"ऋग्वेदः सूक्तं १.५" इत्यस्य संस्करणे भेदः
No edit summary |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः ८: | पङ्क्तिः ८: | ||
| notes = दे. इन्द्रः। गायत्री |
| notes = दे. इन्द्रः। गायत्री |
||
}} |
}} |
||
{{ऋग्वेदः मण्डल १}} |
|||
<poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%"> |
|||
<div class="verse"> |
|||
<pre> |
|||
आ त्वेता नि षीदतेन्द्रमभि प्र गायत । |
आ त्वेता नि षीदतेन्द्रमभि प्र गायत । |
||
सखाय स्तोमवाहसः ॥१॥ |
सखाय स्तोमवाहसः ॥१॥ |
||
पङ्क्तिः ३२: | पङ्क्तिः ३१: | ||
ईशानो यवया वधम् ॥१०॥ |
ईशानो यवया वधम् ॥१०॥ |
||
</ |
</span></poem> |
||
== == |
|||
</div> |
|||
{{सायणभाष्यम्| |
|||
{{ऋग्वेदः मण्डल १}} |
|||
‘आ तु' इति द्वितीयं सूक्तं दशर्चम् ।' सुरूपकृत्नुं दश' इत्यनुवृत्तौ ‘आ तु युञ्जन्ति' इत्येवमनुक्रान्तत्वात् । ऋषिच्छन्दोदेवताविनियोगाः पूर्ववत् । विशेषविनियोगस्तु-अतिरात्रे तृतीयपर्याये मैत्रावरुणशस्त्रे स्तोत्रियोऽयं तृचः । ‘अतिरात्रे पर्यायाणाम्' इति खण्डे ‘ आ त्वेता नि षीदत ' ( आश्व. श्रौ, ६. ४) इत्युक्तत्वात् ॥ |
|||
आ त्वेता॒ नि षी॑द॒तेंद्र॑म॒भि प्र गा॑यत । |
|||
सखा॑यः॒ स्तोम॑वाहसः ॥१ |
|||
आ । तु । आ । इ॒त॒ । नि । सी॒द॒त॒ । इन्द्र॑म् । अ॒भि । प्र । गा॒य॒त॒ । |
|||
सखा॑यः । स्तोम॑ऽवाहसः ॥ |
|||
आ । तु । आ । इत । नि । सीदत । इन्द्रम् । अभि । प्र । गायत । |
|||
सखायः । स्तोमऽवाहसः ॥ |
|||
तुशब्दः क्षिप्रार्थों निपातः । द्वाभ्यामाङ्भ्यामन्वेतुम् इतशब्दोऽभ्यसनीयः । हे "सखायः ऋत्विजः क्षिप्रमस्मिन् कर्मणि आगच्छतागच्छत । आदरार्थोऽभ्यासः । आगत्य च "नि "षीदत उपविशत । उपविश्य च "इन्द्रमभि “प्र “गायत । सर्वतः प्रकर्षेण स्तुत । कीदृशाः सखायः । "स्तोमवाहसः । |
|||
पु॒रू॒तमं॑ पुरू॒णामीशा॑नं॒ वार्या॑णां । |
|||
इंद्रं॒ सोमे॒ सचा॑ सु॒ते ॥२ |
|||
पु॒रु॒ऽतम॑म् । पु॒रू॒णाम् । ईशा॑नम् । वार्या॑णाम् । |
|||
इन्द्र॑म् । सोमे॑ । सचा॑ । सु॒ते ॥ |
|||
पुरुऽतमम् । पुरूणाम् । ईशानम् । वार्याणाम् । |
|||
इन्द्रम् । सोमे । सचा । सुते ॥ |
|||
स घा॑ नो॒ योग॒ आ भु॑व॒त्स रा॒ये स पुरं॑ध्यां । |
|||
गम॒द्वाजे॑भि॒रा स नः॑ ॥३ |
|||
सः । घ॒ । नः॒ । योगे॑ । आ । भु॒व॒त् । सः । रा॒ये । सः । पुर॑म्ऽध्याम् । |
|||
गम॑त् । वाजे॑भिः । आ । सः । नः॒ ॥ |
|||
सः । घ । नः । योगे । आ । भुवत् । सः । राये । सः । पुरम्ऽध्याम् । |
|||
