सक० । सेट् । उ० । पातयति-ते ।

• पल (पd )=गतौ [२३९] १ अक्र ९ । सेट् । प० । पतति ।

पतयालुः । पथ-प्रक्षेपे ॥ १ ७ । सक० सेट् । उ० व पाथयति । पथि (पन्थ् )=ौ । १० । सक० । सेट् । उ० { पन्थयति-ते । । पथे (पथ् )=ातौ । १ ! सक० । सेट् । प० ) एदित् । पथति । ५. पषाथ ! पेथतुः । ९. अपथीत् । ‘गदति' (३७) वत् । ॐ पदातौ [४ २१] ४ । सक० । अनि० । आ० । पद्यते । पदातिः। पदाजिः । पद्गतौ । १०। सक० । सेट् । आ ० । अदन्तः । आगह्वयः ।। ( पन=स्तुतौ । १ के सक० । सेट् । आ० । पनायति-पनते । ‘पणायति' (१३१) वत् । पम्पस् दुःखे । ११ ।। पम्पस्यति ? । पयातौ । १ । सक० । सेट् । आ० । घथते ।%. पैये । ‘दधति' (७) वत् । पयो जलम् । पयस् प्रसृतौ । ११ । पयस्यति । qर्ण–हरितभावे । १० । अक० की सेट् । उ० । पर्णयति-ते । ४ पर्दछलिते शब्दे [२ ३] ११ अक० । सेट् । आ । पदेते । पर्षत । १५ सक० । सेट् । प० पर्षति । ‘नर्दति’ (४१) धत् । पर्बतौ । १ । पूर्ववत् । पर्व =पूरणे ।१ । ‘पर्ष’ बत् । ४६४ बृहद्धतुर्दशभट्यम् पलतौ । ६ । सझ० से । ५० । पछति । पप , छ। पेछदुः । ‘चलति' ( ६३ ७ ) बन्। पलमुन्मानाविशेषः । पललम् । पललम् । पच्यूर्क=लबनषवन्थो य १० सक० सेद् । उ० ६ अदन्त । पल्यू लार्ति-ते । पशमन्थने । १० । इकः । से। उ० । पाशयति-ते । पषतै । १० । सक० । सेट् । उ० १ पषयति । पसि (पं )=नाशने । १० । सक० (संद । उ० । पंसगति-ते । ॐ पाशाने [२७९] ११ सक० । अनि० प०) पिवति । पाथः=ऽदकम्। ।

• पा=रक्षणे [ ३ ६ २ २ । सक० । अनि० प० । घाति। पथी=सूर्यः ।

पुमान् । पारकर्मसमाप्तौ । १० । अक | सेट् । उ० । अदन्तः । पारयति-ते।

• पाल=क्षणे {६ १७ १० । सक० । सेद् । उ० । पालयति-ते । ।

भूपालः । पितौ । ६ । सक० । अनि० प० । पियति । ५, पिंयाय । क्षिथति’ (६१६) वत् । पिच्छ-कुट्टने । १० । सक० । सेसेट् । उ० ) पिच्छयति-ते । पिजहिंसायलादाननिकेतनेषु । १० ) सक० । सेट् । उ१। पेजयति ते। । पिजि (पि) =वणं सम्पर्चने भावयां च। २ । यथायथं सकर्मकोऽकर्म णिजि' धातुवत् । पिङ्गल पेद्रः पिलूलः सञ्जातः । पिज (पिज़् )=सावळादमनिकेतेषु । १० । सक० । सेट् । आ ० । पिञ्जयतेि-ते च पुद्धः ।। षट्शब्दसंघातयोः । १ अक० ) सेट ) प०१ पेटति ॥ ५. पिपेटे । पिषट्तुः । ‘चेटति' (१०६) चत् । ( दछ | लें । आ धातु कशः । ४६७ पिठ=हिंसासंक्लेशनयोः । १। सक० सेट् । ष० । पेठति । ‘चेष्टति’ (१०६) चत् । पीठम् ।

• पिडि (पिण्ड् )=सङ्घाते [९९] १। सकं० । सेट् । आ० । पिण्डते ।

थियि (पिन्व् )=सेचने । सेवन इत्येके । सक० । सद् । प० । पिन्वति । ५, पिपिन्व । ‘जिवि’ धातुबत् । पिश=अवयवे । ६। अक७ । । सेट् । प० । मुचादिः। पिंशति । ‘विन्दति’ (५३८) वत् । पिशित्वा-पेशिवा । पिशितम् । पेशी । पिशुनः । पिशङ्गः। पिशङ्गी । ॐ पिष्लू(यिष् )=सजूर्णने [५५०] ७ । सक० । अनि e ! प७ । लदित् । पिनाष्टि । चरस्य चोरं वा पिनष्टि । पिष्ट-कुट्टने । १० । संक० से १ उ० । पिष्टयति--ते । पिसगतौ । १० । सक० । सेद् । उ० पैसयति । पेस्वरः। पिसि (र्पिस् )=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० १ पिंसयति-ते । पिङ (पिस् )=तौ । १ । सक० । सेट् । प० में पेसतिं ।। ५- पिपेस । पिपिसतुः । ‘चेटतेि’ (१०६) वत् । पेस्वरः । पी (पी)=पाने । ४ । सक० । अनि० आe | ङित् । पीयते । ५. पिप्ये ! ६. पेता । ४, पेषट् । ९ अपेष्ट । ‘डीयति’ (१०१) वदत् । xपीडअवगाहने (६०३] १० सक० । सेट् । उ९ । पीडयति-ते । पीलअतिष्टभ्भे । प्रतिष्टम्भे रोधनम् । १ । सक० । सेट् । प० ॥ पीलति । ५ पिपील । ‘मीलति’ (१५३) वत् । ॐ पीब-स्थौल्ये [१६६] ११ अक१ ! सेट् । प० ॥ पीवति । पुंस-अभिवर्धने । १० । सक० । सेट् । उ० । पुंसयति-ते । 59 ४६६ ॐहैद्धातुस्रावस्था-- पुट-संश्लेषणे । छेदनेऽपि । ६ ! सक२ । सेट् । प० ! कुटादिः । पुटति । ‘कुच' धातुवत् । पुटः । पुटिका ।। पुट=भाषायाम् । १० । सक० में से । उ ७ । पोटयति-ते । पुष्टसंसर्गे । १० । सक० सेट् । उ० अदन्तः। -। से) । पुटयति पुटि (पुण्ट्)-भाषायाम् । १७ । सकः । सेट् । उ० । पुष्टयति-ते । पुट्ट=अस्पीभावे । १० । अझ० सेट् । उ० पुट्टयति-ते । पुइ =मर्दने । ५ । सक० । सेट् । प० पोडति । पुपोड । ‘शचति' (७६) वत् । पुड=खुसरें । ६ । सक० सेद् । प७ । कुटादिः । पुडति । ‘कूच' धातुवत् । पुडि (पुण्ड् )=सहते । १ । अक२ । सेट्। प९ । पुण्डति । ‘कुचति'। (७७) वत् । पुण=कर्मणि शुभे । ६ । अक्र० । सेट् । प० पुणति । ‘कुच ? धातुवन् । पुण-संघाते । १० । सक० सेट् । उ० । षोणयति-ते । पुथभषायाम् । १० । सझ९ । सेट् । उ० । पोथयति । पुथ=हिंसयाम् । ४ । सक० । सेट् | प७ । पुथ्यत । ‘कुस्थति' (४१८) बत् t

• पुथि (पुन्य् )=हिंसासंक्लेशनयोः [३३] १ । सक०। सेद् । प० । ।

पुन्शति । पुर=अग्रगमने । । । सेट्। प९ । पुरति । ‘कुच' धातुवत् । ६ अक ८. पूयोत् / पुरम् । पुरुषः । पूरुषः ।

• पुत्र-पूरणे १६७} { । सक० । से। प० । पूर्वति । पूर्वः पूर्वा पूर्वे । यज्ञ थे।:

४ ६७ पुल=महत्स्वे । १ अक० सेट् ! ए० पोलति ५. पुपोल । ‘शोचति’ (७६) वत् । पुलिभम् ! पुलाकः । पुल=महत्वं । १० । सक० सेद् । उ० । पोलथाति-ते । पुषपुष्ट! ! १ । सक० । सेट् । प० । पोषति । ‘शोचसि' (५६) वत् पोषयिस्नुः ।

• शुष=पुष्पैौ [४ ३ १] ४ । सक० । अनि० । प० । पुष्यति ।।
• पुष=पुष्पैौ [५९६ ] ९। सकृ७ । सेट् । प० । पुष्णाति ।

पुष=धारणे । १० । सक० सेट् । उ० पोषयति –ते ! पुष्पविकसने । ५ । अक७ । सेट् । प : । पुष्पति । ५ . पुपुष्प । ६. पुष्पिता । ९. अपुष्पीत् । पुष्पम् । पुस्त-। १९ । सफए । सेद् । उ० पुसयति-ते । ओदरानादरयः ॐ पू डू (पू)=पबने [२९०] १ । सक° । सेट् । आर । । पवते । ॐ पूजपूजायाम् [६१८ ] १ ९। सक७ । सेट् । उe = जयति तत् ।

• पूयी (पूर् )=विशरणे दुर्गन्धे च [१४५] ११ अर्क । सेद् । आ० ।।

पूयते | ॐ पूरी (पूर् )=आप्यायने [११४! ४ । सकः । सेट् । आ० व पूर्यते ।। पूरी (पूर् )=आप्यायने । १० १ सी० । सेट् । उ० । पूरयति-ते । पूर्ण=संवाते । १० । संक० । सेट् । उ० । पूर्णयति ते ।। पूल–संघाते । १ । अक° । सेट् । प७ ? पूयति । ‘कूजति' (८५) घत् । पूषवृद्धौ । १। अक० । सेट् । ष० । पूवति । ‘कूजति' (८१) वत् । पूष पूषणौ पूषणः । पृ=पालनपूरणयोः ॥ ३ । सक० | अनिष्ट । प७ । ऋकरान्तः। पिपर्ति। पिपृतः पिप्रति । २, पिंषतुं ।,पिपृहि । पिपराणि । ३. आपिपः । अधिषुप्तम् ! अधिषरुः । ५, पपार । म७ । षषथ् । ६. पर्ता । ७. परिष्यति । ८. मियात् । ९. अपार्षीत् । अपार्थम् । ९ ६८ वृद्धतृपावर्याम् पृ=प्रीतौ [४८१] ५ । सक० । आन० । प० फुकारन्तः । पृणोति । पृङ् (८)=ज्यायामे । प्रायेणायं व्याधेः ६ । अक० । अनि०, आ० ।। ऋकारान्तः । व्याप्रियते । ५ व्यापथे । ६ व्यापणं । ८. रुया- पृषीष्ट । ९. व्याट्सष्ट । पृच-संयमने । १० । सक० । सेट् । उ० । आपूपीयः । पर्चयति-ते । गूची (पृच् )=सम्पर्चने । २ । सक० । सेट् । आ० । पृक्त । पृचाते । पुचते । म° पूसे । पृचाथे । धुग्ध्वे । २. पृक्तम् । ज० ।। पर्छ । ३. अङ्क्त । ४, पृचीत । ५. पटुचे ॥ ६. पर्चिता।। ८. पनृिषीष्ट । ९. अपर्चिष्ट । पृक्तः । पर्चितुम् ।

• पृची (ट्टच् )=सम्पर्चने [११९] ७ । सक० । सेट् । प% । पृणक्ति ।

पृजि (पू )=सम्पर्चने । २ । सक० । सेप् । आ० । गृहे । पूज़ाते । पृञ्जते । णिजि' धातुवत् । पृडङखने । ६ । सक० । सेट् । प० । मृडति ॥ ५. पपई। ‘तृषति’ (५०२) बत् । टुणणने । ६ । सक० । सेट् । प९ । पृणति | ‘वृषति’ (५०२) यत् । लोकंपृणः । पृथ=प्रक्षेपे । १० । सकः । सेट् । उ० । पर्थयति-ते । पृषु (टुप् )=सेचनहिंसाश्लेशनेषु । १। सक० ५ सेट् । प० । पर्षति ‘वर्षति' (२०२) बत् । पृषत् पृषतैौ । पृधत् पृषती पृषन्ति । पुरीषम् ।

• पू=पालनपूरणयोः [३८४] ३ । सक० । सेट् । प०। पिपर्ति ।
• पृपालनपूरणयोः [६७९] ९ सक्र० से ष० १ cवादिः)

स्वादिष्ट । पृणाति । परः परौ परे । पूः पुरौ पुरः ।

• पुं=पूरणे [६ ०६} १० ] सक० । सेट । उ० । पारयति-ते । धातुकोश

३ ६९ • पेणू (पेण् )गतिनेरणश्लेषणेषु । सक० । सेट् ॥ ५० ॥ पेणति । ‘खेलति' (१६९) बत् । पेल (पेल् )=गत । १ | सक० ।। सेट् । प० पेलत । ‘खेलगति’ (१९९) वत् । पेला भुक्तसमुज्झितम् । पेट्ट (पेव् =सेवने । १ । सकः । सेट् । आ ० पेवते । ‘देवति’ (११०) वत् । पेषु (पेष् )=गतौ ।१ । सक० १ सेट् । आ ० । पेषते ‘देयति' (१९५०) । | पेळ (पेस् )=ातौ । १। संक्र० । सेट्। पe । पेसति । ‘खेलति' (१५९) वन् । पेश्वरः । वैशोधणे । १ । सकः | अनि ० । ५ ० ) ऐकारान्तः। पायति । ‘गायति’ (२७%) वत् । पैणू ( पैण् )=मृतिप्रेरणश्लेषणेषु । १। सक० । सेट् । प० । पैणति । ५. पिंपैण । ‘खेलति’ (१५२) वत् । ओ प्यायी (प्याय् )-वृद्धौ । १ । अक० | सेट्। आ० ओदित् । इंदिच्च । ५, पिप्ये । ६. प्यायिता । ८. प्यायिषीष्ट । ९. अप्यायि । दीपजने-तिं चिण् । यङि-- पेपीयते । यद्वकि- पाप्याति । पीनम् ? प्यायः पी निष्टपथाम् । आपीनसूधः । प्लैंट्स (प्चै)-वृद्धौ । १ अक० अनि० । आ ० । प्यायते । ५. पप्ये । ‘त्रायतिं (२८९) वत् । x प्रच्छ=ीष्सायाम् [१२२ ६ । द्विकर्म० । अनि० प० । । पृच्छति । प्राट् । प्राच्छौ । ।

• प्रथ=प्रख्याने [२२७] १ । अक० । संद । आ० । धटादिः ।

षित् । प्रथते । ४७ ७ वृह्द्धातुरूपावश्यम् अथ=प्रख्याने ॥ १७ । स७ । सेसेट्। उ० आथयति ते। प्रसविस्तारे । १ । सऊ ० सेट् । आ० । घटादिः। षि । प्रसते ।। प्रथाति’ (२२७चत् । प्रपूरणे । २ । सक० । अनि० प० । आकारान्तः । प्राति। ‘याति' (३५६) वद् । प्रायः । ॐ श्री (पी)ीतौ [४०८] ४ अक० । अनि० ! आह । अF० । इंका रान्तः । प्रीयते ।

• श्रीज् (श्री)=तर्पणे कन्नौ च १६७] ९ । सक० । अनि । उ० ।।

ईकारान्त व चित् । श्रीणाति-प्रणीते । प्र(िP)=सर्पणे कान्तौ च । १० । सक० । सेट्। उ० । आङ् षीयः । इकारान्तः । । प्रीणयति-से । प्रयति - ते । मैत्रेयमते नुक् नास्ति । अतः प्रणयति -ते । इति रूपम् । प्रङ (g )=गतौ । १ । सत७ | अनि । आI० । प्रवते । ‘’ कु घातुवत् । कटं प्रवते कटः। णौ चडि”-– स्रवातिशृणोति । अपिप्रवत्- अपुप्रवत् । गुड=मर्दने। ११ सक ९ । सेट् । घ७ । प्रोडति : ‘शोचति’ (७६) वह । शुष=डेनबेचनपूरणेषु । ९। सक० । सेट्। पर / भुष्णाति ।। ‘पुष्णाति’ (९९९) वत् । । नुषु (थुप् )=दहे : ; । सकः । भेट । पe | प्रोषति । ‘चटतिं ” (१०६) वत् । प्रेषु (नैष्कगतौ । १ । सक० ) से। आस । मेधते । देवति (१५०) च । प्रेषयति । प्रेषणम् । प्रेण्यः । नैणू (जैर् )भतिप्रेरणश्लेषणेषु । १। सकः । सेट् | प७ । प्रैणति । ‘खेलति’ (११९) वत् । 2 । धातुकशः ।। प्रो (तो)पर्याप्तौ । १ । अक़७ । सेट् । उ० ।। पोथति-ते । ५. = पुपोथ-पुझोथे । ६, प्रथिता । ७. प्रथिष्यति ते । ८. प्रो- थ्यात्-प्रोधिषीष्ट । ९. अम्रोथी - अप्रोधिषु । लिह्=गतौ । १ । सक० संद । आ० । प्लेह्ते । २• लेह्यताम् । ५. विलिहे । ६. प्लेहिता । ८. लेहिषीष्ट । ९. अप्लेहिषु । लिहितः । प्लीहा । प्लीहानौ । । ‘विदा' बातुबत् । प्ली=गतौ । ९। सक० । अने० । पe cवादिः । चादिश्च । लिनाति । ‘त्रणाति' (१९८३) वत् । प्लीनः ।। लुङ् (प्ल)=गतौ । जलोपरिसर्पणे च । १ । सक० । अनि० । आ० प्लवते । ५. पुप्लुवे । ‘कुछ’ धातुवत् । प्लवगः। लवः=उडुपम् । मजन्य- लावूनि, ग्रावाणः प्लवन्ते । ॐ सृषध्दाहे । [३९६] 8 । सक७ । सेट् । ५० । पुषादिः । शुष्यति। ऋष=दाहे । ४ । सक० । सेट् । प० । पुषादिभिन्नः । ९. अप्लोषात् । शेषं पूर्ववत्। । प्लुष=दाहे । ९१ सक० । सेट् । प० । पुष्णाति । ‘मुष्णाति’ (५९७) वत् । भुषु (प्लुप्)=दाहे । १। सक्र० सेद् । प० । उदित् । श्लोषति त । ५. पुप्लोष । ‘शोचति' (७६) बत् । एषित्र-प्लोविख । धृष्टः । प्सा=रक्षणभक्षणयोः । २ । सक० अनि० । प० ।आकारान्तः । साति । ५, पसौ । ‘पाति’ (३६२) वत् । फ ४ फकनश्चैनैतौ [६१ ] १ 1 सक० ५ सेट् । प० । फवक्षति । फण=ातौ । १ । सक० । सेट् । पe । फणादिः। घटादिश्च । फणति । ५. पफण । फणां च सप्तनम् । पफणतुः- फेणतु । पफणुः ४७२ बृहद्धर्म्यवथ!भी -- फेयुः । म र फेणथ । उ० पफण पफण । पफ पफणंथ - णिव-फणिव । ‘गदति' (३७) वत् ! फाण्टम् अनायासकृतं कणा- यत्रिशेषो वा फर्व-पूरणे । १ । सक० । सेट्। प७ । फर्वेति । ‘नर्दति’ (४) वत् ।

• फलनिष्पत्तौ [१६ ५ १ । अक० । सेट् । पर । फलति ‘रदति’

(३८) बत् । »त्रिफला (फय् )=विंशरणे [११३] १ अक० । सेट् | प२ । फलति । फुस्सञ्चरणे । ५ । अझ० । सेट् । १० । कुटादिः । फुलति । ‘कुच’ धातुवत् ।

• फुल=विकसने [१५८१ । अक । सेट् । प० । फुल्लति ।

फेट (फेल् )=गतौ । १ । सक० । सेट् । प० । फेलति । ५ . पिफेन । 'खेलति’ (६३) वत् । चणशब्दे । १ । । अक० । सेट्। प० । बणति । ५. बबाण । जेणतुः । ‘श्दनि' (३८) बत् । बाणः । बद-स्थैर्यं । १ । अकः । सेट्। प० । बदति । ५, बबाद । वेदतुः। ‘रदति’ (३८) बत् । बदरम् ।

• बध-बन्धने [२९६] १ । सक० । सेट् । आ० । वीभसते ।

बंध=संमयने । १० । सक० १ सेट् । उ० । बाधयति-ते ।

• वन्धबन्धने [५८८] ९ । सक० । अनि० । ५० । बश्नाति ।

बन्ध-संयमने । १० । सकृ०। सेट् । प० । छान्दसः । बन्धयति-ते । मर्बऋतौ । १ । सक० । सेट् । पता । बचेति । ‘नर्देति’ (४१) वत् । बढी=आधान्यपरिभाषणहिंसाप्रसादेषु । १ । सक० । सेट् । आ ० । अर्हते । ५., बबई । ‘कथति’ (२६) मत् । बर्हः । बहीं । धातुकाशः ५७३ मई =हिंसायाम् । भाषायां च । १० । सक० से। उ० । बही यति-ते । ॐ बलप्रणने । धान्यावरोधे च [२३८ ] १। सक सेट्। ५० । बलति । ५ . बबाळ । बेलतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । बलम् । बली । बल=प्रणने । १०। सक० । सेट् । उ० । शंपादित्वान्मित् । बल यतन्ते । चल्ह्याधान्यपरिभाषणाहिंसाम्रसादेषु । १ । सक० । सेट् । आ० । बहते । ५.। बबल्हे । ‘कथति' (९६)वत् । । बहूभाषायाम् । १० । सकः । सेट् । उ९ । बल्हयति-ते । बष्क–दर्शने । १० सक० । सेट् । उ० । बष्कयति-ते । षष्क यणी=चिरसूता गौः । बसु बस् )=स्तम्भे । ४ । अक० । सेट् । प० । पुषादिः । बस्यति । ५• बबास । बेसतुः ‘यस्यति’ (४५७) वत् । अहि (बंह्-वृद्धौ । १ । अक० । सेट । ५० । बंहते । ५ , बबहे ।। ‘कम्पति' (११८) वत्। बहुः। लघिबढ़ोर्नलोपश्च । बाबू (वा )=आप्लाव्ये । १ । अक° । सेट् । आर। चाडते । ६. बवाडे । ‘गाधाति’ (४) वत् । xबाखू (वा )=छोडने [५] १। सक० । सेट् । आ० । बाधते । बाहू (बाह्र )=पयते । १। अक० । । सेट् । आ० । बाह्ते। ‘बधति ' (६) वत् । बाढं भृशम् । क्षुब्धस्वान्ते-ति । निपातः । बिट-आक्रोशे । १ । अक० । सेट् । ५० । बेटति । ५ , बिबेट । बिबिटतुः । ‘चेष्टति' (१०६) वत् । 6 ४ ७ ४ वृहातुपावल्याम् विदि (विन्द )=अवयवे । १। अक७ । से। प०। विन्दति । ‘कुन्थति’ (३२) वत् । बिन्दुः; बाहुलदुप्रययः । घिलभेदने । ६ । सक० । सेट् । प०। मिलति । ५, बिबेछ । । = चिबिलतुः । ‘लिखति’ (१०८) वत् । बिलम् । कप्रत्ययः । बिस= क्षेपे । ४ । सक० । सेट् । प७ । पुषादि । विस्यति । ५० बिंबेस । विचिसतुः । ‘कुस्यति' (४१८) वत् । बिसम् ; कः । बिस्तः; स्तन् ।

• चुक-भाणे {६३] १ । अक० । सेट्। प० । बुकति ।

बुक=भषणे । १० । सक७ । सेट् । उ० । बुक्कयति-ते । बुगि (बुझ्धर्जने । १। सक० । सेट् । ५ ५ । बुङ्गति । ‘कुन्थति ' । (३२) वत् ।

• युधयोधने [२४] १ । सक० । सेट् । प० । बोधाति । बोबित्वा-

बुवित्वा । रलो व्युषधा--दिति वा किम् । ॐ बुध-अवगमे ४ २४] ४ । सक७ । अनि० । आ० ।। बुद्यते। बुबुधानः योळुमिच्छुः। शुचिबुधिभ्यां सन्वच्च । बुधानः=आनच्। बुधिर् (बुध्)-बोधने [२१५] १। सकः । सेट् । उ० । इरित् ।। बोधति–ते । उबुन्दर् (वुन् )=निशामने । १ । सक० 1 सेट् । उ० । इरित् । बुन्द- ति-ते । ५ बुबुन्द-बुबुन्दे । ९. अचुदत्-अचुन्दीत् । अबुन्दिष्ट । बुदित्या-बुन्वा । युन्नम् । बुझ्दम् । बुस-उरसगै । ४ । सक० । सेट् । प% ? पुधादिः । बुस्यति । ५० बुबोस । बुबुसतुः । ‘कुस्यसि' (४१८) वत् । बुसम् । चुस्त=आदरानादरयोः ।१० । सक८ । सेट् । उ० । बुस्तयति-ते । । वृहवृदैौ । १ । अक० । सेट् । प० । अर्हति। ५. बबर्ह । धातुकोशः। ४७५ (२०२) बत् । वर्तमाने पृष्ठंजगच्छनृचच्च । बृहन बूझौ सट ॐ बृहि (बृद् वृौ २०९] १ । अक७ । सेट् । प०। बृहति । । प्रभौ परिबूढः । ब्रह्म। चुंहेनऽच । वृह (छंद)ऋभाषायाम् । १० । सक० । से। उ० । श्रृंहयति--ते । वृदिर् (बूट् )=१ । अक० । सेट् । प० वर्हति । १९. अबृहत्-अचः हीत् । ‘वर्षति’ (२०२) वत् । कृद् (कृद् –उद्यमने । ३ । सक० । वे । ५० । बृहति । ५, बबर्ह । ‘तृट्स) धातुवत् । बेट्ट (बेह =प्रयले। १। अक० । सेट्। आ७ । बेहते। ९५, विवेहे। ‘देवति’ (११०) वत् । ब्युस्=विभागे । ४ । सक० । सेट् । प७ । व्युम्यति । ‘कुप्यति ’ (४५८) बत् । वुडसंवरणे । ३ । सक० सेट् । घ० । कुष्टादिः। बुडति । ५० डुब्रोड । ‘कुच' धातुचत् ।

• बृञ् (बू )=व्यक्तायां वाचि [३११ ] २ । द्विकर्मo । सेट् । वच्यादेशे ।

त्वनिट् । उ५ । ब्रवीति-आह-शृते । =हिंसायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । बृसयति-ते । भक्ष-अवने । १। सफ७ । सेट् । प० । भक्षति । ‘अक्ष’ वातुवत् । ॐ भक्ष-अदने £६०६] १० । सक० । सेट् । उ० । भक्षयति-ते ।

• भज-सेवयाम् ]३ १४] ११ सक० । अनि ०। उ७ । भजति-ते।

विभक्तव्यः । विभाज्यः । भगञ्ग्यः । भक्तिः । ४७६ बृहद्धातुकवल्याम् भज विश्राणने । १० । सझ७ । सेट्। उ० । भजयति-ते । ९. अबीभजत्-त । भजि (भङ्ग)-भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० १ भजयति-ते । ॐ भञ्ज (भ — )=आमर्दने [५५१] ७ । सक० । अनि ७ । ५० ।। ओदित् । भनक्ति । भञ्जभासभिदो घुरच। भङ्करः । भटभूतौ । १ । सक० । सेट् । प० । भटति। ५ बभाट । बभतुः । ‘गदति’ (३७) वत् । भटः। भटित्रम् । भट्टपरिभाषणे । परिहासः सनिन्दोपालम्भश्च परिभाषणम् । १। सक० । सेट । प० । भटति । अयं मित् । भष्टयति-ते । ‘गदति' (३७ वत् । भडि (भण्ड् )=परिभाषणे । १। सक० । सेट् । आ७ । भण्डते । ‘वन्दति’ (६) चत् । xभणशब्दे [१३१] १ । सक० । सेट् । प७ । भणति । भाण्डम् । ॐ भदि (मन्द्र)=कल्याणे सुखे च [१०] १ । अक 1 सेट् । आर । भन्दते । ० भर्स=सर्जने । १० ) सक० । सेट् । आ० । आकुसयः । भस्ॐयते । भर्वहिंसायाम् । १ । सक० । सेट् । प०१ भर्वति । ‘नर्देति’ (४१) वत् । भल=परिभाषणहिंसादानेषु । १ । सक० । सेट्। आ । भलते । ५. बभले। कलनि’ (१ ३९) वत् । भल=आभण्डने । १० । सक० । सेट । उ० । भाळयति-ते ।। भल==परिभाषणहिंसादानेषु । १ । सक० । सेट् । आ० । भलते । ५. बभले । ‘कथति’ (२६) वत् । धातुकोशः । ४७७ 8A भघeभसेने । इदं भसेनं शरवः । १ । अक ० १ सेट् | प २ । भवति । ‘गदति’ (३७वत् । भषकः । भस=भर्सनदीप्योः। ३ । भने सकर्म० । दीप्तवकर्म • । सेट् । छान्दसः । बभस्ति । बद्धः १ बप्सति ॥ २, बभतु--बब्धाव् । बब्धाम् । म०। बढिध। उ ७ । बभसानि। ३, अवभः । अबब्धाम् । अबप्सुः । ४. बप्स्यात् । बप्स्याताम् । ५- बभास । बप्सतुः । ६. भसिता । ८. भस्यात् । अस्यास्ताम् । ९. अभासीत् । अभा सिgाम् । भस्म । भस्त्रिका । भस्त्र } न बभूस्तीति नभः । ४ भादीहौ (३६८) २ । अक० । अनि० | प० १ भाति । ४ भाजकपृथक्करणे [६४९/ १० ) सक७ । सेट । उ० । अदन्तः ! भाजयति-ते । विभागः । x भामत [१३२] १ | अक० । सेट् । आ० ! भामते । भाम=क्रोधे । १० । अक० । सेट् । उत । अदन्तः । भामयति-ते ।

• भाष=ब्यक्तायां वाचि [१७९] १ । द्विकर्म७ । सेट् । अ४० ।

भाषते । माणवकं धर्म भाचते । ॐ भास्ट (भास् )च्दीप्तौ [१८०] १। अक० । सेट् । आ० । भासते ।

• भिक्ष=भिक्षायाम् [१७४] १ । द्विक० । सेट्। आ० / मिक्षते ।

बलिं भिक्षते वसुधाम् । भिदि (भिन्द्)=अवयवे । १ अक ० ) से । ष० १ मिन्दति। ‘लिन्दति (५१) वत् ।

• भिदिर् (मिद् )=विदारणे [१४ ७ ] ७ सक० । अनि । उ० । ।

इदित् । भिनति-भिन्ते । मिषज्=चिकित्सायाम् । ११ । भिषज्यति । भिष-वैवः । ४७८ हृद्धातुरूपायाभ • बिभी (भी)=भये [३८२] ३ । अक० । अनि० | प७ । ईका- रान्तः सीत् । बिभेति ।

ॐ भुज-पालनाभ्यवहारयोः [५५२] ७ । सक० । अनि० । प० ।।

भुनक्ति । भुजो (शु )==कौटिल्ये । ६ । अक० । अनि० । प० ! ओर्लित् । भुजाति। १५. बुभोज । म० बुभोजिथ। ६. भोक्ता । ७, भोक्ष्यति । ८. भुज्यात् । भुज्धस्ताम् । ९. अमौसीत् । अभौक्तम् । ओदितश्च। भुग्नः । भुरण-धारणपोषणयोः । ११ । भुरण्यति । । भुव=अवकर्कने । अवकर्कनं मिश्रीकरणं चिन्तनं वा । १०। सकः । सेद् । उ० भावयति-ते । ध्रुवोऽवफल्कने । अवकरकनेऽर्थे णिच् ।

• भू=सत्तायाम् [१] १ । अक • । सेट् । प० ( भवति ।

ॐ भू=अओं [६ ३ ८ १० सक० । सेट् । आ० आङ्घीयः । भावयते । भवति-ते । ४ भूष=अलङ्कारे [१९९] १ । सक० । सेट् । प० । भूषति ।। भूष=अलङ्करणे । १० सक० । सेट् । उ० । भूषथाति-ते । भूषा । ।

• भुजी (भूल् )=भर्जने [७३] १ । सक० । सेट् । आ० । भजते ।।

ॐ भं (भु)-भर [२६०] १ । सक या अनि० । उ० ॥ भरति-ते । भृङ्गरः । ४डुभृज् (पृ)-धारणपोषणयोः [३८५ ] ३ । सक० थी अनि० १ उ० । । जित् । द्विच्च । विभर्ति-विधृते । भृङ=निमज्जने । ६ । अक० से३ । प९ । कुटांदिः। मृडति। ५. अंभई । ‘कूड’ धस्तुवत् । धातुकोशः ४७६ भृशि (भृश्)-भाषायाम् । १० ] सक० सेट् । उ७ । शृशयति । भुशु (भृशं )=अधःपतने ( । ४ ।। अक० / सेट् । प । पुषादिः । भृश्यति । ‘हृष्यति’ (४६ ३) वत् । भृशम् । भृ--भर्सने । भरण इत्येके । यथोद्दनाविल्यपरे । ९ । सक० } सेट् । प० | ऋकारान्तः । स्वादिः । वादिश्च । गृणाति । भूर्णः। परस्मैपदि ---‘स्तृणाति’ (५७४) वत् । । भेषु (भेष् )=भये । गतावित्येके । १ ! अक० । सेट् । ३० } भैषति -ते ।

‘णेह' धातुवत् । भ्यस==भये । १ । अक० सेट् । आ • म्यसते । ५ बभ्यसे । ‘स्वदत(१६) वत् । अंशु (अं )-अवग्नसने । १ । अक० । सेट । आ० । द्युतादिः। अंशते । ‘नैसति' (९१८) वत् । अंशः ।

• फ्रेंशु (उँ )=अवधंसने [४६ २ } ३ १ अक० | सेट् । प७ । पुधदिः ।

अश्यति । पंख (अं )=अवलंसने । प्रथम ‘अंशु’ वृत् । भ्र=अदने । १ । सक० । सेट् । उ० । भ्रक्षति-ते । २. अक्षतु ताम् ॥ ३. अभ्रक्षत्-त । ५ बभुक्ष-बभ्रते ॥ ६. भुक्षिता । ७. अक्षिष्यति-ते।८, भ्रक्ष्यात्-प्रक्षिषीष्ट। ९, अभ्राक्षीत्- अभ्रक्षीत्-*प्रक्षिष्ट । भ्रणशब्दे । १ । । सक० । सेट् । प० प्रणति । ५ बभ्राण।। बभ्रणवुः । ‘रणति’ (१३१) वत् ।

• श्री (भुम् =चलने व [२ ४ २ १ । अर्का ० । सेद् । प० । उदित्

भ्रमति-भ्रम्यति । धूः । भ्रमरः । ४८० बृहद्तुरूपावर्यम् ॐ भ्रमु (भुम् =अनवस्थाने [४ १२] ४ } अक० { से 1 प७ ।। उदित् । भ्रश्यति-भ्रमति । भुशु (भ्रश }=अबसने । ४ । अक० । सेट् ! य० । भ्रश्यतिं । ५. बभ्राश । बभ्रशतुः। ‘सु' धातुबत् ।

