पृष्ठम्:श्रीमद्वाल्मीकिरामायणम् (अमृतकतकव्याख्यायुतम्) (तृतीयः भागः – अयोध्याकाण्डः-२).pdf/२२३

192

[अयोध्याकाण्ड:

सेनासन्नाह:

 ककेय्या हेतुभूतया ज्ञायमानं लोकस्य - सूतादे: अपकृतं-अनुचितं कर्म पश्य ॥ ५ ॥

तस्यैषा धर्मराजस्य धर्ममूला महात्मनः ।
परिभ्रमति राजश्रीः नौरि ^[१][२] वाकर्णका जले ॥ ६ ॥

 किं तत् ? इत्यतः -तस्येत्यादि । यो गतस्तस्येति योजना । न विद्यते कर्णकः-नाविकः यस्याः सा अकर्णका नौः, बहुपरिव्राजकवत् सुपः परत्वादित्वं न ॥ ६ ॥

यो हि नः सुमहान्नाथः सोऽपि प्रव्राजितो वनम् ।
अनया धर्ममुत्सृज्य मात्रा मे राघवः ^[३] स्वयम् ॥ ७ ॥
इत्येवं भरतं प्रेक्ष्य विलपन्तं ^[४] विचेतनम् ।
^[५] कृपणं रुरुदुः सर्वाः ^[६]सस्वरं योषितस्तदा ॥ ८ ॥
^[७] तथा तस्मिन् विलपति वसिष्ठो राजधर्मवित् ।
सभामिक्ष्वाकुनाथस्य प्रविवेश महायशाः ॥ ९ ॥

 राज्ञः पुरोहितेन कर्तव्यः घर्मः – राजधर्मः, तं वेत्तीति राजधर्मवित् । अत एव स्वकृत्यं स्वयं संपादयतीत्याह-सभामित्यादि ॥ ९ ॥

---

1. अकर्णिका - कर्ण:-अरित्रं, 'कर्णः श्रोत्रमरित्रं च' इति भुवनः, सोऽस्यास्तीति कर्णी । स एव कर्णिकः-कर्णधारक इति यावत्, तद्रहिता- गो.
2. बाकर्णिका, बाकण्डका-ङ.
3. स्वयमित्यनेन कैकेयीकार्ये स्वासम्बन्धः प्रतिपाद्यते ।
4. अनेकथा-ड.
5. कृपणाः-ङ.
6. सुस्वरं-ङ.
7. एवं स्वगृहे भरते विलपति, राजसभां वसिष्ठः प्रविवेश इत्यर्थः । समानकालिकत्ववत् समानदेशत्वमपि न विवक्षितम् ; 'एवमत्र स्थितौ तत्रैवमासीत् ' इति व्यवहारवत् । शिष्टं प्रथमश्लोकव्याख्याटिप्पण्यां ज्ञेयम् ।