गमत् । वाजेभिः । आ । सः । नः ॥ |
|||
यस्य॑ सं॒स्थे न वृ॒ण्वते॒ हरी॑ स॒मत्सु॒ शत्र॑वः । |
|||
तस्मा॒ इंद्रा॑य गायत ॥४ |
|||
यस्य॑ । स॒म्ऽस्थे । न । वृ॒ण्वते॑ । हरी॒ इति॑ । स॒मत्ऽसु॑ । शत्र॑वः । |
|||
तस्मै॑ । इन्द्रा॑य । गा॒य॒त॒ ॥ |
|||
यस्य । सम्ऽस्थे । न । वृण्वते । हरी इति । समत्ऽसु । शत्रवः । |
|||
तस्मै । इन्द्राय । गायत ॥ |
|||
सु॒त॒पाव्ने॑ सु॒ता इ॒मे शुच॑यो यंति वी॒तये॑ । |
|||
सोमा॑सो॒ दध्या॑शिरः ॥५ |
|||
सु॒त॒ऽपाव्ने॑ । सु॒ताः । इ॒मे । शुच॑यः । य॒न्ति॒ । वी॒तये॑ । |
|||
सोमा॑सः । दधि॑ऽआशिरः ॥ |
|||
सुतऽपाव्ने । सुताः । इमे । शुचयः । यन्ति । वीतये । |
|||
सोमासः । दधिऽआशिरः ॥ |
|||
त्वं सु॒तस्य॑ पी॒तये॑ स॒द्यो वृ॒द्धो अ॑जायथाः । |
|||
इंद्र॒ ज्यैष्ठ्या॑य सुक्रतो ॥६ |
|||
त्वम् । सु॒तस्य॑ । पी॒तये॑ । स॒द्यः । वृ॒द्धः । अ॒जा॒य॒थाः॒ । |
|||
इन्द्र॑ । ज्यैष्ठ्या॑य । सु॒क्र॒तो॒ इति॑ सुऽक्रतो ॥ |
|||
त्वम् । सुतस्य । पीतये । सद्यः । वृद्धः । अजायथाः । |
|||
इन्द्र । ज्यैष्ठ्याय । सुक्रतो इति सुऽक्रतो ॥ |
|||
आ त्वा॑ विशंत्वा॒शवः॒ सोमा॑स इंद्र गिर्वणः । |
|||
शं ते॑ संतु॒ प्रचे॑तसे ॥७ |
|||
आ । त्वा॒ । वि॒श॒न्तु॒ । आ॒शवः॑ । सोमा॑सः । इ॒न्द्र॒ । गि॒र्व॒णः॒ । |
|||
शम् । ते॒ । स॒न्तु॒ । प्रऽचे॑तसे ॥ |
|||
आ । त्वा । विशन्तु । आशवः । सोमासः । इन्द्र । गिर्वणः । |
|||
शम् । ते । सन्तु । प्रऽचेतसे ॥ |
|||
त्वां स्तोमा॑ अवीवृधं॒त्वामु॒क्था श॑तक्रतो । |
|||
त्वां व॑र्धंतु नो॒ गिरः॑ ॥८ |
|||
त्वाम् । स्तोमाः॑ । अ॒वी॒वृ॒ध॒न् । त्वाम् । उ॒क्था । श॒त॒क्र॒तो॒ इति॑ शतऽक्रतो । |
|||
त्वाम् । व॒र्ध॒न्तु॒ । नः॒ । गिरः॑ ॥ |
|||
त्वाम् । स्तोमाः । अवीवृधन् । त्वाम् । उक्था । शतक्रतो इति शतऽक्रतो । |
|||
त्वाम् । वर्धन्तु । नः । गिरः ॥ |
|||
अक्षि॑तोतिः सनेदि॒मं वाज॒मिंद्रः॑ सह॒स्रिणं॑ । |
|||
यस्मि॒न्विश्वा॑नि॒ पौंस्या॑ ॥९ |
|||
अक्षि॑तऽऊतिः । स॒ने॒त् । इ॒मम् । वाज॑म् । इन्द्रः॑ । स॒ह॒स्रिण॑म् । |
|||
यस्मि॑न् । विश्वा॑नि । पौंस्या॑ ॥ |
|||
अक्षितऽऊतिः । सनेत् । इमम् । वाजम् । इन्द्रः । सहस्रिणम् । |
|||
यस्मिन् । विश्वानि । पौंस्या ॥ |
|||
मा नो॒ मर्ता॑ अ॒भि द्रु॑हंत॒नूना॑मिंद्र गिर्वणः । |
|||
ईशा॑नो यवया व॒धं ॥९ |
|||
मा । नः॒ । मर्ताः॑ । अ॒भि । द्रु॒ह॒न् । त॒नूना॑म् । इ॒न्द्र॒ । गि॒र्व॒णः॒ । |
|||
ईशा॑नः । य॒व॒य॒ । व॒धम् ॥ |
|||