• भ्रस्ज=पाके [४९२] ६ | सक० । अनि ० । उ० । श्रुति-ते ।

ॐ भ्रातृ(अ)=दीप्तौ ७५] 3 । अत७ । सेट । आ० । अजते । । ५. वभ्राजे । बभ्राजते । हुआजू(श्नाच्)=दीप्तौ । १। अक० । से सेट् । आ• । कारान्तः । द्वित् । फणादिः । भ्राजते । ५. भेजे । ऐआते । श्रेजिरे । यभ्राजे। बभ्रजाते। बभ्राजिरे । शेषं पूर्ववत् । नभ्राट् । भ्राता । भ्राजथुः । हुत्राश्च (भ्राश् )=दीप्तौ । १ । अक० ५ सेट् । आ० । फणादिः । वा भ्राशभ्लाशे–ति वा श्यन् । अश्यते-भ्राशते । २. अश्य ताम्-श्राशताम् । ३, अभ्राश्यत-अभ्राशत ॥ ४. भ्रश्येत-श्रा- शेत । ५. फ्रेशे । श्रीशते। बभ्राशे। बभ्राशते । शेषं ‘भ्राजति’ (७१) वत् । श्री=मये । भरण इत्येके । ९ । अक० । अनि० । प० । प्वादिः । त्रिणाति । केषाञ्चिन्मतेऽस्य स्वादित्वं नास्ति । तदा श्रीणाति । त्रीणाति' (१८६) वत् । शृण=आशाविशङ्कनयोः । १० । सक० । सेट्। आ० । आकुस्मीयः । शृणयते । जैतू (न्)=दीप्तौ । १ । अक० १ सेट् । आ७ । भेजते विजे । • 'देवति’ (११०) चत् । नेपृ (श्रेष्}=भये गतौ च । १ । अक७ । सेट् । उ५ । श्रेषति-ते ।। ‘णेदृ’ धातुवत् । प्रैषः । ४८१ धातुकोशः । यक्ष=अधुने । १ । सक० । सेट् । उ० । भ्रूक्षाति-ते । ‘अक्ष ' घटुथत् । दुभ्लाशू(भ्लाश्च )=दीप्तौ । १ । अक८ । सेट् । आ ० । फणादिः । भ्लाश्यते-लाशते । ‘भ्रशु' धातुधत् । श्लेगृभ्ठेष्तौ । १ । सकं० । सेट् । उe | श्लेषति-ते । ‘णेह' घातुवत् । म मकि(मङ}=अण्डने । १। सक० में सेट् । आ० मझते। 'कम्पति’ (११) वट् । मखौ । १ । सक० ) सेट् | प७ । मखति । ५० ममख । मेखतुः । ‘रवति’ (३८) वत् । मखो यज्ञः । भस्त्रि (मह्)=गतौ । १ । सक० । सेट् । प० । सहेति । ५. मभट्ट । ‘कन्दनि' (१०) वत् । मगध=परिवेष्टने । नीचस्य इत्येके । ११ । मगध्यति । मगि (म)=गतौ । १ । सक० । सेट् । ष ९ । मङ्गति । ‘क्रन्दति' । (१०) यत् । मङ्गलम् । मयि (मट्ट )=त्याक्षेपे कैतवे च । गतौ गत्यारम्भे चेत्यभ्ये। १ । सक० ।। सेट् । आe | भङ्कते । ‘कम्पति' (११८)वत् । भधि (म इ )=मण्डने ।१ । सक० सेट् । ष० । मङति । ‘कन्दति' (१०) वत् । भच=दम्भे । १ । अक० की सेट् । आ० । मचते । ५, मेचे । ‘चकति' (५७) वत् । मलि (मश्ङ् )=घारणोच्छूयपूजनेषु । १। सक० । सेट् । आ० । मद्यते । ‘कम्पति' (११८) वत् । मन्त्र=खट् ।

61 ४८२ वृहञ्चदुपावर्षम् - मजमदने शब्दे च । १ । अक ७ । सेट् । ५ ९ । मजति | ५ . समाज । भेजतुः । ‘दति’ (३८) चत् । मज (मध्~ )-शब्दे । १ । अक७ । सेट् । प० । मजति । ‘क्रन्दति ’ । (५०) यत् । मनु । मङ्गुलम् । मठ-मदनिवासयोः । १ । अक० । सेट् । प० । मठति । ५९, ममाठ १ मेठतुः । ‘रदर्ति’ (३८) वत् । मष्ट:-छात्रादिनिलयः ।। मठि (मष्ठं )–शोके । शोक इह आध्यानम् । १ । अक° । सेट् । आ० ।। । मण्8ते । ‘कपति' (११८)वत् । मातुर्मण्ठते । मडि (मण्ड् )=विभाजने । १ । सङ० ( सेट् । आ ० । मण्डते । ‘वन्दति ' (९) ब ।

• मङि (मण्ड्)=भूषथाम् [१०९] १} सक० । सेट्। प० । मण्डति । ।

मण्डं । दधिभवम् । ४ मडि (मण्ड् )=भूषणम् हर्षे च (६११] १० । सक० । सेट्। उ० ।। मण्डयति–ते ? मण-शब्दे । १ 1 अक८ । सेट् । पघ० । भणति | ५, ममान । नेणतुः । ‘दति’ (३८) वत् । मणिः । मणितम् । मण्डम् । ॐ मत्रि (मन् )=गुप्तभाषणे [६२२] १० । सक० । सेट् । आ० ।। आकुम्मीयः । मन्त्रयते । आमश्रणम्=कामचारानुज्ञा । निमन्त्र- णम्=श्राद्धभोजने प्रवर्तनम् ।। मथि (मन्हिंसासंक्लेशनयो। १ 4 सक° । सेट्। प० ५ मन्थति । )= ‘क्रन्द’ि (१०) बेत् । मथे (मय् )विलोडने । १ । सक० 1 सेद् । ए • । मथति | ५. अभय । । मेथतुः । ९. अमर्यात् । ‘रदति ’ (३८) वत् । म=तृप्तियोगे । १० । सन० । सेट् । आ० । आकुभ्भीयः । मादग्रते । धातुकशः | ४८३

• मदि (मन् )=तुतिमोदमदस्वञ्जकान्तिगतिषु [११] १ । कातिगत्योः

सकर्म७ । सेट् । आ० । मन्दते । ॐ मदी (मद् )=इयं [४११] ४ 1 अक० । सट । प० । ईदित् । शभादिः । पुषादिः। माद्यति । जुगुप्साविरमममादर्थानामुप संख्यानम् । धर्माप्रमाद्यति । ॐ मनशने [४ २८] ४ । सक० । अनि० । आ० । अनुदासोपदेशः । मन्यते । मधुः । मधुरः । मनस्=उपतापे । ११ । मनस्यति । ४ मनु ( सन् )=अवबोधने [५३ ७] ८ । सक० । सेट् । आ० । तनो- त्यादिः । मनुते ।

• मन्थविलोडने [३ ११ १ ! द्विरु० । सेट् । प० । सुधां क्षीरनिधिं ।

मन्थति । ॐ मन्थ=विछोडने [५९१] ९ । द्विक० । सेट् । ५० ? सुधां क्षरसंनिधिं मश्नाति । मधुतौ १ । सक० । सेट् । प• ! मभ्रति । ‘नर्दति’ (४१) वत् । मग्र=तौ । १ । सक० में सेट् । आe ! मयते ॥ ९, सेये । ‘दधति' (७) वन् । मर्च-शब्दे । १० । अक़७ । सेट् । उ० । मर्चयति-ते । मर्वगतौ । १ । सक० । सेट । प० ! मयैति । ‘नर्दति' (११) बत् । मर्य=पूरणे । १। सक० । सेद् । पe ) मवेति । ‘नर्दति' (४१) वः। मल=धारणे ।१ । सक० । सेट् । आ७ । मलते । ‘चकति' (१७) वत् । मल=मरणे । १ । सक० सेट् । आ० । मझते । ममले । ‘कथति'। (२६) बक्छ । ४८४ बृहद्धातुरूपावल्याम् भव=बन्धने । १ । सहृ० । सेट् । प० । मबति । ५. ममाय । मेवतुः ।। ‘दति’ (३) वत् । मंत्र्य=बन्धने । १। सक ० । सेट् । प० । मव्यति ॥ ५. ममब्य । ६. मयिता । ‘नर्दति’ (४१) वत् । मश=शब्दे । रोपकृते छन्दने गतौ च । १ । सक० । सेट् । प० । । भशति। रदति’ (३८) वत् । मशकः । । मष=हिंसाथाम् ।१ । सक० । सेट् । १२ । मषति । ‘दति’ (३८) बत् । मषी । मषिः । मसी=परिणामे । परिणामो विकारः । ४ । अक़ ७ } सेट् । प० इंवित् । पुषादिः । मस्यति । ५, ममास। मेसतुः । ९, अमसत् । ‘त्रस्थाति' (६९८) बत् । मस्तः । मस्तु-दधिभवम् । मस्तकम् । मस्क=ातौ । १। सक०। सेट् । आ० मस्कते । ‘कथति' (२६) वत् । मस्करो=बेणुः । मस्करी=भिक्षुः । डुमस्जो (भस् )शुद्धौ {१२ ४] ६। अक० । अनि• । प० ।। ओदित् । दूिच्च । मज्जति । मध्ययुः । ॐ महपूजायाम् । [२ ०७]१। सक० सेट् । उ० । महति । मघवा । धन्नुक्षन्निति निपातनात्साधुः । महृन् महान्तौ महान्तः । मही । महेिषः । महृिषी=राशी । मह=पूजायाम् । १० । स० । सेट्। उ० । अदन्तः । महयति- ते। ॐ महि (मंद )=र्युद्धे [१८१] १ । अक । सेट् । आ७ । मीहते । भह्नि (मंद्)=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । मंहयति - ते । महीङ् (मी)=पूजायाम् । ११ । महीयते। ॐ मामाने [३६६] २। सक० । अनि० । प०। आकारान्तः । भाति । सनिमीमधु-मस्तीति । जमता । द्युतिस्थतिम्ररथा-मिसः ।

अ धातुकोशः ४८९ । माक्षि (मा )=काङ्कथाम् । १ ! सक° } से संट । ५० ! ह्यति । ‘काङ्कति’ (१६६) वत् । ४ मा (मा)=माने शब्दे च [३८६ ३ । सक० ! अनि० ! आ० । । आकारान्तः ? भृआदिः । मिमीते । अर्यमा । माङ (मा)=माने । ४ । सक० ।। अनि० । आ ० १ आकारान्तः । मा यते । ५. ममे । ६.माता । । ८. मासीष्ट । ९. अगस्त ।

• मान=पूजायाम् [२९५] ६ । सक० 1 सेट् । आ ० १ नित्यसन्नन्तः ।

मीमांसते । मान=पूजायाम् ॥ १० । संज्ञ७। सेट् । उ०१ आङ्घीयः । सानयति-ते । माता=अम्बा । भातरौ । मातरः । । मान=स्तम्भे । १० । सक० । सेट्। आ० के आकुस्मीयः । भामयते । मनोऽहङ्करः । मान्थ-हिंसासंक्लेशनयोः ।१ ।सक० । सेट्। प० मन्थति । ५. ममान्थ । ‘मन्थति’ (३१) वन् } भार्ग=अन्वेषणे । १० । सक०१ सेट् । उ० । आधुषीयः । मार्गयाति-ते । मार्गः-पन्थाः । मार्ज-शुद्धौ । १० । सकल / संद । उ० १ मार्जयति-ते । माहृ (माह )=माने । १। सक७ । सेट् । उ ० | माहृति--हे। मोह-है। ‘थ’ धातुघल् ? मिंच्छ=उत्क्लश । उस्क्लेशःपीडा । ६ । सक १ । २ । ५० / मि च्छति । ५ मिमिलुछ । ७. भिच्छिष्यति ! ९. अमेच्छत् । मिजि (मिल् )=भाषायाम् । १० । सक० । सेट । उ० | मित्रयति ते । ॐ डुमिच् (मि) प्रक्षेपणे [४७३] सक० । अनि० । उ० । जित् चि । मिनोति-भिनुते । मित्रिमम् । १ बृहद्वानुपावर्याम्

१५६ मिथु (मिथ्)=मेधाहिंसनयोः। ११ सक० । सेट । उभ। मेथति मथते ॥ ५५ मिमेथ-मिमिथे । ‘णिदृ’ धातुवत् । किमिदा मिद )=नेहने। ४ । सक्र० १ सेट् । प० । औत् । पुषादिः । मेद्यति ? ‘शिक्ष्विदा’ धातुवत् । मेदुरः । मिन्नः । मेदः ।। मिदि (मिन्द्र नेहने । १० । सक० । सेट् । उ० । भिन्दयति-ते ।। )= मिट्ट मिद् )=मेघाहिंसनयः । १ ! हिंसने सक० । सेट्। उ० ।। मदति-ते । ‘ऐड्’ धातुवत् । मिथु (मिध् )=पूर्ववत् । गृहमेधी । मिल-श्लेषणे | । सेट् । । मिलति । मेलनम् । 'लिखति' ६ | सक्र० प० (५०८) बन् । ४ मिल-सङ्गमे ५३ १ ] ६ । अक० । सेट् । उ• १ मिलति-ते । । मिवि (मिन्व् )-सेचने । सेवन इत्येके । १ । सक० सेट् । ५० ।। मिन्वति । मिमिन्वं । ‘जिविं’ धातुबत् । मिशशब्दे रोषते बन्धने गतौ च । १। सक० । सेट् । प० ) मिशति । ५. मिमेश । मिमिशतु. । ‘चेष्टति’ (१०६) वत् ।

• मिश्र=सम्पर्छ १ ७ । सक० । सेट् । उ० अदभुतः।

[६१६ १ मिश्रयति---त । मिष=yपर्धायाम् [६०७ ६ । अक८ । सेट् । पर । मिषति । भिषति मियु (भिष् )=सेचने ।१ ॥ सेवन इस्येके । स७ । सेट् । प० 1 । ५. भिमेष 1 मिमिषदुः । 'चेटति ’ (१०६) वत् / मिषिस्य-मिथ् । मिष्ट ।

• मिहनेचने {३११ १ । सक० | अनि० । षः । मेहति ।

मीरात ! १० । सक० से उ० । ईकारान्तः । आधुषीथः । माधयति- ते । १ धातुकाशः ५ ८७ । मी (मी)हिंसायाम् / हिंसाऽत्र प्राणवियोगः । ४ । अझ पर अनि० । आ० । ईकारान्तः। ओदेत् । मीयते । ५. सिम्ये । ई. मेता । ७. मेष्यते । ८. मेभीष्ट । ९. अमेष्ट । सन ---मिरसते । मीव । मीनः । ४ मी (मी)=अहिंसायाम् [१६९४ ९ । सक० या अंने० । उ० ।। शिंत् । ईकारान्तः। मीनाति-मीनीते । मयूरः । मी (मीम् }ातौ । १ { सक० । सेट । प० । ऋदि । मीमति । ५. मिमीम । मिमीमतुः । ६ . मीमिता । ९. अमीमी । ‘ीडति’ (११४) बत् ।

• मील=निमेषणे [१५४] १ । सक० । सेट् । प० । मीलति ।

मीव=स्थौल्ये । १ । अक० । सेट् । प०। मीवति । ‘जीवति' (१६५) वत् मुचप्रमोचने । १०। सक० के सेट । उ० । मोचयति--ते । मुचि(सुश्च )=कर्कने । ककनं शाठ्यं दग्भश्च । १। अक० । सेट् । । आ० । मुखते | २. मुञ्चताम् ॥ ५ मुमुचे ‘स्छुन्दति' (८) वत् । मुचु (सुच् ) =ात ।। सक० । सेट् । ष० ) मोचति । ५, मुमोच । मुमुचतुः। ‘शोचति’ (७६) वत् । मोचिस्व-मुक्षा । मुक्तः ।

• मुच्छू सुच् =मोचने [५३२] ६ ! सक० । अनि ० । उ० ३ मुञ्च

( ) ति-ते। नृचोऽकर्मकस्य गुणो वा । मोक्षते -मुमुक्षते वा बरसः स्वयमेव । मुज=शब्दे । १ अकः । सेट् । प०। मोजति । 'शोचति’ (७३) धत् । । मुजि (मु)=शब्दे । १ । अक २ । , सेट । प० । सुजति । ‘कुञ्चतेि’ (७७) वत् । ८. मुञ्च्यात् । मुद्धतृणविशेषः । मुटमर्दने । १ । सक८ । सेट् । प०। मोटर्ति । ‘शोचति' (७३) बत् । ४८८ / वृह्द्धातुरूपावस्थाम् मुट==आक्षेपभईनबन्धनेषु । ६ । सक० । सेट् । प७ । कुटादिः । मुटति । मुमोट । ‘कुचधातुवत् । सुट्संचूर्णने । १० संक० । सेट् । उ० मोटयति--ते । सुठि । १सक० । आ २ । । मुसुण्ठे। (मुण्ढ् )=पालने । सेट ! मुण्ठते ५ ‘कुन्वति' (८) वत् । ‘सुडि (सुण्ड् )=खण्डने [१११] १ सक० थी सेट् । प०) मुण्डति । मुडि (मुङ )=भर्जने । १ । सक० । सेट् । आ० । मुण्डते । ५. मुमुण्डे । ‘स्कुन्दति' () वत् । मुणpसिंदाने । ६ सक० । सेट् । प प९ । गृणते । ‘कुच’ धातुवत् । ४धुद=इथे [१४ } १ । अक० । सेट् । आ० । मोदते । मुद्रा। स्फाथि- तथेत्यादिना रक् । मुद्=संसर्गे। १० । सक० सेट् । उ० । मोदयति-ते । मोदधाति सक्तून्घृतेन । मु=संवेष्टने । ६ । सक० । सेट् । प० । भुरति । ‘कुच’ धातुवत् । । ८. भूयात् ? मुरः ! भुरारिः ।

• क्षुच्छ (फुच्छे )=मेहसङ्काययोः [८३ १ । अक७ । सेट् । ए० ।।

आकारान्तः । मूर्छति । मुखं (सु )=बन्धने । १ । सक० । सेट् । प० । ईदत् । पूर्वति । ५. मुमूर्छ। 'गुर्वी धातुवत् । मुघी । मौवीं । मूर्णः । ॐ भुपये १९७९ । सक० । सेट्। प० ।.मुष्णाति । मूषकः । मुसळवण्डने । ४ । सक० सेट् । प० । पुषादिः। मुस्यति । ‘कुस्यति’ । (४१८) यत् । मुसलम् । सुप्ती । मुस्ता ।

• सु-वैचित्ये [१४ ६ ४ अक० । सेट् । रषादित्वाद्धे । पुषादिः।

| धातु कोशः ४८२ मूळु ( )=बन्धने । १ । सक० । सेट् । आ० । ऊकारान्तः | भवत । ५. मुमुचे । ६ मविता। ‘पबति’ २०) वत् ।

• सुत्र=प्रस्रवणे [६५५]। १० । अत ९ । सेइ । उ० । अदन्तः । मूत्र-

यति - ते ।। ॐ सूल=प्रतिष्ठायाम् [१५६] १। अझ० । सेद् । प० । मूलति। मूलम् । ॐ सूरू=ोहणे [६ १६] १० । सक० । सेट् । उ० । मूलयति-ते । । मूष-स्तेये ।१ । सक० सेट् । प० । मूधति । ‘जाति’ (८५) वत् । सूक्षसंघाते । १ । अक० । सेट् । प० । मृक्षति ॥ ५. ममृक्ष । ‘नर्देति’ = (४ १) वन् । ॐ मृग=-अन्वेषणे [६५ २ ] १० । सक० । सेट् । आ ०। अदन्तः । आग वयः। मृगयते । ॐ मृदु (भु)=पाणत्यागे [५११] ६ अक० । अनि० । आ० । अयं लिट् छट् लाड़ परस्मैपदी । ऋकारान्तः । प्रियते । ॐ सृज् (ऋज्)शुद्धौ [३७०] २ । सक० । वे । प० । ऊदित् । मार्टि । मृज्जू (सू-शुद्धौ अलङ्करे च॥ १०। सक७ । सेट्। उ० । आङ्घीयः अदित् । मार्जयति-ते ! ॐ मृड=सुखने [१०४] ६ । सक० । सेट् । प० । मृडति । मृडिया । मृडमृधे-ति कित् । मृडो-रुद्रः । मृडानी । मृडीकम् । “ मृड-ओदे । ९। सक० । सेट् । प९ । सृद्भाति । ‘सृद्भाति' (५९३) वत् । मृण=हिंसायाम् । ६ । सक० । सेट् । प०। मृणति । ‘मृडति' (५०७) वत् । मृणालम् । मृदमर्दने । १ । सकः । सेट् । आ० धटादिः । षित् । मर्दते । 62 बृहद्भानु कथावर C ॐ मृदओदे । (५९३) ९ । सक७ । सेट् । प० 1 मृदाति । धु (मृध्)=उन्दने । उन्नंदवम् | १। सक०। सेट् । उदिव्। उ० मष्ठति । ५. मभधं । मर्चते-ममृधे । ‘वर्षति’ (२०२) वत् मृधित्व-मृद्धा। ४छ्=आमर्शने [५२८] ६ । सक० । अनि० । प० । मृशति पर मृशति | विमृशति-आलोचयति । xधृष=तितिक्षायाम् [४१८ ] ४ । सकर। सेट् । उ० । वृष्यति-ते ।। दुर्मर्षणः | मृष =तितिक्षायाम् । १०। सक०। सेट् । उ० । आधृषीयः । मर्ष- यति-ते | मृषु (मृष् ) सेचने । १ । सक० । सेट् | प० ।। उदित् । मर्षति । ५, ममर्ष । ‘वर्षति' (२०२) वत् । मृषित्वा-मर्पित्वा मृष्वा । मृष्टम् ।। मृ-हिंसायाम्। ९। सक० } सेट् । प० । वादिः । वादिश्च । ऋका- रान्तः। मणाति । ५० ममार । ममरतुः । ८, सूर्यात् । ‘मृणाति (९७९) वत् । मूर्णाः । मेड् (मे)=प्रत्यर्पणे विनिमये च । १ । सक० ।' अनि० । आ० । एका रान्तः । मयते । प्रतिमयते। ६. ममे । म७ मभिधे। उ० ममिवहे । ६. मात्र १ ७, मास्यते ॥ ८, मासीष्ट । ९ . अगस्त । अमा साताम् । यतिस्पतिमास्था---मितः । मातव्यः । मेयः । मानम् । मिव । मातुम् । मेय (मेथ् )=मेधाहिंसन्योः । ११ हिंसने सक७ । सेद् । उ० । । ऋदि । मेथति-ते । ‘मेधति’ (२६३) वत् । मिथुनम् । क्षुधि- पिशिमिथिभ्यः किम् ? उनन् । मेड (नेदं पूर्ववत् । ऋदित् । धातुको भुः । .१ मेधा=आशुग्रहणे । ११ । मेधायतिं । ॐ मेधू (मे )=मेधाहिंसनयोः संगमे च [२ १३ १ | हिंसने स७ ।। सेट् । उ० । ऋदित् । मेधति-ते । गृहमेधी । मेषु (नेप् )=गतौ । १ । सक ७ । । सेट । आ° । ऋदित् । मेपते ।। १५. मिमेषे । ‘वेषति’ (११६) वत् । मेषु (मेव् )=सेवने । १ । सक० । सेट् । अe । ऋदित् । मेघते । ५. मिमे । ‘पति ’ (११६) वत् । x ऑ=अभ्यासे [२७६] १ ! सक२ । अनि ० । प० । आकारान्तः । प्रायेणायमापूर्वः। आमनति । प्रक्ष=संधते । १ । सक० अनि० । प० । भ्रक्षति । ५, समाक्ष । नर्दति' (४१) वत् । अक्षय्छने। १० । सक० १ सेट् । उ० , भक्षयति-ते। । प्रदमर्दने । १ । सक० । सेट् । आर के प्रदते । १. मप्रदे । ‘स्वदति' (१६) वत् । गृदुः । प्रदिमा। सृद्वीका-द्राक्षा । खुजु (बृच् )=गतौ । १। सक० सेट् । प० । उदिन् । श्रोचति ! ६. सुश्रोच । ९. जूस्तम्भु- इयङ् वा । अथुचत्-अनोचीन् ।। “शोचति’ (७६) बत् f धु (कुंकु )=गतैौ । १ । सक० । सेट् । प० । उदित् । भुञ्चति । ५. मुनुश्च । ९. अर्धेचीत् । ‘कुञ्चति' (७७) वत् । श्रेट् (ग्रेट् )=उन्मादे । १ । सझ० । सेट् । प० । आदिव । पेटति। ५. मिश्रेट । ‘खेळपति' (११९) वत् । श्रेट्स (फ्रेड् उन्मादे । पूर्ववत् । • स्त्र छुचु (ख़ुच्}=ातौ । १। सक० । सेट् । प७ । उदित् । म्योचति । ९२ हृद्धातुरूपावस्थाम् ५. मुम्योच । ९. अम्लुचत्-अम्लेचीत् । नूस्तम्य्-इयङ् वा । ‘शोचति' (७६) वत् । म्लुचितः-तृतः। निम्लोचति=अरसमेति । म्लेच्छ=अध्यके शब्दे । १ । अक० । सेट् । प० । म्लेच्छति । ५० मिश्लेच्छ । म्लिष्टम् =अविस्पष्टम् । क्षुब्धस्वान्तेति निपातः । ‘खेलति' (१९५९) वत् । म्लेच्छ=अव्यक्ते शब्दे । १० । अक० । सेट् । उ० । म्लेच्छयति-ते । लेट्ट (म्लेट् )=उन्मादे । १ । ‘प्रेट्’ धातुवत् । झदित् । स्लेटू (स्टेड्)-उन्मादे । १ । ‘पैट्' चातुवन् । ऋदि । न्लेवु (क्लेलेव् )=सेवने । १ । सक० । सेट् । आ० । खादित् । म्लेवते । देवति' (११०) वत् ।

• लै-हर्षक्षये [२६ ६ १ । अक० । अनि० प० । ऐकारान्तः ।

म्लायति । | यक्षपूजायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० ! यक्षयति-ते । यक्षः। यक्ष्म । ॐ यजध्देवपूजासङ्गतिकरणयजनदानेषु [३१७] १ । सक० । अनि० ।। उ० । यजति-ते । यद्। यः यौ ये । यजुः । । यत=निराकारोपस्कारयोः । १० । अक० । सेट् । ३० । यातयति-ते । ।

• यती(यन् )=प्रयत्नं [२ ४ ] १ । अक० सेट्। आ० । यतते ।

आयतते=वशीकरोति । x यत्रि(यन्)=सकोचे [६०१] १०। सक० । सेट् । उ० । यन्त्र- यति-ते । यत्रम् । यद् । यः यौ ये । यभ=मैथुने ।१ । अक०। अनि० | पर / यभत । ५, ययाभ। येभतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । धातुकोश । ४९३ ॐ यम=उपरमे [३० ३ १। सक । अनि० प० । आयच्छते । आङो यमहनः- इत्यात्मनेपदम् । संथस्य -संयस्य ! यन्ता=-सारथिः। यस=परिवेषणे । परिवेषणं वेष्टनम् ।१०। सक २ । सेट् उ ० । यमयति-ते । शंपादित्वान्मित् । यसोऽपारिवेषणे । परिवेषण- भिनेऽर्थे न मित् । आयामयते ।

• यमु(थस् )=प्रयले [४५७] ४ । अ० । से। ५० । उकारान्तः।

यम्प्रति । ४ या=प्रषये । प्रापणमिह गति [३ ६६ ]२ । सक० । अनि० ॥ १० ॥ आकारान्त . । याति । आयाति=अगच्छति । ग्रामादायाति । अपा- दाने पञ्चमी। यापोः कि वे च । ई प्रत्ययः । ययीः=अश्वः । यथा ययः । यायावरः ॥ xङयागूयाच्)=याच्यायाम् [२६२] १ । द्विकर्म७ । सेट् । उ० ।। बलिं याचते-याचति वा हरिर्वसुधाम ।

• युमिश्रणे अमिश्रणे च [३४१] २। सक e सेट् । १० । यति ।

यूष । अयथौति--अवयवीभवति ! । वियौति=विश्लेषयति । युञ्जुगुष्सायाम्। १० ! अक० सेट् + आ० । उकारान्तः आकु स्मीयः । यावयते । युगि (युद्ध )=वर्जने । १ । सकe । सेट् । ५० ! युङ्गः ति ॥ ५. युयुञ्ज। ‘कॅन्थति’ (३२) वत् । युच्छ=मम दे । १ । अझ० सेट् ! घ3 । युच्छति ॥ ५• युयुच्छ । ‘खेलति’ (११९) वत ।

• युज-समाधौ । समाधिश्चित्रवृत्तिनिरोधः [४२९] ४ । अक० }

अने० । आ ० । युज्यते । * युज–संयमने ।१० । सक० | सेट् । उ० । आधुषीयः । योजयति-ते। । । ४९४ वृहदुतुङ्गपश्चि

• युजिर् (युर् )=योगे [५४५] ७। सक० अनि० । उ० । युनक्ति-

युले । युग्यं च पत्रे युग्यो गौः । प्रयोक् शक्यः प्रयोज्यः । नियोक्तुं शक्यो नियोज्यः । अन्यत्र योग्यः । युग्मम् । युगम् । युगलम् । अनुयुले=पृच्छति ! नियुङ्क=आज्ञापयति ।

• युट् (यु)=बन्धने [६७१९ सक० । अनि०१ उ० ६ थुनाति-युनीते ।

युङ्क=अवीभावे ! १० । अक० । सेट् । उ० । युट्यति ते । युलु (युत् )=भासने । १ । अक०। सेट् / आ + न योतते । ५, युयुते । युतित्वा–योतित्वा । द्युतादिंकर्ये चिन् ‘रोचाति' (२१४) वत् !

• युधसम्भहारे [४ २५] ४ अक० अनि० । आ ० } युद्धथते ।

युप=विमोहने । ५ । सक ५ । सेट् | प७ युष्यति । ‘कुस्यति’ (११८) जन् । युष-सेबने । १० । सौत्रो वतुः । सक ० १ से । उभय थोषयति-ते । योष्यते सेव्यते इति योषित् | योधा : युष्मद् । त्वम् युवाम् यूयम् । यूष=हिंसायाभ्। १। सक$ । सेट । पe ) यूषति । ४, युयूध । 'जाति' (८५) बत् । यूषम्=मांसरसविशेषः । येषु (येष् )=प्रयले । १ । अकर । सेट । आ८ । येषते । ५ . यियेथे । यट (यौ बन्धने । १९ । सक० सेष्ठ । पe | यौटति ! %, पौटेत । ५. युयौट। ६. यौटिता १ ७, यौटिष्यति । ८. यौघात । ९. अयौीत् । सानि-युयौटिषति । यहि - योधैश्यते ।। रक-आस्वादने ! १० । सक० । सेट् । उ० । राकमते से ।

• र=पालने [१२१] १ । भक० १ सेट् । प० के भीत्रार्थानां भय-

हेतु-चोराद्रक्षति । रक्षः । राक्षसः । ४ ९५ धातुकोः । रखती । १ । भक० । सेट् । पe ? रखति ॥ ५. रशख । रेखतुः। ‘रदति’ (३८) बत् । रखि (रङ्ग )=ात ९ १ व सक ७५ से । प०२क रस्ङति । ‘क्रन्दसि' (१०) बत् । रग=आस्वादने + १० शक २ सेट् । उ० । रागयति-ते । रगि (रझ )=भतैौ । १ । सक० । सेट् । प७ । रङ्गति । ९५, ररक् । ररङ्गतुः । “झन्दति’ (१०) वत् । रगे (ग् )=शङ्कायाम् । १ । सन % 1 सेट् । पe । रगति । ५० रराग । रंगतुः । ९, अरगीत्। 'एदसि’ (३८) वत् । रघ=आस्वादने । ५० । सक० । सेट् । उ० । राघयति-ते । रपि (रङ् गतौ । १। सक० ) से । आe ) रंघते । ‘वन्दति' (९) वत् । रवि (रं )=भाषायाम् । १० । सक० ) सेट् । उ० । रंखयति-ते। ४ रच=प्रतियते ! अतियनः=स्कारः [६ ४ ४ ] १०। सक० सेट् । उ० । । अदन्तः । रचयति-ते । ॐ रङ्गरागे [३ ११ ] १ । अक० । अनि ० उ० । रञ्जयति-ते । रजतम् । पृषिरद्धिभ्यां कित् । अतच् ।राजा । राद्। रज । रजस्वला ।

• रङ्गे £५ २०] ४ । अस० । अनिं० १ उ० । रष्यति-ते । अनु-

रज्यति=दुष्यति । विरज्यसिविरमति । ॐ र=परिभाषणे [१०३] १ । सकः । सेट् । प० । रटतिं । र४=परिभाषणे । पूर्ववत् । रण-शब्दे गतौ च । { ? अक०। कुतैौ सक ७। सेट् । य० | कण्यादिः। रणति । श्दति’ (३८) वत् । ण चङि -अरीरणत् -स-अररा णत् -त । रणः=यज्वः संग्रामश्च । रणितम् । रणरणिक । रण्ड । धतुकारः । ४९७ । । रय-गौ उ १ | सक० | से आ७ । रयते । ६, रेये । ‘दधति' (७) इत । रवि (रन्)ऋगतौ । १। सक० । सेट् । प० । रण्वति । ५. ररण्य । ६. रघता । ७. रविष्यति । ८, रण्यात् । ९. अरण्वीत् । रसशब्दे । १ । अक० । सेट् । प० । रसति ॥ ५. ररास । रसतुः । ‘रदति” (३८) बत् । ॐ रस=-आस्वादनस्नेहनयोः [६१९३ १० सक८ । सेट् । उ० ।। अदन्तः रसयति ।

• रहऋत्यागे २८ १ । सक७ । सेट् । १९ । रहति ।।

रहगे १० । सकः । सेट् । उ९ ज्ञपादिः । रहयति-ते । रहि (रंतू ऋतौ । १ । सङ७ । सेट् । ष० { रंहति । ‘क्रन्दति’ (५०) वत् ।

• रात्र्दाने [३ ६ ३ २ | सक० | अनिल । प७ १ राति । रातेदैः।

रै । राः रायौ रायः । रावृ (राख् )–शोषणालमर्थयोः | १ | सक० 1 सेट । प० । राखति । ५• रराख । रशखतु । ‘खादति’ (३६) वत् । राखु (रा –सामथ्र्ये । १ । अरूस । सेट् । आ० । रघते । 'गाधति' । (४) वत् ।

• राजू (रा )=दीप्त [२३२] १ । अक० । सेट् । ३० । फणारिः ।

राजति -ते । राध-वृद्धौ । ४ । अक० अनि • ५७ या राध्यति । २ . राध्यतु । ३. अराध्यत् । ४. राध्येत् ॥ ५. राध । ररथतुः । ६. राज्ञा । ७. रास्यति । ८.’ राध्यात् । ९. अरासीत् । अर 63 ४९८ `द्धतुदपाबर्या । द्धम् । अरासुः । अपराध्यति-विराध्यतिङ्वति । आराधयति- अर्चति ।

