अथवाऽद्य त्वं वा स्वयमेव कामं संस्कारादिकं अतत्पक्षश्चेत् कृत्वा पश्चादपि वा मां तत्र नेतुमर्हसि ॥ १५ ॥
इदं हि तव विस्तीर्णं धनधान्य[१]समाचितम् ।
हस्त्यश्वरथसंपूर्णं राज्यं निर्यातितं तया ॥ १६ ॥
समाचीयते अस्मिन्निति समाचितं – कोशः । निर्यातितं - दापितम् ; 'निर्यातनं वैरशुद्धौ दाने न्यासार्पणे मतम्' इति विश्वः ॥ १६ ॥
इत्यादिबहुभिर्वाक्यैः क्रूरैः संभर्त्सितोऽनघः
विव्यथे भरतः तीव्रव्रणे तुद्येव सूचिना ॥ १७ ॥
संभर्त्सित इति । परपक्षघियाऽभिभाषित इत्यर्थः । व्रणे प्राचीने सूचिना तुद्येव-व्यथयित्वैव । भर्तृपितृवियोगखिन्नेन आश्वासार्थं आगतस्थलेऽपि पुनः खेदहेतुवचनश्रवणात् तथात्वम् ॥ १७ ॥
पपात [२]चरणौ तस्याः तदा संभ्रान्तचेतनः ।
विलप्य बहुधाऽसंज्ञः लब्धसंज्ञस्तदाऽभवत् ॥ १८ ॥
एवं विलपमानां तां प्राञ्जलिर्भरतस्तदा ।
कौसल्या प्रत्युवाचेदं शोकैर्बहुभिरावृताम् ॥ १९ ॥
एवं विलपमानामिति । 'इदं ते राज्यं' इत्युक्तरीत्या परपक्षघिया भाषमाणामित्यर्थः ॥ १९ ॥