मा । नः । मर्ताः । अभि । द्रुहन् । तनूनाम् । इन्द्र । गिर्वणः । |
|||
ईशानः । यवय । वधम् ॥ |
|||
}} |
०१:२३, २० आगस्ट् २०१८ इत्यस्य संस्करणं
← सूक्तं १.४ | ऋग्वेदः - मण्डल १ सूक्तं १.५ मधुच्छन्दा वैश्वामित्रः |
सूक्तं १.६ → |
दे. इन्द्रः। गायत्री |
मण्डल १ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
आ त्वेता नि षीदतेन्द्रमभि प्र गायत ।
सखाय स्तोमवाहसः ॥१॥
पुरूतमं पुरूणामीशानं वार्याणाम् ।
इन्द्रं सोमे सचा सुते ॥२॥
स घा नो योग आ भुवत्स राये स पुरंध्याम् ।
गमद्वाजेभिरा स नः ॥३॥
यस्य संस्थे न वृण्वते हरी समत्सु शत्रवः ।
तस्मा इन्द्राय गायत ॥४॥
सुतपाव्ने सुता इमे शुचयो यन्ति वीतये ।
सोमासो दध्याशिरः ॥५॥
त्वं सुतस्य पीतये सद्यो वृद्धो अजायथाः ।
इन्द्र ज्यैष्ठ्याय सुक्रतो ॥६॥
आ त्वा विशन्त्वाशवः सोमास इन्द्र गिर्वणः ।
शं ते सन्तु प्रचेतसे ॥७॥
त्वां स्तोमा अवीवृधन्त्वामुक्था शतक्रतो ।
त्वां वर्धन्तु नो गिरः ॥८॥
अक्षितोतिः सनेदिमं वाजमिन्द्रः सहस्रिणम् ।
यस्मिन्विश्वानि पौंस्या ॥९॥
मा नो मर्ता अभि द्रुहन्तनूनामिन्द्र गिर्वणः ।
ईशानो यवया वधम् ॥१०॥
सायणभाष्यम्
‘आ तु' इति द्वितीयं सूक्तं दशर्चम् ।' सुरूपकृत्नुं दश' इत्यनुवृत्तौ ‘आ तु युञ्जन्ति' इत्येवमनुक्रान्तत्वात् । ऋषिच्छन्दोदेवताविनियोगाः पूर्ववत् । विशेषविनियोगस्तु-अतिरात्रे तृतीयपर्याये मैत्रावरुणशस्त्रे स्तोत्रियोऽयं तृचः । ‘अतिरात्रे पर्यायाणाम्' इति खण्डे ‘ आ त्वेता नि षीदत ' ( आश्व. श्रौ, ६. ४) इत्युक्तत्वात् ॥
आ त्वेता॒ नि षी॑द॒तेंद्र॑म॒भि प्र गा॑यत ।
सखा॑यः॒ स्तोम॑वाहसः ॥१
आ । तु । आ । इ॒त॒ । नि । सी॒द॒त॒ । इन्द्र॑म् । अ॒भि । प्र । गा॒य॒त॒ ।
सखा॑यः । स्तोम॑ऽवाहसः ॥
आ । तु । आ । इत । नि । सीदत । इन्द्रम् । अभि । प्र । गायत ।
सखायः । स्तोमऽवाहसः ॥
तुशब्दः क्षिप्रार्थों निपातः । द्वाभ्यामाङ्भ्यामन्वेतुम् इतशब्दोऽभ्यसनीयः । हे "सखायः ऋत्विजः क्षिप्रमस्मिन् कर्मणि आगच्छतागच्छत । आदरार्थोऽभ्यासः । आगत्य च "नि "षीदत उपविशत । उपविश्य च "इन्द्रमभि “प्र “गायत । सर्वतः प्रकर्षेण स्तुत । कीदृशाः सखायः । "स्तोमवाहसः ।
पु॒रू॒तमं॑ पुरू॒णामीशा॑नं॒ वार्या॑णां ।
इंद्रं॒ सोमे॒ सचा॑ सु॒ते ॥२
पु॒रु॒ऽतम॑म् । पु॒रू॒णाम् । ईशा॑नम् । वार्या॑णाम् ।
इन्द्र॑म् । सोमे॑ । सचा॑ । सु॒ते ॥
पुरुऽतमम् । पुरूणाम् । ईशानम् । वार्याणाम् ।
इन्द्रम् । सोमे । सचा । सुते ॥
स घा॑ नो॒ योग॒ आ भु॑व॒त्स रा॒ये स पुरं॑ध्यां ।
गम॒द्वाजे॑भि॒रा स नः॑ ॥३