• राधसंसिद्धौ [४ ८४] ६। सक० । अनि० प० । राप्नोति ।

आराश्नोति=अर्चति । रासु (शस् )=शब्दे ! १ । अक० सेट । आ० ! सतं ? गधति' (४) वत् । रिहिंसया । १ । सक० । अनि० ! प० । छन्दसः । रिणोति । ५. रिराय । रीर्यतुः ? ७, रेष्यति । ८, रीयात् । ९. अ रैषीत् । रिगौ। ६ सक० अनि० | प० ) रियति । ’क्षियति’ (११६) वत्। रिखतौ १ । सक० . सेट् । प७ । रेखति । ५. रिरेख । रिरिखतुः। वेटति’ (१०६) वत् । रिगि (रिङ् )तै । १ । सक० । सेट् । ष० । रिझति । ५ रिरिङ्ग । ‘लिन्दति’ (११) वत् ।

• रिच-वियोजनसम्पर्चनयोः [६ ३४] १० । सक्र० | सेट् । उ० । अ अ

धृधीयः । रेचयति-ते । विरेचनम् । रिचिर (रिच् )=विरेचने [१४२] ७) सक० । अनि० । उ० ।। रिणक्ति-रिले । विरेचनम् । अतिरिक्त । व्यतिरिक्तः । रिफ=कथनयुद्धनिदाहिं सदानेषु । ६ । सकः । सेट् । प७ । रिफति । मियति’ (१०७) वत् । रिवि(रिण्ट् )-गतौ । १। सक० । सेट् । प०। रिष्यति । ’जिविधातुवत् । रिश-हिंसायाम् । ६ । सक० | अनि० । प० १ रिति । ‘विशति' (५२७धत् । रिष=हिंतयाम् । १ । सक ५ । सेट् । प० । रेषति । ५ रिरेष । धातुकेशः । p = रिरिषतुः । ‘चेटति’ (१०६) वत् । सीषसवेति तादावार्धधातुके वे बेट्ट । रेषिता-रेष्टा । रेषितव्यः-रेष्टव्यः ।“ रिष्टः-रिष्टवान् । रेषि तुस्-रेष्ठम् । रिषिवा-रेषिस्वा-रिश्रा । रलो व्युषधादिति किस्व विकल्पः | रिष्टम् अशुभम् । रिष=हिंसायाम् । ४ । सक० । सेट्। प०) रिष्यति । अन्यत्सर्वं पूर्वत्र । ‘रुष्यति’ (१६ ४) बत् । रिहहिंसायाम् । ६ । सक७ । सेट् । प० १ रिहति । ‘मिषति' (५०७) री=गतिरेषणयोः । रेषणं-वृकशब्दः । ९ । गतौ सक० । अनि० प० | इंकारान्तः । प्यादिः । स्वादिश्व | रिणाति । २. रिणातु । म० रिणीहि । ५, रिराय । रीर्यतुः। म० रिरर्थि-रेिथ ॥ ६. रेता । ७. रेष्थति । ८. रीयत् । ९. औरैषीत् । रीणः । णिचि रेपथति-ते । री=हिंसायाम् । १ ॥ सक० । अनि० ॥ प०। रिणोति । रेड् ि(री)-स्रवणे । श्रवण इति पाठान्तरम् । ४ । श्रवणे सक० । अनि० ।। आ० । ओदित् । रीयते । प्रयति’ (४०८) वत् । रीणः । रेत ; रेतसी हो ॐ रु=शछदे {३४२] २ । अक० । सेट् । प० । रौति-रवीति । रुङ् (रु)=ातिरेक्षणयोः । १ । गतौ सक० । अनि ७ । आ ० । रवते । ५. रुवे | ६. रोसा । ‘कुळु’ धातुवत् । ॐ रुचकुंदीप्तावभित्रीतौ च [२१ ४ १ अक्र० + सेट । आ० ॥ द्युतादिः। रोचते । रुज=हिंसायाम् ।१० । सक० । सेद् । उ० । रोजक्षति-ते। रुक् । रुजा ।। रुजे{रुन् )=भनें । ६ । सक० । अनि० । प० । रुवति । ५. रुरोज । ६. रोता । ७. रोक्ष्यति । ९, अरौक्षीत् । रुग्णः । रुक् । रुजा । ।। ४ ७ ७ बृहद्भानुरूपावस्याम् ' रुट=पतिघाते । १ । सक० से । आ० युतादिः । रोटने । ‘रोचति' (२१४) बत् ) रुट=भाषायाम् ।१०। सक ५ । से । उ० । द्युतादिः। रोट्थति-ते । खटि (ह0)=स्तेये । १ । सक० । सेट् । प । रुटति । ५० रुरुपृष्ठ । ‘कुन्थति' (३२) वत् । रुठ=उपघाते । १ । सक० । सेट् । ष० रोष्ठति । ‘शोचति’ (७६) वत्।। रुखरोषे । १० । अझ० । सेट् । उ० । रोठयति-ते । । रुटि (रुण्ठ)=स्तेये गतौ च। ११ सक० सेट् । प०) हvष्ठति। ‘कुन्थति' (३२) वत् । रुडि (रुण्ड् )=स्तेये । १ । पूर्ववत् । रुण्डःश्वछिन्नपादहस्तः कबन्धः । केवलं छिन्नशिरो वा । रुण्डमालालंकृतो रुद्र । ॐ रुदिर ( रुद्)=अश्रुबिमोचने [३७१]२ । अक०। सेट् । प० | रुदादेः । रोदिति ।

• रुध=कामे [४२६] ४ । सक० । अनि० । आ० । अनुपूवे एवायं

प्रयुज्यते । अनुरुद्यते=काद्भवति । ॐ रुधिर ( रुध् )=आवरणे [५३९] ७ / द्विकर्म० । अनि० १ उ० । । रुणद्धि-रुन्धे । व्रजमवरुणद्धि गाम् । विरुणद्धि-द्वेष्टि । अनुरु णद्धि-भजति । रु=विमोहने॥ ४। सक० । सेट् । ष० । पुषादिः । रष्यनेि । ‘कुप्यति' । (४१८) व | रोपः=श्रणः। रुश=हिंसायाम् । ६ । सक० अनि० । ७७ । रुशति ! ‘विशति (५२७वत् । रुशि ( सैश )=भाषायाम् ॥ १० ] सक० । सेट् । उ७ । संशयति-ते । रुष=हिंसायाम् । १ । सक० । सेट् । तीषसहेति तासै वेद् 1 प० ।। । रोषति । ५, रुरोष | रुरुधतुः। ६. रोषित-रोष्ट । ‘रिष' भानुवत् । धातुकोशः ५ ० १

• रुषरोपे [४ ६४४ । अक० । सेट् । प० ) रुष्यति । ।

रुष-रोषे । १० । अक० । सेट् । उ० । रोषग्रति-ते। । समि (स)सेट् । उ। -।। =भाषायाम् । १० । सक०। अ० खयतिते ॐ रुहळेबीजजन्मनि प्रादुर्भावे च [२५०] ११ अक० । अनि० । प० ।। रोहति । अधिरोहति-आरोहति । रूस। १० सफ ० । सेट् । उ० । अदन्तः । रूक्षयति-ते ।

• रूप-रूपक्रियायाम् । रूपस्य दर्शनं करणं वा रूपक्रिया । [६ ६ १ ]

१० | सक ७ । सेट् । उ० रूपयति-ते । निरूपणम्-निदर्शनम् । रूष-भूषायाम् ॥ १ | सक० सैट । घ० । रूपति । ५, रुरूप । ल पतु: ‘जाति' (८१) बस् । रेझू (२६ )=ङ्कायाम् । १। सकe । सेट् । आनरेकते । ९. रेिरेके। ‘वेषति’ (१ १ ६) बत् । रेको नीचः । वाचः । रेखा-श्लाघssसादयोः । ११ । आसादनं=प्राप्तिः प्रपणं ब ? } रेसायति । रेट्रे ( टै )=परिमापणे ! परिहास:=समिन्दपालम्भश्च परिभाषणम् ॥ १ ॥ सक० सेट । उ० । रेष्टति-ते । ‘णेदृ’ धादुषत् । रेट्ट (रेप् ) =गर्ने ! १० सक० ६ सेट् । अस० । रेधते ! ५. रेिरेपे । ‘पति ' (११६) बत् । रेट्ट ( )=गतौ । १ । सक० सेट्। आ० । रेवते । वेषति ' (११६) वत् । रेभं (रेट् )-शब्दे । १ । अक ४ । सेट् । आ ७ वे रेमेते। 'पति’ (११६) वत् / विधि’–बरः क्षुब्धस्वान्तेति निपातः । रेड् (२व्)=प्लवगतौ । १ । अक० । सेट् । आ७ । रेवते । ५. रिरेवे । ‘वेपहि’ (११६) बत् । १ ७ २ बृहद्भानुरूषाखश्याम्-- रेषु (रेष् )=अव्यक्ते शब्दे । वृकशब्द इत्यर्थः । १ अक० । सेट् ।। आ७ । रेधते ॥ ५. रिरेषे । 'पति' वन् । रैशध्दे । १ । अक० । अनि० । प० । रायति । ५५. रौ। ध्यायति' (९६७) वत् । रोड़ (रोड् )-उन्मादे। १। अक० । सेट् । ५० रोडति । ६. रोड । खेलति' (११९) यत् । रौद्रे (रोड़ )=अनादरे । १ । सक० । सेट् । प५ । रैडति । रौड । ‘यौ'

• [लुचत् । ल

लक=आस्वादने । १० । सक० सेट । ७० । लाकयति-ते ।। लक्षदनाङ्कनयोः । १९ । सक० । सेट्। छ० । लक्षयति-ने। लक्षे रट् च । ळक्षणः- लक्ष्मणः । लीच । प्रत्ययः । लक्ष्मीः । लक्ष=आलोचने । १० । सक० । सेट् । आ० आकुलीयः । लक्ष- यते । लक्ष्यं--शरव्यम् । लक=गत १। सक ० ) से। प७ । लखति । ११ ललाख । लेखः । । ‘दति’ (३८) वत् । लखि (लक्झ)=गतौ । १ । सक० । सेट् । प९ । लङ्गति । ‘कन्दति। (५०) वत् । लग-आस्वादने । १० । सक । सेट् । उ० । लागराति--ते ।। लगि (छह्)=गती । १ | सकe । सेट् । ए० ) लझति । ९. ललङ् । । ‘क्रन्दति' (५०) वत् ।

• लगे (लम् =सने [२३ ११ १ । अक० सैट् । प०) लगति ।

लध-। १० । सकभी सेट् । उe ) लाघयति-ते ।। आस्वादने लधि (लङ गतौ। अयं भोजननिवृत्तावपि ६८ | १ । गतैौ सञ्जय सेट् ।। आ० । लङ्कते । लङ्विंश्चोर्नलोपश्च। लधुः । धेiतुकाशः । ५० ३ छवि (लॐ भाषायाम् । १० । भक० । सेट्। उछ। लयंति-ते ।। लच्छ=लक्ष । १ | सफ़० सेट् । प० । लच्छति । '५. ललच्छ । ९. अंलच्छीत् । नर्वति’ (५१) वंस् । लज=भर्जने । १ । स७ । सेट् | पn । छजति । ५, ललाज । लेजतुः। ‘रदति' (३८) वट् । लज=अपधारणे । १९ । सक० १ सेट् । उ० । लाञ्जयति-ते | लजि(छन् )=भजेने । १ } सक० १ सेट् । प०। ललति ! ५. ललक्ष । ‘क्रन्दति’ (१०) चत् । ओोलजी(ल)=श्रीडने । ६ । अक्र० 1 सेसंद । आ७ । लजते । २. राज- ताम् । ३, अछजत । ४. । लजेत । ५. लेजे ! म० लेजिथे । ६. लजिता । ७, लजिष्यते । ८. जिषीष्ट । ९. अलजिष्ट । लजित्वा । लग्नः । लक्ष्यारथे। १ अक७। सेट् । प० । लटति । ‘रदति' (३८) वत् । लडविलसे । १ अक्र ५ । सेट प० । लडति । ‘रदति’ (३८) वत् । णिचि-लाडयति । जिह्वोन्मथने लडिः। मित् । लाड यति जिह्वया लड--उपसेवायाम् । १० । सक° । सेट् ’ उ० । छाडयति-ते । ओलडि (लण्ड् )-प्रक्षेपणे ।१९। सक८ । सेट् । उ० लण्डन्नति ते । लण्डम्-पुरीषम् । अयं भावार्थोऽपि । ।

• लए=टेयतयां वाचि [१ २७] १ । अक० । सेट्। प० लषति ।।

‘जपति' (१२१) वत् । विलपसि=ोदिति । अपरूपति-निह्नते । लबि (लम् )=शब्दो अवसँसने च । १। अक०। सेट् । आ० । लम्बते । ५. ललम्बे । ‘वन्दति’ (९) वत् । आलम्बते । अवलम्बते । अव- लम्बः । अलावू : । १५ ४ बृहदावश्य/ लभते झुठभष् (लभ् )=आती |१५८१ १ । सकः । अनिः २ । । आ ५, लेभे । लभेश्च । नुम् स्यान्न तु शलिटो की । अलकन्भ लम्भनीयम् । आलभतेkgशति–हिनस्ति । उपालभते=निन्दति । लर्ड=ौ । १ । सक० 1 से ५० } ऋचेति । ‘नर्देति’ (४) वन् । लङ्क= विलासे ॥ १ : अफ • स्में हैं । पe | ललति । ललक्षद् । लछनम् । ललना स्त्री । मथि लल ललने ललन्तु बान्धवास्ते इति सुन्दरकाण्डे । लल=ईसायम् ? १० सक० सेट् । आ० । आङस्मय। लालबने । } लश=कौशल्ये । १० । अक० । सेट्। उ७ । लाशयति-ते । लषन्ते ! कान्तिरिच्छ । १ ! सक० सैट् । उ० वा भ्राश- भ्लशक्रभुलgश्रसित्रुटि नृपः। श्यन् । लष्यति-ते । लष ति-ते : २. लष्यतु-तात् । छषतु-तात् । ३. अलप्यत्-त । अलपत्-त । ४. लध्येत् –त । लषेत्-त । ५. ललाष । लेषतुः । लेषे । लेषाते । अभिलाषा । अभिलाषः । लाषुकः । अभिलाषी । लस=लवणक्रीडनयोः । १ । ीडने अक० । सेट् । प० वा भ्राशेति श्यन्वा । लस्यति-ते । लसति-ते । उज्ञमतिशोभते । उछासः । विलासः । अलस=भन्दः लस=शिल्थयोगे ! { 1 अक० सेट् । उ० लासयति-ते । लसः । लासकी=-तळी । लस्यम्=नर्तनम् । x ओली (लस् }=ीडने [४९७ ६ । अक' । सेट् । अ० । ४ छादने आदाने च [४६४] २ । सक० । अनि० । प० १ लाति । लङ् (ल )=शेषण(लमर्थयः ११ । सक० । सेट्। य७ । छस्खति । ‘खदति’ (३६) च । लाधू (ला )=सामर्थे [५९] १। अकe १ से । आ० । लाघते । चैतु देश • • लाउँछ (लज्छु !=लक्षणे i १ | सक० । सेट् । ष० । लाञ्छति । ५. ललाछ । वाक्छति’ (८२) चत् । लाञ्छभम्=चिह्नम् । लान् लांश लशः { लाज=भर्जने भर्सने च | १ | सक० से। प० लाजति । ५. ललाज । ललाजतुः । ‘खादति’ -(१३) वत् । लाजः=ध्रुष्टघम्यम् । लाजि (लाज़्)=भर्जने भर्सने च । १ । सक० ) सेट् । प७ । लाङ्गति। ५. लयऊ । ‘वाञ्छति' (८२) वत् । भ=प्रेरणे । १० । सक० के सेट् । उ० । अदन्तः । लाभयति -ते ।। लाजीवने । ११ । वक्ष्यति ।

• लिख--अक्षरविन्यासे [५०८] ६ । सक० । सेद् । ५० । लिखति ।

लिग (लिङ्ग )=गतौ } १ + सक ७ 1 । सेट 1 प० । लिङ्गति । ५. लिलिङ्क । आलिङ्गति=आलिष्यति । ‘क्रन्दसि’ (५०) वत् । लिंङ्गम्=चिह्नम् । लिगि (लिङ्ग )=चित्रीकरणे । १०। सक० । सेट् । उ० । लिङ्गयति-ते। लिअल्पकुरसनयोः । ११ । लिप्यति । ।

• लिपउपदेहे [५३५३ ६ । सक० । अनि० । उ० । मुचादिः ।

लिम्पसि-ते । लिश=अल्पीभावे । ४ । अक० अनि० । आ० के लिश्यते । ५. लिलियो । ६. लेट । ७, लेक्ष्यते । ८. लिक्षट् ! ९. अलि- क्षत । लेशकणः । छिशातौ । ६ । सक० । अनिं० । प० । लिशति । रिश' धातुवत् ।

• लिइ-आस्वादने [३ ३ १] ९ । सक० । अनि ७ । उ०। लेढि-लीढे ।

लेलिहानःसर्पः। 6* बृहद्धतुरूपावर्यम्-- ली=लेषणे । १ सक० ।। अनि० ! प्र० । ईकारन्तः । स्वादिः। र्वादिश्च । लिनाति । त्रीणाति (१८६) वत् । लीनः=ळयं मासः । एरच् । लयः । विभाषा लीयतेः । लेता-लाता । प्रीयते-विली- यते=नश्यति ।

• लीब्रवीकरणे [६ ३२] १० । सक० । सेद् । उ० । आङ्घीयः ।

लाययति-ते । लयति -ते ।

• लीड (ली )=कैषणे {४०६] ४ । सक० । अनि० । आ ७ ।।

ओदि । विभाषा लीयतेः । विलाय-विलीय । प्रलयः । बिलयः । । लयः ।

• लुओ=अपनयने ७८] १ । सक० सेट् । प० । कुञ्चति ।

छजि (लु )=हिंसाबलादननिकेतनेषु भाषायां च । १० । सक० । । सेट् । उ० । कुञ्जयति-ते ।

• सृष्ट=विलोडने [१९५]१। सक० । सेप् । प० । लोटति ।

लुटप्रतिघाते । १ । सक० । सेट् । आ७ ॥ घृतादिः । लोटते । ९. अलुटत-अलोटिषु । ‘रोचति’ (२१४) वत् ।

• तृट्=विलोडने {४९९ ] ४ । सक० । सेट्। प० । पुषादिः ।

गृध्यति । उष्ट-संश्लेषणे । ६ । सक० । सेट् । ष० । कुटादिः। ‘कुच’ धातुवत् । ड=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । लोटयति-ते । । कुष्टि (लुण्ट् )=स्तेये । १ । सक० । सेट् । प७ । लुण्ठति । ५० । सुकुण्z | ‘कुथति ’ (३२) वत् । कुछ -ऽपघते । १ । सक० । सेट् । घ० | लोठति । ‘शोचति' (७६) वत् । धातुकोशः ५० ७ छठ -प्रतीक्षते । १ ! सक० ॥ सेट् । आ० या कष्यादिः। घृतादिश्च ।। लोठते ? ९, अलुठत-अळोठिष्ट । रोचति' (२१४) वत् । कुछ=संश्लेषणे । ३ । सक ९ १ सीट् । ष = कुटादिः । कुछति । ‘कुच’ धातुवत् । लुङि (लुण्ट् )-स्तेये गतौ आलस्ये प्रतीघाते च । १) सक० सेद् ।। प० । लुण्ठति । ५९. लुकुष्ठ । ‘कुन्थति’ (३ २) बत् । लुडविलोडने। १६ सक ० सेट् । पe १ लोडति। ‘लोटति'(१०१) वत्। लुड=संश्लेषणे । ३ ) सक० । सेट् । पe | कुटादि. । लुडति । ‘कुचे’ धातुवत् । लुडि (लुड्)→तेये । १ । सक० । सेट् । ष० । कुण्डति । ‘कुन्थति '। (३२) वत् । दुष्यन्तेये । १० । सक० । सेट् । उ० । लुण्ठयति-ते । । लुधि (चन् )हिंसासंक्लेशन थोः । १ । सक० ) से। प० । लुथति को ‘कुन्थति' (१२) बत् । उप=विमोहने। ४ । अक० । सेट् । प० । पुषादिः । काण्यादिव । कुप्यति। ९. अङ्गपत्। णौ चकुि-अल्प-अलुलोपत् । ‘कुरयति; (४९८) वत् ।

• लुष्लू (उप्)=छेदने [५३३] ६ । सक० । अनि० । उ० | सुचाने ।

लुम्पति-लुम्पते । छवि (कूलुम्व् )अदर्शने । १ । सक० । सेट् । प० । लुभ्वति । ‘कुन्थति ' (३२) यत् । ॐ लुभ=ाध्यै । गर्थमाझा [४६६] ४ । सक० । सेट् ! प० ।। पुषादिः । उभ्यति । । तीषसइलाभरुषरिषः। कुभित्वा-लोमित्वा लुब्ध्वा । लुब्धः । लोभः । प्रलोभयतिच्छलयति । ६९ भृदद्धतुषाबर्यम्- विमोहने । ३ । सक्र । सेट् । प९ । लुभति। ५ लुलोभ। । लुभ== . लुलुभतु ६. लोभिता-लोब्धा । लुब्धः । लुब्धवान् । लोभितुम् -लोध्धुम् । लुभो विमोहने । निष्ठयोर्नित्यं सेट् । लुभिरवा-लोभित्वा । लभितः । सेट

• }=छेदने [९ । सकः । उ० प्वादिः।

लूञ् (लू५७३] ल्वादिश्च । लुनाति-चुनीते । लूनः । लु =। भूषायाम् । १ सक० सेट्५० लूधति ५लुरूष । । । । ! . ‘कूजति' (१) वत् । तूष। =हिंसायाम् १० । संसक • । सेट् । उ० । दूषयतिते ।। लेख-लाघसादनयोः ११ । लेखयति । लेट्=धौत्ये पूर्वभावे स्वप्ने च। ११ । लेप्यति । लेष्ट । १। सक० । सेसेट् । आ० । लेपते । ५. लिलेषे । (लेप्तौ ‘वैधाति' (११६) वत् । ।

• लोक् )१३] । सक० । सेट् । आ• । लोकते ।

शकू (=दर्शने [१ ते लोकू ( भाषायाम् सक० लोक् )। १० । । सेट् । उ० । लोकयति ।। ॐ लोलु (लोच् )=दर्शने [७०३१। सक० सेट् । आ ० रोचते ।। ३० आलोचयति- लोचू लोच् )१० । सक० सेट् ! ) ते। (भाषायाम् । लोधौये पूर्वभावे च । ११ । लोट्यति । रोड़ (लोइ)=उन्मादे । १ । अक० । सेट् । प० । लोडति । ९५, लुलोड । च्छोडतुः । ‘खेलति' (११९) वत् ।। छोष्ठ-संघाते । १ । अक० । सेट । लोष्ठते । ५लुलोठे । आए । . ‘लोक्षति’ (१३) बत । वकि (वङ्क)=कौटिल्ये गतौ च । १। अक०। गर्त। सक०। सेट । आ ० बकते !५. ववझे । ‘वन्दति' (९) वन । घातुकोश ५०९ वक्ष-रोखे संघाते च । १ अक७ । सेट् | प७ । वक्षति ॥ ५ . वक्ष । ववक्षतुः । नर्दति’ (४१) बत । वक्षः=श्रः वगतौ । १। सकः । सेट् । प० । वखति । ५ . वाख । घेखतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । बखि (वं )=गतौ । १ । सक८ । सेट् । ५० । वङति । ‘क्रन्दति’ (१) चत् । वणेि (बङ्ग )=गतौ । १ । सक० । सेट् । प० । बङ्गति । ‘क्रन्दति' (५५) यत् । बघि (बंध् कात्याक्षेपे । आक्षेपो-निन्दा । गतौ गम्यारम्भे चेत्यन्ये । १ ॥ सक० । सेट् । आ० । वङ्गते ॥ ५ . ववी । ‘वन्दति’ (९) वत् ।

• वचपरिभधये [३ ३७] २ ।द्विक० के अनि ७ | प७ । वक्ति ।

९. वच उम् । अवोचत् । वचोऽशब्दसंज्ञाया । वाच्यं वस्तु । वाक्यम्, एकतिङ् । वा । अन्ये यथोपीति किम् ।

• वचपरिंभषणे [६३ ६ १० । सक० या सेट । उ० । वाचयति ते ।

वजशत । १ \ सक० ) सेट् । प० । बजति । ५. ववज । वव जतुः । न शसददे –ति एत्वाभ्यासलोपौ न स्तः। ‘गदति' (३७ वेंत । बडु (बच् )=Tतौ । १ । सक७ । सेट् । ष० ) वञ्चति । २. वञ्चतु । ३, अवदत् । ४. चेत् / ५९, ववच्च । वंयचतुः । ६ बञ्चिता । ७. वधिष्यति । ८, वच्च्यात् । अनिदितामिति नलोपः। ९. अवधीत। सप्तमो लुङ । नीग्चञ्चु-वनीवच्यते । उदित्वात् स्वायामिद्विकल्पः ? इसे बधिरुञ्च्यूतचेति–कित्व विकल्पः । वङ्क्षा- वञ्चिधा - बविल्था । वक्रम् । ५ १० वृहदlतुरूपावस्था वर्छ (ब~ )=pलम्भने । १० । सक० । क्षेप् । आ७ । आकुभीयः । वञ्चयते । उदिखाजिभावे बध्यतीत्यादि । अस्माइप्रलारणेऽर्थे । गृधिवच्योः प्रलम्भने । इत्यास्मनेपदम् । माणवकं वञ्चयते । अन्यत्र अहिं वञ्चयति वर्जयतीत्यर्थः । त्वया पूर्ववत् । । बट=वेष्टने परिभाषणे च । १ सफ० । सेट् । ष• | चटति। ‘गदति’ {३७) वत् । वटिः | वटिभः । वटकः । बट=विभाजने । अन्ये च । १० । सक० । सेट् । उ० । अवन्तः । वक्ष्यति-ते ॥ ९, अवचटत्--त । वटि (वण्ट् )=विभाजने । १० । सक० । सेट् । उ० । घण्टयति-ते ।। वण्टको भागः । वठ्ठ-स्थौल्ये । १ अक° । सेट् । प७ । बठति । ‘गदति’ (३७) वत् । वठि (वण्य् )=एकचर्यायान् । १ । अक० १ से। आक १ घण्ठते । ५. ववप्ठे। ‘वन्दति (९) वत् । बडि (वण्ड् }=विभाजने । १ । सक० । सेट् । आ० ? वण्डते । बघण्डे ‘वन्दति’ (६) वत् । बडि (वण्ट् )=बिभाजने । ग्रन्थे च । १० । सक० । सेट् । उ० ।। वण्डयति-ते । वणशब्दे । १ | अक० सेट् म प । वणति | ५. वयाण। बत्र णतुः । ‘गदति’ {६७) वन्। चण । वीणा ।

• वदव्यक्तायां वाचि [३२५ १: सकला । सेट् । प९ ( वदति ।

न पादभ्यायमाझ्य-वादथते । परिवदति-निन्दति । बद=सन्देशवचने । १ ७ सक० ।सेट् । उ५ । आधुधीयः । वाद यति-ते । चतुझ : १ १ १

• वदिन्द् )=अभिवादनस्तुत्योः [९] १ । सक७ १ सर्ट । आ० ।।

वन=सम्भक्तौ शब्दे च ।। सक० । सेट्। प० । वनति। ५ ५२ बवान। बबनतुः । ‘दलि’ (३७) बत् । वनिना । वा ल्यपि । इत्यस्य व्यवस्थित विभाषात्वा नान्तानिटां नित्यमेवानुनासिकलोपः । प्रवत्य । वन्तिः=अपानम् । वनं=काननम् । बनुवन् )—क्रियासामान्यार्थे । अनेकक्रियार्थ इत्यर्थः । पूर्ववत् । बाधा वनिस्वा च चान्तम् । ॐ वनु(बन्)=याचने [५६३] ८ । सक० । सेट् । आ० । तनोल्यादिः। वनुते । बनुवन् )=याचने । ८ । सक० । सेट् । ष० । छान्दसः। अनोति । ॐ डुवप् (चष् )=बीजसन्ताने [३१८] १। सक० अनि० ! उ० ॥ यजादिः । वपति–ते । निर्वपतिददाति । उश्रिमम् । विप्रः। वायी । बभ्र=तौ । १ । सक० । सेट् । ५० । वभ्रति । ५ , ववक्षु । ववक्षतुः । ‘नदंति’ (४१) वत् ॐ डुबg (वम् )=ऽद्रिंणे [२ ६ १] १ । सकe । सेट् । ५० । वमति । वयद्गतौ । १ । सक्र० । सेट् । आ७ । वयते । ५, घचये । मघयाते । ‘दधति (७) बद । वयश्च । अस व(यसःळकः । वरईप्सायाम् । १० । सक० । सेट । उ० । अदन्त । बयति-ते । ९, अववरत् - त । सनि–बित्ररशिक्षति । ५वर्चध्वसौ {६९ ] १ । अक० । सेट् । आ७ । बर्चते । ५ . बवर्थे । । वर्ण=पेरणे वर्णने च। १० सक० । उ५ । वर्णयति-ते । | । सेट् वर्णवर्णक्रियाविस्तारगुणवचनेषु १ १० ] सक० । सेट । उ२ अ दन्तः । वर्णक्रिया=वर्णकरणम् । सुवर्णं वर्णयति । कथां वर्णयति । विस्तृणातीत्यर्थः । हरिं वर्णयति । स्तौतरित्यर्थः । ९, अववर्ण-त। ११२ वृह्द्धतु¢qधयाम् - वर्धञ्छेदनपूरषयोः । १० । सक०१ सेट । उ० । वर्धयति ते वा । वर्चकितक्षा च नदी समुदं जलेन वर्धयति । वर्ष=स्नेहने ।१ । झ० सेट् । आ ० १ वर्षत । ५, ववर्षे । 'पर्दति (२३) यत् । बई–परिभाषणहंसाभदानेषु । प्राधान्ये च । १। सक० । सेट् । आ० ।। बईते । ५. बघवें । ‘पर्दति' (२३) वत् ।

• वळ=संवरणे सञ्चरणे च । १४८] १। सक० सेट् । आ० । वलते ।

बल्क=परिभाषणे । १० । सक० { सेट् । उ० | वस्कयति - ते । वग=ातौ । १। सक ७। सेट् । प०। यल्गति । ‘नर्दति' (४१) वत् । गतिरत्र द्रुतगमनं गत्रकयनं च । मलो वल्गते । देहं चाल्यतीत्यर्थः । वर्णुपूजायाम् । १६ । वर्णूयति । बभञ्जने । सक० । सेट् । आ० । वल्भते । ‘कथति’ (२६) वत् । व=सुंघरणे । १। सकः। सेट् । आ० । वल्लते। ‘कत्थति' (२६) वत् । वहे=परिभाषणहंसाप्रदानेषु । प्राधान्ये च । १ । अर्थानुगुण्येन सकर्म कोऽकर्मकश्च । सेट् । आ० ।। वर्तते । ५ . बचरहे । ‘कथति’ (९३) यत् । प्रवल्हिक-प्रहेलिका ।

• वश्=क्रान्तौ । कतिरिच्छा [३८० २ । सक० । सेइ । प० ।

वष्टि । दृष-हिंसायाम्। १। सक० । सेप् । प० । वषति । ‘गदति’ (३७) वत् । वष्क-दर्शने । १० ।। सक० । सेट् । उ० । वष्कयति-ते । ॐ वस=निवासे [३२०] १ । अक० । अनि० । प५ । यजदिः । धन्नति । अध्यूचिवान् । भाषयां सदधसश्रुवः । अधिधसति=अधि- तिष्ठति । उपसर्गे वसेः । अथः प्रत्ययः । आवसथं=गृहम् । वस्तुन् । वस्तु । अगारे णिच्च । वास्तु । वासयतीति वासरः । व! तुक(श ०१ ३ x वस=आच्छादने [३ ३८२ | संक७ । सेट् । आ०। यस्ते । वस्थते । अनेन वस्त्रम् । दुषेधानुषः पुं लू । वस=नेह मोहृच्छेदापहरणेषु । : ; । सक्ष० च । ३ २ j बास्यति - ते । वसु (चस् )-->फ्नभे । ४ । अल७ । सष्ट ॥ ५० ! पुषादि । वक्ष्यति । ६. बचाक्ष । बघसत्र । ‘थस्यात(४५४) वन् । वटु (वस् )=नियसे । १० । अक़७ । सेट् । उ० । अदसः। वसयति-ते। वस्क=तै १ सक९ । रेट् आ० । वतते । ‘कथति’ (२६) वत्। बस्त=अर्दने । १० । सक ० सेट् } उ० । वस्तयति ते । यजादिः। ४ बझपापणे {३ १९१ । fटुक्रमे० । अनि० । उe । वहति-ते । आभभजां वहति । उषसद्भस्व ऊइतेः आदौ डिजति । ब्रह्म समुद्यात् । अमेिं समुछ । अनसि बहेः क्विनस इश्च। अगङ्गाम् । वहोधश्च। ऊ धश्च वधूः। बहिशिश्नुयु- इत्यादिना निः । वह्निः । आवहति-करोति। उद्वहूति-विबह्वतिपरिणयति । निर्वहतिनिर्वाह करते । ४ या=गतिगन्धनयोः [३१ ७] सक० अनि० ५ प०) वाति । निर्वाति उद्वतिशास्यति । त्रन्नडं च । विः=पक्षी । वाक्षि (वाल )=काङ्कायाम् । १i सक० सेट् । ५० : बाइति । ५. वाङ् । बाब्छति’ (८२) वत् ।।

• वाच्छि बाच्छ)=वाञ्छयाम् [५२] १ । सक ० । संद । प० ।

वञ्च्छति । वाङ् (बाड्)==आप्लाव्ये । १ । अक९ । सेट् । आ ०/ घडते । वात=सुखसेवनयो प्रीतिसेवनयोरित्येके । १० । सकe । सेट् । उ१९ / अदन्तः । घातयति-ते । भद्र’ न अपि वासय मन । 65 ११४ वृह्द्धतुरूषापश्याम् । । वावृतु (वाचून् )यरणे । ४ । सक० । सेट् । आ० । वावृत्यते । ५ बाघृताञ्चक्रे । इत्यादि । वाश्च चाश )=शब्दे । ४ । अक० । सेट । आ० | वाश्यते । ५. ववाशे । ६, वशिता । ७, वाशिष्यते । ९, अवाशिष्ट ।। वास-उपसेवायाम् । १० सक० सेट् । उ० । अदन्तः । बास यति-ते वाह (वह् )=प्रयत्ने । १ । अक७ । सेट् । आ७ । वाहते ।

• विवि (विच् )=पृथग्भावे [५४३ } ७ ! सक० । अनि० । ४० ।।

विनाक्ति । विच्छ=भाषायाम् । १९ । सक०। सेट् । ७० । विच्छयति-ते । ।

• विजिर (विच् )=पृथग्भावे । [३९२] ३ । सक० । अनि० | प० ।

वेवेति

• ओविजी (विज् )भयचलनयोः [४९६] ६ । अक० । सेट् ।

अs । प्रायेणायमुपूर्वः । ईदित् । ओोदित्र । उद्विजते ।

• ओविजी (धिम् )=भयचलनयोः [५५७ ७ अक० । सेट् । ।

प७ । इंदि ओबिच ।। विट्-शब्दे । १ । अक७ । सेट् । प७ । विटति । ९५, विवेट । विवितुः ‘चेष्टति ' १६) वत् । विटः । बिषः । विष्टपी ।। विडम्=विडम्बने । सकः । सेट् । उ० । विडम्बयति-ते । विडम्बना । वितसमुत्सर्गे । १० । सक० । सेट् । उ० । वित्तयति-ते । विधू (विथ् )=ाचने । १ । द्विक० । । सेट् । आ० की वैथते । ५, विचेथे । ७, देथिष्यते । ८, चेधिषीष्ट । ९. अधिष्ट। अवे थिषाताम् । णौ चडि– अवियत् । ॐ त्रिदशेने [३६८] २ । सक० { सेट् । प० । वेति । धातुकेशः १ १९