सः । घ॒ । नः॒ । योगे॑ । आ । भु॒व॒त् । सः । रा॒ये । सः । पुर॑म्ऽध्याम् ।
गम॑त् । वाजे॑भिः । आ । सः । नः॒ ॥
सः । घ । नः । योगे । आ । भुवत् । सः । राये । सः । पुरम्ऽध्याम् ।
गमत् । वाजेभिः । आ । सः । नः ॥
यस्य॑ सं॒स्थे न वृ॒ण्वते॒ हरी॑ स॒मत्सु॒ शत्र॑वः ।
तस्मा॒ इंद्रा॑य गायत ॥४
यस्य॑ । स॒म्ऽस्थे । न । वृ॒ण्वते॑ । हरी॒ इति॑ । स॒मत्ऽसु॑ । शत्र॑वः ।
तस्मै॑ । इन्द्रा॑य । गा॒य॒त॒ ॥
यस्य । सम्ऽस्थे । न । वृण्वते । हरी इति । समत्ऽसु । शत्रवः ।
तस्मै । इन्द्राय । गायत ॥
सु॒त॒पाव्ने॑ सु॒ता इ॒मे शुच॑यो यंति वी॒तये॑ ।
सोमा॑सो॒ दध्या॑शिरः ॥५
सु॒त॒ऽपाव्ने॑ । सु॒ताः । इ॒मे । शुच॑यः । य॒न्ति॒ । वी॒तये॑ ।
सोमा॑सः । दधि॑ऽआशिरः ॥
सुतऽपाव्ने । सुताः । इमे । शुचयः । यन्ति । वीतये ।
सोमासः । दधिऽआशिरः ॥
त्वं सु॒तस्य॑ पी॒तये॑ स॒द्यो वृ॒द्धो अ॑जायथाः ।
इंद्र॒ ज्यैष्ठ्या॑य सुक्रतो ॥६
त्वम् । सु॒तस्य॑ । पी॒तये॑ । स॒द्यः । वृ॒द्धः । अ॒जा॒य॒थाः॒ ।
इन्द्र॑ । ज्यैष्ठ्या॑य । सु॒क्र॒तो॒ इति॑ सुऽक्रतो ॥
त्वम् । सुतस्य । पीतये । सद्यः । वृद्धः । अजायथाः ।
इन्द्र । ज्यैष्ठ्याय । सुक्रतो इति सुऽक्रतो ॥
आ त्वा॑ विशंत्वा॒शवः॒ सोमा॑स इंद्र गिर्वणः ।
शं ते॑ संतु॒ प्रचे॑तसे ॥७
आ । त्वा॒ । वि॒श॒न्तु॒ । आ॒शवः॑ । सोमा॑सः । इ॒न्द्र॒ । गि॒र्व॒णः॒ ।
शम् । ते॒ । स॒न्तु॒ । प्रऽचे॑तसे ॥
आ । त्वा । विशन्तु । आशवः । सोमासः । इन्द्र । गिर्वणः ।
शम् । ते । सन्तु । प्रऽचेतसे ॥
त्वां स्तोमा॑ अवीवृधं॒त्वामु॒क्था श॑तक्रतो ।
त्वां व॑र्धंतु नो॒ गिरः॑ ॥८
त्वाम् । स्तोमाः॑ । अ॒वी॒वृ॒ध॒न् । त्वाम् । उ॒क्था । श॒त॒क्र॒तो॒ इति॑ शतऽक्रतो ।
त्वाम् । व॒र्ध॒न्तु॒ । नः॒ । गिरः॑ ॥
त्वाम् । स्तोमाः । अवीवृधन् । त्वाम् । उक्था । शतक्रतो इति शतऽक्रतो ।
त्वाम् । वर्धन्तु । नः । गिरः ॥
अक्षि॑तोतिः सनेदि॒मं वाज॒मिंद्रः॑ सह॒स्रिणं॑ ।
यस्मि॒न्विश्वा॑नि॒ पौंस्या॑ ॥९
अक्षि॑तऽऊतिः । स॒ने॒त् । इ॒मम् । वाज॑म् । इन्द्रः॑ । स॒ह॒स्रिण॑म् ।
यस्मि॑न् । विश्वा॑नि । पौंस्या॑ ॥
अक्षितऽऊतिः । सनेत् । इमम् । वाजम् । इन्द्रः । सहस्रिणम् ।
यस्मिन् । विश्वानि । पौंस्या ॥
मा नो॒ मर्ता॑ अ॒भि द्रु॑हंत॒नूना॑मिंद्र गिर्वणः ।
ईशा॑नो यवया व॒धं ॥९
मा । नः॒ । मर्ताः॑ । अ॒भि । द्रु॒ह॒न् । त॒नूना॑म् । इ॒न्द्र॒ । गि॒र्व॒णः॒ ।
ईशा॑नः । य॒व॒य॒ । व॒धम् ॥
मा । नः । मर्ताः । अभि । द्रुहन् । तनूनाम् । इन्द्र । गिर्वणः ।
ईशानः । यवय । वधम् ॥