• विक्षतायाम् [४ २ ३] ४ । अक७ अनि० । आe } विद्यते ।

निर्विद्यते=खिद्यति ।

• विद-विचारणे [१४८] ७ । सक० ! अनि० । आ७ । विन्ते ।

विव-वेतनाख्याननिवासनेषु । १० । संक० । सेट्। आ० । आकुस्मीयः। ॐ बिल विद् }-लाभे [५३४] & । सक० । अनि० । उ० । मुचादिः। विन्दति -ते । विविदिचान्-विविद्वान् । विभाषा गगहनविदविशाम्। विध-विधाने १ ६ । सक० से) । ए० । विधति | लिखति’ (१०८) चत् । विल्=संबरणे । ६ । सक० से । प० । विठति । लिखति’ (१०८) बत् । आबिलकलुषम् । विलक्षये । १० । सक० । सेट् । उ० । वेलयति--ते । x विश=प्रवेशने [९२७] ३ । सक० । अनि० प० । विशति । नि विशते सन्मार्गम् । नेर्विशः । आमनेपदं स्यात्। अशुपुषिलटि इत्यादिना कन् । विश्वः विधौ विश्वे । विभाषा गमहनविद चि शाम् । विविशिखान्-विचिश्वान् । उपविशति-निषीदति । निर्विश तिऽपभुजे । विष=विप्रयोगे । ९ १ अक० । अनि० । प०मा विष्णाति । २. विष्णतु । म र विषाण । ३. अविष्णात् । ४, विष्णीयात् । ५ विवेष । विविषतुः ॥ ६, बेष्टा । ७, वेक्ष्यति । ८. विण्यात् । ९. अ विक्षत् । क्लिभाति’ (५९४) वत् । विषु (विष् )=सेचने । १ । सक७। सेट्। प० । वेषति । ५, विवेष । विविषतुः । ‘चेटति’ (१०६) वत् । वेषित्वा -विट् । विष्टम् । बेषः ॐ विष्कृ(विष् )=ळ्याप्तौ {३१३] ३। शक | अनि० । उ० । बैत्रेष्टि वेविष्टे । विषेः किञ्च । विष्णुः ५ १ ६ धृष्टद्धरुपावश्थाम् विष्क=हिंसायाम्। १० ॥ सफ़० । सेट् । उ० । विष्कयति-ते ।।

• वी=अतिव्याप्तिप्रजनकान्सूनखदनेषु [३५५] २ । यथायथं सकर्म-

कोऽकर्मकश्च । अनि० । प०) वेति । वीर=विकान्तौ । १० । सकः । सेट् । आ० ।। अदन्तः । आगवीथः । वीरयति-ते । बुमि (बुझ् =वर्जने । १ । सक° [ सेट् । प० । ‘कॅथति’ वत् । ‘बुगि’ धातुं प्रयत । खुट-हिंसायाम् । १० । सकः । सेट् । उरे । बोटयति- ते । बुधि (=हिंसायाम् । १० । सक० । । उ० । ते । सेट वन्धयति वुस=विभागे । ४ । सक० । सेट् । बुस्यनि । ‘) ° ! कुस्धति' (४५८ वत् ! वृ=हिंसायाम् । १९ । सकः । सेट् । उ९ । वृध्यति -ते ।। वृक-आदाने । १। सक० सेट । आ ० । वर्कते । ५. बवृके । ६ . वर्किता । ८. वर्किषीष्ट। ९. अवर्किट ? वृकः । । वृक्षवरणे । १ ! सक० । । सेट् । आ० ५ वृक्षते । ५. ववृते । = शिक्षति’ (१७३) बन् । वृक्षः | ४ बृङ् (वृ)=मुम्भक्तौ [५८९] ९ । सक्र० । सेट् । आ० । वृणीते । वृची (वृच् वर्जने । ९। सक७ । सेट् आर बूजाते )= । वृक् | ! ‘पृची' धातुवत् । ॐ ऋजी (वृत् )=वर्जने (५५८] ७ ! सक० १ सेप् । प७ । वृणक्ति । ॐ जी (वृञ् )=वर्जने [६ ३३३ १० । सक० सेप् । उ० । आङ् थीयः । वर्जयति-ते । वर्गः घञ् । कुस्त्रम । आवर्जयति-=वशी करोति ।

• वृज् (हृ)=वरणे {४७७] ५ । सङ्कर । सेट् । उ० । वृणोति-वृणुते । घतुकश

५ १७ आवृणोति=तिरोदधाति । विवृणोति-अषावृष्णोति । संवृणोति--तिरो दुधवतं । वृक् (वृ)-आवरणे व १० मकe | से उ० के आङ्घीयः । बार यति-ते ॥ वारणम् । वारण=हस्ती । वृण=प्रीयने । ६। सक० / सेट् । प० । वृणति । ५ , ववर्ण । ‘तृपति' (१९८२) चत् ? ॐ वृतु (वृत् )=वर्तने [२२ १३ १ 1 अक सेट् । आ । द्युतादिः। वृतादिश्च । वर्तते । वर्तिष्णुः। चर्म । वृतम् । अनुवर्तते=अनु सरांत । निर्वर्ततेऽद्भवत | परिवर्तते=घलते । परिवर्तयति=वि- क्रीणीते । वृतु (वृत )=वरणे । ४ । सकः । सेट् । आe / वृत्यते । ५ , ववृते । ६. वर्तिता । ९. अवर्तिष्ट । धुस्व-वर्तिनः । वृतु (वृत भाषायाम् । १० सक्र० : सेड् । उ५ । बर्तयाति-ते । ॐ वृधु (वृध् )=qीौ [२२२} १ ! अझ० । सैट् । प ध । घृतादिः। वृतादिदेश । वर्धते । बर्चिष्णुः। वृद्धिः । क्रुद्धः । वर्षीयान्-ज्यायान् । वर्षिष्ठः- ज्येष्ठः । वर्धनः। वृधु (वृध् )=भाषायाम् । १० । सक० । सेट् । उ० । वर्धयति-ते । । वृश=आवरणे : १ | सक० ! से प७ पुषादिः। वृध्यति। ‘हृष्यति’ (४ ६ ३) बत् । वृष-शक्तिबन्धने ! शक्तिधःधनं=अजन सामथ्र्य । शक्तिसबन्धश्च । १० । अक २७ । सेट् । आ० । आकुस्मीयः । धर्मग्रते । ॐ वृषु (वृष्}=सेचने {२०२] ? सक० से। परू ! वर्षति । वृष्णिः । वृषभ । वृधः ! बघुकः । वृषा । वृषणः । वृहू (वृहं )=उद्यमने । ६ सक्र० बेट् । ५० । वृइति , ‘कुहू’ धातुचत्। ५ १ ८ बृहद्धातुरूपावल्याम् ॐ वृध्यरणे । भरण इत्येके [१८०] ९ । सक० ! से । प०) ऋका रान्तः । प्बादि ४ ! स्वादिष्ट । वृणाति । सेट cवादिः

• वृञ् (हृ)=वरणे [५७६ ९ । सकः । । उ० । । वा

दिश्व | वृणाति-वृणुते । वूर्णः ।

• वे (वे)=सन्तुसन्ताने [३ २ १३ १ ! सक ७१ अनि० । उ० | यज्ञादिः। ।

वयति-ते । संक० वेणु गतिज्ञानाचिन्तानिशमनवादित्रग्रहणेषु । १ ! । सेट् ।। (बेट)= उ० ! ते ? ‘ऐड’ धातुवत् । वेणिः । वेणी । चेते वेधू (वेथ् )=याचने । १ 1 द्विक० १ सेट् । आ ०/ वेधते । ५, बिचेथे । ‘पति' (६१६) वत् । अस्याधुच् नास्ति । वेदञ्चौथे स्वप्ने प्रभाते च । ११ । वेद्यति । बेलू (बेन् )= 'वेणु’ धातुवत् ।

• टुवेपृ ( वेष् )=कम्पने ११६] १ ५ अक० । से सेप् । आऽ । वेपते ।

वेल=कालदे । १० । अक० । सेट् । ३० अन्तः। वलयति- ते । वेलासमयः । । वेलू (वेळ =चलने । १ । अक० सेट् । प०) वेछति । ‘खेलति' (१६९) व | चेल्ल-पछले । १ । अ४ ९ सेट । प० । लति । बेबीडु (वेव)=गतिव्याप्तिप्रजनकान्यसनवादनेषु । २ । यथायथं सकर्म काऽकर्मकश्च । सेट्। आT० । वेवीने । वेळ्याते । वेष्टयते । ५. वेश्याञ्चक्रे । 'दीर्थ’ यावत् ।

• वेष्टयेने [९४] १ । सक्र ’ ) सेट्। आ० / वेष्टते ।

ओ वै (वे)–शोधपे। ११ अक ) अनि० प० । वायति । २. वायनु। ३. अवाय । ४. अःयेत् । ५ . वव में म७ वविथ - बबाथ । ६. | । धातु ॥ ५१९ वता । ७. वस्यति ८, बाय । ९. वासी भवे-- वायते । णिचि - बापयति-ते ! लनि - विवासति ३ आई हैं बावायते । यङ्ङति---वावेत-वैवाहेि छत्सु --धातव्यम् । वेयम् ! युट् वानम् । निष्ठा वानर । वातुम् । बास्वा | यच-व्याजीकरणे । ६ । सक। सेट् । ५० विचति । २. विंच । ३. अबिचत् । ४. विचेत् ५ ग्रहिज्येति -संप्रसार। विव्याच। विविचतुः । ६. व्यचिला ॥ ७. व्याचष्यति । ८ घिच्छत् । ९. अत्र्याचीत्-अव्याचिष्ठाश् । अध्यचीत्--अव्यचिष्टयम् । विचित्र वा-विचितः । ४ व्यथअयसञ्चलनयोः [२२६] १ । अक ७। सेट् । आ० । बटादिः । षित् । व्यथते । ४व्यध-ताडने [४३०] ४ । सक० । अनि० । पe ! विध्यति ।

• व्यय=ातौ [२१६] १। सक० । सेट । प• । वित्तसम्सर्गे ।

आत्म० । व्ययति-ते । ४ यथ=वित्तसमुत्सर्गे £६६०] १० सक० । सेट । उ० । अदन्तः । व्यययति-ते । व्युष-दाहे विभागे च । ४ । सक० सेद । १० । व्युष्यति । ६. वुव्योष । ६ . व्योषिता । ४, व्युष्यात् । ९. दाहार्थे अध्योषी । विभागार्थे पुधादिः । अव्युषत् । ४ व्ये (वे)=संवरणे [३ २२] १ । सक० । अनि० १ छ २ । व्ययति-ते। ॐ अजातौ {९३} १ 1 सक० । सेट् । ष० । व्रजति । व्रज-मार्गसंस्कारगत्योः । १०५ अक० । सेट् । उ० । व्रीअयति-ते । व्रण-शब्दे । गात्रविचूर्णने च । ११ अझ० । सेट् । प० । णाति । ५. वन्नाण । ‘गदति’ (३७) चत् । व्रणः ।। १२ न . ३ तुर्द५ ५ ४भू: - व्रण=पुत्रविचूर्णने । १७ । सकः । सेट् ! उe 1 अणयति-ते ।। ४ श्रोत्रश्चूत्रधृ)-छेदने [४९८] ६ । सक२ | वेट्। प९ । वृश्चति । ॐ ब्र=वरणे ! [१६ ९। सकट अनि० ५ प० ! ईकारान्त । त्रीणाति । स्यादेिवपक्षे त्रिणाति । श्रीङ् (त्री)=वरणे । ५ । सक०) अनि ० । आ० । ओदिन् । श्रीयते । ‘प्रीयति' (४७८) वन् । त्रीणः । ४ीड=खोदने सज्ञायां च [ ३५ ०] ४ । चोदने सकe । दएँ । पक। नडिति ! वुडसंवरणे ।। ६ । सक० ! सेट् । पफ । कुदादिः । भृडति । ५० चुत्रोड । श्थनं विन ‘बुटति ’ (११०) चत् । । टेली=वरणे । ९ ! सकळ । अनि० । प® । ईकारान्तः । प्यादिः। वा दिश्च । ‘श्रीणाति’ (१८३) वन् । णिचि-च्लेपयति-ते । ॐ शंख (दोस्=स्तुतौ [९०६) १ । सक७ । सेट्। प० । शंसति । आशंसते-इच्छति ।

• शक--मर्षणे [४३६] ४ । । सक० । सेट् । उ० । । पुषादिः । श

यति-ते । सानि--शैिक्षति-ते । सनिमीमा -इति इस् |

• शकि (श# )=शङ्कयाम् [११] १ । सकe सेट । आ० । शङ्कते |
• शक्कू (श)–शक्तौ [४ ८३] ?। अक० अनि० प० । शक्नोति ।

शचं=अव्यक्तायां वाचि । १ । सकं० । सेट्। आ० । शचते । ५. शेचे । ‘चकति’ (५७) चत् । शञ्जाविशरणगत्यवसादनेषु । १ । अक० संद ५ ० ५. शेटतुः । ‘रदति’ (३८) चत् । शय्=काशयान् । १० ! सफ़र सेप् । आ७ । आकुस्मीयः । शय्यते । । याचत। धात श ५९१ शठ=हिंसा संकेशन के बे ५ । १ ? हिंसायां सकर्म० । सेट् । प० । शठति । रदर्ताि' (३८) च । शठः=किलवः ।। शठ= असंस्करगयो । १० । सङ० । सेट् । उ० । शाठग्रति-ते । शठ=yघयाम् । १० । सक° । सेट्। आ० । आकुस्मीयः । शाठ्यते । शठ=सम्यगमघभषणे । १९ । सक० सेट । उ० । अदन्तः । शठ यति-ते । शङि (शण्ड् )=रुजयां सङ्घाते च । अक ५ । सेट् । आ ० । शण्डते । ५. शशण्डे । वन्दति' (९) वत् । शण=दाने गर्त च । १। सक० सेद् । प०) शणति । ५ शशाण । शेणतुः । ‘रदति' (३८) वत् ।

• शकू (शद् )शातने। शतनंनाशः[२४७१। अक°। अनि०॥

आ० । शीयते । शद् शद् )=शातने । ६ । पूर्ववत् । स्वरे विशेषः ।

• शप=आक्रोशे [३१६] १ | सक० । अनि० । उ० शपति-ते ।

शप=अक्रोशे । ४ । सक० १ अनि० । उ० ॥ शष्यति-ते । २. शप्यतु-ताम् ॥ ३, अशष्यत् -त । ४, शप्येत् - त / शेषं ‘शपति' (३ १ ६) वत् । शब्द=आविष्कारे । १० । सक०। सेट् । उ० । शब्दयति-ते । शम=आलोचने । १० । सक० । सेट् । आ { ० । आकुस्मीयःशामयते ।

• शस्र (शम् )=उपशमे [४४८° । अक० । सेट् । ५० । शयति ।

शम्ब=संबन्धे । १० । सक० सेट् । उ० । शम्बयति-ते । शर्बऋगत हिंसायां च । १ । सक०.। सेट् । प० । शर्षति । ‘नर्दति’ (४१) बलं । 36 बृहद्धनुभावर्याम् शेर्बहिंसाथाम् १ सेट् । घ० शर्वसि । ‘नर्देति' (११) | | सं० चे / शर्वः । ऊर्वामी । शल=ग , १ । सक० १ सेट् ' प७ । शलति । ‘रदति' (३८) वत् । ला । शलथलन भंवरणयोः | १ | चलनेऽकर्म० । सेट् । आ० । शछते । ॐ शैले। ‘दवन्नि' (७) वत्। शकलम् । शलली । शलभः । शलाका शलभ= कथमे } ; } सक० } सेट्। आ० । शलभते । ८. शशभे ।। ‘कस्थानि’ (५ १) वत । शच=ाते । १ । सक० । सेट्। । ३८) वत् । प० शबति । ‘रदति’ ( शवम् = कुणपः । शशभृतगतौ । १ । अक्र० । सेट् । प० ! शशति । ५ . शशाश । । शेशतुः। ‘रदति’ (३८) वत् । शष-हिंसायाम । १ । सकडे ! से । प० । शषतिं । श ष । ‘दति (३८) बत् ।

• शसि (शं )इच्छअयाम् । [१८२} १ । सकe 1 सेट् । आ० ।।

नियमपूर्वोऽयम् । आशंसते । शसु (शस् )-हिंसायाम् । १ । सक० । सेट् । प० । शसति । ५. शशास । शशंसतुः । नशसददवादिगुणानाम् । ‘गदतेि' (३७ वत् । शसिवा-शस्त्वा विशस्तः । विशसनम् । शस्त्रम् ।

• शबू (श )=याप्तौ [६४] १ । सऊ७ । सेट् । प०। ऋदित् ।

शाखतेि । शाबूशाञ् )=ज्याती । १ । सक० । सेट् । प । |घति । पूर्ववत् । शशाङ्क )=xधायाम् । १। सकृ० [ सेट्। आ० ।। ऋदित् । 'गाधति' (४) वत् । शाडते । ५. शशाडे। डलयोरभेदात् शालते इत्यद्यथि । शाला। शालिः=मीहिः। शालीनः=अधृष्टः। रूपशाली। H= धातुकोशः । ५२३ शानसेजने । १ । सक २ | अनि ७ । उ० मधधदान्शान्भ्य -इति। नित्यं स अभ्यासस्य दीर्घश्च । शीशांसति - ते । २. शीशांसतु ताम् । ३. अशीशांसत्-त । ४. शीशांसे- त ॥ *५, शशांसा इकार-चक्रे । ६ . शीशांसिता ॥ ७, शीशांसिष्यति-ते ॥ ८, शीशांस्यात् - शीशिांसीटि ( ९. अशीशांसीत् –अशीशांसिऽ ।। शारदौर्बल्ये । १० । अक० । सेट् । उ० । शारयति-ते। शाछूयाछ )=कथने । १ । सक० को सेट् । आ० । ऋदित् । शालते ।। शाळा । बाहुशाली । xशासु ‘शास् )=अनुशिौ [३७९; २। द्विक० । सेट् । प० । माणवकं धर्भ शास्ति ।

• शसु (शास् )=इच्छायाम् [३ ३७] २ । सक० । सेट् । आ० ।।

नियमाङ्ङ्घीयम् । आशास्ते । शासु (शास् )= इच्छायाम् । १। सक० । सेट् । आ७ । आशासते। ‘गाधत’ (४) वत् । शासितः- शास्तः । ॐ शिक्ष =विद्योपादाने {१७३} ६ । सक० । सेट् । आ० । शिक्षते । शिखि (शेड्)आतौ । १। सन्न ० । सेट् | प७ । शङ्कते । ५ . शि शिङ् । निन्दनि’ (४७) वत् । शिधि (शि x)=ातौ । १। सक० । सेट् । प०। शिञ्चति । ‘निन्दति'। (४७) बत् । शिजि (शच् )=अव्यक्ते शब्दे । २ । अक ९ / सेट् । आ० । शिते । ‘णिजि' धातुवत् । शिञ्ज । शिन् ()ि=निशने । १। सक ७ । अनेि० । उ० । शिकरान्तः । छिनोति-शिनुते । सिनोसि' (१७२) व १ | ५२४ बृहद्धातुरूपावश्याम्--- शिट्=अनादरे । ११ सक० । सेट् । प• ? शेटति | ५. शिशेट । । शिशिदृतुः 4 ‘चेटति’ (१०६) चत् । शिल=उछे । ६ । सक७ । सेट् । प• । शिछति । ‘कि'वति’ (१०८) वत् । शिष=हिंसायाम् । १ । सक० । सेट् ।। प० । ५. शिशेष । शिशि- घतुः । ‘चेटति’ (१०६) वत् । शिष-असवपथोगे। १० । सक° । सेट्। उ ७ । आधृवीयः । शेध यति-ते । शेषति-ते । विपूर्वोऽयमतिशये । विशेषयति । शेष=उर्व रितः । बिशेषः=अतिशयः ।

• शिष् (शिष् )=विशेषणे [१४९] ७। सक७ । अनिं० पल

प्रायेणायं विपूर्वः । विशिनष्टि । शीक=आमर्षणे । १० । सक० । सेट् । उ० , आधुपीग्रः । शक यति-ते । शीकभाषायाम् । १० । सक० में से। उ० शीकति -ते । शीकृ शीसेचने । १ । सक० । सेट् । अ० । क्रिते । ९. शि- के । क्लीवति’ (११९) वत् । शीकरोम्बुकण । ॐ शीङ (शी)=वमे [३४०] २१ अक० । सेद् । आ० । ईकारान्सः । शेते । अतिशेते=विशेषयति । अधिशेते=अवितिष्ठति । । अनुशेते= अतुतपति । शीभृ शश् ि)-कथने । १ । सक० । सेट । आधु । शीभिते । (क्लीवति) (११९) बत् । शील-समाधौ । १। सक० । संट् । १० । शलति ! ५. शिशील । मीलति' (१५४) वत् । शीलं=स्वभावः । शैली=समाधाने प्रवृत्तिः । xशीळ-उपधारणे [६ ४७] १० १ सर्क० । सेद् । उ० । प्रायेणायं परि पूर्वः । परिशीलयति-ते । धातुकोशः ५२५ E शुकऋतौ । १ । सक० ) सेट् । परु । शोकति । ‘शोचति'(७६)वत् । शुक्रः । ॐ शुच=शोके [७६] १ । अकः । सेट् । ७० । शोचति । शुचिर् ( शुच् )=पूतीभावे ? पूतीभवः=ीद । ४ 4 अझ० । सेट् । उ० ।। शुच्यति -ते । ५ . शुशोच शुशुचे 1 ९. अशुचत्- अशोचीत् । अशोचिष्ट । शुचित्वा-शोचित्वा । शुक्तम् । शुक्तिः । शुक्तिका । शुच्य=कानपीडनसुरासन्धानेषु । १ | स्नानेऽकर्म० । सेट् । प७ । सु च्यति ॥ ५. शुशुच्य । ‘कुञ्चति’ (७७) वत् । शुश्रुतिप्रतिबाते । १ । सक ५ । सेट् । ष० ? शोठति । ५. शुशोठ । ‘शोचति’ (७६) वत् । शुठ=आलस्ये। १० । अक० सेट्। उ० ! शोठयति-ते । शुठि (शुण् )=शोधणे प्रतिघाते च । १ । सक० ! सेट् । प० । शुण्ठति । ‘कुन्थति (३२) बत् । शुण्ठ । शुठि शूण्य् )= ( शोषणे । १० सक० । सेट् । उ० । शुण्ठयति-ते । शुधशौचे [४ ४ ० ४ । अक० । अनिं० । ५० । पुषादिः। शुष्यति ।। क्रुद्धः । शुन-गतौ । ६ । सह९ । सेट् । ष० । शुनति । ‘कुच’ धातुवत् । शुकुनकः । ॐ शुन्धयु दौ [५]१। अक० । सेट् । प७ । शुन्धति । शुन्ध-शौचकर्मणि। १० । अक० । सेट् । उ० ॥ आऋषीयः। शुन्ध अति-ते । शुन्धति-ते । शुन्धन्ताम् पितरः ।

• अभभाषणे । भासने च । हिंसायामित्येके [१३९]१ । अर्थानुगु-

एवेन्न सक”श्च । सेट् । प०॥ चूतादि । शोभति । ५२६ दद्धावस्थाम्

• शुभंदसौ [२१६ १ । अक७ ! सेट । आ० । द्युतादिः।

शोभते । शुभ=शोभायाम् । ६ । अक० । सेट्। प० ! शुमति । ‘कुच' घतुवन् । शुम्भ=भाषणे । भासन इत्येके । हिंसायामित्यन्ये } १ ! सक° ! से । प७ । शुम्भति । ५, शुशुम्भ । ‘कुचते’ (७७)वत ! अयं तु- दावपि। शुल्क-अतिसर्जने ।१०। सक० सेट् । उ० । शुकयति-ते ।

• शुष=शोयणे [४ ३२] १। अक० । अनि० । ५० । पुषादिः ।

शुष्यति । शू=विक्रान्तै । १० सक० । सेट् आर ! अदन्तः। आगधेयश्च । शूरयते । । शूरी (शूर् )=हिंसास्सम्भनयोः । ४ । सक० ! से। आ७ । शूर्यते ।। ५. शुक्रे। दीप्यति' (४ ११) वत् । ९. अशिष्ट इत्येव । शूर्प–भाने । १० । सक० ५ सेट् । उ० शूर्पयति ।

• शूकैरुबायाम् । सङ्घाते च [१५१] १ । सक८ । सेट् । प० ।।

शूलति । शुष-प्रसवे । १। सक० । सेट । प२ । शूषति । ५ . शुशूष । ‘कूजति’ (८९) वत् । शृधु(ध्ध् }=उन्दने । ५ 1 सक९ 4 सेट्। उछ। शर्दति ते । ‘वर्षत' (२ ० २) वेत् । धु( ष्ठ )=शब्दकुत्सने । उभ्दने च । १ । अक० । सेट् । आ० । । द्युतादिः । वृतादिश्च । शर्धते । ५ शशृधे। ७. शर्धिष्यते-शयें ति । १. अश्रुधत्- अशर्धिष्ट। १८. अशर्धिष्णन -अशर्यत् । “=प्रणभशब्दः । शुद्धः स्यसनोः । भ वृद्धश्चतुर्युः । १३२ २७ धातुकोश ४डु श्रुध् =शब्दकुत्सने । १० सफ० । सेट्। उ० । शर्धयति-ते ।

• शू =हिंसायाम् [५७८] ९ । स७ ६ सेट् । ए • । cवादिः । श्वा-

दिश्च मे शृणाति । शर्यः । शर्कहिंसकः । विशीर्यते=दलति । शेला(शेर् )=मती ।१। सक० । सेट् । ष० । शेलति । ‘खेलति’ (११९) बत् । शेशेच् )= (सेबने । १ । सक० । सेट् । आ९ । रोबते । ५ . शिक्षेत्रे । ‘दैवति' (११०) चत् । 4=पाके । १ । । लक ७ । अनिं० । ष० { ऐकारान्तः । शयति । ५, शशी । ‘श्रयति’ (९७१) वत् ।

• शो-तनूद्धरणे [४ ०९] ४ । सक० । अनि० | प७ । ओकरन्तः ।

श्यते । शाकः । शादः} शाद्वलः । शोभृशोर् )=वर्गगत्योः । १ । अझ० सेट । प९ । शोणति । ५० शुशोण। 'खेलति’ (११९) वत् । शोणः । शोणा । शोणितम् । शौचू(शौ )ऋगवें । १ । अक० १ सेट् । प७ । शौटति । ६ . शुशैौट । शुशैौटतुः । ६ शौटिता । ९. अशौटीत् । शौटीरोवीरः । शौटी र्यम् । ‘यौवृ’ धातुवत् । । श्रुतिर् (शुत् क्षरणे । १ । सक७ । सेद् । पy । श्चोतति । ‘इच्यो- ति’ (३०) वत् । ॐ अच्युतिर (श्च्युत् )=क्षरणे [१०] १ | सक० । सेट् । प०। ईच्यो सतं । अथ=हिंसायाम् । १ । सक० । सेट् । ५० । भथति । शोथ । ‘गदति' (३७) च । . इमलनिभेषणे । १) सक० । सेट । ष० । इमीलयति । ५• शिश्मील ।। क्रीडति' (११४) वद । धुई/तुर्दशवर्षाभू- श्यै (श्यै)=गतै । १ । । सक्र० । अनि० । आ० ) । ऐरान्सः । छि श्यायते । ५ शश्ये ! ‘श्रयति' (२८९) वत् । अकि (अइ)=ातौ । १ । सकe । सेट् । आ० । । ५. शश्रते ।। श्रङ्कसे ‘बन्दति’ (९) वत् । अगि (श्रइ )=ातौ । १ | सक० । सेट् । ष० । श्रद्द ति । ५. शश्रङ्ग । ‘क्रन्दति’ (५०) बत ।। श्रण=दाने गतौ च । १। सक० ! सेट् । प० । घटादिः। काण्यादिध । भणति | ५. शश्राण | शश्रणतुः । णौ चङि –अशिश्रण - त ! अशश्राणत् - त । ‘गदति' (३७) वत् ।। xश्रण-दने [६ ०९] ६० । सक ७ । सेट् । उ० { प्रणयति-ते । श्रथचहंसाया ।१ । सक० । सेट् । प७ । । ५ शशाथ । अथति , शश्रथतुः । गदति’ (१७) वत् । श्रथ=प्रयत्ने । प्रस्थाने च । १० । अक७ । सेट्। उ० । आधुधीयः । श्रथयति -ते । अथति--ते । अथ-दौर्बल्ये । १० । अक० । सेट् । उ५ । अदन्तः । श्रथयति -ते । ४ अथि (अन्)-शैथिल्ये [२९] १। अर्क ९ । सेट् । आ० । श्रन्थते ।

• श्रन्थविमोचनप्रतिहर्षयोः सन्दर्भ च [१९०] ९ । सक० सेट् ।

प० । अश्नति । श्रन्थसन्दर्भ । १० । सक० । सेट् । उ० । अश्रुधीयः । अन्यथति-ते।। ॐ अष्ठ (अम् )=तपसि खेदे च [४५१] ४ । अक० । सेट्। प० ।। । शमादिः। उदित् । श्राम्यति । विश्राम्यति । अम्भु (श्रम्भ् )-प्रमादे | १ । अक० १ सेट् | आ० । द्युतादिः । उदित् । अम्भते । ५ शश्रभ्भे । ९. अश्रभत् -अश्रभिष्ट । अम्भित्वा- श्रब्धा । श्रब्धः । विश्रम्भो-विश्वासः । धातु कोशः ५२९ ॐ अपाकं [३६० ९ । सक० अनि० । घ७ ! अति ! ॐ श्रि (झि)--सेवायाम् [२१९ ] १ । सके ७। सेट् । उ० । जित् । ॐकशनग्न : } श्रऋतं--ते । श्रिषु (शिष् )च्दाहे । १ । संक्र ० । सेट्। प०) अषति ॥ ५. शिशेष । शिश्रयतुः । ‘चेयते’ (१०३) बेत् } ।

• श्रीज् (श्री)=पाके [५१८] ९। सक८ । । सेट् । उ१ । ईकारान्तः ।

श्रीणाति श्रीणीते । श्रीतः । श्रीतवान् ।

• श्रु=श्रवणे [२८५] १ । भक० अनि० | प०) उकारान्तः । श्रोणिः।

वहिभिश्च - इति निळू । अतिशृणोति-आधृष्णोति-प्रतिजानीते । « श्रे=पाके [२७१] १ । भक० । अनि० प० । आयति ।। श्रोणू(श्रोण्)=संघाते । १ । अक्र० । सेट । प० । श्रोणति । ५. शुश्रोण । शुश्रोणतुः । ‘यति' (१९९) बत् । श्रोणिः । श्रोणा ।। श्लोकि (लझ)=गतौ । १ । सक० । सेट् । आर्ट शङ्कते । ५ , शलङ्क । ‘श्रन्थति') (२९) वत् ।। कगि (ल इ )-तैौ । १ । सक० 1 सेट् | प७ । लङ्गति । ५. शलङ्ग । ‘क्रन्दति' (५०) वत् । श्लथहिंसायाम् । दौर्बल्ये च । १ । हिंसाय । संक० । सेद् । ५ । लथति ॥ ५, शथशलथलुः । ‘गदर’ (४७) वत् । लयम् च लाश्रितम् । लाख (लाख् )=याप्तौ । १ । सक० द सेट । ५० । शखति । ५. शलख । ‘शाखति’ (६४) वत् । ॐ श्लाघूळ)=कथने [६ ] १ सक ० । सेट् + आ७ । लाघते । ला।थः । काधितः । आषा , लबहुस्थाशपां क्षीप्स्यमानः । देवदतयं श्लाधते । 8¥ १ ३० वृदं #तुदपादश्याम्

• {लप=आलिङ्गने । आलिंगनं—परिष्वंगः [४ ३ ६ ४ । सक० ।।

अनि०। प० । पुषादिः । । अछिझन कन्यां देवदत्तः । श्लिष्यति विश्लेषोवियोगः श्लेष्मा । लिच=श्लेषणे १० 1 सक० । सट् । उ० । श्लेषयति-ते । { लिपु(लि)=दाहे । १ । सक२ । सेट्। ए० श्लेषति । ५५. शिलेव । शिलिखतुः । ‘चेटति’ (१०६) वत् । श्लेष्मा । श्लेष्मलः । श्लक्ष्णः ।

• (लोकु )=संघते [५४} १ । स चेह ग्रथ्यमानस्य व्यापारो ग्रन्थि

तुर्वा । आधेऽकर्मकः । द्वितीये सक० । सेट् । आ० । लोकते ।। उपश्लोकयति-तौति । कोणू(श्लेण्)=संधाते । १ । । अक० १ से । । ५. प० । श्लोणति शुकण। शुठोणतुः । ‘खेलति’ (१९९) वत् | श्वक्रि(धडू )=ातौ । १ । सक० । सेट् । आ९ । घझढे। ५ शश्वद्धे। ‘क्रन्दति’ (१०) वत् । श्वठ=असंस्कारगत्योः । १० । सङ० । सेट् । उ० । श्वठग्रति ।। वर्भ-गतौ ।१० । सक०। सेट्। उ०।। श्वभ्यति-ते । श्वभ्रच्छिद्रम् । वर्त=गतौ । १०। सक८ । सेट् । उ० । श्वर्धयति-ते । श्वल==आशुगमने । १ । अ० । सेट् । १० । श्वयति । ५, शश्वल । शश्वलतु । ‘गदति’ (३७) वन् । श्वरक=ऽरिभाषणे । १० । सक० ५ सेट् । उ० । श्वश्कयति-ते । श्वल=आगमने । १ । अक० सेट् । प० । श्वलति । ६ . शश्वच्छ । ‘फकति’ (६१) वन् ।

• श्वस=पाणने [३ ७३] = । अक० { सेट्। प० । रुदादिः। श्वसिति ।

आश्वसिति | विश्वसिति=श्रद्धये ।

• दुश्चोवि(श्व)=ातिवृद्धयः [३२५ ११ अक ७ । सेट् । प७ ।।

क्षयति । ण च संश्चङोः । अशपत् । अशिश्वयत् ।। धातुकोशः ५ ३ १ श्वित(श्वित् )वणें । १ । अ० / से । आ० । आदित् । द्युतादिः। श्वेतते । श्वेतस्वेन प्रकाशते इत्यर्थः । ५. शिंश्विदे । ‘स्वेदति’ (२१३) बत् । विदिशिन् )=श्वैत्ये । अक० । सेट् । आ०१ विन्दते । ५ . शिश्विन्दे। ‘क्लिन्दति’ (१३) वत् ।

• २

भगे(षण् )=संवरणे । १ । सक० सेट । य७ एदि । समाति । धात्वादेः षः सः । ५रू ससाग । सेगतः॥ ९. असगीत् । ह्यन्ते-ति स बुद्धिः । ‘वरति' (१६२) चत् । बघ=हिंसायाम । ५ । स० । सेट् । घ७ । सन्नोति । ५ , ससाघ } सेघतुः । ६ . सघिता। ७, साघिष्यातेि ! ८. सध्या । ९. अ सयीत । सधितुम् । क्षघितः। सत्रिस्वा । पच=सेवने सेचने च । १ । सक० । सेट् । आ० सचते । ५ . सेचे । ‘चकसि' (५७) वत् । षङ्ग=सब्रे १ । सक० । अनि० । प• । सजति । दंशसखस्वt शपि। इति नलोपः । २, सजतु । ३. अमजत् । ४. सजेत् । ५. ससर्ज । ६. सङ् । ७. सङ्क्ष्यति । ८. सध्यात् । आशिषि किस्त्रात् अनिदितामिति नलोपः ९. आसाझरेत् । असा झम् । कर्मणि--सज्यते । णिचि-सञ्जयति-ते । सनि सिसहति । याङि–सासप्रने । यङ्लुकि – सासॐि भास ीति । छेत्सु-- सङ्गव्यम् । सञ्जनयिक । सङ्गऽयम् । सक्तः । सजन् । सतुम् । सञ्जनम् १ जान्तनशां विभाषा । सत्वा सङ्क्झा । प्रसङ्गः । प्रासङ्गिकम् । निषङ्गः । सक्थि । व्यतिष जति—युनक्ति । ५३२ गृहद्धातुरूपधस्यास् । घट-अबयबे । १ । अक७ । सेट्। प७ । सटति । ५ ) सपाट । सेटतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । षडू=हिंसायाम् । १० । सक० १ सेट् । उ० । सट्टयति-ते ।। षण–सम्भक्तौ । १ । सक ९ । सेट् । १० । सनति ! ५. समान । सेनतुः ॥ ६. सनिता। ८. साया-सन्या । जनसनखन सन्झलोः । ये विभषा । ॐ षणु (सन् )=दाने [५ई १] ८। सक७। सेद् । उ० के अदित् । सनोति-ते । सावा - सनित्वा । ॐ षद्ल (सद् )=विशरणगत्यवसादनेषु [२ ४ ६] १ गतौ सक० ।। । अनि० । प• । सीदति । आमीदति=सनिकर्षति । उसीदति= उत्सादयति यो निषीदति=उपविशति । प्रसीदति=अनुकम्पते । विषीदति-शोचति ।

• षड्लु (सद )=विशरणगत्यधसादनेषु [१३०] ६ । गतौ सकर्म ७ ।।

अनि० । प७ । सीदतीत्यादि । खरे विशेषः । घद्ल (सद् )=तौ । १० । आहुः षद' पद्यर्थं । सक० । आनि ० ।। उ० । आङ्घीयः। आसादयति-ते। आसीदति-ते । ६. आससा।। ९. आसात्सीत् । षष=समवर्थ । १ । अक २। सेट् । प० ।। सपति , ५, ससाए । सेपतुः । ‘दति' (३८) चत् । सष्यभ्य तुट् च । सप्तन्=सप्त सप्त सप्तभिः । घर्म=अवैकल्ये । १ अक० । सेट् । प० । ससति ॥ ५. ससाम । सेमतुः । ‘रदनि’ (३८) वत् । समः । साथम् । घुम्भसम्बन्घने । १७ । सक८ । सेट् । उ० । सम्भवति ते ।। पर्ज=अजेने । १ । सक० } सेट् । प० । सर्पति ॥ ५. ससज । ‘नदेते ’ (४१) वत् । e धतुकशः ५३३ बईऋगतैौ | १ | सकल । सेट् । पe । सर्वत्रि ! ५, ससर्ज । ‘नर्दति’ (४१) वत् । पर्वहिंसाथाम्। १। सक० १ सेट्। प० ॥ सर्वनि । ५, ससर्व । ‘नर्देति' (११) वत् । सर्वः सर्यो सबै । सदा । सर्वदा। बरू=गातौ । १ । सक । सेट् । प० संयति | ५ ससरू । सेलतुः । ‘रदति’ (३८) वत् । षस=स्वने । २ । अक० । सेट् । ५० ! छान्दसः । सस्ति । सस्तः । ससन्ति । सास्त्र । य जगत! १ । सक० । सेट् । उ% । सातेि । सकरस्य धूर्जुन शकारे तस्य, झळाजश् झ िइति श्त्वेन जकारः । सद्धसे । २. सज्जतु-साम् ॥ ३. असजत् - त : ४, सद्धेत --त । ५. ससज-जे : ७. सविष्यति- ते । ८. सज्ज्यात् -सज्जिषीष्ट । ९. अस -असङ्गिष्ट ३ सॐज्यते । ईससजिषत । सyज्यं। सज्जितः। मलित्वा । प्रसज्ज्य ।

• पह–मर्षणं (२१५] ? । सकः । सेद् । आ : सहते । उत्सहते=

धहच यथै | चक्यर्थतृष्यर्थः । ४ । अक ५ । सेट् । प० । ५. ससह । होतु’ ‘क्तस’ घतुवत् ! षहमर्षणे । १७ । सक० । सेट् । उ० । आधृषयः । साहयति-सेहे । ॐ षाभ्भसामप्रथगे [६<} } ) । रुखक: द सेट् । उ० । मान्त्व- यति न ॐ घिच=क्षरणे |५३ ६] सक० । अनि० । उ० 1 सुचादिः सिञ्चति- ते ।।

• षि (षि)=बंधने [४ ७९] ५ । सक० । अनि० । उ० । इकारान्तः ।

सिनोति-सिनुते । परिक्षितः । परिधयः । ५ ३ १ बृहद्भानुरूपस्याम् ॐ षिञ् (षि)=परधने [६७०] ९ } सक२ । अनि० ! उ०। इरान्तः ! सिनाति-सिनते । पिट-अनादरे । १। सक० । से। ५० । सेटति ॥ ५. सिषेषु । सिपि- टतुः। ‘चेटति' (१० ६) ब ।। x पिधात्याम् [३ ४ ] १ सक० । सेट् । (पe 1 सेधति । 'षिधु' इति केचिष्ठन्ति । निषेधति-प्रस्याचष्टे ।

• षिधु (सिध् )=संराद्धौ [४ ४ १] ४ । अक० । अनि० प०) पुषादिः।

सिंच्छांते ।

• षिधू (सिध् )=शास्त्रे माङ्गल्ये त्र [५] माइस्थे अक० । वे । प०

ऊदेत् । सेधति । पिभु (सिभ्}=हिंसायाम् । १ । सक७ । सेट । पर । सिभति । ५. भिषेभ । सिबिभतुः । सेभिस्व - सिंeधवा । ‘सेधति' (३४) बन्। षिभक्षु (सिम्भ् )=हिंसायाम् ।१ । सकः । सेट् । पe 4 सिभ्भति । ५. सिषिभ । सिषिभतुः। ६. सिम्भिता ! ८. सिम्थात् । ९. आस भीत् । सिम्भवा-सिष्ठध्वा । सिळ्धः । षिलउछे। ६ । सकe 1 से । प० 1 सिलति । ५ . सिपेल । सिषि- लतुः । ६. फेलिक्षा । ७, मेलिष्यति । ८. सिस्यात् । ९. असे ीत्

• षिवु (सिव् )तन्तुसन्ताने ! बीजसन्ताने च [३९५} ४ । सक्र ५ ।।

सेव् । प७ । सीव्यति | हलि च । इतेि दीर्घः । xषु=प्रसवैश्वर्ययोः । प्रसवोऽभ्यनुज्ञानम् [२८४] आये सक० । अनि०॥ प० ॐकार्ने । स्वति । ॐ घु=सवैश्वर्थयोः [३ ५ <] र संक्ष - । अनि ७ । ५० । उकारान्तः । उतो वृद्धिर्मुकि हलि ! सोंसि । A r धातुश ५३५ ४ पुञ्ज (सु)=रूपनपीडनस्तानसुरासधानेषु [४७१] ° / लाभेऽकमें० । अन्यत्र सक० । अनिं० १ उ० । उकारान्तः । सुनोति –सुनुते । घु-ऐश्वर्यदीप्योः। ६ । अझ० । सेद् । य० । सुरति । ५. सुघोर । ८. सूर्यात् । ‘कुच’ धातुबत् | पुह्=चक्यर्थे ! चयर्थस्तृष्यर्थः । ४ । अक० । सेट् । प० ' सुखति । ५. सुषेव । ‘कुव’ धातुवत् ! फलानां सुहितः । ४ धूप्रेरणे [११७] & । सक० सं ? प० । ऊकारन्तः । सुधतिं ।

• शृङ् ( )=प्रणिगर्भविमोचने ३३९] २ सक० । वेद । का० ।।

ऊकारान्तः । सूते ।

• © शू (पू)=आणिप्रसवे [४० ३ ] & । सक० । वेट् । आ० १ अदित् ।
• धूदक्षरणे [१९] १। सक० । सेट्। आ० । सूदते ।

शूद्=क्षरणे । हिंसायां च । १० । सङ० । सेट् । उ०। सूदयति–ते । । पूर्छ=अदरे । १ । सक० । सेट् । प०। सूईति । १५. युसूफी । ६. सूक्षिता। ९. असूझत् । अवहेडनमङ्कणम् । इत्यमरः । घुसु(सुभ् )=हिंसायाम्। १। सक० ।। सेद । प० । सर्पति । ५ . ससर्भ । सम्भतुः ॥ ६. सर्भित । सर्भित्वा- सूअध्या । ‘वर्षति’ (२०२) वत् । पृष्ठसु)=हिंसायाम्। १ । सक० । संट । प० । भृम्भति । ५. सप्तम् । सम्भतुः । नलोपः किञ्चितोः । पेळ (सेल् )=गतैौ । १ । सक७ । सेट् । प७ । ह दत् । सेलति । ५. सिषेल । ‘खेलति’ (१५९) वत् । घेवू (सेलू)-सेवने । १। सक० । सेट्। आ० । ऋदित् । सेबते । ५ , । सिषेवे । ‘देवति’ (११२वत् । ५३६ त्रु क९५वर्षम् - वै=क्षये । १ । अक । सेट् । पत्र । ऐकारान्तः। सायतेि । सxौ । ‘यति' (२४८) वद्ध । ॐ य=अन्तर्मणि [४१ २ ३ । स७ ! अनि ७ । प + । ओकारान्तः।। स्यति। सितः । द्युतेिस्यति- सीयते / श्रुमस्था - अध्यय स्यति=निघ्नुते ६ अवस्य=िमुञ्चति । टुक-प्रतिघाते । १ । भक० । ८ । प९ । धटादिः । स्तकति । ५. तस्साऊ । तस्तरतुः । ‘गदति’ (३७) वत् ।

• gन-शब्दे {१३१] ११ अक० । सेट । ष० | रतनति ।
• धूभि (स्तम् )प्रतिबन्धे [१११] १ । सक्र० सेद् । आठ सभते ।

धूम=अवैकये । १ । अक० । सेट् । प७ । स्तमति । ५. तस्ताम । ‘भुवति’ (३७) चत् । धि=आस्कन्दे । ५ । सक०। सेट् । आ० की स्तिनुते । ६. तिषेि ।। ६. तेधिता । ९. अस्तेष्टि । थिg(तिप्)=क्षरणे । १ । सक० ५ सेट् आ० । ऋदित् । स्तेपते। ५. तिष्टिपे ॥ ६. स्तेपिता । ७. स्तेपिष्यते । ९. अतेपष्ट । डिम=आर्दभावे । १ । अक० । सेट् । प० । स्तियति । ५५ तिथेम । ६. मिता । ८. स्तिभ्यात् । ९. अस्तेमीत् । स्तिमितः । ४ डुिष्टि );नरसने [११३] १ । अस० । ४ । ५० । टीवति । घुि (ट्व् ि!=निरसने । ४ । सक० । सेट् । प० । धुक्ष्यति । २, टीच्य । ३. अष्टीड्यत् । ४. टीडयेत् । ”, टिटेव । टिटिचः । ६. टेविता । ८, व्यात् । ९. अठेवीत् । सुब्धातुष्खुि-इति सत्वप्रतिषेधः । वुिक्लपु-३ति दार्थः । टीम=आर्द्रभवे । ४ । अक० से। प७ । स्म्यति ! ५. तिीम । ६. स्तीभिता। ८. स्तोम्यात् । ९. अस्तीमीत्। स्तिभितं=निश्चलम् । सेंटें धातुकः। ५३७ ७ - टुच=प्रसभदे १ अक० से आ । स्तोत्रते । ५ तुष्टुचे । रोचति' (२१४) वत् ।

• पुंल् (स्तुतौ [३५०] २ । सन्न । अनि० । ७० ! स्तौति

स्तुतं । अल-डेकमतं । हुशु (स्तुभ्)-स्तम्भे । १ । अक० । । सेट् । आ९ । स्तोभते । ५. तुष्टभे । ६ स्तोभिता । स्तुभिल्वा-स्तोभित्वा । स्तुब्धः । अनु टुप् । त्रिष्टुप् । स्तभः=हेलनम् । दूष=समुच्छये । १० । अक० १ सेट् । उ० । स्तूधयति-ते । घृक्ष-गतौ । १ । सक० सेट् । प । स्तृक्षति। ९५, तस्तृक्ष । ‘रक्षति ' (१९५} वत् । धूभु (स्तृभ् )=हिंसायाभ । १ । सक० । सेट् । ५७ । स्ततर्भक्षि। ‘वर्षति (२० २) वत् । डूम्य् (स्तृम्भ् )=हिंसायाम् । १। सक० । सेट् । ए ९ । स्तृम्भत | ५, तस्तृम्भ । ६. स्तृम्भिता ! ८. स्तृभ्यात् । स्तृम्भित्वा-स्तृs । तृब्धः । ऐg (स्तेप्)=क्षरणे । १ 1 सक० । सेट् । आ स्तोषते । ५ तिष्ठेये । ‘देवत(१५०) वत् । ठे (स्तै)बेटने । १ । सकः । अनि० ॥ प० ॥ ऐकारान्तः । स्तानि । ६. तस्तौ । ६ स्ताता । ‘ध्यायति’ (२६७) वत् । ट्छु=शब्दसङ्घातयोः। १ । अक० अनि० । प० । स्यायति । इत्यादि सर्वे ‘स्यायति' (२६८) वत् । बोपदेशस्य फर्के तुतिथ्यासति । अतिधिपत् । इत्यत्र षस्वम् । ऋगे=संवरणे । १ । सक० ) से संद में पै० । धटादिः । एदि । स्थगति । । । इस । B3 ५६८ क्रुइद्धातुरूपायथा ५. दस्थाग । तस्थगतुः ॥ ६. स्थगिता । ‘गदति' (३७) व । ९. अस्थगीत् । स्थगनम् -सहन आच्छादनं वा । ष्ठल=प्रतिष्ठायाम् । १ । अझ० को सेट् । प०थलति । तस्थल । ‘गदताि' (३७) वत् । स्थलम् । स्थली । स्थाली । कपिष्ठलः ।

• ष्ठा=गतिनिवृत्तौ २७५] १ । अक० ! अनि० ! प० । तिष्ठति ।

अधिशीङ्स्थासां कर्म । अधितिष्ठति वैकुण्ठं हरिः। अपदुःसुषु स्थः । उः अपर्छ। दुष्ट । सु४ । परमे कित् । परमेष्ठी । अनुति ऋति=आचरति प्रस्थापयति=प्रेषयति । ४ङ=निरसने । सर्वे ‘टीवति ' (१६३) वत् । डिवुनिरसने । ४ । सर्वे दित्रदि 'ष्टिवु’ वतुवत् । ष्णसु (स्नम् =‘ष्णुमु' धातुवत् । ॐ षण=शौचे [३१९ ] २ । अक० । अनि० । प6 । त्रातिं । बिगइपीतौ {४ ४७] ४ । अक० सेट् । ७ । पुषादिः । रथादिश्च । ष्णिहळूहने । १० । सक० १ से । उ० । हेहयति-ते ।

• ष्णुप्रस्रवणे [३४१] २ । सक० । सेट् । ५० । उकारान्तः । स्तौति ।

cणुस (स्नुस् )=अदने । अदर्शन इत्येके । आदान इत्यपरे । ४ । सक० ।। सेट्। प० ।। स्नुस्यति । २. 'नुस्यतु । ३. अस्नुस्यत् । ४, स्नुस्येत् । ५ सुप्णोस । सुष्णुतुः ॥ ६. लोसिता । ८, स्नुयात् ।। ९. अस्फ़ौसीत् । स्नुषा । cuइ=उद्भिरणे । ४ । सः ७ से। एs । पुषादिः । रथादिश्च स्नुवति । ५ सुष्णोह । सुष्णोहिथ-ष्णोढ । न्निति(४४७ वत् । धातुकोशः ५३९ ॐ पिङ (लि)=ईषद्धसने [२८७१ अक्र० । अनि० झ० ॥ हकरन्तः । स्मयते । vनक८गतौ । १ । सक० । सेट् । आ० । ७चक्षते । ५. घष्वक्के । ‘कस्थति' (२३) वत् । सुब्धातुष्टिघुष्पकतीना-मिति सस्वप्रतिषेधः । x ध्वज-परिष्वने [२९९] १ । सक० । अनि० , आ० स्वजते ।

• ©वद=आस्वादने । आस्वादनमनुभवः [१६] ११ सक० । सेट् ।।

आK ० । स्वदते । बद=आस्वादने । १० सक० । सेट । उ० { स्वदयति -ते । ४ बिष्वप् (स्वप् )शये [३७२] २ अक० । अनि० | प०१ रुधादिः। स्वपितेि । स्वापेश्चङि । सम्प्रसारणं स्यात् । अमूषुपत् । ष्वष्क=गतौ । 'ब्वक्क' धतोरेव पाठान्तरम् । सिष्विदा (स्विट् )=अव्यक्ते शब्दे । १ । अक० में से सद् प७ । स्वेदति ।। ५. सिष्वेद । सिष्विदतुः । अग्रे ‘जिक्षित्रदा' धातोः पाठान्तरम् । औत् । आदिच । ॐ सिष्विद स्विद् )दोहनमोचनयोः । १। सक० १ सेट् । आ० । । = औत । आदिच्च । द्युतादिः । स्वेदते । x चिदाकाशात्रमक्षरणे [४ ३ ७ ४ 1 अक० १ सेट् । १० । पुषदिः। स्विद्यति । ॐ सङ्केत=आमन्त्रणे [६ ११] १० को सऊ७ । सेट । उ० । सङ्गत थति-ते समयुद्धे । १० । अस० । से ! उ ० ५ सङ्गमयति-ते ।।

• सङ्ग=सद्धे [३ ०६] १ । सकः । आनेि० । ष० ५ सजति ०४ •

लुइ तुरूपावश्थाम् सत्र=सन्तानक्रियायाम् । १० । अक० सेट। अदन्तः ? आगषीयः । सन्नथत ? सपर=पूजायाम् । ११ । सर्पर्येति । ४ सभाज-प्रसिदर्शनयोः । प्रीतिसेवनयोरित्येके ६१०] १० सक० १ सेट् । ३० । अदन्तः । सभाजयति-ते । समी (सम् )=परिणामे । ४ । अक० ) से प० न सम्यति । ५० सप्तम । सेमतुः । 'मसी’ धातुवत् । सम्भूयस् =भूतप्रादुर्भावे । ११ । सम्भूयस्यति । सस्ति (संस्त् )=स्चमे। ९ । अक० । सेट् । प० । छान्दसः । संस्ति । संस्तः। संस्तन्ति । साति=सुखे । सौत्रो धातुः । सातयति ।

• साध=संसिद्धौ [४८५] ° । संक० । अनि० । प% । साम्नोति ।

साम=सान्त्वप्रयोगे । १० । सक० । सेद् । उ० । अतः ' साम यतेिते । सारदौर्बल्ये । १०। अक० । सेट् । उभ। सारयति-ते । सीक्र (सीक् )=बेचने । शीकृ’ धातुवत् । सुख=तस्किथायाम् । १० । सकः । सेट् । उ० । अदन्तः । सुख याति-ते । सुखऊतक्रिययाम् । ११ । सुख्षति ।

• २ च=पैशून्ये [६४६] १० । सक० । सेट् । उ१ । अदन्तः ।

सूचयति- ते । सूत्रवेष्टने । १० । सक२ । सेट्। ऽ० । अवन्तः । सूत्रयति-ते।। सूर्य=आदरे । ‘घूसँ’ धातूं पश्यत । 4x चातुकोशः ५४१ सूर्यईष्र्यायाम् । १५ अङ्क १ से । पe ; सूति ! ५, सुसूर्य । ६. सूर्दियता । ७. मूर्दिष्यति ॥ ८. सूर्थत् । ९. असू यत् ।

• स्=तै [२८०] १ । सकe ! अनि० । प० | ऋकारान्तः ।

सरति । शीघ्रगत्यर्थे तु पाञ्चाध्मे ते 'धौ’ इत्यादेशः । धबति । सार्थः-समूहः । सर्षपः । अनुसरति=अनुवर्तते । सू=थतौ । ३ । सकः । अनि० ५० । छान्दैः ? अकारान्तः । संसर्ति ! सृजमिगें ॥ ३ । सऊ० । अनेि ० आ® सृज्यते । २. मुख्य- ताभ् ! ४. सृज्यत ५ ५. ससृजे । म सजिषे । ६, स्रष्टा । ७, स्रक्ष्यते । ८. सृक्षीष्ट ९, असृष्ट | असृक्षताम् । वृन्ताच्छलथं हरति पुष्पमनोकदानां संसृज्यते सरसिजैररुणांशुभिनैः (विभातद्वायुः) इति खुः ॐ सृज=विसर्गे [१२ ३ ] ६ । सक० । अनि → । पर ! सृजति । अति- सृजति=ददाति । बिमृजसि--उत्सृजाति=यजति । ॐ सृप् (सुप् )तौ [३ ६ २] १ । सक० । अनिं० | प० । सर्पति । सेकृ (से )=r=ौ । १ ! सक० । सेट । आ० / सेकते । ५. सिसेके । ‘देयति’ (१९०५) वत् । स्कन्दिर् (स्कन्द् )=शतिशोषणयोः । १ ) सकe । अनि ० | प० ! स्कन्दति । २५ स्क्रन्दतु ॥ ३क अभ्कन्दत ॥ ४. स्कन्देत् । ५. चस्कन्द । म० चस्कादिथ-चकन्थ ॥ ६. स्वतात । ७, स्कन्स्यति । ८. स्कझात् । ९. अस्क्रदत् –शृस्कल्न्सीत् । स्कन्नः । स्कन्तुम् । स्कन्द्या । प्रस्कन्य । विष्कन्ता । चनीस्क्रन्द्यते । स्कभिं(स्क )=प्रतिबन्धे । १ । सक । सेट् | आ९ | करमते । ५. चस्कम्भे । ‘स्तम्भति’ (१२१) वत् ।

• ५४२

गृहतुरूषावश्थाम् - स्कन्भुस्कन्भ् )=रोधनस्तम्भनयोः । ९ । सक० । सेद् । प: । अयं । सौत्रः। स्तन्भुस्तुन्भुस्कन्भुस्कुन्भुस्कुञ्भ्यः श्नुश्च । इति धनुः । क्षा च । स्कनोति-स्कनाति । स्कु (स्कु)=आप्रवणे । ९ । सक० ।। अनि० १ उ० । उकारान्तः । स्तन्भुस्तुन्छ- इति श्नुः । आ च । स्कुनोति। स्कुनुत कुन्यन्ति स्कुनुते । कुन्वाते । स्कुन्वते । स्कुनाति । स्कुगीसः । स्कुनन्ति- स्फुनीते । स्कुनाते । स्कुनते। ६. चुसकाव-चुक्कुवे। ६ स्कोता।। स्कोतासि -से । ७. स्कोष्यति-ते । ८. स्कूयात् | स्कूयास्ताम् । स्कोषीष्ट । स्कोषीयास्ताम् । ९, अस्कौषीत । अकष्टाम् । अस्कोg । अस्फोषताम् । चुकूषति -ते । चोस्कूश्रते । चोंस्कोति । कावयति । अचुस्कुवत् । कृत्वा । कुतः । स्कुदि (स्कुन् )=आप्रवणे . आप्रवणमुख्यानमुद्धरणं न [८]१ । आधे- ऽकर्मe । द्वितीये सक० सेट् । आ । स्कुभु (स्कुन् )=रोघने । ‘स्कन्भु' वत् । स्खदविद्रवणे । १। सकe ? सेट् । आ० । घटादिः । पित् । स्ख दते । ५. चखदे । प्रथति’ (२२७) चत । स्खदिर ( स्खद् )विद्रावणे । विदारण इन्येके । १ । सक० को सेट् । आ७ । स्नुदते । ५. चस्खदे ९. अवदत । त्वदयति-ते । अवपारिभ्यां च । भिन्न । अवसन्नादश्रति -ते i +खदनम् । ॐस्खल=सबकने १६ ० ] १ अकः । सेट् । प०) स्वलति ।

• स्तनदेवशब्दे ६४ ३] १७ । अक० । सेट् । उ० । अदन्तः ।

स्तनथति- ते । तन्मु (स्तम् )=रोधनस्तम्भनयोः । ९ । सक० । सेट । ष० सौत्रः अदित् । स्तक्षोति - स्ठश्नाति । ‘कन्नु' धातुवत् । सुकशः ।। । ५४३ तिम=आर्दीभावे । ४ । अक० । सेट् । पn । स्तिम्यति । ५. तिष्ठेम । अभ्यासे खयः शेषः । ६ स्तेमिता । क्षुभ्यति’ (९६७) वत् । स्टुम्भु (तुम् =स्कन्भु' वत् ! स्तूप=समुच्छूाये । १० । ‘धूष’ धातुवत् । स्तृक्ष=ातौ । १ । सक७। सेट् । प० ॥ स्तृक्षति । ५, तस्तृक्ष । ‘नर्देति' (४१) बन् ।

• स्तृञ् (स्तू)=आच्छादने [४७५] ५ लक्र ७ । अनि० ई उ ।

अत्रकारान्तः । स्तृणोति-स्तृणुते । विस्तृणोति-आतनोति । स्कूढू (स्तृइ )हिंसायाम् । ६ । सक। । वेद । प० ॥ स्तृइति । ‘वृद्' धातुवत् ।

• स्तू (स्तृ }आच्छादने (१७४] ९ । सन्न । सेट । उ० । प्वादिः।

स्वादिश्च । स्तृणाति-स्तृणीते । विस्तृणातिआतनोति । स्तेन-चौथे । १० । सद् ०/ सेट् । उ० । अदन्तः । स्तेनयति-ते । स्तोभलाषायाम् । १७ । सक० । सेट् । उ० । अदन्तः स्तोम यति--ते ।

• स्यैन्शब्दसङ्गतयः [२६८ ] १ ( अक० । अनि० । प० । ऐका

रान्तः । स्यायति । अयं वैधातुश्च प्रायः समान रूपौ । स्थल=स्थाने । १ । अयं ‘खुद्ध' धातुचत् । स्थूड=संवरणे । ६ । सक० । सेट् । प०) कुंटादिः । स्युडति । ५० तुथोड । ‘स्फुटति’ (६०९) वत् । स्थूल=परिबृहणे। १० । अक० । सेट् । आ० । अन्तः। आगषीयः । स्थूलथते ।

• स्पद (स्पम् )=किञ्चिचलने [१२१। अकe । सेट् । आ७ । स्प

न्दते बृह ऍलु६त्रश्!+;

• स्पर्ध=सद्ध्यै । सङ्कर्ष =पराभिभवेच्छा [३] १ | अक० सेट्। आe

स्पशबाधनस्पर्शानयोः । १० सक०। सेट् । आe ) आकर्मीय । स्पाशयते । स्पश=याधनस्पर्शनयोः । १ । सक० । सेट् । उ० । स्पशति-त ? स्पशः गूढपुरुषः ! स्पष्टम् । स्याशितः । स्टु=प्रीतिपायनयोः । ५ । सक० । अनिं० १ १० । स्पृणोति । ‘पृणोति'। (४८१) बत् । ॐ स्तृश=स्पर्शने [६२५] ६ । सक १ । अनि० । प०! पृशति । उपस्पृशलि=आचामति ।

• स्पृहईप्सायाम् [६५१] १० । सक० । सेट् । उ० । अदन्सः ।

स्पृहयति-ते । स्पृहयालुः । स्पृहैरीप्सितः। पुष्पेभ्यः स्पृहयति । पृहा । स्पृ=हिंसायाम् । ९ } सकृ७ । सेट्। प० = प्वादिः । रुघादिश्च । स्पृणाति । ‘ऋणाति' (१७८) बत् । शूदृप्र-मिति ह्रस्वस्वस्य न भवति । स्पूर्णः । स्फरस्फुरणे । ६ । अझ० । सेट् । १० । कुटादिः । स्फरति । ५. पस्फार । ६ , स्फरिता । ‘गदति’ (३८) वत् । ॐ स्फथी (स्फ )=वृद्धौ [१४६३ १ अक० । सेट् । आ ७ । स्फाथते । स्फिट-पीते । १० । अझ० । सेट् । उ० ! स्फेटयति-ते । स्फिङ=हिंसायाम् । १० । सक० सेट् । उ० । स्फिट्टयति-ते । ॐ स्फुटविकसने (९७ १। अक७ । सेट् । आ० । स्फोटते । धतुकार्शः ॐ स्फुट=विकसने [१९०९ ] ६ । अझ० । सेट् । प७ । कुटादिः । म्फुटलि । स्फुटभेदने ।१०। सक० । से । उ० । स्फोटयति-ते । । = स्फुटि (स्फुट् )=बिशरणे । १ । अक० वा सेट । ५० । स्फुण्ठति ५० पुस्फुट ! “ऋन्दति’ (५०) बत् । स्फुटि (स्फुट् )=परिहासे । १० । सक० । सेट। उ५ ! स्फुटयतिते। - ॐ स्फुटिर (४६ }=विशरणे । १ अक० । सेट् । प० । स्फोटति । ५. पुस्फोट ‘श्रोतति’ (२९) चत् । स्फुडसंवरणे । ६ । सक० । सेट् । प० ॥ कुष्ठादिः । स्फुडतेि । ५. पुस्ड ‘स्फुटति' (५०९) वत् । स्फुड (स्पुण्ड् )=परिहासे ।१० ! सक० । सेट् । उ० । झुण्डयति-ते। ॐ स्फुरफुरणे {५११] & । अक ७ से। प९ । कुटादिः। स्फुरति । स्फुरतिस्फुलत्योर्निर्निविभ्यः । निष्फुरति-निः स्फु- रति । स्फुल=सञ्चलने । ६ । पूर्ववत् । स्फुरी (स्फुच्छं )=विस्तृतौ । १ ) सक9 4 से । प० । आदित् । स्कूच्र्छति ॥ ५ पुस्फूच्र्छ । झणैः । ‘गुर्वी’ धातुबत् । टु ओस्फूर्जा=वजनिचेषे ? १। अक० । संद । पe j त् । ओदित् । आदिच्च । स्फूर्जति । ९. पुस्फूर्ज । पुस्फूर्जतुः ॥ ६. स्फूर्जिता । ९. अस्फूर्जत् । स्फूर्जितुम् । फुर्णभु । स्फूर्जथुः । सिट-अनादरे । १० । सक० । सेट् । उ ५ । स्मेष्टयति-से ।। स्मील=निमेषणे । निमेषणं सङ्कोचः । १ । सक० । से। प० ।। । स्मीलति । ५. सिमल । क्रीडति' (११४) बत् । 69 ५४६ ४ स्मृ=चिन्तायाम् [२७९] १ ! सकe | अनि० | प० । अकारान्तः ।। विस्मरति=अधीगर्थदयेशां कर्मणि । मातुः सरति ।।

• स्यन्दू (स्यन्द्र )=प्रस्रवणे [२२३ ] १। अक० । वेद । आ९ । ।

द्युतादिः। वृतादिश्च । स्यन्दते । स्थम=बितकें । १० सक० । सेट् । आ७ । आकुसीयः । स्मायते । स्यमु (स्यम् )=शब्दे । १ । अक० । ८ । ५० । उदित् । फणादिः। घटादिश्च। स्यभति । १. सस्याभ। सस्यमतुः-स्येमतुः । सम्यमुः-- स्येमुः। ९. मान्सत्वात् ऋधन्तेति-न वृद्धिः। अस्यमी । स्यमिवा स्यान्वा अनुनासिकस्य विझलोः क्ङिति । लघौ झलादौ च दीर्घः । स्यान्तः । स्यमन्तकः । सेसिम्यते । स्वपिस्यामि इति सम्प्रसारणम् ।

• स्त्रश्च (त्रम् )=प्रभादे विश्वसे च । [२२०] १ । अक० । सेट् ।।

अ५ । उदित् । द्युतादिः । स्तम्भते । विस्रम्भते—प्रत्येति । ॐ खंसु (नैस् )=अवस्त्रंसने [२१८] १ । अक० । सेट् । आ९ ।। उदिन् । द्युतादिः | तंसते । उखास्रत् । उखास्रसौ । नकि (स्रङ्क )= d । १। संक० ५ से ! आ० । नक्कते । ५, सप्तले । ‘श्रन्थति' (१५) वत् । सिंधु चैिव् )ऋतिशोषणयोः । ४ । सक० । से। प७ । हलि चेति दीर्घः। स्रक्ष्यति । ५. सिनेत्र । सिन्निवतुः । ‘सीव्यति' (३९५) वन्। सिनेविषति-सुस्तृषति । इचतस्वादिड्रिकरूपः । ज्वरत्वरेलि वकारोपधयोरूठ । विवा-चूर्धा । स्तृतः ।

• स्रगतौ [२८३ ] १ । सक० | अनि० । प० । उकारान्तः। स्रवति ।

जलं स्त्रबति । ५४७ से (खें )तौ । १ । सक९ । सेट् । आर। व्रते । 'देवाति' (१९१०) वत् ।

• ।

=पाके । १ । सक० । अनि० । प० । ऐकारान्तः । स्त्रयति

• श्रयति’ (२७१) वत् ।

स्म्नकि (स्खझ )गतौ । १। सक७ । सेट् । आ७ । स्खझते । ५ . सखी। ‘स्पन्दति’ (२१) वत् । खन=अवतंसने । १ । सक० । सेट् । प०) घटादिः। फणादिश्च । खनति । ५. सखान | सखनतुः-खेनतुः । ९. अस्खनी -अस्वा नीत् । विष्वणति । ॐ स्वन-शब्दे [९ ३ ४] १ । अक०। से । प० । फणादिः । खनति । ५. सखान । सस्खनतुः-स्वेनतुः । श्वन्तः । खः खौ । स्वे । स्वर-आक्षेपे शब्दे च । १० । अक० । आक्षेपे सक० सेट् । उ० । स्वरयतिं ते । स्वरः । स्वर्द-आस्यादने । १ । सक० सेट्। आ७ । स्वर्दते । ५. सस्त्रदं । ‘स्पर्धति' (३) वत् । ॐ स्वदआस्वादने [२२ १ । सक० सेट् । आ० ! रवाद ! स्वाद=आस्वादने । १० । सक० । सेट् । उ९ । स्वादयति ते । ।

• स्तृञ्शब्दोपतापयोः {२ ७]१ । अक० । वेट्। ष ९ । प्रकारान्तः ।

चरति | । । हट्=दीप्तौ । १ । अक० । सेट् । प० । इयते । ५. जहाट । ‘गदति’ (३७) वत् । हैठ=ऽतिशठस्षयोः f बलात्कार इत्येके । १। अवक । सेट्। पb ॥ हठसि ॥ ५. अँड्छ । ‘भदति’ (३७) वत् । वृह्द्धातुरूपास्यम् ह<=पुरीषोत्सर्गे । १ । अक० । अनि० । आ७ । इदते । क इद्ददे । ६ हता । ७. र्हस्थते । ८. इसीष्ट । ९. अहत ।

• इन=हिंसागत्योः [३ २७] २ । सक० । आनि० । पe । हन्ति ।

अवहन्ति-कुण्डयात । हम्मतौ । १ । सक० । सेट् । प० । हूमति । ५ . अहम्म । ‘नर्दति ’ (४१) वत् । इयतौ १ । सक० । से | प७ । हयति । ५. जहाथ । जहयतुः । ९. अहषीत् । हृय । हयी । हर्थगतिकान्त्योः। १ १ गतौ सक० । सेट् । प० ! हर्यति ।। ६. जहथ् । हिरण्यम् । हर्यतेः कन्पान्हिरच् । ‘नदेति’ (४१) वत् । हविलेखनं } विलेखनमाकर्षणम् । १ } सक्र०। सेट् । प० । हलति । ५. जहाल। ‘गदति’ (३७) वत् । हृलम् । हली ।

• इसे (हस् )=हसने [२०५] १ । अक७ । सेट् प० । एदित ।

हस्रत } ॐ ओहाऊ (हृ)=त्यागे [३ ८८] ३ । सक० । अनि ० । प७ । आक्र- रान्तः । ओदित् । जहाति । नयि जहातेः । अहः ) अही- अहनी । अहानेि ही ॐ ओोहा (हा)=गdौ [३८७] ३ । सक० अनि० । आ ७ । ओदित् । द्धिश्च } आकारास्तः । जिहीते । हिती शृङौ च [४८०] ६ । अक८ १ गतौ सक8 । अनि० । । ५० । इकारान्तः । हिनोति । प्रहिणोति=पेषयति । ५ ५ R: 5 =अव्यक्ते शब्दे । १ । अक सेट् । उ० । हिकति-ते । ५. जिहिक-जिहेिके ॥ ९. अहिधीत्-अहिकिट । हिका रोगविशेषः । धातुकोश } ५४९ ( आत्मनेपदे शिक्षति’ (३५३) वन् ! परस्मैपदे ‘क्षति’ )१९१) वत् ! हिठ-आठशे ॥ १ सक० के सेट् । ष० । हेठति । ५ जिथेठ । चेटति' (१ ०६) वत् । हिठभूतप्रादुर्भावे । भूतप्रादुर्भावोऽतिक्रान्तोत्पत्तिः । ९ १ अक८ । सेट् । प० । हिष्णाति । ‘पुष्णाति’ (५९६) वत् । ॐ हिड़ि (हिण्ड्ऋत्यनादरयोः [९८] १ । सक० । से । आ० ।। हिण्डते । हिल=भावकरणे । ३ । सक० सेट् । पु • । हिंति ॥ ५ , जिहेल । ‘लिखति’ (५०८) बत् । । हिवि (हिन्व्)=प्रीणने । १ सक' ) सेट् । ५० । हिन्वति । ‘जिवि' धातुवत । हिष्क=हिंसायाम् । १० । सक० सेट् । आ ० { आकुस्मीयः । हिष्क्रयते ।

• हिसि (हिन् =हिंसायाम् [११४] ७ । सक० । सेद् । प०। ।

हिनस्ति । हिम्मि (हिंस =हिंसायाम् ॥ १० । सक० । सेऽ । उ० । आश्रृंधीयः । हिंसयति -ते । हिंसति- ते ? ॐ ह्रदानादनयोः [३ ८१] ३ । सक० । आन । पe 1 जुहोति । हुडि (हुण्ड् )=चरणसज्ञतयोः । १ । वरणे सकe सेट् । आ० ।। ) हुण्डते । * हिण्डति’ (९८) वत् । हुड् (हुइ)=ातौ । सक य सं ३ ए० । होड़ति । ‘शोचति ’ (७६) । वत् । ५५५ धृष्टद्भर्यथा हुच्छ (हुई )=औौटिल्ये । कौटिल्यमपसरणमिति मैत्रेयः । १ । अक० ।। से । प० । उपधायाश्चेति दीर्घः। इच्छेति । ५. जुहूच्र्छ । हूर्णः ‘भूच्छंति’ (८३) वत् । हू हुरौ हुरः । हुठ=ातौ । हिंसावरणयोश्च । १। सक० । सेट् । ष० । होलति । ५. जुहोल । ‘शोचति’ (७६) वंत । हूडू (हडू)=ातौ । १ # सक० । सेट् । ५० । झडतिं । ५ . जुडूड ।। ‘शूलति' (१९५५) वत् । हृ=प्रसह्यकरणे । ३ । सक० प० ॥ छान्दसः । जिहम्नि } ‘स् ’ धातुवत । ॐ हृञ् (ह)=हरणे [२६१] द्विकर्म ० । अनि० । उ० । अकारान्तः । हरति-ते । भभभजां हरति । अभ्यवहरति-भुजे । प्रहरति-ताड यति । विहरति= क्रीडति । समाहरति-संक्षिपति । हृणीङ् =रोधणे लज्जायां च । हृणीयते । ॐ हृधतुष्पैौ [१ ६३] १ । अकः । सेट् । प० । हृष्यति । हृषु (हृष् )=अलीके । १ । अक० १ सें । ५० ! हृषीति । ५. जहर्ष । । जहपतुः । हृष्ट्या हर्षित्वा हृष्टः । ‘वर्षति’ (२०२) वत् । हैठ=विबाधायाम् । १ । सक ० । सेट् । आ ० ) काण्यादिः। हेठते । ५. जिवेठे । ‘वेष्टति' (९४) चत। णौ वाङिर-अबिहेठत--अजी हैठते । हेडवेट्ने ।१। सकe 1 सेट् । प¢ । घटादि। हेऽसि ! ५. जिहेड १ ‘वेलसि' (५९) वत् । हेड् (हेड् )=अनादरे । ११ सक० १ सेट् । आ ५ । कदित् । हेडते । ५. जिवेडे । देवसिं’ (१५०) वत् । बैiतु ५५१ हेषु (हेप् =अव्यके शब्दे । अश्वशब्द इत्यर्थः । १ । अक० में से आ० । हेषते ॥ ६. जिहेषे । ‘देवति’ (१५०) वत् । होडु (दो)-अनादरे। १६ सक०। सेट् । आ० । होडते । ५ जुदोडे । ‘देवति’ (१९६०) वत् । होट्ट (होड् )→मतौ । १। सक० । सेट् । प० । होडति । ५, जुहोड । ‘खेलते’ (१५९) वत् । हुए (हु )=अपनयने ! २ । सक | अनि० के आ० १ अथे निपूर्वाऽयं प्रयुज्यते । उकारान्तः । ङित् । निकृते । निडुबते । निडुबते । । म० निह निह्वाथे निहुध्वे। उ० निढ्वे। निह्वहे। निळूभहे । २. निकृताम् । उ० निह्नवे । ३ न्यङ्गव ॥ ४. निह्नवीत । ५, निजु हुते । निजुह्वाते । निजुहनुविरे । ६ निहनोता । ७. निहं प्यते । ८. निदोषीष्ट । ९. न्यष्ट । म० न्यझेष्ठाः। यहाधवम् । उ० न्यहोषि । कर्मणिनियते । णिचि--निहाययति । ९. न्यजुह्नुवत् । याडि- निजोहन्यते । यङ्लुकि –निजोद्भ वीति-निजोहति । सनि--निजुह्नूषते । कुत्सु निहंतव्यम् । निह्नवनीयम् । निहत्यम् । आबश्यके-निहाय्यम् । निह्नुतः । निहवनम् । हनुत्वा । निह्नुत्य । निह्नोतु भ् । निह्नवः । अपने हवः । श्लायङ्कस्थाशपां कीष्स्यमानः। गोपी स्मराक्कृष्णाय निह्नुते लल=चलने । १ । अक० । सेट् | प० । ललति । ५) जलाल । ‘गदति’ (३७) वत् । दंगे (हम् )=मुंवरणे । १ । सक० सेप् । प० । हगति। ६ अङ्ग । ९. अङ्गीत् ि। ‘शदति’ (३७) वत् । । ५५२ बृहद्धालुपाच्या । द्वीप=त्यकायां वाचि । १० सक ७ १ से। उ५ । कृपयति - ते ! इसरोदे अल्पत्वे च । १ । अक०१ से। ५० हूक्षति ! ५. जह्नःस । ‘गदति' (३७) दत् । इसः । ह्रस्वः। हसिष्ठः । हसीयान् । ॐ हाद=अव्यक्ते शब्दे {२०] १ । अक । सेट् । आ ७ । हादते । ।

• #छज्जायाम् {३ ८३] ३ । थकe । अनि ० । जितेंति । ।

हीच्छ=लज्जायाम् । १। अक० १ सेट्। प७ ! ईच्छति । ‘ीडति'। (११४) वद । हंगे (हुर् )=संघरने ‘मे’ धातुवत् । ह्रसशब्दे । १। अक० । सेट् प० । इसति । ‘गद ति’ (१७) वत् । ५. बहूस ।

• इदी ( हाद् )=सुखे अब्यक्ते शब्दे च [२१] १ | अक० । सेट् ।

आ० + ह्दते । इल=। १ । अक० । सेट् । ष० । ह्वलति । ‘गदति’ (३७वन् । चलने ५. जहार । हृ=ौटिये । १ । अझ० । अनेट् । ष० । हरति । ,५ जह्वार । ‘स्वरति' (९७८) वत् ।

• हेड् (हे)=स्पर्धायां शब्दे च । £३२ ३ } १ । स्पर्धायां अफ ० । शब्दार्थं

सक० । अनि० छ० । हृअति-ते । भाङकोश: सपूर्णः । श्रीरामचन्द्राय नमः धातुकांशपरिशिष्टम् ।

---

धातुपाठे स्थिता एव धातपोऽन्तिको अकारादिक्रमेण विर- चंथ मुद्रिताः । ते च अजन्ता हलसाश्चेति द्विविधाः । तेष्वजन्ता अख्य- संख्याकाः । हन्सा बहवः । धातुपाठे तु हलन्ता अपि प्रायोऽजन्त तयैव पठिताः । यथा--‘पट गतौ । ज्वर रोगे' इत्यादयः । अत्रत्यो- करो न धाववयवो नापीरसंज्ञकः । किं तु मुखसुखोच्चारणार्थं धावन्त्य- व्यञ्जनानामसन्देहार्थश्च । अन्यथा *प्रख् गतौ’ इत्युक्ते श्रमोच्चारणं भवेत् । 'पङ्गौ’ इति संहिततयोच्चारणे तु अन्यो वर्णा डकारः टकारो वेति सन्देहः स्यात् । तथा ‘ज्वा रोगे’ इति संहिठसयोश्चरणे तु आकारम्त इति भ्रमो जायेत ? तदर्थमदन्सतया पठ; । परं तु चुरादौ विद्यमानाः कथादयः केचन धातवः अदन्त एव । तत्फलं तु --अलोषस्थ स्थानिव- त्वदृष्णचूडोरभावः । यथा - कथयति । पुटयति । अग्लपित्वान्न दीर्घ सन्वद्भवौ च । यथा – अवकाशd । धामन्ते विद्यमानाः केचनाद्वर्ण इसंक्षकाः । यथा--'त्रिफला विशरणे । इदि परमैश्वर्थे’ इत्यादयः । तेषां प्रयोजनं तु आदिताम् - -‘आदितश्च' इति निष्ठायामिडशत्रः । “ विभाष। भाषादि- कर्मणोःइति भवे आदिकर्मणि चेङिश्रयः । यथा --‘हुच्छं कौटिल्ये” हूर्णः । झर्णवान् । झञ्छितप्तनेन - घूमनेन । इदिताम्--‘इदितो नुम् धातोः। इति श्रुतीमागमः । यथा-‘वदि अभिवादनस्तुत्योरबन्दते । इरिताम् --‘इरितो वा’ इति च्लेरङ् । यथा --च्युतिर् आसेचने’ अच्यु तन्-अच्तीत् । इंदिताम् - -दितो निष्ठायाम्’ इति निष्ठायामिड- = 7 बृहद्धनुर्वेपबर्या भावः । यथा --‘चिती संज्ञायाम्' चितः । उदिताम्--'उदितो वा' इति कृत्वः इङ्किल्पः । यथा –‘वृधु सेचने’ वर्षित्वा-वृट् ! ‘यस्य वि- भाषा ’ इति निष्ठायामिडभावश्च । यथा--वृष्टः । अदिताम्--'स्वर तिसृतिसृथतिद्युदितो बा' इति वल्गद्यर्धधातुकयकिरुपः । यथा- बिघू शास्त्रे मङ्गल्ये च' सेविता-सेद्धा । ऋदिताम् - नालोपिशा- स्वृदिताम्' इति णौ चङि उपधाया ह्रस्वभावः । यथा--‘काऋ दीन' अचकाशत्-त ? लुदितास् -‘पुषादिद्युतादितः परस्मैपदेषु’ इति च्लेरङ् । यथा—‘मुकुल मोक्षणे’ अमुचत् । एदिताम् ---'वयन्तक्षणश्व- सजागृणिश्व्येदितम् ' इति इडादौ सिचि वृद्यभावः। यथा --‘कटे वर्षवरणयोः अकटीत् । ओदिताम्--‘ओोदितश्च' इति निष्ठातस्थ नस्थम् । यथा--‘भुजो कौटिल्ये’ भुमः। स्वादयश्च श्चोदितः । ‘पूर्छ प्रणिप्रसवे ’ सूनः । डिताम्--'अनुदाचङित आत्मनेपदम्’ इत्यात्मने पदम् । यथा--‘कुळु शब्दे’ फवते । बिता-“स्वरितञ्जितः कर्मभिः प्राये क्रियाफले’ इयुभयपदवम् । यथा--‘चि चथने’ चिनोति-चिनुते । सीताम् –“बीतः क्तः इति वर्तमाने क्तः । यथा- इन्धी दीस इद्धः । टिताम्--`टिड्ढाणञ्जयसच्- ’ इति डीप् । यथा —‘वेट पाने’ स्तनं घथी। द्विताग्–ट्तोिऽथुच्' इत्यथुच् । यथा-‘टुवेपृ कम्थने' वेपथुः । द्विताम् ‘ड़ितः क्रिः मॅनित्यम्’ इति क्रि भन् च । यथा- 'डुछ करणे’ कृत्रिमम्। मिता--गितां ह्रस्वः। इति णौ उपधाया ह्रस्वः यथा-शुपयति । पिताम्र - ‘षिद्भिदादिभ्योऽछ् ' इत्यङ् । यथा - ‘त्रपूष् लGयाम् ’ श्चषा । धातुकोश निर्दिष्टानां गणानां प्रयोजनमुच्यते । आकुस्मीयाः ‘आकुम्मादात्मनेपदिनः इति चुरादावप्यात्मनेपदमेव । आगवीयाः ‘आगर्वादात्मनेपदेन । आङ्घीयाः—‘आधुघडा’इति णिज्विकल्पः । यथा-‘युज संयमने’ योजयति-योजंति । काष्यादयः—‘काण्यादीनां वेति वक्तव्यम् ’ इति चङ्परे णायभ्यासस्यात्वं वा । यथा-अरीरणत् धातुकोशपरिशिष्टम् ५५५ अरराणत् । कुटादयः--‘गाङ्कटादिभ्योऽञ्णिन्ङित् ’ इति अर्णित प्रत्ययानां ङित्वम् । यथा- चुकुचिथ । कुचिता । घदयः—‘घटादयों मितः' इति मित्त्वम् । मितां ह्रस्वः इति ह्रस्वः । यथा-घटयति । तनोत्यादयः ‘अनुद।ोपदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि । क्ङिति' इति अनुनासिकलोपः । यथा-‘तनु विस्तारे’ अतत । द्युतादयः – ‘पुषादिद्युता--' दिति च्लेरङ । ‘ध्रुद्धो लुङि’ इति परस्मैपदं च । यथा--‘ख़सु अबख़सने’ अस्रसत् --अत्रंसिष्ट । पुषादयः--‘पुषादिद्युता-'दिति च्लेरङ् । यथा-‘तुष प्रीतै’ अतुषत् । फणादयः-—‘फणां च सप्तानाम्' इतं एषभ्यासलोप था । यथा- ‘राजू दीप्त' रराज । रेजतुः-रराजतुः । एषादयः--‘प्वादीनां हृस्वः इति शिति परे हस्वः । यथा-‘लूञ् छेदने ’ लुनाति-लुनीते । भिदा- दयः—‘षिद्भिदादिभ्योऽङ्’ इति भावे अकर्तरि कारके स्त्रियामङ् । यथा—‘छिदिर् द्वैधीकरणे' छिदा । मुचादयः -‘श मुचादीनाम् इति नुम् । यथा – 'लुष्ठ छेदने ’ चुम्वति । वधादयः—‘रधादिभ्यश्च ’ इति बलाद्यार्धधातुकस्थ वे । यथा- णश अदर्शने' नेशिम-नेम । रुदादयः - ‘रुदादिभ्यः सार्वधातुके’ इति वलादेः सार्वधातुकस्येट् । यथा-‘श्वस प्राणने ' श्वसिति । ‘रुदश्च पञ्चथ’ इति हलादेः पितः सार्व धातुकापृक्तस्य ईप् च । यथा –अश्वसीत् । ल्वादयः--वादिभ्यः ‘ इति निष्ठातस्य नत्वम् / ‘लूञ् छेदने यूनः । तृत दयः-- ‘वृह्द्यः स्यसनोः' इति स्थे सनि च वैकल्पिकं परस्मैपदम् । ‘न वृद्धश्चतुर्थः इति स्थे सनि च परस्मैपदपक्षे इङभावश्च । यथा -–शृङ शब्दकुत्सा- या' शस्येति-शर्धिष्यते । शिशूरसति-शिशर्धिषते । शमादयः ‘शभामष्टानां दीर्घः श्यनि’ इति दीर्घः । यथा--'दमु उपशमे' दास्यति । ‘शमित्यष्टाभ्यो घिनुण्’ इति घिनुण् च । यथा--दमी। । इति धातुकोशपरिशिष्टम् । अथ शूद्रंपत्रिका। पृष्ठम् भक्तः अयुद्धम् ३ १९दनहीं षट् दनह्नः षट् ४ १६याश्चार । यामा । २० थ मेि थ सिं २ ३ मित्पक्ष मित्ते इलक्षणे ५ १८ स्तरसठरयो: इतरथकारण ६ १३ अजन्ता धातवः अजस्ता एकाचो धातवः ७ ११ वदन्तथैव ऋदन्तादेव १० २ तासु प्रथमा तासु प्रथमा विधा १३ शो छो एभ्य: शो छो घ एभ्यः १८ १ ३. लोरङ रचलरङ्क १५ ३२ हे ॐ =स्पर्धायाम् । हृञ् =स्पर्धाओं शब्दं च । ११ ६ अवम् । अम् । ॐच्लेर १ १३ अड्वा । एभ्यः अङ् । १२ १४ चrङ्गस्य स्थाने चाणाव: स्थाने १८ १९ यस्य नस्य शस्य ‘अनिं' इत्यस्य नस्त्र २२ २३३ दन्ताप्रति दन्ताप्रल २ ४ शrभद्यः शीमयोः ११ २५ सज्ञों स 33 २ १ ६ मिषत् ११ 5 वर्तमानकाले १२ चर्मभ्य A; नेभ्यो दरg शुद्धिषत्रिहा । ९१४ शुद्धम् पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् २१ २१ भूधूमाज शुषेभ्य: २९ १८ अयं स्यात् भूसुद्युम्न शुभिभ्यः कथं वा स्यात् १३ १९ लट ब छट ध य व्र त्रः २६ १६ इगन्तादेकचश्च जेमन्त च। २७ यङन्तापस्य यइन्तात्परस्य २८ २१ कृभ्यस्यञ्च ३० २३ इभिन्न ३१ २३ रविविक्षतः ३२ २२ घरों ३ ३ ४ आस्पदं । कृभ्वस्य इभिन्न रविवक्षातः आप्रध ।

२१ सनन्तस्य सश्रन्तस्य ३ ४ ७ तापार्थयोः ३५ १३ धिषातम् ३७ ९७ वन्छ ३९ ३ सकर्म ० ।। तापैश्वर्यार्थेषु धिषाताम् शुबन्धो अयमनुभवे सकर्मकः । रुचा बकर्मकः । कर्मणि भव च सुखे च । चादन्यके शैब्दे । कर्मणि ४ १ १५ सुखे । ,, १५ अजिहादत । २३ दकारस्य धातोर्ध्वकारस्य ४२ ४३ २२ यजय इन् सर्वेधातुभ्यः । सर्वधातुभ्य इन्। वे उपपदं वौ उपपदे चिचून् विजुण् (० ७) (४० ८, विलोडने । चिलौडने । विल्लेडनं प्रतिघातः । Y४ १८ ४६ १६ ५५८ बृहद्धनुःपावयाम् ४५ २१ पृष्टम् पशुक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् वा किन्न स्यात् । किस्स्याथ् । २ २ न चाप ४८ १६ दीय लाघोः दीर्घ लघोः नेपः १४ गद्य . गथम् ५१ १९ नेय : यस्य नः। ५३ १४ ननन्द । ननान्द- ननन्दा वा । कर्मणि भावे च -- ५४ क्रन्द्रितुम् । ११ २३ इस्रम ५५ ११ अकर्म o २२ कादोद्वर्वचनम् । १६ ११ अकर्म७ । इन्द्रस्य सकर्म ० काड्वेिंचनम् । सकर्मकोऽकर्मकश्च i परस्में ० अन्० १९ वशमादे बशेस » $ घटादि २९ मोरच् ३ १० इत्यरच् इवरन् ५७ ९ ‘वन्दतिी (९) ५९ (६ ४) वंत । १५ ‘क्रन्दति’ (५०) (५३) वत् ।। (पू० ८ ) स्युर्यज्ञर्कि । आत्मने० ॥ ७ ७ २१ स्यु: । ३१ ५परमे ० ।। < अभिभ्रजत् । ,, ,, अबिभ्राजत् प्रबभ्रजत्। ६ २ ५ सकN० कौपिं ९६० वृहद्धनु रूपवर्याम् पृष्टम् पक्तिः । अयुद्धम् शुद्धम् ७६ ७ जुम्पु ॥ जुगुपुः । ७७ १ गोपितव्यः ’ इत्यस्यानन्तरम् - गोप्तव्यः। इति संयोज्यम्। ,, २ गोपायितुम् इत्यस्यानन्तरम् गोपितुम् -इति संयोज्यम् । ,, ३ गोपित्वा-इत्यस्यानन्तरम् गुपिवा-इति संयोज्यम् । , १७ जप्स्ना इस्येतत् निरसनीयम् । ,, १८ यतीश्यथ । यतीत्यर्थः । नुकं स्याद्यङ्यङ्छकः । इत्यच् । सकमे० । सेट् । (५३) (३२) , , ११ शोभनम् इत्यस्यानन्तरम् इति शुभदीप्तावित्यस्य रूपम् । इति संयोज्यम् । ७८ १६ जोधून्ति जोधूष्टि ७९ १२ पणायति पाणयति • • २ ३ नुडु २५ इयङ्क 9 ७८ सुकo ११ अमन्ने • झन्तिरिति तु क्षाम्यतेः(४५३) धातोर्मस्य मकर स्यावणि , २२ जादैश्च ८० १ परस्मै७ १, १४ क्षान्तः ॥ » १७ धातोर्नुकार १९ स्यचिणेि ४१ २६ उप्रत्यय ८२ ४ कणयति । , ,, चाकण्यतं ११ ५ चाकणीति , , चाक्छन्ति ८३ २३ अत्र वेट् २४ अयथ काणयति चंडीवष्यते चंकलि अत्रैवेंट रेदिलध दितश्च १६१ शुद्धिपत्रिका । पृष्ठ पर्शक्तिः अशुद्धः ८ ४ - * ५ ३ कई छं। ८अ १९ झरे ऊतिरियवतेः ।। ८६ पूजेते मूत्रत ७अस्यां पझौ पूयितुम् विपूय्य | इति सं योजनीयम् । ११ अस्यां पङ्गौ फिरः। इति संयोज्यम् । १८ अस्य पञ्जा यद्धि-तताय्यते । इति सं- योज्यम् । पस्फाल् पास्काथ् २३ ruत्र मलेश्चिण्व ८७ २१ गुणामम् । ज्ञापन भ्य लोपें यसलपी ८८ ११ प्रफुल्य प्रत्य ॐ २६ र रूक्ष नुक खस्य अत नुक् । ८९ ८ सधैवते च । सङ्घं च । चचत्रे मर्त्रर्थं ९० २ चिखिल्तुः चिखेलतुः ,, ११ ददति दति ९ १ ११ ऊर्भाविनां ऊर्जुभाविनां → १३ अस्य पङ्गौ ठेवितुम्। इति संयोज्यम् । १६ सस्य लुक् । सस्यातो नुद्दे । , १८ अङ चागुरा । चरेराडि चाशुगै । , १९ स्वार्थेऽण रवर्युs २ ० `चक्कतनि वक्त्रकतेन १२ १५ सन्निष्णिमिसो सन्कलाम ११ १७ य य। चण 41 ५ ६ २ वैढू द्धातुरू५वर्थ पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् एरें २३ देशभेश्च ९३ ९ स्थौल्यै । शुद्ध देशगमेश्व स्थौल्ये ! १८ पू । पू: इतितं 'धू पालनपूरणयोः (३८४) इत्यस्य । प्रीतितृप्त्यवगमप्रवेश ऊन इति ‘ऊन परिहणे ' ९६ ४ फास्यवगमप्रेवश ३ ७ ऊनः । इत्यस्य रूपम् । ओस्बष्टयोः २१ ओत्वोष्टयोः २५ ९; २१ नस्य " धन्यछयचं

२३ स्वलन” गल चलनार्थ

२ ६ ९६ ११ यार्चायाम् । यातायाम् । ९७ ९ वैषिषते ईषिषिषते ऍस्य गः ९८ १६ वृद्ध । वृद्धौ । का १७ १ नशसददवादिगु- सणनाम्। इस्सेत्वभ्यं -४ इत्येतन्नरसनीयम् । ९९३ भाम8ि ।। मामण्ढि । • ११ गाह्य १७ दैौहृद देहेंद १० ७ २९ गढयः । गाङ्गः । सल ल । गहू }} १२ १९ शब्दे च परे । दशकंद पदान्ते च । १० १ १ गृशः द्विधात्रेक १६ ३ पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् धुबर १० १ गर्हितः । विगर्ह । १ ४ १ विगृह्य । १०२ १४ । । आक्षिष्टम् । । ऑक्षीत्आक्षिष्टाम्आसीत् । कथैर्यं १९ कमर्थं १० ३ ११ पक्षतज्ञः । पञ्चत्क्षम् । १० ९ ६ सेचने । सेचनहिंसासंक्लेशनेषु । २० रीथ्धु री १०६ १ अझमें ० । सेट् । सकर्म७ । अनिष्ट । १ २ तत । स्तुतौ दुर्गतावपि । , , २३ (६५ । १५ । (१५ १ ६५] ।। १७ १३ कर्मणि भाचे-- , २१ धृषन्महद्बृहज़ग- पृषद्बृहन्महद्भगच्छतृवत् च्छतृवच्च । १०८ ४ आर्हन्त्यम् । आर्हन्त्यम्-आर्हन्ती । → द्युतितः । १ ३ द्युतितम्--द्योतितम् तेन । १ ४ उद्योत । ९३ किक्वभव धृतरक्षि । किभ व धैरिसन १ ०९ ६ मिर्दितः-भेदित – मेदिते मदम् मंदमानः अस्य ग्रह मेदः इति संयोज्यम् । , ८ मोचनयोः । इत्यस्यानन्तरं मोहनयोरित्येके । इति सं- योज्यम् । ५९४ बृहद्धनुरूपावयाम् पृष्ठम् परक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् १०९ १२ सेध्वेत्ति सेव्हिंति-सेप्चेति । ,, १५ कर्मणि भावं १७ उडुपशादित्यादि, पक्षे गुणः विभाषा भाधादिकर्मणोः । इत्यन्तं निरस्य ) इति निश्चया इडु इति सयोउग्रम् । ११० ३ रोचितुम् । इत्येतन्निरसनीयम् । ॐ २० फण्ठ फण्ड ३ २ अत्रसचा असद्यः १३ भाव ११ १ १ कर्मणि , १३ अवृत्स्थत् अवयत् } J, २० करेप इसकृत न २३ इन् इन स्थम् ११ २ ६ स्यन्द् , ,, सेट् , १३ स्यन्द्यते ,, १७ स्यन्दितुम् । स्यन्दितुम् - स्यन्तुम् । भयघ }: ११ ६ ४ चक्षुपिढे-ध्व- ११ ३ ८ बृसीष्ट । क्ळ्प्सीष्ट } ,, ९ फेल्प्सयाभ्ताम् । ऊष्मीयग् ताभ । , १० अक्लप्स्यत । अप्स्यथ । ,, १२ चौपीति-च लिंकृपीति चत्वऋषीति-चलिक्लोपीति । ,, १४ कल्पिलुम् । कवितुम् कर्तुम् । , , फुलत्वा । , २१ रीयूषधस्य च ।। ७३) प्रिकौ च लुकि १ (७३)

• २२ अधश्हूपी

क्षत्रल शुद्धिपत्रिका । ५६१ ष्ठम् पङ्क्ती अञ्चद्धम् द्धम् ११४ ४ जा|घडूि ! जाघटीत-जधर्षीि । ६ अस्य पङ्क मित् । इति संयोजनीयम् । विधुरःविथुरः । १७ अतिस्वरत् - अतश्चरत् - ११५ ७ ‘गदति’ (१७) ‘रदति ’ (३८) ११६ ११ सुराजः ? किं राजः सुशजा । किंराजा । ११७ ३ अस्यां प#। स्मन्तम् –स्वनितम् । इति संयोज्यम् । , १६ शिलाम् । शीलम् ! , १४ वरस्य स्यथे मनस्थथै ११ ८ ४ प्रश्ने । प्रणने धान्थावरोधे च । ७ [२३८] [२३९]

• १ ९ पपात । पंषत –पभत ?

, १ २ पत्यते । पयते । ९. अषाति । , १ ३ अपति अपीषतन्। ११९ १० २ २४] २२ द्वितऽथुच् । द्वितेऽथुच् । १ २ ० ७ (१) वत् । इत्येतन्निरमनीयम् । १२ १ १० चिम्य । विरस्थ-विरत्य । १२२ १ १ से अनट् वासगृहे १९ श्रल थलि १, २३ शसदे (२८६ ) *संसद ’ '२४६ १२ ३ १६ ‘क्रोशति’ (२४८) ‘शोचति' (७६) [२४२] १s वर है ) ६ ६ ६ वृहू द्धातुरूपावल्याम्- -- पृष्ठम् पङ्क्तः अशुद्धम् शुद्धम् १२४ ३ रोहिथ। । रुरोहिथ , ९ स्थानदधो स्थानाद् ,, १३ अस्यां पङ्गौ सेट् । इति संयोज्यम् । १२१ ३ ‘काशति’ (१८७) 'गाधति' (४) ,, १ सप्तमे । मेधाहिंसनयोः सङ्गमे च । , ६ मिमिधे मिमेचे १२१ ७ कर्मणि भव ,, ८ गृहमधीयम् गृहमेधीथम् > १ सेधतिते ।। - बोधति । ,, ‘क्रोशति’ (२४८) ‘ोचति’ (७६) , ११ आत्मनेपदे । आमनेपदे बोचते-इत्यादि १२ ६ ९ खनिश्वा खाव खनेर्वा । ,, १४ व्ययिषीष्ट व्यययान् व्ययिषीष्ट । ,, ११ अव्ययीत् “ ९. अव्यथत् १२ ७ १२ जुघूर्ते । ,, १७ गृहृिषीयास्ताम् इत्यस्यानन्तरम्-धुक्षायाम्ताम् इति संयोज्यम् ।। १२८ ३ अघुड़हि अख़ुदाहि अगुवंहि अगुफाहि सूहिवा गुहित्वा गृहित्वा । नगुडू , १९ दुहेिभ्यः दुहितुहिभ्यं , २१ अप्रदेशे अयादश १२९ १ श्रयित्व श्रिया ,, १५ म्रियते श्रीमतं ,, १६ हलन्ताचे१५८)हि क्रिस्वम् । अज्झनगमा-९३)मिति दर्धः । ,, २१ यद्धक्लि स्याज्झरेि ५६७ शुद्धिपत्रक । पृष्ठम् पक्तिः । अशुद्धम् शुद्धम् १३० १ ३ इत्यादि सौहृदम ) इत्यादि । ,, १४ धरणं । सेट् । धारणे । अनिष्ट । ,, १६ दधृक् । दश्रुम। दर्भािव ध्रिम १ १३१ ९ १ नयन् । नयन्--न्यमानः । ,; १६ स्यय । त्यर्थं १३२ ८ स्तनन्धयः स्तनन्धयः १६ अतो लोपः अब लं': १ ४ स्युर्दीप्दैपौ विना। प्रग्लापयति । १३ ३ ४ प्रग्लपयति १ , १२ ध्थेयात् ॥ , १६ अभध्या स्त्ययते १३ ४ ३ अस्यां पकौ । ध्यायात्–ध्येयान् । अभिघ्य तु स्यायति १ ॥ ८. काया-इत्यादि विचेषः । इति संयोज्यम् । अव,-विंग ईम् । न ल्यपि । प्रथम द भाचे ,, १० अव+,-विभागा । ,, १९ इयम् । न थपि १३६ २: प्रमों १३७ २ २ दलू . १ ३ ८ ७ कर्मणि ,, ८ सुसूर्षति । , १९ स्वर्तव्यम् । , ११ स्वरिवा-इत्येतत् , १४ सस्मारिथ -इत्येतत् १९ रिण्ण स्थान सुस्वूर्षति स्वरितव्यम्-वर्तव्यम् । निरसनीयम् निरसनीयम् रिण्न स्तू ५६८ वृद्धातुरूव शुदम् सरीस्मीति हूवर सृति पृष्ठम् षक्किः अशुद्धम् १३९ ३ सरांस्फूर्ति ,, १ ३ स्वर

सुता इति

१६ ससरा , १७ स्थनमभि १४ ७ ६ आष्टम् १४ १ १ सऊ१० ,, ६ स्रक्षुषाति संसरत् ११ स्थानगमनभि १ आर्यम् अकम २ ,; १८ मध्या संलपऽकारस्य सुझ्यति मभ्यासोकारस्य अश्वद सोषोति-सोषवति निरसनीयम् । श्रुण्मः विस्माययति ,, २३ अध्यादेश १४ २ १ सोषोति ,, २ सुत्या इत्येतत्

५ शण्भः

१४ ३ १० विस्मापयति १४ ४ १७ ग + अ ? १२ ८ नुदविदोन्ही १४५ २० वूल इटों २१ वृद्ध १४६ १ तर्तव्यम् इत्येतत् ५ १० जुगुष्सीष्ट ११७ १२ आरप्सिष्यत ); १४ अररंभीति ,, २० मानिर्जिया बधिर्वैरूप्ये १४८ ११ खञ्ज्यम् गT + आ विन्दे अत्र वृत इट्स वूड' निरसनीयम् । जुगुप्सिषीष्ट आरप्स्यत आरारंभीति भनेर्जिज्ञ बधितविक १ खङ्घम् शुद्धषत्रका ५६९ पृष्ठम् पङ्क्तः अशुद्धम् शुद्धम् ११ ८ १५ स्वदृक् । स्वक्-स्वधा । ,, १६ प्रहृत्वे । प्रहृत्वं-शब्दे च , अकर्म० । सेट् । संक्रम ० । अनिट् । , २१ वेति वक्तव्यम् । लिटः कित्वं च । १४९ ४ भावे कर्मणि १५० ९ भावे कर्मणि सर्वत्रगः । अनिष्ट अक्षप्य --असष्येत् । , १ ३ सवत्रगः । १ ४ से १ ७ असप्र्षत् ॥ १५ १ १४ अमीन् ,, ,, संयम्य । ,, ११ उपयच्छेते यमनम् संयम्य-संयत्य । उपयच्छत् । मदचरयमश्च ,, २१ मदयसश्च ,, २३ यत् । iह्वरे । १५२ ७ अन्वतप्यत , २२ रिंब घथे । अतापि-अयुतप्त । न्विषये षः स्यात् । पुगन्ते अद्रक्षम् १५३ २९ सार्द्धधातुके- १५४ २ अद्भाष्टम् , ११ दर्दष्ट ,, १५ वंष्टः , १ ६ अस्यां पङ्क दशनम् । दशनः इति संयोज्यम् । ठळे: क्से न । १८ ३ न । ? ५४० वृह्द्धातुरूपाबन्याम् – , ) ( ” (१८८) →→ , १० पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् १५४ १५ । दृशोः (६९९१ २९९) , २० (१९८) १५५ ४ कट्टर।। करौ । अयाक्षम् १५ ६ अकष्टम् ७ अकाष्ठं अकर्दम् १० चर्कष्टि चर्कटीि ,, ,, कपेशीय कर्षणीयः , ११ क्रष्टुम् कष्टॅम् -क्रष्टुम् , १४ ददह । ददाह~ददह | पञ्च एधादि १५६ २२ गुप्तिज्ञ शुप्ति १५८ १२ रञ्जिषीष्ट →→ १४ ॐथाम् । अरब्लथ । झनाम् । अरक्षत । , १६ अवश्थरङ्गम् अवश्यरज्यम् । , १८ अस्यां पङ्कौ रक्तुम् । रजनम् । इति संयोजनीथे । १५९ १९ सप्तमरणं अभ्यास्स्य संप्रसारणं १६९ १ इयष्ट । । इयष्ठ । २ यज्वा विधिना इष्टचन् यज्वा ।। १ , ११ विकिरणम् इत्यस्यानन्तरम् गर्भाधानं च । इति संयोज्यम् । ,, १२ सेट् अनिट १ ३ ऊपिथ उवपिथ , १५ शुद्धिक्षत्रिका | ७१ पृष्टम् पक्ति । अशुद्धम् १६९ २० वपन् । चपन् -बपमानः । १६१ १ न्यूट्य युष्य ,, ५ ऊथि १६२ २ कर्मणि -- ,, १२ अवरू , अवटु २० व्याधि व्यधि १६३ ४ ऊयिध्वे अयिध्वे - बे ३ ऊवे पक्षे-ऊबे । , १४ बयन् । । बयन् –वयमानः । , , वथनम् ययनम् , , १७ विव्ययतुः ? विख्ययुः । बिभ्यतुः । विध्युः । ,, ११ य अकाः

२१ (९४) (१२)

, २३ व्यङ ,, आत औ णल आदेच उपदेशे १ ६ ४ १ विख्यायते । विव्ययिरे में विध्याते । विधिरे । ,, ५ व्यायते । चीयते ,, १२ जुहुवथुः जुहुवतुः १८ हे १ ओं जल: 3 अवादेशे कर्मणि--भावं च- ,२१ अबदेशे । १६५ ४ कर्मणि

• ह्वयन्

3A -आढ्ने= ह्रयन्- ङ्यमानः स्पर्धायाम्= (पृ० १० } इत्यङ्ग ? }

• १५ (५० इंख्य ) ९७२

बृहद्धातुरूपवर्याम् पृष्ठम् पक्तिः अशुद्ध शुद्धम् १६५ १६ अष्टमे अष्टम , १८ प्रम। प्रथमं ११ १ २ वादयते इत्यस्यानन्तरम् अकर्नाभिप्राये वादग्रति ।। इति संयोज्यम् । ११ । ७ परिवादः। धरिबाद --परीवदः । ,, १२ शुशचिव। शुशविम । शुशुविव । शुशुविभ । , १६ क्यप् । क्ययन । ११७ २ श्वयिष्यसि क्षयिष्यतेि ,, ६ श्वधम् । ज्ञेयम् ३ ७ अस्य पक्षौ श्वयन् इंतं संथायम् । ११ अकुराबर्वतुकयो (९४) अकृत्सार्वधातुकयो , (९२३} • १४ अङ्गबद्ध अद्वन्नड , १५ तोssविश्व तोंऽश्वि १६९ १६ । अदेर्धरळ अदो घस् १७० ११ व्यतिहारे कर्मव्यतिहारे , १५ अद्यम् । ११ १७ घस्मरः आद्यम् । घस्मर इति तु ‘घस्ल अदने' इत्यस्य । इद्धत्य १९ इडयं २३ जग्धिपि , १८ अस्यां पक्क जग्धियति प्रघसः । विघसः । निघसः । न्यासः । इति संयोज्यानि । अहस्वाहि |} आहूमहि । १७२ १७ आइन्यहि । , , हन्महि । । ५: शुद्धिपत्रिका। ९७३ पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् । युद्धम् १७ १८ अघनिषताम् । अघानिधातम्-अहसाताम् । ,, २१ अभनेपवेषु आश्मनैष देंख तेश. दिति सिचः १२ स्करिति इस्त्रादङ्गदिति ,, , वमयोः इत्यादि निरसनीयम् । १७३४ सती । मी | आन्नानः । > » अस्या पझौ अन्ते आहनिष्यमाणः इव संयो ज्यम् । , १५ सायां नीभावो क्षाथां यङि नीभावो १७५ ८ दहनम् । त्याजनम् । । ५, २१ सस्य, तस्य भस्य, सभ्य अधुग्ध्वम् ११ १७६ ७ अदुग्ध्वम् ,, १७ अधुक्ष्वहेि अधुक्ष्महि १७७ १ ३ दोहति’ १८ दुहिभ्यो , २२ इत्यत्र , २३ इति लिङ्क भदुद्व अदुहि ‘ दुहिगुहिभ्यो → इन गुण इति चेळू १७८ २२ हरवधव व्यधित्व १७९ ४ अलेक्षवम् - , ५ अलिक्षागृहि , १२ वाचि । १० १७ । अक्शत-अक्शत् • १९ अस्यांपर्क । अमेंडू अलिक्षावहेि वाचि । दर्शनेऽपि । अशस्त–अशासीत् णिचि ख्यापयति-ते । शपथति–ते इति संयोज्यम् । ५७४ वृह्द्धातुरूपावल्याम्- पृष्टम् पक्तिः । अशुद्धम् । शुद्ध १८१ ४ स्वनम् - चक्षणम् -ख्यानम् १८२ ११ इंशथे । ईशाथे , १९ परय: इत्येतत् निरञ्जनीयम् १८ ३ १४ द्वम् ध्वम्-ह्नम् ,, ११ कर्मणि-- , १६ आस्यम् । आस्यम् आसितम् । १८४ १६ वम् ध्वम्-दुम् ।। , २० अशासितः । आशासितः । ५; २१ आशा आशा इति तु आ , २ वसनम् । वस्त्रम् । वसः । असूषवत् १८५ १ ३ वसनम् । १८६ १ असूषुवत् ६ सुझ्धते , , सोऽति-सोधुवति । ,, ९ सवित्वा १८७ ९ मिश्रणे १८८ ७ योतव्यम् सोषोति । सोषधीति । निरसनीयमेतत् । मिश्रणेऽमिश्रणे च । थावितव्यम् । याचितुम् यूते युवा । युवतिः । इति संयो ११ ८ य १, ९ ऑतिः , , अस्यां पौ । ,, शम्यमिभ्यः १८९ २० नुपृच्छय १९° १५ घण्णयस्य १२१ १० -- शयम; सुप्रञ्ज्यो षण्यय अवावहै शुद्धिपत्रिका । १४१ पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् १९ १ १३ ऊर्णविता । अणु(एँ)विता ।। , ,, ऊष्णुवितासे । ऊर्णा(एँ)वितासे । ,, १४ उघुविताहे। ऊर्णा(एँचिताबें । ,, ,, ऊर्णविष्यते । ऊर्णा(एँविष्यते ॥ , ११ और्णविष्यत ।। बौएँ (एँ)विष्यत । , १७ नूधति–ते । इत्यस्यानन्तरम् ऊर्धेनुविषति-ते- --उचून- विषति-ते । इति संयोज्यम् । , । ,, उद्यानौति ऊणनौति-ऊणनवीति-ऊ- नॅनोति १९२ १ ऊर्णबिचत्वा-ऊर्णवित्वा - इत्येते निरसनीये । ,, , ,, अस्यां पङ्कों प्रणुत्य इतं संयोऽयम् । ,। , ३ अभिगमे अभिगमने । , ११ कमेणि -- कर्मणि १९३३ १८ शल्यमिभ्यः शम्सः , २२ इकरलोपे सफारोपे ४, २२ अवदश अवदंश १९६ १२ अस्यां पद्ध अवश्यस्तुत्यः इति संयो- ज्यम् । ,, , स्तवानः । , • २९ प्राकिसतादिति । २२ बघू १९६ ५ अस्यां पङ्क्तौ स्तुवानः । उपसर्गात्सुनोती-ति द्रव वक्ष्यमाणः इति संयोज्यम् । यष्ट्या १७ । २, ५व्या । १९७ ६ इतः । इत्यम् । इतः । ५७६ बृहद्धातुरूपास्याम् अध्येष्ठ इङ इ २३ अ । ।। पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् १९८ १ ४ ध्वम् निरसनीयमेतत् । , १९ अध्यैष्ठ ५ १ ८ इण , १९ इण । ५ २ १ हेडगमपक्षे गडदेश-ईत्व-पक्षे २०० ४ गतिप्राप्ति गतिंव्यःiतं ॐ ,; प्रजन प्रजनम् अ।वं वा स्याUयौ प्रजनेऽर्थे । २०२ १ ७ अस्यां पौ अकर्म • | अनि। पर० । २० ३ १३ पालकः । पालक इति णिअन्तात् । , २० पतेर्भ पाते॥ = , २१ नृयुग “लुका स्नेहनि , २२ ईत । स्त। णौ । । ,, ,, स्नेहद्वे इस्यस्यानन्तरम् विलालयति -विलाययतेि वा घृतम् । स्नेहद्रवे किम् ?। इति संयोज्यम् । २०४ १७ माथी । मायावी- भयावन्-मयी। २०१२ । अन्तिप्रयोगो नास्ति । अन्तिपरो न प्रयुज्यते । झिपर इत्यन्ये । २० ६ १३ विदकुर्वन्त्वित्य , २० धातोर्दान्तस्य पदस्य धातोर्दस्य पदन्तस्य 9 , अस २०७ १ ३ ऑस् १८ २ अ +अन्ति २० लोधः ३ अस् तस् शुद्धपत्रिका ! । ७७४ पृष्ठम् पइक्तः अयुद्धम् युद्धम् ६ ९८ ८ भुजू मृजू ,, ,, षिद्भिदादिभ्योड् इति अङर्थे } इत्येतन्निरसनीयम् । पत्यम् । , १२ भृङ्गढि । मूढि-मृष्टात् । २ ० ९ ६ प्रष्टव्यम् इत्येतत् निरसनीयम् । ,, ८ ज़्ष्टम् इत्येतत् निरसनीयम् । २ १० १९ वरुणभेत वरुणभवेति २११ १० प्रणधरणे । प्रणन्त्रे । २१ २ १ शाश्वानि शाश्वस्ति

१६ अन्यम् । अन्यम् । अन्यत् । २१३, ३ जक्षिहि । जक्षिहि-जक्षितात् । ,, ४ अजक्षताम् अजक्षिताम् ,, ९ अजक्षिष्ट अजक्ष ३१५ १६ आकरलोपे आकरलेपे २१६ ४ १० चकौधि म० चर्को द्धि-चकाधि , ९ अवकाशस्य अचकासिष्यत् , १२ चक्षसम् चकासन २१ ७ १ प्रप्र० अशत्-अशा । म७ अशान्-अशः । । ,, ११ अकर्म ० सकर्म ० » . १४ उडहि ॥ उढि-उष्टात् t २१८ १ । भावे-- कर्मणि ९ वपुरुदंशो स्पुरुदंसो २ १९ १५ डिवत् डिद्भव 73 ५७८ बृहद्धातुरूपावल्याम् पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् २२० ११ -जोहोति । जोहोति-जोहवीति । , १८ लिट् स्यात् लट्याम्ब स्यात् २२१ १० बिभयञ्चकार बिभयाञ्चकार ,, १६ अबीभधत अबीभिषत ,, १९ य -+ति इति अयू इत • २२ ४ + अय । भी + अय् २२२ २० श्लुबश्व (६८१) *डुबतच {३८१ } २१ (३१४) (१६४) २२ ३ २ द्वीयत् । जिीयतौ । ह्रियत ? जिह्रियते। । ,, ,, जिीयती । विजिद्दय । जिह्रियती । विीय । १ १४ नुदविदोन्दी जुदखेद्दै , १६ य ल् य महत् ,, १ ७ परस्वात्तवेव परत्वत्त एक , १८ उरदत्वं डरवम् • २२ (२९३) (२९२ ) २२४ २ पिपूर्षति । पिपरिषति- पिपरीषति-पुपूधू षसि १ १ पूर्णीम् । २ २ रत्वे ,, २३ इति आम् परत्वे इति व आम् आलोपः । २ २ ६ २० भाष: । २२७ १ ३ हीयते । , १४ कृत्सु -- इत्यतः पूर्वं यज्ञकि ---जाहति -जा- हेति । इति संयोऽयं । जाहाति २ २८ १ ३ जाहीति शुद्धिषत्रेि । ९७९ पृष्ठम् पर्युक्तिः अशुद्धम् । युद्धम् २३ २ ३ विधधाति विद्धात ८ उपदधाने= २३ ३ २१ सकर्म० ,, २ ३ चेविष्टे । वेविषाते । वेविषते । देविते । वेविजाते । चेवि- उपमान= अकम ० - ३ १९ तमंच S

• : ,,

२३५ १ ३ दिदेवे । दिदिवे । २३ ३ १ ऊभावि ऊभावि ,, ११ -सिस्यूधति । -सुस्यूषति । ,, ११ सूनः । स्यून्-आदयः । ऋतेनैव २३७२ अक्षुषत् अप्लोषीत् । ,, ११ निम्नस्स्यति निनृसति नर्ति ननेडूि ,, १५ १ ल्छर्दित्वदङ् द्वितीय छुइ । निरसनीयमेतत् । २३९ ३ लजयाम् । चोदने ज़ायां च । २४ १ ६ । सोतुम् । सवितुम्-सोतुम् । २७ २ २ लेधीष्ट । लेषीष्ट-लासीष्ट । १ ३ क़िलीथे । १, ८ -लयः ? इत्येतत् निरसनीयम् । ,». १९ फावगम । ,, २१ शलिनी। शtीनी २५ ४ ३ अकर्म० सकर्म • • १४ वा स्यात् व स्यातादौ किति । २६५ १ कर्तरीव । जन्यते-जायते । कोबराम ४ ८० बृहन्ननुषवत्याम् पृष्ठम् पक्तिः अधुयुद्धम् २ ४१ २ जन्नन्यते । शुक्रुद्ध जलन्थतं--आजायते । ६ प्रजन्य । ११ ,, १२ देदेति , १४ मानः । १९ इति ह्रस्वः । २४ ६ ४ अतप्सातम् ॥ , ११ चेलीशीति २५७ ११ मर्मष्टि अर्जन्यमय । देदीप्ति मानः । दीपितुम् । इति सित्ववत् ह्रस्वः । अतप्साताम् ।। चेक्लिंप्रति . ममष्ट २ः , २० झर्षेः , २१ (कन स्यत् । २४८ २ स्ताम् ॥ किट्स रयान्। स्ताम् ।--नसीष्ट। नत्सी यास्ताम् का ११ ‘रङ्गति’ २४९ २ घनीपति , १२ अस्यां पनीपदीनि- पनीपति । णिचि-खेदयति-ते । इति सयज्यम् । चेखिदीमि . चेति । ति सादेशः । विविरसते । , १३ चेति १७ सदेशः २५० ४ विविदिवते न २० कपड़े कदृषद् २११ ११ आणिणिषते । , १२ अर्थछ। अणितः । , १३ अनिरवा। । , १८ इन् । अणिज्यिते । आण्यम् । अणितम् । । अणिवा । ध्यम् । शुद्धिपत्रिका : १८१ अकारस्य इकरें ११ पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् २५१ २१ मिमनियते । मिमंसते । २५२ १८ कपिमति कपिमनि २ १ इकारस्य च कारें २१३ १ विविधतुः । । विविघथुः । २६ १६ घोषेष्टि । पोपुषीति-पोपोष्टि । २ १ लूदित: शूलुदितः-- २९४ ४ तौ । प्रीतौ २५६ ११ अशाकिष्टाम् अशकताम् –अशाकिष्टम् , असाजेषु अशकन्-अशा किंवुः , १२ अशकिषातम् । अशक्षाताम्-अशकिषाताम् । ,, १४ अस्य पद्म खनि-- शिशकिषति-ते । इति संयोज्यम् । ,, १५ शकितव्यम् । शकितव्यम्-शक्तव्यम् । , १३ शक्यमानः इत्यस्यानन्तरम् ! शकेतुम्-शक्तुम् इति संयो ज्यम् । ,, , शकन । शकित्वा-शत्त्वा । २५६ २ सिष्विद । सिष्वेदित्र । सिष्मेद । सिष्विदिव । , ६ सेस्विन्दीति-सेष्विति । सेष्विहंति-सेष्वेति । ,, ७ स्वेदितव्यम् । स्वेत्तव्यम् । विकी स्विन्नम् -स्विदितम् । क',, स्वेदितुम् । स्विदिचा । स्वेतुम् ! जीवत्वा । , १३ यङि-इत्यस्यानन्तरम् चोक्तृध्यते । यद्वकुकि- इति संयोज्यम् । ,, २३ आभ्यां निय आभ्यां त्वनिष्ठयेर्नित्य ५८२ ठूहद्धातुवर्याम् पृष्टम् पक्तिः अयुद्धम् द्धम् २९७ ७ सेट् । ननष्ठ। स १° ननंष्ट । , १३ अनश्यत । २५८ १ नंष्ट्रा ! १& इण्नशि अनशिष्यत् – अनङ्क्ष्यत् । जोधा-नख्ष्वा । इग्लश १८ काञ्चनम् । २५९ १ अनिष्ट ज्ञानम् । वेद ५ सेंट्स , ८ दुद्वृतु . , १ ३ दुह्महिषति ।। १ ४ दद्रग्ध- क १५ द्रोग्धुम् । , १ ६ द्रव ! ॐ मित्रध्रुक् -ट् ।। दुदुह्रथु दुहिषति-दुधुक्षति । दोडुहीति - दद्रोधि- द्रोग्धुग -द्रोदुम् । ब्रहः । मित्रध्रुक्-ग्र-- इं । ११ १ प्र ८ बंट वेट -मोमुईति-भोभोधि २६० १ से । ,, १० -मोमोधि- ,, ३ १ मुग्ध । , १३ मूढः इत्येतन् मुग्धः- मूढः । निरसनाथम् । है १ ४ सेट् । २६१ २० इति मिवत् २६३ १८ मोऽनुस्वारः । २६६ ८ स्त्ररीकृष्यते । इति दर्शनादन्यत्र मिस्वात् नश्चपदन्तस्य झलि । चरीकृश्यते । शुद्धपत्रिका । ५८३ पृष्टम् पश्रुतेः अशुद्धम् शुद्ध २६६ ९ चर्कशीि -चरिकर्शि चर्कट्टेि--दरिकर्डिचरी ,, , चरीकार्शि । कटिं २६ ७ ७ रुष्यम् । इत्येतत् । निरसनीयम् । , १७ ‘कुप्यति’ (३५८) ‘सृष्यातेि’ (४ ६ ४) >> >> अस्यां पङ्गौ लुब्धः इति संयोज्यम् । २६८ २ अस्यां पीने क्षुब्ध मन्थः ? अन्यत्र तु क्षुभितः । इति संयोज्यम् । , १२ क्लेदित्वा । क्लेदिवा-क्लित्त्वा ) २६९ २ इंस्थते । ईसीति । ,, ७ जूधिव-गधैिव ।। गर्वित्व-गृह्य । , , ११ आव्हायूधामीत् आज्ञप्यूधमीत् २७० १८ सर्वधातुकवत् सर्वधातुकर्घ-२ सार्वधातुकरवेपि अमित्यात् ङिद्- धातुकयो (g• ३ )रिति शुष्पः । चेन ‘ख’ इत्यस्य न गुणः। ति ॐ प्रत्ययस्य बिंधात् तु' इत्यस्य } गुण: । तसस्तु ङिद्वत् श्र्न, । गुण. । , १९ लायस्य लोपश्चास्यायं (१८०) ३७१ ४ असावीत् । २७३ ८ भात्रे— , ९ सिधीधति - ,, – १० सयनीयम् । ,, १३ छुमिङ्- , १७ पुंसकर्ते , १७ तृतीयान्यतरस्याम् । (१७०) असावी कर्मणि सिसीषतिः सेतव्यम् । सयनीयम् । सकर्मकर्ते तृतीया ५८४ बृहदतुपावल्यम् मयते घयक्षय पृष्ठम् पङक्तिः अयुद्धम् शुद्धम् २७४ १ १ ममे । मभ्यं ,, १ २ भाययति. - , १ ३ मामेति -माभाति - मेमेति । ,, १५ प्रमाय । इत्यस्यानन्तरम् । मित्रिमम् । इति संयोज्य । , १६ प्रमिणोति । प्रभिनोति । , २२ पर्यश्रव्ये २७५ १९ चेतास्वहै । । चंताहे । २७६ ६ उपचन्नोति । जपूर्चितं । , १ ३ स्तृणोषि । स्तृणोपि । २७७ १२ स्साम् ।। स्तास्तृषीयास्ताम् । ’, अस्तुष अस्तीरषातम्--अस्तूष ., १५ तस्तस्ति--त- तास्तर्ति -ता २१ विकल्पेन गुणः । विकल्पेन इय्। इपक्षे गुण: । २७९ १६ अछूत इत्यारभ्य अवरीष्ट अघृत--अवरिष्ट-अवरीष्ट । इत्येतत्पर्यन्तस्य स्थाने अवृषताम् - अवर्धितम् । अवरोधासम् । १ ०, अव- रिंप्यत-अवरीdथत ? इति संयोज्यम् । वरीवर्ति--वत्रेति । इत्यादि । २८० ३ वरीवर्ति । ९ अनिष्ट ऊदित् ५ १ २ धूनुताम् । ऊकारान्तः । धूनुत् । घविताभि--धेतासि । » १६ धबतासि । } शुद्धिथत्रिका । ५५ पृष्ठ पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् २८० १६ धदितास्मि । धवितरूिम-धोतास्मि । ,, १८ अधविष्यत् । अधविष्य-अघोषयत् । २८ १ ९ दोश्रोति । दोधोति-दोधवीति । धातव्य ! बोतव्यः--धयितव्यः । ११ धोतुम् धोतुम्-घवितुम् । , १२ अदित्यमुद्युक्तनिङपबर्न इत्येतन्निरसनीयम् । धूनोति वत् । , २० अदीधवत् । अदूधधत् / २८ ३ ७ धृतः । इत्यस्यानन्तरम् पृण्वन् । इति संयोज्यम् । , २२ ईस्यरसनि । ॐस्यात्सादौ सनि । २८४१२ शिंशकिषति । शिक्षति । २८५ ५ रिसति । रिशत्सति | हिंसार्थं तु रिसति , १२ अश्याओं ? अशुध्यसे सवाते च । , ११ आनशूिद्रे--धंधे ॥ आनशिधे--आनधे । आन. शिवे-आनधे । २८६ २ अश्यः । आदयः । ,, १० अधृष्टाभु । अधूषुः । ,, १२ दधेष्टि । ,, १७ षष्ट्रीय विधा । २८७ ६ आर्धिधत् । , , अधुिधिषति । ॐ फ आर्धित्रिषीत् । अघर्षिg । अधर्षिषु ' ।। दर्वेष्टि इत्यादि । सप्तर्मक्ष विधा । आर्दिधत् । । श्रावैिषिषति-ईसँति । आदिधिषीत् । ५८६ वृह्द्धतुरूवर्याम् शुद्धश्च पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् २९० २० नुदविदोन्दला २९१ ४ दिदक्षति- २१ थोरम्यतरस्यम् , २२ धकारोतर नुदन् छ । दिदिक्षति-- थरमम्यतरस्याम् । भकारांतर २९२ २१ रमागमपक्षे ., २ २ रम्गमासादपक्षे रमागमपक्ष २९ ४ २ कृषीष्ट । कुक्षीष्ट । , ९ कर्षन् । ॐ१न् ,, १४ जोषीष्ट । जोषिषीष्ट । इत्येतन्निरनुनीयम् । स , दशमो लुङ् । इत्यस्यानन्तरम् । ६ . लुङि द्वादशी विधा । इति संयोजनीयम् । २९५ १ ओजुष्टि । जोजोटि-ओजुपीति । ज, ३. सकर्म • अकर्म० ।। इंदित् दित् । ओदिश्च । ९ कर्मणि → ११ उद्विजनीयम् । उद्वेजनीयम् । , १२ उद्विजन्म् । उद्वेजनम् , ११ ईदत् । ईदित् । आदिच्च ।

१७ लजते । लज्यते ।

२९२ ३ लज्ज्यम् । रूयम् । २९९ १ तर्तप्ति-- ततीति । , १० कि वात् ङिद्वत् ३० ९ ३ एषिषति । एषिषिषतेि । । द्धिपत्रिका ५८७ पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् । शुद्धम् ३०० १२ ओ लिख= " , १७ लिखितम्यम् । } लेखितव्यम् । लेखनीय लिखनीयम् । ,, १८ लिखितुम् । ३० १ १ पुस्फोट । पुस्फोटिथ । पुस्फोट । पुस्फुटिथ । • ६ स्फोटिता । स्फुटिता । , १७ थुत्रोटिषति । इत्येतन्निरसनीयम् । , १८ नोट्यम् । इत्यस्यानन्तरम् । कुटन् । श्रुटितः । इति सं योजनीयम् । १९ २० ’ सञ्चलने । सञ्चलने । स्फुरण इत्येके । ३०२ १० नोनोति । नोनोति--नोनवीति । १९ साश्रमपदं माश्रमपदं ३० ३ २ ओगुवीति-जोगुति । जोगवीति-जोगोनेति । , ३ गुवितव्यम् । गोतव्यम् । ,, ५ सकर्म ० । अक़र्भ० । आत्मने० ।। , ९ अमरिष्यत । अमरिष्यत् । , ११ मुमूर्षति । मेम्रियते मुमूर्षति । मेधीयते । ,, १ ३ मरिष्यमाणः । भरिष्यन् ३० ४ ६ सुषवतुः । सुषवुः । सुषुवतुः । सुषुवुः । उभय ० ॥ । ॐ सुषवथुः । सुषुवथुः । १, १२ चकार १४ अकरिष्यत् । चंकार-चकर ही अकरिष्यत्-अकरोष्य त् ॥ ११ ५८८ वृह्द्धतुलपवा पृष्ठम् पक्तिः अयुद्धम् युद्धम् ६ इञ्चनः । ३० ४ १७ अत इंडTत । ॐ २३ भिक्षस्थं । भक्षणं । अपछलए ८ ३४ अषचतुषt ३० ६ ७ गमैः

, १७ आददर्ति-आदरीदरति । आदर्दर्ति--आदरीदक्षीि । ( ३०७ ४ ‘दति’ ” १९ नुपृच्छय नुप्रच्छथ्य , २० गांछस्बरत्यातं गवादिषु विदिश्नच्छिस्वर ! →→ क्षुविदिभ्यः । तानामुपसंख्यानम् । ३०८ ६ स्नक्ष्यति ॥ स्त्रक्ष्यति । , ९ सरीखेष्टि । सरीसाठं । ,, १० पाणेिशज्य= पसिग्द्या = ३०९ २ मामलि ! मामीति-मामङ्गि । की, १० अप्रक्ष्यत् । अस्प्रक्ष्यह--अस्पयेत् । • १४ भक्ष्यन । प्रदयन्-स्पर्छन् । ३ १० ४ अस्यां पञ्चकं यज्ञकिये चिच्छीति इत्यादि । इति संयोज्यम् ।। ३ ११ १ ३ मिहिषीष्ट मेलिषीष्ट , १९ संमेल्य इत्येतत् निस्सनीयम् । ३ १२ ९ क्षति-ते । क्षति--अकर्मकस्य, मुमुक्षते— मोक्षते । ,, ,, मोमोक्ति । मोसुचीलि-मोमोक्ति ।

• १० मोच्यम् । मोक्ष्यम् । अवश्यमच्यम् ।

, ११ मोक्ष्यन् । मोक्ष्यन्- मोक्ष्यमाणः । शुद्धिपत्रिका ६८९ पृष्ठम् पङ्क्तः अशुद्धम् । ३ १ ३ १४ विरसीष्ट॥ , १५ अचित । ,, ,, अचित्साताम् ।

, अवेक्षत ।

११ ,, १६ स्यत्-स ! ,, १७ बिबिदि , १८ वेवेति । ,, १९ वेतव्यम् । ३१४ १ अस्यांपर्क , १२ सिषेच । सिषिचतुः । शुद्धम् विरसीश्व-वेदिर्वाद्य ॥ अवित-अवेदिष्ट । अवित्साताम् - अवेदिषा- ताम् । अवित्सत-अवेदिषत । त्स्यत्-त-अवेदिष्यत्-त । विविशति-ते-बिबिदि बेयेति-वेविदति । वेत्तव्यम् - वेदितव्यम् । बिन्दमान्बः इति संयोज्यम् । सिषेच-सिषिचे । सिषि चतुः-सिषिचते । अय्येयमन्यत्र लिपति चिकार्तिषति-चिकृसति । झषद्भ्यः अरौद्धम् । १ ८ प्रत्यययोरन्यत्र , २२ ‘लुथति ' ३१५ १ ३ विकर्तिषति । ३१७ ९ रुदादिभ्यः ३१ ८ ११ अरौत्सम् । १६ अगैस्त 5 १८ अस्य ,, १९ लेपे ३२३ ६ विजि= ३ २ ४ ८ चोक्षोदीति ॥ ,, १८ अयोजीत् ॥ ३ २५ १२ योत्रम्= ,, १९ योच्च । ३२६ ३ इनघे ।। वंस्य शंस्वे लोपे जस्त्रे विचि चोभृदीति । अयौहून् । योः योगद्यच । इनंघ । १९ दृहद्धनुर्मेधावल्याम् दृढलान् । पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् युद्धम् ३२३ ७ इन्विषीदृग्-ध्वम् । इधिषीध्वम् । ३२७ १ खिन्सीष्ट । खिन्सीयास्ताम् । खिसीष्ट। खिसीयास्ताम् । , २१ जइवे च जश्त्वे चवें च ३२९ १ विभज्य इत्येतत् निरसनीयम् । ३३० ४ बोभोति । बोभुजीति , ६ भुञ्जन् इत्यतःपरम् भुञ्जती इति संयोज्यम् । ३३१ २१ वचऽसने । ३ १२ १९ सुमुध समुद्ध ३ ३ ३ १० आऊिष्यत् । आङ्गिण्यत्--आह्वयत् । ,, १३ अञ्ज्यम् । अङ्गयम् । व्यङ्गघम् । ,, १४ अड्क्रया । अत्वा-अन्निव । ३३४ १९ जशोन्ते । इति जश्त्वे च जशोन्ते । वावसाने । इति श्त्वे चवें च ३३७ १ २९ नुबहे--न्महे || तनुमहे-तन्महे । ३३८ ११ -सूत्रम् । चलनी ) , १४ --सन्यान् -सन्यात्-सनिषष्टि । , , --सन्यास्ताम् । - सन्यास्ताम् -- सनिषीया स्ताम् । , 9 एतस्यां पङ्गौ ९. असानी -असनीत्- असात--असनिष्ठ ॥ असा मीः-असनीः-असाथाःअ- सनिष्ठाः ॥ इति संयोज्यम्। ३ ३९ ७ वेणवानि । } क्षिणवानि-क्षेणानि । क्षेणचय क्षिणवव-क्षेणवाच । } } शुद्धिपत्रिका ५९१ १६ पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् ३ ३९ १८ वादाचननसिक अनिटि दावनुनासिक ३४ ० २ अक्षेणिषताम् इत्यस्यानन्तरम् अक्षिथाः-- अणिष्ठाः । इति संयोज्यम् । , ५ चेश्श्रेणीति-चेति ॥ चेक्षिणीति-चेक्षेन्ति । ८ प्रक्षिण्य इत्येतत् निरसनीयम् । ,, १८ बम्बन् । वन्वती । वन्यानः । ३ ४ १ ६ मत्वा मनित्वा । > ७ डुकृञ्ग् । डुकृञ्ग् ३४२ १० फैर्वाथाम् । कुबॉथाम् । १ १७ ऋषीध्वम् । कृषीद् ॥ | , , २१ ॥ दशमो छ। इत्यस्यानन्तरम् तनादिभ्ध-(३३८) इति शुकोऽभावे इति संयोज्यम् । १ , २२ लङ्क । लोपः । ३४३ २ पर्यस्करोत् । पयेष्करोत् -पथैस्करोत् । , १ नभम् - ,, १३ साक्षात्कृत्य । साक्षात्कृत्वा--साक्षाऋत्य । ३ ४ ४ १८ लिडो यासुटो ३४१ १८ हुइनुवोरि२८१)ति । अचि श्नुधाविति ३ ४६ ७ क्रेतुं शक्यं= क्रेतारः क्रीणीयुरिति बुद्ध्या आपणे प्रसारितं= , ८ ीणती । क्रीणन् । क्रीणती । स ९ विक्रीणाति । इत्येतनं निरसनीयम् । ३३८ ११ प्रमीय । मेयः । प्रमाय । मयुः ॥ ५९२ वृह®Iतुकत्रयाम् युद्धम् सीयात्-सेषीष्ट । अयष्ट । पुनातम् पृष्टम् पक्तिः अशुदम् ३४९ १ सेंधीष्ट । ,, १४ अथैष्ट ।। ३५० २ अपुनीम् । १५ ६ पुपाव । , १४ पविस्या । ३५ १ १३ अतस्तरत् । ,, १४ सास्तीर्यते । + २ ९ (४७८ ) पुषव--पुपद् । पूवा । अतितरत् । तेस्तीर्यते (४७७) २ ३ १४७८ ४७७ ११

• २ ५ कत संवत

३ १२ १ स्तरित्या--स्तरीत्वा । स्तीर्वा । ,, ५ नॅशति-ते !! कृणाति-कृणीते । ३५ ३ ३ बरितुम् -- बरिंतुम् -~वरीतुम् । ,, ,, वरिवा--दरीत्वा । ध्रुव ६ धुनों धुनें १६ तैः , १७ घविवा-इत्येतत् । निरसनीयम् । ,, २ १ यस्य विभाषा (३५) युकः किति (२७८} ३५४ ४ शशैरिथ । शशरिथ । ६ ६ शशरिब -- शैशरिव- ३ ५५ २ पप्रतुः । पपरतुः-थप्रतुः । ,, ३ पत्रिक् । पपरिव–पप्रिव । ,, ५ अपरिष्यत् । अपरीष्यत्-अपरिष्यत् ।

• १९ परित्धा-परीसिवा । पूर्वा शुद्धित्रिश्च ।

५९३ शुभुछ पृष्ठम् षक्तिः अशुद्ध ( ३५५ १७ । ददथुः - ,, १८ दुरितः भी , ,, दरिष्यति ।। , १९, अदरियत् । ३५३ ३ स, में ७ दद्युः दरिद्वा-दरीत ॥ दरिष्यति-दरीष्यति । अदरिष्यत्-अदरीष्यत् । अकर्म ० १ ,, १४ सशरजर्व । सभसरणचंच की ३१७ २ ज्यात्वा । जीवा । १४ ६ प्रयाय इत्यत्र यश्च इति सम्प्रसारणा } भावः । ,, १३ विन्नथिव क्षितिथिष } ३१८ ५ २ बरणीयम् । त्रीणैः । अत्रणीयम् । त्रीतः । १; ; अस्यां ५झने वेयम् । त्रयणम् । इति संयोज्यम् | , १४ १ संक्षोभाद्देशतो धातोरें इयेतन्निरसनम् । स्वत: । इत निश्वानर्थम् । ३५९ १ जाज्ञाति । आज्ञाति---नेति । ,, २ णिजन्ताव् , कुपितः-ज्ञप्तः । मितो णिजन्तात् ज्ञापितः ज्ञप्तः। अमितस्तु ज्ञापितः । ८ ८ बम्ना । धन्नातु-बीतात् ।। » . १८ भन्तयन् । भन्यम् । भस्थत-भ- अन्त ३६० ७ वनिषेध ववृषे इ ५९४ वृह्द्धतुरूपावल्याम्

पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् शुभुद्ध ,, १३ वरि ()त्व । । वृत्वा ,, १७ ५ ५० शश्रथ इत्यारभ्य ५. म ० शश्राथ-शश्रन्थ च० शश्रथ-शअथ । इत्येत- ) श्रेथ । शश्रथतुः-श्रेथतुः पर्यन्तं निरस्य, तस्थाने J शश्रथतुः । शश्रेथुः-श्रेयुः -शश्रयुः । म • शअ न्थिथ --श्रेटिंथ - शश्रथिश्च । इत्यादीनि त्रीणि त्रीणि रू पाणि सर्वत्र ऊह्यानि । ३६ १ ७ अस्यां पल अन्थ्यम् । श्रन्थितुम् । वि श्रथ्य । इति संयोज्यम् । मग्नम् । मूलीयाताम् । अमीमृदत्-अम्मर्दत् । मर्मतिं मृद्धती । चिक्लेष्ठ । - १६ मन्थन् । ३६२ २ मुद्ीयाताम् ,, ४ अममर्दत् । ,, ६ मसृष्टि , ७ क्षुद्रती ।। → १२ चिक्लेट् । , ११ अक्लेशिष्यत् ६ १७ सनि

• १८ क्लेशितव्यः ।

३६३ २ आक्षत् । • ६ अश्यम् । ३६४ २ पुपुषिषति । ८ (९९३) ५ अक्लेशिष्यत्-अक्लेदयत् । सनि---चिक्लिषति आश्चत् । आश्यम् । पुपुषिषति-पुपोषिषति । (१९६) शुद्धिपत्रिका ९९१ ११ पृष्ठम् ५क्तिः अशुद्धम् युद्धम् अस्या पहु सनि–मुमुषिषति । इति संयोज्यम् १७ अग्रहिष्यत् ।। अग्रहीष्यत् । १, २० उरदत् । उरत्वे । ३६५ ८ अहृिषीष्ट । श्रहिषीयास्ताम् ग्रहीषीष्ट। प्रहीषीयास्ताम् । ,, , अप्रहिष्ट । अग्राहिषाताम् अग्रहीष्ट अग्रहीषाताम् । ,, ९ अग्रहीष्यत ॥ अग्रहीष्यत ।। ,, ११ अजीग्रहत् - दत् - ३६ ६ १ ७ चोरय इत्यस्य चोरि इत्यस्य , १८ कामययय कोपर्याय ४. खर्येत । ३ ६ ७ २ ४. , " & चोरितव्यम् । ,, १४ अस्यां । ३६८ २ अपीपःडत् । ,, अस्यां । ४ चोरणीयम् इदित्वाण्णिजभावे यन्त्रती त्थाश्चपि । इति संयोज्यम् । अषीपिडत् दीयचरणसामथ्र्यात् णि- जभावे परति । परतः इत्या झपि । इति संयोज्यम् । चुकुट्टयिषति , १३ जुकुट्टिषति- , १५ आङ्घीयाः | , १६ सान्त्वति इति च । ,, १७ सिसान्वयिषति ३६९ २ अशिश्रिण निरसनीयमेतत् । निरसनीयमेतत् । सिषास्वथिषति अशिश्रणत् ५९६ वृहदतुःपानंत्यम् पृष्टम् पक्तिः अशुद्ध शुद्धम् ६७९ १२ प्रस्रवणे । प्रस्रवणे । स्रावणे इत्येके । ३७१ १२ अतुत्रोत । अतुघ्टत ।

१५ णेिजपेतस्य नित्यत्व णियोऽनित्यत्य

, ,, वश्चित्र वञ्चयित्व- बञ्चिवा ,, १६ बनीघट्यते । निजभावे वः--यनी वच्यते । यज्ञकि -- बनीवीति वनीवर्कीि 4 णिजन्तात् । ,» ,, विवञ्चयिषति ॥ विवञ्चयिषते । ,, १८ अछतृपि अकौंगेऽपि ३७१ ६ आर्जिहयिषति ।। अर्जिहयिषति-ते । ७ इयं पीछे निरसनीया । ,, १५ लापयति--ते । इदं निरसनीम् । , ,, अलीलपत् -त । । इत्येतन्निरम्य जिभावे लय आर्धधातुके । तेि । इति संयोज्यम् । ,, ३ विभाषा १९६ लीयतेः (४०३) निरसनीयमेतत् । इयात्वपक्षे पुक् । ३७३ ६ अरैक्षत् । अरैक्षीत । , ९ अतीतृषत्- त / अतीसृप--अततर्षत्-त । ,, १३ विवाचयति विवधयिषति ३७४ ९ -त ।। तं- अजगणत्-त । सनि जिगणयिषति-ते । ( ३७९ २ यङ्लुकि- सोसूचयति- इत्येतन्निरसनीयम् । ११ } शुद्धिपत्रिका १९९७ जिगवेषयिषति पृष्टम् पइक्तिः अशुद्धम् ३७९ ८ जिगवेषिषति - , १९ अस्यां पङ्गौ ,, १६ अमीङ्गत ! ३७६ २ सकर्म ० | ,, ३ अस्यां पी । अन्तः इत संयोज्यम् । अमथुगत । अकर्म अदन्तसामर्थात् णिजभावे मूत्रति इयद्यपि । यङि मोमूत्र्यते । इति संयोज्यम् । आर्बकत् रूपैयति ,, ९ आधिकत् ,, १६ रूपयति ३७८ ४ ल्यैऋशब्दसह्यते । सञ्ज७ । सेट् । ११ ५ : , २१ ऑलिसत् ३७९ ५ सङ० ३ १ ३ अस्यां पौ ऋचैश्ब्दसङ्घातयोः । अक० । अनिट् । आससत् भक ० रुदादिः । इति संयोज्यम् । सङ० ३८२ १ अक° ३८३ १ क्रियेच्छाबप्या क्रियेच्छादध्यवाप्या ।। ६ ८४ ९ अनन्छ । आच्छ--अनाज्छ । ३८९ ३ इलयति

८ इष्यति (४०१)

१, १५ गतिप्रजन , २३ इषिषति एलथति इच्छते (५०६) गतियाप्तिप्रजन इंषिषति ,, २५ इयन् इयम् ५९८ बृहद्धनुरूषवल्यम् युद्धम् गतौ । १ । स्तुतौ । अक ७ ॥ अक० ।। पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् । ३८७ ४ गतों । ,, ११ गतौ । , १५ सक० ।। , १७ सक० ।। ३८८ १ सक० ३८९ १ अक० , २ उच्छिति । , १८ सक० १, २१ ऊभिश्च ,, २३ उम्भतु ३९० ११ उठिषियति अक० । सक० ॥ उच्छति भक० उवोभिश्च उभति ऊटिठिषति । १

१९ सक०

अक० १ ३९१ १ ३ गतिप्रलयेन्द्रिय गतीन्द्रियप्रलय ,, १६ आर्जनम् अञ्जनम् , २१ -आर्थेिषु । । आर्त-आर्णि । ३९२ ११ ऋणाति । ऋणातु । अऋणाति । गुणातु । ,, १२ ऋणीयात् । आराङ्गकार ! ऽणीयात् । अराञ्चकार १ ३ अरिता । अरित- अरीता । अरिष्यति । अरिष्यति-अरीष्यति । , १४ ईरयति । आरयति । १, २३ एषाश्चकार । एवाञ्चक्रे । ३९३ २ अक० } ;

सफ० शुद्धिपत्रिका । ६९९ । पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् ३९४ ११ अक्षीत् । अकटी-अकाटीत् । , १ K अक° सक ३९१ ७ कण्डनी उलूखलम् इत्येतत् । उत्तरपौ संयोज्यम् । १५ सक० अक ० ३९ ६ ८ कन्नः । कन्नवान् । कान्तः कान्तवान् । , कर्म १८ ३९८ ३ (श्व) , < चिकीतः (कथा) 1 १, १६ अक्र० सक० ३९९ ५ चत्रे ५ १० अस्यां पकौ कोकूयते यङि चोकूयते । इति संयोज्यम् । ज्यम् कुजित्वा-कोजित्वा- १ , ३१ कूयम् , २१ कोजित्वा- , २४ त्रुटी ४ ० १ ९ संश्लेषणे । ४ ७ २ ३ अक ० का ६ निष्कोशे । संश्लेषणे संश्लेशे च ।। शक० निष्कर्षे । सङ० आकुस्मीयः इति संयोज्यम् । ,, १२ अक० १ ४ अस्यां पङ्ग , १८ कुवीत ५ ० ३ ११ घसन इत्येके १२ कर्डिता निरसनीयमेतत् ऋडिता ५ स ०७ बृहद्धदुरूभ[वर्थ पृष्ठम् पङ्क्तेः अशुद्धम् शुद्धः ४ ७ ४ ४ । आरान्तः करान्तः ५ नरान्तः भ्रान्त ८ ११ श्रवणे श्रवणे ४०५ ३ न् । स् , ११ आहूने रोदने च वैक्लब्ये वैकल्ये च । , ,, सक ० ए० । ऊदति ? अक० । अ० । ऋदते । १ ११ ,, २३ कूपायाम् । कूपायां गतौ च । ३० ६ ९ ‘बुटति’ शयनं विना ‘त्रुटति' १० ९ ३ क्षता क्षविता १, १५ झुरम् । रः ४ १ ० ४ अचिक्ष्मिल अष्टमीलीत् । 5; १ सक० अकू ० ६ जित् ११ १६ ९ सR० क्र • खाडयति ४ १ १ ३ खडयति ४ १२ १ १ सक० अकe रः निरसनीयमेतत् । १६ २० बुरम् , ४ १ ६ २ चलने च । ,, १३ से १८ १८ सक० ४ १४ १ ल्क ० ., ४ आ ० १ गृह्यते । अक9 अक० १: गूहति-गूहते । शुद्धपत्रिका ! ६ २ १ ११ | पृष्ठभ् पश्क्तः अयुद्धम् शुद्धम् ४ १ ७ ६ गुर गूर ल ७ अजुरत अजूगुरत २ ४ गाँ निरसनीयमेतत् । ४ १८ ६ कम्पने । सक० । झम्पने गतौ च । अक० । ७ दिन् । ऋदित् । ,, १३ गेष्णुर्गाथा मेष्णुर्गायनः । ,, १७ गोष्टी=सभा निरसनीयमेतत् । , २१ मन्यमी सन्दर्भ , २३ प्रसयति ग्रासयति ८ १९ २० दैन्ये कम्पने गतौ च । निरसनीयमेतत् । ४२०२ १७ घसः तृणम् २९ सक० ११ अकb ४२१ १२ अघोषिष्ट । अघुषिष्ट । ४ २२ ३ सक० भक ७ १६ ६ जिघृणे अधृष्ये १ १ अघते अर्थात् पहननयोः हिंसातजनेषु ।

१२ ध्रुव

४ २३ २ ३ | पतापयोः। ४२ ४ १३ भर्सेनयोः । , २१ सक ० ४ २५ ६ सक० , १८ सञ्चलने अक० अकe सचेतने 16 वृह्द्धतुरू[वश्याम् पृष्टम् पक्किः अशुद्धम् शुद्धम् अक० ४२६ २ ३ समुच्छूये च निरसनीश्चमेस ४२७ ५ सक० अक २ ४२८ ७ दिन् नरसनीयमेतत् | , १० अचुच्युवत् अचुच्यवत् ४२९ ३ सक० ,, ८-- ३ एते पङ्क निरसनीये ,, १६ संवरणं छेदने ४३० ३ छर्दिषीष्ट । छर्दिषीष्ट-छसीष्ट , , अच्छदत् । अच्छूत । अच्छदत्-अच्छार्दिष्ट । ,, ४ अच्छुस्य त् अच्छयेत् १, ७ अचच्छेद अचच्छत् , ११ अचीछुपत् अचिच्छ्यत् , २२ सक ० ४३ १ २ अजजताम् । अजज्ञन् । अजजाताम् । अजनुः । ,, ३ जजथात् । जजन्यात्-जजायात् । ,, ४ जथात् । जन्यात्-जायात् । , , अजनीत् अजमीन्-अजानन् । १, १५ जमनम् जमनम् ५ २४ रक्षणे । रक्षणे मोक्षणे च । ४३२ ८ जि-अभिभवे । जि=अभिभवे । १ । ,, १ ७ जेषित्वा जिपित्वा-तेषिस्त्र- , १८ प्राणने प्राणघारणे २१ गतौ बन्धने । अक० शुद्धिपत्रिका पृष्टम् पक्तिः । अशुदम् । शुद्ध ४ ३ ३ ५ जुषति-ते । जोषति । ७ जुष= जूष= ५ ५ जुषत । जुजोष ! जूषति । जुजूध । ,, ८ शोचति (७६) कूजति (८९) ४३४ १ ल्वादिः। प्वादिः खदिश्च । , ९ जथे अभिभवे च । अभिभवे । १ २ जुलै शूरो । जूर ४ ३ ५ ९ भिदा । ‘भिदा' मिद । मिदा’ f& १ ४ टटूल ! टपूचतुः दृष्टः । टेलतुः । १s fट्टकं टिटिके , २३ स्फ-‘स्फुजी’ स्फूर्जा="ङ्गज ’ ४ ३ ६ १ =‘टु। , १९ ‘मिषति’ (५०७) वत् निशंसनीयमेतत् । ४३७ १ सक० , १३ डुल) ( ,, १ ६ कृतघातयला कृतथल ,, १९ सङ्गत इत्येके । निरसनीयमेतत् । ४ ३८ ८ नभः नभाः अक° • •

• • ? « नारू

नलम् । १९ सक। अक० ४३९ २१ शीलम् । . ,, निशति । चित्तवृत्तिनिरोधः। नेशति । ६ ०४ वृह्द्धतुरूपावर्यश्र -- शुद्धम् पृष्ठम् पक्तिः अयुद्धम् ३ १० ६ सकe , १४ निनिदे । अक : निनेदे ।। २३ अक ७ सङ० ४ १५ तचित्वा तद्धिवा ।

• ११ तच्यात् । तच्या तच्यम् । तच्य
• १३ तक्ता तक् ।

४४२ १७ तर्जयति-ते । तर्जति-ते । तर्जयते । तर्जते । ११ २ ३ अक० सक ० तितिके । ११३ ५ तितके । ॐ ९ प० , १ ३ स ० ,, २० तितके । क ० तितीके ।। १६ २३ सऊ ० अक० तुज्यात् । ४४ ४ ७ तुज्यात् । ,, १० अक ०" ४ १ ५ २२ ओतूर्त । ४१६ ८ त्वरणयोः , २१ तृणोति-तृणुते । तुतोर्ति । स्वरणहिंसनयोः । तृणोति-ताति- तृणुते- तीते निरसनीयमेतत् । उ० । तृणति-तृन्ते । ततृहिव-ततृहू । , २२ वितृण्य , २३ ५: । तृणत्ति । ४ ६ ७ १४ ततर्दिव- ततई । शुद्धिपत्रिका ६२५ पृष्ठम् पङ्क्तः अशुद्धम् शुद्धम् ५ ४ ७ १५ अताक्षीत । अतृक्षत् । , २ ० रक्षणे च t सकe क्षरणे च । अक ० । ,, २२ सक० प० । । अक० ! आ० । । ४१८ २४ एतस्पर्तेरनन्तरं षट् घातवः संयोज्याः । ,, ,, ॐ ईं (नैं )= पालने [२८९] १ 1 सक० । अनि० ।। आ० । त्रयते । ५. तत्रे । ,, ,, श्रीकृ (त्रौञ् }ासों । १ 1 सक० में से । आ० । शौकते । त्वङ् (त्व)==तनूकरणे । १ । सक०। वेट्। प०। त्वक्षति । स्वगि (त्वङ्ग )=गतौ कम्पने च । १ सक० सेट । ५० । । त्वति । त्वच=संवरणे । ६ । सक० । सेट् / पe | त्वचति । त्वङ् स्त्वङ्क)=ातौ । ६ । सक० १ सेट् । षः । त्वञ्चति । ४५० १ आज्ञापने । दम्भने ? , १५ दालयति । मित्वपक्षे घटादित्वात , २१ ऑकb सक० ५ ६ १ ६ दाघध्वदामि वृधध्वदाबं । १२ इयं प:ि निरसनीय } ,, १६ दिवसः । दीदिविः । एते निरसनीये । ४ २२ प० । दिशति । उ० । दिशति--ते । ४५२ १ नयनम्रता नयननियमव्रता ,, ५ दीनौ सफ ०१ अकe = , १ ३ दुदविथ । दुदोथ-दुदविथ । $ » । सक ० |

६० ६ वृह्द्धतुरूश्रावण म् पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् युद्धम् , १५ सेट् । अनि० ।। , १९ पe = ४१ ५ १ १ य । , १६ -। इभतिते दर्भति । , १७ ० अक । ॐ ॐ तृपति (६०२) तृम्फधातु ४५४ २ णिचि--दारयति-ते । ) भयेऽर्थे मित् दरयति । । । इत्येतन्निरसनीयम् ४५५ १ धोरवाशिते । कायां चोरवाशिते च। अक० ।। सकर्मकोऽकर्मकश्च । , १३ सेट् । अनि ७ ॥ , २० रन्नत्यं च । रौद्धत्यं च । ४१६ २ घञ् । वाथाणजन्तादव् , ५ सक २ , ६ धनुः । इदं ‘‘घन=घन्ये " इत्यत्र संयोज्यम् । , २१ दिधष्ठि । विधेष्टि । , २२ अदिघेषीत् अधीत् , २३ धारणे । ४ १७ १ ३ पवित्रम् । घुचित्रम् । ,, ,, धवः पतिः । ५ है ) अक० १ आघारे में , १९ धूः । धूसर CS शुद्धषष्ठका पृष्टम् पक्तिः अशुद्धम् ४५८ १ अक० स० ४ भृङ्ग ४१९ १ ऋकारान्तः । ४ ६० ११ अधः पतने । आदित् । रेफान्तः । अवनंसने । पपीः सूर्यः । पाथः उदकम् | अवयवे अव्यक्ते शब्दे च । अक ५ ॥ ४ ६ ४ ८ पाथ=उदकम् । ९ पपी सूर्यः । , १८ भाषायां च । , आ० २१ ४६५ ३ सक० ६ अंझ० । ४ ६६, ११ सङ्गाते । अक° ,, १७ हिंसयाम् । ४६७ ९ पुष्पति ।

• १३ एतत्पङ्क्त्यनन्तरं

सक० । खण्डने । सक० ।। हिंसायम् । पुष्प्यति । पूपवने [१७२] इति संयोज्यम् । व्यश्चत सन्धुझे ४६८ ४ व्याट्टं का १० सम्पर्चने ।

• १९ पृषत् । पृषतौ ।

४ ६९ ७ गतौ । अक० । दृषन् । पृषन्तौ । प्रयत्वे । सक० ।। निरसनीयमेतत् । अ४० । पीनम्-प्यानम् । प्रg । प्रशः। ,, ११ सक० ।। , १८ पीनम् । , २२ प्राच्छ ६ ७८ ऋश्चद्धनुक्षवश्यम् पृष्ठम् पशक्तिः अशुद्धम् । युद्धम् ४७१ ११ दाहे । हनसेवनपूरणेषु । , १८ झुषित्वा – लg--झुषित्वा , १९ रक्षणभक्षणया ।

भक्षGE । ४७२ ८ सञ्चरणे । सवलन ! संयमने } हिसञ्छादनेषु । बर्हम् । , १९ संमयने । , २१ प→ । छन्दसः । , २ ३ हिंसाप्रसादेषु । • २५ बह ? ४७ ३ ३ सक० ।। ॐ ८ हिंसाप्रसादनेषु । , ११ ५० ।। » १६ लघिबंयो ,, २२ अझ ४ । अंक ० ॥ हिंसाच्छादनेषु । आ० लङ्घिंज्ञो सक ० | ४ ७ ४ ९ लझ२ ! अक } चुत्वा ) बहून्महज्जाग (वृद्)=ङौ । १ । की, २ ० जुन्वा । ( ४७५ १ भृङ्कजंग • ६ (बूट् )=१ ।। » २० प० ।। » २३ भगः । ३७६ १ भिदो घुरच् । , १३ सक० । , २१ ठ० । भालयति-ते । ४७७ ७ अभासीत् । भगम् । मिदो घुरच् । अफ ० ॥ आ० । भालयते । अभसीत्-अभासीत् । शुद्धेषत्रिंक । १ ०६ ४ पहिः अशुर्भ शुङई ४ ७ ७ ७ असिमल है ५भसेष्टाम्--अभासिष्टाम् । इत् निरसनीयमेतत् । अधः पतन , २ र इंदेित् ।। ४७८ १ १ मुः = ४७९ ५ वयोहानसवित्यपरे । ,, १ अन्नसने ३ ,, १८ अश्नाक्षी - ,, २० सकe } ४८० ३ अबस्त्रंसने , १७ भरण इयेके । , २४ भये गतौ च । निरसनयमेतत् । अक्षe ! अधः पतने । भरे इत्येके । गतौ । अक० ।। ४८१, ५ सक० ४० ॥ सनैरसश्रः । स्तुतिगत्योः अक ० | ४८२ ७ अक० ।। → १२ दधिभवम् । ४८३ १ कान्तिगयोः ४ ८४ ६ सक० } ।

• १७ ४० ।।

११ २४ घृतस्याति ४८१ १ १ सफ़० ! , १७ सक० ।। प० शुक्तिप्यति '- अ ४ ८६ ३ सुकं । अक© } ‘गढ ॐ ८ गृहमेधी । निरसनीयमेतत् । 7 वृद्ददातुरूपावस्याम् पृष्टम् पशक्तिः अशुद्धम् दुद्धम् ४८६ ११ अक० ।। सकe } । , १ ४ सक० । मिशति । अक० मीरातें ।

• १८ अक० ( सक० ॥

. , १९ मिषति । मेषति । , २१ मिश्रित्व मेथिस्वा-मिधित्व ४१७ ३ मिसते । मिमीषते । ५ १० सक० । अक ० { मोक्षणे। । मुञ्ज्यात् । ,, १८ मोचने । , २ ३ मुञ्ज्यात् । ४८८ १ मर्दनबन्धनेषु । ,, १७ आकारन्तः । आदित् । मूर्च १९ मुव

• २० सफ़० ।

४ ८ १ ३ ठट्टु ,, १९ मृडमृधे ॐ २e क्षेत्रे । मृद्भाति । ४.० २ सक० ।। , ४ घंधिर्वा , ११ सेचने । ,, १२ मूषित्वा • १४ ‘मृति ५ ६२ मिथुनम् । इत्यादि ६९१ १० सक० ! अनि० ।। ८४८४ मृडगूदे क्षोदे सुखे च । मृणाति । अक० । । मर्थित्वा सेचने सहने च । निरंसनीयमेतत् । निरसनीयम् । अकं० । । उद्धिषत्रिका । ६११ पृष्ठम् पक्तिः अशुद्धम् द्धम् ४९१ १२ सक० ॥ अझ ० } ,२० सक° } अक • } , २२ (प्रेट्स) (ऐड्) १९९ १४ उ० । यथति-ते । आ० । यक्षयते । , १९ यक्ष्म । यमा । , २२ यन्भ्रम् । यद्। यः यौ ये। इत्येतत् निरसनीयम् । ४९३ ४ यमोऽपरिवेषणे इत्यादि निरसनीयम् । ,, १६ अक ९ ।। सं० / ४९ ४ १७ येष १९५ १६ रञ्जयति ४९६, १ पाकः । २ २ रख= ४९८ ८ रयतुः ४९९ ४ अशुभम् । ,, ७ हिंसायाम् । ,, ११ रोर्यतु । ,, १२ रीर्यात् ।

• १ ४ रिणोति ।

, १९ अनि ७ ।।

• २४ रोता ।

५० ० ३ घृतादिः । रिर्यतुः शुभमशुभं च । कथनयुद्धनिन्दाहिंसादानेषु । रिर्यतुः । रीयात् । रीणोति । संदृ } रविधा । निरसनीयमेतत् | २ १ उ २ १३ , २४ तास तादावार्धधातुके ६ १२ बृहद्भानुरूपावल्याम् शुद्ध | पृष्टम् पक्किः अशुद्धम् ६०१ ६ सक० ,, १९ परिमाषणे । १०३. १५ लाडयति शुक ! ! झरोध । छडयति • » २० ऑकं ० ।। सझ० ॥ १ ५०७ ४ ५ ललतम् ललितम् । ७ ११ भ्यासक्रज्ञ , १६ वा भ्राशेति श्यन्वा।। निरसनीयमेतत् । लस्यति-ते । } ५०६ १ लाजः= जाः == ५०६ ११ ।। ५० ७ २ अंकुठत । अड्डठत् । , १९ लुग्-अक८ । , २० अदने । ऋg=सक ९ ।। अर्दने । • • ,, २४ लुब्ध्वा । निरसनीयमेतत् { ५०८ २ लुब्धः -सुधवान् । निरक्षनीयमेतत् । ,, ११ धत्ये । स्वप्ने च । घरों । स्वप्ने दीप्त च । , १८ बौल्ये । पूर्वभवे च । पौवें । पूर्वभावे वग्ने दोसी न ५०९ ३ खतुः । देवददुः । , २२ अबधेत । वर्तेत । अवशत् ' । ववेत् ।। ,, २२ अवर्धत । अधीत् । ५१ ० ४ पूर्ववत् । वञ्चयित्वा-वस्थित्वा वचत्वा व्रत | शुद्धिपत्रिका में ६ १ ३ पृष्ठ झ् क्तः अशुद्ध युद्धम् ६११ ७ पूर्ववत् । १ । अकe | सक० च । । यम ! घटादिः । वनति । ५:५० वात्वा - निरसनीयमेतत् । , ८ वान्तम् । व्रतम् । , १ ६ व डुम् ५ १२ ॐ सुकर्म ० अकर्म = ,, ५ हिंसाग्रदनेषु । ,, १० वल्गते । देहं चारू । चर्माति । देहं चल ,, १४ हिंसाप्रदानेषु हिंसाच्छादनेषु । ५ १ ३ १० उपसद्धस्त्र ऊहतेः । यदैौ क्ङिति । ब्रस समु } निरसनीयमेतत् । द्यात् । अग्नि समुछ । ५ १४ २ . नभृताश्चक्रे ! वातश्चक्रे । १ १ ५ • उ ७ । ,, १ ४ विटति । वेटति । ,, २२ चिबरों ।। विविधे । ५१५ २ खिद्यते । र्विद्यते । , १२ सकe { अझe } ,, १७ { र अकत्र ५१३ १ उ० ६विष्कथतेि-ते। आकुस्मीयः । आ०। विष्क यतं । ,, १८ वूची (वृच् ) वृजी (वृ) संक० ॥ ६ १४ वृहदतुरूपावस्थाम् पृष्ठम् पङक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् ९ १८ १ ४ अक ० ॥ सुक० । ,, १९ वेलु ५१९ १ ३ प०) वित्तसमुत्सर्गे । आ ०/ ६० ११ २ २ अक० । सक० ॥ ६ २ ० १९६ आशंसते=इच्छति ।। निरसनीयमेतत् , १६ सक० ।। अक० ।। ,, २० अव्यक्तायां । २२ अक ० । सक० ॥ ६ २१ ५ सक० ॥ अक० । ६ २ ३ १ अनि० ।। सं; } ,, ९ शीशांसीष्ट । शीशसिषीष्ट । ,, १ ३ -१ ४ एते पङ्क निरसनीये । , १८ गतौ । आIभ्राण । ,, २२ शिकारन्तः इकारान्त १२ ४ ९ से } अनि० । ७, १९ अतुतपति । अनुतपति । ,, २ २ सक० ।। अक० । ९ २६ २ टुक्रः । शकः । ४ ह्याच ईशुचिर् ,, २३ घृतादिः । निरसनीयमेतत् । ५२६ ५ अयं तुदादावपि निरसनीयमेतत । ७ अतिसर्जने । अतिस्पर्शने । ,, १५ सवते च । सइयं च । , १९ सक० शर्धयति अक० । शर्धयति

RS शुद्धिपत्रिका १ १९ पृष्ठम् पइक्तिः अशुद्धम् शुद्धम् १२६ २१ शब्दसँसने । उदकुसयम् । १५ १६ उन्दन च ।। निरसनीयमेतत् । ५ २ ७ १ शव्दकुत्सने० । प्रसहने प्रहसने च । , १२ बर्षगत्योः । वणगत्याः [ , १७ सक० ।। अकe f १; १९ सक० अक० / , २३ , सक० अक ७ । ५२८ १६ आधृधीयः श्रशति-ते । निरसनीयमेतत् । ,, २२ द्युतादिः निरसनीयमेतत् । ११ २ २ अग्रभत् । निरसनीयमेतत् । १२९२ ६ सेट् । ,, १७ दौर्बल्ये च । हिंसायाम् । निरसनीयमेतत् । शिश्विते । ५३० २१ अशशुवत् । ५३१ २ शिश्विदे । ,, ७ (ष) ,, ११ असाधीत् ।। १९ । १ । ५३२ ८ ते | (सर्] असावीत्-असघीव । पक्ष=सद्धे [१ ०६] १ ११ , ११ अनि० सक० । १, १८ अक ० १ ३ ३ १० सज्जते । , १८ ‘अस'। सज्जति -सृजते । ‘क्लस’ ३ १ ६ ४८झालु रूप।५८९; पृष्ठम् पङ्क्ते श्रद्धम् शुश्चक्रुष्टं } लभत । १५ }} ६ ३ ३ १९ सहमति- सेहे ' हयति - ते । (वि) ५ ३ ४ १ (थि) (भि) १७ ११ सिभति । १ २ सेभित्या सेभिस्य -सिभिस्वा ,, १ ७ सिषिभक्षुः । सेिपॅिम्भङ्ग १९ बीजसन्माने च । निरसनीयमेलन | ६ ३१ ८ (5) (सू) ,, २ (४) अदिइ । । (स्) ङित् ओदिच्च । १ ४ सुसूक्षी । सुपूर्द । ॐ २० समृभक्षुः । सस्मृम्भतुः । , ; नलोपः किञ्चितोः । निरसनीयमेतत् । ५३ ६ १ सेट् । अनिट् । • ४ श्रुतिस्थति प्रतिस्थतिं , १ ईनिघ्नुते । निश्चिनुते । ,, १४ लक० { < कुछ ० | » २४ स्तिमितं= स्फीमितं= ५३७ ई स्तुभिस्वा स्तुब्ध्वा-स्तुभित्वा १६ ८ अक० ।। स्रक » संक० । १६ अझ ० ।। , २२ अतिष्पित् । भूतेष्व्यपः । ५३८ ७ उः । दुष्ङ् । ॐः । दुष्ठ । } शुद्धिपत्रिका ! ६१ पृष्टम् पशूक्तिः अशुद्धम् शुद्ध ५३८ ९ )वत् ] से। प° सबै धुवति (१६३। [१६३१ | सक० | ।। ष्ठीवति । १ ३ से घट । ,, १५ सक° ? मृs } ८ । १ अक२ ॥ , १६ सक० ।। , २० अषीत् । झुप्त ! असोथी । २१ से वेदे ? ५३९ ९ . रुधादिः। रुदादिः। , मोचनयोः १} मोचनयः [२ १३ १ । अक० ।। १५ } सकe अनि ! • १७ सेप् । २ २ उ ० | आ० । अदन्तः । ,, संग्रामयति–ते । संग्रामयते । , २३ अयं धतु षङ्गचातुरेव । पैशुन्थे । ५ ४ ० २० पैशुन्यं । सुपूः १४ १ १ सुसूक्ष्थे अक० । ११ ९ सक० ॥

, २३ प्रस्कन्द्य । चनस्कन्द्यते । प्रस्फद्य चनस्कद्यते ।

६४२ ११ अचुस्कुवत् । अयुस्कवत् । अङ० । ५४५ १६ सक० । । , १८ ीत् । त्ि अकe / , २२ सक० ॥ स्यामयत । १४६ ९ स्मायते । ९ तवौ ,, बृहद्रतुपावस्याम् ११ पृष्ट पर्मुक्तः अशुद्ध युद्धम् ९ ४ ६ १२ अक० ॥ प्रमादे अक ० | , १९ उखाब्रुस । उखास्त्रज्ञ । उखानसः ,, २० सुभूषति । सुस्र्षति । ,, ,, ज्वरचरेति वकरो- पधयोरूठ । # निरसनीयमेतत् । , २१ कूत्या । वृतः । स्यूत्वा शी स्युतः । ९ ४ ७ १ १ स्वान्तः । स्वान्तम् । १२ शब्दे च ? अफ ० | आक्षेपे निरसनीयमेतत् । ५४९ ३ हिट-ड्ठति । जिहेठ। ’ हिट=थैटति । जिब्रेट ५५० १ ३ । हृणी= हृणीङ्= , १८ अजीहेष्ठत । अजी हिट-त । १११ ७ निपूर्वोऽयं पूर्वोऽषपूर्वश्वायं , ११ कृते । , १२ न्यवेध्यः । न्यहृङ्गम् । , १४ न्यजुह्नुवत् । न्यजुह्वत्- त । ,, १९ निहनुते । हते हैं १९२ १ हपयति १ • अद्विपत्रिका संपूर्ण । बृहद्धातुरूपावलिश्च संपूर्णा ।